pobierz plik ( 2,1 MB) - BIP Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
advertisement
Załączniki do uchwały nr Rady Ministrów z dnia.....................2011 r. Załącznik nr 1 1 Spis treści Nr strony I. Wprowadzenie i cel Programu .................................................... 2 II. Wskaźniki monitorowania założonych celów Programu...............3 III. Wykaz obszarów, zadań i wykonawców Programu ……………...3 IV. Charakterystyka planowanej do zakupu aparatury……..…..…..14 V. Opis obszarów i zadań Programu ……………………………...…..15 1. Obszar: „Strategia bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin w produkcji ogrodniczej”……………………………………………………...23 2. Obszar: „Ochrona środowiska” …..……………………...….…….………….….....66 3. Obszar: „Uwarunkowania ekonomiczne produkcji sadowniczej, roślin ozdobnych i pszczelarskiej” ………………………………………………....73 4. Obszar: „Ogrodnictwo ekologiczne” ……………………..………………………...82 5. Obszar: „Bezpieczna żywność” ……………………..…………………..……...…101 6. Obszar: „Postęp biologiczny” ………..…………………..…………………………..111 7. Obszar „Bioróżnorodność” …...…………………………..………………..……...139 VI. Wykaz aktów prawnych i dokumentów uzasadniających ustanowienie Programu ……………………………………….......157 2 I. Wprowadzenie i cel Programu Produkcja ogrodnicza to ważna sfera gospodarki narodowej. Rozwój tego działu powinien odbywać się z zachowaniem wymogów ochrony środowiska przyrodniczego i racjonalnej gospodarki zasobami naturalnymi. Program przewiduje dynamiczny rozwój ogrodnictwa w ramach rolnictwa zrównoważonego. Realizacja Programu wymaga sprawnego transferu wiedzy fachowej generowanej przez naukę do sfery produkcji ogrodniczej. Instytut Ogrodnictwa będzie aktywnie wspomagać rozwój ogrodnictwa realizując zadania o charakterze służb publicznych. Program będzie służył osiąganiu celów ujętych w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia na lata 2007-2013 (dokumentu zaakceptowanego przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 r.) i Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 (dokumentu przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 r.). Sektor rolno-spożywczy ma szansę aktywnego zaangażowania się w realizację polityki prozdrowotnej państwa przy wykorzystaniu płodów ogrodniczych, a wykreowanie w Polsce takiej polityki stać się może jedną z najskuteczniejszych i najtańszych form poprawy zdrowia ludności. Produkcja ogrodnicza znajduje się w grupie dziedzin rolnictwa o największych szansach rozwoju. Dużą rolę w tej dziedzinie przywiązuje się do produkcji integrowanej i ekologicznej oraz konieczności podniesienia jakości produktów do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej. Program realizowany będzie przez: 1) poprawę konkurencyjności i dochodowości podmiotów w obszarze ogrodnictwa; 2) wykorzystanie warunków przyrodniczych kraju dla rozwoju ogrodnictwa ekologicznego; 3) osiąganie standardów Unii Europejskiej przez modernizację gospodarstw ogrodniczych i przedsiębiorstw obsługujących ogrodnictwo; 4) wdrażanie innowacyjnych technologii zapewniających poprawę jakości produktów ogrodniczych. 3 II. Wskaźniki monitorowania założonych celów Programu Prowadzone będzie monitorowanie celów Programu w zakresie sprawozdawczości merytorycznej i finansowej. Pozwoli to na ocenę realizacji celów zawartych w Programie oraz pozwoli na bieżącą kontrolę finansowej realizacji Programu. Program i realizowane w jego ramach zadania będą oceniane według następujących kryteriów: 1) nowoczesność rozwiązań w porównaniu z aktualnym stanem wiedzy; 2) wywiązywania się z realizacji zadań i celów w kolejnych latach realizacji Programu; 3) zasadności poniesionych kosztów w odniesieniu do osiąganych efektów; 4) oceny wpływu uzyskiwanych efektów na gospodarkę narodową. III. Wykaz obszarów, zadań i wykonawców Programu Wykonawcą Programu jest Instytut Ogrodnictwa, będący jednostką badawczą nadzorowaną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi utworzony na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 września 2010 r. w sprawie połączenia Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pieniążka oraz Instytutu Warzywnictwa im. Emila Chroboczka (Dz. U. z 2010 r. Nr 172, poz. 1166). Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia przedmiotem działania Instytutu Ogrodnictwa jest prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych, ich wdrażanie i przystosowanie do potrzeb praktyki w obszarze: 1) sadownictwa; 2) warzywnictwa; 3) roślin ozdobnych; 4) pszczelnictwa. Do podstawowej działalności Instytutu Ogrodnictwa, według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), należą: 1) badania naukowe i prace rozwojowe (PKD 72); 2) badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie nauk przyrodniczych i technicznych (PKD 72.1); 3) badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie biotechnologii (PKD 72.11.Z); 4) badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie pozostałych nauk przyrodniczych i technicznych (PKD 72.19.Z); 4 5) działalność weterynaryjna w zakresie pszczelnictwa (PKD 75.00.Z); 6) kształcenie i doskonalenie specjalistów z dziedziny ogrodnictwa (PKD 85.59.B). 5 Obszary i zadania Programu L.p. 1 Obszar tematyczny / Zadanie Wykonawca „Strategia bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin w produkcji ogrodniczej” 1.1 Doskonalenie metod badań sprawności technicznej opryskiwaczy Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Techniki Ochrony i Nawożenia Roślin Sadowniczych. 1.2 Opracowanie metod precyzyjnego stosowania środków Instytut Ogrodnictwa ochrony roślin w celu ograniczenia zanieczyszczenia wód Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: i gleby oraz innych elementów środowiska - Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Techniki Ochrony i Nawożenia Roślin Sadowniczych. 1.3 Opracowanie metod neutralizacji pozostałości środków Instytut Ogrodnictwa ochrony roślin w opakowaniach i w opryskiwaczach Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Techniki Ochrony i Nawożenia Roślin Sadowniczych. 1.4 Wykrywanie i oznaczanie nicieni kwarantannowych Instytut Ogrodnictwa podlegających obowiązkowi zwalczania, określenia ich Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach: występowania na terytorium Polski oraz zapobieganie ich rozprzestrzenianiu się - Zakład Ochrony Roślin Ozdobnych, - Pracownia Nematologii. 1.5 Diagnostyka zagrożenia przez agrofagi inwazyjne, Instytut Ogrodnictwa podlegające obowiązkowi zwalczania, opracowanie Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: metod zwalczania i zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych. 6 Instytut Ogrodnictwa Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Ozdobnych, - Pracownia Szkodników Roślin Ozdobnych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Ozdobnych 1.6 Diagnostyka oraz zmienność populacyjna bakterii Instytut Ogrodnictwa, (Erwinia amylovora), sprawcy zarazy ogniowej Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: -Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, -Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych. 1.7 Monitorowanie występowania oraz opracowanie metod plantacjach roślin jagodowych Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych. Monitorowanie występowania (Phytophthora spp.), Instytut Ogrodnictwa diagnostyka i możliwości ograniczania strat Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach: zapobiegania rozprzestrzenianiu się nowych dla warunków Polski i szczególnie szkodliwych agrofagów na 1.8 powodowanych przez tę grupę patogenów - Zakład Ochrony Roślin Ozdobnych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Ozdobnych, - Zakład Biotechnologii Roślin Ozdobnych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych. 1.9 Monitorowanie występowania form agrofagów roślin sadowniczych odpornych na środki ochrony roślin oraz określenie metod przeciwdziałających temu zjawisku Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin - Sadowniczych, - Pracownia Entomologii 7 1.10 Opracowanie metodyk prowadzenia obserwacji występowania organizmów szkodliwych i oceny potrzeby wykonania zabiegów ochrony roślin 1.11 Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych. Monitorowanie występowania i rozpowszechniania się Instytut Ogrodnictwa chorób pieczarki (Agaricus bisporus) i boczniaka (Pleurotus Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: ostreatus) w zakładach produkcyjnych oraz próba oszacowania i ograniczenia strat spowodowanych przez - Samodzielna Pracowania Grzybów Uprawnych. czynniki chorobotwórcze 1.12 Monitorowanie stosowanych środków dezynfekcyjnych w uprawie grzybów oraz ocena ich skuteczności 1.13 Monitoring i diagnostyka molekularna (Plasmodiophora brassicae) w uprawach roślin kapustowatych 1.14 Prognozowanie zagrożeń powodowanych przez fitofagi występujące na uprawach roślin warzywnych 1.15 Aktualizacja istniejących i opracowywanie nowych integrowanych programów ochrony roślin warzywnych Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Samodzielna Pracowania Grzybów Uprawnych. Współpraca z: Producentem Środków Dezynfekujących: Ecolab – Kraków Mexeo - Kędzierzyn Koźle, Pieczarkarnie: Walczak Jacek, Łowicz; Przemysław Hernecki, Łódź Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Mikrobiologii. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, - Pracownia Entomologii Roślin Warzywnych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa: 8 przed szkodnikami jako podstawa nowoczesnych technologii produkcji warzyw 1.16 Integrowane programy ochrony roślin warzywnych przed chorobami jako podstawa nowoczesnych technologii produkcji warzyw 1.17 Opracowanie technologii produkcji odwirusowanych sadzonek warzyw z zastosowaniem kultur tkanek 1.18 Monitorowanie wpływu metod ochrony przed chwastami oraz regulatorów wzrostu na ekofizjolo-giczne właściwości roślin warzywnych ich jakość i wartość biologiczną oraz trwałość przechowalniczą 1.19 Opracowanie metod diagnozowania i charakterystyki uszkodzeń powodowanych przez herbicydy na roślinach warzywnych - Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, - Pracownia Entomologii Roślin Warzywnych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Mikrobiologii , - Zakład Przechowalnictwa i Przetwórstwa Warzyw, - Pracownia Przechowalnictwa i Fizjologii Pozbiorczej Warzyw. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii, - Samodzielna Pracownia Kultur Tkanek. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, - Pracownia Herbologii, - Zakład Przechowalnictwa i Przetwórstwa Warzyw, - Pracownia Przetwórstwa i Oceny Jakości Warzyw, - Pracownia Przechowalnictwa i Fizjologii Pozbiorczej Warzyw. Współpraca z: Instytutem Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowym Instytutem Badawczym w Puławach: - Zakładem Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin 9 Warzywnych, - Pracownia Herbologii Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii, - Pracownia Hodowli i Biotechnologii. 2 „Ochrona środowiska” 2.1 Doskonalenie specjalistycznych maszyn i technologii Instytut Ogrodnictwa sadowniczych celem ograniczenia emisji gazów Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: cieplarnianych do atmosfery - Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Techniki Sadowniczej. 2.2 Optymalizacja nawadniania upraw sadowniczych w Instytut Ogrodnictwa Polsce z uwzględnieniem przebiegu pogody i zasobów Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: wodnych gleby w głównych rejonach upraw sadowniczych 3 - Samodzielna Pracownia Nawadniania i Upraw Roślin Sadowniczych pod Osłonami. „Uwarunkowania ekonomiczne produkcji sadowniczej, roślin ozdobnych i pszczelarskiej” 3.1 Monitorowanie i prognozowanie uwarunkowań Instytut Ogrodnictwa ekonomicznych produkcji sadowniczej Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Ekonomiki i Marketingu. 3.2 Monitorowanie i prognozowanie uwarunkowań Instytut Ogrodnictwa ekonomicznych produkcji roślin ozdobnych Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach: - Zakład Szkółkarstwa i Nasiennictwa Roślin Ozdobnych, - Pracownia Szkółkarstwa Roślin Ozdobnych. 3.3 Monitorowanie zmian strukturalnych w polskim pszczelarstwie i na rynkach miodu Instytut Ogrodnictwa Oddział Pszczelnictwa w Puławach: - Zakład Technologii Pasiecznej. 10 4 „Ogrodnictwo ekologiczne” 4.1 Opracowanie metod ekologicznej produkcji owoców 4.2 Opracowanie metod ekologicznej produkcji szkółkarskiej roślin sadowniczych 4.3 Opracowanie metod ekologicznej produkcji nasiennej roślin ogrodniczych i uszlachetniania materiału siewnego Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych, - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych, - Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, - Zakład Agrotechniki Roślin Sadowniczych, - Pracownia Architektury Sadu i Biologii Owocowania, - Pracownia Rizosfery, - Zakład Sadownictwa Podgórskiego w Brzeżnej Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych, - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych, - Zakład Agrotechniki Roślin Sadowniczych Pracowania Rizosfery, Instytut Ogrodnictwa Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach: - Zakład Szkółkarstwa i Nasiennictwa Roślin Ozdobnych, - Pracownia Nasiennictwa 11 4.4 Opracowanie metod ekologicznej produkcji pszczelarskiej 4.5 Monitorowanie jakości wody i gleby w głównych rejonach upraw warzyw pod osłonami i ich zastosowanie dla optymalizacji nawożenia i ograniczenia zanieczyszczenia środowiska Roślin Ozdobnych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Pszczelnictwa w Puławach: - Zakład Technologii Pasiecznej. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Uprawy i Nawożenia Roślin Warzywnych, - Pracownia Nawożenia Roślin Warzywnych, - Pracownia Uprawy Warzyw. 4.6 Dobór gatunków i odmian warzyw do uprawy ekologicznej oraz ocena jakości materiału siewnego Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Uprawy i Nawożenia Roślin Warzywnych, - Pracownia Uprawy Warzyw. 4.7 Monitorowanie skażeń mikrobiologicznych i Instytut Ogrodnictwa mikotoksycznych warzyw produkowanych w Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: gospodarstwach ekologicznych - Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, - Pracownia Mikrobiologii Zakład Przetwórstwa i Przechowalnictwa Warzyw, - Pracownia Przetwórstwa i Oceny Jakości Warzyw. 5. „Bezpieczna żywność” 5.1 Badanie pozostałości środków ochrony roślin w płodach Instytut Ogrodnictwa, rolnych w ramach obowiązującego monitoringu Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: krajowego oraz wymogów Unii Europejskiej - Zakład Badania Bezpieczeństwa Żywności, - Pracownia Badania Bezpieczeństwa Żywności. 5.2 Opracowanie i doskonalenie nowych metod badania Instytut Ogrodnictwa Oddział Pszczelnictwa 12 jakości produktów pszczelich 5.3 Monitorowanie strat podczas przechowywania warzyw pochodzących z produkcji konwencjonalnej i zrównoważonej oraz rozwój nowych technologii pozbiorczych i przechowalniczych dla ich ograniczenia i zachowanie wysokiej jakości i wartości odżywczej warzyw 6 „Postęp biologiczny” 6.1 Tworzenie postępu biologicznego i jego wykorzystanie w systemie zrównoważonej produkcji sadowniczej w Puławach: - Zakład Produktów Pszczelich, - Zakład Zapylania Roślin. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Przechowalnictwa i Przetwórstwa Warzyw, - Pracownia Przechowalnictwa i Fizjologii Pozbiorczej Warzyw, - Pracownia Przetwórstwa i Oceny Jakości Warzyw. Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Hodowli Roślin Sadowniczych, - Pracownia Genetyki i Hodowli Roślin Sadowniczych, - Pracownia Niekonwencjonalnych Metod Hodowli Roślin Sadowniczych, - Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych, - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Wirusologii Roślin Sadowniczych, - Zakład Fizjologii i Biochemii Roślin Sadowniczych, - Zakład Przechowalnictwa i Przetwórstwa Roślin Sadowniczych, - Pracownia Przechowalnictwa Roślin Sadowniczych, - Pracownia Przetwórstwa Roślin Sadowniczych, - Dział Wspomagania 13 6.2 Uzyskiwanie i utrzymywanie elitarnego materiału szkółkarskiego roślin sadowniczych wolnego od wirusów, fitoplazm i wiroidów 6.3 Monitorowanie, ochrona oraz doskonalenie metod hodowli trzmieli i pszczół samotnic 6.4 Doskonalenie metod selekcji i oceny wartości hodowlanej pszczół 6.5 Poszukiwanie i tworzenie nowej zmienności genetycznej - Zakład Zapylania Roślin. Instytut Ogrodnictwa Oddział Pszczelnictwa w Puławach: - Zakład Hodowli Pszczół. Instytut Ogrodnictwa Identyfikacja markerów DNA sprzężonych z genami Instytut Ogrodnictwa warunkującymi odporność na choroby stanowiące istotne Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: zagrożenie w uprawie roślin warzywnych, przydatnych do selekcji genotypów odpornych - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. Poznanie czynników warunkujących odporność roślin Instytut Ogrodnictwa warzywnych na patogeny (wirusy, grzyby, bakterie) z Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: uwzględnieniem cech anatomicznych, cytologicznych i biochemicznych 6.8 Oddział Pszczelnictwa w Puławach: odżywczej i prozdrowotnej czynniki biotyczne i abiotyczne oraz o większej wartości 6.7 Ośrodek Elitarnego Materiału Szkółkarskiego w Prusach: - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Wirusologii Roślin Sadowniczych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. roślin warzywnych jako źródła odporności na stresowe 6.6 Badań Sekcja Planowania i Dokumentacji Naukowej, - Zakład Sadownictwa Podgórskiego. Instytut Ogrodnictwa Opracowanie metod oceny i selekcji roślin oraz - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. Instytut Ogrodnictwa, 14 wyodrębnienie źródeł odporności na najważniejsze patogeny roślin warzywnych 6.9 Ocena wartości użytkowej dwóch systemów męskosterylności cytoplazmatycznej i cytoplazmatycznojądrowej roślin kapustowatych, marchwi oraz męskiej sterylności pomidora 6.10 Otrzymywanie populacji roślin warzywnych odpornych na szkodliwe czynniki abiotyczne z zastosowaniem kultur pylnikowych i kultur mikrospor Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Samodzielna Pracownia Kultur Tkanek, - Zakład Uprawy i Nawożenia Roślin Warzywnych, - Pracownia Nawożenia Roślin Warzywnych. Współpraca: Uniwersytet Łódzki, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Instytut Fizjologii, Cytologii i Cytogenetyki, Katedra Ekofizjologii i Rozwoju Roślin Plantico Zielonki HiNO Sp. z o.o. 7. „Bioróżnorodność” 7.1 Ochrona różnorodności biologicznej roślin sadowniczych i ozdobnych dla zrównoważonego rolnictwa Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych, - Zakład Agrotechniki Roślin 15 Sadowniczych, - Pracownia Architektury Sadu i Biologii Owocowania, - Odział Roślin Ozdobnych - Zakład Szkółkarstwa i Nasiennictwa Roślin Ozdobnych, - Pracownia Nasiennictwa Roślin Ozdobnych Stacja Doświadczalna Oceny Odmian; Radostowo-Lisewo 7.2 7.3 Ochrona zasobów genowych roślin warzywnych i Instytut Ogrodnictwa, spokrewnionych dzikich gatunków przed zaginięciem i Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: zabezpieczanie ich w banku genów - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Zasobów Genowych Roślin Warzywnych. Kolekcja roślin miododajnych Instytut Ogrodnictwa, Oddział Pszczelnictwa w Puławach: - Zakład Zapylania Roślin. 7.4 Monitorowanie i ocena rozpoznawcza nowych gatunków i Instytut Ogrodnictwa, odmian dla poszerzenia asortymentu roślin sadowniczych Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych. 7.5 Prowadzenie kolekcji wirusów i patogenów Instytut Ogrodnictwa, wirusopodobnych roślin sadowniczych i ozdobnych Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Wirusologii Roślin Sadowniczych. 7.6 Ocena przydatności odmian winorośli przeznaczonych do Instytut Ogrodnictwa, wyrobu wina gronowego zgodnie z przepisami dotyczącymi Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: rynku wina Unii Europejskiej - Zakład 16 Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych 17 IV. Charakterystyka planowanej do zakupu aparatury Pełny koszt realizacji Programu na lata 2008-2014 jest określony na 57 mln 064 tys. zł. Koszty realizacji Programu przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa wyniosą 39 mln 308 tys. zł. Koszty realizacji Programu przez Instytut Warzywnictwa wyniosą 17 mln 756 tys. zł. Koszty realizacji Programu w 2008 r. wyniosą 6 mln 688 tys. zł., z czego 4 mln 808 tys. przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa i 1 mln 880 tys. przez Instytut Warzywnictwa. Wydatki majątkowe w 2008 r. dotyczą zakupu aparatury niezbędnej do pełnej realizacji Programu. Poniżej podana jest lista i opis planowanej do zakupu aparatury oraz określenie do jakich celów zostanie ona wykorzystana. 1. Stacje meteorologiczne (5 sztuk) cena brutto – 95 000 zł. Aparat będzie wykorzystywany do realizacji zadania 2.2. Zadanie będzie realizowane przez ciągłe monitorowanie przebiegu warunków pogodowych i zmian zawartości wody w glebie w 5 rejonach upraw sadowniczych w Polsce, do tego celu niezbędny jest zakup stacji meteorologicznych, które pozwolą na gromadzenie danych meteorologicznych oraz danych na temat zasobności gleby w wodę. Na podstawie uzyskanych danych meteorologicznych będzie wyznaczana ewapotranspiracja potencjalna, za pomocą której będą określane potrzeby nawadniania roślin. Opracowany zostanie system zbierania uzyskanych z pomiarów danych dla potrzeb oceny konieczności nawadniania roślin w trakcie sezonu wegetacyjnego. Dane te posłużą do weryfikacji (dla warunków Polski) istniejących modeli szacowania potrzeb wodnych roślin sadowniczych oraz opracowania zaleceń technologicznych dla prowadzenia nawadniania roślin sadowniczych w Polsce. 2. Siatka owadoszczelna do karkasów cena brutto – 110 000 zł. Siatka będzie wykorzystywana do realizacji zadania 6.2. Siatka pozwoli na utrzymanie roślin w stanie wolnym od wirusów. W karkasach są utrzymywane rośliny wolne od wirusów pozyskiwane metodą termoterapii lub selekcji. Wolny od chorób wirusowych materiał roślinny jest podstawą nowoczesnego sadownictwa i gwarancją wysokiej jakości plonów. Zadanie to jest realizowane przez Ośrodek Elitarnego Materiału Szkółkarskiego w Prusach. Ośrodek ten powołany został przez Ministra 18 RiRW w 1995 r. i jest jedyną tego typu placówką w kraju i Europie Środkowo – Wschodniej. Zgodnie z przepisami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 lutego 2007 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących wytwarzania i jakości materiału siewnego (Dz. U. Nr 29, poz. 189, z późn. zm.) rośliny przedbazowe pochodzące z tożsamych odmianowo roślin kandydackich dostarczanych do badań od hodowcy są utrzymywane w wodoszczelnych szklarniach (karkasach), rosną w pojemnikach bez kontaktu korzeni z glebą w odkażonym podłożu i są okresowo testowane na obecność chorób wirusowych. 3. Zestaw LEICA Q 500 cena brutto – 75 000 zł. Zestaw Leica Q 500 będzie wykorzystywany do realizacji zadania 4.3. Zestaw będzie służyć do analizy procesów fizjologicznych zachodzących w nasionach, a także do komputerowego oznaczania mykoflory nasion i patogenów grzybowych roślin. Jest to aparatura najnowszej generacji, z wysokiej klasy mikroskopem. Służy zarówno do analiz zdrowotności nasion, oceny wigoru, budowy anatomicznej nasion, obserwacji procesów biochemicznych zachodzących w materiale siewnym podczas kondycjonowania, wnikania zapraw nasiennych, oceny faz rozwojowych i procesów towarzyszących jarowizacji, mechanizmów jarowizacji w różnych warunkach temperaturowych. 4. Mikroskopy: biologiczny i stereoskopowy z dodatkowym wyposażeniem – cena brutto 65 000 zł. Mikroskopy będą wykorzystane do realizacji zadania 6.4. Aparatura zostanie wykorzystana do wykonywania precyzyjnych pomiarów morfologicznych skrzydeł, języczków i trzeciego tergitu pszczół robotnic ras i linii hodowanych w Polsce. Mikroskopy będą wyposażone w kamerę cyfrową, co pozwoli na archiwizację pomiarów. 5. Cieplarka laboratoryjna – cena brutto 6 000 zł. Cieplarka będzie wykorzystana do realizacji zadania 1.12. Prace wykonywane w ramach zadania wymagają prowadzenia w warunkach laboratoryjnych hodowli izolatów grzybów i bakterii, patogenicznych dla pieczarki i innych grzybów uprawnych. Izolaty te będą wykorzystywane do oceny skuteczności dezynfektantów. 19 6. Komora klimatyzacyjna do hodowli owadów – cena brutto 50 000 zł. Komora klimatyzacyjna będzie wykorzystana do realizacji zadania 1.14 i 1.15. Prace te stanowią podstawę do aktualizacji składu gatunkowego znanych już szkodników występujących w uprawach roślin warzywnych. Ze względu na zmieniający się klimat i zmiany następujące w ekosystemie jest konieczna okresowa rewizja składu gatunkowego szkodników zasiedlających poszczególne uprawy. W celu ustalenia prawidłowej identyfikacji niektórych szkodników, w szczególności szkodników glebowych, takich jak rolnice (Agrotis sp.) czy śmietki (Delia sp.), a także fauny pożytecznej występującej w uprawach warzyw, są potrzebne osobniki dorosłe. Stadia imaginalne uzyskane z wcześniejszych stadiów rozwojowych zebranych z poszczególnych upraw pozwolą na określenie aktualnego składu fitofagów występujących w danym środowisku. W tym celu jest konieczne prowadzenie hodowli owadów w specjalistycznych komorach zapewniających odpowiednie parametry temperatury, wilgotności i długości dnia. 7. Penetrometr – cena brutto 7 000 zł. Penetrometr będzie wykorzystywany do realizacji zadania 1.18 w pracach nad mechanicznym zwalczaniem chwastów, z zastosowaniem nowoczesnych maszyn i narzędzi, które są obecnie coraz szerzej używane w innych krajach, zwłaszcza w produkcji ekologicznej i integrowanej. 8. Aparat (sonda) do pomiaru wilgotności gleby – cena brutto 6 600 zł. Sonda będzie wykorzystywana do realizacji zadania 1.18. Aparat pozwoli na dokonanie pomiarów wilgotności gleby w czasie opryskiwania lub bezpośrednio przed zabiegiem. Określenie wilgotności gleby dokładnymi parametrami zgodnie z metodyką EPPO, stanowi podstawę prac nad zwalczaniem chwastów herbicydami. 9. Aparat do pomiarów zawartości chlorofilu i azotu– cena brutto 5 000 zł. Aparat będzie wykorzystywany do realizacji zadania 1.19 do pomiarów zmian zawartości chlorofilu i zawartości N w liściach roślin, wywołanych działaniem herbicydów i innych czynników wpływających na wzrost i rozwój roślin. 10. Spektrofotometr– cena brutto 25 000 zł. Aparat będzie wykorzystywany do realizacji zadania 4.5. Analiza anionów (fosforany 20 - PO4-3, chlorki- Cl-, siarczany- SO4-2, NH4+ i inne) w wodach, glebach i podłożach szklarniowych w laboratorium Pracowni Nawożenia. Aparat bardzo ułatwi realizację zaplanowanych zadań i będzie w pełni wykorzystany do analiz chemicznych pierwiastków w próbkach gleby i wody pobieranych w terenach koncentracji produkcji warzyw. 11. Jednowiązkowy spektrofotometr– cena brutto 30 000 zł. Aparat będzie wykorzystywany do realizacji zadania 4.6. Za jego pomocą będą oznaczane ilościowo składniki mineralne w zakresie różnych widm. 12. Fotometr paskowy, płytkowy do analizy mykotoksyn – cena brutto 25 000 zł. Fotometr będzie wykorzystywany do realizacji zadania 4.7. Jednym z celów planowanych w zadaniach jest ocena skażeń mikotoksynami warzyw produkowanych w gospodarstwach ekologicznych. Fotometr jest urządzeniem służącym do ilościowej analizy mikotoksyn w materiale roślinnym. Jest to sterowany mikroprocesorowo system fotometryczny ogólnego zastosowania przeznaczony do odczytywania i obliczania wyników analizy kolorymetrycznej końcowej reakcji barwnej, która jest odczytywana z płytek mikrotitracyjnych. 13. Cieplarka (termostat) – cena brutto 9 000 zł. Cieplarka będzie wykorzystywana do realizacji zadania 4.7. W celu jakościowego i ilościowego określenia mikroorganizmów znajdujących się na produktach roślinnych jest niezbędne namnożenie wyizolowanych bakterii i grzybów na zróżnicowanych podłożach selektywnych. Wzrost tych organizmów musi przebiegać w warunkach ściśle kontrolowanych. W cieplarce laboratoryjnej można uzyskać temperaturę wymaganą do inkubacji mikroorganizmów uzyskanych z analizowanych prób. 14. Homogenizator laboratoryjny – cena brutto 5 000 zł. Homogenizator będzie wykorzystywany do realizacji zadania 4.7. Homogenizator będzie służył do rozdrabniania próbek warzyw uzyskanych z gospodarstw ekologicznych. Po rozdrobnieniu próbki będą poddawane dalszym analizom mikrobiologicznym i biochemicznym. 21 15. Szafa chłodnicza – Cena brutto 5 000 zł. Szafa chłodnicza będzie wykorzystywana do realizacji zadania 4.7. Realizacja zadania dotyczącego monitoringu skażeń mikrobiologicznych i mikotoksycznych będzie wymagała analizy dużej liczby próbek warzyw pobieranych z terytorium Polski. Próby te będą przechowywane w obniżonej temperaturze, aby zminimalizować namnażanie się mikroorganizmów na tych produktach. 16. Zgrzewarka do folii – cena brutto 6 400 zł. Zgrzewarka będzie wykorzystywana do realizacji zadania 5.3. Urządzenie to jest niezbędne do wykonywania opakowań jednostkowych z różnych rodzajów folii dla warzyw całych lub przygotowanych do bezpośredniego spożycia, w celu określenia strat i ubytków naturalnych w czasie przechowywania. 17. Analizator tlenu i dwutlenku węgla – cena brutto 30 000 zł. Analizator tlenu będzie wykorzystywany do realizacji zadania 5.3. Analizator tlenu i dwutlenku węgla będzie wykorzystywany do pomiarów zawartości tlenu i dwutlenku węgla w opakowaniach, o których mowa w pkt 16. Kontrola zawartości gazów w opakowaniach jest niezbędna w celu określenia optymalnego okresu przechowywania warzyw w opakowaniach jednostkowych. Znajomość zawartości gazów w opakowaniach pozwala na niedopuszczenie do przechowywania warzyw w atmosferze z obniżoną zawartością tlenu i wystąpieniem oddychania beztlenowego, czy ze zbyt wysoką zawartością dwutlenku węgla powodującą uszkodzenia. 18. Autoklaw – cena brutto 20 000 zł. Autoklaw będzie wykorzystywany do realizacji zadania 6.5. Urządzenie to jest niezbędne do sterylizacji drobnego sprzętu laboratoryjnego oraz pożywek do namnażania patogenów pochodzenia bakteryjnego i grzybowego i przygotowania inokulum wykorzystywanego do oceny materiału roślinnego w testach biologicznych pod względem odporności na czynniki biotyczne. 19. Szafa termostatyczna – cena brutto 10 000 zł. Szafa termostatyczna będzie wykorzystywana do realizacji zadania 6.8. Szafa będzie 22 wykorzystana do namnażania na pożywkach patogenów (bakterie, grzyby) w określonych dla każdego z nich temperaturach. Ilość i jakość materiału infekcyjnego przekłada się na wiarygodną ocenę materiału roślinnego w testach biologicznych pod względem poziomu odporności na czynniki biotyczne. 20. Mikroskop biologiczny – cena brutto 20 000 zł. Mikroskop będzie wykorzystywany do realizacji zadania 6.9. Sprzęt ten jest niezbędny do prowadzenia badań w zakresie oceny żywotności pyłku, monitorowania procesu zapylenia pojedynczych roślin kapustowatych, pomidora i marchwi przy selekcji materiału dla określenia poziomu ich sterylności. Równocześnie będzie on wykorzystany do badania koncentracji materiału infekcyjnego używanego w testach biologicznych. 21. Urządzenie do hybrydyzacji in situ – cena brutto 45 000 zł. Urządzenie będzie wykorzystywane do realizacji zadania 6.10. Fluorescencyjna hybrydyzacja in situ jest jedną z technik cytogenetycznych, która służy do wykrywania w badanym materiale genetycznym określonej sekwencji DNA przy użyciu fluoresecencyjnych sond DNA. Technika FISH jest wykorzystywana do badania różnych typów komórek i tkanek. Ma zastosowanie w przypadku zawodności klasycznej analizy cytognetycznej. Użycie innowacyjnych nowoczesnych sond umożliwia zlokalizowanie miejsc pęknięć chromosomów czy określenie rodzaju translokacji. Hybrydyzacja ma również zastosowanie w badaniu anomalii genetycznych. Technika ta jest pomocna w poszukiwaniu markerów dla poszczególnych chromosomów zwłaszcza u gatunków charakteryzujących się niewielkimi wymiarami chromosomów. Taką rośliną jest marchew. 23 V. Opis obszarów i zadań Programu Przyjęta formuła Programu pozwala na kontynuowanie finansowania zadań uznanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi za ważne dla prawidłowego rozwoju ogrodnictwa. Program obejmuje zadania realizowane do dnia 30 kwietnia 2007 r. w ramach środków finansowych z budżetu, w części której dysponentem jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, przeznaczanych na postęp biologiczny w produkcji roślinnej oraz nowe zadania uznane za szczególnie ważne w zakresie ochrony środowiska, ochrony bioróżnorodności oraz strategii bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin w produkcji ogrodniczej. 1. Obszar: „Strategia bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin w produkcji ogrodniczej” Charakterystyka obszaru Współczesna ochrona roślin wymaga bardzo wszechstronnego wyjaśnienia zjawisk dotyczących występowania roślinożerców oraz patogenów roślinnych. Stosowanie chemicznych środków ochrony roślin jest skuteczną metodą ograniczania zagrożeń ze strony większości agrofagów, ale nie rozwiązuje całkowicie tego problemu. Tylko kompleksowe ujmowanie walki ze szkodnikami i chorobami, z uwzględnieniem ekologii i ochrony środowiska powinno stanowić podstawę stosowania środków ochrony roślin. Wzmożona międzynarodowa wymiana materiału roślinnego stwarza realne niebezpieczeństwo „przeniesienia” na terytorium Polski nowych, groźnych agrofagów, zagrażających uprawom roślin ogrodniczych. Dlatego też jest konieczne ciągłe monitorowanie występowania i diagnostyka zagrożenia przez szczególnie groźne agrofagi inwazyjne. Stawianie trafnych prognoz pojawienia się agrofagów i zapobieganie ich rozprzestrzenianiu jest jednym ze sposobów ograniczania stosowania chemicznych środków ochrony roślin. Ważnym zagadnieniem jest także wykrywanie występowania odporności agrofagów na stosowane środki ochrony roślin oraz opracowanie zasad przeciwdziałania temu zjawisku, co również umożliwi ograniczenie zużycia chemicznych środków ochrony roślin. Mimo wymienionych wyżej działań, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin jeszcze przez wiele lat będzie stanowiło podstawę zwalczania szkodników i patogenów w uprawach wielkotowarowych. Istotne jest jednak opracowanie takich 24 metod stosowania tych środków, aby stanowiły jak najmniejsze zagrożenie dla samych agrocenoz, jak i wód, gleby oraz innych komponentów środowiska naturalnego. Niezbędne jest również wdrożenie do praktyki ochrony roślin odpowiednich procedur oraz metod służących neutralizacji pozostałości środków ochrony roślin, szczególnie przy skażeniach punktowych. Konieczne jest także opracowanie i wdrażanie nowoczesnych procedur oceny sprawności technicznej sprzętu ochrony roślin. W ramach obszaru będzie realizowanych 19 zadań, które pozwolą na: ograniczenie stosowania środków chemicznych, poprawę jakości produktów ogrodniczych, ochronę środowiska naturalnego, wdrożenie nowych integrowanych programów uprawy roślin ogrodniczych, monitorowanie występowania i prognozowanie zagrożeń przez najważniejsze fitofagi występujące w uprawach ogrodniczych. Efektem tej działalności będzie zmniejszenie zużycia środków ochrony o 25 % w stosunku do obecnie stosowanych ilości. Zadanie 1.1 „Doskonalenie metod badań sprawności technicznej opryskiwaczy” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, Pracownia Techniki Ochrony i Nawożenia Roślin Sadowniczych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Zgodnie z obowiązującymi przepisami środki ochrony roślin należy stosować z użyciem sprzętu, który jest sprawny technicznie, zapewni skuteczne zwalczanie organizmów szkodliwych i nie spowoduje zagrożenia zdrowia człowieka lub zwierząt lub dla środowiska. Sprzęt do ochrony roślin może być wprowadzany do obrotu, jeżeli nie stwarza zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeństwa ludzi lub środowiska. Zasadę tą stosuje się również do opryskiwaczy będących w eksploatacji. Efektem doskonalenia metod oceny sprawności technicznej opryskiwaczy będzie możliwość objęcia okresowymi ocenami nowych opryskiwaczy, posiadających niespotykane dotychczas wyposażenie i budowę. Konieczne będzie także dostosowanie stosowanych procedur do zmieniających się wymagań prawnych. W konsekwencji opryskiwacze poddane procedurze oceny będą stwarzały mniejsze zagrożenie dla środowiska. Zwiększenie liczby przebadanych opryskiwaczy przyczyni 25 się do bardziej skutecznego zwalczania organizmów szkodliwych i zwiększy dochody producentów owoców. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, stacje kontroli opryskiwaczy, gospodarstwa sadownicze, producenci i dystrybutorzy opryskiwaczy, ośrodki doradztwa rolniczego oraz nauczyciele średnich i wyższych szkół rolniczych. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) opracowanie metod okresowej oceny sprawności technicznej opryskiwaczy; 2) monitorowanie jakości oraz kosztów oceny sprawności technicznej opryskiwaczy; 3) przygotowywanie ekspertyz i opinii oraz uczestnictwo w pracach Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego z zakresu techniki ochrony roślin; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) oraz opracowanie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 26 2) podsumowanie i ocena efektów prac prowadzonych w latach 2008-2014, upowszechnianie metod okresowej oceny sprawności technicznej opryskiwaczy; 3) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.2 „Opracowanie metod precyzyjnego stosowania środków ochrony roślin w celu ograniczenia zanieczyszczenia wód i gleby oraz innych elementów środowiska” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, Pracownia Techniki Ochrony i Nawożenia Roślin Sadowniczych. 2. Cel i przewidywane wykorzystanie wyników w praktyce Istotną rolę w ograniczaniu zagrożeń dla środowiska podczas chemicznej ochrony roślin i nawożenia odgrywa technika stosowania agrochemikaliów. Decyduje ona zarówno o skuteczności biologicznej zabiegów, jak i o wielkości strat będących źródłem zanieczyszczenia środowiska. Wprowadzenie precyzyjnych metod chemicznej ochrony roślin w ramach ogrodnictwa zrównoważonego umożliwi stosowanie środków ochrony roślin tylko w ilościach niezbędnych i tylko tam, gdzie jest to konieczne. Ochrona wód przed skażeniami jest elementem Dobrej Praktyki Rolniczej, której wdrożenia dokonano w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2001 r. Nr 171, poz. 1225, z późn. zm.) implementującej obowiązujące w Unii Europejskiej dyrektywy dotyczące ochrony produktów roślinnych i ustalenia maksymalnych poziomów pozostałości środków ochrony. Nowe techniki opryskiwania ułatwią przestrzeganie wyżej wymienionych regulacji prawnych. Realizacja zadania stworzy podstawę do zmian legislacyjnych wprowadzających wzorem o innych zróżnicowanej państw członkowskich szerokości Unii dostosowanej Europejskiej do strefy rzeczywistych ochronne zagrożeń. Wprowadzenie ich w Polsce będzie stymulowało proekologiczne zachowania wśród sadowników zmniejszające zagrożenia dla środowiska. W większości przypadków będzie możliwe ograniczenie szerokości stref ochronnych nawet o 75 % bez ryzyka dla terenów chronionych. Powiązanie techniki opryskiwania z wielkością strefy 27 ochronnej przyczyni się do lepszego wykorzystania gruntów ornych dzięki przeznaczeniu niewykorzystanych terenów pod produkcję sadowniczą. Oszczędności ziemi z tego tytułu powinny sięgać 5 % w rejonach o intensywnej chemicznej ochronie roślin. Wprowadzenie precyzyjnych metod kalibracji opryskiwaczy poprawi skuteczność zabiegów i zmniejszy zużycie środków ochrony roślin. Oszczędności z tego tytułu szacuje się na poziomie około 2 mln zł rocznie. Odbiorcami wyników są minister właściwy do spraw rolnictwa, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w zakresie doskonalenia regulacji dotyczących ochrony roślin i nawożenia, firmy usługowe wykonujące zabiegi ochrony roślin i nawożenie, producenci i dystrybutorzy opryskiwaczy, gospodarstwa sadownicze, ośrodki doradztwa rolniczego oraz nauczyciele średnich i wyższych szkół rolniczych. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) opracowanie i wprowadzenie do praktyki rolniczej: a) zasad wyznaczania stref ochronnych o zróżnicowanej szerokości zgodnie z procedurami stosowanymi w Unii Europejskiej, b) precyzyjnych metod wykonywania zabiegów ochrony roślin; 2) prowadzenie szkoleń oraz opracowywanie materiałów szkoleniowych i demonstracyjnych dla sadowników z zakresu racjonalnej techniki ochrony i bezpiecznego obchodzenia się ze środkami ochrony roślin; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. 28 Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) opracowanie zasad kalibracji opryskiwaczy sadowniczych uwzględniających najnowsze rozwiązania techniczne i aktualne badania naukowe; 2) prowadzenie szkoleń oraz opracowywanie materiałów szkoleniowych i demonstracyjnych dla rolników z zakresu racjonalnej techniki opryskiwania i bezpiecznego obchodzenia się ze środkami ochrony roślin; 3) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.3 „Opracowanie metod neutralizacji pozostałości środków ochrony roślin w opakowaniach i w opryskiwaczach” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, Pracownia Techniki Ochrony i Nawożenia Roślin Sadowniczych. 2. Cel i wykorzystanie wyników w praktyce Neutralizacja środków ochrony roślin w miejscach skażeń miejscowych, powstających podczas napełniania, mycia i postoju opryskiwacza oraz zagospodarowania pozostałości jest elementem Dobrej Praktyki Rolniczej, do której wdrażania i stosowania zobowiązuje producentów rolnych ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Neutralizacja pozostałości środków ochrony pozostałych w opakowaniach i w zbiornikach opryskiwaczy ma decydujące znacznie w ograniczaniu ryzyka powstawania skażeń miejscowych. Stanowią one główne zagrożenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych środkami ochrony roślin. Wdrożenie 29 do praktyki sadowniczej i rolniczej odpowiednich procedur płukania pojemników po środkach ochrony oraz biologicznych neutralizatorów na poziomie gospodarstwa jest konieczne do spełnienia warunków czystości wody zgodnych z Ramową Dyrektywą Wodną. Neutralizacja pozostałości środków ochrony roślin przyczyni się do ochrony środowiska w ramach rolnictwa zrównoważonego. Efektem realizowanego zadania będzie zmniejszenie pozostałości środków ochrony roślin w wodach powierzchniowych i podziemnych. Dzięki wprowadzeniu metod neutralizacji pozostałości środków ochrony roślin w opakowaniach i zbiornikach opryskiwaczy zdecydowanie ograniczone zostaną skażenia miejscowe powodujące skażenie wody. Korzyści z tego tytułu są niewymierne, ale nie sposób ich przecenić, gdyż już obecnie w wielu rejonach o intensywnej produkcji owoców woda w studniach nie spełnia wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej. Problem ten nabiera szczególnego znaczenia z powodu niewielkich zasobów wody w Polsce. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w zakresie doskonalenia regulacji prawnych dotyczących ochrony roślin, firmy usługowe wykonujące zabiegi ochrony roślin, spółki wodne oraz przedsiębiorstwa zaopatrujące ludność w wodę pitną, producenci i dystrybutorzy opryskiwaczy, gospodarstwa sadownicze, ośrodki doradztwa rolniczego oraz nauczyciele średnich i wyższych szkół rolniczych. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) wprowadzenie do praktyki sadowniczej biologicznych neutralizatorów środków ochrony roślin; 2) opracowywanie i popularyzacja procedur bezpiecznego zagospodarowywania resztek cieczy użytkowej i prawidłowego mycia opryskiwaczy; 3) dokonanie oceny pozostałości środków ochrony roślin w wybranych zlewniach rzek; 4) szkolenie i popularyzacja metod bezpiecznego dla środowiska obchodzenia się ze środkami ochrony roślin; 5) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. 30 Etap III – 2010 r. 1) Kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r.: 1) analiza wyników z okresu pięcioletnich prac prowadzonych na biologicznych neutralizatorach środków ochrony roślin; 2) upowszechnianie wyników obserwacji oraz opracowanie materiałów informacyjnych i szkoleniowych dotyczących bezpiecznego dla środowiska obchodzenia się ze środkami ochrony roślin, do wykorzystania przez służby doradcze i ośrodki edukacyjne; 3) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.4 „Wykrywanie i oznaczanie nicieni kwarantannowych podlegających obowiązkowi zwalczania, określenie ich występowania na terytorium Polski oraz zapobieganie ich rozprzestrzenianiu się” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach, Zakład Ochrony Roślin Ozdobnych, Pracownia Nematologii. 31 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Realizacja zadania pozwoli na opracowanie metod zapobiegających rozprzestrzenianiu się na terytorium Polski nicieni kwarantannowych. Pozwoli to na opracowanie metody szybkiego wykrywania i oznaczania nicieni kwarantannowych w uprawie roślin w polu, pozwoli to zmniejszyć szkody wynikające z obniżenia ilości i jakości plonu handlowego roślin uprawnych, co najmniej o 30 %. Wykrycie nicieni kwarantannowych w materiale rozmnożeniowym przeznaczonym na mateczniki pozwoli na zapobieganie rozprzestrzeniania się ich w Polsce, a także przy wymianie towarowej z zagranicą. Wiedza o występowaniu lub braku nicieni kwarantannowych ułatwi podejmowanie działań organizacyjno-administracyjnych. W przypadku braku nematocydów syntetycznych na polskim rynku, opracowanie metody biologicznego zwalczania nicieni pozwoli na skuteczne opanowanie zagrożenia. Monitorowanie występowania nicieni kwarantannowych pozwoli zmniejszyć zagrożenie w produkcji ogrodniczej i zapewni produkcję zdrowego materiału rozmnożeniowego roślin ogrodniczych, co przyniesie wymierny efekt gospodarczy. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa i podległe jednostki organizacyjne, ośrodki doradztwa rolniczego oraz gospodarstwa ogrodnicze i organizacje producenckie. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) opracowanie metod pobierania prób glebowych i części roślinnych i określenie ich reprezentatywności do oceny populacji nicieni; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) opracowanie metod pewnego i szybkiego oznaczania nicieni w warunkach laboratoryjnych, wykorzystując do tego celu metody molekularne; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) monitorowanie występowania nicieni na glebach przeznaczonych pod uprawy 32 ogrodnicze oraz określenie stopnia zagrożenia dla tych upraw; 2) opracowanie receptur wyciągów z roślin antagonistycznych w stosunku do nicieni; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) monitorowanie występowania nicieni na glebach przeznaczonych pod uprawy ogrodnicze oraz określenie stopnia zagrożenia dla tych upraw; 2) ocena laboratoryjna efektywności wyciągów roślinnych w zwalczaniu nicieni; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) monitorowanie występowania nicieni na glebach przeznaczonych pod uprawy ogrodnicze oraz określenie stopnia zagrożenia dla tych upraw; 2) ocena polowa efektywności metod zwalczania i zapobiegania pojawianiu się nicieni; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) monitorowanie występowania nicieni na glebach przeznaczonych pod uprawy ogrodnicze oraz określenie stopnia zagrożenia dla tych upraw; 2) porównanie efektywności ekologicznych metod zapobiegawczych i zwalczających nicienie; 3) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.5 „Diagnostyka zagrożenia przez agrofagi inwazyjne, podlegające obowiązkowi zwalczania, opracowanie metod zwalczania i zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się” 1.Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa: 1) Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych: a) Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, 33 b) Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych; 2) Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach, Zakład Ochrony Roślin Ozdobnych: a) Pracownia Szkodników Roślin Ozdobnych, b) Pracownia Fitopatologii Roślin Ozdobnych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Realizacja zadania pozwoli na ciągłą kontrolę upraw ogrodniczych pod kątem występowania agrofagów inwazyjnych – znanych jako niebezpieczne w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Stwarza to konieczność opracowania metod eradykacji, aby nie dopuścić do ich zadomowienia i rozprzestrzeniania się na terytorium Polski. W związku ze wzmożoną międzynarodową wymianą materiału roślinnego istnieje duże niebezpieczeństwo wprowadzenia na terytorium Polski nowych agrofagów, zagrażających uprawom roślin ogrodniczych. W celu jego ograniczenia oraz jak najszybszej eliminacji nowych, szkodliwych agrofagów będzie prowadzony monitoring w wybranych obiektach produkcyjnych we wszystkich rejonach w Polsce. Systematyczne gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie danych będzie pomocne w podejmowaniu decyzji dotyczących zapobiegania ich dalszemu rozprzestrzenianiu oraz eradykacji na szczeblu regionu i kraju. Społecznym opracowanie i gospodarczym zasad monitorowania efektem realizowanego gatunków agrofagów zadania oraz będzie sposobów ograniczania liczebności ważnych inwazyjnych. Dotyczyć to będzie zarówno gatunków zupełnie nowych wprowadzonych na terytorium Polski w wyniku wzmożonego niekontrolowanego napływu materiału roślinnego z różnych regionów świata, jak i już funkcjonujących, których status zmienia się ze względu na zachodzące zmiany klimatyczne. Umożliwi to zmniejszenie strat w jakości i wielkości plonu roślin sadowniczych, a w przypadku niektórych gatunków agrofagów całkowitą ich eliminację. Wpłynie to w konsekwencji na zmniejszenie zużycia środków ochrony roślin, a więc zwiększenie bezpieczeństwa środowiska. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa i podległe mu jednostki organizacyjne, ośrodki doradztwa rolniczego, gospodarstwa sadownicze oraz organizacje producenckie. 34 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) opracowanie rejestru agrofagów obcego pochodzenia stanowiących zagrożenie dla polskich upraw ogrodniczych oraz określenie ich potencjału biologicznego, zakresu roślin żywicielskich i warunków agrometeorologicznych sprzyjających ich rozwojowi; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) ustalenie wpływu systemu uprawy roślin oraz stosowanych metod i środków ochrony na możliwość rozwoju agrofagów inwazyjnych; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) monitorowanie występowania agrofagów inwazyjnych w uprawach ogrodniczych na terytorium Polski oraz opracowanie metod zwalczania i zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 35 Zadanie 1.6 „Diagnostyka oraz zmienność populacyjna bakterii (Erwinia amylovora), sprawcy zarazy ogniowej” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Uzyskanie przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej przyniosło wiele zmian w polskim prawodawstwie w odniesieniu do zwalczania i zapobiegania rozprzestrzenianiu się organizmów szkodliwych (tzw. kwarantannowych), podlegających obowiązkowi zwalczania. Bakteria Erwinia amylovora, sprawca zarazy ogniowej, nadal ma status organizmu kwarantannowego, ale tylko wtedy, gdy wystąpi na materiale rozmnożeniowym określonych roślin żywicielskich (z rodzajów: Amelanchier, Chaenomeles, Cotoneaster, Crataegus, Cydonia, Eriobotrya, Malus, Mespilus, Pyracantha, Pyrus i Sorbus). Zaraza ogniowa podlega obowiązkowemu zwalczaniu na dotychczasowych zasadach, tj. z mocy prawa, w szkółkach, matecznikach, zraźnikach, a także na roślinach żywicielskich będących w bezpośrednim sąsiedztwie tych upraw oraz w tzw. strefach chronionych i strefach buforowych. Ochrona tych roślin obejmuje, w szczególności regularne lustracje, niszczenie porażonych roślin i roślin sąsiednich, wykonywanie zabiegów chemicznych środkami miedziowymi. Obecnie, przy dosyć powszechnym występowaniu zarazy ogniowej, brak jest pełnego, szczegółowego rozeznania w zakresie występowania i zróżnicowania sprawcy tej choroby w Polsce. Z praktycznego punktu widzenia najważniejszym aspektem zróżnicowania bakterii jest ich patogeniczność i wirulencja. Konieczne jest stwierdzenie zakresu roślin żywicielskich dla poszczególnych izolatów Erwinia amylovora, a także określenie ich zdolności chorobotwórczych na różnych organach roślin i w różnych okresach fenologicznych. Wiedza ta jest potrzebna w pracach ukierunkowanych na uzyskanie odmian i podkładek odpornych lub przynajmniej o podwyższonej odporności na zarazę. Realizacja zadania pozwoli na kontrolę występowania w Polsce bakterii Erwinia amylovora, weryfikację i udoskonalenie istniejących technik diagnostycznych 36 i opracowanie nowych celem podejmowania właściwych decyzji w zwalczaniu i ograniczaniu agrofagów. Społecznym efektem realizowanego zadania będzie opracowanie nowych strategii ochrony roślin przed zarazą ogniową z uwzględnieniem metod proekologicznych, a zwłaszcza ograniczeniem stosowania środków chemicznych. Efektem tego będzie produkcja zdrowych, bezpiecznych dla konsumentów owoców, zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska przez pestycydy oraz obniżenia kosztów produkcji. Poznanie mechanizmów wirulencji bakterii oraz ich zmienności, w powiązaniu z podatnością roślin żywicielskich, będzie także miało duże znaczenie w zachowaniu tych roślin, zwłaszcza dziko rosnących, jako naturalnych komponentów naszego krajobrazu. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa i podległe jej jednostki organizacyjne, ośrodki doradztwa rolniczego, gospodarstwa sadownicze oraz organizacje producenckie. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) monitorowanie występowania Erwinia amylovora w Polsce; 2) utworzenie kolekcji izolatów i szczepów bakterii Erwinia amylovora pochodzących z różnych rejonów w Polsce i różnych roślin żywicielskich; 3) określenie stopnia genetycznego i genotypowego zróżnicowania polskiej populacji Erwinia amylovora; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z 2010 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. 37 Etap V – 2012 r. 1) ocena przydatności różnych technik diagnostycznych do wykrywania i identyfikacji nietypowych izolatów Erwinia amylovora; 2) opracowanie nowej metody diagnostyki zarazy ogniowej i weryfikacja tej metody a także jej wdrożenie do laboratoriów Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z 2012 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie prac z 2013 r.; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.7 „Monitorowanie występowania oraz opracowanie metod zapobiegania rozprzestrzenianiu się nowych dla warunków Polski i szczególnie szkodliwych agrofagów na plantacjach roślin jagodowych” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych: 1) Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych; 2) Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Zwiększony w ostatnich latach międzynarodowy obrót materiałem roślinnym spowodował pojawianie się nowych dla warunków Polski patogenicznych grzybów, szczególnie szkodliwych dla upraw truskawki i maliny. Grzyby te zasiedliły już wiele plantacji, czyniąc często znaczne straty. Najbardziej groźne jest ich występowanie w niektórych matecznikach, gdyż stwarza to możliwość ich przeniesienia na wiele 38 plantacji owocujących. Realizacja zadania pozwoli na przygotowanie odpowiedniego systemu kontroli, który przyczyni się do zlokalizowania miejsca pochodzenia patogena oraz opracowanie skutecznych metod zwalczania i niedopuszczenia do rozprzestrzeniania się tych patogenów na terytorium Polski. Konieczne jest więc systematyczne monitorowanie tych patogenów, które obejmie większość plantacji matecznych i wszystkie wielkotowarowe plantacje owocujące. Zebrane informacje pozwolą na podjęcie właściwych decyzji w zwalczaniu i ograniczaniu agrofagów. Gospodarczym efektem realizowanego zadania będzie zapobieżenie wprowadzeniu oraz rozprzestrzenianiu się nowych, groźnych dla plantacji roślin jagodowych chorób, oraz opracowanie nowych strategii ich ochrony z wykorzystaniem metod przyjaznych środowisku. Dzięki tym strategiom będzie możliwa wysokowydajna produkcja zdrowych, bezpiecznych dla konsumentów owoców oraz ograniczenie stosowania chemicznych środków ochrony roślin. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa i podległe jej jednostki organizacyjne, gospodarstwa sadownicze oraz ośrodki doradztwa rolniczego i organizacje producenckie. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) monitorowane występowania oraz opracowanie metod zapobiegania rozprzestrzenianiu się szczególnie szkodliwych grzybów na plantacjach roślin jagodowych; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r.: 1) kontynuowanie prac z 2010 r.; 39 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z 2011 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z 2012 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.8 „Monitorowanie występowania (Phytophthora spp.), diagnostyka i możliwości ograniczania strat powodowanych przez tę grupę patogenów” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa: 1) Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach: a) Zakład Ochrony Roślin Ozdobnych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Ozdobnych, b) Zakład Biotechnologii Roślin Ozdobnych; 2) Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych, 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce W minionym 10-leciu na terytorium Polski stwierdzono 14 nowych gatunków rodzaju Phytophthora spp. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że w najbliższym czasie mogą pojawić się nowe gatunki, w tym Phytophthora. tropicalis i Phytophthora kernoviae. Ich „źródłem” mogą być: importowany materiał roślinny, drewniane opakowania, gleba lub podłoża i woda. 40 W ograniczaniu występowania wyżej wymienionych patogenów bardzo istotne jest opracowanie i wdrożenie do praktyki metod ich szybkiego wykrywania w materiale roślinnym, glebie i wodzie. W minionych latach stwierdzono, że woda oraz rozkładające się w niej liście i części łodyg są bardzo istotnym źródłem groźnych patogenów, w tym Phytophthora citricola, Phytophthora cactorum i Phytophthora cinnamomi. Bardzo istotne jest opracowanie metod identyfikacji Phytophthora spp., takich jak metody stosowane w pozostałych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Kryteria te spełniają markery molekularne. Realizacja zadania pozwoli na rozpoznanie występowania Phytophthora spp. w Polsce. Będzie to stanowiło podstawę do określenia źródeł tych patogenów, dróg ich rozprzestrzeniania, zakresu roślin żywicielskich oraz podjęcie środków przeciwdziałania dalszemu ich rozprzestrzenianiu. Stan zdrowotny szkółek, sadów oraz zadrzewień wskazuje, że gatunek Phytophthora spp. powoduje coraz większe straty. W szkółkach, w uprawie niektórych gatunków roślin, straty dochodzą nawet do 50 %. W sadach i drzewostanach zniszczenie korzeni włośnikowych przez Phytophthora spp. może powodować bardzo silne zahamowanie wzrostu drzew, spadek plonu o 20 – 30 % i zmniejszenie przyrostu drzew nawet o 60 %. W integrowanej ochronie roślin przed fytoftorozą bardzo istotne są dane dotyczące gatunków Phytophthora spp. powodujących chorobę, z uwagi na bardzo zróżnicowaną ich reakcję na stosowane środki ochrony. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa i podległe jej jednostki organizacyjne, ośrodki doradztwa rolniczego gospodarstwa, sadownicze oraz organizacje producenckie. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) monitorowanie występowania fytoftorozy w materiale roślinnym, w glebie i wodzie; 2) opracowywanie szybkich metod wykrywania Phytophthora spp. w glebie i w wodzie; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. 41 Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z 2010 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z 2011 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) monitorowanie wpływu środków ochrony roślin i nawozów w wodzie na występowanie Phytophthora spp.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) opracowanie końcowe danych nad monitorowaniem występowania gatunków Phytophthora spp. w Polsce a także opracowanie końcowe metod wykrywania i diagnostyki Phytophthora spp.; metod 2) opracowanie minimalizacji zagrożeń przez fytoftororozę roślin ogrodniczych; 3) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.9 „Monitorowanie występowania form agrofagów roślin sadowniczych odpornych na środki ochrony roślin oraz określenie metod przeciwdziałających temu zjawisku” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych: 1) Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych; 2) Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych. 42 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Zjawisko odporności agrofagów na środki ochrony roślin staje się coraz bardziej powszechne i powoduje znaczne straty ekonomiczne. W celu ograniczenia strat wynikających z tego zjawiska należy stworzyć prosty i tani system monitorowania i przekazu informacji zainteresowanym wraz z wytycznymi o możliwości działań antyodpornościowych. System ten pozwoli na podejmowanie właściwych decyzji w zwalczaniu, ograniczaniu i wyniszczaniu agrofagów. Realizacja zadania pozwoli na wykrywanie występowania odporności u najważniejszych agrofagów na środki ochrony roślin stosowane w Polsce oraz opracowanie i wdrażanie zasad przeciwdziałania powstawaniu odporności. Gospodarczym efektem realizowanego zadania będzie ograniczenie strat powodowanych przez wyselekcjonowane rasy szkodników odpornych na niektóre grupy środków ochrony roślin. Wykonanie oceny odporności ważniejszych agrofagów umożliwi unikanie stosowania takich środków ochrony roślin, które w odniesieniu do poszczególnych grup agrofagów nie dają właściwych efektów zwalczających, a w przypadku niektórych patogenów i roślinożerców wręcz pogłębiają powodowane przez nie problemy. Istotnym gospodarczym efektem będzie także opracowanie działań antyodpornościowych, co może znacznie usprawnić skuteczne zwalczanie wielu gatunków agrofagów bez konieczności wprowadzania nowych substancji aktywnych. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa i podległe jej jednostki organizacyjne, ośrodki doradztwa rolniczego, gospodarstwa sadownicze oraz organizacje producenckie. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) tworzenie baz danych, w których będą gromadzone informacje o warunkach klimatyczno-glebowych oraz o nasilania występowania agrofagów i przebiegu ich rozwoju na tle faz fenologicznych roślin; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. 43 Etap III – 2010 r. 1) monitorowanie i weryfikacja aktualnie obowiązujących systemów sygnalizacji pojawienia się agrofagów i prognozowania ich liczebności; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) monitorowanie i weryfikacja aktualnie obowiązujących systemów sygnalizacji pojawienia się agrofagów i prognozowania ich liczebności, w tym ocena doboru środków ochrony roślin pod kątem skuteczności zwalczania i bezpieczeństwa dla ludzi i środowiska; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) optymalizacja terminów zabiegów w oparciu o różne systemy sygnalizacji; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) aktualizacja zaleceń ochrony roślin; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r.: 1) aktualizacja zaleceń ochrony roślin; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.10 „Opracowanie metodyk prowadzenia obserwacji występowania organizmów szkodliwych i oceny potrzeby wykonania zabiegów ochrony roślin” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych: 1) Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych; 2) Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych. 44 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Jedną z elementarnych zasad racjonalnej ochrony umożliwiającej znaczące zmniejszenie zużycia pestycydów i zagwarantowanie większego bezpieczeństwa środowiska jest prawidłowy monitoring i właściwa ocena zagrożeń ze strony agrofagów. W tym celu jest konieczne opracowanie metodyk zawierających opis symptomów, epidemiologię, bionomię, szkodliwość, metody wykrywania i identyfikację oraz sposoby zapobiegania stratom powodowanym przez te organizmy. Opracowanie takich metodyk ma szczególne znaczenie w sytuacji wzmożonego i niekontrolowanego przepływu materiału roślinnego i związanych z nim szkodników i patogenów. Gospodarczym efektem realizowanego zadania będzie precyzyjniejsze określenie potrzeby wykonywania zabiegów chemicznymi środkami ochrony roślin, co w większości przypadków umożliwi znaczne zmniejszenie częstotliwości ich stosowania, a zatem da wymierne korzyści ekonomiczne. Drugim ważnym efektem zmniejszenia zużycia chemicznych środków ochrony roślin, aczkolwiek trudno mierzalnym, będzie wzrost bezpieczeństwa ekologicznego zarówno samych agrocenoz, jak i środowisk przyległych i funkcjonujących w nich organizmów pożytecznych. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa i podległe jej jednostki organizacyjne, ośrodki doradztwa rolniczego, gospodarstwa sadownicze oraz organizacje producenckie. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. W etapie I zostaną opracowane metodyki następujących agrofagów: 1) kwieciaka jabłkowca (Anthonomus pomorum L.); 2) paciornicy gruszowianki (Contarinia pirivora Ril.); 3) pryszczarka gruszowca (Dasyneura piri Bonche); 4) kędzierzawości liści brzoskwini (Taphrinia deformans Berk. Tul); 5) mączniaka prawdziwego brzoskwini (Spherotheca pannosa Wallr. Ex Fr. Lev.); 6) dziurkowatości liści drzew pestkowych (Clasterosporium carpophilum Lev. Anderh.). Ponadto zostanie sporządzone sprawozdanie z realizacji etapu I. 45 Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. W etapie III zostaną opracowane metodyki następujących agrofagów: 1) owocnicy gruszowej (Hoplocampa brevis Klg.); 2) ogrodnicy niszczylistki (Phyllopertha horticola L.); 3) rdzy gruszy (Gymnosporangium sabinae Dicks. Wint.); 4) moniliozy leszczyny (Monilinia coryli Schellenb. Honey); 5) bakteryjnej zgorzeli leszczyny (Xanthomonas arboricola pv. coryllina). Ponadto zostanie sporządzone sprawozdanie z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. W etapie IV zostaną opracowane metodyki następujących agrofagów: 1) chrabąszcza majowego (Melolontha melolontha L.); 2) kuprówki rudnicy (Euproctis chrysorrhoea L.); 3) słonkowca orzechowca (Curculio nucum L.); 4) bakteryjnej plamistości pestkowych (Xanthomonas arboricola pv. pruni); 5) bakteryjnego zamierania pestkowych (Pseudomonas syringae pv. persicae); 6) kanciastej plamistości liści truskawki (Xanthomonas fragariae). Ponadto zostanie sporządzone sprawozdanie z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. W etapie V zostaną opracowane metodyki następujących agrofagów: 1) szpeciela jeżynowca (Acalitus essigi Hassan); 2) owocnicy porzeczkowej (Bacconematus pumilio Konow); 3) zamierania podstawy pędów malin (Leptosphaeria coniothyrium Fuck. Sacc.); 4) mączniaka prawdziwego maliny (Sphaerotheca macularis Wallr. Lind); 5) przypąkowego zamierania pędów maliny (Didymella applanata Niessl Sacc.). Ponadto zostanie sporządzone sprawozdanie z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. W etapie VI zostaną opracowane metodyki następujących agrofagów: 46 1) znamionówki tarniówki (Orgyia antiqua L.); 2) podskórnika gruszowego (Eriophyes piri Past); 3) mączniaka rzekomego winorośli (Plasmopara viticola Berc. Et Curt. Berl.); 4) mączniaka prawdziwego winorośli (Uncinula negator Schwein. Burr.); 5) szarej pleśni winorośli (Botryotinia fukeliana de Bary Whetzel). Ponadto zostanie sporządzone sprawozdanie z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. W etapie VII zostaną opracowane metodyki następujących agrofagów: 1) wzdymacza gruszowego (Epitrimerus piri Nal.); 2) śluzownicy ciemnej (Caliroa limacina Retz.); 3) szarej pleśni borówki wysokiej (Botrytis cinerea); 4) antraknozy borówki wysokiej (Colletotrichum spp.); 5) zgorzeli pędów borówki wysokiej (Godronia cassandrae). Ponadto zostanie sporządzone końcowe sprawozdanie z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.11 „Monitorowanie występowania i rozpowszechniania się chorób pieczarki (Agaricus bisporus) i boczniaka (Pleurotus ostreatus) w zakładach produkcyjnych ograniczenia strat oraz próba spowodowanych oszacowania przez i czynniki chorobotwórcze” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Samodzielna Pracowania Grzybów Uprawnych. 2. Cel i wykorzystanie wyników w praktyce W Polsce produkcja pieczarki i boczniaka zwiększa się z roku na rok i mogłaby być jeszcze większa gdyby nie choroby, które powodują znaczny spadek plonu. Realizacja zadania pozwoli na: 1) określenie strat powstałych w wyniku pojawienia się patogenów; 2) ocenę częstotliwości występowania grzybów patogenicznych; 47 3) określenie sposobu przenoszenia się zarodników grzybów patogenicznych do hali uprawowej; 4) identyfikację chorób wywoływanych przez grzyby patogeniczne i bakterie oraz określenie ich patogeniczności w stosunku do uprawianych odmian pieczarki i boczniaka; 5) oszacowanie strat wynikających z wystąpienia poszczególnych chorób; 6) wytypowanie odpornych na patogeny odmian pieczarki i boczniaka do produkcji; 7) wytypowanie fungicydów, skutecznie zwalczających choroby grzybowe w uprawie pieczarki i boczniaka. Przewiduje się, że efektem gospodarczym realizacji zadania będzie możliwość obniżenia strat plonów grzybów uprawnych powodowanych przez czynniki infekcyjne. Wymiernym efektem społecznym będzie wzrost dochodów zakładów produkujących grzyby uprawne, a także wzrost poczucia bezpieczeństwa finansowego producentów związanego z bardziej stabilnym poziomem produkcji w poszczególnych cyklach uprawy. Będzie to niewątpliwie czynnik zachęcający producentów do zwiększania nakładów inwestycyjnych na unowocześnianie produkcji. Odbiorcami wyników są ośrodki doradztwa rolniczego, Stowarzyszenie Branży Grzybów Uprawnych oraz producenci pieczarek i boczniaka. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) monitorowanie występowania chorób w pieczarkarniach i boczniakarniach. 2) przygotowanie planu badań; 3) izolacja chorób, wykonanie badań laboratoryjnych i uprawowych; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) izolacja szczepów pobranych z zakładów pieczarkarskich w celu wykorzystania ich do dalszych badań nad ich wrażliwością na środki chemiczne; 2) opracowanie szybkich metod diagnostycznych chorób pojawiających się 48 w zakładach produkcyjnych; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) monitorowanie występowania chorób w zakładach produkcyjnych; 2) przeprowadzanie badań nad uzyskanymi izolatami oraz sposobami ich rozpowszechnienia i zwalczania w uprawach grzybów, a także przeprowadzenie badań nad symptomatologią, etiologią i epidemiologią występujących chorób w różnych warunkach uprawowych; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) monitorowanie występowania chorób w pieczarkarniach, przeprowadzenie badań nad sposobami ograniczenia i oszacowania strat wynikających z pojawienia się chorób a także przeprowadzenie badań nad wykorzystaniem nowych substancji chemicznych stosowanych do ochrony upraw pieczarki i boczniaka przed chorobami; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) monitorowanie występowania chorób w pieczarkarniach i boczniakarniach; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) wdrażanie do praktyki opracowanych metod zwalczania chorób w pieczarkarniach i boczniakarniach; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.12 „Monitorowanie stosowanych środków dezynfekcyjnych w uprawie grzybów oraz ocena ich skuteczności” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Samodzielna Pracowania Grzybów Uprawnych. 49 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Realizacja zadania pozwoli na opracowanie metod: 1) odkażania wszystkich urządzeń i przedmiotów związanych z produkcją; 2) zniszczenia i zapobiegania wrastaniu grzybni pieczarki do drewna, używanego w czasie całego cyklu produkcyjnego; 3) odkażanie opakowań; 4) utrzymania bezpiecznego poziomu mikroorganizmów chorobotwórczych w uprawie pieczarek w celu zabezpieczenia przed pojawieniem się chorób, szczególnie bakteryjnych, (przede wszystkim bakteryjnej plamistości); 5) odkażanie pojazdów, które są przeznaczone do transportowania podłoża - usuwania resztek podłoża poprzedzonego cieplnym odkażaniem hali oraz oczyszczaniem pomieszczeń po zakończeniu cyklu produkcyjnego; 6) dezynfekcji odzieży pracowników zatrudnionych w zakładzie pieczarkarskim. Realizacja zadania polega na: 1) ocenie skuteczności preparatów stosowanych do odkażania w poszczególnych etapach produkcji grzybów; 2) monitorowaniu aktualnie stosowanych preparatów do odkażania pod względem ich skuteczności i mykotoksyczności. Światowe i europejskie tendencje w ochronie roślin kładą szczególny nacisk na prawidłowe stosowanie środków chemicznych, w tym stosowanych do odkażania, mających na celu ograniczanie zużycia środków chemicznych i chemizacji środowiska. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w zakresie doskonalenia przepisów dotyczących ochrony grzybów uprawnych i podległe jednostki organizacyjne, ośrodki doradztwa rolniczego, Stowarzyszenie Branży Grzybów Uprawnych oraz producenci pieczarek i boczniaka. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) monitorowanie stosowanych preparatów w uprawie grzybów oraz ocena ich skuteczności; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. 50 Etap lI – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) systematyczny przegląd środków stosowanych do odkażania dopuszczonych do obrotu i stosowania w Polsce pod kątem doboru tych, które zostaną wpisane do polskiego rejestru środków do stosowania w pieczarkarniach; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) ocena skuteczności biologicznej nowych środków i metod ich stosowania w pieczarkarstwie oraz aktualizacja przygotowanego rejestru; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) określenie zasad uproszczonej procedury dopuszczania środków stosowanych do odkażania do obrotu i stosowania w pieczarkarstwie; 2) sporządzenie przygotowanie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) wdrożenie do praktyki zasad uproszczonej procedury kwalifikowania środków stosowanych do odkażania do obrotu i stosowania w pieczarkarstwie i dalsza aktualizacja rejestru; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) wdrażanie do praktyki opracowanych metod odkażania pieczarkarni; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.13 „Monitorowanie i diagnostyka molekularna (Plasmodiophora brassicae) w uprawach roślin kapustowatych” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Zakład Ochrony 51 Roślin Warzywnych: 1) Pracownia Fitopatologii Roślin Warzywnych; 2) Pracownia Mikrobiologii. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce W związku z planowaną w Polsce produkcją biopaliw pozyskiwanych głównie z roślin oleistych należących do rodzaju Brassica z rodziny Brassicae – kapustowate, istnieje potrzeba opracowania nowoczesnej metody monitoringu i zwalczania kiły kapusty, agrofaga zasiedlającego gleby w Polsce, przeznaczone pod uprawę tych roślin. Wzrost powierzchni upraw roślin kapustowatych na potrzeby biopaliw zwiększa ryzyko występowania tej choroby w uprawach roślin warzywnych, tym bardziej, że na roślinach oleistych, jak rzepak ozimy, występują odmienne, bardziej zjadliwe rasy tego patogena. W ramach zadania przewiduje się stworzenie systemu monitorowania tej choroby z zastosowaniem nowoczesnych metod biologii molekularnej i testów biologicznych do wykrywania w glebie tego agrofaga, co pozwoli zapobiec niekontrolowanemu rozprzestrzenianiu się tej choroby w Polsce. Monitorowanie zagrożeń i stosowanie metod profilaktycznych w walce z tą chorobą jest jedyną, efektywną metodą ochrony plantacji warzyw kapustowatych, co może przynieść wymierne korzyści materialne. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w zakresie doskonalenia przepisów dotyczących ochrony grzybów uprawnych i podległe jednostki organizacyjne, ośrodki doradztwa rolniczego, gospodarstwa ogrodnicze oraz przemysł paliw płynnych. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) ocena aktualnego zagrożenia ze strony Plasmodiophora brassicae upraw warzyw i roślin bioenergetycznych z rodziny Brassicae w Polsce a także doskonalenie technik diagnozowania próbek gleby na obecność Plasmodiophora brassicae metodami molekularnymi i testami biologicznymi; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. 52 Etap III – 2010 r. 1) zbieranie próbek gleby z obszarów intensywnej uprawy roślin z rodzaju Brassica w Polsce a także doskonalenie technik diagnozowania próbek gleby na obecność Plasmodiophora brassicae; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) diagnozowanie próbek gleby i określenie stopnia zasiedlenia przez Plasmodiophora Brassicae; 2) określenie patotypów Plasmodiophora brassicae w poszczególnych próbkach gleby oraz występujących na różnych roślinach żywicielskich; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuacja diagnozowania próbek gleby i określenie stopnia zasiedlenia przez Plasmodiophora Brassicae; 2) izolacja i otrzymywanie czystych kultur poszczególnych patotypów Plasmodiophora brassicae występujących w Polsce; 3) ocena stopnia podatności gatunków i odmian roślin z rodziny Brassicae na patotypy Plasmodiophora brassicae występujące w Polsce; 4) opracowanie mapy pól i siedlisk zasiedlonych przez Plasmodiophora brassicae w Polsce występującej głównie na podatnych roślinach Brassicae oraz opracowanie kompleksowego raportu o zagrożeniach tą chorobą; 5) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) wdrażanie do praktyki opracowanych metod zwalczania; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 53 Zadanie 1.14 „Prognozowanie zagrożeń powodowanych przez fitofagi występujące na uprawach roślin warzywnych” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, Pracownia Entomologii Roślin Warzywnych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Ochrona roślin przed szkodnikami, której celem jest zapewnienie uzyskania plonu roślin warzywnych o wysokich walorach jakościowych i dietetycznych musi być prowadzona przy zastosowaniu różnorodnych metod, które pozwalają spełnić powyższe założenia. Jednym z bardzo ważnych elementów jest wiedza o wielkości zagrożenia w danym momencie, którą pozyskuje się wykorzystując krótkoterminowe prognozowanie. Rolnice, gąsienice motyli z rodziny Noctuidae, są znane od dawna jako szkodniki roślin rolniczych, a od pewnego czasu występują gradacyjnie na uprawach roślin warzywnych powodując gospodarczo istotne straty. Skład gatunkowy, biologia poszczególnych gatunków rolnic i metody ich zwalczania w uprawach roślin warzywnych są mało znane, a brak możliwości prognozowania ich pojawienia się często przekreśla możliwość ich zwalczania w trakcie sezonu wegetacyjnego. Śmietka kapuściana stanowi corocznie istotne zagrożenie upraw na wczesnych i późnych odmianach warzyw kapustowatych. Podstawą skuteczności metod interwencyjnych jest monitorowanie szkodnika. Celem badań jest opracowanie metody pozwalającej na ustalanie konieczności wykonania zabiegu i precyzyjne wskazanie terminu jego przeprowadzenia. Połyśnica marchwianka jest gospodarczo ważnym szkodnikiem marchwi, pietruszki, pasternaku i selera. Efektywna ochrona tych roślin przed połyśnicą jest możliwa tylko w oparciu o sygnalizację jej pojawienia się. Metoda sygnalizacji została opracowana dla upraw marchwi, natomiast brak takiej metody dla pozostałych wymienionych gatunków. Stonka kukurydziana w Polsce jest szkodnikiem kwarantannowym. Jej obecność jest już notowana na południu Polski, w związku z czym istnieje konieczność intensyfikacji badań przeciwdziałających temu zjawisku. Najlepszą metodą, która pozwala na wykrycie zagrożenia i zapobieżenie rozprzestrzenianiu 54 się szkodnika, jest jego monitorowanie. Badania tego rodzaju są już rozpoczęte, ale koncentrują się w południowej części Polski. Kukurydza cukrowa uprawiana jest na terytorium Polski na plantacjach produkcyjnych na dużych obszarach i amatorsko na mniejszych powierzchniach w ogrodach działkowych i przydomowych. Uprawy te w przypadku rozprzestrzeniania się szkodnika stanowią duże zagrożenie i w związku z tym, w naszych badaniach będą one potraktowane na równi z plantacjami produkcyjnymi. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w zakresie doskonalenia przepisów dotyczących ochrony roślin i podległe jednostki organizacyjne, ośrodki doradztwa rolniczego oraz gospodarstwa ogrodnicze. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) ustalenie składu gatunkowego i monitorowanie występowania rolnic w uprawach cebuli, marchwi i buraka na podstawie wyników uzyskanych z pułapek feromonowych; 2) monitorowanie śmietki kapuścianej przy użyciu pułapek odławiających samice, monitorowanie pojawienia się połyśnicy marchwianki w uprawach marchwi i pietruszki Polsce centralnej oraz monitorowanie stonki kukurydzianej w uprawach kukurydzy cukrowej zlokalizowanych na południu Polski; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. 55 Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) wdrożenie metod zwalczania rolnic w uprawach cebuli, marchwi i buraka przy wykorzystaniu sygnalizacji ich pojawienia się oraz opracowanie metodyki wyznaczenia precyzyjnego terminu wykonywania zabiegów ochronnych przed śmietką kapuścianą; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1)wdrożenie opracowanych metod zwalczania szkodników; 2)sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.15 „Aktualizacja istniejących i opracowywanie nowych integrowanych programów ochrony roślin warzywnych przed szkodnikami jako podstawa nowoczesnych technologii produkcji warzyw” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, Pracownia Entomologii Roślin Warzywnych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Coraz szybciej rozwijające się integrowane metody produkcji różnych gatunków roślin warzywnych wymagają nowoczesnych programów ich ochrony przed agrofagami. Programy te nie obejmują jednak wszystkich ważnych gospodarczo fitofagów, bowiem ich lista stale zmienia się. Obecnie przed produkcją roślin warzywnych są stawiane coraz wyższe wymagania w zakresie nie tylko ekonomicznym, ale głównie społecznym. Najważniejsze zdania to: 1) stosowanie najwyższych reżimów bezpieczeństwa żywności; 2) zachowanie wysokiej wartości dietetycznej warzyw; 56 3) minimalizacja zagrożeń dla procesu produkcji, w tym również dla zatrudnionych przy niej pracowników; 4) maksymalizacja bezpieczeństwa stosowanych metod ochrony roślin dla środowiska. Integrowane programy ochrony roślin dla produkcji warzyw są podstawą spełnienia wyżej wymienionych celów. Wykorzystują bowiem w sposób zrównoważony postęp technologiczny i biologiczny w ochronie roślin. Uwzględniają naturalne mechanizmy biologiczne pozwalające na wzrost tolerancji samej rośliny na atakujące ją szkodniki. W maksymalnym stopniu wykorzystują naturalny opór środowiska w postaci organizmów pożytecznych, takich jak pasożyty i organizmy drapieżne. Racjonalne wykorzystywanie środków ochrony roślin pozwoli na zwiększenie ich liczebności i bioróżnorodności. Integrowane programy umożliwią otrzymanie satysfakcjonujących producenta i konsumenta plonów warzyw uzyskiwanych w sposób niekolidujący z ochroną środowiska i zdrowiem człowieka. Podjęte zadanie jest zgodne z kierunkami zmian w ochronie roślin jakie są podejmowane również w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Odbiorcami wyników są ośrodki doradztwa rolniczego, gospodarstwa ogrodnicze oraz Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, w zakresie doskonalenia przepisów dotyczących ochrony roślin oraz podległe jej jednostki organizacyjne. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) opracowanie: a) integrowanego programu ochrony cebuli, pora i kapusty przed szkodami powodowanymi przez wciornastka tytoniowca, opracowanie programu integrowanej metody ochrony cebuli ozimej przed groźnymi gatunkami fitofagicznymi, b) metody zwalczania omacnicy prosowianki występującej na kukurydzy cukrowej przy wykorzystaniu sygnalizacji pojawienia się szkodnika, ściółki z roślin okrywowych w ekologicznej uprawie kapusty brukselskiej jako element jej ochrony przed fitofagami; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. 57 Etap II –2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III –2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV –2011 r. 1) wdrażanie integrowanego programu ochrony cebuli, pora i kapusty przed szkodami wyrządzanymi przez wciornastka tytoniowca,: a) opracowanie programu integrowanej metody ochrony cebuli ozimej przed fitofagami oraz przeprowadzenie doświadczeń wdrożeniowych metody zwalczania omacnicy prosowianki występującej na kukurydzy cukrowej przy wykorzystaniu sygnalizacji pojawienia się szkodnika, b) opracowanie metody zwalczania pachówki strąkóweczki występującej na grochu przy wykorzystaniu sygnalizacji pojawienia się szkodnika, ściółki z roślin okrywowych w ekologicznej uprawie kapusty brukselskiej jako element jej ochrony przed agrofagami; c) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) wdrożenie do praktyki metody zwalczania pachówki strąkóweczki występującej na grochu przy wykorzystaniu sygnalizacji pojawienia się szkodnika; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) wdrożenie do praktyki metody opartej na zastosowaniu ściółki z roślin okrywowych w ekologicznej uprawie kapusty brukselskiej jako element jej ochrony przed agrofagami; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 58 Zadanie 1.16 „Integrowane programy ochrony roślin warzywnych przed chorobami jako podstawa nowoczesnych technologii produkcji warzyw” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: 1) Zakład Ochrony Roślin Warzywnych: a) Pracownia Fitopatologii Roślin Warzywnych, b) Pracownia Mikrobiologii; 2) Zakład Przechowalnictwa i Przetwórstwa Warzyw, Pracownia Przechowalnictwa i Fizjologii Pozbiorczej Warzyw. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Celem nowoczesnego rolnictwa jest uzyskanie produktów roślinnych o wysokich walorach jakościowych i konsumpcyjnych, bez pozostałości środków ochrony roślin i innych związków zagrażających zdrowiu konsumenta. Cel ten należy realizować przez opracowanie i wdrażanie do praktyki metod integrowanej produkcji (IP). Opracowanie integrowanych metod uprawy i ochrony roślin warzywnych przed chorobami w sposób wymierny podwyższy wielkość i jakość plonu handlowego. Pozwoli na wyeliminowanie lub ograniczenie stosowania niebezpiecznych środków ochrony, które stwarzają zagrożenie dla konsumentów i środowiska naturalnego. Odbiorcami wyników są ośrodki doradztwa rolniczego. gospodarstwa ogrodnicze oraz Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, w zakresie doskonalenia przepisów dotyczących ochrony roślin oraz podległe jej jednostki organizacyjne. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) opracowanie założeń do wprowadzenia do produkcji integrowanej ochrony podstawowych gatunków warzyw; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. 59 Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) wdrożenie do praktyki warzywniczej integrowanych programów ochrony warzyw przed chorobami; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) aktualizacja i wdrażanie istniejących i opracowywanie nowych progów szkodliwości ważnych gospodarczo agrofagów; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) wdrożenie do praktyki warzywniczej integrowanych programów ochrony warzyw przed chorobami; 2) aktualizacja i wdrażanie istniejących i opracowywanie nowych progów szkodliwości ważnych gospodarczo agrofagów; 3) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.17 „Opracowanie technologii produkcji odwirusowanych sadzonek warzyw z zastosowaniem kultur tkanek” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii, Samodzielna Pracownia Kultur Tkanek. 60 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Zastosowanie kultur tkanek umożliwi skuteczne odwirusowanie i intensywne namnożenie zdrowego materiału. Będą prowadzone kultury merystemów w celu uzyskania materiału odwirusowanego. Otrzymane rośliny będą testowane na obecność wirusów i rośliny zdrowe będą stanowiły źródło eksplantatów do mikropropagacji. Realizacja zadania pozwoli na opracowanie efektywnej technologii otrzymywania zdrowych sadzonek ważnych gospodarczo warzyw. Wdrożenie opracowanej metody uzyskiwania zdrowego materiału wyjściowego ważnych gospodarczo warzyw pozwoli na istotne podwyższenie ich plonu, wyraźną poprawę ich jakości oraz zwiększenie walorów odżywczych. Zakładanie plantacji z roślin zdrowych umożliwi ograniczenie stosowania środków ochrony roślin, co zwiększy efektywność produkcji tzw. zdrowej żywności ekologicznymi metodami uprawy, i jej konkurencyjność na rynku. Planowane prace mają związek z Krajowym Programem Ramowym Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w obszarze strategicznym Rolnictwo i Żywność. Mogą być włączone w Regionalny System Innowacji i są zgodne z Regionalną Strategią Innowacji Województwa Łódzkiego, które jest nastawione na rozwój rolnictwa, a szczególnie ogrodnictwa i przemysłu przetwórczego z nim związanego. Ważne gospodarczo warzywa otrzymywane z odwirusowanego materiału oraz ich przetwory mogą stanowić atrakcyjny towar eksportowy. Odbiorcami wyników są firmy hodowlano – nasienne, producenci odwirusowanych sadzonek oraz producenci rozsady warzyw. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) wybór odpowiedniego eksplantatu wyjściowego; 2) opracowanie najefektywniejszych metod wyjaławiania materiału roślinnego oraz opracowanie sposobów izolacji merystemów; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I badań. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) dobór czynników fizycznych i chemicznych; 61 2) opracowanie najbardziej efektywnego składu pożywki, określenie optymalnych warunków kultury; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) optymalizacja procedury uzyskiwania materiału roślinnego z kultur; 2) testowanie uzyskanych roślin na obecność wirusów; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) opracowanie metod mikrorozmnażania zdrowych roślin; 2) wybór optymalnego eksplantatu inicjalnego oraz dobór pożywek do poszczególnych etapów mnożenia in vitro; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) przeprowadzenie ukorzeniania in vitro oraz próby ukorzeniania ex vitro namnożonych pędów, adaptacji roślin otrzymanych w kulturach in vitro a także testowanie ich na obecność wirusów; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) przeprowadzenie ukorzeniania in vitro oraz próby ukorzeniania ex vitro namnożonych pędów, adaptacji roślin otrzymanych w kulturach in vitro a także testowanie ich na obecność wirusów; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.18 „Monitorowanie wpływu metod ochrony przed chwastami oraz regulatorów wzrostu na ekofizjologiczne właściwości roślin warzywnych ich jakość i wartość biologiczną oraz trwałość przechowalniczą” 1.Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: 62 1) Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, Pracownia Herbologii; 2) Zakład Przechowalnictwa i Przetwórstwa Warzyw: a) Pracownia Przetwórstwa i Oceny Jakości Warzyw, b) Pracownia Przechowalnictwa i Fizjologii Pozbiorczej Warzyw. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Jakość i wartość biologiczna warzyw zależy od wielu czynników, z których podstawowe znaczenie ma zapewnienie roślinom uprawnym odpowiednich warunków wzrostu, zwłaszcza przestrzeni pozbawionej chwastów. Sposób ochrony przed chwastami może wpływać na jakość i wartość biologiczną warzyw oraz ich trwałość przechowalniczą. W integrowanej produkcji do odchwaszczania warzyw są stosowane różne zabiegi ograniczające poziom zachwaszczenia, z herbicydami włącznie. Realizacja zadania pozwoli na określenie wpływu różnych metod ochrony przed chwastami, w tym herbicydów, na jakość i wartość biologiczną różnych gatunków warzyw oraz ich trwałość przechowalniczą. Potrzeba uzyskania zdrowych, dobrej jakości warzyw, wymuszona oczekiwaniami konsumentów, wyznacza kierunki badań oraz stosowanie środków i metod ochrony o charakterze proekologicznym. Określenie optymalnych metod ochrony warzyw pozwoli na: 1) dostarczanie na rynek i do przetwórstwa warzyw o wysokiej wartości biologicznej, bez pozostałości środków chemicznych; 2) ograniczenie zużycia syntetycznych środków chwastobójczych w wyniku optymalizacji programów ochrony warzyw przed chwastami i ich wdrożenia do praktyki; 3) zaopatrzenie rynku w warzywa przez dłuższy okres na skutek lepszego przechowywania. Opracowane metody pozwolą też na: 1) ustanowienie nowych regulacji prawnych zapewniających prawidłowe stosowanie środków chemicznych chroniących zdrowie konsumentów; 2) rozwój technologiczny sektora produkującego maszyny i narzędzia dla potrzeb ogrodnictwa w związku z opracowywaniem nowych rozwiązań technicznych; 3) zmianę nastawienia konsumentów co do zdrowotności warzyw i wyrobienie przekonania o bezpieczeństwie prawidłowego stosowania środków. Odbiorcami wyników są ośrodki doradztwa rolniczego, gospodarstwa 63 ogrodnicze oraz Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, w zakresie doskonalenia regulacji prawnych dotyczących ochrony roślin oraz podległe jej jednostki organizacyjne. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) opracowanie założeń niezbędnych do realizacji zadania, wytypowanie gatunków roślin warzywnych, dobór metod ochrony i środków do badań, przeprowadzenie doświadczeń polowych, badania nad przechowywaniem i składem chemicznym wybranych gatunków, z określeniem ich jakości; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) określenie metod ochrony przed chwastami oraz wpływ regulatorów wzrostu na ekofizjologiczne właściwości roślin, ich jakość biologiczną i trwałość przechowalniczą; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego oraz wykorzystanie wyników do weryfikacji zaleceń zwalczania chwastów; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego, wdrażanie i upowszechnianie wyników, w szczególności na szkoleniach i publikowanie ich na stronach internetowych; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. 64 Etap VII – 2014 r. 1) wdrażanie opracowanych metod do produkcji; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.19 „Opracowanie metod diagnozowania i charakterystyki uszkodzeń powodowanych przez herbicydy na roślinach warzywnych” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: 1) Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, Pracownia Herbologii; 2) Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Realizacja zadania pozwoli na opracowanie metod diagnozowania i charakterystyki uszkodzeń roślin warzywnych powodowanych przez różne herbicydy. W praktyce corocznie obserwuje się szereg przypadków uszkodzeń, a nawet zniszczenia całych plantacji warzyw, przeważnie przez znoszenie cieczy użytkowych herbicydów stosowanych w uprawach rolnych, sąsiadujących z uprawami warzyw. Do oceny zostanie wytypowanych kilka gatunków warzyw i herbicydów. Będą to przede wszystkim herbicydy używane w uprawach roślin rolniczych, takie bowiem środki najsilniej przeprowadzona uszkadzają kilkukrotna warzywa. ocena Po zastosowaniu i dokładnie zostanie środków zostanie opisany charakter uszkodzeń. Za każdym razem zostaną także wykonane fotografie, mające ułatwić późniejszą identyfikację zastosowanego herbicydu. Opracowanie metody diagnozowania i charakterystyki uszkodzeń roślin warzywnych powodowanych przez różne herbicydy mogą być wykorzystane głównie przez służby rolne, zajmujące się problematyką uszkodzeń roślin przez środki ochrony, a także będą przydatne dla producentów warzyw. Opracowanie takie ułatwi identyfikację uszkodzeń, pozwoli na uniknięcie błędów w diagnostyce, przyspieszy pracę nad wykonaniem ekspertyz i opinii na potrzeby sądownictwa, ułatwi określenie wielkości strat powstałych w uprawach roślin warzywnych w wyniku błędów popełnianych przy stosowaniu pestycydów. Efektem przeprowadzonych prac może być również podniesienie świadomości producentów na temat racjonalnego 65 i bezpiecznego stosowania herbicydów, co przyczyni się do poprawy jakości produkowanych warzyw. Odbiorcami wyników są, ośrodki doradztwa rolniczego, służby rolne, producenci indywidualni i wyższe szkoły rolnicze oraz Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) zebranie dostępnych materiałów na temat uszkodzeń powodowanych przez herbicydy na roślinach warzywnych; 2) opracowanie metodyki badań, dobór gatunków roślin warzywnych i herbicydów do badań a także założenie i przeprowadzenie badań pierwszego cyklu; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) analiza wyników uzyskanych w etapie I, weryfikacja doboru herbicydów do badań, kontynuowanie badań polowych nad identyfikacją i określaniem uszkodzeń powodowanych przez herbicydy w pierwszym cyklu badań a także założenie i przeprowadzenie badań drugiego cyklu; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) analiza wyników z lat 2008-2010; 2) kontynuacja badań polowych nad identyfikacją i określaniem uszkodzeń powodowanych przez herbicydy; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) dokonanie wstępnej ceny wyników badań z poprzednich lat; 2) kontynuacja badań polowych; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. 66 Etap VI – 2013 r. 1) wstępna ocena wyników badań z poprzednich lat, kontynuacja badań polowych oraz identyfikacja uszkodzeń powodowanych przez herbicydy; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) sporządzenie: a) opisu i charakterystyki uszkodzeń warzyw wywoływanych przez zastosowane herbicydy; b) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 67 2. Obszar: „Ochrona środowiska” Charakterystyka obszaru Jednym z celów stosowania zasad ochrony środowiska jest odpowiednie, zgodne z polityką ekologiczną, gospodarowanie zasobami naturalnymi, w szczególności powietrzem, wodą oraz glebą. Występujące oznaki ocieplenia klimatu są spowodowane nadmierną emisją gazów cieplarnianych. Unia Europejska należy do liderów światowych w walce z ociepleniem klimatu. Od stycznia 2005 r. Unia wdraża Europejska program ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, wyprzedzający projekt światowy, zaplanowany w ramach Protokołu z Kioto, który zobowiązuje, by do 2012 r. ograniczyć emisję gazów cieplarnianych o 8 % w stosunku do poziomu z 1990 r. W ramach proponowanych zadań są przewidywane prace nad podniesieniem wydajności pracy maszyn oraz obniżeniem ich energochłonności. Opracowanie specjalistycznych maszyn i technologii sadowniczych pod kątem zmniejszenia zużycia paliw płynnych pozwoli na obniżenie kosztów produkcji owoców oraz ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Innym aspektem ochrony środowiska jest racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi. Zwiększenie wydajności, a przez to obniżenie jednostkowych kosztów produkcji roślin ogrodniczych jest możliwe tylko przez zastosowanie nawadniania. Konieczne są także prace nad zwiększeniem efektywności wykorzystania wody do nawadniania roślin sadowniczych. Szczególnie jest to ważne dla Polski, która ma ograniczone zasoby wody słodkiej. Racjonalne gospodarowanie ograniczonymi zasobami wody powinno być realizowane przez wdrożenia w praktyce sadowniczej oszczędnych systemów nawodnieniowych. W ramach obszaru będą realizowane dwa zadania, które pozwolą na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi przez wdrożenie oszczędnych systemów nawadniania. Zadanie 2.1 „Doskonalenie specjalistycznych maszyn i technologii sadowniczych celem ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Agroinżynierii, Roślin Sadowniczych, Pracownia Techniki Sadowniczej. 68 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Doskonalenie specjalistycznych maszyn i technologii sadowniczych pod kątem zmniejszenia zużycia paliw płynnych i wdrożenie ich do praktyki pozwoli na ograniczenie zużycia paliw i wpłynie na obniżenie kosztów produkcji owoców. Zmniejszone zużycie paliw przyczyni się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery. W sektorze produkcji owoców występują, więc duże rezerwy w optymalizacji konstrukcji specjalistycznych maszyn i technologii prac maszynowych. Zmniejszone zużycia paliw płynnych obniży emisję gazów spalinowych zawierających CO2, co korzystnie wpłynie na zmniejszenie efektu cieplarnianego. Racjonalizacja zużycia paliw płynnych w produkcji owoców powinna przynieść oszczędności 5-10 %. Wytyczne do optymalizacji technologii prac w sadownictwie, jak i konstrukcji specjalistycznych maszyn pozwolą producentom owoców i maszyn doskonalić stosowane technologie, podnosząc konkurencyjność gospodarstw i zakładów produkujących specjalistyczne maszyny sadownicze. Odbiorcami wyników są ośrodki doradztwa rolniczego, gospodarstwa sadownicze oraz producenci specjalistycznych maszyn sadowniczych. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) monitorowanie zużycia paliw i energii w gospodarstwach sadowniczych a także określenie zapotrzebowania na paliwa w zależności od stosowanych maszyn i ciągników oraz warunków, w jakich są wykonywane podstawowe zabiegi produkcyjne w sadownictwie; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. 69 Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) określenie warunków optymalizacji konstrukcji, eksploatacji i doboru specjalistycznych maszyn dla sadownictwa pod kątem obniżenia zużycia paliw płynnych; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) doskonalenie specjalistycznych maszyn sadowniczych i ich eksploatacji pod kątem zmniejszenia zużycia energii; 2) monitorowanie zużycia paliw dla energooszczędnych technologii produkcji owoców oraz specjalistycznych maszyn sadowniczych; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) analiza kierunków rozwoju technologii produkcji owoców i specjalistycznych maszyn sadowniczych pod kątem oszczędności zużycia paliw; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) wytyczenie kierunków rozwoju technologii produkcji owoców i specjalistycznych maszyn sadowniczych pod kątem możliwie najniższego zużycia energii; 2) opracowanie materiałów dla organów administracji państwowej, ośrodków doradztwa i szkolenia rolniczego, sadowników i producentów specjalistycznych maszyn sadowniczych; 3) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 70 Zadanie 2.2 „Optymalizacja nawadniania upraw sadowniczych w Polsce z uwzględnieniem przebiegu pogody i zasobów wodnych gleby w głównych rejonach upraw sadowniczych” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Samodzielna Pracownia Nawadniania i Upraw Roślin Sadowniczych pod Osłonami. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Często występujące okresy posuchy są powodem istotnego ograniczenia wielkości i jakości plonu roślin sadowniczych. Największym ograniczeniem w zwiększaniu powierzchni nawadniania upraw ogrodniczych jest dostępność i jakość wody. Realizacja zadania pozwoli na monitorowanie warunków pogodowych w głównych rejonach upraw sadowniczych i opracowywanie internetowego serwisu zaleceń nawodnieniowych dla upraw sadowniczych oraz opracowanie i wdrożenie prostych metod szacowania potrzeb wodnych roślin sadowniczych, co pozwoli na optymalizację nawadniania w rejonach nieobjętych automatycznymi pomiarami meteorologicznymi. Realizacja zadania przyczyni się do poprawy efektywności wykorzystania wody w rolnictwie. Ma to podstawowe znaczenie z uwagi na fakt, iż rolnictwo jest największym odbiorcą wody, a Polska posiada jeden z najniższych wskaźników dostępności wody w Europie. Opracowanie i wprowadzenie do praktycznego wykorzystania metod szacowania potrzeb wodnych roślin spowoduje wzrost zainteresowania ze strony producentów oszczędnymi metodami nawadniania i przyczyni się do zwiększenia nasycenia rynku nowymi technologiami sprzyjającymi ochronie środowiska. Bezpośrednim efektem wdrożenia nowych metod i technologii będzie zmniejszenie eksploatacji i degradacji środowiska naturalnego przez ograniczenie zużycia wody oraz wymywania z gleby składników pokarmowych. Nie bez znaczenia jest także mniejsze zużycie energii oraz efektywniejsze wykorzystanie coraz droższej pracy ludzkiej. Projekt ma także na uwadze poprawę jakości produkcji sadowniczej. Wprowadzenie metod precyzyjnego nawadniania zmniejsza bowiem ryzyko przenoszenia chorób grzybowych, a więc przyczynia się do poprawy zdrowotności 71 roślin i jakości uzyskanego plonu. Odbiorcami wyników są gospodarstwa ogrodnicze, ośrodki doradztwa rolniczego oraz organizacje producenckie. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) wytypowanie obiektów, gdzie będą prowadzone pomiary meteorologiczne oraz monitorowanie wilgotności gleby; 2) szacunkowa ocena potrzeb wodnych roślin sadowniczych na podstawie danych meteorologicznych uzyskanych w ostatnich 20 latach; 3) przeprowadzenie oceny wpływu zastosowania ściółek na ograniczenie zużycia wody do nawadniania sadów i plantacji roślin jagodowych; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) zainstalowanie w wybranych obiektach automatycznych stacji meteorologicznych, 2) ocena przydatności dla warunków Polski klimatycznych modeli szacowania potrzeb wodnych roślin sadowniczych; 3) wyznaczenie dla poszczególnych gatunków roślin sadowniczych korekcyjnych współczynników roślinnych niezbędnych do oceny ich ewapotranspiracji; 4) ocena wpływu zastosowania ściółek na ograniczenie zużycia wody do nawadniania sadów i plantacji roślin jagodowych; 5) optymalizacja nawadniania roślin sadowniczych na podstawie kryteriów glebowych; 6) Sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) opracowanie: a) systemu zbierania pomiarowych danych meteorologicznych służących do oceny potrzeb nawadniania roślin, 72 b) zaleceń optymalizacji nawadniania roślin sadowniczych na podstawie kryteriów glebowych, ocena przydatności dla warunków Polski klimatycznych modeli szacowania potrzeb wodnych roślin sadowniczych; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) opracowanie modelu wyznaczania potrzeb wodnych roślin na podstawie danych meteorologicznych; 2) utworzenie, strony internetowej, na której będzie prowadzony stały serwis zawierający informacje o stanie wilgotności gleby oraz o potrzebach nawadniania w głównych rejonach uprawy roślin sadowniczych; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) wdrożenie do praktyki automatycznego systemu zbierania danych meteorologicznych i uzyskanych podczas monitorowania wilgotności gleby oraz wyznaczania potrzeb wodnych roślin sadowniczych; 2) prowadzenie stałego internetowego serwisu informacyjnego o potrzebach wodnych roślin w poszczególnych rejonach Polski; 3) opracowanie zaleceń technologicznych dla prowadzenia nawadniania roślin sadowniczych; 4) sporządzenie sprawozdania z etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 3. Obszar: „Uwarunkowania ekonomiczne produkcji sadowniczej, roślin ozdobnych i pszczelarskiej” Charakterystyka obszaru Produkcja owoców, roślin ozdobnych oraz produkcja pszczelarska stanowią średnio rocznie ponad 20 % wartości towarowej produkcji roślinnej w Polsce. Dlatego istotnym staje się stworzenie lepszych warunków dla wymienionych wyżej działów 73 produkcji w celu ich ochrony i zachowania potencjału produkcyjnego. Niezbędne jest stałe śledzenie zmian, tak aby na bieżąco można było kreować właściwą politykę w zakresie produkcji sadowniczej, roślin ozdobnych oraz produkcji pszczelarskiej. W ramach obszaru są realizowane trzy zadania Programu, które pozwolą na monitorowanie i prognozowanie produkcji ogrodniczej i pszczelarskiej oraz kreowanie polityki w tym zakresie. Zadanie 3.1 „Monitorowanie i prognozowanie uwarunkowań ekonomicznych produkcji sadowniczej” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, Pracownia Ekonomiki i Marketingu. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Realizacja zadania pozwoli na ciągłe monitorowanie opłacalności produkcji sadowniczej w odniesieniu do zmian relacji cen i postępującej globalizacji, ze szczególnym uwzględnieniem produkcji zgodnej z zasadami ekologii i zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Z uwagi na wzrastające wymagania rynku europejskiego i obawy konsumentów, równolegle będą analizowane uwarunkowania związane z bezpieczeństwem i jakością żywności, a zwłaszcza postęp w zakresie wdrażania w gospodarstwach sadowniczych systemów jakości, takich jak EurepGAP i BRC. Powyższe działania są niezbędne do określenia ewentualnej celowości oraz zasad i poziomu subwencjonowania produkcji owoców. Będą precyzowane optymalne metody dostosowujące wspomniane działy rolnictwa do zmieniających się warunków ekonomiczno-gospodarczych w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Podstawę działań będzie stanowił monitoring prowadzony w układzie regionalnym. W tym kontekście będą analizowane także działania marketingowe, również marketing bezpośredni, wdrażany przez producentów sprzedających własne produkty. Ponadto analizie będą poddawane bariery wynikające z nowych przepisów w Unii Europejskiej. Jednocześnie zadanie będzie obejmować gromadzenie i porównywanie cen towarów i usług oraz jednostkowych kosztów produkcji, gdyż stale zmieniające się uwarunkowania 74 w produkcji i jej wymuszają otoczenia opracowywanie nowych strategii ekonomicznych. Dotyczy to głównie grup producenckich, z uwagi na ich kluczowe znaczenie dla Wspólnej Polityce Rolnej, w tym dla przepływu dotacji i innych środków pomocowych dla większości producentów rolnych. Odbiorcami wyników są minister właściwy do spraw rolnictwa, organizacje producenckie, gospodarstwa prowadzące produkcję wielkotowarowe, ogrodniczą, małe ogólnokrajowe i średnie gospodarstwa organizacje producenckie, w szczególności Polski Związek Sadowniczy, Związek Sadowników Rzeczpospolitej, samorządy terytorialne gmin i powiatów z rozwiniętą produkcją sadowniczą oraz organizacje pozarządowe, w szczególności Krajowa Federacja Konsumentów, Komisja Europejska, Główny Urząd Statystyczny. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. Ocena bieżąca i prognoza opłacalności produkcji najważniejszych gatunków ogrodniczych w Polsce: 1) analiza kosztów produkcji jabłek, wiśni, śliwek oraz roślin jagodowych; 2) określenie warunków rozwoju: a) uwzględnienie profilu produkcji, b) wielkość gospodarstwa, c) sposób zagospodarowania owoców. Sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) ocena bieżąca oraz identyfikacja zagrożeń i konkurencji dla polskiej produkcji sadowniczej na terytorium pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej; 2) przeprowadzenie badań porównawczych w zakresie opłacalności produkcji sadowniczej w Holandii, Niemczech oraz na Węgrzech, głównie w zakresie jabłek, wiśni i truskawek; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. 75 Etap IV – 2011 r. 1) ocena bieżąca i powiązanie stanu produkcji z wymogami rynku polskiego i Unii Europejskiej; 2) analiza kosztów produkcji jabłek, wiśni i truskawek, z uwzględnieniem oddziaływania wymogów bezpieczeństwa żywności określonych standardami i ochroną środowiska; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) bieżąca ocena oraz identyfikacja możliwości wykorzystania przewagi komparatywnej dla rozwoju określonych działów ogrodnictwa; 2) analiza wpływu zwiększającej się wymiany towarowej produktów sadowniczych na rynkach światowych, przy bieżącym poziomie kosztów, na produkcję sadowniczą w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem rynku jabłek; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. Ocena bieżąca i określenie możliwości zdynamizowania rozwoju produkcji przy udziale grup producenckich. 1) analiza czynników wpływających na dynamikę powstawania i rozwoju grup producenckich; 2) wpływ przynależności do grupy producenckiej na efektywność ekonomiczną gospodarstwa. Sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. Badanie wpływu czynników demograficznych na produkcję i konsumpcję produktów sadowniczych w Polsce i w pozostałych państwach członkowskich Unii Europejskiej, w tym przeprowadzenie oceny: 1) wpływu zmiany struktury wiekowej społeczeństwa na poziom konsumpcji wybranych gatunków przeobrażenia w produktów produkcji w sadowniczych Polsce i w i związane pozostałych z tym państwach członkowskich; 2) możliwości wprowadzenia nowych gatunków sadowniczych w aspekcie zmian 76 klimatycznych i demograficznych w Europie. Ponadto sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 3.2 „Monitorowanie i prognozowanie uwarunkowań ekonomicznych produkcji roślin ozdobnych” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach, Zakład Szkółkarstwa i Nasiennictwa Roślin Ozdobnych, Pracownia Szkółkarstwa Roślin Ozdobnych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Ocena stanu bieżącego i prognozy opłacalności produkcji najważniejszych produktów roślin ozdobnych w Polsce, pozwoli na poznanie najważniejszych gospodarczo działów produkcji kwiaciarskiej. Natomiast bieżąca ocena i identyfikacja zagrożeń i konkurencji dla krajowej produkcji roślin ozdobnych na terytorium pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej, umożliwi i pozwoli na wcześniejsze wprowadzanie zmian w zakresie produkcji i handlu na rynku krajowym. Ważnym zagadnieniem jest także powiązanie stanu produkcji z wymogami rynku krajowego i Unii Europejskiej, zwłaszcza z ochroną środowiska, zachowaniem różnorodności biologicznej oraz koncepcją zrównoważonego rozwoju. Określenie możliwości zdynamizowania rozwoju produkcji przy udziale grup producenckich. Polska jest dużym importerem produktów kwiaciarskich z jednej strony, z drugiej krajowa produkcja jest silnie rozdrobniona. Dlatego istnieje potrzeba aktywizowania grup producenckich. Ważnym aspektem gospodarczym będzie również poznanie możliwości wprowadzenia nowych produktów ogrodniczych w aspekcie zachodzących zmian klimatycznych, demograficznych i ekonomicznych w Polsce. Odbiorcami wyników są grupy i związki producentów roślin ozdobnych, ośrodki doradztwa rolniczego oraz minister właściwy do spraw rolnictwa. 77 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) ocena stanu bieżącego i prognozy opłacalności produkcji najważniejszych produktów roślin ozdobnych w Polsce; 2) analiza kosztów produkcji kwiatów ciętych róż, krzewów róż, krzewów liściastych i iglastych w pojemnikach; 3) określenie warunków rozwoju z uwzględnieniem profilu produkcji i wielkości gospodarstw oraz 4) opracowanie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) ocena stanu bieżącego oraz próba identyfikacji zagrożeń i konkurencji dla krajowej produkcji roślin ozdobnych na terytorium pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej; 2) przeprowadzenie badań porównawczych w zakresie opłacalności produkcji roślin ozdobnych w Niemczech, Holandii i Czechach głównie w zakresie roślin szkółkarskich i kwiatów ciętych; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) ocena bieżąca i powiązanie stanu w produkcji z wymogami rynku krajowego i Unii Europejskiej; 2) analiza kosztów produkcji roślin szkółkarskich i kwiatów ciętych z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) ocena oraz identyfikacja możliwości wykorzystania przewagi komparatywnej dla rozwoju określonych działów roślin ozdobnych; 2) analiza wpływu zwiększającej się wymiany towarowej produktów roślin ozdobnych na rynkach światowych, przy bieżącym poziomie kosztów, na 78 produkcję ogrodniczą w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem rynku produktów szkółkarskich; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. Bieżąca ocena i określenie możliwości zdynamizowania rozwoju produkcji przy udziale grup producenckich, w szczególności: 1) analiza czynników wpływających na dynamikę powstawania i rozwoju grup producenckich; 2) wpływ przynależności do grupy producenckiej na efektywność ekonomiczną gospodarstwa. Sporządzenie sprawozdania z realizacji tego etapu VI. Etap VII – 2014 r. Badanie wpływu czynników demograficznych i ekonomicznych na produkcję i konsumpcję produktów roślin ozdobnych w Polsce i pozostałych państwach członkowskich Unii Europejskiej a także ocena: 1) wpływu zmiany struktury wiekowej społeczeństwa na poziom konsumpcji wybranych gatunków produktów ogrodniczych i związane z tym przeobrażenia 2) w produkcji w Polsce i pozostałych państwach członkowskich Unii Europejskiej; 3) wpływu tempa rozwoju gospodarczego na poziom konsumpcji wybranych produktów ogrodniczych (kwiaty cięte i doniczkowe, produkty szkółkarskie); 4) możliwości wprowadzenia nowych produktów ogrodniczych w aspekcie zmian klimatycznych, demograficznych i ekonomicznych w Polsce. Sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 3.3 „Monitorowanie zmian strukturalnych w polskim pszczelarstwie i na rynku miodu” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Pszczelnictwa w Puławach, Zakład Technologii Pasiecznej. 79 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Realizacja zadania pozwoli na monitorowanie przemian strukturalnych zachodzących w polskim pszczelarstwie, jak również sytuacji na rynku miodu w warunkach gospodarki rynkowej w odniesieniu do tych samych procesów, które zachodzą w pszczelarstwie Unii Europejskiej. Będą prowadzone następujące badania: charakterystyka osób prowadzących gospodarstwa pasieczne, ocena struktury pasiek, określenie wielkości produkcji jednostkowej, towarowej oraz globalnej w pasiekach, określenie czynników hamujących i stymulujących rozwój gospodarstw pasiecznych, określenie barier i warunków poprawy produkcji pszczelarskiej, określenie opłacalności produkcji, charakterystyka czynników podażowo-popytowych na rynkach produktów pszczelich, ocena stopnia dostępności oraz wykorzystania krajowych, jak również unijnych funduszy na rzecz poprawy warunków produkcji pszczelarskiej (Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 oraz Krajowy Program Wsparcia Pszczelarstwa na lata 2007 – 2010). Zbieranie i opracowywanie w ramach realizowanego zadania danych dotyczących całego sektora pszczelarstwa jest niezbędne w pracach organów uczestniczących w przygotowywaniu krajowych programów pomocowych wspierających rozwój polskiego pszczelarstwa i kształtowaniu Wspólnej Polityki Rolnej w tym zakresie. Rozporządzenie Rady (WE) nr 797/2004 z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie środków mających na celu poprawę warunków produkcji i wprowadzania do obrotu produktów pszczelarskich (Dz. Urz. WE L 125 z 28.04.2004, str. 1, z póz. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 44, str. 183) nakłada obowiązek sporządzania krajowych programów wsparcia sektora pszczelarskiego obejmujących: pomoc techniczną, kontrolę warrozy, racjonalizację przemieszczania rodzin pszczelich na pożytki, działania mające na celu odbudowywanie pogłowia rodzin pszczelich we Wspólnocie, współpracę w zakresie programów badawczych dotyczących pszczelarstwa i produktów pszczelich oraz analizy miodu. Polskie pszczelarstwo, w każdym roku, otrzymuje w ramach tego programu ok. 18 mln. Jednakże w celu uzupełnienia danych statystycznych na temat pszczelarstwa, państwa członkowskie Unii Europejskiej muszą przeprowadzić analizy struktury sektora pszczelarskiego, obejmujące produkcję, i kształtowanie cen na rynku produktów pszczelich. wprowadzanie do obrotu 80 Prowadzenie corocznie aktualnych statystyk pszczelarskiego w Polsce jest warunkiem uzyskania dotyczących sektora środków finansowych przeznaczonych na rozwój pszczelarstwa. Odbiorcami wyników są ośrodki doradztwa rolniczego, minister właściwy do spraw rolnictwa, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja Rynków Rolnych, Polski Związek Pszczelarski, Stowarzyszenia i Zrzeszenia Pszczelarzy oraz pszczelarze. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. Zbieranie danych dotyczących sektora pszczelarskiego w Polsce za 2008 r. w zakresie: 1) charakterystyki osób prowadzących gospodarstwa pasieczne; 2) struktury pasiek, wielkości produkcji jednostkowej, towarowej oraz globalnej w pasiekach; 3) czynników hamującymi i stymulującymi rozwój gospodarstw pasiecznych; 4) barier i warunków poprawy produkcji pszczelarskiej; 5) opłacalności produkcji oraz cen na rynku produktów pszczelich; 6) handlu zagranicznego na rynku miodu. Ponadto opracowanie wyników w postaci całościowej analizy na potrzeby organów administracji państwowej i podmiotów branży pszczelarskiej sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. oraz 81 Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 82 4. Obszar: „Ogrodnictwo ekologiczne” Charakterystyka obszaru Rolnictwo ekologiczne to system gospodarowania przyjazny środowisku, zgodny z wymaganiami gleby, roślin i zwierząt, którego nadrzędnym celem jest produkcja żywności o wysokich walorach jakościowych, przy zachowaniu równowagi biologicznej w środowisku przyrodniczym. Gospodarowanie takie jest prowadzone przy użyciu środków nieprzetworzonych produkcji pochodzenia technologicznie. Produkcja biologicznego ekologiczna i mineralnego, jest produkcją prowadzoną zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, która wymaga spełnienia szeregu warunków, rozpoczynając od lokalizacji gospodarstw, przez odpowiedni płodozmian, sposób uprawy gleby, dobór odmian, ograniczenie zachwaszczenia oraz zapobieganie (a nie zwalczanie) występowaniu chorób i szkodników. W ochronie roślin jest niedozwolone stosowanie pestycydów, ani też syntetycznych nawozów mineralnych i regulatorów wzrostu. Dla producentów jest to duże wyzwanie wymagające wiedzy i ustawicznej edukacji a jednym z zadań nauki jest dostarczenie producentom takiej wiedzy. Polska ma dogodne warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego ze względu na czyste środowisko naturalne oraz znacznie mniejsze zużycie środków chemicznych i nawozów sztucznych w porównaniu z innymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Tymczasem pod względem powierzchni zajętej pod ekologiczne uprawy Polska znajduje się na dalekiej pozycji. Produkowanie warzyw i owoców metodami ekologicznymi wymaga przeprowadzenia kompleksowych badań w celu opracowania technologii ekologicznej produkcji ogrodniczej w warunkach klimatycznych Polski i dostarczenia wiedzy producentom. W ramach obszaru „Ogrodnictwo Ekologiczne” będzie realizowanych 7 zadań, które pozwolą na opracowanie różnych metod ekologicznej produkcji owoców i warzyw, a także ekologicznej produkcji szkółkarskiej, nasiennej i pszczelarskiej. Zadanie 4.1 „Opracowanie metod ekologicznej produkcji owoców” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: 1) Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych; 83 2) Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych; a) Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, b) Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych; 3) Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych; 4) Zakład Agrotechniki Roślin Sadowniczych; a) Pracownia Architektury Sadu i Biologii Owocowania, b) Pracownia Rizosfery; 5) Zakład Sadownictwa Podgórskiego w Brzeznej. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Celem prac prowadzonych w ramach zadania jest poznanie biologicznych i agrotechnicznych uwarunkowań ekologicznej produkcji sadowniczej, a następnie dobór gatunków i odmian roślin sadowniczych do upraw ekologicznych, a także opracowanie metod prowadzenia i pielęgnacji ekologicznego sadu. Wynikiem prowadzonych prac będzie również opracowanie programów zapobiegania występowaniu oraz metod zwalczania agrofagów na ekologicznej plantacji. Ważnym obiektem badawczym będzie także testowanie specjalistycznych maszyn i prototypów przeznaczonych do uprawy gleby w ekologicznym sadzie. Opracowanie technologii ekologicznej produkcji owoców i wdrożenie jej do szerokiej praktyki będzie służyć ochronie środowiska naturalnego i zdrowia człowieka. Jednym z ważnych aspektów ekologicznej produkcji owoców będzie przywrócenie do użytkowania terenów uważanych dotąd za mało przydatne do upraw sadowniczych. W uprawach ekologicznych priorytetem nie jest bowiem wysoka wydajność, ale produkcja żywności o wysokich walorach zdrowotnych i smakowych. W tej produkcji szanse rozwoju będą miały małe gospodarstwa rolne, które dziś nie wytrzymują konkurencji z gospodarstwami dużymi i wysokonakładowymi. Rozwój produkcji ekologicznej stwarza możliwość aktywizacji zawodowej tej części społeczności wiejskiej. Rosnący popyt na żywność ekologiczną w Polsce i na świecie będzie dla producentów gwarancją zbytu produkowanych towarów. Odbiorcami wyników są ośrodki doradztwa rolniczego, organizacje producentów, indywidualne gospodarstwa sadownicze prowadzące ekologiczną uprawę, minister właściwy do spraw rolnictwa oraz Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oddział w Radomiu. 84 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) ocena przydatności różnych gatunków i odmian drzew owocowych do uprawy ekologicznej; 2) badanie ekologicznych metod zapobiegania występowaniu chorób i szkodników; 3) ocena ekologicznych metod ochrony jabłoni i wiśni przed groźnymi gospodarczo chorobami, szkodnikami i chwastami; 4) testowanie maszyn specjalistycznych i prototypów przeznaczonych do uprawy gleby w ekologicznym sadzie; 5) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie badań nad doborem gatunków i odmian do upraw ekologicznych, 2) przeprowadzenie badań nad utrzymaniem czystości gleby oraz optymalnym poziomem składników mineralnych w glebie; 3) zapobieganie i ochrona roślin sadowniczych przed chorobami, szkodnikami i chwastami w uprawie ekologicznej; 4) kontynuowanie badań z zakresu mechanizacji uprawy gleby w ekologicznym sadzie; 5) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) ocena wpływu zróżnicowanej architektury sadu ekologicznego na stan zdrowotny i produktywność drzew; 2),kontynuowanie prac nad doborem gatunków i odmian do ekologicznej uprawy oraz nad ochroną roślin i zapobieganiem występowaniu agrofagów w ekologicznym sadzie; 3) testowanie prototypów maszyn specjalistycznych przeznaczonych do uprawy gleby w ekologicznym sadzie; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. 85 Etap V – 2012 r. 1) doskonalenie agrotechniki ekologicznego sadu; 2) kontynuowanie badań nad utrzymaniem optymalnego poziomu składników mineralnych w glebie, bez użycia środków chemicznych i nawozów sztucznych; 3) kontynuowanie prac nad doborem gatunków i odmian do ekologicznej uprawy oraz nad ekologiczną ochroną roślin sadowniczych; 4) analiza jakości owoców zbieranych z ekologicznych plantacji (wizualna, laboratoryjna i sensoryczna); 5) testowanie prototypów maszyn specjalistycznych przeznaczonych do uprawy gleby w ekologicznym sadzie; 6) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie oceny przydatności gatunków i odmian roślin sadowniczych do upraw ekologicznych oraz ekologicznych metod zwalczania chorób i szkodników w ekologicznym sadzie; 2) włączenie do badań ekologicznych najnowszych osiągnięć hodowlanych oraz założenie ekologicznej winnicy doświadczalnej; 3) kontynuowanie prac badawczych z zakresu agrotechniki i ochrony roślin przed chorobami, szkodnikami i chwastami w ekologicznych sadzie; 4) testowanie prototypów maszyn specjalistycznych przeznaczonych do uprawy gleby w ekologicznym sadzie; 5) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie prac rozpoczętych w etapach I-V; 2) podsumowanie wyników prac związanych z oceną przydatności gatunków i odmian do ekologicznego sadu i ekologiczną ochroną roślin sadowniczych oraz wyników badań z zakresu agrotechniki i mechanizacji prac w ekologicznym sadzie; 3) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 86 Zadanie 4.2 „Opracowanie metod ekologicznej produkcji szkółkarskiej roślin sadowniczych” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: 1) Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych; 2) Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych; a) Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, b) Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych; 5) Zakład Agrotechniki Roślin Sadowniczych, Pracowania Rizosfery. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Ekologiczna produkcja sadownicza w prawodawstwie ogólnym jest traktowana w sposób podobny jak ekologiczna produkcja rolna. Podobnie jak materiał siewny przeznaczony dla ekologicznych gospodarstw rolnych musi pochodzić z ekologicznej produkcji nasiennej, tak też materiał szkółkarski do zakładania ekologicznych sadów i plantacji roślin jagodowych powinien pochodzić z ekologicznych szkółek. Obecnie liczba gospodarstw zajmujących się ekologiczną produkcją materiału szkółkarskiego jest w Polsce bardzo niewielka. Szkółkarze nie podejmują takiej działalności z powodu braku wiedzy na ten temat. Największą trudność w ekologicznej produkcji materiału szkółkarskiego roślin sadowniczych stanowi ochrona roślin przed chorobami i szkodnikami, zwłaszcza takimi, jak: szpeciele, wciornastki, pryszczarki, mszyce, pędraki i inne szkodniki glebowe. Realizacja zadania pozwoli na opracowanie efektywnej technologii ekologicznej produkcji szkółkarskiej. Opracowane zostaną dobory podkładek najbardziej przydatnych w ekologicznej produkcji drzewek owocowych, metody utrzymania czystości gleby w szkółce, a także sposoby zapobiegania występowaniu chorób, szkodników i chwastów na różnych etapach ekologicznej produkcji szkółkarskiej. Opracowanie ekologicznych metod produkcji materiału szkółkarskiego pozwoli zwiększyć liczbę szkółkarzy pracujących na rzecz sadownictwa ekologicznego. Tą pracochłonną dziedziną zajmą się małe, rodzinne gospodarstwa, które dotychczas nie mogą znaleźć dla siebie odpowiedniego kierunku produkcji. Będą one miały szanse rozwoju między innymi w tych rejonach, w których istnieją jeszcze liczne skupiska lokalnych, niszowych odmian. Na tych terenach dostępność 87 ekologicznego materiału szkółkarskiego pozwoli rozwijać zarówno produkcję ekologicznych owoców przeznaczonych do bezpośredniego spożycia, jak i do przetwarzania. Odbudowanie drzewostanu dawniej istniejącego uruchomi inicjatywy tworzenia grup producenckich, zajmujących się ekologiczną produkcją owoców do przetwarzania. Odbiorcami wyników są minister właściwy do spraw rolnictwa, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oddział Radom, ośrodki doradztwa rolniczego oraz gospodarstwa szkółkarskie. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) ocena przydatności kilku podkładek do ekologicznej produkcji materiału szkółkarskiego jabłoni i gruszy oraz ocena różnych metod utrzymania gleby; 2) monitorowanie występowania chorób i szkodników w ekologicznej szkółce podkładek drzew ziarnkowych; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) ocena wydajności i jakości okulantów jabłoni i gruszy wyprodukowanych w szkółce ekologicznej, w zależności od zastosowanej podkładki i sposobu utrzymywania gleby w szkółce a także ocena przydatności różnych podkładek do produkcji ekologicznego materiału szkółkarskiego drzew pestkowych (śliwa, wiśnia, czereśnia); 2) monitorowanie występowania chorób i szkodników w ekologicznej szkółce podkładek drzew pestkowych; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) ocena wpływu zastosowanej podkładki i sposobu utrzymywania gleby w szkółce na wydajność i jakość okulantów śliwy, wiśni i czereśni, przydatności różnych podkładek do produkcji ekologicznego materiału szkółkarskiego drzew moreli 88 i brzoskwini oraz różnych metod utrzymania gleby oraz monitorowanie występowania chorób i szkodników w ekologicznej szkółce podkładek moreli i brzoskwini; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) ocena skuteczności preparatów miedziowych i siarkowych w ograniczaniu występowania chorób i szkodników w ekologicznej szkółce. wpływu techniki i terminu okulizacji na jakość materiału szkółkarskiego produkowanego metodą ekologiczną oraz ocena wydajności i jakości okulantów wyprodukowanych w szkółce ekologicznej, w zależności od zastosowanej podkładki i sposobu utrzymywania gleby; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie badań z zakresu ekologicznych metod ochrony szkółek; 2) ocena wpływu techniki i terminu okulizacji na jakość materiału szkółkarskiego roślin sadowniczych produkowanego metodą ekologiczną; 3) badanie sposobów zapobiegania występowania szkodników glebowych (pędraki, opuchlaki, nornice), z wykorzystaniem roślin silnie aromatyzujących i biopreparatów; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie badań z lat 2008-2013; 2) określenie wpływu gęstości sadzenia podkładek w rzędach na jakość drzewek owocowych produkowanych w ekologicznej szkółce; 3) ocena wpływu pułapek feromonowych w ograniczaniu zasiedlania podkładek i okulantów przez najgroźniejsze szkodniki występujące w ekologicznych szkółkach; 4) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 89 Zadanie 4.3 „Opracowanie metod ekologicznej produkcji nasiennej roślin ogrodniczych i uszlachetniania materiału siewnego” 1. Wykonawcy Instytut Oddział Ogrodnictwa, Roślin Ozdobnych Skierniewicach, Zakład Szkółkarstwa i Nasiennictwa Roślin Ozdobnych, Pracownia Nasiennictwa Roślin Ozdobnych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Realizacja zadania będzie polegać na opracowaniu: 1) kompleksowych technologii ekologicznej produkcji nasion dla poszczególnych gatunków roślin ogrodniczych, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków o znaczeniu strategicznym, a także gatunków o cennych właściwościach prozdrowotnych, trudno rozmnażających się generatywnie, bądź źle kiełkujących; 2) ekologicznych metod poprawy zdrowotności plantacji nasiennych w systemach upraw ekologicznych oraz uszlachetniania nasion celem poprawy ich wartości siewnej, a także zwiększenia zawartości pożądanych związków biologicznie czynnych w surowcu zielarskim i w nasionach, wykorzystywanych w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i maszynowym. Ważnym aspektem będzie także wytypowaniu nowych gatunków roślin ogrodniczych o dużych walorach prozdrowotnych, wykorzystywanych wielokierunkowo – zarówno w postaci masy zielonej, jak i nasion przeznaczonych do konsumpcji oraz do produkcji kiełków a także opracowaniu ekologicznych metod produkcji tych roślin na nasiona; 3) kompleksowych metod ekologicznej reprodukcji materiału siewnego oraz wykorzystaniu ekologicznych nasion, między innymi do produkcji kiełków przeznaczonych do bezpośredniego spożycia jako suplement diety. Opracowanie i wprowadzenie do praktyki nowych metod ekologicznej produkcji nasion roślin ogrodniczych i uszlachetniania materiału siewnego jest niezbędne dla prowadzenia produkcji ekologicznej roślin zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 93, poz. 898, z późn zm.). Warunkiem ekologicznej produkcji roślin, zgodnie z ww. ustawą, jest zastosowanie ekologicznych nasion, których ilość nie pokrywa rosnących potrzeb producentów. 90 Niezbędne będzie także wprowadzenie ekologicznych metod do produkcji nasiennej konwencjonalnej i integrowanej, przede wszystkim ze względu na konieczność ograniczania pestycydów. Wartość tej produkcji w Polsce szacuje się na ponad 130 mln zł. Wzbogacenie agrosystemów o ekologiczne nasiona i prozdrowotne gatunki roślin przeznaczone do wielokierunkowego wykorzystania, zwiększy asortyment roślin przydatnych w przemyśle farmaceutycznym do produkcji probiotyków, spożywczym, przetwórczym i w bezpośredniej konsumpcji, np. w postaci nasion i kiełków. Wprowadzenie do praktyki nowych metod ekologicznej produkcji nasion spowoduje też wzrost konkurencyjności polskiego nasiennictwa na rynku europejskim, stworzy nowe miejsca pracy oraz korzystnie wpłynie na stan środowiska naturalnego i zdrowie człowieka. Odbiorcami wyników są minister właściwy do spraw rolnictwa, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, gospodarstwa nasienne, producenci roślin ozdobnych i użytkowych, przestawiający się na produkcję metodami ekologicznymi, ośrodki doradztwa rolniczego oraz producenci nasion. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) ocena wartości siewnej, zdrowotności (składu gatunkowego patogenów zasiedlających nasiona), wigoru oraz składu chemicznego i zawartości substancji biologicznie czynnych nasion wybranych gatunków roślin ogrodniczych, pochodzących z upraw konwencjonalnych i ekologicznych i przeprowadzenie ich analizy porównawczej; 2) opracowanie metod uszlachetniania i poprawy zdrowotności nasion przeznaczonych do upraw ekologicznych, monitoring ich procesów spoczynku i starzenia; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) opracowanie i zastosowanie metod uszlachetniania do poprawy wartości siewnej i zdrowotności nasion przeznaczonych do upraw ekologicznych, monitorowanie procesów enzymatycznych, spoczynku i starzenia nasion ekologicznych oraz ocena 91 wartości siewnej; 2) zastosowanie biologicznych metod w uprawach wybranych gatunków roślin nasiennych i ocena następczego oddziaływania na ontogenezę i wartość siewną otrzymanych nasion oraz plon; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) zastosowanie biologicznych metod w uprawach wybranych gatunków roślin nasiennych i ocena następczego oddziaływania na ontogenezę i wartość siewną otrzymanych nasion oraz plon; 2) ocena potencjalnych możliwości zwiększenia zawartości związków biologicznie czynnych o charakterze prozdrowotnym w surowcu roślin matecznych i w nasionach po zastosowaniu różnych metod traktowania nasienników i nasion; 3) opracowanie metod uszlachetniania w chemicznego nasion wykorzystywanych aspekcie w optymalizacji przemyśle składu farmaceutycznym, spożywczym i maszynowym (oleju, olejków eterycznych, nienasyconych kwasów tłuszczowych). Wyniki zostaną wykorzystanie do opracowania zaleceń dla ww. sektorów przemysłu oraz 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) opracowanie: a) markerów jakości nasion, warunkujących szybką i trafną ocenę przebiegu procesów metabolicznych, w różnych okresach ontogenezy nasion (kiełkowania, formowania i dojrzewania), a także podczas przechowywania i uszlachetniania, b) technologii produkcji nasion podkiełkowanych przeznaczonych do siewu oraz wytypowanie nowych gatunków roślin ogrodniczych o największych walorach prozdrowotnych, przydatnych do produkcji kiełków do bezpośredniego spożycia jako suplement diety; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) opracowanie technologii produkcji roślin na nasiona dla celów ekorolnictwa oraz przygotowanie instrukcji wdrożeniowych; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. 92 Etap VII – 2014 r. 1) opracowanie standardów jakości nasion zgodnych z wymogami Unii Europejskiej dla gospodarstw ekologicznych; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 4.4 „Opracowanie metod ekologicznej produkcji pszczelarskiej” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Pszczelnictwa w Puławach, Zakład Technologii Pasiecznej. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Miód pszczeli i pozostałe produkty pasieczne, wyprodukowane metodami ekologicznymi są poszukiwane na rynku krajowym i na rynkach zagranicznych. Ich pozyskiwanie jest bardzo trudne ze względu na warunki, jakie musi spełniać pasieka o statusie ekologicznym. Różnica pomiędzy produkcją ekologiczną a konwencjonalną polega na innym modelu prowadzenia gospodarki pasiecznej, dającym gwarancję pozyskiwania produktów o uznanych cechach jakościowych i zdrowotnych. Realizacja zadania pozwoli na opracowanie procedur prowadzących do utworzenia i uzyskania statusu pasieki ekologicznej w gospodarstwach pszczelarskich. Różnica pomiędzy produkcją ekologiczną a konwencjonalną polega na innym modelu prowadzenia gospodarki pasiecznej, dającym gwarancję pozyskiwania produktów o uznanych cechach jakościowych i zdrowotnych, wymaganych przez konsumentów. W związku z tym można mówić nie tylko o wymiarze ekonomicznym produkcji ekologicznej ale również o wymiarze społecznym. Zmiana modelu prowadzonej konwencjonalnej gospodarki pasiecznej w ekologiczną może stanowić dodatkowe źródło podnoszenia dochodu uzyskanego z pasieki ze względu na wyższą o około 30 % cenę jednostkową miodu ekologicznego. Odbiorcami wyników są minister właściwy do spraw rolnictwa, pszczelarze praktycy, ośrodki doradztwa rolniczego i jednostki certyfikujące ekologiczną produkcję. 93 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) przeprowadzenie prac związanych z przekwalifikowaniem pasieki Oddziału Pszczelnictwa z konwencjonalnej na ekologiczną; 2) wdrożone wytyczne zawarte w przepisach Unii Europejskiej, pozwalające na osiągnięcie statusu pasieki ekologicznej oraz otrzymanie certyfikatu pszczelarstwa ekologicznego na produkty pszczele; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) prowadzenie pasieki ekologicznej i monitorowanie procesu produkcyjnego w zakresie warunków produkcji w pasiece ekologicznej, możliwości zwiększenia produkcji w pasiece, oceny jakości pozyskanych produktów pszczelich, ochrony rodzin pszczelich przed chorobami i pasożytami; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego a także opracowanie wytycznych, służących nowelizacji polskiego ustawodawstwa w zakresie pszczelarstwa ekologicznego, adekwatnych do warunków panujących w Polsce i upowszechnianie wiedzy na temat pszczelarstwa ekologicznego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego a także opracowanie zasad prowadzenia ekologicznej gospodarki pasiecznej w warunkach polskich, zgodnych z normami zawartymi w aktach prawnych dotyczących rolnictwa ekologicznego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. 94 Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego a także wdrożenie wyników badań przez opracowanie instrukcji i broszur wdrożeniowych; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 4.5 „Monitorowanie jakości wody i gleby w głównych rejonach uprawy warzyw pod osłonami i ich zastosowanie dla optymalizacji nawożenia i ograniczenia zanieczyszczenia środowiska” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Zakład Uprawy i Nawożenia Roślin Warzywnych; 1) Pracownia Nawożenia Roślin Warzywnych; 2) Pracownia Uprawy Warzyw. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce W praktyce, a w szczególności w uprawach bezglebowych, dla zapewnienia odpowiednich warunków wzrostu roślin i uzyskania wysokich plonów dobrej jakości składniki pokarmowe są dodawane w nadmiarze. Prowadzi to do nadmiernego zasolenia gleb i wód gruntowych. W Polsce uprawa warzyw metodami bezglebowymi (około 1,5 tys. ha) prawie w 100 % jest prowadzona w otwartych systemach nawożenia, to jest w takich, w których nadmiar pożywki wyciekający ze strefy wzrostu korzeni, jest odprowadzany w sposób niekontrolowany do gruntu szklarni i terenów przyległych. W celu zachowania określonych parametrów pożywki znajdującej się w matach uprawowych, jest konieczne utrzymanie właściwego odpływu wód drenarskich. Pożywka wyciekająca z mat uprawowych jest bardziej zasobna w składniki pokarmowe niż pożywka dostarczana roślinom. Według badań Instytutu Warzywnictwa z uprawy pomidorów, przy 20 % odpływie wód drenarskich do gruntu szklarni i terenów przyległych wprowadza się rocznie z 1 ha szklarni około 5 ton (w czystych składnikach) jakościowo dobrych nawozów, w tym mikroelementy w postaci schelatowanej. Systematyczne monitorowanie jakości wody (technologicznej i pitnej) i gleby w terenach koncentracji upraw szklarniowych będzie źródłem informacji o niekontrolowanej emisji roztworów nawozowych do gleb i wód powierzchniowych. 95 Oceny te zostaną wykorzystane do optymalizacji nawożenia, co wpłynie na zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska. Zostanie określona skala skażenia gleby i wód gruntowych, przez szczególnie szkodliwe dla zdrowia ludzi, zwierząt i środowiska naturalnego, takie składniki jak azotany, chlorki, siarczany, mangan, cynk. Przeprowadzone prace pozwolą na ograniczenie lub wyeliminowanie straty nawozów wieloskładnikowych z tytułu stosowania nadmiaru pożywki (przelewu) w otwartych systemach uprawy pomidora i ogórka pod osłonami. Uprawy otwarte przyczyniają się do skażenia gruntów oraz wód powierzchniowych i wód z ujęć płytkich. Powoduje to konieczność budowy bardziej kosztownych głębokich studni lub wyposażenia gospodarstw produkcyjnych w instalacje oczyszczające wodę do produkcji ogrodniczej (już obecnie w niektórych rejonach uprawy warzyw pod osłonami woda ze studni jest tak zanieczyszczona, że nie nadaje się do uprawy np. ogórka). Odbiorcami wyników są Główny Inspektor Ochrony Środowiska oraz gospodarstwa ogrodnicze. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) opracowanie założeń, metod i sposobów realizacji zadania na lata 2008-2013, 2) wybór i nawiązanie współpracy z zakładami produkcyjnymi w wytypowanych rejonach, przeprowadzenie wstępnej kontroli zawartości składników nawozowych w glebie i wodzie przeznaczonej do spożycia i na cele gospodarcze a także pobranie próbek wody i gleby oraz wykonanie analiz chemicznych w laboratorium; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji I etapu. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontrola zawartości składników nawozowych w próbach wody i glebie pobranej z terenów otaczających szklarnie, pobranie próbek wody i gleby; 2) wykonanie analiz chemicznych w laboratorium oraz opracowanie statystyczne wyników badań, opracowanie wstępnych zaleceń nawozowych dla upraw 96 bezglebowych na podstawie uzyskanych wyników; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV– 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) wdrożenie uzyskanych wyników do praktyki; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 4.6 „Dobór gatunków i odmian warzyw do uprawy ekologicznej oraz ocena jakości materiału siewnego” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Zakład Uprawy i Nawożenia Roślin Warzywnych, Pracownia Uprawy Warzyw. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Zasady ekologicznej uprawy warzyw nakładają na producentów szereg istotnych ograniczeń, głównie związanych z ochroną roślin i nawożeniem. Nie wszystkie gatunki i nie każda odmiana sprawdza się w tych warunkach uprawy. Ze względu na ograniczenia w doborze dopuszczalnych zapraw i środków zwalczających choroby i szkodniki jakość nasion powinna być jak najlepsza. Zgodnie z obowiązującymi przepisami produkcja nasion może być prowadzona tylko metodą ekologiczną. Inne nasiona są dopuszczane do produkcji warunkowo. Realizacja 97 zadania pozwoli na typowanie gatunków i odmian warzyw preferowanych do produkcji ekologicznej oraz monitorowanie jakości nasion. Państwa Unii Europejskiej od kilkunastu lat wspierają rozwój rolnictwa ekologicznego ze względu na pozytywne oddziaływanie na środowisko oraz produkcję wysokiej jakości żywności. Żywność ta jest pozytywnie postrzegana przez konsumentów, jednakże istniejąca oferta rynkowa jest wciąż zbyt uboga i nie odpowiada ich oczekiwaniom. Widać to wyraźnie na rynku świeżych warzyw ekologicznych i ich przetworów. Wzrastająca świadomość społeczna oraz szeroko prowadzona promocja spożycia warzyw, jako niezbędnego składnika żywności i podstawy wielu diet zapobiegających rozwojowi chorób cywilizacyjnych sprawia, że rośnie spożycie warzyw, ich dostępność i asortyment na rynku. Jednakże w Polsce udział warzyw z produkcji ekologicznej jest wciąż marginalny. Przyczyną jest trudna produkcja, duża liczba gatunków i odmian, niedostatek materiałów informacyjnych i narzędzi stymulujących rozwój tej produkcji. Rozwój produkcji ekologicznej, w tym także warzyw, jest wpisany do Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. Polskie warzywnictwo ekologiczne oprócz wsparcia ekonomicznego wymaga również szeroko dostępnych zaleceń uprawowych i materiałów informacyjnych uwzględniających wyniki badań. Obserwuje się również wzrastające z każdym rokiem zainteresowanie podmiotów gospodarczych, zaangażowanych w dystrybucję żywności ekologicznej w państwach sąsiadujących, importem z Polski świeżych i przetworzonych warzyw z produkcji ekologicznej. Konsekwencja w realizacji polityki sprzyjającej rozwojowi przyjaznych środowisku sposobów produkcji warzyw i trwałe zmiany zachowań konsumentów przyniosą wzrost popytu na warzywa ekologiczne i zwiększeniem ich asortymentu oraz podaży. Odbiorcami wyników są Główny Inspektor Ochrony Środowiska oraz gospodarstwa ogrodnicze. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) wytypowanie gatunków i odmian do uprawy ekologicznej na podstawie badań własnych oraz literatury, zebranie informacji od producentów nasion; 98 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) prowadzenie oceny przydatności wybranych odmian i gatunków warzyw do bezpośredniego spożycia i uprawianych na nasiona oraz oceny jakości dostępnego na rynku materiału siewnego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) opracowanie doboru odmian podstawowych gatunków warzyw rekomendowanych do uprawy ekologicznej warzyw do bezpośredniego spożycia oraz produkcji materiału nasiennego w warunkach klimatyczno – glebowych w Polsce; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) wdrożenie uzyskanych wyników do warzywniczych gospodarstw ekologicznych; 2) sporządzenie sprawozdania końcowego z realizacji zadania w latach 2008-2014. 99 Zadanie 4.7 „Monitorowanie skażeń mikrobiologicznych i mikotoksycznych warzyw produkowanych w gospodarstwach ekologicznych” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: 1) Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, Pracownia Mikrobiologii; 2) Zakład Przetwórstwa i Przechowalnictwa Warzyw, Pracownia Przetwórstwa i Oceny Jakości Warzyw. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Jednym z podstawowych cech zdrowej żywności jest jej bezpieczeństwo, tzn. brak obecności patogenów i toksyn, przy minimalnej ilości mikroorganizmów saprotroficznych, niezdolnych do rozwoju we właściwych warunkach przechowywania. Warzywa uzyskiwane w gospodarstwach ekologicznych są powszechnie uznawane za zdrowsze i lepszej jakości niż z gospodarstw konwencjonalnych. Rolnictwo ekologiczne jest systemem gospodarowania wykluczającym stosowanie pestycydów i nawozów przetworzonych przemysłowo. Wszelkie zabiegi uprawowe zmierzają do tego, aby zapobiegać chorobom i szkodnikom, natomiast w ograniczonym zakresie je zwalczać. Produkty uzyskiwane z tego typu gospodarstw są uważane za tzw. zdrową żywność, jednak zakaz stosowania w gospodarstwach ekologicznych znacznie bardziej skutecznych, syntetycznych preparatów chemicznych może powodować większy niż w gospodarstwach z uprawą konwencjonalną rozwój chorób roślin. Szczególnie choroby grzybowe, a zwłaszcza wytwarzane przez nie mikotoksyny mogą stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Są to toksyczne metabolity wtórne wielu grzybów, zwłaszcza należących do rodzaju Fusarium, Aspergillus lub Penicillium. Ponadto niewłaściwe stosowanie nawozów organicznych, zwłaszcza kompostów, czy obornika, może doprowadzić do skażenia warzyw przez mikroorganizmy potencjalnie chorobotwórcze dla ludzi, jak np. bakterie z rodzin Enterobacteriaceae, czy Bacillaceae. Organizacje atestujące ekologiczną produkcję rolniczą koncentrują swoją uwagę głównie na ocenie, czy sposoby produkcji są zgodne z przyjętymi kryteriami, nie kontrolują natomiast jakości produktów. Udział produktów ekologicznych na rynku polskim jest bardzo mały. Aby go zwiększyć, jest potrzebne zapewnienie potencjalnym odbiorcom gwarancji, że żywność, którą kupują jest 100 zdrowa. Prawidłowo uprawiane i rzeczywiście zdrowe warzywa z gospodarstw ekologicznych mogą zwiększyć możliwość eksportu warzyw wyprodukowanych metodami ekologicznymi do państw Unii Europejskiej. Celem zadania jest monitoring skażeń mikrobiologicznych i mikotoksycznych żywności produkowanej w gospodarstwach ekologicznych. Celem planowanych i mikotoksycznych żywności prac jest monitoring produkowanej w skażeń mikrobiologicznych gospodarstwach ekologicznych. Warzywa ekologiczne, w powszechnym odczuciu społecznym, są uważane za zdrowsze od warzyw uprawianych metodami konwencjonalnymi z zastosowaniem nawozów mineralnych i syntetycznych środków ochrony roślin. Ekologiczny sposób uprawy zwiększa jednak porażenie roślin patogenami, a stosowanie obornika i kompostów zwiększa możliwość zanieczyszczeń mikrobiologicznych produktów. Określenie poziomu skażeń mikotoksynami lub bakteriami potencjalnie patogennymi dla człowieka powinno zwiększyć zaufanie konsumenta do warzyw ekologicznych. Może przełożyć się to na zwiększony popyt i wzrost rentowności takich gospodarstw. Uzyskane wyniki pozwolą na stworzenie kompleksowej oceny mikrobiologicznego skażenia warzyw w gospodarstwach na terytorium Polski. Dane takie wpłyną na wzrost jakości produktów roślinnych i zwiększą atrakcyjność artykułów spożywczych eksportowanych na rynki europejskie. Odbiorcami wyników są ośrodki doradztwa rolniczego, producenci warzyw ekologicznych oraz firmy hodowlano – nasienne. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) opracowanie metodyki postępowania analitycznego do oceny skażeń mikrobiologicznych i mikologicznych wybranych warzyw korzeniowych i kukurydzy; 2) uzupełnienie niezbędnego sprzętu i aparatury do wykonywania monitoringowych badań i analiz mikrobiologicznych i mikotoksycznych oraz wytypowanie gospodarstw ekologicznych w różnych rejonach Polski, z których będą pobierane próbki warzyw do analiz; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. 101 Etap III – 2010 r. 1) ocena skażenia warzyw korzeniowych i kukurydzy przez wybrane mikotoksyny oraz mikroorganizmy potencjalne chorobotwórcze dla ludzi, na podstawie analiz mikrobiologicznych i biochemicznych prób warzyw korzeniowych pobranych z gospodarstw ekologicznych; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) wdrożenie opracowanych metod do praktyki; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 102 5. Obszar: „Bezpieczna żywność” Charakterystyka obszaru Produkcja roślinna i przemysł przetwórczy żywności pochodzenia roślinnego to obecnie najbardziej dynamicznie rozwijające się sektory polskiej gospodarki. Nadzór nad bezpieczeństwem żywności to jeden z elementów strategii działania Unii Europejskiej dotyczącej kontroli rynku rolnego państw członkowskich. Odpowiednie zobowiązania są nałożone na organy kontrolne poszczególnych państw, w tym Polski. Szczególne znaczenie ma kontrola pozostałości środków ochrony roślin w żywności realizowana m.in. przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORIN), kontrolującą żywość na etapie produkcji oraz Państwowy Inspektorat Sanitarny (PIS), kontrolujący żywość na etapie obrotu handlowego. Rolnictwo ekologiczne jest systemem uprawy, którego produkty są najbardziej pożądane przez konsumenta. Rozwija się ono w Polsce coraz intensywniej. Produkty takie są pod nadzorem odpowiednich jednostek certyfikujących i m.in. powinny podlegać kontroli na zawartość pozostałości środków ochrony roślin. Badania pozostałości środków ochrony roślin w żywności są wykonywane w Pracowni Badania Bezpieczeństwa Żywności Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa oraz w Pracowni Oceny Jakości Instytutu Warzywnictwa, które uczestnicząc w programie monitoringowym Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, analizują próbki z trzech województw Polski centralnej. Pracownie biorą udział także w projekcie PHARE wdrażającym system prawny i kontrolny rolnictwa ekologicznego w Polsce. W ramach obszaru „Bezpieczna Żywność” będą realizowane 3 zadania Programu, które pozwolą na stały monitoring dopuszczalnych pozostałości środków chemicznych i metali ciężkich azotanów i niedopuszczenie ich podaży na rynek. Opracowanie nowych pozbiorczych sposobów traktowania i przechowywania produktów ogrodniczych, bez potrzeby stosowania regulatorów wzrostu i środków ochrony roślin w celu przedłużenia okresu przechowywania. 103 Zadanie 5.1 „Badanie pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych w ramach obowiązującego monitoringu krajowego oraz wymogów Unii Europejskiej” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Badania Bezpieczeństwa Żywności, Pracownia Badania Bezpieczeństwa Żywności. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Realizacja zadania pozwoli na kontrolę prawidłowego stosowania środków ochrony roślin w produkcji rolnej. Oceną będzie objętych około 20 % próbek (500-700 próbek rocznie) z rejonu województw: mazowieckiego, łódzkiego i świętokrzyskiego. Ocena pozostałości środków ochrony roślin będzie polegać na stwierdzeniu, czy dana substancja jest dopuszczona do stosowania w uprawie zgodnie z etykietą, czy wykryty związek znajduje się w wykazie substancji aktywnych, których stosowanie w ochronie roślin jest zabronione oraz, czy nie nastąpiło przekroczenie najwyższego dopuszczalnego poziomu danej substancji w uprawie. W przypadku stwierdzenia przekroczenia informuje się odpowiednie organy kontroli państwowej uruchamiające procedurę RASFF (System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach Żywnościowych i Środkach Żywienia Zwierząt). Badania te są wykorzystywane przy kwalifikacji gospodarstw do systemu integrowanej produkcji. Celem zadania będzie również kontrola produktów rolnych wyprodukowanych metodami ekologicznymi. Zadanie to będzie wykonywane na zlecenia jednostek certyfikujących w rolnictwie ekologicznym, a także na potrzeby Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Badania produktów roślinnych, gleby i wody w poszczególnych gospodarstwach prowadzonych w systemie rolnictwa ekologicznego, są niezbędne do weryfikacji i nadzoru nad prawidłowością procedur stosowanych w danym gospodarstwie. Realizacja zadania umożliwi kontrolę pozostałości środków ochrony roślin prowadzonej przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz umożliwi ocenę pozostałości pestycydów podczas kontroli wykonywanych przez jednostki certyfikujące w rolnictwie ekologicznym. Zakresem działania projekt obejmuje producentów żywności i podmioty wprowadzające do obrotu żywność produkowaną w systemach integrowanej 104 produkcji i produkcji ekologicznej. Umożliwi to produkcję z surowców (m.in. warzyw, owoców i zbóż) spełniających wymagania zdrowotne w zakresie zawartości najwyższych dopuszczalnych pozostałości pestycydów. Realizacja zadania i przedsiębiorczości, gdyż wpłynie na certyfikacja wzrost konkurencyjności polskiej żywności gospodarki umożliwia handel międzynarodowy i uzyskanie bardzie atrakcyjnych cen rodzimych produktów żywnościowych. Projekt ma także na względzie ochronę konsumentów przed szkodliwym wpływem pozostałości pestycydów dzięki ocenie żywności pod względem najwyższych dopuszczalnych poziomów chemicznych zanieczyszczeń. Tym samym realizacja projektu będzie miała pozytywny wpływ na stan zdrowia polskiego społeczeństwa. Odbiorcami wyników są minister właściwy do spraw rolnictwa, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych oraz jednostki certyfikujące w rolnictwie ekologicznym. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) przeprowadzenie analizy pozostałości środków ochrony roślin (około 600 prób); 2),sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. W 2008 r. zadanie nie jest finansowane w ramach programu. Etap II – 2009 r. 1) przeprowadzenie analizy pozostałości środków ochrony roślin (około 600 prób); 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu II. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) przeprowadzenie analizy pozostałości środków ochrony roślin (około 900 prób); 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) przeprowadzenie analizy pozostałości środków ochrony roślin (około 1000 prób); 105 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) przeprowadzenie analizy pozostałości środków ochrony roślin (około 1100 prób); 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2013. Zadania 5.2 „Opracowanie i doskonalenie nowych metod badania jakości produktów pszczelich” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa Oddział Pszczelnictwa w Puławach: 1) Zakład Produktów Pszczelich; 2) Zakład Zapylania Roślin. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Realizacja zadania będzie służyć harmonizacji i doskonaleniu metod oceny jakości miodu i innych produktów pszczelich. Pozwoli to na stworzenie bazy danych dotyczącej charakterystyki krajowych miodów odmianowych (ich składu, właściwości fizykochemicznych, analizy pyłkowej i wartości odżywczych) oraz będzie podstawą oceny jakości tego produktu. Upowszechnienie uzyskanych wyników i pełniejsza charakterystyka istotnych dla zdrowia konsumenta właściwości odżywczych i aktywności biologicznych krajowych polskich miodów i innych produktów pszczelich przyczyni się do większego zbytu miodu o najwyższej jakości oraz do szerszego zainteresowania tym produktem jak też pozostałymi produktami pszczelimi, na rynku oraz na pozostałych rynkach państw członkowskich Unii Europejskiej. Realizacja zadania pozwoli na opracowanie metod oceny jakości produktów pszczelich zgodnie z wymaganiami, zawartymi w obowiązujących przepisach – rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu (Dz. U. Nr 181, poz.1773, z późn. zm.). Pozwoli to na udoskonalenie i walidację metod oznaczania białka i aminokwasów w miodzie, pyłku, mleczku i czerwiu pszczelim oraz metod oznaczania właściwości antyoksydacyjnych i zawartości flawonoidów w miodzie, pyłku i propolisie. 106 Ocena właściwości odżywczych i istotnych dla konsumenta prozdrowotnych cech krajowych miodów odmianowych i innych produktów pszczelich takich, jak: pyłek kwiatowy zbierany przez pszczoły, mleczko pszczele, propolis i preparaty miodowopyłkowe, przyczynią się do większego zbytu produktów pasiecznych najwyższej jakości, a dzięki temu do szerszego nimi zainteresowania na rynku Unii Europejskiej. Odbiorcami wyników są Polskie i Regionalne Związki Pszczelarskie, APIMONDIA - Międzynarodowa Organizacja Związków Pszczelarskich, Spółdzielnie Pszczelarskie i inne jednostki skupujące, standaryzujące, przetwarzające oraz zajmujące się obrotem miodem i innymi produktami pszczelimi, Polski Komitet Normalizacyjny, minister właściwy do spraw rolnictwa, Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, ośrodki doradztwa rolniczego oraz pszczelarze. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) ocena jakości miodów w zakresie właściwości: fizykochemicznych, analizy pyłkowej, wartości odżywczej; 2) opracowanie (aktualizacja, ujednolicenie) metod badań jakości miodu zgodnie z wymaganiami zawartymi w obowiązujących przepisach; 3) zorganizowanie i prowadzenie cyklicznych szkoleń i badań międzylaboratoryjnych w tym zakresie; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) opracowanie (aktualizacja i ujednolicenie) metod badań jakości propolisu i mleczka pszczelego; 2) prowadzenie stałych szkoleń w zakresie nowych analiz fizykochemicznych i oceny wartości odżywczej dla miodu i innych produktów pszczelich; 3) kontynuacja badań międzylaboratoryjnych; 107 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) ocena jakości produktów pszczelich; 2) prowadzenie cyklicznych szkoleń i badań międzylaboratoryjnych; 3) aktualizacja metod badawczych; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuacja oceny jakości produktów pszczelich; 2) prowadzenie cyklicznych szkoleń i badań międzylaboratoryjnych; 3) aktualizacja metod badawczych; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuacja badań dotyczących oceny jakości produktów pszczelich; 2) prowadzenie cyklicznych szkoleń i badań międzylaboratoryjnych; 3) udoskonalanie metod badawczych; 4) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 5.3 „Monitorowanie strat powstałych podczas przechowywania warzyw pochodzących z produkcji konwencjonalnej i zrównoważonej oraz rozwój nowych technologii pozbiorczych i przechowalniczych dla ich ograniczenia i zachowanie wysokiej jakości i wartości odżywczej warzyw” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Zakład Przechowalnictwa i Przetwórstwa Warzyw: 1) Pracownia Przechowalnictwa i Fizjologii Pozbiorczej Warzyw; 2) Pracownia Przetwórstwa i Oceny Jakości Warzyw. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Celem realizowanego zadania jest określenie strat przechowalniczych powstałych w praktyce przez zastosowanie różnych technologii przechowywania 108 warzyw, poczynając od zwykłych przechowalni do nowoczesnych chłodni oraz chłodni ze zmodyfikowaną i kontrolowaną atmosferą. Pozwoli to na wybranie odpowiednich technologii i warunków przechowywania dla poszczególnych gatunków warzyw zapewniających ograniczenie strat i zachowanie wysokiej jakości po okresie krótkotrwałego składowania i długotrwałego przechowywania. Przewidywanie i ustalanie powstałych strat jest niezbędnym elementem planowania zaopatrzenia rynku krajowego i eksportu, jak również dla podjęcia właściwych decyzji o wielkości produkcji różnych gatunków warzyw w następnym sezonie. Stosowanie nowych technologii pozbiorczych, w tym różnych metod przechowywania jest ważnym elementem produkcji warzywniczej zapewniającym zachowanie jakości warzyw po zbiorze. Opracowywanie nowych i doskonalenie istniejących metod przechowywania przy wykorzystaniu najnowszych osiągnięć technicznych, w tym nanotechnologii, jest jednym priorytetowych celów i zadań badawczych służących podniesieniu trwałości przechowalniczej warzyw i zachowaniu ich wartości odżywczej i przydatności do spożycia. Stosowanie odpowiednich opakowań w technologii przechowywania warzyw zapewnia nie tylko utrzymanie odpowiedniej wilgotności powietrza i składu gazowego atmosfery, co ogranicza straty produktu, lecz również stanowi ochronę składowanego produktu przed infekcjami bakteryjnymi i grzybowymi. Przy zwiększających się wymaganiach handlu i konsumentów, producenci warzyw w Polsce są zmuszeni do wprowadzania nowych rozwiązań zarówno w czasie uprawy, jak i przechowywania, gwarantujących otrzymanie produktu wysokiej jakości i bezpiecznego dla zdrowia człowieka. Ograniczenie użycia środków chemicznych stosowanych do poprawy trwałości przechowalniczej warzyw skłania do szukania nowych metod przy wykorzystaniu substancji organicznych, mikrobiologicznych oraz stosowania przyjaznych dla środowiska naturalnego sposobów przechowywania. W programie wspólnej organizacji rynku warzyw i owoców Unii Europejskiej zwiększa się odpowiedzialność za produkt na każdym etapie produkcji, w tym w czasie przechowywania, a także wprowadza się jednolite standardy jakości. Ważnymi celami gospodarczymi i społecznymi wprowadzenia zwiększonego nadzoru w czasie przechowywania warzyw, jak również kontroli i rozwoju nowych technologii przechowalniczych jest: zapewnienie ciągłości dostaw świeżych warzyw na rynek, zapewnienie wysokiej jakości warzyw, w tym 109 bezpieczeństwa dla zdrowia człowieka, zmniejszenie zużycia środków chemicznych, stosowanie metod niezagrażających zdrowiu ludzi oraz środowisku naturalnemu, dostosowanie się do europejskich standardów jakości, zwiększenie konkurencyjności warzyw na rynku polskim i zagranicznym. Odbiorcami wyników są ośrodki doradztwa rolniczego, producenci warzyw, chłodnie dystrybucyjne oraz przedsiębiorstwa chłodnicze. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) opracowanie metod monitorowania strat przechowalniczych głównych gatunków warzyw w czasie ich składowania w okresie zimy i wiosny, w tym określenie lokalizacji przechowalni i chłodni warzyw w Polsce oraz jednolitego sposobu rejestracji strat przechowalniczych; 2) nawiązanie kontaktu z jednostkami administracji terenowej i określenie form współpracy w zakresie monitoringu regionalnego; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) monitorowanie strat przechowalniczych warzyw w wybranych przechowalniach i chłodniach w Polsce na podstawie wcześniej opracowanego harmonogramu prac; 2) zestawienie i opracowywanie otrzymanych danych z jednostek terenowych; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) monitorowanie strat przechowalniczych warzyw w wybranych przechowalniach i chłodniach w Polsce na podstawie wcześniej opracowanego harmonogramu prac; 2) zestawienie i opracowywanie otrzymanych danych z jednostek terenowych; 3) dokonanie, oceny jakości warzyw świeżych i przechowywanych różnymi sposobami; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. 110 Etap V – 2012 r. 1) monitorowanie strat przechowalniczych warzyw w wybranych przechowalniach i chłodniach w Polsce na podstawie wcześniej opracowanego harmonogramu prac; 2) zestawienie i opracowywanie otrzymanych danych z jednostek terenowych; 3) dokonanie oceny jakości warzyw świeżych i przechowywanych różnymi sposobami; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji V etapu. Etap VI – 2013 r. 1) monitorowanie strat przechowalniczych warzyw w wybranych przechowalniach i chłodniach w Polsce na podstawie wcześniej opracowanego harmonogramu prac; 2) zestawienie i opracowywanie otrzymanych danych z jednostek terenowych; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji VI etapu. Etap VII – 2014 r. 1) opracowanie otrzymanych wyników badań i określenie możliwości wykorzystania opracowanej technologii w praktyce przechowalniczej; 2) wdrożenie i upowszechnianie wyników; 3) sporządzenie sprawozdania końcowego z realizacji zadania w latach 2008-2014. 111 6. Obszar: „Postęp biologiczny” Charakterystyka obszaru Podstawowym zadaniem nowoczesnego ogrodnictwa jest dostarczanie wysokiej jakości owoców i warzyw, które w optymalnym stopniu mogą zaspokajać potrzeby konsumentów. Produkcja owoców i warzyw musi być opłacalna i powinna być prowadzona w sposób zrównoważony, czyli nie powinna stwarzać żadnych zagrożeń dla zdrowia człowieka i otaczającego środowiska. Największe możliwości realizacji tego celu stwarza postęp biologiczny, pozwalający na zwiększanie lub utrzymanie właściwego potencjału biologicznego uprawianych roślin. Postęp ten może być osiągnięty dzięki genetycznemu doskonaleniu roślin, czyli wytwarzaniu nowych odmian (hodowla twórcza) i zapylających je owadów (pszczoły i trzmiele) oraz dzięki uzyskiwaniu (wytwarzaniu) materiału siewnego, wolnego od gospodarczo groźnych chorób i szkodników, których zwalczanie w warunkach polowych jest bardzo trudne lub niemożliwe. Zadanie 6.1. „Tworzenie postępu biologicznego i jego wykorzystanie w systemie zrównoważonej produkcji sadowniczej” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: 1) Zakład Hodowli Roślin Sadowniczych: a) Pracownia Genetyki i Hodowli Roślin Sadowniczych, b) Pracownia Niekonwencjonalnych Metod Hodowli Roślin Sadowniczych; 2) Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Sadowniczych i Ozdobnych; 3) Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych; a) Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, b) Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych, c) Pracownia Wirusologii Roślin Sadowniczych; 4) Zakład Fizjologii i Biochemii Roślin Sadowniczych; 5) Zakład Przechowalnictwa i Przetwórstwa Roślin Sadowniczych; a) Pracownia Przechowalnictwa Roślin Sadowniczych, b) Pracownia Przetwórstwa Roślin Sadowniczych; 6) Zakład Sadownictwa Podgórskiego w Brzeżnej; Roślin 112 7) Dział Wspomagania Badań, Sekcja Planowania i Dokumentacji Naukowej. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Podstawowym warunkiem dalszego dynamicznego rozwoju sadownictwa w Polsce jest wprowadzanie postępu biologicznego, to jest doskonalenie (hodowla) roślin sadowniczych w kierunku uzyskiwania odporności na choroby i szkodniki, wyróżniających się wysoką jakością i pożądanymi walorami użytkowymi oraz upowszechnianie ich w produkcji. Najważniejszym nośnikiem postępu są nowoczesne odmiany i podkładki roślin sadowniczych, dobrze przystosowane do uprawy w warunkach przyrodniczych Polski. Takie odmiany umożliwiają wdrażanie innowacyjnych technologii uprawy oraz zwiększanie konkurencyjności i opłacalności produkcji owoców, przy zachowaniu wymogów ochrony środowiska i zasad produkcji bezpiecznej żywności. Aby zapewnić prawidłowy rozwój produkcji sadowniczej w Polsce należy rozwijać hodowlę twórczą rodzimych odmian roślin sadowniczych. Odmiany polskie są dobrze przystosowane do warunków przyrodniczych Polski, mniejsze jest ryzyko wymarzania roślin takich odmian w czasie ostrych zim. Za kontynuowaniem prac hodowlanych przemawia też fakt, że polscy producenci mają coraz trudniejszy dostęp do nowoczesnych odmian zagranicznych, przede wszystkim na skutek stosowania polityki ochrony odmian. Planowane do wykonania prace hodowlane nad roślinami sadowniczymi będą kontynuacją prac dotychczas realizowanych przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa i finansowanych przez ministra właściwego do spraw rolnictwa ze środków na postęp biologiczny. Zaplanowano niewielkie poszerzenie prac hodowlanych o czereśnię, brzoskwinię, morelę i borówkę wysoką (amerykańską). W Polsce ma miejsce bardzo duża dynamika rozwoju uprawy tych gatunków. W przypadku borówki wysokiej Polska już staje się największym producentem owoców tego gatunku w Europie, a w przypadku czereśni, brzoskwini i moreli wzrost zainteresowania uprawą jest wynikiem rosnącego popytu na te owoce z rodzimej produkcji. Realizacja zadania pozwoli na: 1) wytworzenie nowych genotypów (odmian) wymienionych niżej gatunków: 113 a) jabłoni – odpornych na parcha i mączniaka jabłoni oraz mało podatnych na zarazę ogniową, o wysokiej jakości owoców (barwa, kształt, jędrność, smak, zawartość związków biologicznie czynnych), zróżnicowanej porze dojrzewania i dobrze przechowujących się, b) śliwy – tolerancyjnych lub odpornych na szarkę o podwyższonej jakości owoców i zróżnicowanym terminie dojrzewania, c) wiśni – deserowych i przydatnych dla potrzeb przemysłu przetwórczego oraz odpornych na opadzinę liści, d) czereśni – odpornych (tolerancyjnych) na raka bakteryjnego, o dużych i niepękających owocach, dobrze przystosowanych do warunków klimatycznych Polski, e) brzoskwini – o dużych atrakcyjnych owocach, mało podatnych na szarkę, kędzierzawość liści brzoskwini i wytrzymałych na mróz, f) moreli – o wczesnej i późnej porze dojrzewania owoców, rodzących duże atrakcyjne owoce, g) porzeczki czarnej – odpornych na wielkopąkowca porzeczkowego, rewersję porzeczki czarnej (BRV), choroby liści, o podwyższonej zawartości składników biologicznie czynnych i przydatnych do kombajnowego zbioru owoców oraz odmian typowo deserowych, h) agrestu – odpornych na amerykańskiego mączniaka agrestu i przydatnych do maszynowego zbioru owoców, spełniających wymagania przemysłu przetwórczego i zamrażalniczego oraz odmian deserowych, i) borówki wysokiej – o dużej plenności, zróżnicowanej porze dojrzewania, podwyższonej pozbiorczej trwałości owoców i zawartości antocyjanów, j) maliny – tradycyjnych i owocujących na latoroślach (powtarzające owocowanie), przydatnych dla przetwórstwa i o wysokiej wartości deserowej, k) truskawki – odpornych na groźne choroby systemu korzeniowego i liści, deserowych i dla przetwórstwa, o wysokiej jakości owoców i zróżnicowanej porze dojrzewania, l) podkładek wegetatywnych dla roślin drzewiastych (jabłoń i śliwa) – pozwalających na skarlenie wzrostu naszczepionych odmian drzew owocowych dla wprowadzenia innowacyjnych technologii uprawy, tolerancyjnych na bardzo groźną chorobę bakteryjną (zaraza ogniowa). 114 2) opracowanie cech biologicznych oraz wymagań agrotechnicznych wyhodowanych genotypów (odmian) przed ich wdrożeniem do produkcji sadowniczej. Odbiorcami wyników hodowli roślin sadowniczych są polscy sadownicy produkujący owoce i szkółkarze produkujący sadowniczy materiał szkółkarski, organizacje tych producentów oraz konsumenci i przetwórcy owoców, a także eksporterzy owoców świeżych i przetworzonych. Odmiany najcenniejsze uzyskają ochronę prawną w Polsce albo na terytorium Unii Europejskiej. Pozwoli to na uzyskiwanie dodatkowych środków finansowych ze sprzedaży licencji na rozmnażanie i rozpowszechnianie tych odmian nie tylko w Polsce. Uzyskane środki będą wykorzystane na dodatkowe dofinansowanie prowadzonych prac hodowlanych. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) przygotowanie materiałów roślinnych jabłoni, śliwy, wiśni, czereśni, brzoskwini, moreli, porzeczki czarnej, agrestu, borówki wysokiej, maliny, truskawki i podkładek wegetatywnych dla wykonania programów krzyżowań; 2) wykonanie programów krzyżowań; 3) zebranie owoców i wydobycie nasion lub zarodków; 4) przygotowanie nasion do przechowania (lub zastosowanie techniki embryo rescue); 5) stratyfikacja nasion; 6) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. 1) wysiew nasion i produkcja siewek w szklarni (lub hodowla zarodków w kulturach in vitro); 2) Selekcja negatywna siewek: a) jabłoni w szklarni pod względem ich podatności na parcha jabłoni (wyeliminowanie genotypów bardzo wrażliwych i wrażliwych na tego patogena), po uprzednim zakażeniu siewek inokulum zawierającym zarodniki parcha, b) porzeczki czarnej i agrestu w szklarni pod względem podatności na amerykańskiego mączniaka agrestu (wyeliminowanie genotypów bardzo wrażliwych i wrażliwych), po uprzednim zakażeniu siewek zarodnikami tego mączniaka; 115 3) selekcja siewek maliny w szklarni pod względem wrażliwości (zasiedlania) przez mszyce przenoszące choroby wirusowe maliny; 4) kontynuowanie uprawy wyselekcjonowanych siewek jabłoni, porzeczki czarnej i agrestu oraz siewek pozostałych gatunków hodowanych roślin, w szklarni lub w wysokich tunelach foliowych; 5) sadzenie w polowych kwaterach selekcyjnych i uprawa siewek krzewów jagodowych (porzeczki czarnej, agrestu, borówki wysokiej, maliny, truskawki i podkładek wegetatywnych dla roślin drzewiastych); 6) wykonanie kolejnego programu krzyżowań dla wszystkich hodowanych gatunków (tak, jak w etapie pierwszym); 7) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu II. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie uprawy wyselekcjonowanych siewek jabłoni i wszystkich siewek śliwy, wiśni czereśni moreli i brzoskwini w wysokich tunelach foliowych i w szklarni (roślin otrzymanych ze zregenerowanych zarodków); 2) wykonanie selekcji negatywnej w wysokich namiotach foliowych na siewkach jabłoni pod względem podatności na mączniaka jabłoni; 3) kontynuowanie uprawy siewek porzeczki czarnej, agrestu, maliny, truskawki, borówki wysokiej i podkładek wegetatywnych dla roślin drzewiastych w polowych kwaterach selekcyjnych; 4) przeprowadzenie pierwszej oceny owocowania siewek i selekcja pojedynków. Rozmnożenie wyselekcjonowanych pojedynków (uzyskanie klonów) dla kontynuowania oceny wartości produkcyjnej najcenniejszych genotypów; 5) wykonanie kolejnego programu krzyżowań dla wszystkich hodowanych gatunków (tak jak w etapie pierwszym) oraz programu krzyżowań dla wszystkich hodowanych gatunków (tak, jak w etapie pierwszym); 6) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) pobieranie wierzchołków pędów przewodnikowych (zrazów) z wyselekcjonowanych pod względem odporności na parcha i mączniaka siewek jabłoni dla zaszczepienia tych siewek na podkładce karłowej M.9; 2) zimowe szczepienie („w ręku”) wyselekcjonowanych siewek jabłoni na podkładce 116 karłowej M.9. Sadzenie szczepów do pojemników i produkcja okulantów w wysokim tunelu foliowym; 3) wykonanie oceny podatności siewek naszczepionych na karłowatą podkładkę M.9 na zarazę ogniową; 4) sadzenie wyprodukowanych okulantów jabłoni w kwaterze selekcyjnej i ich pielęgnacja oraz sadzenie i uprawa w kwaterach selekcyjnych siewek pozostałych gatunków drzew owocowych oraz podkładek w matecznikach polowych; 5) pierwsza ocena wzrostu i owocowania i selekcja w kwaterach hodowlanych siewek porzeczki czarnej, agrestu, borówki wysokiej i maliny (siła wzrostu roślin, wielkość i jakość plonowania, podatność roślin i owoców na choroby i szkodniki) a także pierwsza ocena owocowania klonów truskawki w doświadczeniu porównawczym; 6) kontynuowanie uprawy w szklarni roślin otrzymanych z kultur zarodków. Wiosną wykonanie kolejnego programu krzyżowań dla wszystkich hodowanych gatunków (tak, jak w etapie pierwszym); 7) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) pielęgnacja siewek wszystkich gatunków drzewiastych w kwaterach selekcyjnych oraz ocena wzrostu i pierwszego owocowania a także uprawa, pielęgnacja oraz ocena i selekcja siewek porzeczki czarnej, agrestu, maliny, borówki wysokiej i drugi rok oceny wyselekcjonowanych klonów truskawki (siła wzrostu roślin, wielkość plonowania, jakość owoców (zewnętrzna i wewnętrzna) podatność roślin i owoców na choroby i szkodniki; 2) rozmnożenie i zgłoszenie najcenniejszych klonów truskawki, jako odmian do rejestru odmian; 3) wiosną wykonanie kolejnego programu krzyżowań dla wszystkich hodowanych gatunków (tak, jak w etapie pierwszym); 4) opracowanie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie uprawy, pielęgnacji oraz wzrostu i owocowania siewek roślin drzewiastych (jabłoń, śliwa, wiśnia, czereśnia, brzoskwinia i morela) oraz wielkości i jakości plonowania z uwzględnieniem dokładnej oceny sensorycznej 117 i instrumentalnej; 2) rozklonowanie doświadczeń najwartościowszych nad wstępną oceną pojedynków ich dla wartości założenia produkcyjnej polowych (badania przedrejestrowe), niezbędnych dla zgłoszenia odmian do rejestru odmian; 3) trzeci rok uprawy, pielęgnacji oraz wykonanie ostatecznej oceny i selekcji siewek porzeczki czarnej, agrestu, maliny i borówki wysokiej; 4) rozmnożenie (rozklonowanie) najwartościowszych wyselekcjonowanych pojedynków w celu posadzenia w kolekcji klonów; 5) wiosną wykonanie kolejnego programu krzyżowań dla wszystkich hodowanych gatunków (tak, jak w etapie pierwszym); 6) wykonanie programu krzyżowań z udziałem roślin otrzymanych na drodze hybrydyzacji oddalonej oraz sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2013. Zadanie 6.2 „Uzyskiwanie i utrzymanie elitarnego materiału szkółkarskiego roślin sadowniczych wolnego od wirusów, fitoplazm i wiroidów” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Ośrodek Elitarnego Materiału Szkółkarskiego w Prusach, Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, Pracownia Wirusologii Roślin Sadowniczych. 2. Cel i wykorzystanie wyników w praktyce Choroby wirusowe i wirozopodobne osłabiają wzrost i owocowanie, a nawet są powodem zamierania roślin sadowniczych. Powodujące je patogeny stanowią więc duże zagrożenie dla produkcji sadowniczej. Łatwość rozprzestrzeniania się (duża różnorodność wektorów) oraz brak skutecznych metod zwalczania wirusów, fitoplazm i wiroidów w warunkach polowych zmusza producentów do zakładania sadów i plantacji roślin sadowniczych z materiału szkółkarskiego wolnego od wirusów. W ramach zadania będzie prowadzony monitoring występowania chorób wywoływanych przez następujące patogeny kwarantannowe: wirus drobnienia czereśni (Little cherry virus), fitoplazma proliferacji jabłoni (‘Candidatus Phytoplasma 118 mali’), fitoplazma zamierania gruszy (‘Candidatus Phytoplasma pyri’). Monitoring obiektów kwarantannowych jest zadaniem o charakterze ogólnokrajowym. Podstawowym celem wymienionego zadania jest uzyskiwanie materiału szkółkarskiego wolnego od chorób wirusowych i wirozopodobnych, a w efekcie poprawienie zdrowotności sadów produkcyjnych. Monitoring występowania patogenów kwarantannowych oraz wdrożenie metod ich wykrywania i identyfikacji będą ważnym zadaniem o znaczeniu ogólnokrajowym. Elitarny materiał szkółkarski wolny od wirusów, fitoplazm i wiroidów będzie stosowany w gospodarstwach szkółkarskich i sadowniczych do zakładania szkółek, sadów i plantacji roślin jagodowych. Ośrodek Ogrodnictwa Elitarnego jest jedyną Materiału placówką Szkółkarskiego tego typu w Prusach, w Polsce i Instytutu Europie środkowo – wschodniej zajmującą się odwirusowywaniem i utrzymywaniem w stanie wolnym od wirusów roślin sadowniczych. Ośrodek jest głównym producentem w Polsce wyjściowego materiału szkółkarskiego wolnego od chorób wirusowych i wirozopodobnych, a w niektórych wypadkach jedynym, np. produkcja elitarnych podkładek wegetatywnych. Ośrodek zaopatruje sadowników i szkółkarzy w wolny od chorób wirusowych i wirozopodobnych wyjściowy materiał szkółkarski w postaci drzewek zraźnikowych do zakładania sadów matecznych, podkładek wegetatywnych, mateczników i zrazów. Choroby wirusowe i wirozopodobne osłabiają wzrost drzew, obniżają zdecydowanie owocowanie, a nawet są powodem zamierania roślin sadowniczych. Łatwość rozprzestrzeniania się chorób wirusowych (duża ilość wektorów) oraz brak skutecznych metod zwalczania wirusów i wiroidów zmusza producentów owoców do zakładania plantacji z materiału szkółkarskiego wolnego od chorób wirusowych i wirozopodobnych. W przyszłości tylko takie plantacje powinny być zakładane przez plantatorów. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa i podległe jej jednostki organizacyjne, ośrodki doradztwa rolniczego, organizacje producenckie oraz gospodarstwa szkółkarskie i sadownicze. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) testowanie roślin kandydackich. Utrzymywanie roślin przedbazowych w stanie wolnym od wirusów, fitoplazm i wiroidów; 119 2) utrzymywanie elitarnych sadów, plantacji roślin jagodowych i podkładek wegetatywnych. Utrzymywanie sadów nasiennych drzew pestkowych i ziarnkowych; 3) monitorowanie występowania wirusa drobnienia owoców czereśni, fitoplazmy zamierania gruszy i fitoplazmy proliferacji jabłoni (obiekty kwarantannowe); 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu II. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2013. Zadanie 6.3 „Monitorowanie, ochrona oraz doskonalenie metod hodowli trzmieli i pszczół samotnic” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Pszczelnictwa w Puławach, Zakład Zapylania Roślin. 2. Cel i wykorzystanie wyników w praktyce 120 Hodowla trzmieli i pszczół samotnic jest prowadzona przy wykorzystaniu rodzimego materiału, co chroni różnorodność biologiczną polskiego środowiska przyrodniczego. Hodowle terenowe, nastawione na obsługę okolicznych upraw szklarniowych, ograniczają import rodzin trzmiela ziemnego, chronią polską populację tego gatunku przed niekorzystnym przekrzyżowaniem się z niedostosowanymi do naszych warunków obcymi rasami oraz przed przeniesieniem nieznanych w Polsce chorób i pasożytów. Materiał do chowu pochodzi jedynie z zamkniętej wieloletniej hodowli prowadzonej w Instytutu Ogrodnictwa w Oddziale Pszczelnictwa w Puławach, bez odławiania matek trzmieli z warunków naturalnych. Jest to gwarancja ochrony tych owadów w przyrodzie. Będzie prowadzona także ciągła praca nad wykorzystaniem murarki ogrodowej (Osmia rufa) do zapylania sadów i ogrodów. Istotnym elementem wykonywanych prac w ramach zadania będzie stały monitoring liczebności i składu gatunkowego trzmieli, pszczół samotnic oraz pszczoły miodnej w Polsce. Pozwoli to na opracowanie zaleceń hamujących degradację zasobów tych pożytecznych zapylaczy roślin w krajobrazie rolniczym. Realizacja zadania pozwoli na doskonalenie metod hodowli trzmiela ziemnego (Bombus terrestris), rozmnożenie populacji murarki ogrodowej (Osmia rufa) do około jednego miliona kokonów i opracowanie tanich, wielokrotnego użytku, materiałów gniazdowych do jej chowu i wykorzystania. Zapylanie roślin jest jednym z najważniejszych i jednocześnie najtańszym czynnikiem plonotwórczym. Większość uprawianych w naszym klimacie gatunków to rośliny entomofilne i tylko przy obecności owadów zapylających jest możliwe uzyskanie wysokiego plonu owoców, czy nasion dobrej jakości, co bezpośrednio przekłada się na efekt finansowy gospodarstw. W Polsce mamy około 1,2 mln rodzin pszczelich. Eksperci jednak uważają, że do dobrego zapylenia upraw liczba ta powinna być co najmniej dwukrotnie wyższa. Taki stan rzeczy jest związany z niską opłacalnością pszczelarstwa, dziesiątkowaniem pasiek przez choroby i pasożyty, a także brakiem zainteresowania ze strony młodych ludzi tą działalnością. Innym powodem niedostatecznego zapylania upraw ogrodniczych jest niewielki zakres wynajmu rodzin pszczelich. Nie bez znaczenia jest również stałe zmniejszanie się liczebności dzikich zapylaczy w naturze, co jest skutkiem intensyfikacji rolnictwa. Odbiorcami wyników będą: gospodarstwa szklarniowe, sadownicy i podmioty zainteresowane prowadzeniem całorocznego wychowu trzmiela ziemnego. 121 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) rozmnażanie murarki ogrodowej (Osmia rufa); 2) przekazywanie kokonów murarki producentom do zapylania sadów, jagodników oraz ogrodów i działek; 3) opracowywanie tanich i wielokrotnego użytku materiałów gniazdowych do masowego chowu i wykorzystania murarki; 4) prowadzenie w Oddziale Pszczelnictwa zamkniętego chowu posiadanej populacji trzmiela ziemnego; 5) prowadzenie szkoleń w zakresie całorocznego chowu trzmiela ziemnego (Bombus terrestris) do zapylania upraw szklarniowych; 6) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuacja hodowli i prac rozpoczętych w 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 122 Zadanie 6.4 „Doskonalenie metod selekcji i oceny wartości hodowlanej pszczół” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Pszczelnictwa w Puławach, Zakład Hodowli Pszczół. 2. Cel i wykorzystanie wyników w praktyce Obowiązek badania cech morfologicznych pszczół linii hodowlanych, dla których prowadzi się ocenę wartości hodowlanej i użytkowej wynika z Krajowego Programu Hodowlanego Genetycznego Doskonalenia Pszczół. Obecnie metoda oceny pszczół obejmuje cechy podlegające ocenie obowiązkowej oraz cechy podlegające ocenie pod warunkiem określenia ich we wzorcu dla linii hodowlanej pszczół lub celach hodowlanych dla mieszańców oraz cechy morfologiczne, na podstawie obserwacji ubarwienia wszystkich postaci pszczół lub pomiarów części ciała pszczół robotnic. Zachowanie czystości rasowej i liniowej pszczół hodowanych w Polsce oraz importowanych wymaga określenia ich przynależności rasowej. W związku z tym będą wykonywane pomiary morfologiczne pszczół i na tej podstawie będzie określany wskaźnik czystości rasowej i liniowej. Osiągnięcie planowanego celu zgodnego z zadaniami wynikającymi z Programu Hodowlanego Genetycznego Doskonalenia Pszczół w wyniku opracowania komputerowego systemu pomiaru cech morfologicznych pszczół, opracowaniu modeli dla ras pszczół i linii hodowanych, konsultowaniu i ocenie programów hodowlanych pasiek zajmujących się selekcją pszczół. Odbiorcami wyników są Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt w Warszawie, laboratoria prowadzące pomiary morfologiczne pszczół, pasieki prowadzące prace hodowlane, związki pszczelarskie i inne organizację współpracujące z pszczelarzami, pszczelarze praktycy poszukujący informacji na temat wartości hodowlanej i użytkowej ras i linii pszczół hodowanych w Polsce, placówki naukowe oraz podmioty zainteresowane informacjami na temat pożytków pszczelich i wysokości zbiorów miodu. 123 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) wykonywanie pomiarów morfologicznych prób pszczół nowych linii pszczół; 2) ocena przynależności rasowej pszczół, dla których są prowadzone księgi hodowlane; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 124 Zadanie 6.5 „Poszukiwanie i tworzenie nowej zmienności genetycznej roślin warzywnych jako źródła odporności na stresowe czynniki biotyczne i abiotyczne oraz o większej wartości odżywczej i prozdrowotnej” 1. Wykonawcy Instytutu Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. 2. Cel i wykorzystanie wyników w praktyce Dla zapewnienia trwałego postępu biologicznego roślin warzywnych jest niezbędne stałe poszukiwanie nowych źródeł zmienności genetycznej zawartej w genotypach charakteryzujących się wysoką jakością lub odpornością, które powinny być wykorzystywane jako materiał wyjściowy w programach badawczych. Źródłem zmienności są też krzyżowania oddalone. Stworzenie optymalnych warunków dla szybkiego i efektywnego namnażania cennych genotypów jest szczególnie uzasadnione dla gatunków warzyw dwuletnich takich, jak kapusty – głowiasta biała i pekińska oraz marchew. Opracowanie odpowiedniej technologii namnażania in vivo pozwoli na zwiększenie efektywności tworzenia nasion i większą dostępność najcenniejszych genotypów zarówno w fazie wegetatywnej jak i generatywnej. Szczególnie istotne jest zapewnienie odpowiedniej zdrowotności homozygotycznych genotypów odznaczających się depresją wsobną. Zawężenie bazy genetycznej roślin uprawnych wywołane erozją genetyczną stwarza olbrzymie zagrożenie dla nowoczesnego ogrodnictwa. Proces ten nasila się w skali globalnej wraz z ujednoliceniem genetycznym roślin, ukierunkowanym na jak najwyższą wydajność. Postępująca erozja genetyczna prowadzi nieuchronnie do utraty różnorodności biologicznej, czego następstwem jest obniżanie się odporności odmian roślin uprawnych na choroby i szkodniki, co z kolei wymusza stosowanie chemicznej ochrony w rozszerzonym zakresie prowadzącym do narastającego skażenia pestycydami środowiska naturalnego. Dla zapewnienia trwałego postępu biologicznego roślin warzywnych jest konieczne poszukiwanie nowych źródeł zmienności fenotypowej i genetycznej roślin. Podjęte zadania stwarzają szansę na komercjalizację wyników badań w postaci materiałów wyjściowych do dalszej hodowli. Ich wykorzystanie przez 125 polskie firmy hodowlano-nasienne przyczyni się do poprawy innowacyjności i konkurencyjności gospodarki polskiej na arenie międzynarodowej przez wprowadzenie do produkcji odmian odpornych na czynniki chorobotwórcze i stresy, które są jednym z ważnych elementów ekologizacji produkcji warzyw, korzystnej dla zdrowia człowieka. Odbiorcami wyników są przedsiębiorstwa hodowlano – nasienne, ośrodki doradztwa rolniczego oraz szkoły rolnicze. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I –2008 r. 1) poszukiwanie w krajowych polskich i zagranicznych zasobach źródeł zmienności genetycznej warzyw o pożądanych cechach użytkowych i odpornościowych, tworzenie kolekcji ważnych gospodarczo odmian i genotypów; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) ocena cech morfologicznych i agroekonomicznych w warunkach polowych oraz szklarniowych linii i genotypów najważniejszych gatunków warzyw w celu określenia ich przydatności do osiągnięcia postępu biologicznego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) analiza wybranych materiałów pod kątem dalszego wykorzystania jako źródeł bioróżnorodności i odporności; testy odpornościowe, analiza zawartości składników biologicznie czynnych i odżywczych; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji IV etapu. Etap V – 2012 r. 1) opracowanie dla poszczególnych gatunków metod optymalnego rozmnażania in vivo w zależności od cyklu rozwojowego i morfologii; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. 126 Etap VI – 2013 r. 1) adaptacja wybranych genotypów o podwyższonej jakości i odporności ze wskazaniem ich dalszego zagospodarowania, rozmnożenie wsobne i hodowla metodą skrzyżowań wstecznych najbardziej wartościowych genotypów; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji VI etapu. Etap VII – 2014 r. 1) podsumowanie wartości hodowlanej i ocena postępu hodowlanego materiałów o najkorzystniejszych cechach użytkowych; 2) przygotowanie wytycznych dla dalszej praktycznej hodowli roślin warzywnych; 3) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie „Identyfikacja 6.6 markerów DNA sprzężonych z genami warunkującymi odporność na choroby stanowiące istotne zagrożenie w uprawie roślin warzywnych, przydatnych do selekcji genotypów odpornych” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. 2. Cel i wykorzystanie wyników w praktyce Alternatywą dla stosowanych dotychczas testów fitopatologicznych polegających na sztucznej inokulacji roślin czynnikiem chorobotwórczym są metody molekularne, zwłaszcza te oparte na amplifikacji DNA, przy wykorzystaniu łańcuchowej reakcji polimerazy (ang. PCR – polymerase chain reaction). Identyfikacja markerów DNA silnie i trwale sprzężonych z badanym genem może w znacznym stopniu ułatwić identyfikację pożądanej cechy w materiałach hodowlanych, bądź przyspieszyć selekcję roślin pod kątem eliminacji genotypów z genami niepożądanymi. Metodyka identyfikacji określonego markera DNA musi być prosta, powtarzalna i tania, tak aby jej stosowanie było konkurencyjne względem klasycznych metod selekcji. Z tego też względu do badań zostaną zastosowane metody RAPD, ISSR oraz CAPS. Metoda molekularna powinna wnosić nową jakość 127 do dotychczas stosowanych metod. W przypadku takich gatunków jak pomidor i ogórek będzie to detekcja genotypów homozygotycznych i heterozygotycznych względem określonego locus przy użyciu markerów specyficznych dla obu alleli – tzw. markerów kodominujących. Selekcja materiałów hodowlanych z wykorzystaniem markerów molekularnych, określana jako MAS (ang. marker – assisted selection) umożliwi identyfikację genotypów odpornych w znacznie krótszym czasie i przy niższych kosztach oraz bez udziału czynnika chorobotwórczego, który przeważnie w warunkach sztucznej inokulacji podlega znacznym wpływom środowiska. Stale rosnące wysokie wymagania rynku oraz bardzo silna konkurencja zagranicznych firm hodowlano-nasiennych stwarzają nowe wyzwania dla polskiej hodowli roślin warzywnych. Szansą rozwoju dla polskich firm hodowlanych jest połączenie hodowli tradycyjnej z niekonwencjonalnymi metodami, w tym zastosowaniem markerów DNA. Prowadzi to wówczas do znacznego skrócenia procesu hodowli nowych odmian oraz do obniżenia kosztów. Opracowanie nowej metody diagnostycznej do selekcji genotypów odpornych bez konieczności stosowania pracochłonnych, kosztownych i nie zawsze skutecznych testów fitopatologicznych, może w istotny sposób przyczynić się do usprawnienia prac hodowlanych, znacznie skrócić okres hodowli nowych odmian odpornych na czynniki patogeniczne. Odbiorcami wyników są przedsiębiorstwa hodowlano – nasienne oraz szkoły rolnicze. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) wybór materiału roślinnego (pomidor, ogórek, genotypy homozygotycznie odporne i podatne) do badań molekularnych; 2) ocena odporności wybranych genotypów przy zastosowaniu testów fitopatologicznych; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) izolacja DNA z form rodzicielskich, optymalizacja warunków amplifikacji DNA; 128 2) poszukiwanie markerów DNA dla genów warunkujących odporność roślin na patogeny stanowiące istotne zagrożenie w uprawie tych gatunków; 3) ocena polimorfizmu DNA form rodzicielskich przy użyciu metody RAPD i ISSR; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) izolacja DNA z roślin pokolenia F2; 2) ocena polimorfizmu zbiorczych pul DNA z pojedynków F2 dla wybranych polimorficznych markerów RAPD i ISSR oraz ocena sprzężenia genetycznego wyróżnionych markerów DNA z genem odporności na podstawie badań pojedynków F2; 3) sporządzenie sprawozdania z IV etapu. Etap V – 2012 r. 1) konwersja zidentyfikowanych markerów RAPD lub ISSR na markery typu SCAR; 2) Identyfikacja kodominujących markerów typu CAPS; 3) badanie polimorfizmu specyficznych markerów PCR (w badaniach powielanych fragmentów DNA będzie stosowane trawienie produktów PCR przy użyciu kilkunastu enzymów restrykcyjnych); 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie badań dotyczących poszukiwania markerów DNA ( Badane będą również markery DNA zidentyfikowane w Arabidopsis thaliana, ze względu na występującą syntenię niektórych regionów genomu tego gatunku z DNA pomidora i ziemniaka); 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII– 2014 r. 1) sprawdzenie przydatności zidentyfikowanych markerów DNA w odmianach, liniach hodowlanych i mieszańcach F1; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 129 Zadanie 6.7 „Poznanie czynników warunkujących odporność roślin warzywnych na patogeny (wirusy, grzyby, bakterie) z uwzględnieniem cech anatomicznych, cytologicznych i biochemicznych” 1. Wykonawcy Instytutu Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. 2. Cel i wykorzystanie wyników w praktyce Wysokość i jakość plonowania roślin warzywnych jest zagrożona przez organizmy szkodliwe, głównie czynniki patogeniczne (wirusy, grzyby i bakterie). Wprowadzanie do produkcji odmian odpornych jest jedną z bardziej efektywnych dróg ograniczania strat spowodowanych w produkcji warzyw przez choroby wywołane czynnikami patogenicznymi. Konieczne jest podjęcie kompleksowych prac nad poznaniem mechanizmów warunkujących odporność roślin warzywnych w tym czynników genetycznych, a także cech anatomicznych, cytologicznych i biochemicznych roślin. Przewidywane globalne zmiany klimatyczne (ocieplenie) będą wpływały na wcześniejsze zakładanie plantacji produkcyjnych, miedzy innymi ogórka, który jest gatunkiem ciepłolubnym i wrażliwym na niskie temperatury. Z tego względu będą podjęte badania nad tolerancją niektórych gatunków warzyw (pomidor i ogórek) na działanie czynników abiotycznych, głównie niskiej temperatury, wpływającej niekorzystnie na wzrost i rozwój roślin, co pozwoliłoby na obniżenie wymagań cieplnych tych gatunków, a w przypadku uprawy pod osłonami przyczyniłoby się do oszczędności energii. Znalezienie linii ogórka i pomidora gruntowego odpornych na działanie niskich temperatur pozwoli na rozpoczęcie opracowywania genetycznych podstaw cechy chłodoodporności. Współczesne techniki mikroskopii świetlnej i elektronowej stanowią podstawową grupę metod badawczych pozwalających ocenić i prognozować skutki zmian metabolizmu komórkowego w relacjach roślina – patogen. Komórki roślin odpornych na choroby infekcyjne charakteryzują się pewnymi cechami strukturalnymi i biochemicznymi stanowiącymi bariery utrudniające rozwój patogenów. Określenie takich morfologicznych markerów będzie podstawą selekcji roślin prowadzonych pod 130 kątem utrwalania cechy odporności w nowych odmianach mieszańców roślin kapustnych, pomidora, ogórka i marchwi. Wprowadzanie do produkcji odmian warzyw odpornych na wirusy, grzyby i bakterie pozwoli ograniczyć straty w plonach, zmniejszyć nakłady finansowe na prowadzenie plantacji i przyczyni się do ochrony środowiska przez ograniczenie ochrony chemicznej plantacji. Odbiorcami wyników są przedsiębiorstwa hodowlano – nasienne i wyższe szkoły rolnicze. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) określenie mikromorfologii powierzchni tkanki okrywającej korzeni, liści, łodygi i kwiatów w obrębie populacji kilku gatunków roślin kapustowatych (kapusta, kalafior, brokuł) oraz różnych odmian marchwi, ogórka i pomidora przy wykorzystaniu mikroskopu stereoskopowego i elektronowego mikroskopu skaningowego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji I etapu. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) ocena reakcji tkanki okrywającej, miękiszowej i przewodzącej roślin (kapusty, kalafiora, brokuła, marchwi, ogórka i pomidora) na działanie stresogennych czynników biotycznych (bakterie i grzyby patogeniczne) i abiotycznych (zmiany temperatury) komórek epidermy liści, łodygi i kwiatów kilku gatunków roślin warzywnych; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji III etapu. Etap IV – 2011 r. 1) histologiczna analiza pędu i korzenia roślin (kutikula, aparaty szparkowe, włoski, włośniki, miękisz palisadowy i gąbczasty liści) oraz tkanek przewodzących (ksylem i floem) pod kątem poszukiwania strukturalnych cech (markerów) związanych z odpornością na zastosowany czynnik stresogenny u wybranych gatunków roślin; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji IV etapu. 131 Etap V – 2012 r. 1) poszukiwanie wewnątrzkomórkowych struktur (przy użyciu elektronowego mikroskopu transmisyjnego), których ultrastruktura odpowiada za zróżnicowanie podatności na stres u wyselekcjonowanych roślin w obrębie badanych populacji; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji V etapu. Etap VI – 2013 r. 1) mikroskopowa ocena płodności pyłku i zalążków kwiatów wyselekcjonowanych roślin odpornych na stresogenne czynniki pochodzenia biotycznego i abiotycznego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji VI etapu. Etap VII – 2014 r. 1) podsumowanie wyników badań mikroskopii świetlnej i elektronowej stosowanych przy poszukiwaniu strukturalnych cech roślin związanych z ich odpornością na stresogenne czynniki pochodzenia biotycznego i abiotycznego; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 6.8 „Opracowanie metod oceny i selekcji roślin oraz wyodrębnienie źródeł odporności na najważniejsze patogeny roślin warzywnych” 1. Wykonawcy Instytutu Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Pomimo dużego postępu technologicznego w uprawie warzyw, choroby i szkodniki nadal stanowią poważne zagrożenie i niejednokrotnie są czynnikiem decydującym o opłacalności uprawy. Najlepszym i najtańszym sposobem ochrony roślin przed chorobami jest powszechne wprowadzenie do uprawy odmian odpornych lub częściowo odpornych na fitopatogeny i szkodniki. Umożliwia to wyeliminowanie lub ograniczenie stosowania środków chemicznych, a tym samym ochronę środowiska naturalnego oraz przyczynia się do produkcji ekologicznej żywności. Poznanie zakresu zmienności zdolności chorobotwórczych populacji danego patogena jest niezbędne dla efektywnego poszukiwania źródeł odporności. 132 Określenie zmian w patogeniczności wirulencji poszczególnych izolatów patogenów jest istotnym elementem do badania zróżnicowania genetycznego i poziomu odporności materiałów roślinnych w obrębie gatunków roślin warzywnych, ważnych z punktu widzenia gospodarczego. Uwzględniając stale rosnące wymagania dotyczące jakości żywności wolnej od pozostałości chemicznych środków ochrony roślin szczególną uwagę zwraca się na wprowadzenie do produkcji (obrotu) odmian z odpornością na choroby stanowiące największe zagrożenie w uprawach roślin warzywnych. Będzie to możliwe dzięki opracowaniu systemów oceny i monitorowania wartości użytkowej roślin oraz określeniu zakresu zmienności wartości genetycznej i fenotypowej. Na tej podstawie będzie można wytypować najwartościowsze genotypy o najbardziej pożądanych cechach oraz zbadać mechanizmy dziedziczenia cechy odporności na podstawowe patogeny roślin warzywnych. Wprowadzenie do obrotu produktów finalnych (odmian odpornych) pozwoli na wzrost opłacalności uprawy (produkcji) przez obniżenie nie tylko kosztów robocizny, ale również nakładów finansowych związanych z kosztowną ochroną chemiczną. Ograniczenie zwalczania chemicznego patogenów chroni środowisko naturalne i przeciwdziała zachwianiu równowagi ekologicznej oraz podnosi wartość zdrowotną warzyw. Odbiorcami wyników będą: przedsiębiorstwa hodowlano – nasienne i wyższe szkoły rolnicze 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) zidentyfikowanie genotypów odpornych w obrębie segregujących populacji w warunkach polowych oraz gromadzenie kolekcji izolatów poszczególnych agrofagów występujących w różnych regionach Polski; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji I etapu. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuacja gromadzenia kolekcji agrofagów, ocena zdolności chorobotwórczych zdolności zgromadzonych izolatów patogenów; 133 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) określenie optymalnych warunków inokulacji, inkubacji i pomiarów poziomu odporności dla poszczególnych gatunków warzyw i ich patogenów, kontynuacja oceny zdolności chorobotwórczych, zdolności zgromadzonych izolatów patogenów; 2) sporządzenie sprawozdania realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) testowanie w warunkach kontrolowanych i polowych populacji wyjściowych roślin warzywnych (pomidor, ogórek, kapustowate) pod względem odporności na najważniejsze gospodarczo patogeny, wybór i rozmnożenie generatywne lub wegetatywne form odpornych o największej wartości użytkowej; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie oceny w warunkach kontrolowanych i polowych populacji wyjściowych roślin warzywnych (pomidor, ogórek, kapustowate) pod względem odporności na najważniejsze gospodarczo patogeny, wybór i rozmnożenie generatywne lub wegetatywne form odpornych o największej wartości użytkowej; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kojarzenie lub dalsza hodowla wsobna wybranych genotypów pomidora, ogórka i roślin kapustowatych o podwyższonej odporności na najważniejsze choroby w warunkach szklarniowych; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 6.9 „Ocena wartości użytkowej dwóch systemów męskosterylności cytoplazmatycznej i cytoplazmatyczno-jądrowej roślin kapustowatych, marchwi oraz męskiej sterylności pomidora” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Zakład Genetyki, 134 Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Dla zachowania postępu biologicznego opracowuje się opłacalne metody krzyżowania komponentów rodzicielskich w obrębie poszczególnych gatunków warzyw. Wykorzystuje się następujące mechanizmy warunkujące krzyżowanie: jednopłciowość (żeńskość) u ogórka, samoniezgodność i męska sterylność (kapusta), cytoplazmatyczna męska sterylność (marchew, kalafior, kapusta). Szczególne zainteresowanie u pomidora, ze względu na stabilność sterylności zyskały cechy uwarunkowane genami ps, ps2 (funkcjonalna sterylność) i ms (sterylność pyłkowa). Dobór odpowiedniego systemu krzyżowania uwzględniający wszystkie uwarunkowania poszczególnych genotypów roślin warzywnych ma szczególnie duże znaczenie dla produkcji nasiennej. Opracowanie i zastosowanie różnych systemów rozmnażania trzech ważniejszych gatunków roślin warzywnych będzie miało wpływ na obniżenie kosztów produkcji nasiennej i zwiększenie potencjału produkcyjnego polskich firm hodowlanonasiennych. Ponadto, zwiększy to istotnie możliwości technologiczne i potencjał produkcyjny nasion odmian, szczególnie mieszańców heterozyjnych warzyw, polskich firm hodowlano-nasiennych. Spodziewana jest również szybsza adaptacja nowych form użytkowych warzyw do zmieniających się zapotrzebowań producentów i gustów konsumenckich przez zwiększenie zarówno elastyczności w doborze komponentów rodzicielskich, jak i dynamiki w generowaniu nowych odmian. Innym wymiernym efektem będzie zapewnienie lepszej ochrony praw autorskich właścicieli odmian dzięki mechanizmom zabezpieczającym przed nieuprawnionym rozmnażaniem. Uzyskane wyniki mogą wpłynąć na poprawę jakości życia rolników, przez zapewnienie dodatkowego źródła przychodów z bardziej wydajnych odmian warzyw. Ponadto, powinny wpłynąć na obniżenie kosztów produkcji i cen na rynku, co może znaleźć odbicie w zwiększonym spożyciu warzyw i poprawie zdrowotności społeczeństwa. Odbiorcami wyników będą: przedsiębiorstwa hodowlano – nasienne, wyższe szkoły rolnicze. 1. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata 135 Etap I – 2008 r. 1) określenie w warunkach polowych i szklarniowych wartości użytkowej komponentów rodzicielskich badanych gatunków warzyw o różnych systemach rozmnażania; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) określenie poziomu płodności lub sterylności wybranych genotypów o wysokiej wartości użytkowej; 2) poszukiwanie i dobór odpowiednich linii dopełniających umożliwiających rozmnożenie form męskosterylnych; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) ocena cech morfologicznych i wartości gospodarczej pokoleń otrzymanych przy wykorzystaniu różnych typów sterylności; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) rozmnożenie na skalę komercyjną w warunkach polowych wybranych genotypów o wysokiej wartości użytkowej w oparciu o najbardziej efektywne mechanizmy rozmnażania, analiza wydajności wytwarzania nasion; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) ocena wyrównania oraz wartości handlowej nowych genotypów uzyskanych przy wykorzystaniu cechy męskosterylności; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) podsumowanie efektów badań oraz opracowanie procedury rozmnażania generatywnego dla najbardziej wartościowych genotypów poszczególnych gatunków warzyw; 136 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 6.10 „Otrzymywanie populacji roślin warzywnych odpornych na szkodliwe czynniki abiotyczne z zastosowaniem kultur pylnikowych i kultur mikrospor” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: 1) Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, Samodzielna Pracownia Kultur Tkanek; 2) Zakład Uprawy i Nawożenia Roślin Warzywnych, Pracownia Nawożenia Roślin Warzywnych. Współpraca: 1) Uniwersytet Łódzki, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Instytut Fizjologii, Cytologii i Cytogenetyki, Katedra Ekofizjologii i Rozwoju Roślin; 2) PlantiCo Zielonki HiNO Sp. z o.o. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Wzrastające skażenie środowiska powoduje zmiany warunków klimatycznych i glebowych panujących w Polsce. Dlatego ważne jest otrzymanie roślin do nich dostosowanych. Do wyselekcjonowania takich roślin jest potrzebny obszerny i bardzo zróżnicowany materiał roślinny. Można go uzyskać przy użyciu kultur pylnikowych oraz izolowanych mikrospor. Kultury pylnikowe i kultury mikrospor są sposobami uzyskiwania podwojonych haploidów. Kultury pylnikowe są często trudne technicznie ze względu na małe rozmiary pąków kwiatowych i pylników, np. u marchwi. Kultury mikrospor są techniką nowszą, która eliminuje wyżej wspomniane trudności i dla niektórych genotypów jest bardziej wydajna. Zwiększenie wydajności androgenezy, np. u rzepaku, nastąpiło dopiero po zastosowaniu kultury izolowanych mikrospor. Są jednak genotypy, dla których korzystniejsze okazały się kultury pylników, a procedury kultur izolowanych mikrospor nie są dla nich opracowane. Dzięki zastosowaniu kultur pylnikowych oraz kultur izolowanych mikrospor można otrzymać liczne zarodki androgenetyczne z wartościowych materiałów i wyselekcjonować z nich te odporne na różne czynniki stresowe. Realizacja zadania pozwoli na otrzymanie roślin warzywnych odpornych na zwiększoną zawartość w środowisku, np. miedzi lub cynku. 137 Materiały roślinne otrzymywane w ramach wykonywanych prac będą stanowić linie wyjściowe do wyprowadzenia nowoczesnych odmian marchwi o korzystnych cechach użytkowych, odpornych na działanie szkodliwych czynników. Wykorzystane zostaną w hodowli nowych odmian marchwi dostosowanych do warunków klimatyczno-glebowych panujących w Polsce. Wprowadzenie ich na rynek powinno spowodować nie tylko zwiększenie efektów przemysłu przetwórczego, ale także zmniejszenie zużycia środków ochrony roślin i nawozów, czyli pośrednio przyczynić się do zmniejszenia skażenia środowiska. Opracowana technologia wyprowadzania nowych odmian marchwi z zastosowaniem androgenezy in vitro jest nowa, oryginalna i nie jest stosowana w firmach hodowlano- nasiennych w Polsce i Europie. Zastosowanie jej obniży koszt wytworzenia odmian marchwi. Usprawnienie i unowocześnienie procesu hodowli marchwi przyczyni się do wzrostu konkurencyjności spółek hodowlano-nasiennych w stosunku do firm zagranicznych. Odbiorcami wyników są przedsiębiorstwa hodowlano-nasienne oraz wyższe szkoły rolnicze. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata: Etap I – 2008 r. 1) wybór odpowiedniego materiału wyjściowego do badań, optymalizacja procedury otrzymywania zarodków w kulturach pylnikowych i izolowanych mikrospor z wartościowych genotypów; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) wyselekcjonowanie z otrzymanych zarodków genotypów dobrze znoszących warunki stresowe, optymalizacja procesu regeneracji roślin z uzyskanych zarodków, badanie wpływu zwiększonej zawartości miedzi i cynku w pożywce na regenerację roślin z zarodków otrzymanych w kulturach pylnikowych oraz izolowanych mikrospor, a także określenie ich wpływu na procesy fizjologiczne zachodzące w roślinie; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. 138 Etap IV – 2011 r. 1) opracowanie efektywnego procesu adaptacji wyselekcjonowanych regenerantów, ocena metodami biotechnologicznymi i w warunkach uprawy polowej; 2) rozmnożenie generatywne materiału roślinnego; 3) prześledzenie procesów fizjologicznych zachodzących w tych roślinach w różnych warunkach wzrostu, w uprawie szklarniowej i polowej; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) sprawdzenie odporności uzyskanych roślin, badanie roślin uprawianych przy zwiększonym zasoleniu oraz zawartości miedzi i cynku na zawartość substancji szkodliwych a także zbadanie możliwości wykorzystania w przemyśle materiału zawierającego te substancje; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V badań. Etap VI – 2013 r. 1) sprawdzenie odporności uzyskanych roślin, badanie roślin uprawianych przy zwiększonym zasoleniu oraz zawartości miedzi i cynku na zawartość substancji szkodliwych a także zbadanie możliwości wykorzystania w przemyśle materiału zawierającego te substancje 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) wdrożenie odpornych materiałów do prowadzonego procesu hodowlanego; 2) opracowanie sprawozdania końcowego z realizacji zadania w latach 2008-2014. 139 7. Obszar: „Bioróżnorodność” Charakterystyka obszaru: Współczesne rolnictwo powinno uwzględniać ochronę środowiska naturalnego wraz z zachowaniem szeroko pojętej różnorodności biologicznej oraz naturalnych ekosystemów. Obligują do tego akty prawne Unii Europejskiej i konwencje międzynarodowe. Ta działalność ma na celu również gromadzenie i zachowanie w stanie żywym i w czystości genetycznej, bogatych zasobów genetycznych roślin ogrodniczych. Instytut Ogrodnictwa posiada bogate kolekcje, w których znajduje się łącznie blisko 16 tys. taksonów. W kolekcjach tych najwięcej uwagi poświęca się gromadzeniu i zachowaniu starych, często już zapomnianych odmian roślin ogrodniczych. Ich zachowanie jest bardzo ważne nie tylko dla utrzymania różnorodności biologicznej w środowisku, ale składa się także na dziedzictwo kulturowe minionych pokoleń. W poszukiwaniu coraz rzadszych już taksonów są organizowane ekspedycje naukowe, zarówno polskie jak i zagraniczne. Zgromadzone w ten sposób obiekty są utrzymywane w stanie żywym i systematycznie waloryzowane, zgodnie z deskryptorami UPOV. W ramach obszaru „Bioróżnorodność” będą gromadzone i oceniane także odmiany nowe, pochodzące z różnych programów hodowlanych na świecie. W ramach tzw. badań rozpoznawczych będzie prowadzona wstępna ocena ich przydatności do uprawy w warunkach klimatycznych Polski. W ramach obszaru będzie realizowanych 6 zadań. Prowadzone kolekcje są elementem międzynarodowego systemu utrzymywania bioróżnorodności. Zadanie 7.1 „Ochrona różnorodności biologicznej roślin sadowniczych, i ozdobnych dla zrównoważonego rolnictwa” 1. Wykonawcy: Instytut Ogrodnictwa, 1) Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: a) Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych, b) Zakład Agrotechniki Roślin Sadowniczych, - Pracownia Architektury Sadu i Biologii Owocowania; 140 2) Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach: a) Zakład Szkółkarstwa i Nasiennictwa Roślin Ozdobnych, - Pracownia Nasiennictwa Roślin Ozdobnych 3) Stacja Doświadczalna Oceny Odmian; Radostowo-Lisewo. 2. Cel i wykorzystanie wyników w praktyce Ochrona różnorodności biologicznej roślin sadowniczych i ozdobnych będzie realizowana przez gromadzenie i przechowywanie w stanie żywym oraz w czystości genetycznej grupy kilku tysięcy taksonów. Genotypy drzew owocowych będą gromadzone w kolekcjach polowych: jabłoni, gruszy, śliwy, wiśni, czereśni, brzoskwini, moreli, leszczyny i orzecha włoskiego. W najliczniejszej w tej grupie kolekcji jabłoni, dotychczas zgromadzono ponad tysiąc trzysta taksonów. W oddzielnych nasadzeniach będą gromadzone i utrzymywane, w formie drzewiastej, podkładki dla wymienionych gatunków drzew owocowych. Rośliny jagodowe będą utrzymywane w warunkach polowych, a także w szklarni, tunelach foliowych i inspektach. Pod osłonami będą utrzymywane i gromadzone genotypy charakteryzujące się małą wytrzymałością na mróz. Będą powiększane zasoby genowe mało znanych gatunków roślin jagodowych, takich jak: jagoda kamczacka, dereń jadalny, rokitnik, bez czarny czy świdośliwa. Sukcesywnie będzie powiększana również kolekcja winorośli, w której są gromadzone zarówno odmiany deserowe i altanowe, jak również genotypy nadające się do wyrobu wina. W kolekcjach roślin ozdobnych gromadzone będą: lilie, narcyzy, tulipany, mieczyki i róże. Kolekcje tej grupy roślin planuje się poszerzyć o ginące rośliny ozdobne o dużych walorach użytkowych. W poszukiwaniu genotypów będą prowadzone ekspedycje terenowe, których głównym celem będzie ratowanie obiektów zagrożonych wyginięciem, a mających dużą wartość, nie tylko biologiczną, ale także historyczną i kulturową, ważną dla regionu, z którego pochodzą. Bogaty materiał genetyczny gromadzony w kolekcjach będzie służył do celów dydaktycznych, będzie wykorzystany również w hodowli nowych odmian, a także udostępniany zainteresowanym instytucjom i osobom prywatnym z kraju i z zagranicy. Zasoby genowe będą systematycznie waloryzowane według deskryptorów UPOV. W kolekcjach roślin sadowniczych corocznie będą oceniane: zdrowotność roślin, terminy kwitnienia i dojrzewania owoców oraz ich jakość. Będzie wykonywana 141 również dokumentacja fotograficzna gromadzonych obiektów. W dziale roślin ozdobnych przedmiotem opisu będą walory estetyczne oraz zdrowotność utrzymywanego materiału. Odbiorcami wyników będą: hodowcy odmian roślin sadowniczych i ozdobnych, a także producenci prowadzący uprawy integrowane jak i ekologiczne. Ze zgromadzonych zasobów genowych mogą skorzystać również uczniowie i studenci, a także indywidualni kolekcjonerzy. Kolekcje odmian mogą służyć także odtworzeniu starych, zniszczonych zbiorowisk roślinnych w terenie. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r.: 1) utrzymywanie zgromadzonych zasobów genowych drzew owocowych, krzewów jagodowych i roślin ozdobnych w kolekcjach polowych, szklarniach, tunelach foliowych i inspektach; 2) powiększenie kolekcji o obiekty pochodzące z bieżących programów hodowlanych i ekspedycji terenowych; 3) rozmnażanie w szkółce nowo pozyskanych obiektów; 4) testowanie wiśni znajdujących się w kolekcjach na obecność groźnych chorób wirusowych 5) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. 1) kontynuowanie prac rozpoczętych w etapie I; 2) waloryzacja nowo pozyskanych obiektów; 3) sporządzanie dokumentacji fotograficznej; 4) organizowanie ekspedycji terenowych w celu ratowania obiektów drzew owocowych zagrożonych wyginięciem; 5) rozmnażanie taksonów pozyskanych z ekspedycji; 6) uwalnianie drzew pestkowych od chorób wirusowych, metodą termoterapii; 7) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu II. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac rozpoczętych w etapie I i II; 2) selekcja genotypów pod kątem małej podatności na choroby i przekazanie ich do 142 badań związanych z integrowanym i ekologicznym systemem uprawy oraz do hodowli; 3) założenie kolekcji gatunków drzew pestkowych uwolnionych od groźnych gospodarczo chorób wirusowych w owadoszczelnym karkasie; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac rozpoczętych w etapach I-III; 2) organizowanie kolejnych ekspedycji terenowych w poszukiwaniu ginących obiektów drzew owocowych w Polsce i w państwach sąsiednich; 3) waloryzacja obiektów nowo pozyskanych; 4) ustalanie tożsamości genotypów zgromadzonych w kolekcjach za pomocą markerów DNA; 5) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac rozpoczętych w etapach I-IV; 2) rozmnażanie w szkółce materiału roślinnego do kolekcji wymagających odnowienia. Waloryzacja nowo pozyskanych obiektów; 3) przygotowanie materiałów do wydania ilustrowanego katalogu obiektów, co najmniej dla jednego gatunku drzew owocowych; 4) wytypowanie do upraw ekologicznych nowych obiektów, o małej wrażliwości na choroby; 5) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac rozpoczętych w etapach I-V; 2) zorganizowanie konferencji międzynarodowej na temat wykorzystania bioróżnorodności genetycznej w celu poprawy jakości owoców produkowanych metodami ekologicznymi; 3) przygotowanie materiału umożliwiającego wydanie ilustrowanych katalogów kolejnych gatunków utrzymywanych w kolekcjach; 4) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2013. 143 Zadanie 7.2 „Ochrona zasobów genowych roślin warzywnych i spokrewnionych dzikich gatunków przed zaginięciem i zabezpieczanie ich w banku genów” 1. Wykonawcy: Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach, Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, Pracownia Zasobów Genowych Roślin Warzywnych. 2. Cel i wykorzystanie wyników w praktyce Ogólnopolski program ochrony zasobów genowych roślin warzywnych jest realizowany w sposób ciągły i obejmuje całokształt prac związanych z prowadzeniem banku genów. Celem zadania jest poszukiwanie, gromadzenie, dokumentacja i zabezpieczenie w banku genów zasobów genowych przed zaginięciem w stanie zapewniającym im żywotność i tożsamość genetyczną, a także ich udostępnianie. Ważnym elementem badań jest organizowanie ekspedycji naukowych w celu zbierania miejscowych odmian warzyw zagrożonych wyginięciem, jak również prowadzenie kolekcji polowych, identyfikacji taksonomicznej, waloryzacji botanicznej, biochemicznej i rolniczej materiałów kolekcyjnych. Waloryzacja i komputerowe bazy danych ułatwiają odbiorcom wykorzystywanie materiałów gromadzonych w banku genów charakteryzujących się dużą zmiennością genetyczną. Zachowanie i zrównoważone korzystanie ze zmienności genetycznej starych, miejscowych odmian oraz spokrewnionych dzikich gatunków jest niezbędne dla zwiększania produkcji roślinnej i zapewnienia bogatego źródła materiałów do hodowli i różnorodnych badań naukowych. Zastępowanie miejscowych odmian przez odmiany nowoczesne, często zawężone genetycznie, sprzyja erozji genetycznej roślin uprawnych. Jedynym sposobem uchronienia tych materiałów przed zaginięciem jest ich systematyczne kolekcjonowanie i zachowanie w banku genów. W miarę możliwości jest prowadzona ocena zróżnicowania genetycznego przy wykorzystaniu analizy DNA, analizy cytologicznej, składu biochemicznego, wartości odżywczej, składników biologicznie czynnych, określanie poziomu odporności na patogeny lub na warunki stresowe. Bank genów zwłaszcza w dobie szybko następujących przemian gospodarczych służy jako forma zabezpieczania na bieżąco dorobku polskich hodowców jakimi są wartościowe materiały hodowlane i polskie odmiany warzyw wyhodowane w ostatnich 40 latach, które po skreśleniu z rejestru 144 bardzo szybko znikają z rynku. Ochrona zasobów genowych odgrywa ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej, dlatego dąży się, aby materiały zgromadzone w banku genów były szerzej wykorzystywane w programach promujących zrównoważone rolnictwo, rolnictwo ekologiczne, jak również do reintrodukcji w rejony pierwotnego występowania. Od kilku lat są rozwijane w terenie różne formy ochrony zasobów genowych in situ, starych odmian, odmian miejscowych warzyw na terenie obszarów chronionych, w wytypowanych gospodarstwach tradycyjnych i ekologicznych, placówkach badawczych. Prowadzona jest współpraca w zakresie ochrony różnorodności biologicznej z innymi instytucjami jak np. z Leśny Bank Genów, stowarzyszenia ekologiczne, organizacje pozarządowe i samorządy lokalne. Odtwarzanie i popularyzacja uprawy starych, rodzimych odmian roślin warzywnych w gospodarstwach tradycyjnych i ekologicznych w wielu regionach w Polsce w połączeniu z elementami zachowania krajobrazu wiejskiego i dziedzictwa kulturowego może posłużyć jako stymulacja zrównoważonego rozwoju tych terenów. Łączy się podstawową działalność w zakresie ochrony zasobów genowych z ich praktycznym wykorzystaniem dzięki włączaniu lokalnych społeczności. Jest prowadzona aktywna współpraca z placówkami naukowo-badawczymi w Polsce i za granicą. Są realizowane wspólne programy badawcze, Instytut Warzywnictwa uczestnicy w pracach międzynarodowych grup roboczych, jest prowadzona także wymiana prób i informacji z innymi bankami genów i instytucjami w Polsce i za granicą. Ogólnopolski program ochrony zasobów genowych roślin warzywnych stanowi element zobowiązań Polski wynikających z ratyfikowanej Konwencji o różnorodności biologicznej. Zabezpieczenie i zrównoważone wykorzystywanie zmienności genetycznej odmian, prymitywnych populacji miejscowych oraz spokrewnionych dzikich gatunków jest niezbędne dla zwiększania produkcji roślinnej i zapewnienia bogatego źródła materiałów do hodowli i badań genetycznych. Zmienność genetyczna roślin warzywnych i dzikich gatunków stanowi niezbędny materiał wyjściowy do udoskonalania odmian roślin w procesie hodowli twórczej, selekcji prowadzonej przez rolników i współczesnej biotechnologii, służących zaspokajaniu potrzeb człowieka. Jest również niezbędna w procesie adaptacji roślin do nieprzewidywalnych zmian środowiskowych. Utrzymanie różnorodności i zmienności genetycznej roślin w ekosystemach warunkuje ich 145 równowagę, ma także znaczenie kulturowe, rekreacyjne i biologiczne. Postępująca erozja genetyczna roślin warzywnych i ich dzikich przodków oraz ubożenie agroekosystemów wymusza podejmowanie działań zapobiegających temu procesowi. Odtwarzanie i popularyzacja uprawy starych, rodzimych odmian roślin warzywnych w gospodarstwach tradycyjnych i ekologicznych w połączeniu z elementami zachowania krajobrazu wiejskiego i dziedzictwa kulturowego może posłużyć jako stymulacja zrównoważonego rozwoju i pomagać w rozwiązywaniu problemów socjalnych i ekonomicznych mieszkańców. Wszechstronna charakterystyka zasobów genowych pod względem cech botanicznych, użytkowych i genetycznych i komputerowa baza danych ułatwi odbiorcom korzystanie z materiałów zgromadzonych w banku genów. Odbiorcami wyników są przedsiębiorstwo hodowlano – nasienne, placówki naukowo-badawcze, gospodarstwa ekologiczne, producenci indywidualni oraz instytucje międzynarodowe działające w zakresie ochrony zasobów genowych i różnorodności biologicznej. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) przyjęcie zmodyfikowanej zatwierdzonej przez Europejski Program Ochrony Zasobów Genowych (ECP/GR) struktury dokumentacji w formacie EURISCO; 2) opracowanie technologii mikrorozmnażania zasobów genowych z rodzaju Allium rozmnażanych wegetatywnie; 3) przetestowanie metody krioprezerwacji do przechowywania kultur in vitro obiektów czosnku utrzymywanych w kolekcji polowej; 4) analiza podobieństwa genetycznego wśród obiektów czosnku i szalotki celem identyfikacji duplikatów w europejskich kolekcjach; 5) poszukiwanie źródeł odporności na choroby bakteryjne w zgromadzonych zasobach genowych fasoli (Phaseolus sp.); 6) sporządzenie sprawozdania z realizacji I etapu; Etap II – 2009 r. 1) zastosowanie markerów molekularnych do identyfikacji duplikatów zasobów genowych w kolekcjach polowych; 2) Utworzenie kolekcji podstawowej obiektów z rodzaju Allium rozmnażanych 146 wegetatywnie oraz opracowanie dokumentacji zgodnie z europejskimi standardami; 3) przygotowanie kultur in vitro i krioprezerwacja metodą witryfikacji obiektów czosnku tworzącego pędy kwiatostanowe; 4) identyfikacja duplikatów, określenie podobieństwa i wyróżnienie grup jednorodnych wśród zasobów genowych czosnku i szalotki przy wykorzystaniu cech morfologicznych; 5) aktualizacja Europejskiej Bazy Danych zasobów genowych roślin warzywnych; 6) organizacja posiedzenia międzynarodowej grupy roboczej dotyczącego utworzenia trójstronnego krio - banku genów do długoterminowego przechowywania w ciekłym azocie zasobów genowych rozmnażanych wegetatywnie; 7) sporządzenie sprawozdania realizacji etapu II. Etap III – 2010 r. 1) uwolnienie od wirusów najcenniejszych obiektów czosnku z kolekcji; 2) przygotowanie kultur in vitro i krioprezerwacja metodą witryfikacji zasobów genowych czosnku nie tworzącego pędów kwiatostanowych; 3) określenie zawartości podstawowych składników odżywczych i flawonoidów w zasobach genowych szalotki, marchwi i buraków ćwikłowych; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) namnożenie in vitro i krioprezerwacja najcenniejszych obiektów czosnku i szalotki; 2) ocena obiektów czosnku i szalotki wolnych od wirusów w doświadczeniach polowych; 3) racjonalizacja EU kolekcji gatunków Allium rozmnażanych wegetatywnie przy wykorzystaniu analizy markerów molekularnych; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap V – 2012 r. 1) odtwarzanie odmian miejscowych w nowo wytypowanych gospodarstwach (on farm conservation); 2) aktualizacja Europejskiej Bazy Danych zasobów genowych roślin warzywnych. Krioprezerwacja obiektów czosnku uwolnionego od wirusów; 3) namnożenie in vitro i krioprezerwacja zasobów genowych czosnku i szalotki; 147 4) przygotowanie bezpiecznych duplikatów zasobów genowych gatunków warzyw rozmnażanych generatywnie do zabezpieczenia w innych bankach genów; 5) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r 1) Wytypowanie w kolekcjach Najbardziej Oryginalnych Obiektów (Most Appropriate Sample). Polowa ocena obiektów czosnku uzyskanych z kultur in vitro i przechowywanych w ciekłym azocie. Przechowywanie w ciekłym azocie bezpiecznych duplikatów obiektów Allium w Krio-Bankach Genów u partnerów w innych państwach. Wykorzystanie wyników uzyskanych w krioprezerwacji czosnku do przechowywania w ciekłym azocie szalotki i innych gatunków wegetatywnie rozmnażanych; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2013. Zadanie 7.3 „Kolekcja roślin miododajnych” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Pszczelnictwa w Puławach, Zakład Zapylania Roślin. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Realizacja zadania pozwoli na utrzymanie w stanie żywym maksymalnie wielu gatunków roślin, których wspólną cechą jest spełnianie w większym lub mniejszym stopniu roli roślin pokarmowych dla owadów pszczołowatych. Wszystkie one dostarczają owadom nektaru albo pyłku, a przeważnie obu tych surowców jednocześnie. Zgromadzone w kolekcji gatunki są taksonomicznie bardzo zróżnicowane i obejmują zarówno rośliny zielne, jak i drzewiaste. Będą prowadzone także prace nad wykorzystaniem wyników w praktyce przez rozpowszechnianie cennych roślin miododajnych w celu poprawy pożytków pszczelich i wzbogacania bioróżnorodności flory miododajnej. Kolekcja roślin miododajnych skutecznie pełni rolę banku genów tych roślin, czyli źródła materiału rozmnożeniowego roślin wykorzystywanych przez owady zapylające jako pokarm, tj. dla zbioru nektaru i pyłku. Baza pokarmowa owadów zapylających w wielu rejonach Polski jest bardzo uboga i należy ją systematycznie poprawiać, wprowadzając do ekosystemów wartościowe rośliny miododajne. Dzięki poprawie warunków bytowania, zwiększa się liczebność populacji owadów 148 zapylających i tym samym skuteczność zapylenia entomofilnych roślin uprawnych. Rozpowszechnianie potencjalne wartościowych możliwości wysokich roślin zbiorów miododajnych miodu w poprawia również pasiekach, zgodnie a zasadą, im. lepsze pastwisko pszczele, tym wyższa wydajność miodowa rodziny pszczelej. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) przeprowadzenie prac związanych z utrzymaniem kolekcji roślin miododajnych; 2) podjęcie, w miarę potrzeby, prac mających na celu wprowadzanie nowych gatunków do kolekcji, tj. przygotowanie materiału rozmnożeniowego i zakładanie nowych poletek; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu II. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2013. 149 Zadanie 7.4 „Monitorowanie i ocena rozpoznawcza nowych gatunków i odmian dla poszerzenia asortymentu roślin sadowniczych” 1. Wykonawcy: Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce W wielu ośrodkach hodowlanych na świecie uzyskuje się corocznie szereg nowych odmian roślin sadowniczych. Pomimo starań hodowców, aby były one lepsze od odmian dotychczas uprawianych, cel ten nie zawsze udaje się osiągnąć. W świetle aktualnie obowiązującego prawa polskim szkółkarzom wolno jest rozmnażać każdą odmianę, która znajduje się na liście któregokolwiek z państw członkowskich Unii Europejskiej, i nie tylko tych państw. W przypadku odmian prawnie chronionych warunkiem jest zakupienie licencji. Coraz częściej zdarza się, że szkółkarze dokonują zakupu licencji tylko na podstawie opinii hodowcy lub też na podstawie rosnącej popularności odmiany za granicą, w warunkach klimatycznych i glebowych odmiennych niż polskie. W takiej sytuacji koszty nietrafionego wyboru odmiany będą ponosić sadownicy i cała gospodarka. Realizacja zadania pozwoli na prowadzenie oceny rozpoznawczej nowo wyhodowanych odmian i podkładek drzew owocowych w warunkach klimatycznych Polski. Prace te pozwolą uzyskać odpowiedzi na pytania dotyczące możliwości adaptacji nowości odmianowych do warunków klimatyczno-glebowych Polski z uwzględnieniem uwarunkowań ekonomicznych. Odbiorcami wyników są ośrodki doradztwa rolniczego, stowarzyszenia szkółkarzy polskich, grupy producentów owoców oraz gospodarstwa sadownicze i szkółkarskie. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) monitorowanie programów hodowlanych roślin sadowniczych w różnych ośrodkach zagranicznych; 150 2) pozyskanie nowych, interesujących odmian drzew jabłoni, czereśni, moreli i roślin jagodowych; 3) ocena rozpoznawcza nowych, deserowych odmian jeżyny i maliny; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) rozmnożenie w szkółce materiału roślinnego do założenia plantacji z oceną nowo pozyskanych odmian drzew owocowych (jabłoń, grusza, czereśnia); 2) aklimatyzacja nowych gatunków roślin sadowniczych o szczególnym znaczeniu dla zdrowia człowieka: jojoba i żurawina wielkoowocowa; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) ocena rozpoznawcza nowo pozyskanych odmian drzew owocowych i roślin jagodowych; 2) określenie wymagań klimatyczno-glebowych dla kilku odmian żurawiny wielkoowocowej; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie oceny rozpoznawczej nowo pozyskanych i rozmnożonych odmian; 2) monitorowanie programów hodowlanych roślin sadowniczych prowadzonych w różnych ośrodkach zagranicznych i pozyskanie nowych, interesujących odmian do rozmnożenia i oceny; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) rozmnożenie materiału roślinnego do założenia doświadczeń z oceną rozpoznawczą nowo pozyskanych odmian śliwy, jabłoni i wiśni oraz roślin jagodowych; 2) monitorowanie programów hodowlanych dla pozyskania kolejnych nowych genotypów; 151 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie badań rozpoczętych w etapach I – VI; 2) przygotowanie materiału roślinnego do założenia nowej serii doświadczeń odmianowych z roślinami sadowniczymi; 3) podsumowanie wyników doświadczeń prowadzonych w etapach I – VII; 4) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008 – 2014. Zadanie 7.5 „Prowadzenie kolekcji wirusów i patogenów wirusopodobnych roślin sadowniczych i ozdobnych” 1. Wykonawcy: Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, Pracownia Wirusologii Roślin Sadowniczych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Instytut Ogrodnictwa od wielu lat utrzymuje kolekcje roślin sadowniczych i roślin ozdobnych porażonych przez wirusy i fitoplazmy. Zebrany materiał roślinny dał początek kolekcji wirusów i patogenów wirusopodobnych. W 1997 r. założono kolekcję tych patogenów utrzymywanych w kulturach pędowych roślin sadowniczych in vitro, zaś kilka lat temu utworzono katalog izolatów wirusów, fitoplazm i wiroidów zgromadzonych w kolekcji. Wirusy i patogeny wirusopodobne nie są w stanie zachować swoich funkcji życiowych poza komórką roślinną, a także nie namnażają się na pożywkach, dlatego kolekcja ta obejmuje: 1) rośliny porażone wirusami, fitoplazmami i wiroidami utrzymywane w szklarni, karkasie i w polu; 2) kultury in vitro porażonych gatunków drzew i krzewów owocowych; 3) bibliotekę cDNA wirusów i fitoplazm roślin sadowniczych. W kolekcji utrzymywanej w karkasach, szklarni, w polu i w kulturach in vitro zgromadzono dotychczas kilkaset roślin porażonych najważniejszymi wirusami i organizmami wirusopodobnymi występującymi w Polsce. Wiele z tych patogenów jest utrzymywanych w kilku różnych gatunkach lub odmianach roślin. Niektóre rośliny 152 są porażone więcej niż jednym wirusem. Utrzymywanie kolekcji wirusów i patogenów wirusopodobnych będzie wykorzystywane między innymi do ich izolacji, namnażania i oczyszczania w celu uzyskania surowic, utworzenia biblioteki cDNA sklonowanych fragmentów genomów szczepów (izolatów) najważniejszych wirusów i fitoplazm. Chore rośliny stanowią również materiał wyjściowy do badań nad uwalnianiem od wirusów metodami termoterapii i chemioterapii w warunkach in vitro. Pewne źródło wirusów i fitoplazm, jakie stanowią zebrane w kolekcji porażone rośliny, jest wykorzystywane jako kontrole pozytywne przy wykrywaniu patogenów (głównie testem ELISA, RT-PCR i PCR). Planowany cel zostanie osiągnięty dzięki tworzeniu i prowadzeniu kolekcji wirusów oraz utrzymywaniu dotychczas zgromadzonych porażonych roślin i klonów zawierających cDNA wirusów, a także poszerzenie kolekcji tak, by znalazły się w niej różne szczepy najważniejszych wirusów i patogenów wirusopodobnych, porażających rośliny ogrodnicze. W wyniku realizacji zadania zostaną doskonalone metody wykrywania i identyfikacji patogenów, co w efekcie będzie służyć poprawieniu stanu zdrowotności materiału szkółkarskiego w Polsce. Porażone rośliny stanowią materiał do izolacji, namnażania i oczyszczania wirusów w celu uzyskania surowic, z których są przygotowywane zestawy diagnostyczne do testów ELISA. Zestawy będą sprzedawane zainteresowanym podmiotom gospodarczym (m.in. Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa). Uwalnianie roślin od wirusów z zastosowaniem termoterapii i chemoterapii w warunkach in vitro będzie służyć do opracowania skutecznych metod eliminacji wirusów, co ma duże znaczenie gospodarcze. Zainteresowane osoby (pracownicy Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, ośrodki doradztwa rolniczego, uczniowie techników ogrodniczych, studenci wyższych szkół rolniczych) mają możliwość zapoznania się z objawami wywoływanymi przez wirusy, fitoplazmy i wiroidy. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) zgromadzenie i utrzymywanie w warunkach szklarniowych i polowych izolatów wirusów i patogenów wirusopodobnych drzew pestkowych; 2) kontrola biologicznymi; obecności patogenów dostępnymi testami laboratoryjnymi lub 153 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) zakładanie kultur pędowych i z drzew pestkowych porażonych różnymi izolatami wirusów i patogenów wirusopodobnych; 3) utrzymywanie kolekcji in vitro, kontrola obecności patogenów dostępnymi testami laboratoryjnymi; 4) tworzenie biblioteki cDNA ciekawych pod względem badawczych izolatów patogenów drzew pestkowych; 5) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) zakładanie kultur pędowych malin i borówki porażonych różnymi izolatami wirusów i fitoplazm; 3) utrzymywanie kolekcji in vitro, kontrola obecności patogenów dostępnymi testami laboratoryjnymi; 4) tworzenie biblioteki cDNA ciekawych pod względem badawczych izolatów patogenów roślin jagodowych; 5) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 154 2) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 7.6 „Ocena przydatności odmian winorośli przeznaczonych do wyrobu wina gronowego zgodnie z przepisami dotyczącymi rynku wina Unii Europejskiej” 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Celem zadania będzie wytypowanie najbardziej wartościowych odmian winorośli do uprawy gruntowej i produkcji wina w Polsce. Obecnie w winnicy Instytutu Ogrodnictwa znajduje się ponad 60 odmian o różnej wartości użytkowej. W większości są to odmiany winne i deserowe. Jest też ocenianych kilka odmian altanowych, z przeznaczeniem do ogrodów przydomowych i na działki. Przedmiotem badań są odmiany pochodzące z Ukrainy, Rosji, Węgier, Niemiec, Stanów Zjednoczonych Ameryki, a także pojedyncze egzemplarze z innych państw. Większość z nich nie była dotąd uprawiana w warunkach klimatycznych Polski. Spodziewanym efektem prac prowadzonych w ramach zadania jest stworzenie możliwości dla uprawy winorośli i rozwoju winiarstwa w Polsce dzięki wytypowaniu i wprowadzeniu do uprawy w polskich winnicach najwartościowszych odmian. Przewiduje się, że zakładanie winnic będzie nowym źródłem dochodu dla polskich rolników, posiadających małe gospodarstwa. Będzie ono również sprzyjać rozwojowi enoturystyki, czyli agroturystyki połączonej z produkcją winiarską, na wzór wielu innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Poszerzenie i upowszechnienie wiedzy konsumentów o dietetycznych i zdrowotnych walorach wina gronowego może przyczynić się do wzrostu jego spożycia, i co za tym idzie, zmniejszenia spożycia alkoholi wysokoprocentowych. Z regionalnych odmian winorośli możliwa będzie produkcja regionalnych win, będących wizytówką danego regionu, w Polsce i za granicą. Odbiorcami wyników są ośrodki doradztwa rolniczego, stowarzyszenia szkółkarzy polskich, grupy producentów winorośli oraz gospodarstwa prowadzące 155 winnice. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I – 2008 r. 1) ocena przydatności odmian winorośli do produkcji towarowej w Polsce 2) rozmnażanie nowych odmian w szklarni i w polu; 3) zorganizowanie pracowni do produkcji wina i do jego oceny; 4) udział w konferencjach poświęconych uprawie winorośli i produkcji wina, organizowanych w Polsce i za granicą; 5) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II – 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III – 2010 r. 1) kontynuowanie badań nad odmianami winorośli rozpoczętych w etapie I; 2) produkcja wina z różnych odmian winorośli rosnących w doświadczeniu odmianowym i jego ocena; 3) udział w szkoleniach związanych z profesjonalną produkcją i oceną wina; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV – 2011 r. 1) kontynuowanie prac nad oceną odmian winorośli; 2) powiększenie winnicy o nowe egzemplarze wartościowych odmian; 3) udział w szkoleniach organizowanych w Polsce i za granicą dotyczących uprawy winorośli oraz profesjonalnej produkcji i oceny wina; 4) ocena jakości wina wyprodukowanego w sezonie 2010 r.; 5) produkcja wina z różnych odmian winorośli rosnących w doświadczeniu odmianowym; 6) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V – 2012 r. 1) kontynuowanie badań nad oceną odmian winorośli; 2) pozyskanie podkładek dla winorośli o różnej sile wzrostu i odporności na choroby oraz szkodniki; 156 3) uzupełnianie dokumentacji opisowej i fotograficznej winnicy doświadczalnej; 4) wytypowanie grupy odmian o małej podatności na choroby i szkodniki do uprawy w Polsce; 5) produkcja wina z różnych odmian winorośli i ocena jakości wina wyprodukowanego w sezonach 2010 i 2011 r.; 6) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI – 2013 r. 1) kontynuowanie oceny odmian winorośli; 2) testowanie wybranych podkładek dla winorośli o różnej sile wzrostu i odporności na choroby oraz szkodniki; 3) przygotowanie doboru odmian o dużej wytrzymałości na mróz, odporności na choroby oraz jakości owoców, przydatnych do produkcji winiarskiej w Polsce; 4) opracowanie dokumentacji opisowej i fotograficznej; 5) wytypowanie odmian winorośli do produkcji ekologicznej; 6) produkcja wina z różnych odmian winorośli; 7) ocena jakości wina wyprodukowanego w sezonach 2010, 2011 i 2012 r.; 8) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII – 2014 r. 1) kontynuowanie oceny odmian i podkładek dla winorośli oraz ich dokumentacji opisowej i fotograficznej; 2) założenie na terenie ekologicznego sadu doświadczalnego małej, ekologicznej winnicy doświadczalnej złożonej z odmian o małej podatności na choroby i szkodniki; 3) produkcja wina z różnych odmian winorośli; 4) ocena jakości wina wyprodukowanego w latach 2010 - 2013; 5) wyszukiwanie w terenie starych, odpornych odmian winorośli i ich rozmnożenie w szklarni celem powiększenia winnicy ekologicznej; 6) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. 157 VI. Wykaz aktów prawnych i dokumentów uzasadniających ustanowienie Programu USTAWY 1) Konstytucja Rzeczypospolitej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.); 2) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.); 3) ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 849, z późn. zm.); 4) ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 116, poz. 975); 5) ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. Nr 96, poz. 618); 6) ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104, z późn. zm.); 7) ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno – spożywczych (Dz. U. z 2005 r. Nr 187, poz. 1577, z późn. zm.); 8) ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie (Dz. U. z 2007 r. Nr 41, poz. 271, z późn. zm.); 9) ustawa z dnia 21 sierpnia z 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002, z późn. zm.); 10) ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz. 1386, z późn. zm.); 11) ustawa z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 88, poz. 983, z późn. zm.); 12) ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz ustawy – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 91, poz. 875); 13) ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. z 2007 r. Nr 36, poz. 233, z późn. zm.); 14) ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 133, poz. 921); 158 15) ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.); 16) ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.); 17) ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (Dz. U. Nr 137, poz.1300, z późn. zm.); 18) ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 147, poz.1033); 19) ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1222, z późn. zm.); 20) ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266, z późn. zm.); 21) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243, z późn. zm.); 22) ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2010 r. Nr 136, poz. 914, z późn. zm.). ROZPORZĄDZENIA 1) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie przeprowadzania badań opryskiwaczy (Dz. U. Nr 137, poz. 1544); 2) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2010 r. w sprawie integrowanej produkcji (Dz. U. Nr 256, poz. 1722, z późn. zm.); 3) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 lutego 2008 r. w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się organizmów kwarantannowych (Dz. U. Nr 46, poz. 272, z późn. zm.); 4) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 marca 2010 r. w sprawie jednostek organizacyjnych oceniających i potwierdzających zgodność środków do produkcji ekologicznej z wymaganiami określonymi w przepisach dotyczących rolnictwa ekologicznego oraz prowadzących wykaz tych środków (Dz. U. Nr 54, poz. 326, z późn. zm.); 5) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 lutego 2007 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących wytwarzania i jakości materiału siewnego (Dz. U. Nr 29, poz. 189, z późn. zm.); 159 6) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 sierpnia 2004 r. w sprawie zbieranych danych rynkowych (Dz. U. Nr 192, poz. 1971, z późn. zm.); 7) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 listopada 2010 r. w sprawie wykazu substancji aktywnych, których stosowanie w środkach ochrony roślin jest zabronione (Dz. U. Nr 235, poz.1547); 8) rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu (Dz. U. Nr 181, poz.1773, z późn. zm.); 9) rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237); 10) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 czerwca 2004 r. w sprawie wymagań dotyczących treści etykiety-instrukcji stosowania środka ochrony roślin (Dz. U. Nr 141, poz. 1498, z późn. zm.); 11) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawie badań skuteczności działania środka ochrony roślin (Dz. U. Nr 183, poz. 1890, z późn. zm.); 12) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 września 2004 r. w sprawie terminów, w których podmiot posiadający zezwolenie na dopuszczenie środka ochrony roślin do obrotu i stosowania jest obowiązany do przedstawienia wyników badań, informacji, danych, ocen oraz kart charakterystyki substancji aktywnej i środka ochrony roślin (Dz. U. Nr 200, poz. 2060, z późn. zm.); 13) rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 maja 2010 r. w sprawie kryteriów, które powinny spełniać jednostki organizacyjne wykonujące badania substancji i preparatów chemicznych oraz kontroli spełnienia tych kryteriów (Dz. U. Nr 109, poz. 722); 14) rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 171, poz. 1666, z późn. zm.); 15) rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów 160 niebezpiecznych oraz niektórych preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 53, poz. 439); 16) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania objętej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz. U. Nr 73, poz. 657, z późn. zm.). AKTY WSPÓLNOTOWE 1) dyrektywa Komisji 2000/57/WE z dnia 22 września 2000 r. zmieniająca załączniki do dyrektyw Rady 76/895/EWG oraz 90/642/EWG w sprawie ustalania najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w owocach i warzywach oraz niektórych produktach pochodzenia roślinnego, w tym owocach i warzywach, oraz na ich powierzchni (Dz. Urz. WE L 244 z 29.09.2000, str. 76; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 30, str. 317); 2) dyrektywa Komisji 2001/49/WE z dnia 28 czerwca 2001 r. zmieniająca załącznik I do dyrektywy Rady 91/414/EWG dotyczącej wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin, w celu włączenia DPX KE 459 (flupyrsulfuron metylowy) jako substancji czynnej (Dz. Urz. WE L 176 z 29.06.2001, str. 61; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 32, str. 487); 3) dyrektywa Rady 91/414/EWG z dnia 15 lipca 1991 r. dotycząca wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin (Dz. Urz. WE L 230 z 19.08.1991, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3. t. 11, str. 332); 4) rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz. Urz. UE L z 20.07.2007, str. 1); 5) decyzja Rady z dnia 3 października 2002 r. ustanawiająca zgodnie z dyrektywą 2001/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady formularz streszczenia zgłoszenia odnoszącego się do wprowadzania do obrotu organizmów zmodyfikowanych genetycznie w charakterze lub w składzie produktów (Dz. Urz. WE L 280 z 18.10.2002, str. 37; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, str. 198); 161 6) decyzja Rady z dnia 3 października 2002 r. ustanawiająca, zgodnie z dyrektywą 2001/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, formularz syntezy zgłoszenia dotyczącego zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów genetycznie zmodyfikowanych do celów innych niż ich wprowadzanie do obrotu (Dz. Urz. WE L 280 z 18.10.2002, str. 62; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15. t. 7, str. 223); 7) dyrektywa Rady 91/676/EWG z 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (Dz. Urz. WE L 375 z 31.12.1991, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 68); 8) rozporządzenie Komisji (WE) nr 1580/2007 z dnia 21 grudnia 2007 r. ustanawiające przepisy wykonawcze do rozporządzeń Rady (WE) nr 2200/96, (WE) nr 2201/96 i (WE) nr 1182/2007 w sektorze owoców i warzyw (Dz. Urz. UE L 350 z 31.12.2007, str. 1); 9) dyrektywa Rady 2000/29/WE z dnia 8 maja 2000 r. w sprawie środków ochronnych przed wprowadzaniem do Wspólnoty organizmów szkodliwych dla roślin lub produktów roślinnych i przed ich rozprzestrzenianiem się we Wspólnocie (Dz. Urz. WE L 169 z 10.07.2000 r., str. 1, z późn zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 29, str. 258); 10) dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/77/WE z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wpierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych (Dz. Urz. WE L 283 z 27.10.2001, str. 33; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 12, t. 2, str. 121); 11) rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (Dz. Urz. WE L 31 z 01.02.2002, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463). POZOSTAŁE DOKUMENTY 1) Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (Warszawa, czerwiec 2006 r.); 162 2) Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 (dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 r.); 3) Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007 – 2013 (dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 r.); 4) Założenia polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa do 2020 r. (Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, grudzień 2004 r.). 5) Protokół z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzony w Kioto dnia 11 grudnia 1997 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 203, poz. 1684); 6) Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 184, poz. 1532); 7) Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z programem działań (dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 25 lutego 2003 r.); 8) Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, (MRiRW i MŚ, Warszawa 2002 r.); 9) Uchwała nr 49 Rady Ministrów z dnia 19 marca 2002 r. Regulamin pracy Rady Ministrów (M. P. Nr 13, poz. 221, z późn. zm.); 10) Znowelizowany kodeks norm jakościowych miodu. Kodeks Stand. 12- 1981, Nowelizacja 1 (1987), Nowelizacja 2 (2001). Załącznik nr 2 Kosztorys zbiorczy realizacji programu wieloletniego pod nazwą „Rozwój zrównoważonych metod produkcji ogrodniczej w celu zapewnienia wysokiej jakości biologicznej i odżywczej produktów ogrodniczych oraz zachowania bioróżnorodności środowiska i ochrony jego zasobów” realizowany przez Instytut Ogrodnictwa L.p. Wyszczególnienie Koszty w tys. zł. 2008 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Wynagrodzenia i narzuty na 2 366 płace Wyjazdy, szkolenia 553 Materiały i wyposażenie 1 338 Usługi obce 704 Inne koszty bezpośrednie 367 Koszty bezpośrednie 5 328 (razem poz. 1-5) Koszty pośrednie 710 (30% od poz.1) Wydatki majątkowe 650 OGÓŁEM Program Wieloletni * z wyłączeniem amortyzacji 6 688 2014 2009 2010 2011 2012 2013 1 364 4 537 5 250 5 510 5 780 3 260 28 067 137 657 320 103 704 1 659 848 473 470 1 676 828 250 494 1 760 869 260 518 1 848 912 275 290 1 038 500 75 3 166 9 976 4 981 1 803 2 581 8 221 8 474 8 893 9 333 5 163 47 993 410 1 361 1 575 1 653 1 734 978 8 421 0 0 0 0 0 0 650 2 991 9 582 11 067 6 141 57 064 10 049 10 546 Razem
