Wpływ kapitału ludzkiego na rozwój gospodarczy

„Wpływ kapitału ludzkiego na rozwój gospodarczy regionu”
1. Pojecie kapitału ludzkiego
Pojęcie kapitał ludzki (human capital) pojawiło się po raz pierwszy w 1975 r. za sprawą noblisty z
zakresu ekonomii Gary’ego S. Beckera. W polskim piśmiennictwie funkcjonowało ono najpierw jako
społeczny koszt pracy żywej, a użyte zostało po raz pierwszy w pracy S.R. Domańskiego Kapitał
ludzki i wzrost gospodarczy w 1990 r., który zdefiniował je jako „zasób wiedzy, umiejętności, zdrowia
i energii witalnej, zawarty w danym społeczeństwie/narodzie [...]. Wyróżniającą cechą kapitału
ludzkiego jest to, że jest on jak gdyby częścią człowieka [...]. Nie można oddzielić siebie od swojego
kapitału ludzkiego – albo inaczej: kapitał ludzki zawsze towarzyszy danej osobie”.
Dość szybko pojęcie to pojawiło się także w nauce o zarządzaniu, a ściślej zarządzaniu kadrami.
Dlatego też i przytoczona definicja, odnosząca się raczej do gospodarki w skali makro zyskała wiele
definicji konkurencyjnych, odnoszący się także do pojedynczych organizacji. Oto przykład jednej z
nich: „[Kapitał ludzki] tworzą ludzie trwale związani z firmą i jej misją, charakteryzujący się
umiejętnością współpracy, kreatywnością postaw i kwalifikacjami. Stanowią one motor i serce firmy,
bez których niemożliwy staje się jej dalszy rozwój”.
Jako ogólną definicję możemy uznać, iż kapitał ludzki to wiedza, umiejętności i możliwości jednostek
mające wartość ekonomiczną dla organizacji.
KAPITAŁ LUDZKI
RELACJE
KOMPETENCJE
WARTOŚCI
Kompetencje to wiedza, chęć i umiejętności, zdolność do wykorzystania kapitału strukturalnego,
zdolności komunikacji z innymi, doświadczenie i poziom edukacji.
Relacje to zdolność dzielenia się wiedzą i zaufanie, które mają tworzyć wartość dla organizacji.
Wartości to koncepcje wyróżniające jednostkę lub grupę, wpływają one na wybór narzędzi oraz efekty
działań poprzez określanie czy dane działanie jest właściwe, czy nie.
Kapitał ludzki, jak każdy kapitał ma swoją stronę ilościową (finansową) i jakościową. I jak każdy
kapitał wymaga inwestowania. Kierunki tych inwestycji to:
a)
kształcenie (system edukacji jest forma inwestowania w kapitał ludzki w skali makro)
b)
kształcenie i doskonalenie zawodowe w czasie pracy
c) usługi i udogodnienia związane z ochrona zdrowia i wpływające na długość życia,
witalność, siłę i wigor
d) migracje, gromadzenie informacji i badania naukowe (mające wpływ na kondycje
kapitału ludzkiego)
2. Gospodarka oparta na wiedzy [GOW] i innowacyjność
W latach 90. XX wieku zaczęły przenikać do biznesu koncepcje rozwijane w literaturze,
a propagujące rolę wiedzy w budowaniu przewagi konkurencyjnej. Peter Drucker mówił, że wiedza
nie jest jeszcze jednym uzupełniającym czynnikiem produkcji tj. praca, kapitał czy ziemia - jest ona
jedynym ważnym czynnikiem. To wiedza powoduje, że zasoby organizacji pozwalają tworzyć
wartość. Quinn pisał, że siła ekonomiczna i wytwórcza tkwi w zdolnościach intelektualnych
i usługowych oraz, że kierowanie "wiedzopochodnym" intelektem jest najważniejszą umiejętnością
zarządzania.
OECD definiuje gospodarkę opartą na wiedzy (GOW) jako gospodarkę bezpośrednio bazującą na
produkcji, dystrybucji i wykorzystaniu wiedzy i informacji. Wiedza w tym ujęciu jest rozumiana jako
produkt oraz czynnik wzrostu gospodarczego. GOW jest najczęściej kojarzona z technologiami
informatyczno-komunikacyjnymi, postępem technicznym i innowacyjnością. Z tego względu wśród
najważniejszych cech GOW wymienia się rosnące znaczenie globalizacji, technik informatycznych,
a przede wszystkim nauki i wiedzy oraz związanych z nimi inwestycji w kapitał ludzki, będących
podstawą współczesnych przemian.
W GOW rośnie zapotrzebowanie na wiedzę i wykwalifikowanych pracowników umysłowych oznacza
to, iż coraz ważniejszy staje się kapitał ludzki i wszelkie działania (na różnych szczeblach)
podnoszące jego poziom. Coraz większa konkurencja polegająca na tworzeniu i wprowadzaniu na
rynek innowacji wymaga od ludzi ciągłego podnoszenia poziomu wykształcenia, kompetencji oraz
tworzenia i przyswajania nowej wiedzy.
Zarządzanie wiedzą to sztuka przetwarzania informacji i aktywów intelektualnych w trwałą wartość
dla klientów i pracowników organizacji. Inna definicja to: zarządzanie wiedzą to ogół procesów
umożliwiających tworzenie, upowszechnianie i wykorzystywanie wiedzy do realizacji celów
organizacji.
Cechy gospodarki opartej na wiedzy:
 Podstawowym czynnikiem produkcji staje się wiedza i informacja,

Spada znacznie tradycyjnych dziedzin przemysłu, a rośnie potęga sektora usług,
 Następuje rozwój firm ponadnarodowych oraz rozwijają się nowe formy prowadzenia biznesu
w małej skali,
 Nowoczesne firmy rezygnują ze struktur scentralizowanych na rzecz spłaszczonych,
elastycznych, ale o skomplikowanych układach zależności,
 Spada znaczenie klasycznych linii produkcyjnych,
 Rozszerzają się obszary zastosowania zarządzania na takie dziedziny jak edukacja, lecznictwo,
administracja itp.
 Stopniowo zwycięża pogląd, że zysk jest środkiem a nie celem działania,
 Wysokiej jakości towary i usługi dostarczane są dla indywidualnych klientów,
 Obok menedżerów w znacznej mierze kapitałem dysponują pozostali pracownicy firm,
 Pracownicy stają się najcenniejszym zasobem uczących się organizacji.
Ze względu na przekazywane treści, sposób ich przedstawiania i możliwość wykorzystania w teorii
zarządzania wiedzę dzieli się na cztery grupy (komponenty):
 wiedza typu know-what czyli wiedza o faktach przedstawianych na ogół
w formie liczb, zestawień i raportów, wiedza ma tu w zasadzie charakter
informacji,
 wiedza typu know-why, ma charakter wiedzy naukowej o zasadach
i prawidłowościach zjawisk. Ten rodzaj wiedzy leży u podstaw postępu
technicznego i technologicznego, udoskonalania produktów i procesów
produkcyjnych w różnych dziedzinach gospodarki. Powstaje ona głównie
w uczelniach, instytucjach, innowacyjnych placówkach badawczo-naukowych
i laboratoriach.
 wiedza typu know-how, dotyczy umiejętności i zdolności do wykonywania
różnych działań, tworzona jest głownie przez edukację. Może mieć formę
wiedzy naukowej, technicznej i organizacyjnej. Rozprzestrzenia się przez
system gromadzenia i udostępniania, poprzez wewnętrzne i zewnętrzne
systemy i sieci komunikacji.
 wiedza know~who to wiedza o tym, kto posiada zdolności i umiejętności
w określonej dziedzinie i sposób dostępu do różnych źródeł wiedzy. Ma
istotne znaczenie dla pracy managerów i skuteczności bieżącego zarządzania
organizacją.
W ślad za sklasyfikowaniem i określeniem czym jest wiedza i gospodarka na niej oparta, podkreślenia
wymaga fakt, że zdaniem OECD, nie może być mowy o nowej, opartej na wiedzy gospodarce bez
równoczesnego przekształcania jej w gospodarkę ludzi uczących się i to uczących się czy
doskonalących ustawicznie. W tym świetle poważnego znaczenia nabiera rola systemów
edukacyjnych oraz zagadnienia związane z szeroko pojętymi procesami kształcenia wiodącymi ku
podnoszeniu kwalifikacji społeczeństwa.
Przedsięwzięcia mające służyć poszerzaniu zasobów wiedzy i ich upowszechnianiu przedstawione
przez Unię Europejską:
• realizowanie programów badawczych, rozwoju technologicznego i doświadczeń przez
wspieranie współpracy z oraz między przedsiębiorstwami, ośrodkami badawczymi
i uczelniami,
• wspieranie współpracy w dziedzinie wspólnotowych badań, rozwoju technologicznego
i doświadczeń z państwami trzecimi oraz organizacjami międzynarodowymi,
• upowszechnianie i optymalizację wyników działań w dziedzinie wspólnotowych badań,
rozwoju technologicznego i doświadczeń,
• pobudzanie kształcenia i mobilności naukowców w UE.
Sposobem umożliwiającym permanentne korzystanie z wiedzy i stosowanie wiedzy w szeroko
rozumianej praktyce są innowacje traktowane przez J.Schumpetera jako użyteczne narzędzie
tworzenia podstaw rozwoju gospodarczego (1912). Wyjaśniając istotę innowacji wskazał konkretne
przypadki i nazwał innowacjami. Dzisiejsi badacze wydają się wzorować na prekursorze teorii
innowacji. Tymczasem konkretna definicja i konsekwentne jej stosowanie może pomóc
w identyfikacji zmian, które są innowacjami. Potrzeba taka wynika również z faktu, że innowacje
Schumpetera ze sfery produkcji - podlegając procesowi ewolucji, przeszły w ciągu wieku do
wszystkich (bez wyjątku) obszarów aktywności człowieka.
Wymogi takie wydaje się spełniać definicja mówiąca, że „innowacja to wdrożona zmiana przynosząca
określone korzyści (ekonomiczne, społeczne, ekologiczne i inne)”.
Zmiana określa naturę innowacji i możliwości wykorzystania do jej zrozumienia wiedzy na temat
zmian i zarządzania nimi).
Wdrożenie wskazuje na konieczność urzeczywistnienia pomysłów nowych rozwiązań. Warunkiem
koniecznym i dostatecznym równocześnie są korzyści.
Obowiązek zapewnienia tzw. dodatniej sumy korzyści, nie pozwala ograniczać się tylko do korzyści
ekonomicznych, gdyż one nie zapewniają pełnej użyteczności w rozumieniu teorii dobrobytu
(jednostkowego i społecznego). Niedocenianie szeroko rozumianych korzyści (jako elementu
strukturalnego innowacji) prowadzi do sytuacji, w której wdrożona zmiana wywołuje negatywne
skutki ekologiczne czy zdrowotne, a mimo to nazywana jest innowacją. Podkreślanie różnorodnych
korzyści, również kulturowych i duchowych jest niezmiernie istotne, gdyż innowacje nadal wielu
kojarzą się wyłącznie z technicznymi aspektami i ekonomicznymi korzyściami.
W gospodarce opartej na wiedzy rola innowacji zwielokrotnia się z racji funkcji przypisywanych
wiedzy. By jednak liczba i dynamika urzeczywistniania idei w praktyce była zgodna z wymogami
GOW niezbędny jest określony poziom innowacyjności, rozumianej jako zdolność do stałego
poszukiwania lub kreowania nowych rozwiązań, przystosowywania ich do konkretnych warunków,
wdrażania w praktyce a następnie upowszechniania.
Konieczność wspierania procesów kształtowania innowacyjności dostrzegana była od dawna, ale
w warunkach wzrastającej niepewności środowisk życia jednostek i funkcjonowania organizacji ma to
zasadnicze znaczenie. Nie sposób bowiem dokładnie przewidzieć napływu informacji i rozwoju
sytuacji, by zaproponować konkretne narzędzia i metody działania. To uczestnicy danych procesów
samodzielnie muszą podejmować decyzje realizacyjne i to w oparciu o nowe rozwiązania, gdyż
dotychczasowe metody w nowych warunkach po prostu nie sprawdzają się (nie zapewniają
oczekiwanej skuteczności). Ponadto ze wzrostem innowacyjności wiązane jest powodzenie Strategii
Lizbońskiej.
Strategia Lizbońska zakłada budowę gospodarki europejskiej opartej na:
 wiedzy;
 wdrażaniu zasad zrównoważonego rozwoju (zrównoważonego pod względem
ekonomicznym, ekologicznym i społecznym);
 liberalizacji i integracji rynków przemysłu sieciowego i rynku usług finansowych;
 rozwoju przedsiębiorczości;
 wzroście zatrudnienia i zmianie modelu społecznego.
W 2005 dodano:

pełne otwarcie rynku zamówień rządowych i pracy;

przeznaczenie pomocy państwa dla sektorów o najwyższym potencjale wzrostu;

zwiększenie wydatków na badania i rozwój do 3% PKB;

opracowanie indywidualnych programów walki z bezrobociem dla każdego z krajów
UE.
3. Społeczeństwo informacyjne
Pojęcie „społeczeństwo informacyjne" po raz pierwszy pojawiło się na początku lat 60. ubiegłego
stulecia. W 1963 roku japończyk Tadao Umesamo użył go do określenia teorii społeczeństwa opartego
na „przemysłach informacyjnych" (Goban-Klas, 1999: 29). Na gruncie europejskim termin ten
zaznacza swą obecność pod koniec lal 70. za pośrednictwem Simona Nora i Alaina Minca. Jednakże
właściwym twórcą pojęcia „społeczeństwo informacyjne" (zastąpiło ono pojęcie „społeczeństwo
postprzemysłowe") jest amerykański socjolog Daniel Bell.
Społeczeństwo informacyjne to społeczeństwo, którego głównym zasobem staje się wiedza
teoretyczna oraz działalność informacyjna, a ponadto charakteryzuje się występowaniem
następujących zjawisk:

dominacji sektora usług w gospodarce oraz sektora czwartego (finanse,
ubezpieczenia) i piątego (zdrowie, oświata, nauka),

wzrostu znaczenia środków masowej komunikacji,

znaczenia wiedzy teoretycznej jako źródła innowacji we wszystkich sferach
życia,

rozwoju techniki,

dominacji specjalistów i naukowców w strukturze zawodowej,

tworzenia „technologii intelektualnych" jako podstawy podejmowania decyzji
politycznych i społecznych,

tworzenia wirtualnej rzeczywistości,

postępującego procesu globalizacji, czyli procesu rosnącej współzależności
pomiędzy zjawiskami na przestrzeni całego globu, a także coraz ściślejszej
współzależności pomiędzy systemami życia społecznego, gospodarczego,
kulturowego, politycznego, itp.,

wzrostu znaczenia indywidualizmu, pluralizmu i społeczności lokalnych, itp.
Pojawienie się tych zjawisk spowodowało zmiany nie tylko w sferze organizacji, zarządzania, polityki
czy kultury, ale także w strukturze całego społeczeństwa. Tworzą się nowe grupy społeczne, elity,
opierające swoje istnienie na rozwoju informatyki. Powoduje to także znaczne przewartościowania
w strukturze zatrudnienia.
Dominującą rolę odgrywać zaczyna zatrudnienie w sektorze usługowym i informatycznym, a to
pociąga za sobą „przejście" w kierunku społeczeństwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych.
Podstawowym zasobem ekonomicznym, kapitałem danego społeczeństwa jest wiedza, głównie
wiedza informatyczna umożliwiająca „poruszanie się" w informatycznym świecie. Kształtują się nowe
profesje, zawody, których podstawą jest wiedza informatyczna i które stanowią wyzwanie dla osób
znajdujących się na rynku pracy.
Do zjawisk, które są wynikiem przekształceń związanych z rozwojem technik komunikacyjnych
i informacyjnych należy m.in. (Goban-Klas, 1999: 31):

praca na odległość (telepraca, e-praca) stworzenie nowych globalnych
możliwości zatrudnienia, zmniejszenie kosztów związanych z tworzeniem stanowisk
pracy i dojazdem do miejsca pracy, regulowany czas pracy przez pracownika,

nauczanie na odległość (uniwersytety wirtualne) obniżenie kosztów
powszechnej edukacji, zwiększenie możliwości samokształcenia, większy dostęp do
materiałów dydaktycznych, podjęcie studiów nie wiąże się z koniecznością
przenoszenia się do ośrodków akademickich,

zdalna opieka medyczna zaplecze dla konsultacji medycznych,
podwyższenie poziomu opieki i zwiększenie dostępu do opieki szczególnie poza
dużymi aglomeracjami,

handel elektroniczny - dostęp do globalnych rynków dla małych i średnich
przedsiębiorstw, ułatwienie dostępu do szerszego wachlarza ofert towarów i usług dla
konsumentów

odpowiednia organizacja działalności gospodarczej usprawnienie obrotu
i obiegu informacji pomiędzy podmiotami życia gospodarczego, obniżenie kosztów
działalności, wyrównanie szans, przyspieszenie rozliczeń finansowych, itp.
Zjawiska te wymagają nowego podejścia w postawach i mentalności społeczeństwa, bowiem każdy
kolejny etap rozwoju społecznego wymaga od społeczeństwa odpowiedniego dostosowania do
zmieniającego się otoczenia. W społeczeństwie informacyjnym podstawą istnienia społeczeństwa są
dwa wymiary, które wpływają na przebieg życia jednostek, i które to stanowią podstawę, bytu
człowieka, czyli czas i przestrzeń. Przy czym współczesny postęp w rozwoju techniki informacyjnej,
telekomunikacyjnej i tzw. multimediów, spowodował, że przestrzeń coraz bardziej się „kurczy", a
czas „coraz szybciej upływa". Dzięki wykorzystaniu nowoczesnej techniki możemy kontaktować się z
innymi niezależnie od miejsca naszego pobytu i czasu przekazu informacji. Rozwinięte sieci transmisji danych umożliwiają przekazywanie nie tylko danych liczbowych, ale także dźwięków, obrazów
statycznych, czy leż przekazów wideo. W takiej sytuacji możemy mówić wręcz o koncepcji
wykreowania nowego człowieka „człowieka ery informacyjnej".
4. Podsumowanie
W erze gospodarki opartej na wiedzy edukacja stała się fundamentem rozwoju współczesnego świata.
Bez sprawnego, elastycznego i odpowiednio ukierunkowanego systemu kształcenia nie może być
mowy o zwiększeniu jakości kapitału ludzkiego, także w jego wymiarze społecznym. Wykształcona
i wykwalifikowana kadra, stanowiąca nową jakość w szeroko rozumianym kapitale ludzkim, nie tylko
przesądza o większym potencjale gospodarczym kraju, lecz stanowi podwaliny pod zupełnie inny
kierunek ewolucji społecznej, zatem niewątpliwie przyczynia się do szeroko rozumianego rozwoju
społeczno-gospodarczego.
Charakterystyczne jest to, iż lepsze społeczeństwo na tym etapie przemian ewolucyjnych jawić się
może jako rezultat nieskrępowanych działań poszczególnych jednostek, albowiem, jak zostało
wykazane, indywidualnie rozumiany dobrobyt człowieka współczesnego budowany jest i będzie
w oparciu o wykorzystanie posiadanej wiedzy, wiedzy na coraz wyższym poziomie. Ludzie świadomi,
że dobra edukacja i chęć do ustawicznego pogłębiania nabytych umiejętności, przekładają się na ich
wymierny dobrobyt, postępując racjonalnie, będą – edukując się – tym samym budować podwaliny
pod szybszy rozwój gospodarczy kraju.