dokonania czynności prawnej

Nowa ustawa - Prawo
prywatne międzynarodowe
Dr Mateusz Pilich
Katedra Międzynarodowego Prawa
Prywatnego i Handlowego WPiA UW
Sąd Najwyższy – Biuro Studiów i Analiz
Plan wykładu



Funkcja, przedmiot regulacji oraz umiejscowienie
ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe
(PPM) w polskim systemie prawnym
Przebieg prac nad nową ustawą, kontrowersje
towarzyszące jej ustanowieniu
Analiza części przepisów ustawy – praktyczne
przykłady problemów związanych z jej wykładnią
i stosowaniem (w zakresie części szczególnej ze
szczególnym uwzględnieniem zobowiązań)
Uwagi ogólne
Ustawa – PPM z 4.2.2011




Podstawowe źródło wewnętrznego (autonomicznego)
prawa prywatnego międzynarodowego
Stanowi zasadniczy element polskiego PPM (działu prawa
zajmującego się międzynarodowymi stosunkami
cywilnoprawnymi), rozumianego sensu stricto
Określa wyłącznie „właściwość prawa dla stosunków z
zakresu prawa prywatnego związanych z więcej niż
jednym państwem”
(art. 1 ppm)
Uzupełniana – na poziomie prawa krajowego –
przepisami kolizyjnymi ustaw szczególnych (np. prawo
wekslowe, prawo czekowe, prawo lotnicze, kodeks
morski)
Zmiany w wewnętrznym prawie
kolizyjnym wprowadzone ustawą

Z dniem wejścia w życie ustawy (16.5.2011) uchylone
m.in.:





art. 6 kodeksu pracy (prawo właściwe dla niektórych stosunków
pracy)
art. 355 § 1 i 3 k.m. (prawo właściwe dla praw rzeczowych na
statku morskim oraz na statku w budowie), art. 358 k.m. (statut
niektórych zobowiązań pozaumownych w żegludze morskiej),
art. 359 k.m. (statut zobowiązań umownych w żegludze
morskiej)
Większość norm kolizyjnych prawa lotniczego (art. 10, art. 11
ust. 1, art. 12, art. 13 pr.lotn.)
W odpowiednim zakresie stosuje się odtąd przepisy
nowej ustawy – PPM
Powstają zagadnienia międzyczasowe (zob. niżej)
Problematyka międzyczasowa (I)



Zmiana ustawy kolizyjnej obowiązującej w siedzibie sądu
oddziałuje na sprawy wszczęte po dniu wejścia w
życie ustawy bądź jeszcze prawomocnie niezakończone
(vide art. 316 § 1 kpc), wynikłe ze stosunków
powstałych przed 16 maja br.
Jest to potencjalnie jeden z przypadków tzw. zmiany
statutu (tj. zmiany prawa właściwego dla określonego
stosunku)
Zasadniczo typowy problem intertemporalny,
rozstrzygany analogicznie, jak w prawie merytorycznym
(tak ostatnio M. Kłoda, KPP 2011 z. 2)
Problematyka międzyczasowa (II)
Przykłady rozstrzygnięć a propos PPM:
 Zdolność prawna, do czynności prawnych osób fizycznych (art. 11 i
nast. ppm) zasadniczo według nowej ustawy od dnia jej wejścia w
życie
 Dobra osobiste – ustawa nowa dotyczy wskazania prawa właściwego
dla dóbr (art. 16 ust. 1 ppm) przysługujących osobom w
jakimkolwiek czasie, lecz środki ochrony przeciwko naruszeniu (art.
16 ust. 2 i 3 ppm) – wskazanie prawa wg nowej ustawy tylko jeśli
zdarzenie po dniu jej wejścia w życie
 Forma czynności prawnych – tempus regit actum, a więc art. 12
ppm z 1965 r. stosuje się do czynności zawartych przed 16.5.2011
 Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami – stosuje się
bezpośrednio ustawę nową, ale nie dotyczy to stosunków
majątkowych opartych na umowie majątkowej małżonków, do której
stosuje się ustawę dawną (art. 17 § 2 ppm z 1965 r.; tempus regit
actum)
PPM w perspektywie europejskiej




Europejskie ramy prawne muszą być brane pod uwagę
przez ustawodawcę (vide art. 91 ust. 3 Konstytucji RP)
Podstawa kompetencji UE w dziedzinie PPM – art. 81
TFUE (ex art. 65 TWE)
Dylemat prawodawcy UE: zbliżanie (harmonizacja) czy
raczej ujednolicanie PPM?
Wymiar polityczny – programy Rady Europejskiej:



Program haski: Wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i
sprawiedliwości w UE (Dz. Urz. z 2005 C 53, s. 1)
Program sztokholmski: Otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i
ochrony obywateli (Dz. Urz. z 2010 C 115, s. 1)
Czy przed nami kodyfikacja PPM w ramach UE?
Acquis communautaire w dziedzinie
europejskiego PPM

Instrumenty obowiązujące:





Rozporządzenie nr 593/2008 „Rzym I”
Rozporządzenie nr 864/2007 „Rzym II”
Rozporządzenie nr 4/2009 (alimenty) – wraz z protokołem haskim o
prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych – obowiązują od 18
czerwca 2011 r.
Rozporządzenie nr 1259/2010 (rozwody) – w ramach tzw. wzmocnionej
współpracy, Polska na razie nie uczestniczy
Procedura legislacyjna w toku:


Projekt rozporządzenia PE i Rady w sprawach spadkowych, nr
międzyinst. 2009/0157 (COD) – projekt oczekuje na czytania w PE oraz
debatę w Radzie, możliwe przyjęcie w grudniu br.
Projekty rozporządzeń Rady w sprawach ustrojów maj.: małż. oraz
zarejestr. zw. partnerskich – wnioski Komisji skierowane do Rady
(KOM(2011) 126 i 127 wersje ostateczne), przyjęcie pierwszego jest
prawdopodobne, drugiego – na razie wątpliwe
Przebieg prac nad ustawą











Spiritus movens prac legislacyjnych – prof. dr hab. Maksymilian Pazdan (em.
pracownik UŚl, obecnie ALK w Warszawie)
Dwie konferencje – 1993, 1998
Referat M. Pazdana na posiedzeniu Komitetu Nauk Prawnych PAN (1998)
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego (2001) – formalny początek prac
Pierwsza wersja projektu – 2004 r.
2005 – konferencje eksperckie
Ostateczny projekt KKPC – październik 2006, dalsze poprawki wywołane
zmianami w prawie europejskim
Dopiero dwa lata później (październik 2008) projekt rządowy wniesiony do
Sejmu (druk VI kad. nr 1277)
Silny konflikt „szkoły krakowskiej” (przeciwko ustawie) z „katowicką” (za
ustawą), negatywne opinie prof. dra hab. Andrzeja Mączyńskiego
Uchwalenie przez Sejm 4.2.2011 r., Senat nie wniósł poprawek (marzec
2011) – na ostatniej prostej spór polityczny o związki jednopłciowe
Publikacja: Dz. U. Nr 80, poz. 432
Motywy uchwalenia ustawy
Zdaniem projektodawców:
 Konieczne zharmonizowanie polskiego PPM
z prawem europejskim
 Usunięcie luk istniejących w ustawie z 1965 r.
 Prawo europejskie – niekompletne, powstaje
stosunkowo wolno (jest pole do działania dla
krajowego prawodawcy)
 Dyskusja w sprawie potrzeby uchwalenia nowej
ustawy – zob. „Zeszyty Prawnicze BAS” 2009
z. 1, s. 11 i n.
Struktura ustawy



Część ogólna – uregulowane typowe
zagadnienia i instytucje PPM, jak zwłaszcza:
odesłanie zwrotne (art. 5), klauzula
porządku publicznego (art. 7), przepisy
wymuszające swoje zastosowanie (art. 8),
niejednolite prawo (art. 9)
Część szczegółowa – od rozdziału 2 do 17
(art. 11-68)
Przepisy zmieniające i końcowe
Wykładnia przepisów ustawy


Ilustracja problemu: poprawka art. 54a (odrzucona przez
Sejm i później Senat), roszczenie o distributive award
Przyczyny osobliwości wykładni (granice wykładni
systemowej w PPM):



Swoista struktura normy kolizyjnej PPM: zakres, łącznik
Przedmiot regulacji PPM: tzw. stosunki życiowe (nie prawne,
można powiedzieć: przed-prawne)
W prawie prywatnym międzynarodowym dominuje tzw.
kwalifikacja funkcjonalna (autonomiczna)
Łączniki w nowej ustawie


Łącznikiem nazywamy tę część normy kolizyjnej, która odpowiada za
wskazanie prawa właściwego („łączy” stosunek życiowy z systemem
prawnym)
Kontynuacja trendów dawnej ustawy z 1965 r.:



Swoista struktura normy kolizyjnej PPM: zakres, łącznik
Przedmiot regulacji PPM: tzw. stosunki życiowe (nie prawne, można
powiedzieć: przed-prawne)
Nowości w porównaniu do ustawy z 1965 r.:


Swoista struktura normy kolizyjnej PPM: zakres, łącznik
Przedmiot regulacji PPM: tzw. stosunki życiowe (nie prawne, można
powiedzieć: przed-prawne)
Przegląd przepisów - Część ogólna
Artykuł 1
[Zakres regulacji ustawy]
Ustawa nowa
Ustawa niniejsza reguluje właściwość prawa
dla stosunków z zakresu prawa prywatnego
związanych z więcej niż jednym państwem.



Ustawa dawna

Art. 1. § 1. Ustawa niniejsza określa prawo
właściwe dla międzynarodowych stosunków
osobistych i majątkowych w zakresie prawa
cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz
prawa pracy.

§ 2. Przepisów ustawy niniejszej nie stosuje
się, jeżeli umowa międzynarodowa, której
Polska Rzeczpospolita Ludowa jest stroną,
postanawia inaczej.
Art. 1 nowej ustawy nie odbiega szczególnie od dotychczasowego
Usunięcie odpowiednika dotychczas. § 2 wynika z faktu, że pierwszeństwo
konwencji definiuje aktualnie art. 91 Konstytucji
Ważne jednak, aby pamiętać o bezwarunkowym pierwszeństwie (nie tylko
wtedy, gdy przepis konwencyjny „nie daje się pogodzić” z ustawowym
Artykuł 2
[Wielorakie obywatelstwo]
Ustawa nowa

Art. 2. 1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość
prawa ojczystego, obywatel polski podlega prawu
polskiemu, chociażby prawo innego państwa
uznawało go za obywatela tego państwa.

2. Cudzoziemiec mający obywatelstwo dwóch lub
więcej państw podlega, jako prawu ojczystemu,
prawu tego z nich, z którym jest najściślej związany.

3. Jeżeli ustawa uzależnia właściwość prawa od
tego, czy określone osoby są obywatelami tego
samego państwa, do przyjęcia, iż wymaganie to jest
spełnione, wystarczy, że prawo tego państwa osoby
te uznaje za swoich obywateli.

Ustawa dawna

Art. 2. § 1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość
prawa ojczystego, obywatel polski podlega prawu
polskiemu, chociażby prawo innego państwa
uznawało go za obywatela tego państwa.

§ 2. Cudzoziemiec mający obywatelstwo dwóch lub
więcej państw podlega, jako prawu ojczystemu,
prawu tego z nich, z którym jest najściślej związany.
W większej części tylko powtórzenie starej ustawy, z zachowaniem tych samych
zasad: a) ekskluzywności obywatelstwa polskiego (ust. 1), b) ściślejszego
związku, gdy chodzi o cudzoziemców o wielorakim obywatelstwie (ust. 2)

Zachowanie zasady ust. 1 – współcześnie dyskusyjne i problematyczne

Nowość ust. 3 – faktyczne wspólne obywatelstwo (pytanie o relację do ust. 1)
Artykuł 3
[Łącznik subsydiarny w stosunku do obywatelstwa]
Ustawa nowa

Art. 3. 1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość
prawa ojczystego, a obywatelstwa danej osoby
ustalić nie można, osoba ta nie ma obywatelstwa
żadnego państwa albo nie można ustalić treści
prawa ojczystego, stosuje się prawo państwa, w
którym znajduje się jej miejsce zamieszkania; w
razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo
państwa, w którym znajduje się miejsce jej
zwykłego pobytu.

2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do osoby,
która uzyskała ochronę w innym państwie niż
państwo ojczyste w związku z faktem, że jej więzy z
państwem ojczystym uległy trwałemu zerwaniu z
powodu naruszania w tym państwie podstawowych
praw człowieka.


Ustawa dawna

Art. 3. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa
ojczystego, a obywatelstwa danej osoby ustalić nie
można albo osoba ta nie ma obywatelstwa żadnego
państwa, stosuje się prawo państwa, w którym
znajduje się jej miejsce zamieszkania.
W ust. 1 rozszerza się możliwość stosowania substytucyjnego łącznika w zakresie tzw.
prawa personalnego (także przypadek, gdy nie można ustalić treści prawa ojczystego
– mimo że obywatelstwo osoby jest ustalone)
Wprowadzenie tzw. kaskady łączników (miejsce zamieszkania-zwykłego pobytu) –
trudność w odróżnieniu obu pojęć
Artykuł 5
[Odesłanie]
Ustawa nowa

Art. 5. 1. Jeżeli prawo obce, wskazane jako
właściwe przez ustawę niniejszą, każe stosować do
danego stosunku prawnego prawo polskie, stosuje
się prawo polskie.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli wskazanie
prawa właściwego:

1) nastąpiło w drodze wyboru prawa;

2) dotyczy formy czynności prawnej;

3) dotyczy zobowiązań umownych,
pozaumownych lub z jednostronnych czynności
prawnych, dla których prawo właściwe określa
niniejsza ustawa.

Ustawa dawna

Art. 4. § 1. Jeżeli prawo obce, wskazane jako
właściwe przez ustawę niniejszą, każe stosować do
danego stosunku prawnego prawo polskie, stosuje
się prawo polskie.

§ 2. Jeżeli obce prawo ojczyste, wskazane jako
właściwe przez ustawę niniejszą, każe stosować do
danego stosunku prawnego inne prawo obce,
stosuje się to inne prawo .
Konstrukcja odesłania jest wspólna obu ustawom – wskazanie prawa obcego
przez ustawę nie jest wskazaniem bezpośrednio prawa materialnego (sąd
upewnia się najpierw co do treści obcych przepisów kolizyjnych)

Nowa ustawa pomija jednak zupełnie odesłanie dalsze (art. 4 § 2 ppm 1965)

Odesłanie zwrotne zostało dodatkowo ograniczone przez art. 5 ust. 2 ppm 2011
Artykuł 6
[Przedmiot wskazania]
Ustawa nowa

Art. 6. 1. Prawo właściwe stosowane na
podstawie przepisów ustawy niniejszej
obejmuje także przepisy prawa publicznego,
które według tego prawa znajdują zastosowanie
do danego stosunku prawnego.

2. Jeżeli prawo właściwe dla ocenianego
stosunku prawnego zawiera przepisy
przewidujące domniemania prawne lub inne
reguły określające ciężar dowodu, odnoszące
się do tego stosunku, stosuje się te przepisy.


Ustawa dawna

Brak odpowiednika
Przepis nie zawiera nowych treści – w świetle zasad ppm nie ulega wątpliwości, że
wskazanie następuje tylko dla stosunków z zakresu prawa prywatnego, jednakże
przedmiot wskazania obejmuje wszystkie istotne normy prawa merytorycznego, bez
względu na ich zaszeregowanie jako prywatno- bądź publicznoprawnych
Także ust. 2 nie rozstrzyga kwestii zasadniczo wątpliwej
Artykuł 8
[Przepisy wymuszające swoje zastosowanie]
Ustawa nowa
Ustawa dawna






Art. 8. 1. Wskazanie prawa obcego nie wyłącza
zastosowania tych przepisów prawa polskiego, z
których treści lub celów w sposób niewątpliwy
wynika, że regulują one podlegający ocenie
stosunek prawny bez względu na to, jakiemu prawu
on podlega.
2. Przy stosowaniu prawa właściwego można
uwzględnić przepisy bezwzględnie wiążące innego
państwa, z którymi oceniany stosunek prawny jest
ściśle związany, jeżeli przepisy te, według prawa
tego państwa, stosuje się bez względu na to,
jakiemu prawu ten stosunek podlega. Podczas
rozstrzygania o uwzględnieniu tych przepisów
należy mieć na uwadze ich naturę i cel oraz skutki,
które wynikną z ich uwzględnienia oraz te, które
wyniknęłyby w razie ich pominięcia.
Brak odpowiednika
Regulowana instytucja jest od dawna przedmiotem rozważań doktrynalnych
Co do zasady, przepis jest potrzebny (zbyt formalistyczne podejście sądów – przykład
wyroku SA w Katowicach z dnia 12.10.2001, I ACa 383/01)
Wątpliwości może budzić ust. 2, odmienny niż art. 9 Rzymu I – w obronie pol. ustawy, zob.
M. A. Zachariasiewicz, PPPM t. 7, 2010, s. 31 i n.
Artykuł 9
[Niejednolite prawo]
Ustawa nowa

Art. 9. Jeżeli w państwie, którego
prawo jest właściwe, obowiązują różne
systemy prawne, prawo tego państwa
wskazuje, który z tych systemów
należy stosować. W razie braku
takiego wskazania, stosuje się ten z
tych systemów, który związany jest
najściślej z danym stosunkiem
prawnym.
Ustawa dawna

Art. 5. Jeżeli w państwie, którego
prawo jest właściwe, obowiązują różne
systemy prawne, prawo tego państwa
rozstrzyga, który z tych systemów
stosować należy.

Korzystne i słuszne rozszerzenie treści dotychczasowego art. 5 ppm 1965

Przykład: zawarcie małżeństwa polsko-amerykańskiego

Najściślejszy związek oceni organ stosujący prawo

Zwrócenie uwagi na ograniczony zakres zastosowania art. 9 nowego ppm
(wyłączone sytuacje, gdy sam łącznik wskazuje już bezpośrednio miejsce)
Artykuł 10
[Statut posiłkowy]
Ustawa nowa

Art. 10. 1. Jeżeli nie można ustalić
okoliczności, od których zależy
właściwość prawa, stosuje się prawo
najściślej związane z danym
stosunkiem prawnym.

2. Jeżeli nie można stwierdzić w
rozsądnym terminie treści właściwego
prawa obcego, stosuje się prawo
polskie.



Ustawa dawna

Art. 7. Jeżeli nie można ustalić
okoliczności, od których zależy
właściwość określonego prawa obcego,
albo jeżeli nie można stwierdzić treści
właściwego prawa obcego, stosuje się
prawo polskie .
Artykułowi 7 ppm z 1965 r. zarzucano, że zbyt szybko narzuca właściwość prawa polskiego
Ust. 1 ogranicza znacznie możliwość stosowania legis fori – będzie ono właściwe tylko wtedy, gdy
będzie obiektywnie „najściślej związane” ze stosunkiem w świetle tych okoliczności, które sąd
ustali w toku postępowania
Pytanie, co oznacza w ust. 2 „w rozsądnym terminie”; należałoby także dopowiedzieć: „przy
wykorzystaniu dostępnych sądowi środków” (art. 1143 kpc) – będą problemy praktyczne
Przegląd przepisów i problemów Część szczególna
Odesłania do konwencji
i rozporządzeń europejskich




Przepisów odsyłających do aktów normatywnych prawa
europejskiego lub międzynarodowego jest w tekście ustawy aż 7, i
to w sprawach o fundamentalnym znaczeniu – dot. zobowiązań
umownych i pozaumownych, pieczy rodzicielskiej, opieki i kurateli,
formy testamentów (art. 28 ust. 1, art. 33, art. 34, art. 56 ust. 1,
art. 59 ust. 1, art. 63, art. 66 ust. 1)
Ogólna ocena takich zabiegów powinna być raczej negatywna:
wyszczególnione w ustawie akty nie są wszystkimi, które aktualnie
obowiązują, będą dochodziły nowe
Rola informacyjna przepisów jest wątpliwa – organ stosujący prawo
uwzględni niekiedy konwencje (np. bilateralne o pomocy prawnej w
sprawach cywilnych i karnych) z pierwszeństwem przed
wielostronnymi bądź przed rozporządzeniami
Poza tym następują liczne odesłania jako element hipotezy norm
prawnych statuowanych przez poszczególne przepisy (np. art. 30
ust. 1 i 2) – mniej wątpliwe
Wybór prawa właściwego


Tzw. łącznik subiektywny – wybór prawa właściwego przez strony – jest
traktowany jako znacznie ważniejszy niż dotychczas
Oprócz zobowiązań umownych (art. 3 Rzymu I), pozaumownych (art. 14
Rzymu II) i alimentacyjnych (art. 7 protokołu haskiego w zw. z art. 15
rozporz. alim. 4/2009), strona lub strony wskazują prawo właściwe dla:







pełnomocnictwa (art. 23 ust. 1 ppm);
zobowiązania z jednostronnej czynności prawnej (art. 32 ust. 1 ppm);
umowy o arbitraż, tzn. zapisu na sąd polubowny (art. 39 ust. 1 ppm);
stosunków majątkowych (art. 52 ust. 1 ppm) lub umowy majątkowej małżonków
(art. 52 ust. 2 ppm) - jednak z ograniczeniem do prawa miejsca zwykłego pobytu
lub zamieszkania jednego z małżonków;
sprawy spadkowej – z ograniczeniem do prawa ojczystego, miejsca zamieszkania
lub zwykłego pobytu spadkodawcy z chwili dokonania czynności lub z chwili
śmierci (art. 64 ust. 1 ppm) – wybór prawa z tego ostatniego momentu
aktualizuje się na chwilę śmierci – niejasna konstrukcja przepisu (nie
wiadomo, czy „tą czynnością” jest dokonanie wyboru prawa, czy też sporządzenie
testamentu bądź innej czynności mortis causa)
Ogólnie jest to tendencja pozytywna, zgodna z aktualnym stanem ppm
Problemy praktyczne są jednak nieuniknione
Statut personalny osób fizycznych
(I)

Wieloznaczność pojęcia: „statut personalny”:




Prawo właściwe dla zdolności osób – art. 11 w przypadku osób
fizycznych
Prawo właściwe dla zdolności oraz jej ograniczeń (np.
ubezwłasnowolnienia) – wskazane dla osób fizycznych przepisami
rozdziału 2
Prawo właściwe dla wszelkich kwestii związanych ściśle z osobą,
wskazane tzw. łącznikami personalnymi (lex personalis)
Dotychczas w nauce polskiej dominowało pierwsze, najwęższe
ujęcie (inna rzecz, czy trafnie)
Statut personalny osób fizycznych
(II)




„Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej”:

Zakres art. 11 nowej ustawy pokrywa się z art. 9 § 1 ppm

Prawo właściwe dla ustalenia początku i końca podmiotowości prawnej człowieka, możności
uczestniczenia przez niego w obrocie cywilnoprawnym

Nie obejmuje zdolności deliktowej ani zdolności do zawarcia małżeństwa
Właściwe zasadniczo prawo ojczyste – łącznik obywatelstwa, liczyć się z odesłaniem zwrotnym
(możliwe w stosunku do cudzoziemców zamieszkałych w RP, których prawo ojczyste przewiduje
dla zdolności łącznik zamieszkania, np. prawo szwajcarskie)
Problem posiłkowego stosowania – na zasadzie „kaskady” – prawa państwa zamieszkania i dalej
zwykłego pobytu (art. 3 ust. 1)
Problem uchodźców – art. 3 ust. 2 ppm:

nakłada się regulacja art. 12 konwencji genewskiej dotyczącej statusu uchodźców (Dz. U. z
1991 Nr 119, poz. 515) – pierwszeństwo ma oczywiście konwencja

pojęcie: „osoby, która uzyskała ochronę w innym państwie niż państwo ojczyste” jest
szersze, obejmuje np. osoby, które w Polsce otrzymały ochronę uzupełniającą, azyl, zgodę
na pobyt tolerowany, ochronę czasową (zgodnie z ustawą o udzielaniu cudz. ochrony na ter.
RP; Dz. U. z 2009 Nr 189, poz. 1472)

inne państwa niekoniecznie kształtują katalog form ochrony w sposób analogiczny, będą
powstawały wątpliwości praktyczne

Zapewne chodzi o ochronę co najmniej zbliżoną do statusu uchodźcy
Artykuł 11 ust. 2
[Osoby prowadzące przedsiębiorstwo]
Ustawa nowa
Ustawa dawna





Jeżeli osoba fizyczna dokonuje
czynności prawnej w zakresie
prowadzonego przez siebie
przedsiębiorstwa, wystarczy, że
ma ona zdolność do dokonania tej
czynności według prawa państwa,
w którym przedsiębiorstwo jest
prowadzone.
Art. 9 § 3. Jednakże, gdy osoba
prawna lub fizyczna dokonywa
czynności prawnej w zakresie
swego przedsiębiorstwa, jej
zdolność podlega prawu
państwa, w którym znajduje się
siedziba tego przedsiębiorstwa.
Wyjątek dla zdolności do czynności prawnych, a nie prawnej
Pojęcie „przedsiębiorstwa” najpewniej nadal występuje w znaczeniu funkcjonalnym (synonim
działalności gospodarczej lub profesjonalnej), choć aktualnie jest mniej zręczne
„… wystarczy, że” => zasadniczo stosuje się prawo ojczyste osoby fizycznej, a tylko wtedy, gdyby
czynność prawna miała być nieważna – prawo państwa prowadzenia przedsiębiorstwa (zasadnicza
różnica w stosunku do ustawy z 1965 r.)
Ubezwłasnowolnienie



Dotychczasowa regulacja prawna:
 Konwencja dotycząca ubezwłasnowolnienia i analogicznych zarządzeń
opiekuńczych, podpisana w Hadze dnia 17 lipca 1905 r. (Dz. U. z 1929 Nr 80,
poz. 598) – znikome znaczenie praktyczne, stosowana tylko na zasadzie
wzajemności
 Art. 9 i 23 ppm z 1965 r. (generalnie właściwość prawa ojczystego osoby, która
ma być lub jest ubezwłasnowolniona)
Nowy przepis ustawowy: art. 13 ppm 2011:
Art. 13. 1. Ubezwłasnowolnienie podlega prawu ojczystemu osoby fizycznej, której ono dotyczy.
2. Jeżeli o ubezwłasnowolnieniu cudzoziemca orzeka sąd polski, stosuje się prawo polskie.
Problemy praktyczne:
 Jak szeroki zakres ma pojęcie: „ubezwłasnowolnienia”? Czy obejmuje ono także
wpływ ubezwłasnowolnienia na zdolność do czynności prawnych?
 W jakim celu stanowiono art. 13 ust. 1 ppm 2011, skoro sąd polski stosuje lex
fori (ust. 2)? W praktyce nie zajdą przypadki stosowania ust. 1, zwłaszcza gdy
art. 1146 kpc nie uzależnia już uznania obcego orzeczenia w przedmiocie
ubezwłasnowolnienia od zastosowania prawa polskiego tam, gdzie je należało
stosować (zgodnie z prawem prywatnym międzynarodowym)
Dobra osobiste




Dotychczas nie podlegało wątpliwości, że dobra osobiste należą do zakresu
właściwości statutu personalnego (art. 9 ppm z 1965)
Ich ochrona mieściła się w zakresie statutu deliktowego
Innowacje – art. 16 ppm z 2011 (statut dóbr osobistych)
Sens przepisu:




Ust. 1 – potwierdzenie zasady właściwości legis patriae dla dóbr osobistych
osoby fizycznej
Ust. 2 - ochrona dóbr osobistych (wszelkie środki, zarówno o charakterze
tymczasowym, jak i ostatecznym) – zasada korzystności dla strony, która żąda
ochrony (ma ona opcję, ale dlaczego nie na rzecz prawa ojczystego?), należy
uwzględnić sprawę C-68/93 Shevill
Ust. 3 – tylko do deliktów prasowych, rozwiązanie jest m.zd. niekorzystne dla
poszkodowanego, gdyż musi się on dostosować do obcych, nieznanych sobie
standardów prawa prasowego
Do ochrony dóbr osobistych osób prawnych art. 16 stosuje się
odpowiednio (dotyczy to chyba nie tylko art. 16 ust. 2, który mówi o
„ochronie”, ale całego przepisu)
Statut personalny osób prawnych



Dotychczasowa regulacja – art. 9 § 2 ppm („zdolność osób
prawnych”, właściwość prawa państwa, w którym osoba ma siedzibę
– zdaniem doktryny raczej tzw. siedzibę rzeczywistą)
Art. 17 ust. 1 nowej ustawy – tak samo wysłowiony łącznik
(„siedziba”), inaczej wyrażony zakres normy kolizyjnej („osoba
prawna”), z wyjaśnieniem w ust. 3 (pokłosie postan. SN z 28.4.1997,
II CKN 133/97, OSNC 1997/10/154)
Problemy wykładni i stosowania:
 Siedziba rzeczywista czy statutowa (za statutową K. Opustil, KPP
2010/4, z wahaniem M. Pazdan) – na razie nierozstrzygnięte
 Możliwość odesłania zwrotnego lub dalszego, jeśli prawo
wskazane jako właściwe przez art. 17 ust. 2 ppm posługuje się
łącznikiem utworzenia (art. 17 ust. 2 ppm)
 Wyjątki od stosowania prawa państwa siedziby (art. 18 ppm)
 Skutki transgranicznego przeniesienia siedziby (art. 19)
Przedstawicielstwo


Przedstawicielstwo ustawowe zawsze podlegało statutowi stosunku, z którego wynika
umocowanie (nie było to nigdy przedmiotem sporu, por. np. postan. SN z 15.7.2005,
IV CK 20/05, OSNC 2006/6/106)
Gdy chodzi o pełnomocnictwo, nowa ustawa narzuca pewne rozwiązanie, dotychczas
przyjmowane jako prawidłowe tylko przez część doktryny:




Oderwanie pełnomocnictwa od stosunku podstawowego, ustalenie jego własnego statutu
Oparcie właściwości prawa na podstawowym łączniku wyboru prawa przez mocodawcę (w
domyśle: gdyż udzielenie pełnomocnictwa jest aktem jednostronnym)
„Kaskada” łączników w art. 23 ust. 2 ppm – nie tylko na wypadek braku wyboru, ale także
jego nieskuteczności, gdy wybór przez mocodawcę był pełnomocnikowi nieznany
Możliwe problemy:
 Wątpliwy zakres właściwości statutu pełnomocnictwa (na pewno to statut
stosunku podstawowego rozstrzyga o tym, czy zawarcie np. umowy zlecenia
pociąga za sobą dorozumiane umocowanie przyjmującego zlecenie; problem
skutków działania bez umocowania lub jego przekroczenia – niejednomyślne)
 Forma udzielenia pełnomocnictwa – bez wątpienia statut formy
Dokonanie czynności prawnej



Wyodrębniono przepis dotyczący prawa właściwego dla dokonania
czynności prawnej (art. 24 ppm) – chodzi o wskazanie prawa, które
określi, czy czynność doszła do skutku (np. czy złożono oświadczenia woli,
czy nie są one dotknięte wadą)
„Prawem dla niej [tzn. czynności prawnej] właściwym” jest prawo
rządzące stosunkiem, który wynika z dokonania takiej czynności bądź
którego ukształtowania albo ustania czynność prawna dotyczy
Przepis zabezpieczający interes strony – art. 24 ust. 2 – wzorowany
ewidentnie na art. 10 ust. 2 rozporządzenia Rzym II (wcześniej art. 8 ust. 2
konwencji rzymskiej z 1980 r.):
 Istotne w przypadku „rozmijania” się norm np. statutu kontraktowego i
prawa państwa, w którym ma siedzibę oblat (zgodnie ze statutem
kontraktowym, brak niezwłocznej odmowy jest w obrocie handlowym
poczytywany za przyjęcie oferty, podczas gdy takiej regulacji nie
zawiera prawo siedziby oblata)
Forma czynności prawnej


Art. 25 ppm przepisem ogólnym, stosowanym do wskazania prawa dla formy tych
czynności prawnych, dla których nie przewidziano przepisu szczególnego (np.
zawarcie małżeństwa, umowa o arbitraż)
Najistotniejsze odstępstwa od dotychczasowej regulacji:
 W art. 25 ust. 1 zd. trzecie uregulowano statut formy umów inter absentes –
chodzi raczej o wszelkiego rodzaju czynności prawne dwustronne (forma umów
zobowiązaniowych jest objęta zakresem art. 11 rozporządzenia Rzym I) –
konsekwencja dawniejszej luki w art. 12 ppm z 1965 (por. postan. SN z
17.10.2008, I CSK 153/08, Lex nr 548792)
 Tylko lex causae (prawo rządzące meritum czynności prawnej) stosuje się do
czynności prawnych:



rozporządzających nieruchomościami (a contrario: nie do czynności zobowiązujących do
rozporządzenia) – korzystne dla wydziałów wieczystoksięgowych i notariuszy
mających za przedmiot powstanie, łączenie, podział, przekształcenie lub ustanie osoby
prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej
Szczególne uregulowanie dotyczące zawarcia czynności przez przedstawiciela
(ustawowego bądź pełnomocnika) – art. 25 ust. 3
Zobowiązania umowne
– uwagi ogólne


Dziedzina ujednolicona w PPM Unii Europejskiej, wobec
czego ustawa nie zawiera niemal żadnej merytorycznej
regulacji w tym zakresie – w art. 28 rozporządzenia
odesłanie PE i Rady (WE) nr 593/2008 z 17.6.2008 str. w
sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych
(Rzym I) (Dz. Urz. UE L 177 z 04.07.2008 r., str. 6).
Przy rozstrzyganiu o zakresie czasowym stosowania
rozporządzenia, należy mieć na uwadze wyłącznie jego
przepisy – data wejścia w życie nowej ustawy jest bez
znaczenia
Zobowiązania umowne
– umowy ubezpieczenia (I)


Statut umów ubezpieczenia jest generalnie
regulowany przez art. 7 rozporządzenia Rzym I,
bez względu na charakter ubezpieczanego
ryzyka oraz jego lokalizację (wewnątrz bądź na
zewnątrz UE) – inaczej niż wg konwencji
rzymskiej
Ustawa – PPM:


częściowo rozszerza zakres zastosowania
rozporządzenia na sytuacje nim nieobjęte
zawiera przepisy kolizyjne, które państwa
członkowskie mogą ustanowić na podstawie
rozporządzenia
Zobowiązania umowne
– umowy ubezpieczenia (II)



Art. 28 ust. 2 ppm z 2011 r. – nakazuje stosować rozporządzenie do pewnych umów
ubezpieczenia, które zostały wyłączone z jego zakresu (art. 1 ust. 2 lit. j) Rzymu I)
Chodzi generalnie o pracownicze programy emerytalno-rentowe, bardzo rozbudowane
w niektórych państwach (np. Niemcy, Holandia), które: a) są finansowane przez
pracodawców, b) obejmują wyłącznie ich pracowników
W Polsce mamy do czynienia z programami ubezpieczeń emerytalnych lub rentowych
w ramach:




pracowniczych funduszy emerytalnych – ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych
programach emerytalnych (Dz. U. Nr 116, poz. 1207 z późn. zm.)
otwartych funduszy emerytalnych
Zaliczenie umów zawieranych z OFE do zakresu art. 28 ust. 2 ppm z 2011 r. co
najmniej wątpliwe – 1) brak związku z zatrudnieniem u pracodawcy i przynależnością
do programu emerytalnego, 2) zarządzanie grupowymi funduszami emerytalnymi
należy do zakresu dyrektywy nr 2002/83/EWG o ubezpieczeniach na życie
Do takich umów ubezpieczenia, które prawodawca unijny wyłączył z zakresu
rozporządzenia, należy odpowiednio stosować przepisy ogólne Rzymu I (odmiennie
M. Pazdan)
Zobowiązania umowne
– umowy ubezpieczenia (III)




Szczególne traktowanie umów ubezpieczenia obowiązkowego (art. 29 ppm) wynika
konsekwentnie z art. 7 ust. 4 rozporządzenia Rzym I, wyklucza wybór prawa
Art. 29 ust. 1 – jednostronna norma kolizyjna, poddająca prawu polskiemu umowy
ubezpieczenia obowiązkowego przewidziane prawem polskim (por. art. 7 ust. 4 lit. b
Rzymu I
Art. 29 ust. 2 – norma kolizyjna drugiego stopnia, odsyła do prawa innego państwa
EOG (np. niemieckiego, norweskiego), które rozstrzygnie, czy chce być stosowane
Obie normy pozostają ze sobą w stosunku swoistej konkurencji; przykład:


Polak stale przebywający w Niemczech jest właścicielem ciężarówki zarejestrowanej w Polsce
– które prawo (polskie? niemieckie?) będzie właściwe dla ubezpieczenia OC?
Konieczne porównywanie ze sobą regulacji merytorycznej polskiej i niemieckiej w celu
ustalenia, które z tych praw ma wyraźniej zarysowany interes w dojściu do
głosu – jeżeli oba przewidują obowiązek ubezpieczenia, to stosuje się to prawo,
które ściślej wiąże się z danym stanem faktycznym (prawo polskie: posiadanie
pojazdu w Polsce, art. 27 ustawy o ub. obow.; prawo niemieckie: stały pobyt
posiadacza pojazdu w Niemczech, § 1 PflVG)
Zobowiązania umowne
– ochrona konsumenta





Realizowana w nowej ustawie przez art.. 30
Przewiduje on rozwiązanie trochę podobne do tego, które w rozporządzeniu
Rzym I jest stosowane w art. 6 (umowy konsumenckie) oraz art. 8 (umowy
o pracę)
Wybór prawa właściwego przez strony nie może doprowadzić do
pozbawienia konsumenta ochrony – nie tyle wyłączenie możliwości
wyboru prawa właściwego, ile raczej ograniczenie jego skuteczności
(oddziaływania prawa wybranego na dany stosunek kontraktowy)
W literaturze niemieckiej rozwiązanie określane mianem: „miksu prawnego”
(Rechtsmix)
Jeżeli orzeka sąd polski, to musi porównywać ze sobą szczegółowe
rozwiązania obcego prawa wybranego z prawem polskim i dla każdej kwestii
rozstrzygać, które prawo przyznaje konsumentowi silniejszą ochronę
Zobowiązania pozaumowne
– odpowiedzialność za acta iure imperii




Ustawa z 1965 r. pomijała w ogóle kwestię prawa właściwego dla
odpowiedzialności cywilnoprawnej państwa za wykonywanie władzy
publicznej – nie oznacza to jednak braku normy kolizyjnej
Wynikała ona dotychczas ze zwyczaju międzynarodowego, narzucającego
przede wszystkim jurysdykcję wyłączną państwa, którego organ dopuścił się
działania bądź zaniechania (par in parem non habet imperium), zob. wyrok
ETS w sprawie C-292/05 Lechouritou i in.
Kodyfikacja tej zasady w art. 35 ppm ułatwi sądom rozstrzyganie takich
spraw z elementem transgranicznym (są one faktycznie coraz częstsze)
Prawidłowe rozumienie „działania i zaniechania organów wykonujących w
danym państwie władzę publiczną”, przykład katastrofy smoleńskiej
Stosunki nieuregulowane





Kompletność kodyfikacji prawa kolizyjnego jest celem niemożliwym do
osiągnięcia
Dotychczasowa ustawa nie zawierała normy upoważniającej explicite sąd do
wynajdywania normy sędziowskiej (ad casum), jeżeli stan faktyczny nie
mieścił się w zakresie jakiejkolwiek normy kolizyjnej
Art. 67 nowej ustawy – tylko w razie braku wskazania prawa właściwego w
jakichkolwiek przepisach kolizyjnych (tej ustawy, innych ustaw, aktów prawa
międzynarodowego lub europejskiego)
Niestosowany wtedy, gdy norma kolizyjna jest, ale zdaniem sądu nie
wskazuje prawa najściślej związanego ze stosunkiem
Istnieją tylko szczegółowe klauzule korekcyjne, np. art. 32 ust. 2
(zobowiązania z jednostr. czynn. prawnych), art.. 43 ppm (res in transitu)
Pytania, refleksje?
Dziękuję za uwagę!
[email protected]