Charakterystyka ofiar - Ośrodek Profilaktyki Rodzinnej w Chojnicach
advertisement
mgr Agnieszka Kortas – Koczur Certyfikowany Specjalista w Zakresie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie mgr Martina Węsierska Psycholog PRZEMOC FIZYCZNA Naruszanie nietykalności fizycznej. Przemoc fizyczna jest intencjonalnym zachowaniem powodującym uszkodzenie ciała lub niosącym takie ryzyko. Formy przemocy fizycznej: szarpanie, kopanie popychanie, obezwładnianie, duszenie, odpychanie, przytrzymywanie, policzkowanie, szczypanie, bicie otwartą ręką, pięściami, różnymi przedmiotami, przypalanie papierosem, topienie, polewanie substancjami żrącymi, użycie broni, pozostawienie w niebezpiecznym miejscu, nie udzielenie niezbędnej pomocy, itp. Rodzaje przemocy SKUTKI PRZEMOCY FIZYCZNEJ bezpośrednie: uszkodzenia ciała - urazy, rany, złamania, stłuczenia, zadrapania, siniaki, poparzenia; następujące skutki: choroby w wyniku powikłań i stresu, zespół stresu pourazowego, życie w chronicznym stresie, poczuciu zagrożenia, strachu, lęku, napady paniki, bezsenność, zaburzenia psychosomatyczne, itp. Rodzaje przemocy PRZEMOC PSYCHICZNA Naruszenie godności osobistej. Przemoc psychiczna zawiera przymus i groźby. Przemoc psychiczna jest najczęstszą formą przemocy i jest trudna do udowodnienia. Formy przemocy psychicznej: wyśmiewanie opinii, poglądów, przekonań, religii, pochodzenia, narzucanie swojego zdania, poglądów, stałe ocenianie, krytyka, wmawianie choroby psychicznej, izolowanie kontrolowanie, ograniczanie kontaktów z innymi ludźmi, wymuszanie posłuszeństwa i podporządkowania, ograniczanie snu, pożywienia i schronienia, wyzywanie, używanie wulgarnych epitetów, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie, stosowanie gróźb, szantażowanie, itp. Rodzaje przemocy SKUTKI PRZEMOCY PSYCHICZNEJ zniszczenie poczucia mocy sprawczej ofiary, jej poczucia własnej wartości i godności, uniemożliwienie podjęcia jakichkolwiek działań niezgodnych z zasadą posłuszeństwa, osłabienie psychicznych i fizycznych zdolności stawiania oporu oraz wyrobienie przekonania o daremności jego stawiania, odizolowanie od zewnętrznych źródeł wsparcia, całkowite uzależnienie ofiary od prześladowcy, stały strach i utrata nadziei, choroby psychosomatyczne, ciągły stres, zaburzenia snu, itp. Rodzaje przemocy PRZEMOC SEKSUALNA Naruszenie intymności. Przemoc seksualna polega na zmuszanie osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli, kontynuowaniu aktywności seksualnej, gdy osoba nie jest w pełni świadoma, bez pytania jej o zgodę lub gdy na skutek zaistniałych warunków obawia się odmówić. Formy przemocy seksualnej: gwałt, wymuszanie pożycia seksualnego, nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, zmuszanie do seksu z osobami trzecimi, sadyzm w pożyciu, wyśmiewanie wyglądu, ciała i krytyka zachowań seksualnych, itp. Rodzaje przemocy SKUTKI PRZEMOCY SEKSUALNEJ obrażenia fizyczne, zamknięcie się /lęk, strach, unikanie seksu/, uogólniona niechęć i obawa do przedstawicieli płci sprawcy przemocy, utrata poczucia atrakcyjności i godności, obniżona samoocena i poczucie własnej wartości, zaburzenia seksualne, ból i cierpienie, oziębłość, itp. Rodzaje przemocy PRZEMOC EKONOMICZNA Naruszenie własności. Przemoc ekonomiczna wiąże się celowym niszczeniem czyjejś własności, pozbawianiem środków lub stwarzaniem warunków, w których nie są zaspokajane niezbędne dla przeżycia potrzeby. Formy przemocy ekonomicznej: Okradanie, zabieranie pieniędzy, nie łożenie na utrzymanie, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, niezaspokajanie podstawowych, materialnych potrzeb rodziny, szantażowanie, zaciąganie długów i kredytów bez zgody współmałżonka, zmuszanie do pożyczek, uniemożliwianie korzystania z pomieszczeń niezbędnych do zaspakajania potrzeb (kuchnia, łazienka) itp. Rodzaje przemocy SKUTKI PRZEMOCY EKONOMICZNEJ całkowita zależność finansowa od partnera, niezaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, bieda, zniszczenie poczucia własnej godności i wartości, znalezienie się bez środków do życia. Mechanizmy przemocy CYKLE PRZEMOCY SYNDROM WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI ZJAWISKO „PRANIA MÓZGU” ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO PROCES WIKTYMIZACJI MECHANIZM PSYCHOLOGICZNEJ PUŁAPKI SYNDROM SZTOKHOLMSKI Cykle przemocy w rodzinie Fazy te trwają nieraz po kilkanaście lat, ofiara pozostaje w swoistego rodzaju pułapce czasowej i emocjonalnej, przechodząc do fazy do fazy, powtarzając cały cykl od początku. Cykle przemocy w rodzinie FAZA NARASTAJĄCEGO NAPIĘCIA Stopniowy wzrost napięcia i agresywności sprawcy FAZA GWAŁTOWNEGO ROZŁADOWANIA NAPIĘCIA Faza gwałtownej przemocy, zagrażającej zdrowiu i życiu ofiary FAZA MIODOWEGO MIESIĄCA To faza, w której sprawca wyraża żal i przeprasza za swoje zachowanie Syndrom wyuczonej bezradności Wyuczona bezradność jest poddaniem się, zatrzymaniem działania, które wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi nie będzie to miało znaczenia dla zmiany sytuacji. Przejawia się w biernym znoszeniu przez ofiarę zachowań krzywdzących, pomimo że czasem ma świadomość, że zachowania te są bezprawne, naruszają prawa osobiste i normy społeczne. Syndrom wyuczonej bezradności c.d. DO ZABURZEŃ DOCHODZI W POSZCZEGÓŁNYCH SFERACH: MOTYWACYJNEJ – brak chęci i motywacji do dalszego działania, bierność, pasywność, przekonanie, że nie ma sytuacji, w których możliwy jest wpływ na bieg wydarzeń. EMOCJONALNEJ – osoby krzywdzone przestają wierzyć, że w wyniku własnych zachowań mogą odnieść sukces, przeżywanie lęku, stanów znacznie obniżonego nastroju, zmęczenia, apatii i depresji. POZNAWCZEJ – ofiara przemocy jest bierna i nie podejmuje żadnych działań, aby zmienić swoją sytuację, nawet jak inni mówią co mogłaby zrobić; niska samoocena, słaba koncentracja uwagi, brak umiejętności szukania alternatywnych rozwiązań. Aby zatrzymać wyuczoną bezradność i złagodzić jej skutki, ofiary przemocy muszą stopniowo odzyskać kontrolę nad sytuacją i swoim życiem poprzez: 1. Zadbanie o swoje bezpieczeństwo (co czasem związane jest z koniecznością opuszczenia partnera). 2. Naukę innego podejścia poznawczego (zmiana wyobrażeń, przekonań, sposobów myślenia i rozumienia siebie i otaczającego świata). 3. Podniesienie motywacji do podejmowania nowych, bardziej efektywnych reakcji na sytuacje przemocy, dających możliwość kontroli nad życiem. Zjawisko „Prania mózgu” Powoduje u ofiar zupełną zmianę obrazu siebie: uważają się za głupie i niezdolne, co sprawia, że nie podejmują nowych, czy trudniejszych działań. Ich życie koncentruje się na dostosowywaniu do żądań sprawcy. Przeżywają stale lęk i poczucie winy, mają osłabioną zdolność psychiczną i fizyczną do stawiania oporu, bezkrytycznie przyjmują obraz rzeczywistości, jaki kreuje sprawca. Metody stosowane w „praniu mózgu” stanowią istotę przemocy psychicznej. NAJCZĘŚCIEJ UŻYWANYMI METODAMI „PRANIA MÓZGU” SĄ: IZOLACJA: stopniowe odcinanie ofiary przemocy od kontaktów z innymi ludźmi. Przejawia się krytykowaniem znajomych i rodziny partnera, wyrażaniem niezadowolenia z tego, że partner rozmawia przez telefon, kontaktuje się z osobami w pracy. Z czasem ofiara pod wpływem tych nacisków, zrywa wszelkie kontakty z rodziną, przyjaciółmi i znajomymi, odchodzi z pracy i jest zupełnie odcięta od zewnętrznych źródeł wsparcia, zdana wyłącznie na sprawcę przemocy. PONIŻANIE I DEGRADACJA – z chwilą gdy ofiara przestaje komunikować się z otoczeniem sprawca bombarduje ją fałszywymi informacjami na jej temat, wielokrotnie przypomina o jakimś poniżającym doświadczeniu, poddaje stałej krytyce, często przy innych ludziach, ubliża lub ignoruje. MONOPOLIZACJA UWAGI: polega na tym, że wszystko co robi, myśli i jak się czuje sprawca ma być punktem odniesienia przy podejmowaniu działań przez ofiarę. Uniemożliwia to ofierze podjęcie jakichkolwiek działań niezgodnych z zasadą posłuszeństwa, nie będących pod kontrolą „strażnika”. GROŹBY I DEMONSTRACJA WSZECHMOCY: sprawca grozi, że pobije ofiarę, zrobi krzywdę dzieciom i rodzinie, grozi zabiciem, odebraniem dzieci. Zmusza do zrobienia czegoś, co jest dla ofiary wstydliwe lub upokarzające a potem grozi, że opowie o tym komuś. Ponieważ sprawca część gróźb spełnia, ofiara nie jest w stanie przewidzieć co stanie się naprawdę. SPORADYCZNE OKAZYWANIE POBŁAŻLIWOŚCI: czasami sprawca przemocy okazuje czułość, kupuje prezenty, zaprasza na kolację. Na krótki czas staje się pobłażliwy i zapomina o wymaganiach. Daje to złudną nadzieję ofierze, że sprawca może się zmienić i podobnie jak faza „miodowego miesiąca” zatrzymuje ofiarę w sytuacji przemocy. Zespół stresu pourazowego PTSD Zespół stresu pourazowego (PTSD)– rodzaj zaburzenia lękowego. Jest on efektem stresu o bardzo dużym natężeniu związanym z doświadczeniem przekraczającym zwykłe ludzkie przeżycia, np. wojna, gwałt, przebywanie w obozie koncentracyjnym, uczestnictwo lub bycie świadkiem katastrofy z wieloma ofiarami śmiertelnymi, bezpośrednie zagrożenie życia czy napaść. Diagnozę PTSD można otrzymać, jeżeli w 6 miesięcy po urazie utrzymują się następujące objawy: • ponowne doświadczanie przeżytego zdarzenia w postaci natrętnych wspomnień, wyobrażeń, myśli flashbacków, koszmarów sennych, • silny, połączony z fizjologicznymi objawami, niepokój związany ze wszystkim, co przypomina zdarzenie, • dążenie do unikania wspomnień związanych z przeżyciem, • nadmierna czujność, rozdrażnienie, wybuchowość, przesadny lęk, nadpobudliwość. Proces wiktymizacji Gdy osoba krzywdzona doznaje przemocy fizycznej i psychicznej, uczy się bezradności. Wówczas mogą rozwinąć się u niej objawy PTSD, może też stopniowo rozwinąć się proces wiktymizacji (wchodzenie w rolę ofiary), który powoli zmienia poczucie tożsamości maltretowanej osoby. Zaobserwowano 3 etapy (poziomy wiktymizacji): I POZIOM WIKTYMIZACJI BURZENIE UTRWALONYCH ZACHOWAŃ – akty przemocy burzą utrwalony obraz życia, na którym opierała się dotychczasowa egzystencja. Taka osoba traci podstawowe poczucie bezpieczeństwa i uporządkowania życia, traci zaufanie do innych i do siebie. Czuje bunt, rozpacz, niesprawiedliwość i krzywdę, pragnie wycofać się z życia. Na tym etapie poszukuje jeszcze pomocy, stara się przerwać w jakiś sposób sytuację przemocy. W zależności od tego jaka reakcja ze strony innych ją spotka, wiktymizacja może postąpić dalej, lub nie. Jeżeli osoba poszukująca pomocy usłyszy, że to czego doznaje to bezprawna przemoc, otrzyma realną, szybką pomoc – proces może dalej się nie posunąć. Proces wiktymizacji II POZIOM WIKTYMIZACJI WTÓRNE ZRANIENIE - jest spowodowane niewłaściwymi reakcjami otoczenia społecznego na przemoc i próby szukania pomocy przez osobę krzywdzoną. Często członkowie rodziny i inne osoby z powodu ignorancji, zmęczenia sytuacją lub bezradnością, zachowują się w taki sposób, który dodatkowo „uszkadza” osobę krzywdzoną. Przejawia się to w niewierze w to, co mówi ofiara, pomniejszanie tragizmu i wagi raniących doświadczeń, obwinianiu ofiary lub naznaczaniu jej negatywnymi określeniami. U osób próbujących pomagać, zachowanie ofiar przemocy domowej często budzi irytację, gniew, niechęć, bezradność, rozdrażnienie. Prowokuje uszczypliwe uwagi typu: „jak tyle wytrzymuje, to pewnie to lubi”. Proces wiktymizacji III POZIOM WIKTYMIZACJI PRZYJĘCIE TOŻSZAMOŚCI OFIARY – pod wpływem takich reakcji otoczenia, powtarzania się aktów przemocy oraz na skutek zmniejszającej się umiejętności radzenia sobie z urazami, krzywdzona osoba zaczyna przystosowywać się do roli ofiary i przestaje się bronić. Zaczyna myśleć, że bycie ofiarą jest jej przeznaczeniem do końca życia. Obwinia się i odmawia sobie podstawowych praw ludzkich, przestaje oczekiwać poprawy sytuacji. Traci nadzieję i poczucie godności. Stosuje taktykę przetrwania. Mechanizm psychologicznej pułapki Ofiara nie jest w stanie zrezygnować ze związku i z tego, w co tak dużo zainwestowała czasu, energii. Trwa ona w związku, który przynosi jej cierpienie, w którym jest upokarzana i nie respektuje się jej praw. Ciągle żyje nadzieją, że będzie lepiej. Dlatego też inwestuje w ten związek. Obwiniając siebie za całe zło, wierzy, że jeśli bardziej się postara, to będzie lepiej. Ma poczucie, że zależy to właśnie od niej. Im więcej się stara i wkłada w to działanie więcej energii, tym trudniej jej zrezygnować. takim mianem określono mechanizm, który zaobserwowano u ofiar zamachu terrorystycznego w Sztokholmie. U osób przetrzymywanych przez terrorystów, a następnie uwolnionych przez policję pojawiły się reakcje, które większość obserwatorów uznała za irracjonalne. Otóż niedawni zakładnicy zaangażowali sie w proces obrony swoich oprawców, zamiast żądać sprawiedliwości. Jedna z ofiar związała się z terrorystą, zawierając z nim związek małżeński. W tej sytuacji można mówić o "patologicznej wdzięczności" za to, co zamachowiec mógł zrobić, a w rezultacie tego nie uczynił. Podobny mechanizm obronny pojawia się u osób doznających przemocy. Są one wdzięczne sprawcom za drobne przywileje, które jeszcze mają, za "miodowe miesiące", za chwile spokoju i namiastkę uczucia, a czasem nawet za to, że żyją. Mechanizmy przemocy uświadamiają nam, że sytuacja ofiar przemocy w rodzinie nie jest taka, jak nam się pozornie wydaje. To nie wola czy skłonności masochistyczne powodują, że osoby doznające przemocy w rodzinie trwają w toksycznym dla nich związku, mimo ogromu doznawanych szkód. Mechanizmy przemocy oplatają ofiarę jak pajęczyna, z której trudno bez wsparcia z zewnątrz się wydostać. Charakterystyka ofiar przemocy 1. Niska samoocena 2. Bierne mechanizmy radzenia sobie 3. Wysoka zależność od partnerów 4. Niepokój i depresja 5. Izolacja społeczna 6. Zinternalizowane poczucie winy 7. Podporządkowywanie się 8. Ambiwalentne poczucie lojalności 9. Zniekształcone atrybucje 10. Nadużywania alkoholu i narkotyków 11. Choroby związane ze stresem rozmowy z osobami stosującymi przemoc na temat tego co zrobili w celu wzbudzenia w nich poczucia winy (czasem ta strategia prowadzi do ponownego ataku a czasem sprawca zgłasza gotowość zaprzestania bicia pod jego warunkami) uzyskiwanie obietnic poprawy (powstrzymywania się od bicia) poprzez odwoływanie się do miłości i moralności (ta strategia w pierwszym okresie nasilania się przemocy przynosi spontaniczne obietnice poprawy ze strony partnera), straszenie, grożenie powiadomieniem policji, opuszczeniem domu, rozwodem itp.; groźby te rzadko są spełniane), ukrywanie się przed oprawcą (wybieganie z domu, chowanie się w innym pokoju, zamykanie w łazience itp.); stosuje tą strategie w nadziei na uniknięcie pobicia, ale okazuje się, że osoba stosująca przemoc kontroluje nie tylko ją, ale i miejsca w których ona się znajduje, pasywna obrona (próby osłonięcia się dłońmi, ramionami, sprzętem domowym); ta strategia na ogół zwiększa agresywność sprawców (płacz dla niektórych sprawców jest dodatkową stymulacją do kontynuowania przemocy), unikanie ataku („schodzenie z oczu”, unikanie dyskusji); ofiary stają się powściągliwe w rozmawianiu, tańczeniu z innymi mężczyznami, nie sprzeciwiają się i nie krytykują, walka obronna, oddawanie razów (drapanie, kopanie, gryzienie lub odpychanie, rzucanie przedmiotami, policzkowanie itp.); ta strategia w większości przypadków nasila przemoc, powstrzymuje oprawcę tylko przy dużej desperacji osoby doznającej przemocy i jej zdecydowaniu na wszystko, zdarza się, że u partnera pojawia się respekt dla partnerki, gdy ta zapowiada, że go zabije lub otruje podczas snu. Pytaj wprost o przemoc. Rozmawiaj z ofiarą oddzielnie, bez udziału sprawcy i jej dzieci. Zachęcaj ją do opowiadania o swoich problemach. Doceń jej odwagę, jeśli zdecyduje się podzielić swoimi doświadczeniami. Wspieraj ją, nawet jeśli ogarnie cię zniechęcenie. Niektóre ofiary odchodzą od partnera i wracają do niego po kilka razy. Nie jest to oznaka Twojego niepowodzenia. Jasno sprecyzuj swoje przekonania dotyczące przemocy: Nie jest pani odpowiedzialna za przemoc. Za przemoc odpowiedzialny jest sprawca. Poszerzaj jej wiedzę o tym, jakie ma przed sobą możliwości i broń jej interesów. Uświadom jej, że przemoc w rodzinie jest dość powszechnym zjawiskiem: Pozwól ofiarom samodzielnie podejmować decyzje. Nie uzależniaj swojej pomocy od wykonania twoich poleceń i instrukcji w rodzaju: Musi pani zaskarżyć partnera; powinna pani go opuścić. Szanuj jej decyzje. To ona będzie ponosiła konsekwencje swoich wyborów. Zawsze zdawaj pytanie w rodzaju: W jaki sposób mógłbym pani być pomocny? Co pani chce zrobić? Słuchaj pilnie jej próśb i staraj się na nie reagować. Włącz się aktywnie, okaż troskę i pomóż opracować plan zapewniający bezpieczeństwo. Znajdź jej mocne strony i wzmacniaj je. Odwołuj się do jej nadziei, marzeń i planów na przyszłość. Nawiąż współpracę z innymi służbami i instytucjami, które mogą jej pomóc. Aktywnie z nimi współpracuj. Sprawców przemocy cechuje: W SFERZE POZNAWCZEJ: Silne przekonanie o posiadaniu kogoś (np. moja żona, moje dzieci – moja własność) Sztywne zasady „porządku”. Brak tolerancji na spontaniczne lub inne niż ustalone zasady. Przekonanie o tym, że najlepszą drogą do uzyskania szacunku jest wywołanie lęku, obawy, respektu. Autorytarne poglądy. Rozwiązywanie konfliktów poprzez używanie siły. Duża tendencja do racjonalizacji. Sprawców przemocy cechuje: W SFERZE EMOCJONALNEJ: Niska wrażliwość. Brak empatii. Niepewność – zwłaszcza w sferze tożsamości. Niskie poczucie własnej wartości. Mały kontakt ze sobą. Niska świadomość i zdolność rozpoznawania różnych stanów emocjonalnych. Łatwość przeżywania złości i gniewu. Zaborczość, zazdrość oraz lęk przed porzuceniem. Charakterystyka sprawców przemocy 1. Niska samoocena i poczucie niedostosowania 2. Poczucie izolacji i braku wsparcia społecznego 3. Brak umiejętności społecznych i asertywności 4. Zaburzenia psychiczne, takie jak: lęk i depresja 5. Nadużywanie alkoholu i/lub narkotyków 6. Słaba kontrola impulsów 7. Zaborczość, zazdrość, lęk przed porzuceniem 8. Zrzucanie winy na innych, podsycanie sporów, okazywanie agresji i przemocy w odpowiedzi na prowokację. Charakterystyka sprawców przemocy c.d. 9. Brak empatii w stosunku do zależnej ofiary 10. Przeniesienie złości spowodowanej niezadowoleniem z pracy, życia, obarczanie partnera odpowiedzialnością za swoje niepowodzenia czy frustracje. 11. Problemy społeczno – ekonomiczne, takie jak bezrobocie, złe warunki mieszkaniowe, trudności finansowe. 12. Doświadczanie przemocy w dzieciństwie. 13. Stosowanie przemocy, groźby lub używanie broni. Przemoc wobec dzieci Przemoc wobec dzieci OŚRODEK PROFILAKTYKI RODZINNEJ W CHOJNICACH ul. Strzelecka 31 89-600 Chojnice tel./fax 52 397 35 74 www.opr-chojnice.pl e-mail:[email protected]
