CBA - Warsztaty Górnicze
advertisement
WARSZTATY 2014 z cyklu: Górnictwo – człowiek – środowisko: zrównoważony rozwój Mat. Symp. str. 379–393 Piotr KRAWCZYK, Marzena MAJER, Joanna KRZEMIEŃ Główny Instytut Górnictwa, Katowice Ocena możliwości zastosowania analizy kosztów i korzyści (CBA) do obliczania ekoefektywności kopalń węgla kamiennego w Polsce Słowa kluczowe ekoefektywność, górnictwo, zrównoważony rozwój, koszty i korzyści społeczne Streszczenie Ekoefektywność po raz pierwszy została zdefiniowana przez Światową Radę Biznesu na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju (WBCSD) jako dostarczanie wyrobów i usług w konkurencyjnej cenie, które spełniają potrzeby człowieka i podnoszą jego jakość życia przy równoczesnym ograniczeniu negatywnego wpływu na środowisko i zużycia zasobów naturalnych w całym cyklu życia. WBCSD określiła również podstawowe cele ekoefektywności, w szczególności osiąganie wzrostu efektywności ekonomicznej produkcji przy równoczesnym ograniczaniu jej szkodliwego wpływu na środowisko. Doszczegółowioną definicję ekoefektywności zawiera norma PN-EN ISO 14045:2012. Zgodnie z tą normą wskaźnik ekoefektywności stanowi miarę odnoszącą wydajność środowiskową systemu wyrobu do wartości systemu wyrobu. Norma precyzuje, że wpływy środowiskowe należy określać przy użyciu Oceny Cyklu Życia zgodnie z normami PN-EN ISO 14040:2009 oraz PN-EN ISO 14044:2009. Natomiast w zakresie definicji wartości systemu wyrobu norma daje pewną swobodę wyboru jednostki i metody obliczeń. Wartości systemu wyrobu mogą bowiem obejmować różne aspekty np. funkcjonalne, monetarne, estetyczne. Zaproponowana w artykule metodyka zakłada obliczanie ekoefektywności jako funkcji wskaźników środowiskowych uzyskanych techniką oceny cyklu życia (LCA: Life Cycle Assessment) oraz wartości systemu produktu, który jest wyrażony efektywnością ekonomiczną obejmującą aspekty kosztowe i społeczne, określoną z wykorzystaniem metody analizy kosztów i korzyści (CBA: Cost – Benefit Analysis). Analiza CBA uwzględnia pełne koszty i korzyści dla społeczeństwa i ekosystemów związane z określoną działalnością oraz obejmuje jej materialne jak i niematerialne koszty i korzyści. Autorzy artykułu zaproponowali metodykę określania ekoefektywności kopalń węgla kamiennego w Polsce uwzględniającą ich znaczenie gospodarcze i społeczne. Funkcjonowanie kopalni jest bowiem procesem złożonym, oddziałującym w sposób istotny na całe otoczenie, wymagającym zintegrowanego podejścia obejmującego aspekty środowiskowe, ekonomiczne i społeczne. 379 P. KRACZYK, M. MAJER, J. KRZEMIEŃ – Ocena możliwości zastosowania analizy kosztów… 1. Wstęp Działalność wydobywcza kopalń węgla kamiennego jest procesem złożonym, który w znaczny sposób oddziałuje na otoczenie. Prace związane z opracowaniem uniwersalnej metodyki oceny środowiskowej i ekonomicznej górniczych przedsięwzięć inwestycyjnych prowadzone są w Polsce i na świecie od wielu lat. Większość prac dotyczy poszczególnych aspektów oddziaływania kopalń analizowanych odrębnie. Prace te koncentrują się głównie na oddziaływaniu górnictwa na środowisko wodne, gruntowe, powierzchnię terenu, jak też na oddziaływaniach społecznych. Analizując istniejącą strukturę kopalń węgla kamiennego w Polsce i biorąc pod uwagę wszystkie procesy występujące w kopalniach można stwierdzić, że brak jest metod i narzędzi pozwalających na kompleksową ocenę efektywności środowiskowej, finansowej i społecznej kopalń węgla kamiennego w Polsce. Biorąc pod uwagę znaczenie innowacyjnych badań związanych z wydobyciem i wykorzystaniem węgla, jak również z minimalizacją skutków oddziaływania na środowisko sektora górnictwa węgla kamiennego stanowiącego aktualnie podstawę energetyki w Polsce, istotna jest wieloaspektowa ocena kopalń węgla kamiennego. Dla umożliwienia prowadzenia takich ocen, w praktyce koniecznym staje się opracowanie kompleksowej metody oceny, która poza aspektami finansowymi istotnymi z punktu widzenia inwestora, uwzględni również aspekty środowiskowe i społeczne mające znaczenie dla lokalnej społeczności i społeczeństwa. Do kompleksowej oceny działalności kopalń węgla kamiennego zaproponowano metodę oceny ekoefektywności bazującą na wynikach ocen: środowiskowej wykonanej techniką LCA oraz ekonomicznej wykonanej metodą CBA. Zaproponowana metoda pozwala uzyskać wynik łączący wszystkie istotne aspekty związane z działalnością kopalń węgla kamiennego: środowiskowe, społeczne i finansowe. 2. Charakterystyka teoretyczno-metodyczna pojęcia ekoefektywności 2.1. Przegląd ogólnie stosowanych pojęć ekoefektywności Ekoefektywność została po raz pierwszy zdefiniowana przez Światową Radę Biznesu na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju (WBCSD-The World Business Council for Sustainable Development) jako dostarczanie wyrobów i usług w konkurencyjnej cenie, które spełniają potrzeby człowieka i podnoszą jakość jego życia, ograniczając jednocześnie negatywny wpływ na środowisko i zużycie zasobów naturalnych w całym cyklu życia (http://www.wbcsd.org). Analiza ekoefektywności integruje aspekty środowiskowe z wynikami analiz ekonomicznych, dzięki czemu umożliwia porównywanie różnych rozwiązań przy równoczesnym uwzględnieniu czynników ekonomicznych i środowiskowych. Analiza ekoefektywności pozwala na wybór rozwiązania przynoszącego największe korzyści przy najniższych kosztach, jednocześnie przy najmniejszej uciążliwości dla środowiska naturalnego (rozwiązania ekoefektywne). Ekoefektywność jest wyznacznikiem innowacyjności, a na jej podstawie można określić, jak dana technologia wpływa na środowisko i jaka jest jej wydajność i efektywność w porównaniu z innymi technologiami (Czaplicka-Kolarz i in. 2010; Czaplicka-Kolarz, Ściążko 2004). Standardowa analiza ekoefektywności stanowi funkcję dwóch wskaźników: ekologicznego oraz ekonomicznego. Według WBSCD ekoefektywność wiąże wskaźnik ekonomiczny wartości wytworzonej ze wskaźnikami określającymi obciążenie środowiska. Wskaźnik 380 WARSZTATY 2014 z cyklu: Górnictwo – człowiek – środowisko: zrównoważony rozwój ekoefektywności może być definiowany w różny sposób, najczęściej określany jest wzorami (2.1) i (2.2) (Huppes i in. 2005; Kleiber 2011): Ekoefektywność = Wartość produktu (wyrobu, usługi) / Wpływ na środowisko (2.1) Ekoefektywność = Wartość produkcji / Obciążenie środowiska (2.2) Inny sposób określania ekoefektywności, wskazujący wyraźnie na integrację wskaźników ekologicznych i ekonomicznych zaproponował koncern BASF. Wyraża się on wzorem (www.basf.de): Ekoefektywność = Wskaźnik kosztowy / Wskaźnik środowiskowy (2.3) Powyższe formuły przedstawiają w sposób ogólny różne metody obliczania ekoefektywności, przy czym wybór metody powinien zależeć od specyfiki przedmiotu analizy (Hukkinen 2001; Korhoner, Luptacik 2004). W zależności od celu analizy, można wyznaczyć ekoefektywność wyrobu, usługi, przedsiębiorstwa, inwestycji, technologii (Weaver i in. 2000). Ekoefektywność obejmuje produkt i technologie w całym cyklu życia począwszy od fazy budowy, poprzez użytkowanie aż do ich likwidacji. Oddziaływanie na środowisko naturalne ocenia się na podstawie: zużycia energii, materiałów, emisji zanieczyszczeń pyłowogazowych, ilości wytworzonych odpadów i ścieków. Oceniając całkowite koszty, należy uwzględnić: koszty produkcji, nabycia produktu, koszty na etapie użytkowania łącznie z kosztami konserwacji, napraw i eksploatacji, a także koszt utylizacji lub recyklingu produktu. Analiza ekoefektywności wspomaga podejmowanie decyzji dotyczących wyboru nowego produktu czy też projektowania nowej technologii i umożliwia wybór wariantu, który jest najbardziej ekonomiczny i najmniej obciąża środowisko naturalne. Reasumując, przeprowadzanie analiz ekoefektywności ma służyć w szczególności: ograniczeniu zużycia zasobów – dotyczy to w szczególności zużycia energii, materiałów, wody, gruntu, ograniczeniu negatywnego wpływu na środowisko – ograniczenie emisji wszelkich zanieczyszczeń pyłowo-gazowych, ilości wytworzonych odpadów i ścieków oraz substancji toksycznych zwiększając jednocześnie udział surowców odnawialnych, zwiększeniu wartości dodanej produktu – oznacza to więcej korzyści dla klientów w wyniku zwiększenia funkcjonalności, trwałości i elastyczności produktów przy mniejszym zużyciu materiałów i energii, wzrostowi efektywności ekonomicznej produkcji przy równoczesnym zmniejszeniu wpływu na środowisko. 2.2. Znormalizowana definicja ekoefektywności Definicja ekoefektywności została po raz pierwszy znormalizowana w roku 2012 poprzez wydanie normy PN-EN ISO 14045:2012 „Zarządzanie środowiskowe – Ocena ekoefektywności systemów wyrobów - Zasady, wymagania i wytyczne”. Norma określa zasady, wymagania i wytyczne dotyczące oceny ekoefektywności systemów wyrobu obejmujące elementy: cel i zakres definicji oceny ekoefektywności, ocenę środowiskową, ocenę wartości systemu wyrobu, kwantyfikację ekoefektywności, interpretację, raportowanie i krytyczny przegląd oceny ekoefektywności. Zgodnie z normą, ekoefektywność to aspekt 381 P. KRACZYK, M. MAJER, J. KRZEMIEŃ – Ocena możliwości zastosowania analizy kosztów… zrównoważonego rozwoju odnoszący wydajność środowiskową systemu wyrobu do wartości systemu wyrobu. O ile norma określa jednoznacznie, że wpływy środowiskowe w zakresie oceny ekoefektywności należy określać przy użyciu oceny cyklu życia (LCA Life Cycle Assessment) zgodnie z normami PN-EN ISO 14040:2009 i PN-EN ISO 14044:2009, to w zakresie definicji wartości systemu wyrobu daje dużo większą swobodę i pozwala obejmować różne aspekty wartości, w tym funkcjonalne, monetarne, estetyczne itp. Wartość systemu wyrobu może być tak określona, aby odzwierciedlić jego zasoby, wielkość produkcji, efektywność dostawy lub wykorzystania bądź połączenie tych elementów. Zgodnie z normą metodyka oceny ekoefektywności składa się z następujących etapów: określenie celu i zakresu analizy – oznaczenie granic systemu, funkcji technologii, jednostki funkcjonalnej, określenie założeń i ograniczeń, ocena efektywności środowiskowej systemu produkcyjnego jako składowa analizy ekoefektywności. Zgodnie z normą ISO 14045:2012, technika oceny cyklu życia LCA (Life Cycle Assessment) została wskazana do wykonywania analiz efektywności środowiskowej, ocena wartości systemu produkcyjnego uwzględniająca perspektywę cyklu życia jako składowa analizy ekoefektywności. W normie ISO 14045:2012 nie określono metody lub techniki służącej do oceny wartości systemu produkcyjnego, obliczenie relatywnego wskaźnika ekoefektywności oraz współczynnika X (Factor X), interpretacja wyników analizy. Wynik ekoefektywności jest względny, co oznacza, że dana technologia jest bardziej lub mniej ekoefektywna w porównaniu z inną. Dzięki temu uzyskuje się współczynnik ekoefektywności (Factor X) równy stosunkowi ekoefektywności ocenianej technologii do ekoefektywności technologii referencyjnej lub odniesienia. W przypadku analiz ekoefektywności grupy kopalń węgla kamiennego istnieje możliwość oceny tych kopalń względem siebie, przyjmując jako odniesienie kopalnię o najmniejszym wskaźniku ekoefektywności. Oceniając grupę kopalń i wyliczając dla każdej z nich współczynnik X względem kopalni najmniej ekoefektywnej uzyskamy listę rankingową. Im wyższa będzie wartość wskaźnika X, tym bardziej ekoefektywna będzie oceniana kopalnia. Wyniki oceny ekoefektywności powinny być przekazywane do publicznej wiadomości. Ostatni etap oceny ekoefektywności – interpretacja – obejmuje następujące elementy: identyfikację znaczących problemów w oparciu o wskaźniki efektywności środowiskowej i wartość systemu produkcyjnego, ocenę aspektów kompletności, wrażliwości i spójności oraz sformułowanie wniosków, ograniczeń i zaleceń. Najlepszym sposobem prezentacji rezultatów obliczeń ekoefektywności z zastosowaniem oceny cyklu życia i produktywności jest postać graficzna (eco-efficiency portfolio) (Rys. 2.1). Zaprezentowany sposób przedstawiania wyników w tej formie pozwala na ocenę ekoefektywności na podstawie położenia punktu reprezentującego technologię (w tym przypadku kopalnię) względem przekątnej wykresu. Ekoefektywność technologii (kopalni) jest tym większa, im wyższa jest wartość systemu wyrobu i niższy wpływ środowiskowy. 382 WARSZTATY 2014 z cyklu: Górnictwo – człowiek – środowisko: zrównoważony rozwój Rys. 2.1. Graficzne przedstawienie wyników ekoefektywności. Źródło: opracowanie własne. Fig. 2.1. Graphical interpretation ofthe resultsof eco-efficiency. 2.3. Dotychczasowe wykorzystanie ekoefektywności do oceny kopalń węgla kamiennego oraz perspektywy jej zastosowania Przeprowadzone studia literaturowe pozwalają stwierdzić, że analizy ekoefektywności można wykonywać dla różnych branż i produktów, czego przykładem są: przemysł wydobywczy (Salmi 2007), przemysł stalowy (Kharel, Charmondusit 2008; Van Caneghem i in. 2010), przemysł naftowy i petrochemiczny (Charmondusit, Keartpakpraek 2011), gospodarka odpadami (Zhao i in. 2011), przemysł drzewny i papierniczy (Wang i in. 2011) oraz sprzęt elektroniczny i elektryczny (PlasticsEurope 2011). Przeprowadzony przegląd literatury wskazuje na brak kompleksowych analiz dotyczących ekoefektywności kopalń węgla kamiennego wykonanych zgodnie z normą PN-EN ISO 14045:2012, obejmujących równocześnie kwestie finansowe jak i koszty środowiskowe i społeczne. Większość prac dotyczy poszczególnych aspektów oddziaływania kopalń analizowanych odrębnie – czy to w postaci oddziaływania na środowisko wodne, gruntowe, powierzchnię terenu, czy też oddziaływań społecznych oraz analiz ekonomicznych i kosztowych. Nie natrafiono również na kompleksowe oceny ekoefektywności innych energochłonnych sektorów gospodarki, które byłyby wykonane zgodnie z normą PN-EN ISO 14045:2012 przy wykorzystaniu technik LCA i CBA. Ekoefektywność jako funkcja produktywności i oceny cyklu życia wiąże podstawowy cel przedsiębiorstw i systemów produkcyjnych, którym jest zysk i rentowność produkcji z podejściem środowiskowym. Dzięki temu osoby podejmujące najważniejsze decyzje strategiczne w górnictwie węgla kamiennego w Polsce będą miały możliwość równoczesnego ujęcia szerokiego spektrum aspektów, co przyczyni się do zrównoważonego rozwoju tego sektora przemysłu. 383 P. KRACZYK, M. MAJER, J. KRZEMIEŃ – Ocena możliwości zastosowania analizy kosztów… 3. Wykorzystanie techniki LCA do oceny środowiskowej kopalń węgla kamiennego w Polsce Ocena cyklu życia LCA (Life Cycle Assessment) do oceny środowiskowej technologii wykonywana jest zgodnie z normami PN-EN ISO 14040:2009 i PN-EN ISO 14044:2009. Określają one zasady, strukturę, wymagania i procedury niezbędne do oceny cyklu życia. LCA składa się z czterech etapów: określenia celu i zakresu analiz, analizy zbioru danych wejściowych i wyjściowych (LCI-Life Cycle Inventory), oceny wpływu (LCIA-Life Cycle Impact Assessment) oraz interpretacji. Jednym z głównych założeń techniki LCA jest dążenie do wykazania wszystkich czynników mających potencjalny wpływ na środowisko i związanych z danym produktem lub technologią. Wynikiem analizy techniką LCA jest określenie wpływu produktu/technologii na środowisko w całym cyklu życia. Ocena cyklu życia LCA umożliwia uwzględnienie aspektów środowiskowych we wszystkich fazach cyklu życia produktu lub technologii od pozyskania surowców, poprzez fazę produkcji, transportu i użytkowania aż po likwidację (koniec życia związany z zagospodarowaniem odpadów lub składowaniem) (PN-EN ISO 14044:2009). Technika LCA, jako składowa ekoefektywności, umożliwia ocenę technologii/produktu między innymi na podstawie następujących wskaźników środowiskowych: wpływ na zdrowie ludzkie, jakość ekosystemu, zużycie zasobów, emisje gazów cieplarnianych, skumulowane zużycie energii, wykorzystanie paliw kopalnych. Zastosowanie techniki LCA daje również możliwość uzyskania odpowiedzi na pytanie, które elementy technologii (procesy jednostkowe, dane wejściowe i wyjściowe) generują najwyższą wartość danych wskaźników, a co za tym idzie mają największy wpływ na wynik oceny całej technologii. Istotnym elementem metodyki LCA jest określenie granic analizowanego systemu, które determinują zakres analiz oraz jednostki funkcjonalnej, do której są odnoszone uzyskiwane wyniki. W przypadku kopalń węgla kamiennego w Polsce, granice systemu powinno się ograniczyć do terenu górniczego kopalni w rozumieniu Ustawy Prawo geologiczne i górnicze, natomiast jednostką funkcjonalną może być jednostka produkcji wyrażona zarówno ilościowo jako jednostka masy wydobytego węgla handlowego, jak i jakościowo jako jednostka energii chemicznej zawarta w wydobytym węglu. Oceny cyklu życia polskich kopalń były wykonywane między innymi przez Główny Instytut Górnictwa (Czaplicka-Kolarz 2002; Czaplicka-Kolarz 2004). Metoda LCA posłużyła również do oceny procesu wzbogacania węgla (Sablik i in. 2005) oraz oczyszczania wód dołowych (Bajdur i in. 2011). 4. Charakterystyka metody analizy kosztów i korzyści CBA i ocena możliwości jej zastosowania do oceny efektywności kosztowej kopalń węgla kamiennego w Polsce Analiza kosztów i korzyści (Cost – Benefit Analysis: CBA) została zapoczątkowana przez francuskiego ekonomistę Julesa Dupuit, który w 1844 r. szacował koszty i korzyści związane z robotami publicznymi. Analiza kosztów i korzyści, określana w literaturze również jako analiza ekonomiczna (Florio i in. 2001), jest metodą porównywania i oceny pełnych kosztów i korzyści dla 384 WARSZTATY 2014 z cyklu: Górnictwo – człowiek – środowisko: zrównoważony rozwój społeczeństwa i ekosystemów związanych z określoną działalnością oraz obejmujących jej materialne, jak i niematerialne koszty i korzyści. Pojęcie to jest wykorzystywane do oceny ekonomicznej konkretnych przedsięwzięć lub strategii, a także rezultatów działalności gospodarczej (Fiedor 2002). Inaczej niż w przypadku analiz finansowych projektów opartych na systemie cen rynkowych, ocena ekonomiczna związana jest z postulatem wykorzystania cen opartych na koszcie alternatywnym wykorzystania danego zasobu, odzwierciedlających makroekonomiczną efektywność inwestycji. Pozwala to na ocenę, czy dany projekt zasługuje na poparcie z ogólnospołecznego punktu widzenia (Henzej i in. 2000). Analiza ekonomiczna ma bowiem na celu dokonanie oceny wkładu projektu we wzrost ekonomicznego dobrobytu regionu lub kraju. Dokonuje się jej z punktu widzenia interesów całej ludności (regionu lub kraju), w przeciwieństwie do analizy finansowej, która przyjmuje punkt widzenia właściciela np. obiektu infrastruktury (Florio i in. 2001). Analiza kosztów i korzyści jest wykorzystywana do oceny i porównań przedsięwzięć inwestycyjnych, których nie wszystkie elementy decydujące o poziomie kosztów i korzyści mogą być wycenione przez rynek. Do najważniejszych obszarów analizy kosztów i korzyści zalicza się (Fiedor 2002): określenie celu analizy oraz identyfikację kosztów i korzyści, kwantyfikację, wycenę i zdyskontowanie kosztów i korzyści, określenie formuły porównywania kosztów i korzyści. Podstawowym wymaganiem analizy jest kwantyfikacja oraz waloryzacja kosztów i korzyści. Problemu nie stanowi z reguły wartościowa wycena występujących na rynkach elementów tworzących koszty, jak i rynkowych produktów i usług mających być rezultatem projektu. Trudności występują na ogół przy wycenie kosztów i korzyści środowiskowych oraz życia i zdrowia ludzkiego. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy efekty zewnętrzne (koszty i korzyści ekologiczne) nie mają charakteru wydatku pieniężnego. Często oznaczają nie tylko poniesione nakłady przez osoby trzecie, ale także utracone (nieosiągnięte) korzyści - nie tylko w bieżącym okresie, ale również w okresach przyszłych, w tym dotyczących przyszłych pokoleń. Jeśli niektóre korzyści i koszty nie dają się zmierzyć w formie pieniężnej to można zastosować zasadę pośredniej wyceny tych elementów. Na przykład, gdy obok wartościowo wyrażonych kosztów i korzyści występują koszty pogorszenia zdrowia, wtedy nadwyżkę korzyści pieniężnych nad kosztami pieniężnymi (nadwyżka społeczna netto) można zestawić z kosztem zdrowotnym (niepieniężnym) (Fiedor 2002). Analizy CBA wykonuje się według następujących etapów (Burzyńska, Fila 2007): identyfikacja bezpośrednich i pośrednich efektów użytkowania danego projektu (pozytywnych i negatywnych), wycena zidentyfikowanych efektów, porównanie zdyskontowanych wartości kosztów i przychodów we wszystkich ocenianych projektach, ocena efektywności projektu (obliczenie zdyskontowanego okresu zwrotu, wartości zaktualizowanej netto, itp.). W ramach analizy ekonomicznej wykonuje się również następujące czynności (Florio i in. 2001): etap 1: skorygowanie efektów podatków, dotacji lub innych transferów, 385 P. KRACZYK, M. MAJER, J. KRZEMIEŃ – Ocena możliwości zastosowania analizy kosztów… etap 2: skorygowanie o efekty zewnętrzne, etap 3: przekształcenie cen rynkowych w ceny kalkulacyjne, co pozwala uwzględnić także społeczne koszty i korzyści (ustalenie współczynników przeliczeniowych). W przypadku, gdy wszystkie elementy analizy mogą zostać w dostatecznym stopniu wyrażone ilościowo i zwaloryzowane, analiza kosztów i korzyści polega na wycenie zaktualizowanej wartości netto (NPV). Wartości zaktualizowanych sald pieniężnych netto (net cash flow) z poszczególnych lat cyklu życia projektu są dodawane dla otrzymania NPV dla planowanego okresu funkcjonowania projektu (Fiedor 2002). W analizach ekonomicznych wskaźnik ten jest określany symbolem ENPV i oznacza ekonomiczną zaktualizowaną wartość netto, natomiast odpowiednikiem wskaźnika IRR jest EIRR, czyli ekonomiczna wewnętrzna stopa zwrotu. Litera „E” poprzedzająca oznaczenia tych wskaźników informuje, że dotyczą one analizy ekonomicznej (Kawala i in. 2002; Florio i in. 2001). Ogólny wzór na obliczenie wskaźnika ENPV może mieć dla kopalni następującą postać (Florio i in. 2001; Komisja Europejska 2008): t n ENPV t 0 at S tE S 0E (1 r ) 0 S1E (1 r )1 ... S nE (1 r ) n (4.1) gdzie: SE – salda strumieni ekonomicznych kosztów i korzyści generowanych przez kopalnię w poszczególnych latach przyjętego okresu odniesienia analizy, n – okres odniesienia w latach (okres objęty analizą), 1 a – ekonomiczny współczynnik dyskontowy równy: at , (1 r ) t r – ekonomiczna stopa dyskontowa. Prace związane z opracowaniem i wykorzystaniem metodyki oceny środowiskowej i ekonomicznej górniczych przedsięwzięć inwestycyjnych prowadzone są w Polsce i na świecie od wielu lat. Już w latach osiemdziesiątych XX wieku w Polsce badania nad oceną techniczną, ekonomiczną oraz ekologiczno-społeczną działalności górniczej prowadzone były szczegółowo przez zespół F. Piontka, ale w zakresie degradacji powierzchni ziemi województwa katowickiego (Piontek 1989). W kolejnych latach rozwinęła się technika zarządzania środowiskowego LCA, często poszerzona o analizę struktury kosztowej przedsięwzięcia LCC (Life Cycle Cost) (Kulczycka i in. 2003; Czaplicka-Kolarz 2002; Czaplicka-Kolarz 2004). Badania metodyczne oceny środowiskowej i ekonomicznej technologii podziemnego i naziemnego zgazowania węgla realizowane są przez Główny Instytut Górnictwa w Katowicach. W ramach projektu „Opracowanie technologii zgazowania węgla dla wysokoefektywnej produkcji paliw i energii elektrycznej” wykonano analizę ekoefektywności technologii podziemnego i naziemnego zgazowywania węgla, która integruje aspekty środowiskowe z ekonomicznymi (Czaplicka-Kolarz K. i in. 2013). Badano również zastosowanie metodyki oceny efektywności do technologii czystego węgla (m.in. technologii mechanicznej przeróbki węgla, syntezy ciekłych produktów przetwórstwa węgla, paliw bezdymnych i ekologicznych itp.) (Poltegor 2008). 386 WARSZTATY 2014 z cyklu: Górnictwo – człowiek – środowisko: zrównoważony rozwój Uwarunkowania eksploatacji krajowych złóż węgla były również przedmiotem badań realizowanych przez Instytut Górnictwa Odkrywkowego we Wrocławiu w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, ale ograniczyły się do złóż węgla brunatnego obszaru miasta Legnicy (Poltegor 2008). Ocena środowiskowa i ekonomiczna prowadzona była również w odniesieniu całościowym do krajowej gospodarki narodowej oraz dla krajowego zastosowania źródeł odnawialnych, zwłaszcza elektrowni wiatrowych (Famielec 1999; Ligus 2010; Poltegor 2008). Badania nad wpływem działalności górniczej na środowisko i wyznaczeniem wskaźników prowadzono także w Chile i Kanadzie (Dzik 2005; Serrano 2008). Aktualnie brak jest kompleksowych opracowań dotyczących aplikacji metodyki CBA oraz uwzględniających pozafinansowe koszty i korzyści prowadzenia działalności wydobywczej w Polsce. Na gruncie europejskim, należy podkreślić znaczenie opracowanych pod auspicjami Komisji Europejskiej przewodników dla prowadzenia analiz CBA w odniesieniu do projektów inwestycyjnych, stanowiących swoistą syntezę dostępnej wiedzy w zakresie metodyki CBA. W kraju dostępnych jest szereg prac polskich autorów (Famielec 1999; Fiedor 2002; Żylicz 2004; Jeżewski 2002; Szyszko i in. 2002; Śleszyński 2000) dedykowanych sposobom wyceny kosztów i korzyści ekologicznych. Biorąc pod uwagę ocenę działalności prowadzonej przez kopalnie zgodnie z metodyką CBA w wymiarze społecznym, można zauważyć zróżnicowanie aktualnie dostępnej wiedzy, zwłaszcza na gruncie krajowym. Najlepiej stan aktualnej wiedzy przedstawia się w zakresie wyceny pieniężnej kosztów społecznych związanych ze sferą zdrowotną, a więc wypadkami przy pracy oraz chorobami zawodowymi. Prace w tym zakresie prowadzone były zarówno przez European Agency for Safety and Health at Work, jak również Centralny Instytut Ochrony Pracy – PIB oraz Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi. Równie szeroko prezentowane jest w literaturze wykorzystanie analizy kosztów i korzyści do oceny zagospodarowania odpadów wydobywczych z górnictwa. Autorzy (Kulczycka i in. 2012a; Kulczycka i in. 2012b) w sposób wariantowy dokonują wyceny opłacalności ekonomicznej przedsięwzięć związanych z odzyskiem surowców z odpadów pochodzących z działalności górniczej. Należy w tym miejscu przywołać wyniki realizacji projektu badawczo-rozwojowego Min-Novation, gdzie w sposób wszechstronny dokonano analizy możliwości zagospodarowania odpadów górniczych w regionie Morza Bałtyckiego oraz korzyści ekonomicznych i pozaekonomicznych płynących z ich przetworzenia (Cała i in. 2012). Tematyce wyceny wartości złóż kopalin poświęcone są prace prowadzone m.in. przez Polskie Stowarzyszenie Wyceny Złóż Kopalin oraz krajowych autorów (Polskie Stowarzyszenie Wyceny Złóż Kopali 2008; Uberman 2009). Nieco gorzej stan aktualnej wiedzy przedstawia się w odniesieniu do praktycznego zastosowania wyceny pieniężnej tworzenia nowych miejsc pracy oraz korzyści z kooperacji i współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi. W tym przypadku bardzo istotne są założenia przewodników dla oceny CBA projektów inwestycyjnych opracowane na poziomie Unii Europejskiej i wyniki ich zastosowania w ramach wniosków inwestycyjnych oraz dostępne prace realizowane przez jednostki badawcze na świecie, takie jak W.E. Upjohn Institute for Employment Research, a także raporty i opracowania jednostek administracji państwowej dedykowane ocenie programów oraz polityk wspierających zatrudnienie. Relatywnie najmniej rozwinięty jest stan aktualnej wiedzy dotyczący wyceny pieniężnej kosztów i korzyści społecznych dotyczących skutków szkód 387 P. KRACZYK, M. MAJER, J. KRZEMIEŃ – Ocena możliwości zastosowania analizy kosztów… górniczych w postaci obniżenia wartości rynkowej nieruchomości oraz gruntów. W tym wypadku za istotne należy uznać dostępne wyniki badań dotyczących wyceny tego typu kosztów w odniesieniu do dużych projektów infrastrukturalnych, zwłaszcza drogowych (prace prowadzone w ramach projektów europejskich HEATCO, INFRAS, IMPACT) oraz realizowanych w kraju prac dedykowanych wycenie terenów zdegradowanych (Janik 2012). 5. Propozycja metodyki obliczania ekoefektywności kopalń węgla kamiennego w Polsce z wykorzystaniem wyników analiz LCA i CBA Najistotniejszym aspektem, który należy brać pod uwagę przy ocenie ekoefektywności produktów, czy technologii – w tym kopalń, jest uwzględnienie w analizach LCA i CBA tych samych granic systemu i jednostek funkcjonalnych. Ponadto przy wieloletnim horyzoncie czasowym analiz niezwykle istotny staje się czynnik zmiany wartości pieniądza w czasie – szczególnie, gdy analizowane inwestycje wiążą się z bardzo dużymi kosztami, które determinują efektywność ekonomiczną całej inwestycji (Burchart-Korol i in. 2013). Dlatego w analizach CBA wykorzystywane są metody dynamiczne (dyskontowe), które uważane są za najbardziej precyzyjne narzędzia oceny efektywności inwestycji. W przeciwieństwie do statycznych (prostych) metod oceny, uwzględniają one rozkład w czasie przewidywanych wpływów i wydatków związanych z analizowaną inwestycją (Sierpińska, Jachna 2000). Przyjęto założenie, że wyniki oceny wartości systemu wyrobu są tożsame z wynikami oceny produktywności całkowitej określanej jako stosunek całkowitej ilości wytworzonych dóbr do zdyskontowanego salda strumieni ekonomicznych kosztów i korzyści związanych z ich wytworzeniem. Wartość systemu produkcyjnego P określono jako ilość wydobytego węgla handlowego (w Mg), jaką można uzyskać za przyjętą jednostkę pieniężną (1 zł) zgodnie ze wzorem: t n P (1 r ) t 0 t n Wt (5.1) S tE (1 r ) t 0 t t gdzie: Wt – produktywność całkowita wyrażona wydobyciem węgla handlowego w roku t, Mg, SEt – salda strumieni ekonomicznych kosztów i korzyści generowanych przez kopalnię w roku t, r – stopa dyskontowa, n – okres odniesienia w latach. Dostępne wyniki prac dotyczących odbioru społecznego działalności kopalń oraz konsekwencji jakie niesie ze sobą działalność wydobywcza, wskazują na konieczność uwzględnienia w saldzie strumieni ekonomicznych kosztów i korzyści generowanych przez kopalnię, a w szczególności następujących pozycji (Kaszowska, Nowak 2013; Martyka i in. 2001; Sobczyk 2007): koszty wypadków przy pracy, koszty chorób zawodowych, 388 WARSZTATY 2014 z cyklu: Górnictwo – człowiek – środowisko: zrównoważony rozwój koszty szkód górniczych oraz utraty terenów zdegradowanych działalnością kopalń (spadek walorów użytkowych i estetycznych terenu), koszty środowiskowe spowodowane emisją zanieczyszczeń (w szczególności niezagospodarowane odpady górnicze, wody słone, metan) korzyści utworzonych miejsc pracy, korzyści kooperacji i współpracy kopalń z innymi podmiotami gospodarczymi, korzyści na poziomie lokalnym z wpływów podatkowych. W celu obliczenia wskaźnika ekoefektywności proponuje się formułę obliczeniową, która łączy wyniki analiz LCA i CBA odniesione do jednostki funkcjonalnej wyrażonej jako 1 Mg węgla handlowego. Opracowany wzór (5.2) ma postać: EFE P LCA (5.2) gdzie: P – wartość systemu produkcyjnego obliczona ze wzoru (5.1), LCA – wartość wskaźnika efektywności środowiskowej obliczona techniką LCA. Uzyskany wynik oceny ekoefektywności jest względny. Oznacza to, że możemy określić, czy dana kopalnia węgla kamiennego jest bardziej lub mniej ekoefektywna w porównaniu z inną. Determinuje to konieczność objęcia analizami co najmniej dwóch kopalń. Na prawidłową interpretację wyników analiz ekoefektywności wpływ będzie miał również odpowiedni dobór kopalń do analizowanej grupy pod względem typu wydobywanego węgla (energetyczny, koksujący itp.). Ponieważ zaproponowany sposób obliczania ekoefektywności opiera się na równoczesnym wykorzystaniu metod LCA i CBA koniecznym staje się zwrócenie szczególnej uwagi na kwestię prawidłowego uwzględnienia możliwie wszystkich aspektów środowiskowych w analizie ekoefektywności. W wytycznych Komisji Europejskiej dotyczących metodyki przeprowadzania analiz CBA wskazuje się, że pełny wpływ inwestycji lub prowadzonej działalności gospodarczej na środowisko często nie jest możliwy do wyceny w jednostkach pieniężnych i uwzględnienia w CBA (Komisja Europejska 2008). Podobna sytuacja występuje w przypadku techniki LCA. Istnieje wiele metod oceny wpływu cyklu życia, różniących się niektórymi kategoriami wpływu, parametrami ich charakteryzowania, jak i zasięgiem oceny (Kulczycka 2011). Może więc wystąpić sytuacja, w której te same aspekty oddziaływania na środowisko zostaną równocześnie uwzględnione w obu analizach (LCA i CBA). Taka sytuacja zniekształca wynik analizy ekoefektywności. W celu uniknięcia takich błędów założono konieczność weryfikacji zidentyfikowanych w ramach analizy CBA efektów zewnętrznych (głównie środowiskowych) pod względem występowania ich w grupie kategorii wpływu wybranej metody LCA. W analizie CBA należy uwzględnić jedynie te aspekty środowiskowe, które nie podlegają ocenie w LCA. 6. Wnioski Wdrożenie zaproponowanej metody oceny ekoefektywności może przynieść wymierne korzyści w kompleksowej ocenie kopalń węgla kamiennego. Metoda ta umożliwia ocenę 389 P. KRACZYK, M. MAJER, J. KRZEMIEŃ – Ocena możliwości zastosowania analizy kosztów… kopalń w szerokim ujęciu, począwszy od oceny najistotniejszych aspektów środowiskowych (do których należą w szczególności wody kopalniane, odpady górnicze, emisja metanu do atmosfery) aż po aspekty społeczne istotne z punktu widzenia lokalnego jak i ogónokrajowego (zatrudnienie bezpośrednie, kooperacja z innymi pracodawcami, koszty wypadków przy pracy i chorób zawodowych, degradacja terenów objętych eksploatacją). Oznacza to, że ocena ekoefektywności oprócz aspektów finansowych mających zasadnicze znaczenie dla właściciela kopalni, ujmuje efekty działalności związanej z wydobyciem i wykorzystaniem węgla w aspekcie środowiskowym poprzez wyniki analizy LCA, jak i społecznym poprzez wyniki analizy CBA. Ocena ekoefektywności uwzględniająca wyniki analiz LCA i CBA może służyć wspomaganiu decyzji podejmowanych między innymi przez Zarządy Spółek Węglowych związanych z analizą i oceną różnych aspektów funkcjonowania podległych kopalń oraz do strategicznych analiz wieloaspektowej efektywności polskiego górnictwa z zakresu symulowania zmian w procesie wydobycia węgla (głównie zamierzeń inwestycyjnych oraz istotnych zmian technologicznych), a także jego wpływu na szeroko pojętą efektywność. Opracowana metoda może służyć decydentom (między innymi administracji szczebla centralnego) do: oceny poszczególnych kopalń z punktu widzenia planowania strategii rozwoju sektora górnictwa, oceny wpływu górnictwa węgla kamiennego na wskaźniki zrównoważonego rozwoju Polski, oceny efektywnego gospodarowania nieodnawialnymi zasobami środowiska, oceny wpływu górnictwa na zmiany klimatyczne w aspekcie emisji gazów cieplarnianych. Grupa docelowa użytkowników zaproponowanej metodyki oceny ekoefektywności to krajowe spółki zajmujące się wydobyciem węgla kamiennego (pojedyncze kopalnie i grupy kopalń) oraz urzędy administracji rządowej, w szczególności Ministerstwa: Środowiska i Gospodarki. Publikacja została opracowana w ramach projektu "Opracowanie systemu ekspertowego do oceny efektywności środowiskowej, ekonomicznej i społecznej kopalń węgla kamiennego w Polsce" finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach Programu Badań Stosowanych. Literatura [1] Bajdur W., Idzikowski A., Henclik A., Kulczycka J. 2011: Ekologiczna ocena cyklu życia (LCA) w pozyskiwaniu flokulantów zastosowanych w oczyszczaniu wód dołowych kopalni węgla kamiennego. Przegląd Górniczy, T. 66 nr 10, 41-46. [2] Burchart-Korol D., Krawczyk P., Śliwińska A., Czaplicka-Kolarz K. 2013: Ocena ekoefektywności systemu produkcyjnego technologii naziemnego zgazowania węgla. Przemysł Chemiczny 2013, 92, 3, 384. [3] Burchart-Korol D., Krawczyk P., Śliwińska A., Czaplicka-Kolarz K. 2013: Ocena ekoefektywności systemu produkcyjnego technologii naziemnego zgazowania węgla. Przemysł Chemiczny, Nr 2. [4] Burzyńska D., Fila J. 2007: Finansowanie inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Difin, Warszawa, 65-68. [5] Cała M. (red.) 2013: Mining Waste Management in the Baltic Sea Region. Min-Novation project. Wydawnictwa AGH, Kraków. 390 WARSZTATY 2014 z cyklu: Górnictwo – człowiek – środowisko: zrównoważony rozwój [6] Charmondusit K., Keartpakpraek K. 2011: Eco-efficiency Evaluation of the Petroleum and Petrochemical Group in the Map Ta Phut Industrial Estate, Thailand. Journal of Cleaner Production. Vol. 19. No. 2-3. [7] Czaplicka-Kolarz K. (red) 2002: Zastosowanie oceny cyklu życia (LCA) w ekobilansie kopalni. Wydawnictwo GIG, Katowice. [8] Czaplicka-Kolarz K. 2004: Możliwości zastosowania ekologicznej oceny cyklu życia (LCA) w kopalni węgla kamiennego. Wiadomości Górnicze, Vol. 55, nr 4, 164-170. [9] Czaplicka-Kolarz K., Burchart-Korol D., Krawczyk P. 2010: Metodyka analizy ekoefektywności. Journal of Ecology and Health, nr 14. 267-271. [10] Czaplicka-Kolarz K., Burchart-Korol D., Krawczyk P. 2013: Wybrane determinanty ekoefektywności podziemnego i naziemnego zgazowania węgla, Przegląd Górniczy 2/2013. [11] Czaplickiej-Kolarz K., Ściążko M. (red.) 2004: Model ekologicznego i ekonomicznego prognozowania wydobycia i użytkowania czystego węgla – Ekoefektywność technologii czystego spalania węgla, GIG, Katowice. [12] Dzik R. 2005: Zintegrowana ocena efektywności pozyskiwania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. Rynek Energii, Nr 2, 9-13. [13] Famielec J. 1999: Straty i korzyści ekologiczne w gospodarce narodowej, PWN, WarszawaKraków. [14] Fiedor B. (red.) 2002: Podstawy ekonomii środowiska i zasobów naturalnych, Wydawnictwo C.H. Beck. Warszawa. [15] Florio M. (i in.) 2001: Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych: Przewodnik (Fundusz Strukturalny – EFRR, Fundusz Spójności i ISPA), Jednostka ds. Ewaluacji, Dyrekcja Generalna – Polityka Regionalna, Komisja Europejska. [16] Henzej H., Jędrzejczyk I., Lorek E. 2000: Metodologia zintegrowanej oceny inwestycji ochronnych na przykładzie zbiornika wodnego Racibórz. [W:] Ekonomika inwestowania. Aspekty finansowe i ekologiczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice. [17] http://www.wbcsd.org (12.03.2014). [18] Hukkinen J. 2001: Eco-efficiency as abandonment of nature. Ecological Economics, No.38. [19] Huppes G., Ishikawa M. 2005: Eco-efficiency and Its Terminology, Journal of Industrial Ecology, nr 4, 43. [20] Janik A. 2012: Wielokryterialna metoda wyceny wartości terenów zdegradowanych. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Organizacja i Zarządzanie, Katowice, Z. 62, 57-79. [21] Jeżewski P. (red.) 2002: Zarządzanie w sektorze publicznym – rozwój zrównoważony – metody wyceny, SGH, Warszawa. [22] Kaszowska O., Nowak K. 2013: Społeczna ocena działalności górniczej w aspekcie jej wpływu na powierzchnie terenu – metodyka, Dokumentacja pracy statutowej, Główny Instytut Górnictwa, Katowice. [23] Kawala J. (i in.) 2002: Realizacja projektów infrastrukturalnych w gminach wiejskich, Wydawca: LEMTECH Konsulting Sp. z o.o. Kraków. [24] Kharel G.P.: Charmondusit K. 2008: Eco-efficiency evaluation of iron rod industry in Nepal. Journal of Cleaner Production 16, 1379-1387. [25] Kleiber M. (red.) 2011: Ekoefektywność technologii, Wydawnictwo naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – Państwowego Instytutu Badawczego, Radom. [26] Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej 2008: Przewodnik do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych. [27] Korhoner P.J., Luptacik M. 2004: Eco-efficiency analysis of power plants: An extension of data envelopment analysis. European Journal of Operational Research, No. 154. [28] Kulczycka J. 2011: Ekoefektywność projektów inwestycyjnych z wykorzystaniem koncepcji cyklu życia produktu. Wydawnictwo Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków. [29] Kulczycka J., Koneczny K., Kowalski Z. 2003: Cost-benefit analysis for the assessment of environmental aspects of mining industry. Gospodarka Surowcami Mineralnymi, Tom 19, Zeszyt 4. [30] Kulczycka J., Uberman R., Cholewa M. 2012b: Analiza kosztów i korzyści zagospodarowania odpadów górnictwa węgla kamiennego. Proceedings of Conference at the University of Economics, Katowice 17-19.IX.2012. 391 P. KRACZYK, M. MAJER, J. KRZEMIEŃ – Ocena możliwości zastosowania analizy kosztów… [31] Kulczycka J., Uberman R., Naworyta W. 2012a: Korzyści makro- i mikroekonomiczne z wykorzystaniem kopalin towarzyszących i odpadów wydobywczych w górnictwie węgla brunatnego, Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, nr 83, 107-119. [32] Ligus M., 2010: Efektywność inwestycji w odnawialne źródła energii. Analiza kosztów i korzyści. Wydawnictwa Fachowe CeDeWu, Warszawa. [33] Martyka J., Nowak K., Tausz K. 2001: Uciążliwości związane z bliskim sąsiedztwem kopalń w opinii społecznej. Człowiek i środowisko wobec procesu restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, Biblioteka Szkoły Eksploatacji Podziemnej, Katowice, Seria z Lampką Górniczą, t.6, 63–74. [34] Piontek F. (red.) 1989: Straty spowodowane degradacją powierzchni ziemi w województwie katowickim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław. [35] PlasticsEurope 2011: Eco-efficiency of Electrical and Electronic Equipment (WEEE): end-of-lifeoptions. Association of Plastics Manufacturers. Final report. [36] PN-EN ISO 14040:2009 Zarządzanie środowiskowe. Ocena cyklu życia. Zasady i struktura. [37] PN-EN ISO 14044:2009 Zarządzanie środowiskowe. Ocena cyklu życia. Wymagania i wytyczne. [38] PN-EN ISO 14045:2012 Zarządzanie środowiskowe. Ocena ekoefektywności systemów wyrobów. Zasady, wymagania i wytyczne. [39] Polskie Stowarzyszenie Wyceny Złóż Kopali 2008: Kodeks Wyceny Złóż Kopalin, Kraków. [40] Poltegor - Instytut Górnictwa Odkrywkowego 2008: Środowiskowe i społeczne uwarunkowania eksploatacji złoża węgla brunatnego Legnica, Raport końcowy, Wrocław. [41] Sablik J,., Czaplicka K., Bojarska-Kraus M., Aleksa H. 2005: Ocena wpływu wzbogacania węgla na obciążenie środowiska naturalnego metodą analizy cyklu życia. Journal of the Polish Mineral Engineering Society, 19-33. [42] Salmi O. 2007: Eco-efficiency and industrial symbiosis e a counterfactual analysis of a mining community. Journal of Cleaner Production 15, 1696-1705. [43] Serrano J. G. E. 2008: Indicator system implementation for the mining industry. Environmental Assessment Service, Chile. [44] Sierpińska M., Jachna T. 2000: Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa. [45] Sobczyk W. 2007: Badania opinii respondentów na temat uciążliwości środowiskowej górnictwa węgla kamiennego. Górnictwo i Geoinżynieria, Z. 3/1, 497-506. [46] Szyszko J. (red.), Rylke J., Jeżowski P. 2002: Ocena i wycena zasobów przyrodniczych, Wydawnictwo SGGW, Warszawa. [47] Śleszyński J. 2000: Ekonomiczne problemy ochrony środowiska, Agencja Wydawnicza ARIES, Warszawa. [48] Uberman R. 2009: Wycena wartości złóż kopalin. Wybrane metody wyceny. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, Nr 35, 199-211. [49] Van Caneghem J., Block C., Cramm P., Mortier R. , Vandecasteele C. 2010: Improving ecoefficiency in the steel industry: The Arcelor Mittal Gent case. Journal of Cleaner Production 18, 807–814. [50] Wang Y., Liu J., Hansson L., Zhang K., Wang R. 2011: Implementing stricter environmental regulation to enhance eco-efficiency and sustainability: a case study of Shandong Province’s pulp and paper industry, China. Journal of Cleaner Production 19, 303-310. [51] Weaver A., Jansen L., Grootveld G. van, Spiegel E. van, Vergragt P. 2000: Sustainable technology development. Sheffield UK. Greenleaf Publishing. [52] Zhao W., Huppes G., Voet E. 2011: Eco-efficiency for greenhouse gas emissions mitigation of municipal solid waste management: A case study of Tianjin, China. Waste Management 31, 1407– 1415. [53] Żylicz T. 2004: Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych, PWE, Warszawa. 392 WARSZTATY 2014 z cyklu: Górnictwo – człowiek – środowisko: zrównoważony rozwój The possibility of using cost-benefit analysis (CBA) for calculating ecoefficiency of coal mines in Poland Key words eco-efficiency, mining industry, sustainable development, social costs and benefits Summary Eco-efficiency was first defined by the World Business Council for Sustainable Development (WBCSD) as a delivery of products and services at competitive prices that meet human needs and improve people’s quality of life, reducing environmental impact and consumption of resources throughout the life cycle. WBCSD also identified the basic objectives of eco-efficiency, in particular, achieving the growth of economic effectiveness of production and reducing its impact on the environment at the same time. The PN- EN ISO 14045:2012 norm includes a detailed definition of eco-efficiency. According to the standard, a rate of eco-efficiency is a measure of the environmental performance of the system relating to the value of the system product. The standard clarifies that environmental influences must be determined using The Life Cycle Assessment according to PN -EN ISO 14040:2009 and BS EN ISO 14044:2009. However, in terms of the definition of a standard product system, the norm gives us a freedom of choice concerning a unit or a method of calculation. The values of the system may involve various aspects such as functional, monetary, esthetic. Methodology proposed in the article assumes calculation of eco-efficiency as a function of environmental indicators obtained by the LCA technique and the value system of the product, which is expressed as cost effectiveness determined by using the method of cost-benefit analysis (cost - benefit analysis CBA). The CBA analysis takes into account the full costs and benefits to society and ecosystems related to the specific activities and covering its tangible and intangible costs and benefits. The authors of paper took up the eco-efficiency of selected coal mines in Poland. Operation of the mine is a complex process, affecting in a significant way on the whole environment, requiring an integrated environmental, economic and social approach. Przekazano: 31 marca 2014 r. 393
