Autoreferat - diecezja.Rzeszow.pl
advertisement
Ks. dr Jerzy Buczek Rzeszów Rzeszów, 20.10.2014 r. AUTOREFERAT 1. DANE OSOBOWE Ks. dr Jerzy Buczek, ur. 5.11.1958 r., w Korczynie, woj. podkarpackie, kanclerz Kurii Diecezjalnej w Rzeszowie, wykładowca teologii dogmatycznej w WSD w Rzeszowie. 2. ZDOBYTE WYKSZTAŁCENIE, POSIADANE DYPLOMY, STOPNIE NAUKOWE W latach 1973-1977 Liceum Ogólnokształcące w Krośnie. W latach 1977-1983 studia w Wyższym Seminarium Duchownym w Przemyślu, magisterium z teologii moralnej na podstawie pracy: Problematyka moralna w pismach ks. Hieronima Kajsiewicza, Przemyśl 1983 (obronionej na KUL-u). W latach 1986-2001 studia w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, Wydział Teologiczny: - Studia licencjackie z teologii dogmatycznej w latach 1986-1988. Obrona pracy magisterskiej z teologii dogmatycznej: Religijne odrodzenie narodu według ks. Hieronima Kajsiewicza, Lublin 1986. Licencjat teologiczny z teologii dogmatycznej - 1988. - Studia doktoranckie z teologii dogmatycznej w latach 1988-1991. Obrona pracy doktorskiej, pisanej pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Czesława S. Bartnika: Pneumatologia eklezjologiczna w nauczaniu Jana Pawła II, Lublin 1991. Stopień naukowy: doktor nauk teologicznych w zakresie teologii dogmatycznej. 3. PRZEBIEG PRACY, INFORMACJE O DOTYCHCZASOWYM ZATRUDNIENIU: Po studiach w Wyższym Seminarium Duchownym w Przemyślu (w latach 1977-1983), święcenia kapłańskie 29 czerwca 1983 roku. W latach 1983-1986 praca w duszpasterstwie w parafii Dubiecko (jako wikariusz), W latach 1986-1991 studia licencjackie i doktoranckie z teologii dogmatycznej w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W latach 1991-1992 - duszpasterz akademicki i wykładowca etyki w Akademii Rolniczej w Krakowie – Filia w Rzeszowie. W latach 1992-1999 kanclerz Kurii Diecezjalnej w Rzeszowie i odpowiedzialny za prace II Polskiego Synodu Plenarnego w diecezji. W latach 1992 - 2004 wykładowca teologii dogmatycznej w Kolegium Teologicznym i Instytucie Teologiczno - Pastoralnym w Rzeszowie, a od 1993 roku do chwili obecnej wykładowca teologii dogmatycznej w Wyższym Seminarium Duchownym w Rzeszowie. Od 1999 do 2010 r. rektor Wyższego Seminarium Duchownego w Rzeszowie. W latach 2001-2004 odpowiedzialny za Komisję Liturgiczną w I Synodzie Diecezji Rzeszowskiej. Od 2010 ponownie kanclerz Kurii Diecezjalnej w Rzeszowie. 1 Należę do Kolegium Konsultorów Diecezji Rzeszowskiej, Rady Kapłańskiej i innych rad diecezjalnych. Jestem od początku istnienia diecezji cenzorem pism teologicznych. Należę do Kolegium redakcyjnego pisma naukowego Diecezji Rzeszowskiej "Resovia Sacra". Należę do Polskiego Towarzystwa Mariologicznego i Towarzystwa Teologów Dogmatyków. Od 2000 r. jestem Kapelanem Honorowym Jego Świątobliwości i Kanonikiem gremialnym Kapituły Katedralnej w Rzeszowie. 4. WSKAZANIE OSIĄGNIĘCIA NAUKOWEGO Moja twórczość naukowa obejmuje kilka działów teologii dogmatycznej, wśród nich szczególne miejsce zajmują: teologia narodu oraz pneumatologia. Owocem tych zainteresowań i badań są dwie pozycje książkowe: Teologia narodu w ujęciu wybranych polskich teologów, Rzeszów 2014, s. 414, oraz Pneumatologia eklezjologiczna w nauczaniu Jana Pawła II, Rzeszów 2014, s. 408 - praca doktorska obroniona w Lublinie w 1991 r., wydana drukiem, po krytycznym opracowaniu, w Rzeszowie w 2014 r. Obok tych monografii powstało także szereg artykułów z dwóch powyższych oraz innych obszarów badań teologicznych. a. Teologia narodu w ujęciu wybranych polskich teologów, Rzeszów 2014, s. 414. Książka prezentuje teologię narodu w oparciu o nauczanie ks. Hieronima Kajsiewicza, ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego, Ojca Świętego Jana Pawła II i ks. prof. Czesława Stanisława Bartnika. Celem dzieła było przedstawienie charakterystycznych cech polskiej teologii narodu, będącej swoistym osiągnięciem w teologicznej myśli światowej. Bez wątpienia na ten szczególny charakter polskiej teologii narodu wywarły wpływ: wrażliwość Polaków na sprawy godności i praw osoby ludzkiej oraz rodziny, szczególna więź narodu z Bogiem i Kościołem, a także trudne dzieje narodu, z utratą niepodległości. Te wszystkie okoliczności sprawiły, że w polskiej myśli, bardziej niż w innych krajach, rozwinęły się idee: narodu, ojczyzny i patriotyzmu. Przeprowadzone badania wykazały, że od początku dziejów narodu polskiego była obecna myśl teologiczna dotycząca narodu, jednak szczególny jej rozwój nastąpił w XIX i w XX wieku. W ostatnich dwustu latach pojawiło się szereg myślicieli, którzy rozwijali dynamicznie polską teologię narodu i pogłębiali rozumienie podstawowych kategorii związanych z narodem. Bez wątpienia najwybitniejszymi z nich są autorzy omawiani w tej pracy. Każdy z prezentowanych autorów tworzył w nieco odmiennej sytuacji. Ks. H. Kajsiewicz nauczał i pisał w czasie rozbiorów, emigracji znacznej części patriotycznej elity, prób odzyskania niepodległości państwowej przez powstania zbrojne przeciw zaborcom. Ks. Prymas Wyszyński działał i nauczał w czasie zniewolenia narodu polskiego przed dwa totalitaryzmy: hitlerowski i komunistyczny, gdy Polska, ze znaczącym udziałem Kościoła, musiała walczyć o swą niepodległość, tożsamość narodową i katolicką. Jan Paweł II, szczególnie wrażliwy na godność osoby ludzkiej, rolę wolności i odpowiedzialności, przez swą posługę papieską przyczynił się do upadku komunizmu w Europie ŚrodkowoWschodniej oraz wielu totalitaryzmów na całym świecie. Podjął także wielki trud wskazywania światu, Europie i poszczególnym narodom, że Chrystus i Jego Ewangelia są fundamentem wszelkiego budowania przyszłości i pomyślności. Ks. prof. Cz. Bartnik tworzy 2 teologię narodu na przełomie tysiącleci, gdy wiele bardzo optymistycznych wizji się nie sprawdziło, a kategorie: naród, ojczyzna, patriotyzm są często odrzucane, lub próbuje się zrewidować ich rozumienie, a także gdy kwestionuje się rolę Kościoła w kształtowaniu bytu Europy i poszczególnych narodów. Przeanalizowano całość twórczości wymienionych autorów i używając metody krytycznej analizy źródeł, z bogatej twórczości autorów wybrano teksty podejmujące temat narodu, ojczyzny i patriotyzmu, w relacji do osób ludzkich, rodziny, państwa, Europy, Chrystusa i Kościoła. Z zebranego materiału udało się przez szczegółowe analizy i porównania wyodrębnić pewne działy, które następnie zostały poddane szczegółowemu opracowaniu, w celu wskazania istotnych i specyficznych elementów teologii narodu u każdego z omawianych autorów. We wnikliwej analizie ich twórczości pomocą służyły także liczne opracowania. Nie zabrakło w pracy również metody porównawczej, ponieważ można zauważyć u omawianych autorów wzajemne oddziaływanie i sięganie do myśli poprzedników. Wreszcie w końcowym etapie podjęto próbę syntezy, wskazania istotnych elementów tego działu teologii, który nazywamy teologią narodu. W zakończeniu zaprezentowano również praktyczne wnioski na dzisiaj dla Polski i Polaków, wynikające z nauczania omawianych autorów. Niniejsza praca składa się w czterech rozdziałów. W pierwszym zaprezentowano religijną wizję narodu w ujęciu ks. Hieronima Kajsiewicza. Rozdział drugi przedstawił teologię narodu w nauczaniu kardynała Stefana Wyszyńskiego, rozdział trzeci został poświęcony nauczaniu Jana Pawła II o narodzie, a rozdział czwarty prezentuje główne elementy teologii narodu w ujęciu ks. Czesława Stanisława Bartnika. Analizy przeprowadzone w pierwszym rozdziale wykazały, że ks. Hieronim Kajsiewicz ujmował rzeczywistość narodu nie tyle w kategoriach politycznych, czy socjologicznych, ale ściśle religijnych. Mówiąc o narodzie, wskazywał na podstawy jego bytu, jakimi są Bóg i Kościół. Bóg stwarza wszystkie narody i obejmuje je swą Opatrznością. Dzięki Kościołowi narody stają się chrześcijańskie i mogą w pełni realizować swą tożsamość i powołanie. Naród ma swoistą osobowość i wolność, a jego dzieje mają paschalny charakter. Ponieważ naród polski okazywał się niewierny, popełniał grzechy, zaniedbał misje zewnętrzne i wewnętrzne, które miał do wypełnienia, przyszedł upadek narodu i państwa. Ks. Kajsiewicz z dużą znajomością sytuacji polskiej wskazuje na podstawowe grzechy i zaniedbania narodu, ale także przypomina, że upadek państwa polskiego był nie tylko prostą konsekwencją grzechów narodu, ale także karą Bożą za nie i równocześnie szansą odrodzenia. Skoro naród jest w stanie grzechu, trzeba nawrócenia i pokuty. Kajsiewicz wzywał więc z mocą do pokuty, bo był przekonany, że dopiero gdy naród nawróci się i podejmie pokutę, Polska odzyska niepodległość. Nie da wolności Polsce ani rewolucja, ani fałszywy mesjanizm. Nie dadzą jej również powstania, które tylko wykrwawiają naród. Wolność będzie darem Boga dla narodu który pokutuje, nawraca się, pracuje nad sobą, przemienia moralność na wierną Chrystusowi, powstaje z wszystkich grzechów, zwłaszcza dotyczących rodziny, podejmuje na nowo realizację misji wewnętrznych i zewnętrznych oraz podejmuje wytrwałą modlitwę o wolność. Wówczas, gdy nadejdzie odpowiedni czas, Bóg da Polsce wolność. Analizy rozdziału II dowiodły, że w nauczaniu kardynała Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Tysiąclecia, naród i ojczyzna są podstawowymi kategoriami, wokół których buduje 3 swoje przesłanie do rodaków. Naród, w ujęciu S. Wyszyńskiego, będąc społecznością naturalną, związaną z osobami, z rodziną, staje się rodziną rodzin, wielkim organizmem ludzkim, swoistą osobą zbiorową. Naród, na podobieństwo człowieka, jest bytem, który się rozwija, doskonali i staje także przed wyborem między dobrem a złem. Prymas widzi naród najpierw w odniesieniu do rzeczywistości doczesnych: osoby ludzkiej, rodziny, ojczyzny, państwa, rodziny narodów. Według Prymasa naród trzeba także ujmować w odniesieniu do Boga i Kościoła. Naród jako stworzony przez Boga, posiada swoją godność, daną przez Stwórcę i pod wpływem Kościoła przechodzi w „naród chrześcijański". Naród ma wymiar doczesny i nadprzyrodzony oraz niejako „ciało" i „duszę" w szerokim znaczeniu. Naród znajduje się nie tylko w centrum stworzenia, ale także i zbawienia, a więc oddziaływania Chrystusa i Kościoła. Oddziałują na niego sakramenty w aspekcie społecznym, a naród staje się podmiotem dla życia kościelnego, dla „Kościoła narodu". Szczególną rolę w narodzie pełni również Maryja - Matka Chrystusa, Kościoła i narodu. Te odniesienia są fundamentem podstawowych praw narodu, które Prymas przypominał i o których przestrzeganie wielokrotnie się upominał. Kardynał Stefan Wyszyński wskazuje również na zagrożenia i nadzieje stojące przez narodem polskim w nadchodzącym tysiącleciu. Rozdział III ukazał, że dla Jana Pawła II, jako pasterza Kościoła powszechnego, kategoria narodu, ściśle powiązana z osobą ludzką, rodziną i Kościołem, pełni bardzo ważną rolę. Papież mówi o narodzie, podobnie jak pozostali autorzy, w oparciu Biblię i jej ideę ludu Bożego Starego i Nowego Przymierza. Jest to równocześnie teologia narodu oparta na całościowej wizji człowieka, na poszanowaniu jego godności i praw, ukazująca rodzinę, ród, naród jako społeczności naturalne, w których człowiek może wzrastać i realizować w pełni swoje człowieczeństwo. Dla Jana Pawła II naród łączy się z rodziną, z więzami krwi, określonym terytorium, ale jeszcze bardziej z językiem, kulturą i historią, tożsamością. Ojczyzna to ojcowizna, dziedzictwo po ojcach, to ziemia polska, dziedzictwo kultury i dziejów, wartości, które stanowią Polskę. W teologii narodu Jana Pawła II, podobnie jak w jego antropologii teologicznej, niezwykle ważną rolę odgrywają: wolność, prawda i solidarność. Dla Papieża jest jasne, że tak jak człowieka, tak i narodów, a zwłaszcza polskiego nie można zrozumieć bez Chrystusa. To Kościół przyniósł Polsce Chrystusa, czyli klucz do rozumienia człowieka i narodu, do rozumienia dziejów Polski i Polaków oraz tego, co naród polski wniósł w rozwój człowieka. Konsekwentnie nie można zrozumieć narodu i jego dziejów bez Maryi i Kościoła. Nie da się również zrozumieć Europy bez Chrystusa i tego wszystkiego, co wniósł w dzieje tego kontynentu. Europa stoi przed wielkim zadaniem powrotu do swoich korzeni i swej chrześcijańskiej tożsamości. Papież widzi w tym dziele ważne miejsce dla Polski i Kościoła. Wreszcie ostatni rozdział pracy przedstawia teologię narodu w ujęciu ks. prof. Czesława Stanisława Bartnika. Jego teologia prezentuje najpierw erudycyjne analizy rzeczywistości narodu i teologii narodu oraz różne ich określenia i definicje. Profesor opowiada się za ujęciem personalistycznym, genetycznym narodu. W tej koncepcji naród to społeczność naturalna, różniąca się od państwowej, będąca w ścisłej relacji do osoby, rodziny, rodu, i w związku z tym mająca swoistą personalność. Ujęcie personalistyczne broni naród przed indywidualizmem i kolektywizmem. Ks. Bartnik ukazuje również chrześcijańską wizję narodu, w której jawi się on jako byt naturalny, stworzony przez Boga, objęty szczególną Opatrznością Bożą i tak jak osoba jednostkowa, poddany procesowi zbawienia w świecie. Naród staje się chrześcijański przyjmując chrzest, umacnia się w bierzmowaniu, jednoczy się 4 z Chrystusem w Eucharystii narodu, nawraca się, zmartwychwstaje do nowego życia. Naród jest naturalnym zapodmiotowaniem Kościoła powszechnego, istnieje więc także Kościół narodu. W ujęciu ks. prof. Bartnika naród jest w ścisłych relacjach z innym rzeczywistościami, jak: osoby ludzkie, rodziny i rody, ojczyzna, państwo, Kościół i rodzina narodów. Ojczyzna jest ściśle związana z ojcowizną, dziedzictwem przekazanym przez ojców, z ziemią, językiem, historią, kulturą. Ojczyznę trzeba miłować na wzór rodziców. Profesor rozróżnia prawdziwy patriotyzm od innych, często niewłaściwych i błędnych ujęć relacji do ojczyzny, na czele z nacjonalizmem. Omawia również relacje narodu do państwa. Zdaniem omawianego autora w ramach teologii narodu nie można pominąć także zagadnienia jednoczącej się Europy, jako rodziny narodów i roli w tym dziele Polski i Kościoła. Profesor przypomina, że prawdziwą jedność naszego kontynentu można zbudować tylko w przyjęciu koncepcji Europy narodów, w powrocie do korzeni i wartości chrześcijańskich, w ścisłej łączności z Chrystusem, i ze służbą Kościoła wobec kontynentu. Polska w jednoczącej się Europie ma ważną rolę do spełnienia. Prezentowane poglądy czterech autorów pozwalają wskazać na istotne elementy i specyfikę polskiej teologii narodu. Teologia ta cechuje się personalistycznym spojrzeniem na naród, koncentruje się na człowieku jako osobie, na "fenomenie osoby" realizowanym w rodzinie, jako specyficznej wspólnocie osób oraz w narodzie, jako rodzinie rodzin. Naród w takim ujęciu jest rzeczywistością osobową, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym. Takie spojrzenie na naród, broni go przed niebezpieczeństwem nacjonalizmu i kosmopolityzmu, indywidualizmu i kolektywizmu, a także ateizmu i agnostycyzmu. Polscy teologowie podkreślają godność narodu, która płynie z niepojętej godności osoby ludzkiej, ale także z godności rodziny, rodu, plemienia, które mają coś więcej w sobie niż pojedyncza jednostka, mają niejako godność "osoby społecznej". Wielką rolę odgrywa w tym procesie Kościół katolicki, w którym i przez który zachodzi ścisła więź między osobą indywidualną a osobą społeczną. Polska teologia narodu jest biblijna, z odniesieniem do starotestamentalnej idei Narodu Wybranego i nowotestamentalnej idei Ludu Nowego Przymierza, jako rodziny narodów w łączności z Kościołem. Jest to również teologia mocno zakorzeniona w nauce Kościoła. Według niej naród obok wymiaru naturalnego, ziemi, ludzi, historii, kultury ma również odniesienie do Boga, do rzeczywistości stworzenia, odkupienia i łaski. Według wszystkich omawianych autorów nie można zrozumieć narodu bez odniesienia do Boga Stwórcy i do Chrystusa, który dokonuje jego odkupienia, a przez sakramenty wprowadza go w nowe życie. Naród staje się chrześcijański przez chrzest i umacnia się przez inne sakramenty. Niezbędna w tym dziele jest posługa Kościoła wobec narodu. Polska teologia narodu doprecyzowuje rozumienie narodu w relacji do ojczyzny, patriotyzmu oraz ich odniesień do społeczeństwa, państwa i rodziny narodów. Jej specyfiką jest większa wrażliwość na kategorie osoby i narodu, ojczyzny i jej miłości niż na Zachodzie, gdzie dominują kategorie: obywateli, społeczeństwa, państwa i prawa. Polska teologia akcentuje prawa i obowiązki osób, rodziny i narodu oraz ukazuje obowiązki państwa wobec nich. Szczególną rolę w ukazywaniu i bronieniu praw rodziny i narodu odegrał kardynał Stefan Wyszyński, podejmując zmagania z komunizmem w obronie tych praw. Według omawianych autorów teologia narodu zawsze łączy się z pamięcią o przeszłości narodu, tradycji, dziedzictwa historycznego, kultury. Ojczyzna ściśle wiąże się z określonym terytorium, jako ziemią rodzinną, z ludźmi żyjącymi na tym obszarze, jednak to 5 kultura przede wszystkim decyduje o tożsamości narodu. Zdaniem Jana Pawła II naród powstaje w kulturze i z kultury. Naród buduje swoją tożsamość także przed odwoływanie się do swoich dziejów pełnych chwały, ale również trudów i cierpień. W nauczaniu omawianych teologów widać wyraźny akcent na zachowanie tożsamości narodu przez pamięć, znajomość dziejów ojczystych, zachowanie dziedzictwa i przekazanie go wzbogaconego następnym pokoleniom. Ważną wymiarem w teologii narodu rozwijanej w Polsce jest idea posłanniczości, zwanej w niektórych postaciach "mesjanizmem". W polskim wydaniu chodzi o mesjanizm chrystologiczny i eklezjologiczny. Jest to nie tyle "mesjanizm narodu", co wypełnienie przez naród zadań religijnych przy pomocy Kościoła. Naród, będąc cząstką ludzkości, świata i dziejów, będąc stworzonym i odkupionych przez Boga, ma również określone zadania, posłannictwa: wewnętrzne i zewnętrzne. Naród powinien nawiązywać do swoich początków i przeszłości, rozwijać moc ducha, kształtować moralność, a przede wszystkim służyć osobom i rodzinom w narodzie, innym narodom i całej rodzinie narodów, by budować nową ludzkość i przybliżać Królestwo Boże. W polskiej teologii narodu istotną rolę odgrywa myślenie etyczne. Polska myśl uważa, że nie ma właściwego życia zbiorowego bez etyki, musi nią być przesiąknięte życie społeczne i polityczne. Ten element był szczególnie obecny w nauczaniu ks. Kajsiewicza oraz kardynała Wyszyńskiego, w jego zmaganiu z komunizmem, choć także pozostali autorzy tym zagadnieniom poświęcają wiele uwagi. Trzeba więc stałego nawracania, wierności Ewangelii, trzeba dążenia do prawdy, walki z wadami narodowymi, trzeba ludzi sumienia, by naród mógł właściwie żyć, spełniać swoje zadania i się rozwijać. Polska myśl narodowa cechuje się również pewnym wyczuleniem na działanie, czyn, praktykę życia. Nie tyle chodzi o dzieła techniki, gospodarki, handlu, ale bardziej o wymiar personalny, moralny, kulturowy, historyczny, narodowy. W tym działaniu przodował element duchowy, który wraz z chrześcijaństwem sprawiał, że naród nie zagubił się w materii, że zawsze chodziło o wartości wyższe. Wielki wkład w rozumienie teologii narodu i praktyczne przełożenie zasad na życie miała "Solidarność". Jej idea, mocno rozwijana przez Jana Pawła II, jest trwałym dorobkiem polskiej myśli społecznej i teologicznej. Istotnym elementem polskiej teologii narodu jest jej otwarcie na rzeczywistość innych narodów. Narody tworzą swoistą rodzinę narodów, na wzór narodu, który jest rodziną rodzin. Europejska rodzina narodów podejmuje zadanie tworzenia jedności. Tematyce tej poświęcają wiele uwagi Jan Paweł II i ks. prof. Czesław Bartnik. Akcentując rolę chrześcijaństwa w powstaniu Europy, wskazując na jej korzenie, rolę Chrystusa i Kościoła dla Europy, przeciwstawiają się pomysłom jedności Europy jako jednego państwa, z odrzucaniem kategorii narodów, z pomijaniem wartości chrześcijańskich i roli Kościoła w budowaniu przyszłości Europy. Polska teologia narodu przypomina, że Polska nie musi wchodzić do Europy, bo zawsze w niej była, broniąc ją często przed niebezpieczeństwami. Polska nie musi mieć również kompleksu, bowiem ma wiele wartości, którymi może ubogacić Europę. Omawiani teologowie wskazują również, że polska teologia narodu jest nie tylko naukową refleksją nad narodem i jego relacjami, w oparciu o Pismo św. i naukę Kościoła, ale jest świadectwem miłości do ojczyzny, jej dziejów, do ziemi polskiej i kultury, ale przede wszystkim miłości do rodaków, począwszy od rodziców, rodziny, aż po cały naród. Autorzy przywołują wiele przykładów tej miłości do ojczyzny z historii oraz sami dają jej świadectwo 6 w swoim życiu, z wielką troską wzywając także Polaków do jej miłowania i pracy dla niej; przestrzegają także przed niebezpieczeństwami grożącymi Polsce. Czym polska teologia narodu może ubogacić życie narodu polskiego i Europy? Przede wszystkim ukazaniem odniesień narodu do osoby ludzkiej, rodziny, rodziny narodów, państwa i Kościoła. Niezmiernie ważne jest personalistyczne ujęciem "natury" narodu jako rzeczywistości osób tworzących osobę społeczną, jako rodziny rodzin, wraz z innymi narodami tworzących rodzinę narodów. Także ważne jest ukazanie bogactwa rozumienia patriotyzmu, miłości do ojczyzny, rozwijanego w duchu ewangelicznej miłości, broniącego przed kosmopolityzmem i nacjonalizmem. Niezmiernie istotne jest rozwijanie przez polską teologię narodu wymiaru dziejów narodu, dziedzictwa, pamięci, historii, jego szczególnej więzi z Bogiem, Maryją i Kościołem. Wyjątkowym dorobkiem polskiej myśli jest idea "Solidarności", rozwijana w sposób twórczy zwłaszcza przez Jana Pawła II. Warto do niej wracać w wymiarze narodowym, jak i międzynarodowym. W dobie kryzysu wartości i tożsamości bardzo ważne jest odwoływanie się do korzeni chrześcijańskich, do fundamentów, na których budowano byt Polski i Europy. Stąd zdecydowane przypominanie przez autorów, że nie można podcinać korzeni, z których się wyrasta. Ważnym elementem polskiej teologii narodu, wartym upowszechnienia w świecie, jest "karta praw narodu" rozwijana zwłaszcza przez S. Wyszyńskiego i Cz. Bartnika. Autorzy podają także cenne i praktyczne wskazania dotyczące teologii Europy, budowania jej jedności i roli w niej Polski i innych narodów. Warte podkreślenia jest także teoretyczne opracowanie istotnych założeń i elementów teologii narodu, jako dziedziny teologii rzeczywistości ziemskich. Jest to bez wątpienia wielki wkład polskiej teologii w myśl światową, wart dalszego twórczego rozwijania. Praca niniejsza może być wykorzystana w teologii jako inspiracja dalszych badań tego ważnego elementu teologii rzeczywistości ziemskich, jakim jest teologia narodu. Istotne miejsce może znaleźć także w duszpasterstwie (tematyka homilii, katechez), gdzie zawsze sobie uświadamiano, że miłość ojczyzny, patriotyzm jest ważnym elementem formacji chrześcijańskiej. Znajdą w niej wiele inspiracji także katoliccy działacze społeczni oraz politycy, w czasie gdy trwa batalia o rozumienie i rolę narodu, patriotyzmu. Monografia może także służyć pomocą w kształtowaniu wizji zjednoczonej Europy, wyraźnie przeżywającej obecnie kryzys. Wskazuje ona jednoznacznie, że szacunek do osoby ludzkiej, rodziny, narodu jako rodziny rodzin oraz społeczności międzynarodowej jako rodziny narodów oraz uznanie roli chrześcijaństwa i Kościoła jest jedyną drogą budowania przyszłości narodów, Europy i świata oraz może być skuteczną obroną przed nacjonalizmem i kosmopolityzmem, przed globalizacją rozumianą jako dominacja struktur ponadnarodowych, korporacji finansowych i gospodarczych, z pomniejszaniem roli osób ludzkich, rodzin i narodów. b. Pneumatologia eklezjologiczna w nauczaniu Jana Pawła II, Lublin 1991, druk: Rzeszów 2014, s. 408. Monografia ta jest pracą doktorską, napisaną pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Cz. S. Bartnika, obronioną na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w 1991 r. Ponieważ praca ta nic nie straciła na swej aktualności i ważności, postanowiłem wydać ją drukiem. Jest to wydanie krytyczne, uwzględniające uwagi recenzentów: o. prof. dra hab. Stanisława Celestyna Napiórkowskiego OFMConv oraz ks. prof. dra hab. Lucjana Baltera SAC. 7 Rozprawa niniejsza ukazała, że Jan Paweł II stworzył oryginalną i spójną pneumatologię eklezjologiczną. Nie jest to tylko eklezjologia pneumatologiczna, gdzie nauka o Duchu Świętym byłaby czymś "dodanym" do nauki o Kościele, ale jest to pierwsza poważniejsza próba ze strony oficjalnego Magisterium Kościoła przedstawienia relacji Ducha Świętego do Kościoła, w ujęciu pneumatologii eklezjologicznej, gdzie Duch Święty jest rzeczywistością dominującą. Jan Paweł II preferuje historiozbawcze i personalistyczne mówienie o tajemnicy Ducha Świętego w relacji do Kościoła. Ukazuje Ducha Świętego jako Inicjatora Kościoła, jego Realizatora i Dokonawcę. W nauczaniu papieskim Duch Święty ujawnia się jako Inicjator, Twórca Kościoła. Wszystkie działania Ducha Świętego wskazują wyraźnie na Niego jako Inicjatora Kościoła, bowiem inicjuje On wszelkie historiozbawcze działania Boże. Duch Święty, w łączności z innymi Osobami Boskimi, dokonał dzieła stworzenia i Wcielenia Syna Bożego. On był źródłem obdarowania w stworzeniu oraz inicjatorem człowieczeństwa Chrystusa, unii hipostatycznej, Jego uświęcenia, działania, złożenia ofiary, zmartwychwstania. On zainicjował Kościół, który począł się od wieków w myśli Bożej, zaczął istnieć w stworzeniu, istniał w sposób ukryty w dziejach Starego Testamentu, począł się we Wcieleniu Chrystusa i w Jego życiu ziemskim, szczególnie zaś na Krzyżu, i wreszcie narodził się ostatecznie dla świata w dniu zmartwychwstania i w dniu Pięćdziesiątnicy. Początki i całe istnienie Kościoła mają swoje niezmienne punkty odniesienia, którymi są misteria: Trójcy Świętej, Wcielenia oraz Paschy Chrystusa i zstąpienia Ducha Świętego. Od momentu zstąpienia na Kościół Duch Święty inicjuje sakramentalną obecność Chrystusa w Kościele, jest sprawcą przekazywania Bożego życia. Ostatecznie więc inicjacja Kościoła to długi proces, w którym działa przede wszystkim Duch Święty, choć w łączności z Ojcem i Synem. Papież ukazuje Ducha Świętego także jako Realizatora, Sprawcę Kościoła, który rozpoczął swą działalność w dniu Pięćdziesiątnicy, kiedy został przez Ducha Świętego urzeczywistniony i posłany. Kościół jako Ciało Chrystusa, lud Boży, communio, sakrament jest równocześnie miejscem „wiekuistej Pięćdziesiątnicy”. To kim jest, zawdzięcza Duchowi Świętemu, który jest jego Panem i Ożywicielem. On sprawia, że Kościół staje się w Chrystusie niejako sakramentem wewnętrznego zjednoczenia z Bogiem i jedności rodzaju ludzkiego. Kościół staje się znakiem i narzędziem działania Ducha Świętego, który udziela Kościołowi i przez Kościół Bożego życia i mieszka w Kościele na podobieństwo duszy, a w każdym człowieku jak w świątyni. Duch Święty jest twórcą komunii z Bogiem i między ludźmi. Będąc Darem, Miłością i Twórcą komunii w jedności Trójcy i zjednoczenia w unii hipostatycznej w Chrystusie, przedłuża swoje działania jednoczące na Kościół, nadając mu wymiar komunijny. Duch Święty jest twórcą swoistej „osobowości” Kościoła i jego personalizacji. Duch dokonuje także ciągłego uhistorycznienia Kościoła na wszystkich kontynentach i poprzez jego dzieje. Duch pogłębia ciągle samoświadomość Kościoła, pomagając mu odkrywać swoją naturę, powołanie i zadania. Duch jest także głównym ewangelizatorem i twórcą misyjnej natury Kościoła. On prowadzi Kościół po drogach zbawienia. W nauczaniu Jana Pawła II Duch ujawnia się wreszcie jako Dokonawca, Spełniciel Kościoła. Wędrując drogami zbawienia ku wieczności, Kościół równocześnie przebywa ciągle w Wieczerniku, gdzie przyzywa Ducha Świętego, który jest Duchem Prawdy i Parakletem Rzecznikiem, Orędownikiem i Pocieszycielem. Ten Duch prowadzi Kościół i poszczególnych ludzi do prawdy i wolności. Prawdą jest przede wszystkim Chrystus i Jego Ewangelia. Nie tworzy więc Duch Święty nowego objawienia, ale pomaga w odkrywaniu prawdy przyniesionej 8 przez Chrystusa, w jej zrozumieniu i aktualizacji. Czyni to w Kościele i poprzez niego wobec świata. Prowadzi do prawdy wszystkich wiernych, obdarza ich „zmysłem wiary”. Szczególnie działa na Magisterium Kościoła, udzielając mu charyzmatu nieomylności. Duch równocześnie przekonuje o grzechu, o sprawiedliwości i sądzie w kontekście Krzyża Chrystusowego. Przekonuje o każdym grzechu jakby w podwójnym wymiarze: dając człowiekowi poznać zło grzechu i równocześnie skierowując go ku dobru. To przekonywanie dokonuje się poprzez Kościół i sumienie każdego człowieka. Duch Święty wraz z Kościołem przyzywa Chrystusa i sprawia stałe jego przychodzenie w sposób sakramentalny. Równocześnie Duch jest przyzywany i oczekiwany przez ludzkość i Kościół jako źródło Prawdy i Miłości, jako Stróż nadziei w Kościele i w sercu człowieka, jako źródło uświęcenia, pokoju i zbawienia wiecznego. Duch jest mocą modlitwy Kościoła i wszystkich wierzących. On także przygotowuje Kościół i świat na paruzję Chrystusa. Wreszcie Duch, który dokonał zmartwychwstania Chrystusa, w Paruzji sprawi zmartwychwstanie ludzkich ciał i doprowadzi do komunii ludzkich osób z Osobami Bożymi. Zaprezentowana nauka Jana Pawła II o Duchu Świętym w relacji do Kościoła, mimo iż jeszcze nie zakończona (1990 r.) i może nie w pełni konsekwentna, zawiera wiele oryginalnych ujęć i rozwiązań, które razem tworzą dość wyraźny obraz pneumatologii eklezjologicznej. Jako pierwszy z papieży zajął się on tak szeroko problemem relacji Ducha Świętego do Kościoła w ujęciu pneumatologii eklezjologicznej. Mocno akcentuje, za teologią Wschodu, Pięćdziesiątnicę jako moment narodzin Kościoła dla świata, jako początek czasu Kościoła oraz ukazuje ją jako trwającą ciągle w Kościele. Kościół ma charakter epikletyczny, ciągle przyzywa Ducha Świętego i oczekuje Jego przyjścia. Oryginalna jest jego nauka o Duchu przekonującym o grzechu. Gdy dziś grozi ludziom zanik poczucia grzechu, wyjściem jest ożywienie wiary w Boga Ojca pełnego miłosierdzia, Chrystusa Odkupiciela i Ducha, który przekonuje świat o grzechu. Niewątpliwą zasługą Jana Pawła II jest nadanie wyraźnie personalnego charakteru relacjom między Bogiem w Trójcy, który jest Komunią Osób a człowiekiem, który jest wezwany do komunii z Bogiem i innymi ludźmi. Nauka Papieża zdaje się zabezpieczać personalistyczny charakter chrześcijaństwa i zapobiegać tendencjom formalistycznym. Papież dość wyraźnie akcentuje określenie Kościoła jako „communio”. Nie bez jego wpływu to określenie eksponuje także Synod Biskupów z 1985 r. Oryginalne, choć trochę niejasne i niedoprecyzowane, jest mówienie przez Papieża o swoistej „osobowości” Kościoła. Ważnym znakiem dla ekumenizmu jest także próba nowego spojrzenia na zagadnienie Filioque, przez wielokrotnie nawiązywanie do tekstu oryginalnego Soboru Konstantynopolitańskiego – do wspólnej Tradycji, łączącej Kościoły chrześcijańskie. W nauce Jana Pawła II można zauważyć także pewne słabości. Papież za mało uwzględnia teologię Wschodu i naukę Ojców Greckich. W sposób niezbyt jasny ukazuje własne, osobowe działanie Ducha Świętego, idąc raczej za zachodnim ujęciem św. Augustyna, twierdzącym, że Bóg działa na zewnątrz przez naturę, oraz ukazującym Ducha jak Miłość, Dar i „duszę” Kościoła. Niemniej jednak należy stwierdzić, że nauczanie Jana Pawła II o relacji Ducha Świętego do Kościoła jest ważne i potrzebne. Jest najważniejszym wkładem Magisterium w pneumatologię eklezjologiczną, rozwijając naukę Soboru Watykańskiego II i współczesnej teologii zachodniej. Twórczość Jana Pawła II jest także ważnym wkładem w rozwój pneumatologii, który postulował Paweł VI, pragnie wreszcie ułatwić człowiekowi wierzącemu spotkanie z tą wielką Tajemnicą wiary, którą jest Duch Święty. 9 Publikacja omawiając całość odniesień Ducha Świętego do Kościoła w nauczaniu Jana Pawła II może być wykorzystana w wykładach z pneumatologii w seminariach duchownych, może również służyć w duszpasterstwie, zwłaszcza jako pomoc dla kapłanów w opracowaniu homilii i katechez, w przygotowaniu młodzieży do bierzmowania, oraz formacji Ruchu Odnowy w Duchu Świętym, może również pomóc wszystkim osobom wierzącym w odkrywaniu Ducha Świętego działającego w Kościele i w człowieku. 5. OMÓWIENIE POZOSTAŁYCH OSIĄGNIĘĆ NAUKOWO-BADAWCZYCH a. Artykuły dotyczące teologii narodu W ramach teologii narodu zostały opublikowane artykuły dotyczące koncepcji odrodzenia narodu w ujęciu Ks. Kajsiewicza oraz widzenia jedności Europy oraz roli w niej Kościoła i ludzi wierzących według Jana Pawła II i Ks. Cz. Bartnika, a także teologii narodu w nauczaniu kardynała S. Wyszyńskiego. Te opracowania zostały przygotowane jako referaty na sympozja, następnie zostały opublikowane. Stały się one w znaczący sposób inspiracją do przygotowania całościowego opracowania teologii narodu według tych autorów. - Religijne odrodzenie narodu według Ks. Hieronima Kajsiewicza, w: "Ecclesiae Premisliensi Serviens". Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Infułatowi Stanisławowi Zygarowiczowi, red. A. Szal, J. Trojnar, Przemyśl 2001, s. 391-412. - Chrześcijańskie widzenie jedności Europy, w: Przyszłość w jedności, red. S. Budzik. M. Heller, Tarnów 2002, s. 143-172; druk także w: „Zwiastowanie” 10(2001) nr 4, s. 51-69. - Katolik, Polak, Europejczyk – refleksje nad kulturową tożsamością, "Oikoumene Carpathia"1 3(2010) nr 4, s. 13-37. - Teologia narodu w nauczania Kardynała Stefana Wyszyńskiego, "Civitas Christiana" 2014 nr 9, s. 26-28 (fragment referatu). b. Artykuły z pneumatologii Po doktoracie kontynuowałem szczegółową analizę nauczania Jana Pawła II, dotyczącego Ducha Świętego w relacji do Chrystusa, Maryi, człowieka i sakramentów. Jest to poszerzenie tematyki doktoratu, która dotyczyła relacji Ducha Świętego do Kościoła i obejmowała twórczość Papieża tylko do 1990 roku. Wartym podkreślenia wśród tych opracowań jest całościowe ukazanie nauczania Jana Pawła II w czasie audiencji środowych na temat Ducha Świętego. - Pneumatologia w nauczaniu „środowym” Jana Pawła II, w: Jan Paweł II, Dominum et vivificantem. Tekst i komentarze, Lublin 1994, s. 235-259. - Pneumatologia eklezjologiczna czy eklezjologia pneumatologiczna, „Resovia Sacra2” 5(1998), s.25-58. - Duch Święty w życiu wewnętrznym człowieka w nauczaniu środowym Jana Pawła II, „Resovia Sacra” 7(2000), s. 7-25. 1 2 Pismo Centrum Kultury Ekumenicznej w Myczkowcach (recenzent ks. dr hab. J. Mierzwa, prof. UPJP II). Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej (rocznik naukowy, recenzowany). 10 - Duch Święty w życiu ziemskim Jezusa Chrystusa w nauczaniu Jana Pawła II, "Resovia Sacra" 8(2001), s. 47-71. - Pedagogika Ducha Świętego w nauczaniu Jana Pawła II, w: Dar wychowania. Pedagogika Jana Pawła II, red. J. Homplewicz, Rzeszów 2001, s. 11-26. - Duch Święty a Wcielenie Syna Bożego w nauczaniu Jana Pawła II, "Resovia Sacra" 910(2002/2003) s. 73-93. - Maryja wzorem więzi z Duchem Świętym w nauczaniu Jana Pawła II, „Salvatoris Mater” 7(2005) nr 3-4, s. 36-57. - Pneumatologia sakramentalna w nauczaniu Jana Pawła II, „Resovia Sacra” 13(2006), s. 4977. Ważnym artykułem, poszerzającym dotychczasową tematykę, jest opracowanie dotyczące pneumatologii św. Tomasza z Akwinu: - Nauka św. Tomasza z Akwinu o siedmiu darach Ducha Świętego, w: "W mocy Ducha Świętego", Księga Pamiątkowa dla Jego Ekscelencji Ks. Bpa Edwarda Białogłowskiego, z okazji XXV rocznicy święceń biskupich, red. P. Mierzwa, M. Nabożny, Rzeszów 2013, s. 4681. c. Mariologia Kolejnym działem teologii, któremu poświęciłem wiele uwagi jest mariologia. Należę do Polskiego Towarzystwa Mariologicznego i jestem stałym współpracownikiem kwartalnika mariologicznego: "Salvatoris Mater". W tym kwartalniku wydrukowałem kilka artykułów poświęconych mariologii: - Maryja a Bóg Ojciec w nauczaniu Jana Pawła II, „Salvatoris Mater” 1(1999) nr 1, s. 207228. - Bóg Ojciec a Maryja w pieśniach zamieszczonych w Śpiewniku kościelnym Ks. Jana Siedleckiego, „Salvatoris Mater” 1(1999) nr 3, s. 81-104. - Maryja wzorem więzi z Duchem Świętym w nauczaniu Jana Pawła II, „Salvatoris Mater” 7(2005) nr 3-4, s. 36-57. Kolejny artykuł został przygotowany jako referat na sympozjum poświęcone kardynałowi Stefanowi Wyszyńskiemu. Dotyczył drogi maryjnej w posłudze i nauczaniu Prymasa S. Wyszyńskiego. - Wszystko postawiłem na Maryję. Maryjna droga Prymasa Stefana Kardynała Wyszyńskiego, w: Nauczanie społeczne Kardynała Stefana Wyszyńskiego, red. A. Garbarz, Rzeszów 2001, s. 117-138. Wreszcie jako rektor Seminarium wygłosiłem referat dotyczący roli Maryi w życiu kapłańskim i kleryckim. Został on opublikowany na stronie www.diecezja.rzeszow.pl: - Maryja w życiu kapłańskim i kleryckim. Referat w czasie sympozjum 8.12.2009, http://www.diecezja.rzeszow.pl/?q=node/11016 [20.12.2009]. d. Eklezjologia Ważny działem moich badań teologicznych jest eklezjologia. Doktorat był obszernym i szczegółowym podjęciem tematu Kościoła w nauczaniu Jana Pawła II w ramach 11 pneumatologii eklezjologicznej. Następne opracowania dotyczyły eklezjologii w ujęciu Ks. Czesława S. Bartnika: - Eklezjologia w nauczaniu Ks. Prof. Czesława Bartnika, w: Ku mądrości teologii, red. K. Góźdź, E. Sienkiewicz, Szczecin 2008, s. 251-265. - Eklezjologia w pismach Cz. S. Bartnika, „Teologia w Polsce” 3,1 (2009), s. 31-61. - Geneza Kościoła w pismach ks. Prof. Czesława Bartnika, w: "In Persona Christi". Księga pamiątkowa ku czci Ks. Profesora Czesława S. Bartnika, t. 2, Lublin 2009, s. 519-533. e. Teologia kapłaństwa W latach 1999-2010, pełniąc funkcję rektora WSD w Rzeszowie, podejmowałem formację kleryków do kapłaństwa. W ramach formacji przygotowałem szereg pomocy formacyjnych (ich wykaz znajduje się w dziale poświęconym działaniom organizacyjnopopularyzatorskim). W ostatnich latach prowadzę badania dotyczące nauczania ostatnich papieży na temat kapłaństwa i formacji do niego. Owocem tych badań są artykuły: - Przygotowanie do posługi kapłańskiej według Josepha Ratzingera - Benedykta XVI, "Resovia Sacra” 18-20/2011-2013, s. 131-160. - Formacja do kapłaństwa w rozważaniach Jana Pawła II na Anioł Pański przed Synodem Biskupów w 1990 roku, "Resovia Sacra” 21/2014, [w druku]. Przygotowałem także dwa opracowania, poświęcone realizacji kapłaństwa, z racji jubileuszy Jana Pawła II i Biskupa Rzeszowskiego Kazimierza Górnego: - 25-lecie pontyfikatu Jana Pawła II, „Zwiastowanie”3 12(2003) nr 4, s. 51-73. - W roku kapłańskim - podwójny jubileusz Biskupa Rzeszowskiego. 25-lecie święceń biskupich i 50-lecie święceń kapłańskich, "Zwiastowanie", numer specjalny 2010, s. 17-34. f. Inne artykuły Wśród innych opracowań na szczególną uwagę zasługują artykuły poświęcone ważnym tematom współczesnej teologii. Pierwszym z nich jest artykuł poświęcony teologii nadziei w nauczaniu Jana Pawła II, ukazujący całościowe spojrzenie papieża na ten temat, w kontekście zaniku nadziei we współczesnym świecie, a zwłaszcza Europie: - Nadzieja w nauczaniu Jana Pawła II, w: "Ecclesiae, Patrie et homini serviens". Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Biskupowi Kazimierzowi Górnemu, t. 2, Rzeszów, 2007, s. 19-40. Oryginalnym opracowaniem jest także artykuł poświęcony obrazowi świata w średniowiecznej teologii i jego konsekwencjom w ujmowaniu podstawowych zagadnień teologicznych: - Obraz świata w średniowiecznej teologii, "Resovia Sacra" 16(2009), s. 45-69. 3 "Zwiastowanie", Pismo Diecezji Rzeszowskiej (kwartalnik) 12 Wreszcie bardzo aktualny artykuł podejmujący temat chrześcijańskiej wizji człowieka wobec wspólczesnych zagrożeń cywilizacyjnych i kulturowych: - Człowiek w nauczaniu i misji Kościoła - wymiar doktrynalny, "Oikoumene Carpathia" 3(2010) nr 4, s. 65-91. g. Hasła w Encyklopedii Katolickiej: Przygotowałem także kilka haseł encyklopedycznych: - Satis cognitium, EK t. 17, Lublin 2012, kol. 1143. - Sprawiedliwość Boża, EK t. 18, Lublin 2013, kol. 737-738. - Stan pośredni, EK t. 18, Lublin 2013, kol. 777-778. - Syllabus, EK t. 18, Lublin 2013, kol. 1278-1279. h. Recenzje: Jestem autorem kilku recenzji ważnych dzieł teologicznych: - Rec. L. Bouyer, Duch Święty Pocieszyciel. Duch Święty i życie w łasce, Kraków 2000, s. 579, tłum. z języka francuskiego A. Liduchowska. Tytuł oryginału: Le Consolateur. EspritSaint et vie de grâce, Paris 1980, „Resovia Sacra” 7(2000), s. 335-338. - Rec. Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969-1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 472; „Resovia Sacra” 7(2000), s. 339-341. - Rec. Cz. S. Bartnik, Dogmatyka katolicka t. I (Lublin 1999, s. 861) i tom II (Lublin 2003, s. 1057), „Resovia Sacra" 9/10(2002/2003), s. 331-336. Warto zauważyć recenzję, będącą bardzo szczegółową analizą Katechizmu Kościoła Katolickiego dla Młodych „Youcat”, wskazującą na jego zalety, ale także ukazującą nieścisłości, braki językowe, wątpliwe sformułowania, które powinny zostać usunięte przy następnym wydaniu: - Uwagi do Katechizmu Kościoła Katolickiego dla Młodych "YOUCAT" (wydanie II, poprawione, Częstochowa 2011), "Zwiastowanie" 23(2014) nr 3, s. 114-154. i. Uczestnik sympozjów z referatem: Uczestniczyłem w następujących sympozjach, wygłaszając referat: - 13.04.2000, Sympozjum "Przyszłość w jedności", Tarnów, Instytut Teologiczny i WSD w Tarnowie; referat: Chrześcijańskie widzenie jedności Europy. - 28.04.2001, Sympozjum "Nauczanie społeczne kardynała Stefana Wyszyńskiego", Rzeszów, Instytut Teologiczno – Pastoralny w Rzeszowie i UKSW w Warszawie; referat: Wszystko postawiłem na Maryję. Maryjna droga Prymasa Stefana Kardynała Wyszyńskiego. - 6.06.2009, Międzynarodowa konferencja naukowa "Kultura chrześcijańska przełomu tysiącleci", Myczkowce; referat: Katolik, Polak, Europejczyk – refleksje nad kulturową tożsamością. - 8.12.2009, Sympozjum "Mariologia na przełomie tysiącleci", WSD w Rzeszowie; referat: Maryja w życiu kapłańskim i kleryckim. 13 - 12.06.2010, Międzynarodowa konferencja naukowa "Kultura chrześcijańska przełomu tysiącleci", Myczkowce; referat: Człowiek w nauczaniu i misji Kościoła - wymiar doktrynalny. - 19.04.2012, Sympozjum "XX-lecie Diecezji Rzeszowskiej", WSD w Rzeszowie, referat: Powstanie Diecezji Rzeszowskiej i rozwój jej struktur (prezentacja multimedialna). - 12.11.2013, Otwarcie wystawy „Więzienne lata Prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953 -56”, Rzeszów, Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana” i IPN w Rzeszowie, referat: Teologia narodu w nauczaniu Prymasa Stefana Wyszyńskiego [+prezentacja multimedialna]. 6. INNE PRACE POPULARNE Jestem autorem wielu prac popularyzujących teologię i rzeczywistość Kościoła, zwłaszcza diecezjalnego. Wśród nich warto wymienić: - Biuletyn synodalny diecezji rzeszowskiej, nr 1-47, Rzeszów 1992-2000, opracowanie. - Schematyzm Diecezji Rzeszowskiej 1993, Rzeszów 1993, s. 346, redaktor; a także: Schematyzm Diecezji Rzeszowskiej 2000, Rzeszów 2000, s. 998, współredaktor i autor opracowania: Rys historyczny Diecezji Rzeszowskiej, tamże, s. 45-60; Schematyzm Diecezji Rzeszowskiej 2010, Rzeszów 2010, s. 984, współredaktor. - Duch Święty, w: Jesteście nadzieją świata. Podręcznik kandydatów do bierzmowania, Rzeszów 2000, s. 29-33. - Jak zrobić dobre zebranie, „Zwiastowanie” 10(2001) nr 1, s. 96-111. - „Bogu dziękujcie, Ducha nie gaście”. Dziesięciolecie Diecezji Rzeszowskiej 1992-2002, Rzeszów 2002, współredaktor; oraz Diecezja Rzeszowska 1992-2013, Rzeszów 2013, redaktor. - Dokumenty synodalne I Synodu Diecezji Rzeszowskiej: a wśród nich przygotowanie i opracowanie: Uświecające zadania Kościoła, w: Pierwszy Synod Diecezji Rzeszowskiej, Rzeszów 2004, s. 131-198; Instrukcja o sprawowaniu Eucharystii, tamże, s. 243-254 i inne, tamże, s. 261-262, 271-273, 274-281. - Artykuły w piśmie WSD w Rzeszowie „Znak Łaski” 1999-2010 (Kwartalnik WSD w Rzeszowie, kilkadziesiąt krótkich artykułów). - Materiały na wizytę duszpasterską 2010/2011; 2011/2012; 2012/201; 2013/2014, redaktor. - Komunikaty Kurii Diecezjalnej w Rzeszowie 1992-1999 i 2010-2014. Ważnym działem w pracy popularyzatorskiej jest przygotowanie w latach 1992-1999 i 2010-2014 Komunikatów Kurii Diecezjalnej w Rzeszowie, co tydzień przesyłanych do wszystkich parafii (drukowane w: "Zwiastowanie" - Pismo Diecezji Rzeszowskiej). Informacja o innych osiągnięciach, zwłaszcza dydaktyczno-naukowych, współpracy z towarzystwami naukowymi, instytucjami i organizacjami oraz działalności popularyzującej naukę zawarta jest w załączniku 4. 14
