Czynniki fizykalne wykorzystywane w metodach lecznictwa
advertisement
166 www.phie.pl Probl Hig Epidemiol 2006; 87(3): 166-171 Czynniki fizykalne wykorzystywane w metodach lecznictwa uzdrowiskowego Physical factors in natural medicine in spa treatment JADWIGA HELBIN, EMILIA K OLARZYK Zak³ad Higieny i Ekologii Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski W lecznictwie uzdrowiskowym wa¿n¹ rolê odgrywaj¹ czynniki fizykalne, wykorzystywane w ró¿nych metodach leczniczych. W sk³ad ich wchodz¹: pr¹dy niskiej i redniej czêstotliwoci, pulsuj¹ce pole magnetyczne, pole elektromagnetyczne wysokiej czêstotliwoci, ultradwiêki, aerozole, ciep³o i zimno, promieniowanie podczerwone i nadfioletowe, promieniowanie laserowe niskoenergetyczne, zabiegi wodolecznicze (masa¿e, k¹piele, natryski), leczenie ruchem. Celem pracy by³o okrelenie wskazañ do stosowania metod leczniczych z wykorzystaniem poszczególnych czynników fizykalnych zarówno w prewencji jak i do leczenia oraz rehabilitacji chorób leczonych w sanatoriach oraz uzdrowiskach. Wykazano równie¿ przydatnoæ tych metod dla odnowy biologicznej sportowców oraz poprawy kondycji psychofizycznej osób korzystaj¹cych z tego rodzaju zabiegów. S³owa kluczowe: uzdrowisko, sanatorium, czynniki fizykalne, termoterapia, elektrolecznictwo, ultradwiêki, hydroterapia, kinezyterapia, rehabilitacja Obecny artyku³ jest kontynuacj¹ pracy, w której omówiono wykorzystanie walorów rodowiska naturalnego dla wspomagania leczenia chorób przewlek³ych; zosta³y opisane ogólnie metody i rezultaty leczenia uzdrowiskowego oraz zasady korzystania z tej formy leczenia [1]. W niniejszej pracy przedstawione s¹ naturalne metody lecznicze i czynniki fizykalne stosowane w balneologii i medycynie fizykalnej, które s¹ wykorzystywane do leczenia, prewencji i rehabilitacji pacjentów leczonych w sanatoriach oraz uzdrowiskach. Adres do korespondencji / Address for correspondence Jadwiga Helbin Zak³ad Higieny i Ekologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielloñskiego, 31-034 Kraków, ul. Kopernika 7 tel. (12) 422-37-20, e-mail: [email protected] Nades³ana: 20.12.2005 Zakwalifikowana do druku: 24.09.2006 Physical factors play an important role in spa treatment and are applied in various therapeutic methods. They include: low and medium frequency current, high frequency electromagnetic field, pulsatory electromagnetic field, ultrasound, aerosols, heat and cold, ultraviolet radiation and infrared radiation, low energy laser radiation, hydrotherapy (massage, bath, showerbath), kinesitherapy. The aim of the study was to describe indications for use of therapeutic methods employing physical factors not only in prevention, but also in the treatment and rehabilitation of patients in sanatoria and spas. It was also showed that treatment with physical factors is helpful in biological regeneration of sportsmen and may improve the psychosomatic condition of all individuals who use this type of treatment. Key words: spa, sanatorium, physical factors, thermotherapy, electrotherapy, ultrasound, hydrotherapy, kinesitherapy, rehabilitation W lecznictwie uzdrowiskowym wa¿n¹ rolê odgrywaj¹ czynniki fizykalne. W sk³ad ich wchodz¹: pr¹dy niskiej i redniej czêstotliwoci, pulsuj¹ce pole magnetyczne, pole elektromagnetyczne wysokiej czêstotliwoci, ultradwiêki, aerozole, ciep³o i zimno, promieniowanie podczerwone i nadfioletowe, promieniowanie laserowe niskoenergetyczne, zabiegi wodolecznicze (masa¿e, k¹piele, natryski), leczenie ruchem [2]. Leczenie ciep³em lub zimnem Leczenie ciep³em lub zimnem (termoterapia) by³o znane ju¿ od najdawniejszych czasów. Pod wp³ywem wysokiej temperatury rozszerzaj¹ siê naczynia krwionone i zwiêksza siê przep³yw krwi. Dziêki temu poprawia siê przemiana materii oraz szybciej usuwane s¹ z³ogi toksyczne, a tkanki ³atwiej siê regeneruj¹. Rozluniaj¹ siê napiêcia miêniowe i wzrasta ogólna odpornoæ organizmu [3]. Do zabiegów nale¿¹cych do termoterapii wykorzystuje siê w zale¿noci od choroby i przeciwwskazañ: borowinê naturaln¹ (np. do k¹pieli [balneoterapia]), sollux (wiat³olecznictwo) i termo¿ele. Helbin J, Kolarzyk E. Czynniki fizykalne wykorzystywane w metodach lecznictwa uzdrowiskowego Krioterapia (kriostymulacja) jest to pobudzanie organizmu pacjenta przez krótkie, ale bardzo intensywne, wych³adzanie miejscowe okrelonej czêci cia³a. Krioterapia miejscowa przy u¿yciu oparów dwutlenku wêgla to miejscowe sch³adzanie cia³a. Zabieg ten trwa od 1 do 3 minut. Oprócz samego zabiegu wa¿ne jest równie¿ æwiczenie okolicy poddanej zabiegowi, poniewa¿ g³êbokie przekrwienie tkanek wystêpuj¹ce po chwilowym sch³odzeniu u³atwia wykonywanie æwiczeñ leczniczych. Krioterapia dzia³a przeciwbólowo oraz przeciwzapalnie. Wskazaniami do stosowania tej metody s¹: urazy ostre i zastarza³e stany po z³amaniach, zwichniêciach i st³uczeniach, zespó³ Sudecka, oparzenia, choroby uk³adu ruchu: ostre i przewlek³e zapalenia stawów takie, jak: reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), ³uszczycowe zapalenie stawów (£ZS), zesztywniaj¹ce zapalenie stawów krêgos³upa (ZZSK), dna, zapalenia oko³ostawowe ciêgien, torebek stawowych i miêni, zwyrodnienia stawów i krêgos³upa, ostre zespo³y bólowe w przebiegu dyskopatii, stany po operacjach dysków, ja³owa martwica g³owy koci udowej, pierwotna i wtórna osteoporoza, fibromialgia, odnowa biologiczna sportowców i osób przemêczonych fizycznie i psychicznie [4]. Termo¿ele to zimne lub ciep³e (ok³ady cieplne) kompresy ¿elowe. W zale¿noci od choroby i celu zastosowania oraz indywidualnych odczuæ pacjenta co do skutecznoci terapii zalecana jest terapia ciep³ym lub zimnym kompresem. Kompresem mo¿na aplikowaæ zimno od -25°C i ciep³o do +70°C. Kompresy s¹ wykonywane z nietoksycznego ¿elu o bardzo du¿ym cieple w³aciwym. Podstawow¹ zalet¹ tej metody jest d³ugotrwa³e oddawanie zakumulowanego zimna lub ciep³a. Termoterapia przynosi dobre efekty w przypadku: przewlek³ych stanów zapalnych, niedow³adów i przykurczy miêni, chorób reumatycznych i nerwobóli, niektórych chorób laryngologicznych, ginekologicznych i wielu innych. Przeciwwskazaniami do stosowania tej metody s¹ np.: choroba wrzodowa ¿o³¹dka, niewydolnoæ kr¹¿enia, nadczynnoæ tarczycy, nadcinienie têtnicze, hemofilia, stany zapalne otrzewnej, zapalenie wyrostka robaczkowego, nowotwory [3,5]. wiat³olecznictwo wiat³olecznictwo jest metod¹ leczenia wykorzystuj¹c¹ wp³yw czêci promieniowania elektromagnetycznego o okrelonych d³ugociach fali na organizm ludzki. W zale¿noci od poszczególnych czêci widma (dzieli siê na: promieniowanie podczerwone, widzialne [w tym promieniowanie laserowe] oraz promieniowanie nadfioletowe) istnieje zró¿nicowane oddzia³ywanie biologiczne [3,6]. W uzdrowiskach stosuje siê promienniki IR promieniowania pod- 167 czerwonego (tzw. lampa Sollux) i promienniki UV promieniowania ultrafioletowego (tzw. lampa kwarcowa) oraz promieniowanie laserowe generowane przez laser biostymulacyjny, w których zastosowano laser niskoenergetyczny. Lampa Sollux emituje promieniowanie podczerwone. Do lampy u¿ywa siê filtrów, które zmieniaj¹ widmo promieniowania, co ma wp³yw na zdolnoæ penetracji w g³¹b skóry lub tkanki podskórnej. Lampa z filtrem niebieskim zmniejsza penetracjê promieni IR i ich w³aciwoci cieplne, wzmaga dzia³anie ³agodz¹ce i przeciwbólowe promieniowanie. Lampa z filtrem czerwonym ogranicza skutek biologiczny do dzia³ania promieniowania IR oraz promieni czerwonych widzialnych [3]. Nagrzewa siê chore miejsce. wiat³o przenika g³êboko do tkanki. Nagrzewania te stosuje siê czêsto przed innymi zabiegami leczniczymi, g³ównie ruchowymi. Wskazaniami do stosowania tego typu zabiegów s¹: przewlek³e stany zapalne, zespo³y bólowe krêgos³upa, zmiany zwyrodnieniowe stawów, stany po urazach, nerwobóle. Lampa kwarcowa jest u¿ywana do nawietleñ miejscowych i ogólnych. Wykorzystuje promieniowanie ultrafioletowe. Promienie wp³ywaj¹ korzystnie na mineralizacjê koci oraz dzia³aj¹ bakteriobójczo. Pod ich wp³ywem skóra staje siê lepiej ukrwiona i mniej podatna na zaka¿enia, regeneruj¹ siê komórki naskórka. Leczenie zaczyna siê od nawietlania przez jedn¹ minutê; potem stopniowo wyd³u¿a siê czas nawietlania do 10 minut. Wskazaniami do stosowania lampy kwarcowej s¹: infekcje bakteryjne skóry, owrzodzenia, odle¿yny, stany po urazach oraz osteoporoza. Przeciwwskazaniem s¹ stany, w których mo¿na siê spodziewaæ odczynu fitotoksycznego lub fotoalergicznego [3,7,8]. Promieniowanie laserowe jest promieniowaniem optycznym bardzo skupion¹, równoleg³¹ wi¹zk¹ wiat³a monochromatycznego, czyli wiat³a o jednej cile okrelonej barwie (d³ugoci fali) i bardzo du¿ej intensywnoci. Jego dzia³anie jest uzale¿nione od rodzaju wiat³a, jakie dany laser emituje [7]. W medycynie fizykalnej do terapii laserowej u¿ywa siê lasera biostymulacyjnego. Absorpcja ma³ych dawek promieniowania laserowego wywo³uje w komórce organizmów ¿ywych specyficzne reakcje fizyczne, chemiczne i metaboliczne nazywane procesami biostymulacyjnymi (efekty: biochemiczne, bioelektryczne, biomagnetyczne i bioenergetyczne). Promieniowanie laserowe rozgrzewa g³êbiej po³o¿one tkanki. Ma ono wp³yw na wzrost syntezy kolagenu, bia³ek oraz kwasu rybonukleinowego. Przyspieszaj¹c formowanie kostniny u³atwia leczenia z³amañ koci, dzia³a przeciwzapalnie i przeciwbólowo, co z powodzeniem wykorzystuje siê w leczeniu zespo³ów powsta³ych w wyniku przeci¹¿enia miêni i tkanek miêkkich oko- 168 ³ostawowych. Bezporednim efektem dzia³ania tej terapii jest równie¿ stymulacja od¿ywiania, wzrostu i regeneracji komórek. Stosuj¹c terapiê laserow¹ mo¿na uzyskaæ zniesienie b¹d zmniejszenie dolegliwoci bólowych w przypadkach tzw. ³okcia tenisisty (wystêpuje tak¿e u osób pracuj¹cych wiele godzin dziennie z komputerem, wskutek operowania myszk¹ komputerow¹) oraz tzw. zespo³u bolesnego barku i rwy kulszowej. Uzyskuje siê tak¿e poprawê w gojeniu ran i oparzeñ oraz w leczeniu paradontozy, niektórych chorób dermatologicznych (np. opryszczki), przewlek³ych stanów zapalnych zatok, stawów lub ich okolic, zespo³ów bólowych krêgos³upa wywo³anych stanem zapalnym. Przeciwwskazaniami do stosowania promieniowania laserowego s¹: choroba nowotworowa, ci¹¿a, zaburzenia wydzielania gruczo³ów dokrewnych (szczególnie nadczynnoæ i niedoczynnoæ tarczycy), nieustabilizowana cukrzyca, arytmia, stany ostrej niewydolnoci kr¹¿enia, ciê¿kie zaka¿enia wirusowe i grzybice, wysoka gor¹czka, nadwra¿liwoæ na wiat³o, przyjmowanie leków wiat³ouczulaj¹cych, choroby umys³owe. Równie¿ lampa Bioptron wykorzystuje wiat³o w celach leczniczych. Pozytywnie wp³ywa na ludzki organizm, powoduj¹c jego biostymulacjê i wzmacniaj¹c funkcje obronne. wiat³o Bioptron nie zawiera promieniowania ultrafioletowego ani ¿adnego innego promieniowania szkodliwego dla zdrowia, ale emituje wiat³o widzialne i spolaryzowane powy¿ej 95%, które zawiera widoczn¹ czêæ spektrum wiat³a s³onecznego i bli¿sz¹ podczerwonego o d³ugoci fali od 480 nm do 3400 nm. Fale drgaj¹ w p³aszczyznach równoleg³ych w kierunku wiecenia, w odró¿nieniu od fal wiat³a s³onecznego, które rozprzestrzeniaj¹ siê we wszystkich kierunkach. Lampa Bioptron emituje wiat³o niespójne, przesuniête w fazie. Energia fali wietlnej Bioptronu jest w ka¿dej jednostce czasu jednakowa. wiat³o Bioptron znajduje siê ponad ultrafioletow¹ czêci¹ spektrum [7,9]. Ma ono nisk¹ gêstoæ energii. Energia tej wielkoci wywo³uje efekt biostymulacyjny. wiat³o to nie powoduje efektów ubocznych, jest nieszkodliwe i ca³kowicie bezpieczne. Lampa Bioptron wspomaga leczenie dolegliwoci bólowych, zmian skórnych (³uszczyca, egzema, tr¹dzik), chorób reumatycznych, hemoroidów, chorób prostaty, alergii, zaburzeñ snu, depresji, przeziêbieñ (stymuluje odpornoæ), trudno goj¹cych siê ran. Leczenie pr¹dem elektrycznym Leczenie pr¹dem elektrycznym wykorzystuje siê w elektroterapii (elektrolecznictwie). W zale¿noci od chorób oraz oceny klinicznej miêni i nerwów pacjenta wykorzystywany jest: pr¹d sta³y (galwanizacja, jonoforeza, k¹piel elektryczno-wodna czteroi dwukomorowa), pr¹dy impulsowe ma³ej, redniej Probl Hig Epidemiol 2006; 87(3): 166-171 i wysokiej czêstotliwoci o ró¿nych czêstotliwociach, kszta³tach i przebiegach impulsów (elektrostymulacje: w pora¿eniach wiotkich, tonoliza: w niedow³adach spastycznych, segmentarna wg Traberta, Kotza, TENS), pr¹dy impulsowe (modulowane) oraz tzw. pr¹dy diadynamiczne i izodynamiczne (tzw. Bernarda), pr¹dy interferencyjne (np. Nemeca) [3,9]. Galwanizacja (pr¹d sta³y) podczas zabiegów na ciele mocuje siê dwie elektrody: jedn¹ w miejscu schorzenia a drug¹ gdzie dalej. Przep³ywaj¹cy miêdzy nimi pr¹d dzia³a rozluniaj¹co, przeciwzapalnie oraz przeciwbólowo. Wskazaniami do stosowania tego zabiegu s¹: nerwobóle, przewlek³e zapalenie nerwów, choroba zwyrodnieniowa krêgos³upa, pora¿enia wiotkie. Jonoforeza (pr¹d sta³y) przep³ywaj¹cy pr¹d i wytworzone pole elektryczne wprowadzaj¹ lek w roztworze do chorych tkanek. Jedn¹ z elektrod nas¹cza siê odpowiednimi rodkami (np. przeciwzapalnymi) i mocuje na chorym miejscu a drug¹ w pewnym oddaleniu od niej. W zale¿noci od zastosowanego leku jonoforez¹ leczy siê np. nerwobóle (w tym rwê kulszow¹), zapalenie stawów i tkanek miêkkich, trudno zrastaj¹ce siê z³amania koci. Pr¹dy diadynamiczne (pr¹dy zmienne o ma³ej czêstotliwoci) wykazuj¹ silne dzia³anie przeciwbólowe i poprawiaj¹ ukrwienie. Stosowane s¹ w leczeniu bólów po³¹czonych z du¿ym napiêciem miêniowym. Podczas zabiegów pr¹d przep³ywa miêdzy dwiema elektrodami, z których jedna umocowana jest w miejscu bólu. Wskazaniami s¹: nerwobóle, zapalenie oko³ostawowe, zespo³y bólowe krêgos³upa. Pr¹d zmienny redniej czêstotliwoci czyli pr¹d interferencyjny dwie pary elektrod mocuje siê tak, by pr¹dy dociera³y w g³¹b tkanek okolicy chorego miejsca. Wskazaniami s¹: nerwobóle, zapalenie oko³ostawowe, zespo³y bólowe krêgos³upa, barku. Elektrostymulacja wykorzystuje siê pr¹d zmienny o ma³ej czêstotliwoci. Jego przep³yw powoduje swoisty rodzaj gimnastyki miêni (kurczenie siê i rozkurczanie). Wskazaniami s¹: pora¿enia i niedow³ady przebiegaj¹ce bez wzmo¿onego napiêcia miêniowego, np. w przebiegu pora¿enia nerwu twarzowego. Magnetoterapia Pulsuj¹ce (zmienne) pole magnetyczne ma³ej czêstotliwoci, które powoduje ruch jonów w komórkach cia³a, wykorzystywane jest w magnetoterapii [9]. Nastêpuje hiperpolaryzacja b³ony komórkowej oraz wzmo¿enie przemiany materii i zwiêkszone wykorzystanie tlenu przez komórkê. Poprawione ukrwienie w komórce podczas dzia³ania pola magnetycznego wywo³uje podniesienie cinienia parcjalne- Helbin J, Kolarzyk E. Czynniki fizykalne wykorzystywane w metodach lecznictwa uzdrowiskowego go tlenu. W porównaniu do elektroterapii pr¹dami (interferencyjnymi, diadynamicznymi, impulsowymi itp.), które dzia³aj¹ przewa¿nie na powierzchni i tylko w tkankach dobrze przewodz¹cych pr¹d elektryczny, magnetoterapia posiada istotne zalety, np.: pole magnetyczne przenika przez wszystkie tkanki równomiernie, zabiegi mog¹ byæ wykonywane poprzez ubranie, gips, banda¿e itp., które nie stanowi¹ przeszkody dla pola magnetycznego, metal nie stanowi przeciwwskazañ do stosowania zabiegu, szeroki zakres wskazañ spowodowany skutecznoci¹ dzia³ania zarówno na tkankê kostn¹ jak i ³¹czn¹. Wskazaniami do stosowania magnetoterapii s¹: choroby ortopedyczne (z³amania, zwichniêcia, skrêcenia, st³uczenia, uszkodzenia wiêzade³ i ciêgien, urazy, artrozy, zespo³y algodystroficzne), choroby neurologiczne (neuralgie, nerwiaki, nerwobóle, bóle fantomowe), choroby uk³adu kr¹¿enia (np. zaburzenia w krwioobiegu têtniczym o charakterze obwodowym), choroby dermatologiczne (np. owrzodzenia). 169 Zabiegi wodolecznicze Zabiegi wodolecznicze wykorzystuj¹ temperaturê (bodce termiczne), cinienie hydrostatyczne oraz sk³ad chemiczny czystej wody tzw. gospodarczej. Stosowane s¹ w hydroterapii (wodolecznictwie). Dzia³anie zabiegów wodoleczniczych jest wielokierunkowe i z³o¿one. Skutki tego dzia³ania po serii zabiegów utrzymuj¹ siê przez d³u¿szy czas i prowadz¹ do zmian wielu mechanizmów fizjologicznych w organizmie cz³owieka. Do zabiegów hydroterapii nale¿¹: natryski, masa¿ podwodny, hydromasa¿, k¹piele wirowe, k¹piele pere³kowe, k¹piele kinezyterapeutyczne [3,5]. Natryski zabiegi wodolecznicze, gdzie wykorzystuje siê dzia³anie mechaniczne i termiczne wody. W zale¿noci od temperatury wody wyró¿nia siê natryski zimne, ciep³e i gor¹ce, a w zale¿noci od cinienia wody natryski o niskim cinieniu (1,5 atm.), rednim (1,5-2 atm.) oraz wysokim (2-2,5 atm.). Natryski zimne i ch³odne wykonuje siê w czasie do 1 min, a ciep³e 2-5 min. Mog¹ te¿ byæ natryski o zmiennej temperaturze, np. 30 s natrysk gor¹cy, 2-5 s natrysk zimny, 5-6 zmian podczas jednego zabiegu. Ciep³y Ultradwiêki natrysk wp³ywa uspokajaj¹co, a trwaj¹cy d³u¿ej proUltradwiêki o czêstotliwoci 800-1000 kHz wy- wadzi do obni¿enia pobudliwoci uk³adu nerwowekazuj¹ dzia³anie mechaniczne (mikromasa¿), ciepl- go oraz wzmaga przemianê materii, natomiast krótne i fizykochemiczne na tkanki poddane zabiegowi kotrwa³y natrysk ch³odny lub gor¹cy tonizuje miê[10]. Ich dzia³anie biologiczne powoduje: zmniejsze- nie. W przypadku przegrzania wysi³kowego najpierw nie bólu, zmniejszenie napiêcia miêniowego, rozsze- stosuje siê przez 2-3 minuty ch³odny, potem stopniorzenie naczyñ krwiononych, hamowanie uk³adu wo cieplejszy. Zabieg koñczy siê korzystaj¹c z wody wspó³czulnego, hamowanie procesów zapalnych. ch³odnej. Wskazaniami do stosowania zabiegów ultradwiêkoSzczególnym rodzajem natrysku s¹ bicze szkocwych s¹: zespo³y bólowe w przebiegu choroby zwykie charakteryzuj¹ce siê zmienn¹ temperatur¹ wody. rodnieniowej stawów, nerwobóle, rwa kulszowa, rwa ramienna, zespó³ bolesnego barku, ³okcia, ostroga Wskazany jest w chorobach stawów niezapalnego koci piêtowej, kolawoæ paluchów, blizny, przykur- pochodzenia i w nerwicach. Przeciwwskazaniami do cze typu Dupuytrena, leczenie chorób wewnêtrz- stosowania tego zabiegu s¹: nadcinienie têtnicze III nych. Przeciwwskazaniem s¹: nowotwory, ci¹¿a, i IV stopnia, podesz³y wiek, grulica, niewydolnoæ kr¹¿enia, ¿ylaki koñczyn dolnych. czynna grulica, zaburzenia rytmu serca, niewydolMasa¿ podwodny wykonywany jest przez pranoæ kr¹¿enia, rozrusznik serca, zakrzepowe zapalenie ¿y³, ostre procesy zapalne i stany gor¹czkowe, nie- cownika za pomoc¹ strumienia wody o regulowanym zakoñczony wzrost koci, obecnoæ w tkankach me- cinieniu w czasie k¹pieli ca³kowitej pacjenta w spetalowych cia³ obcych, nerwica wegetatywna znacz- cjalnej wannie. Wskazany jest w: zanikach miênionego stopnia, skazy krwotoczne [7,8,9]. Przyk³adem wych, pora¿eniach wiotkich, stanach po z³amaniach wykorzystania ultradwiêków jest zabieg fonoforezy i zwichniêciach, stanach po urazach tkanek miêk polega na stosowaniu leków w miejsca zmienione kich, mózgowym pora¿eniu dzieciêcym, chorobach chorobowo przy pomocy ultradwiêków. Leki spe- reumatycznych w okresie remisji, w chorobach zwy³niaj¹ tutaj dodatkowy efekt terapeutyczny. S¹ trans- rodnieniowych stawów. Przeciwwskazaniami do stoportowane bezporednio do g³êbiej po³o¿onych sowania tego masa¿u s¹: nadcinienie têtnicze III i IV warstw przez skórê przy pomocy fal akustycznych stopnia, podesz³y wiek, grulica, niewydolnoæ kr¹o okrelonej mocy. Wskazaniami do stosowania tego ¿enia, ¿ylaki koñczyn dolnych. zabiegu s¹: stany po przebytych urazach (zwichniêHydromasa¿ wykonywany jest wod¹ o ustalocia, skrêcenia stawów), zespo³y bólowe w chorobach nym cinieniu i temperaturze wyp³ywaj¹c¹ z wielu reumatycznych, zespo³y bólowe pochodzenia neu- dysz w specjalnych wannach w czasie k¹pieli czêciorologicznego (np. bóle korzeniowe, dyskopatie). wej. Wskazania i przeciwwskazania s¹ takie same jak przy masa¿u podwodnym. 170 K¹piele mo¿na wykonywaæ w ka¿dych warunkach, wszêdzie tam gdzie istnieje mo¿liwoæ korzystania z wanny k¹pielowej. K¹piele dzieli siê na: k¹piele lokalne (czêciowe): np. k¹piele pere³kowe wykorzystuj¹ce dla celów leczniczych wodê wzbogacon¹ pêcherzykami powietrza lub ozonu oraz k¹piele wirowe wykorzystuj¹ce wiruj¹c¹ ciep³¹ wodê do masa¿u podwodnego koñczyn górnych lub/i dolnych; k¹piele ciep³e (34-37°C) zarówno ca³kowite jak i pó³k¹piele; k¹piele gor¹ce (38-40°C); sauna czyli ³ania fiñska. Masa¿ leczniczy Masa¿ leczniczy wykonywany jest ró¿nymi technikami i w ró¿nej postaci: rêczny (klasyczny), wirowy czêciowy, podwodny i ca³kowity, przy pomocy aparatu Aquavibron oraz urz¹dzenia BOA (do terapii uciskowej masa¿ pneumatyczny, sekwencyjny). Masa¿e dziel¹ siê na: wirowe, podwodne oraz sportowe. Rodzajami masa¿u sportowego s¹ masa¿ treningowy (podtrzymuj¹cy, kondycyjny, przygotowawczy, mobilizuj¹cy), normalizuj¹cy (przedstartowy tonizuj¹cy, przedstartowy uspokajaj¹cy, rozgrzewaj¹cy), regeneruj¹cy (restytucyjny), leczniczy (izometryczny, stawowy). Istot¹ masa¿u wirowego jest po³¹czenie wp³ywu czynnika termicznego i mechanicznego, powoduj¹ce zmniejszenie napiêcia miêni i elementów oko³ostawowych, poprawê ich ukrwienia oraz dzia³anie przeciwbólowe. Masa¿ podwodny przeprowadza siê w temp. 32-33°C w czasie do 20 min. Ten rodzaj podwodnego natrysku ³¹czy niektóre cechy masa¿u klasycznego z czynnikiem termicznym oraz wp³ywem hydrostatycznym wody. Powoduje rozlunienie miêni, uczucie wie¿oci, przyspiesza szybkoæ reakcji. Celem masa¿u sportowego jest zniesienie lub z³agodzenie bólu bêd¹cego nastêpstwem przeci¹¿enia wysi³kiem narz¹du ruchu. Masa¿ przyspiesza przemianê materii, powoduje szybsze usuwanie produktów przemiany materii z miêni, zwiêksza dop³yw substancji od¿ywczych do miêni, powoduje wzrost przep³ywu krwi w obwodowych czêciach, co skutkuje popraw¹ sprawnoci organizmu w ca³oci lub poszczególnych narz¹dów. Wskazaniami do masa¿u s¹: z³amania koci, stany po zdjêciu opatrunku gipsowego, zaburzenia neuroprzewodnictwa w chorobach neurologicznych, st³uczenia, skrêcenia, stany pooperacyjne, blizny, przewlek³e zapalenia stawów, miêni, ciêgien, zespó³ bólowy ciêgna Achillesa, wady wrodzone oraz zaburzenia rozwoju narz¹du ruchu, zespo³y bólowe krêgos³upa, pora¿enia i niedow³ady, nerwobóle, przewlek³a niewydolnoæ kr¹¿enia, choroby reumatoidalne stawów, krêcz szyi, choroby uk³adu oddechowego, zaburzenia gastryczne, nadwaga. Przeciwwskaza- Probl Hig Epidemiol 2006; 87(3): 166-171 niami do masa¿u s¹: wczesne stany po z³amaniach, ostre stany zapalne stawów i ciêgien, wylewy krwawe, choroby dermatologiczne skóry, stany gor¹czkowe, zapalenie ¿y³, choroby zakane, menstruacja, wszelkie choroby przebiegaj¹ce z ostrym stanem zapalnym, choroby nowotworowe. Kinezyterapia Kinezyterapia (leczenie ruchem) jest prowadzona indywidualnie z pacjentami, którzy nie kwalifikuj¹ siê do æwiczeñ zbiorowych. W pozosta³ych przypadkach jest prowadzona w grupach dobranych wed³ug okrelonych chorób lub celu dzia³ania. Stosowanie tej metody umo¿liwia uzyskanie maksymalnej poprawy utraconej funkcji, zabezpiecza przed wykszta³ceniem nieprawid³owych stereotypów ruchowych, przeciwdzia³a wtórnym zmianom w uk³adzie kr¹¿enia i oddychania, które mog¹ wynikaæ z d³ugotrwa³ego unieruchomienia [3,7,8]. Kinezyterapia stosowana jest w chorobach i dysfunkcjach narz¹du ruchu, w zespo³ach bólowych krêgos³upa, stanach po udarach mózgu, stanach po zawale serca, w niektórych chorobach uk³adu oddechowego, w chorobach reumatoidalnych, po zabiegach operacyjnych w jamie brzusznej, przed porodem, itp. Kinezyterapia mo¿e byæ stosowana jako podstawowa i jedyna forma leczenia, mo¿e byæ prowadzona w okresie przedoperacyjnym jak i po zabiegu. W wiêkszoci drobnych urazów narz¹du ruchu, w których kinezyterapia nie jest podstawow¹ form¹ leczenia, powinno siê j¹ zastosowaæ po zakoñczeniu leczenia podstawowego lub równolegle z nim. Aerozoloterapia Aerozoloterapia to metoda wykorzystuj¹ca inhalacje jako drogê wziewn¹ dla aerozolu, stanowi¹ca dogodny, szybko i skutecznie dzia³aj¹cy sposób doprowadzenia leku, lub substancji leczniczych do organizmu. *** Wiek XXI zosta³ okrelony jako wiek profilaktyki. Coraz wiêksza liczba osób dba wiadomie o w³asne zdrowie. Podejmuj¹ oni ró¿norakie wysi³ki dla utrzymania parametrów fizjologicznych i biochemicznych ustroju na poziomie zapewniaj¹cym pe³n¹ wydolnoæ psychofizyczn¹. Bardzo pomocne w osi¹gniêciu tego celu mo¿e byæ stosowanie zabiegów z wykorzystaniem czynników fizykalnych oraz korzystanie z zaleceñ medycyny naturalnej. Opisane powy¿ej zabiegi i metody lecznicze okazuj¹ siê równie¿ u¿yteczne przy wspomaganiu oraz utrzymywaniu efektów leczenia farmakologicznego, a tak¿e w rehabilitacji wielu chorób. Zabiegi z wykorzystaniem czynników fizykalnych s¹ wiêc wa¿nym elementem zarówno profilaktyki pierwotnej jak i wtórnej. Helbin J, Kolarzyk E. Czynniki fizykalne wykorzystywane w metodach lecznictwa uzdrowiskowego 171 Pimiennictwo / References 1. Helbin J, Kolarzyk E. Wykorzystanie walorów rodowiska naturalnego w wspomaganiu leczenia farmakologicznego. Probl Hig Epidemiol 2005; 86(1): 22-26. 2. Ponikowska I (red). Medycyna uzdrowiskowa w zarysie. Watex: Warszawa, 1995. 3. Ponikowska I. Wykorzystanie naturalnych metod lecznictwa uzdrowiskowego w rehabilitacji chorych. Mat. Konf. Ciechocinek 31 maja - 2 czerwca 2002 r., WTN, W³oc³awek 2002. 4. Ponikowska I. Podstawy kliniczne balneologii i medycyny fizykalnej. S³u¿ba Zdrowia, 16-27 sierpnia 2001, nr 63-66 (3058-3061). 5. Kochañski W. Balneologia i hydroterapia. Wyd. AWF, Wroc³aw 2002. 6. Ponikowska I. Medycyna uzdrowiskowa istota, rola, kierunki dzia³ania. Uzdrowiska Polskie Informator. Izba Gospodarcza Uzdrowiska Polskie, Warszawa 1999. 7. Zembaty A. Kinezyterapia. T. 1. Zarys podstaw teoretycznych i diagnostyka kinezyterapii. Kasper, Kraków 2002. 8. Zembaty A. Kinezyterapia. T. 2. Æwiczenia z kinezyterapii i metody kinezyterapeutyczne. Kasper, Kraków 2003. 9. Mika T, Kasprzak W. Fizykoterapia. Wyd Lek PZWL, Warszawa 2001. 10. Helbin J. Elementy biometeorologii i klimatologii. [w] Kolarzyk E. (red.): Wybrane problemy higieny i ekologii cz³owieka. Wyd. Uniwersytetu Jagielloñskiego, Kraków 2000.
