Prawo prywatne międzynarodowe

Po co nam prawo prywatne
międzynarodowe?
Dr Mateusz Pilich
Katedra Międzynarodowego Prawa
Prywatnego i Handlowego
Uniwersytetu Warszawskiego
Sąd Najwyższy – Biuro Studiów i Analiz
Cel wykładu
• Ukazanie przestrzennych granic obowiązywania
i stosowania norm polskiego (i obcego) prawa
prywatnego
• Refleksje nad zjawiskiem międzynarodowego
obrotu cywilnoprawnego
• Zapoznanie doktorantów z podstawowymi
pojęciami ppm, które mogą im się przydać
podczas prowadzenia badań naukowych
Plan wykładu
• PPM – fenomen, przyczyny istnienia,
charakterystyka, związki z innymi dziedzinami
prawa, metody regulacji
• Źródła PPM – krajowe, międzynarodowe,
europejskie, ich relacje oraz kolizje
• Instytucje PPM – przykładowy przegląd na
przykładach z praktyki
Prawo prywatne
międzynarodowe
• "Teoria PPM przypomina wieczorną
walkę Murzynów w tunelu" (bon mot
szwajc. prawnika Maxa Gutzwillera),
stąd ironiczne określenie niem.
Professorenrecht ("prawo dla
profesorów")
• W praktyce konieczny element wiedzy
prawniczej współczesnego prawnikacywilisty (i nie tylko)
Praktyczna przydatność PPM –
przykłady spraw cywilnych
• Kazus umowy przedmałżeńskiej pomiędzy obywatelką polską a
Amerykaninem podczas ich wspólnego pobytu w stanie Nowy Jork
(Prenuptial Agreement), wybrano w 2005 r. prawo nowojorskie
• Wypadek w Nigerii polskiego marynarza zatrudnionego przez
norweską spółkę na liberyjskim tankowcu (wyrok SN z 23.5.2013, II
CSK 250/12, OSNC 2014/1/8)
• Sprzedaż mebli z Francji do Polski, roszczenia kupującego o
obniżenie ceny i zwrot nienależnego świadczenia (wyrok SN z
27.6.2014, I CSK 715/13, dotychczas niepubl.)
• Roszczenie męża o zasądzenie należności z nieważnych umów
deweloperskich zawartych przez żonę, niejasność co do
obywatelstwa i zamieszkania stron (wyrok SA w Warszawie z
15.11.2013, VI ACa 532/13, orzeczenia.ms.gov.pl).
Praktyczna przydatność PPM –
przykłady publicznoprawne
• Skutki prawnopodatkowe dziedziczenia spadku po osobie
zmarłej za granicą – uwzględnianie PPM w ramach podstawy
faktycznej rozstrzygnięcia organu podatkowego (wyrok WSA
w Kielcach z 29.8.2013, I SA/Ke 368/13, niepubl. CBOSA)
• Ocena przez organ procesowy ustawowych znamion
przestępstwa paserstwa pod kątem nabycia przez osobę
podejrzaną/oskarżoną przedmiotu wykonawczego czynu
zabronionego z art. 291 § 1 k.k., kiedy nabycie to miało
miejsce za granicą
• Rozstrzyganie przez organ procesowy w postępowaniu
przygotowawczym (w szczególności przez prokuratora), kto
jest osobą uprawnioną do zwrotu na jej rzecz przedmiotu
zbędnego dla postępowania karnego (uchwała SN z dnia
10.12.1991, I KZP 33/91, OSNKW 1992/3-4/18)
Przyczyny istnienia PPM
•
•
•
Podział na prawo publiczne i prywatne, jego oddziaływanie na sferę regulacji
stosunków społecznych oraz badań prawnych
Wzrastająca mobilność ludzi – wyzwanie dla prawodawców, organów stosujących
prawo oraz teoretyków prawa
Podstawowe przyczyny problemów w uregulowaniu obrotu prywatnoprawnego:
–
–
–
•
osłabienie więzi prawnych pomiędzy państwami ojczystymi a obywatelami (częste i długotrwałe pobyty poza
krajem, zawieranie za granicą stosunków prawnych "przenoszonych" następnie do kraju)
na zachód od Polski – wieloletnia, zmasowana imigracja i "kulturowe zakorzenienie" imigrantów (nasza
nieodległa przyszłość!)
rosnąca współzależność gospodarek narodowych, otwarcie państw współczesnych na transgraniczne
przepływy kapitału oraz pracy
Możliwe podejścia do międzynarodowego obrotu prywatnoprawnego:
–
–
–
–
Własne prawo do wszystkich na danym terytorium – nie do przyjęcia (tzw. terytorializm prawny)
Ważenie interesów w stosowaniu prawa różnych państw (jak w USA: nieefektywne i niepewne)
Prawo "idzie za osobą": Polak w Anglii zawsze Polakiem, Anglik w Polsce zawsze Anglikiem itp., itd. –
nierealne (personalizm prawny)
Ustanowić i stosować specjalne normy prawne, które wyznaczą sferę zastosowania prawa poszczególnych
państw i będą "złotym środkiem" pomiędzy ekstremami: terytorializmem i personalizmem
Geneza PPM
•
•
PPM jest "dzieckiem" cywilistyki, "wydoroślało" w połowie XIX w.
"Kamienie milowe" rozwoju PPM w Europie:
–
Najstarszym problemem "kolizjonistycznym" świata jest pochodzenie człowieka i więź ze
swoją społecznością (vide rzymskie prawo prywatne – ius civile)
–
Tzw. dawna szkoła statutowa – od glosatorów (XII-XIII w.) aż do Kodeksu Napoleona
(rozumowanie "od strony normy materialnoprawnej", próby ustalenia przestrzennego zasięgu
obowiązywania prawa)
–
Ulrik Huber (XVII w.) – pierwsze użycie terminu "kolizja praw" w kontekście systemów
prawa prywatnego państw suwerennych, terytorializm łagodzony przez comitas gentium
–
Friedrich Karl von Savigny i t. 8 "Systemu współczesnego prawa rzymskiego" –
kopernikański przewrót w PPM, rozdzielenie problemu jurysdykcji i prawa właściwego,
rozumowanie "od strony stosunku prawnego", użycie nazwy PPM, idea normy kolizyjnej
–
Pascuale Stanislao Mancini – kodyfikacja narodowa PPM w oparciu o zasadę
obywatelstwa, równość wszystkich porządków prawnych, program międzynarodowej
kodyfikacji norm kolizyjnych
Pojęcie PPM
• Nie należy do prawa międzynarodowego – jest domeną
regulacji prawa krajowego
• W klasycznym, typowym znaczeniu – dziedzina
zajmująca się rozstrzyganiem kolizji między
systemami prawnymi, które mogą być kompetentne
do uregulowania stosunków cywilnoprawnych (stąd:
„prawo kolizyjne”)
• Metaprawo
• Szersze ujęcie – normy prawne służące regulowaniu
międzynarodowych stosunków cywilnoprawnych w
sposób bezpośredni (tzw. prawo jednolite) lub
pośredni, również tzw. prawo obcych
Metody regulacji prawa prywatnego
międzynarodowego
• Prawo prywatne międzynarodowe w sensie
wąskim (sensu stricto) składa się ze specjalnych
norm prawnych, określanych mianem „norm
kolizyjnych” – są to normy pośrednie
• PPM w sensie szerokim – również metoda
bezpośrednia regulacji, naśladująca krajowe
prawo prywatne (np. konwencja wiedeńska o
międzynarodowej sprzedaży towarów)
Element obcy (zagraniczny)
•
•
•
•
•
W najszerszym znaczeniu: element stanu faktycznego w danym stosunku, który
wykracza poza domenę obowiązywania danego systemu prawnego
Łącznik stosunku z obcym prawem, np.
– obce obywatelstwo strony umowy
– zagraniczne ulokowanie zbywanego przedsiębiorstwa
– zamieszkanie małżonka w innym państwie
Problem prawidłowego rozumienia elementu obcego
– Determinuje zakres obowiązywania PPM
– Uzasadnia stosowanie PPM
Kwestionowana przez część doktryny (m.in. H. Trammer)
Element obcy nie określa zasięgu obowiązywania PPM, ale uzasadnia jego
stosowanie
– Art. 1 ppm: Ustawa niniejsza reguluje właściwość prawa dla stosunków z zakresu
prawa prywatnego związanych z więcej niż jednym państwem.
– Nie ma elementu obcego  nie ma "kolizji" systemów prawnych, nie ma zatem
czego rozstrzygać
– Silnie reprezentowana w orzecznictwie (orz. SN, zob. m.in. I CKN 1032/97, III
CZP 17/92, III CZP 23/69)
Źródła prawa prywatnego
międzynarodowego
• Podstawowym źródłem PPM jest ustawa
• Źródła europejskiego PPM: rozporządzenia
stanowione na podstawie art. 81 TFUE (ex art.
65 TWE) – mają pierwszeństwo przed ustawą
na mocy art. 91 ust. 3 Konstytucji oraz ogólnych
zasad prawa UE
• Źródła międzynarodowe: umowy bi- i
multilateralne – mają pierwszeństwo przed
ustawą na mocy art. 91 ust. 2 Konstytucji
Źródła krajowe
•
Ustawa – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432)
– wydana: 4.11.2011 r.
– weszła w życie: 16.5.2011 r. (z wyjątkiem art. 63)
•
Ustawy szczególne, zob. m.in.
– Kodeks morski – art. 355-360
– Prawo wekslowe – art. 77-84
– Prawo czekowe – art. 62-68
– Relacja leges speciales-lex generalis (SN sygn. II CSK 250/12)
•
Problemy intertemporalne w ppm
– Brak norm intertemporalnych skodyfikowanych w ustawie
– Zasady ogólne (bezpośrednie stosowanie ustawy nowej, lex retro non agit,
tempus regit actum)
– PWKC per analogiam (zob. SN w wyroku II CSK 294/12)
Źródła międzynarodowe
• Idea ujednolicenia norm kolizyjnych obowiązujących w
różnych państwach
• Charakter norm kolizyjnych w umowach międzynarodowych
– Merytorycznie należą do systemu PPM
– Formalnie należą do systemu prawa prywatnego międzynarodowego
• Rodzaje umów międzynarodowych istotnych dla PPM:
– Konwencje bilateralne o obrocie i pomocy prawnej (zob. listę)
– Konwencje wielostronne (rola Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego
Międzynarodowego)
PPM a prawo umów
międzynarodowych
• Wejście w życie umów międzynarodowych i ich stosowanie w
państwie (art. 27-29 KWPT, art. 88 ust. 1 i 3, art. 92 ust. 1
Konstytucji)
– Wyłączenie retroaktywności norm pochodzenia traktatowego
– Wyroki SN: I CSK 48/12, II CSK 96/12
– Spór o charakter aktu promulgacji i pojęcie "wejścia w życie"
• Wykładnia umów międzynarodowych (autonomia pojęciowa, teksty
autentyczne, art. 31-32 KWPT)
• Stosowanie umów międzynarodowych do stosunków z udziałem
obywateli państw trzecich
Wpływ prawa europejskiego
•
Europejskie prawo pierwotne
– Oddziaływanie swobód podstawowych i zakazu dyskryminacji ze względu na
obywatelstwo na przykładzie orzecznictwa w sprawach dot. nazwisk: C-148/02
Carlos Garcia Avello p-ko Państwu Belgijskiemu; C-353/06 Grunkin i Paul
•
Europejskie prawo wtórne
– Problem zasady państwa pochodzenia (wyr. TSUE sygn. C-509/09 eDate)
– Dyrektywy zawierające normy prawa prywatnego międzynarodowego
•
Współpraca Sądowa w Sprawach Cywilnych (Art. 81 TFUE)
– Kształtowanie się kompetencji UE (Konwencja brukselska/rzymska, Traktat z
Maastricht, Traktat amsterdamski, Traktat lizboński)
– Środki mające na celu zapewnienie "zgodności przepisów… w dziedzinie prawa
właściwego" (art. 81 ust. 2 lit. c TFUE)
– Kompetencje UE do zawierania umów międzynarodowych (art. 3 ust. 2 TFUE)
Europejskie PPM – stan obecny
•
•
Rozporządzenia aktualne
–
Nr 593/2008 o prawie właściwym dla zobowiązań umownych (Rzym I)
–
Nr 864/2007 o prawie właściwym dla zobow. pozaumownych (Rzym II)
–
Nr 4/2009 alimentacyjne (zob. niżej)
–
Nr 1259/2010 rozwodowo-separacyjne (Rzym III) – nie obowiązuje w Polsce
Rozporządzenia oczekujące
–
•
•
Nr 650/2012 spadkowe (Rzym IV) – od 16.8.2015
Rozporządzenia planowane (i niepewne)
–
w sprawie prawa właściwego dla małżeńskich reżimów majątkowych, COM(2011) 126
wersja ostateczna - 2011/0059 (CNS)
–
majątkowe aspekty zarejestrowanych związków partnerskich COM(2011) 127 wersja
ostateczna - 2011/0060 (CNS)
Umowy międzynarodowe zawarte przez UE i stosowane w państwach członkowskich
–
Protokół haski z 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych
Kolizje źródeł PPM
• Kolizje umów międzynarodowych i europejskich z ustawą
– Pierwszeństwo umów międzynarodowych i rozporządzeń (art. 91 ust. 23 Konstytucji)
• Kolizje umów międzynarodowych
– Rola art. 30 KWPT: klauzule zgodności, lex posterior derogat priori
• Kolizje umów i rozporządzeń
– Pierwszeństwo norm prawa europejskiego przed konwencjami między
państwami członkowskimi UE
– Pierwszeństwo konwencji zawartych z udziałem państw trzecich
Relacja PPM do prawa
postępowania cywilnego
•
Prawo międzynarodowego postępowania cywilnego (MPC) zajmuje się m.in.:
–
–
–
–
–
•
•
•
•
jurysdykcją krajową,
immunitetami sądowymi,
zdolnością sądową i procesową osób i jednostek zagranicznych,
międzynarodową pomocą prawną i doręczeniami dokumentów,
uznawaniem i wykonywaniem zagranicznych orzeczeń
Dla PPM ma szczególne znaczenie pierwsza i ostatnia z tych kwestii
Za jurysdykcją nie idzie automatycznie właściwość prawa – regulują to różne normy
prawne
Z norm prawa kolizyjnego, jeżeli nawet wskazują na prawo polskie jako właściwe, nie
można wyprowadzać jurysdykcji (postanowienie SN z 16.11.2006, II CSK 178/06,
LEX nr 327919)
Związki obu dyscyplin:
–
–
–
Dotyczą zbliżonych sytuacji (międzynarodowych stosunków/spraw cywilnych)
Normy jurysdykcyjne są nieco podobne do norm PPM – chociaż wskazują sąd (forum), a nie
prawo (ius)
Kiedy sąd stwierdza swoją jurysdykcję, to w następnym kroku będzie musiał zdecydować o
właściwości prawa
PPM a forum shopping
•
Celowy dobór jurysdykcji przy wykorzystaniu różnych środków prawnych, w
celu jak najpomyślniejszego dla powoda zakończenia procesu
•
Przyczyny forum shopping:
– Korzyści czysto proceduralne (np. szybkość lub koszty postępowania,
ograniczenia apelacji, ułatwienia dowodowe itp.)
– Korzyści materialnoprawne (korzystny rozkład ciężaru dowodu, wysokość
zasądzanych świadczeń itp.)
•
Ograniczanie zakresu forum shopping
– na poziomie PPM: ujednolicanie prawa (konwencje, prawo UE)
– na poziomie prawa procesowego: jurysdykcja wyłączna, odmowa uznania i
stwierdzenia wykonalności zagranicznego orzeczenia
•
Ilustracją – postan. SN sygn. I CSK 697/12 ("Cimoszewicz v »Wprost«")
Kolizyjnoprawna metoda regulacji
• Oparta na koncepcji Savigny'ego
– Norma kolizyjna jest "drogowskazem" prowadzącym do
właściwego prawa, nie rozstrzyga niczego merytorycznie,
adresatem jest raczej sąd, przeważnie zawiera nakaz
(stosowania prawa wskazanego)
– Poszukuje się systemu prawnego najściślej związanego ze
stosunkiem
– Najczęściej prawo to jest wskazane albo przez normę kolizyjną,
albo przez upoważnione przez nią strony stosunku
– Wskazane zostaje prawo jako pewna całość, a nie jakaś grupa
norm lub przepisów w ramach tego prawa
Proste przykłady
przepisów kolizyjnych
– Art. 11 ust. 1 ppm: Zdolność prawna i zdolność do
czynności prawnych osoby fizycznej podlegają jej
prawu ojczystemu.
– Art. 41 ust. 1 ppm: Własność i inne prawa rzeczowe
podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich
przedmiot.
– Art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 593/2008 (Rzym I):
Umowa podlega prawu wybranemu przez strony
[…].
Struktura norm PPM - hipoteza
•
Podstawową (ale nie jedyną) częścią hipotezy jest zakres (np. „zdolność prawna i zdolność do
czynności prawnych” – art. 11 ust. 1 ppm; „rozwiązanie małżeństwa” – art. 54 ust. 1 ppm)
•
Wyrażany przy użyciu pojęć cywilistycznych (z reguły typowych dla legis fori), które mają często
charakter "zbiorczy"
•
Problem wyjściowy – tzw. kwalifikacja pojęć prawnych, np.:
–
„weksel Tennessee” – wyrok niem. Sądu Rzeszy z 1882 r. (przedawnienie jako zagadnienie procesowe)
–
Skutki prawne zagranicznego rejestrowanego związku partnerskiego (np. w zakresie alimentacji lub ustroju maj.)
–
Uprawnienia małżonków nieznane (np. nowojorskie distributive award, bliskowschodni "dar ślubny" – ar. al-mahr) albo
trudne do przyporządkowania (np. roszczenie o wyrównanie dorobku na wypadek śmierci współmałżonka w niem.
ustroju ustawowym) w świetle naszych wyobrażeń o systemie prawnym
–
•
Obce instytucje prawne o wielu zastosowaniach (np. trust)
Problem tzw. kolizji kwalifikacji (wynikającej ze niezgodności pojęcia "wyjściowego" prawa
państwa sądu i "wejściowego" – prawa wskazanego) i jego rozwiązanie ( Ernst Rabel)
Struktura norm PPM - dyspozycja
•
•
•
•
•
Najważniejszą częścią jest tzw. łącznik – kryterium wskazujące system prawny
właściwy dla danego zakresu
W tzw. zupełnych normach kolizyjnych, prawo właściwe jest wskazane w sposób
abstrakcyjny, łącznikiem ustalanym stosownie do okoliczności danego przypadku
Znany jest podział na łączniki: obiektywne (zdecydowana większość) oraz
subiektywny (wybór prawa przez strony)
Prawo wskazane jako właściwe dla danego stosunku lub grupy stosunków określa się
mianem statutu (np. prawo właściwe dla czynów niedozwolonych to „statut
deliktowy”, właściwe dla zobowiązań umownych – „statut kontraktowy” itp.)
Tzw. subokreślnik temporalny (za H. Trammerem) to część łącznika odpowiadająca
za wskazanie chwili czasu, w jakiej następuje wskazanie prawa właściwego, może on
być:
– wskazany wyraźnie (np. art. 54 ust. 1 ppm: dla rozwiązania małżeństwa
właściwe jest prawo „z chwili żądania rozwiązania małżeństwa”
– dorozumiany (np. art. 11 ust. 1 ppm)
Charakterystyka
obowiązującego w RP systemu
norm kolizyjnych
•
•
•
•
•
•
•
Opiera się na założeniu równorzędności prawa polskiego i praw obcych państw
Prawo prywatne międzynarodowe oraz prawo właściwe na podstawie norm
kolizyjnych stosuje się z urzędu (nie ma "fakultatywnego" PPM!)
Wskazanie prawa ma doprowadzić do tego, aby stosowane było prawo najściślej
związane (ang. closest relationship principle, niem. Prinzip der engsten Beziehung)
Preferowana pewność prawa – przewaga łączników obiektywnych oraz sceptyczny
stosunek do tzw. klauzul korekcyjnych (zob. dalej)
Dobór łączników – choć uzasadniony bliskością stosunku i systemu prawnego – jest
jednak arbitralny
PPM teoretycznie neutralne (nie zważa na rozstrzygnięcie danego stosunku przez
prawo wskazane ani na jego treść, reakcja na skutki zastosowania norm
naruszających aksjologię własnego porządku prawnego)
Przykłady norm uwzględniających interesy stron stosunku, własnych
obywateli/mieszkańców, podmiotów słabszych itp.
–
–
wskazanie alternatywne
wskazanie preferencyjne
Przykłady
wskazania alternatywnego
• Wskazanie alternatywne – do głosu może dojść jedno
albo drugie (trzecie… itp.) prawo właściwe
• Wystarczy zastosowanie jakiegokolwiek prawa
• Prowadzi do preferowania prawa najłagodniejszego np.
w kwestii formy czynności prawnej określonego rodzaju
• Przykłady
– Art. 1 konwencji haskiej dotyczącej kolizji praw w przedmiocie formy
rozrządzeń testamentowych (Dz. U. z 1969 r. Nr 34, poz. 284 zał.)
– Art. 11 ust. 1 rozporządzenia PE i Rady nr 593/2008 w sprawie prawa
właściwego dla zobowiązań umownych (Dz. Urz. UE L 177 z 2008, s. 6)
Przykłady
wskazania preferencyjnego
• Wskazanie preferencyjne – inny porządek prawny wskazany
niejako "ewentualnie" zamiast innego, jeżeli jest to konieczne dla
realizacji ważnych celów (np. w sferze międzynarodowego prawa
rodzinnego)
• Przykłady:
– Art. 4 protokołu haskiego o prawie właściwym dla zobowiązań
alimentacyjnych (Dz. Urz. UE L 331 z 2009 r., s. 19) – ma
zwiększyć prawdopodobieństwo uzyskania alimentów
– Art. 55 ust. 3 ppm – zwiększenie prawdopodobieństwa uznania
dziecka
Autonomia woli w PPM
• Autonomia woli oddziałuje na stosunek w PPM
– bezpośrednio
– pośrednio
• Przejawem bezpośredniego oddziaływania –
wybór prawa przez strony (lub niekiedy jedną
ze stron) danego typu stosunku
• Przejawy pośredniego oddziaływania
– wpływ stron na łącznik (zmiana okoliczności stanowiących
powiązanie)
– Faktyczne zachowanie się stron w granicach wyznaczonych
przez obowiązujący system łączników
Wybór prawa właściwego
•
Zyskuje na znaczeniu, jest bowiem uważany za uelastycznienie norm PPM
•
Dopuszczalny tylko wtedy, kiedy jest to przewidziane przez prawo kolizyjne (wyrazem
tej zasady jest art. 4 ust. 1 ppm)
•
Wybór nieograniczony – właściwe jest prawo wybrane przez stronę (strony), bez
względu na to, jakie to jest prawo – przykłady:
– Art. 3 rozporządzenia Rzym I (nr 593/2008) – zobowiązania umowne
– Art. 14 rozporządzenia Rzym II (nr 864/2007) – zobowiązania pozaumowne
– Art. 23 ust. 1 ppm – pełnomocnictwo
•
Wybór ograniczony (professio iuris) – polega na opcji wskazania przez (stronę)
strony jednego porządku prawnego spośród kilku pozostających do dyspozycji, np.:
– Art. 52 ust. 1-2 ppm
– Art. 64 ust. 1 ppm
•
Wybór przez strony jest wiążący dla organów stosujących prawo (prawa wybranego
nie można nie zastosować), chociaż może niekiedy okazać się bezskuteczny
•
Rozróżnienie wyboru prawa od materialnoprawnego wskazania
Niektóre inne formy autonomii
• Wpływ stron na łącznik obiektywny, np.
– przemieszczenie posiadanej rzeczy ruchomej z państwa X do Y (por.
art. 41 ppm)
– zmiana obywatelstwa przed zawarciem małżeństwa (por. np. art. 48
ppm)
• Dokonanie czynności prawnej w formie przewidzianej
przez jedno z praw wskazanych alternatywnie (np.
testament – art. 1 konwencji haskiej z 1961 r.)
• Żądanie ochrony dóbr osobistych (art. 16 ust. 2 ppm) na
podstawie prawa państwa:
– na którego terytorium nastąpiło zdarzenie grożące naruszeniem lub
naruszające dobro osobiste;
– na terytorium którego nastąpiły skutki zdarzenia, tj. bezpośredni
uszczerbek
Personalizm i terytorializm
• Ustawiczny konflikt zasad w prawie prywatnym
międzynarodowym
– Terytorializm – wszyscy obecni na terytorium państwa podlegają jego
prawu
– Personalizm – wszyscy podlegli władztwu danego państwa podlegają
jego prawu
• Praktycznie nie ma systemu opartego na jednej zasadzie
• Wyrazem stanowiska personalistycznego jest szeroki zakres
wskazania prawa ojczystego (lex patriae) w polskim PPM dla
stosunków
– prawnorodzinnych
– spadkowych
– zdolności (prawnej, do czynności prawnych)
Spór o optymalny
łącznik personalny
•
Dyskutowany w nauce od końca XIX w., przybrał na sile po II wojnie
światowej
– Duże społeczności imigranckie w państwach zachodnich, brak naturalizacji
(celowa polityka, niechęć imigrantów do przyjmowania nowego obywatelstwa)
– Konsekwencje – powstanie swoistych enklaw prawnych wewnątrz państw,
konieczność częstszego sięgania przez sądy po prawo obce (zwłaszcza w
sprawach prawnorodzinnych)
•
Argumenty za łącznikiem zamieszkania/zwykłego pobytu:
•
Argumenty za obywatelstwem jako łącznikiem:
•
•
Spór jest zasadniczo nierozstrzygalny
Polityka stanowienia prawa w Europie prowadzi do faktycznego osłabienia
obywatelstwa w roli łącznika
– umożliwia stosowanie własnego prawa do całej miejscowej ludności
– odzwierciedla faktyczną integrację cudzoziemca z lokalnym środowiskiem
społecznym oraz prawnym
– państwo jest wspólnotą prawną, obywatel uczestniczy w stanowieniu jego prawa
(mieszkając tylko za granicą, nie ma na to wpływu)
– obywatelstwo jest stabilniejsze, nie ulega zbyt często zmianom (ważne np. dla
kwestii nazwiska, trwałości małżeństwa itp.)
– poszanowanie dla kulturowej tożsamości imigrantów (ETPC wyrok w sprawie
43631/09 Harroudj p-ko Francji)
PPM a wielopaństwowość
• Przyczyny nasilenia się zjawiska wielopaństwowości
– Kres zasady tzw. prawnej jedności rodziny (automatyzmu zmiany obywatelstwa
przez kobietę zamężną) i równouprawnienie kobiet w kwestii obywatelstwa
– "Prawo krwi" pozwala dziecku nabyć równolegle dwa obywatelstwa
– Ułatwienia naturalizacji dla imigrantów (systemy mieszane ius soli-ius sanguinis)
• Stanowisko PPM w kwestii kolizji łączników obywatelstwa
– Obywatelstwo własne (państwa fori) jest traktowane jako rozstrzygające
– W wypadku kolizji obywatelstw obcych wybiera się to najściślej związane
(odzwierciedlenie zasady obywatelstwa "efektywnego")
• Wielość obywatelstw w perspektywie prawa międzynarodowego i
europejskiego
– Zasada efektywności obywatelstwa w konwencjach międzynarodowych (SN
sygn. III CSK 223/10)
– Niejasne stanowisko w europejskim PPM – wydaje się, że kolizji obywatelstwa
polskiego i obcego nie rozstrzyga się na korzyść tego pierwszego
Uznawanie zagranicznych
stosunków cywilnoprawnych
•
•
•
•
•
•
•
Temat dyskutowany w literaturze w kontekście swobód prawa unijnego
– Swoboda przepływu osób
– Swoboda przedsiębiorczości
Nie jest to kwestia zupełnie nowa (koncepcja respektowania 'praw nabytych', sięga jeszcze XVII w.)
Uznawanie spółek w ramach UE
– C-208/00 Überseering
– C-378/10 VALE
Uznawanie nazwiska
– C-353/06 Grunkin i Paul
Uznawanie stanu cywilnego osób fizycznych
– Postulaty w Zielonej Księdze Ograniczenie formalności administracyjnych w stosunku do obywateli
– swobodny przepływ dokumentów urzędowych i uznawanie skutków powodowanych przez akty
stanu cywilnego [COM(2010) 747 wersja ostateczna]
Zasada uznania stanów prawnych sprowadza się w praktyce do ograniczenia
skuteczności norm materialnoprawnych przyjmującego państwa
członkowskiego, jeżeli jest ono właściwe
De lege lata PPM nie opiera się na zasadzie wzajemnego uznania stanów
prawnych
Pytania?
Dziękuję za uwagę!
[email protected]