Diagnoza obecnego stanu środowiska
advertisement
Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego 3. Ogólna charakterystyka stanu aktualnego środowiska Powiatu Poniżej przedstawiono charakterystykę obecnego stanu środowiska oraz zasobów naturalnych na obszarze Powiatu Rawskiego. 3.1. Surowce mineralne Występujące na terenie Powiatu Rawskiego surowce mineralne to głównie utwory czwartorzędowe, takie jak gliny zwałowe, piaski, iły, przykrywające grubą warstwą jurajskie wapienie i margle. Z 18 udokumentowanych złóż zasobów 17 złóż są to kruszywa naturalne, a 1 złoże iły jeziorne. Łączne zasoby udokumentowanych kruszyw naturalnych w Powiecie (piasków, żwirów i pospółek) wynoszą 3 828 tys. Mg. Z tego tylko 1 097 tys. Mg jest eksploatowanych (tabela 3.1.1). Tabela 3.1.1. Jednostka administracyjna Udokumentowane zasoby złóż kruszyw naturalnych Złoża eksploatowane Nazwa złoża Zasoby [tys. Mg] Biała Rawska Cielądz Łaszczyn Niemgłowy Linków Wojska Stara Wojska Stara 11 pole A Rawa Mazowiecka 554 267 234 30 12 Sadkowice Powiat Źródło: 5 złóż 1 097 Złoża nie eksploatowane Nazwa złoża Zasoby [tys. Mg] Dańków 218 Gołyń 117 Teodozjów 122 Wola Chojnata 182 Łaszczyn II 360 Kolonia Wołucza Kurzeszyn Wojska Stara 11 pole B Broniew Skarbkowa Szwejki Nowe Trębaczew TurobowiceRzymiec 13 złóż 182 195 36 112 824 215 162 273 2 998 Raport o stanie środowiska w Powiecie Rawskim Tylko na pięciu ze złóż: „Łaszczyn”, "Linków", „Niemgłowy”, "Wojska Stara" i "Wojska Stara 11 pole A" prowadzona jest koncesjonowana eksploatacja. Pozostałe złoża nie są eksploatowane lub działalność na nich prowadzona jest bez koncesji, w sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa (szczególnie w gminie Biała Rawska i Sadkowice). Jedenaście złóż kruszywa naturalnego: 4 w gminie Biała Rawska (Gołyń, Dańków, Teodozjów, Wola Chojnata), 1 w gminie Cielądz (Łaszczyn II), 2 w gminie Rawa Mazowiecka (Kolonia Wołucza, Kurzeszyn), Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 1349 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego 4 w gminie Sadkowice (Broniew, Szwejki Nowe, Trębaczew, TurobowiceRzymiec), udokumentowanych było na początku lat osiemdziesiątych w ramach tzw. koncepcji gminnych punktów eksploatacji kopalin. Obecnie ze względu na nieuregulowane sprawy własnościowe i kryteria bilansowości oraz nowe wymagania przepisów prawa geologicznego i górniczego nie mogą być eksploatowane i większość z nich winna zostać usunięta z bilansu. Na terenie Powiatu występują też surowce ilaste ceramiki budowlanej (gliny zwałowe i utwory ilaste) oraz surowce okruchowe. Zasoby jedynego udokumentowanego złoża surowców ilastych "Duchowizna" położone w granicach miasta Rawa Mazowiecka sięgają 82 tys. Mg. Ponieważ na terenie Powiatu nie jest prowadzona produkcja cegieł złoże to nie jest eksploatowane od ok. 10 lat. 3.2. Gleby Historycznie, gleby na terenie Powiatu wykształciły się na piaskach słabogliniastych (gleby bielicowe) oraz na piaskach gliniastych i gliniastych mocnych jako gleby brunatnoziemne (głównie brunatne wyługowane). Po wylesieniu były i są użytkowane rolniczo: użytki rolne zajmują prawie 70% powierzchni Powiatu. W dolinach rzek znajdują się współczesne mady oraz gleby murszowe i torfowe, obecnie najczęściej pod użytkami zielonymi – łąkami i pastwiskami. 3.2.1. Rodzaje gleb i ich waloryzacja Na terenie Powiatu występuje dość znaczne zróżnicowanie jakości gleb użytkowanych rolniczo. Udziały gleb poszczególnych klas bonitacji w glebach użytkowanych rolniczo na terenach jednostek administracyjnych Powiatu przedstawiono w tabeli 3.2.1.1. Tabela 3.2.1.1. Jednostka administracyjna Podział gleb użytkowanych rolniczo według klas bonitacji Powierzchnia gleb według klas bonitacji [ha] Ogółem I II III IV V VI VIz Gmina Biała Rawska 0 0 3 863 5 958 2 913 1 054 26 13 814 Gmina Cielądz 0 2 125 1 776 2 628 1 791 148 6 470 Miasto Rawa Mazowiecka 0 0 21 196 359 125 4 705 Gmina Rawa Mazowiecka 0 0 405 2 640 4 707 2 600 250 10 602 Gmina Regnów 0 0 452 1 480 1 162 404 1 3 499 Gmina Sadkowice 0 20 3 749 4 787 1 513 368 22 10 459 0 22 8 615 16 837 13 282 6 342 451 45 549 Powiat: Źródło: Ankiety do programu Bzura. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 1449 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Gleby klasy I (tzw. gleby orne najlepsze) nie występują w ogóle. Około 56% gleb użytkowanych rolniczo stanowią gleby dość dobrych i średnich klas bonitacji – od II do IV. Pozostałe 44% gleb użytków rolnych zalicza się do gleb o słabych klasach bonitacji: V, VI i VIz. Powiat Rawski charakteryzuje się niezbyt korzystnymi warunkami do produkcji rolnej. Najlepsze warunki przyrodnicze do produkcji rolnej mają gminy Biała Rawska, Regnów i Sadkowice, gdzie udział gleb klas II – IV wynosi odpowiednio 84,8%, 72,2% i 57,1%. Na terenie gminy Biała Rawska przeważają kompleksy rolniczej przydatności: żytni bardzo dobry i pszenno-żytni bardzo dobry, wytworzone na piaskach gliniastych mocnych oraz kompleksy pszenne dobre. Na terenie gminy Regnów w miejscowościach Regnów Nowy i Annosław przeważają kompleksy przydatności rolniczej: pszenny dobry, żytni bardzo dobry i żytni dobry. Pozostałe tereny posiadają gleby o zdecydowanie niższej klasie bonitacji z dominującym kompleksem żytnim słabym. Na terenie gminy Rawa Mazowiecka występują kompleksy rolniczej przydatności: żytni (95,5%), niewielki udział kompleksów pszennych (0,8%) kompleksy zbożowo-pastewne (3,7%). 3.2.2. Użytkowanie rolnicze Gleby Powiatu są średnio zasobne w składniki pokarmowe – gleby o bardzo niskiej i niskiej zawartości magnezu i potasu stanowią około 60% areału rolniczego, a gleby o bardzo niskiej i niskiej zawartości fosforu do 60%. Świadczy to o umiarkowanym potencjale żyznościowym gleb omawianego obszaru. Powiat nie ma najkorzystniejszych warunków do produkcji rolnej z uwagi na znaczny udział gleb słabszych klas bonitacji, ale jest to teren zdecydowanie rolniczy. Na tle całej powierzchni Powiatu (64 592 ha) użytki rolne zajmują 53 377 ha, co stanowi ponad 82,6% całości. W strukturze użytkowania gleb grunty orne zajmują 49 065 ha, użytki zielone natomiast zaledwie 4 312 ha. W rękach prywatnych pozostaje 90% gruntów, obserwuje się stały, choć niewielki wzrost liczby gospodarstw i zwiększanie się ich średniej powierzchni. Najwięcej użytków rolnych w stosunku do powierzchni gminy znajduje się w następujących gminach: Sadkowice – ok. 90%; Regnów – 88,5%; w mieście i gminie Biała Rawska – 84,2%, Cielądz – 79,1%; gminie Rawa Mazowiecka – 77,9% i w mieście Rawa Mazowiecka – 61,8%. Przeważa produkcja zbóż: żyta, pszenicy i owsa oraz ziemniaków; łącznie uprawy te zajmują około 60% powierzchni produkcyjnej użytków. Sady zajmują 14,3% powierzchni użytków rolnych, najwięcej sadów występuje w gminie Biała Rawska i w gminie Sadkowice. Udział upraw warzyw wynosi 1,6% powierzchni użytków rolnych całego Powiatu. Największe udziały mają tu proporcjonalnie gminy Cielądz, Biała Rawska i Sadkowice – powyżej 1% użytków rolnych zajmuje tam produkcja warzyw. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 1549 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego 3.2.3. Degradacja gleb Jednym z objawów degradacji rolniczej gleb jest ich zakwaszenie. Przy dość intensywnym użytkowaniu rolniczym gleby powiatu wykazują obecnie znaczny stopień zakwaszenia (pH poniżej 5,5). W większości gmin przeważają gleby o odczynie bardzo kwaśnym i kwaśnym (do 80% powierzchni użytków rolnych). Wymagają one wapnowania, a zgodnie z ocenami Stacji Chemiczno-Rolniczej w Łodzi (2001) wapnowanie jest konieczne na ponad połowie całego areału Powiatu, a potrzebne na około 20% powierzchni użytków rolnych. Część gruntów na piaskach słabogliniastych jest ponadto przesuszonych, produkcja zależy tam od ilości opadów atmosferycznych. Mało urodzajne i przesuszone gleby nadają się w znacznej części pod zalesienia. W roku 2000 Stacja Chemiczno-Rolnicza Oddział w Łodzi wykonała na zlecenie Starosty Rawskiego badania zawartości metali ciężkich i siarki w glebach i roślinach pobranych z pól sąsiadujących ze składowiskami odpadów komunalnych w Niwnej, Pukininie i Rokszycach Nowych. Wszystkie przebadane próbki gleby (Niwna – 8, Pukinin – 12, Rokszyce Nowe – 10) wykazywały naturalną zawartość metali ciężkich. Zawartość siarki siarczanowej w badanych glebach była niska i średnia, a tylko w jednej próbce wysoka, ale nie świadcząca o zanieczyszczeniu. Szkodliwe warunki dla uprawy stwarza bardzo kwaśny odczyn zmierzony w 16 próbkach: w Niwnej w 2 próbkach, w Pukininie w 8, a w Rokszycach Nowych w 6. Wśród próbek materiału roślinnego (Niwna – 4, Pukinin – 6, Rokszyce Nowe – 5) tylko w próbkach ziarna owsa w dwóch punktach pomiarowych: w Niwnej i Pukininie stwierdzono przekroczenie w zawartości dopuszczalnej dla roślin konsumpcyjnych w odniesieniu do kadmu, a w punkcie pomiarowym w Niwnej dodatkowo przekroczenia w odniesieniu do cynku. Seradela w jednym z punktów pomiarowych w Pukininie zawierała kadm i cynk w ilości wyższej od granicy dopuszczalnej dla roślin pastewnych. Nadmierne zawartości kadmu i cynku w ziarnie owsa oraz w seradeli mogą być spowodowane bardzo kwaśnym odczynem gleby. 3.3. Wody podziemne W Powiecie Rawskim zaopatrzenie w wodę odbywa się głównie z ujęć podziemnych z formacji czwartorzędowych i jurajskich. Wody podziemne są najważniejszym zasobem w gospodarce hydrologicznej Powiatu. Z użytkowego punktu widzenia najważniejsze są tu poziomy wodonośne jurajskie i czwartorzędowe. Najpowszechniej eksploatowane są zasoby z tego ostatniego poziomu, najczęściej z głębokości od 10 – 50 m i ujmowane w studniach wierconych lub kopanych. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 1649 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego 3.3.1. Główne poziomy wodonośne i ich charakterystyka Płytkie wody gruntowe występują w dolinach rzek oraz w obniżeniach terenowych, ich zaleganie obserwowane jest na głębokościach od 1 do 3 m. Na wysoczyźnie głębokość zalegania wód gruntowych wynosi od 2 do 20 m. Na terenie Powiatu, tak jak na terenie całego województwa łódzkiego wyróżnia się kilka głównych poziomów wodonośnych, w tym czwartorzędowy, trzeciorzędowy, kredowy i jurajski. Najbardziej zasobne w wodę są poziomy kredowe. Najstarsze użytkowane poziomy wodonośne Powiatu występują w piaskach, piaskowcach, wapieniach i marglach górnej jury. Występują one w okolicy Rawy Mazowieckiej we wsiach Soszyce i Wilkowice. 3.3.2. Regiony hydrogeologiczne podziemnych i główne zbiorniki wód Powiat Rawski zajmuje obszar należący do regionu hydrogeologicznego Południowomazowieckiego. Wody są ważnym surowcem i zasobem gospodarczym, w tym szczególnie Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP). GZWP odpowiadają następującym kryteriom ilościowym i jakościowym: wydajność podstawowa otworu studziennego wynosząca powyżej 70 m3/h, wydajność ujęcia wynosząca powyżej 10 tys. m3/d, przewodność powyżej 10 m2/h, klasa wód I. We wschodniej i środkowej części Powiatu rozciągają się obszary zbiornika trzeciorzędowego związanego z Niecką Mazowiecką. Pod osadami czwartorzędowymi zalegają tu utwory trzeciorzędowe z dwoma poziomami wodonośnymi, mioceńskim i oligoceńskim. Natomiast tereny w zachodniej części Powiatu podścieła jurajski GZWP nr 14. Na tych terenach, z częściowo także w gminie Biała Rawska rozciągają się obszary tzw. obszar wysokiej ochrony zbiorników wód podziemnych (OWO). Cały Powiat leży w strefie zagrożeń wód podziemnych. 3.3.3. Zasoby wód podziemnych Zasoby eksploatacyjne jest to ilość wód podziemnych, którą można pobrać w określonej jednostce czasu w technicznych i hydrogeologicznych warunkach, zaprojektowanych lub istniejących realnie, bez ujemnego wpływu na ilość i jakość ogólnych zasobów tych wód. Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne wód podziemnych na terenie Powiatu wynoszą łącznie 3 375,3 m3/h. Zestawienie zasobów eksploatacyjnych w Powiecie Rawskim dla poszczególnych utworów przedstawione jest w tabeli 3.3.3.1. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 1749 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Tabela 3.3.3.1. L.p. Zasoby eksploatacyjne wód podziemnych w Powiecie Rawskim Poziom wodonośny Wielkość zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych [m3/h] [%] 1 Czwartorzęd 2 044,5 60,6 2 Trzeciorzęd 166,1 4,9 3 Kreda 14,5 0,4 4 Jura 1 150,2 34,1 3 375,3 100,0 Ogółem Źródło: Informacja o stanie środowiska w Powiecie Rawskim w 2001 roku. Na terenie Powiatu znajdują się 152 ujęcia wód podziemnych, z których woda pobierana jest w 187 studniach głębinowych. Największe ilości wód pobierane są przez Zakład Gospodarki Komunalnej (ZGK) w mieście Rawa Mazowiecka (ponad 650 tys. m3/rok), Gminny Zakład Eksploatacji Wodociągów i Kanalizacji (ponad 240 tys. m3/rok) i Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Żurawi (ponad 235 tys. m3/rok). 3.3.4. Monitoring wód podziemnych Na terenie Powiatu funkcjonują dwa systemy monitoringu wód podziemnych – krajowy (jeden punkt), gdzie badania prowadzone są przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie oraz regionalny (4 punkty), gdzie badania prowadzi Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi Delegatura w Skierniewicach. Badania i analiza obejmują łącznie 30 wskaźników, w tym zawartości metali ciężkich 3.3.5. Jakość wód podziemnych Na terenie Powiatu Rawskiego w roku 2002, w ramach krajowej sieci monitoringu, badano wodę ze studni zlokalizowanej w Rawie Mazowieckiej ujmującej jurajski poziom wodonośny. Woda ta została sklasyfikowana jako Ib – woda wysokiej jakości. Lokalizacja otworów badawczych monitoringu regionalnego wraz z klasyfikacją jakości wód przedstawiona została w tabeli 3.3.5.1. Przeprowadzone w 2002 roku badania wykazały, że 1 studnia zawierała wody wysokiej jakości (klasa Ib), dwie średniej jakości (klasa II), zaś jedna niskiej jakości (klasa III). O zakwalifikowaniu badanej wody do niskiej jakości w studni w Kaleniu Zagórzu zadecydowało stężenie azotanów – zawartość 10,1 mg/dm3 według klasyfikacji zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu środowiska (PIOŚ, 1993) Obowiązująca obecnie norma określona w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 roku w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi przewiduje zawartość 50,0 mg/dm3. Zawartość tych zanieczyszczeń świadczy o docieraniu wgłębnym azotanowych zanieczyszczeń rozpuszczonych w wodach powierzchniowych i wskazuje na Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 1849 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego konieczność pilnego rozwiązania problemów gospodarki wodno-ściekowej. Zanieczyszczenia te wynikać mogą zarówno z braku sanitacji obszarów wiejskich jak i nieprzestrzegania zaleceń agrotechnicznych w stosowaniu środków chemicznych w rolnictwie. Tabela 3.3.5.1. L.p. Klasyfikacja jakości wód podziemnych w punktach sieci monitoringu regionalnego na terenie Powiatu Rawskiego w 2002 roku Lokalizacja otworu badawczego Typ warstwy wodonośnej Stratygrafia Klasyfikacja wód Miasto Rawa Mazowiecka 1. Rawskie Z-dy Mięsne studnia nr I W J Ib 2. ul. Krakowska studnia nr IK W J II W J II W Q III Gmina Rawa Mazowiecka 3. Boguszyce ZGK studnia nr I Gmina Sadkowice 4. Kaleń – Zagórze – wodociąg wiejski – studnia nr 1 Oznaczenia: Typ warstwy wodonośnej: W – wody wgłębne, G – wody gruntowe Stratygrafia poziomu wodonośnego: T – trzeciorzęd, Q – czwartorzęd, K – kreda, J – jura Jakość wody: Ia – wody najwyższej jakości, Ib – wody wysokiej jakości, II – wody średniej jakości, III – wody niskiej jakości, Nok – wody nieodpowiadające klasyfikacji Źródło: Informacja o stanie środowiska w Powiecie Rawskim w 2002 roku. W porównaniu do roku poprzedniego pogorszeniu uległy wody w studni w mieście Rawa Mazowiecka (studnia nr IK): z klasy Ib do klasy II 3.3.6. Ochrona wód podziemnych Zgodnie z zaleceniami II Polityki Ekologicznej Państwa, ochronę wód podziemnych realizuje się poprzez racjonalizację użytkowania wody, a przede wszystkim restrukturyzację użytkowania wód podziemnych w kierunku zabezpieczania zapotrzebowania ludności na wodę pitną i surowiec dla przemysłu spożywczego. Przemysł i rolnictwo powinny korzystać przede wszystkim z zapasów wód powierzchniowych. Konieczna jest też poprawa stanu działań ukierunkowanych na zapobieganie zanieczyszczaniu i przywracanie wodom ich właściwego stanu ekologicznego i realizacja budowy zbiorników retencyjnych i programów odbudowy małej retencji. Powiat ma w związku z tym zadania w zakresie wydawania pozwoleń wodno-prawnych i zalecanie przeglądów istniejących systemów i urządzeń odbierających ścieki na swoim terenie. 3.4. Wody powierzchniowe Wody powierzchniowe Powiatu to rzeki i mniejsze cieki, kanały, drobne oczka wodne śródleśne i śródpolne oraz stawy i zbiorniki retencyjne związane z dolinami rzek. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 1949 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego System rzek wchodzi w skład podzlewni Rawki (III rzędu) stanowiącej podzlewnię Bzury (II rzędu). Rawka, uznana wraz ze swą doliną w 1985 roku za rezerwat przyrody jest największym prawobrzeżnym dopływem Bzury, uchodzącym do niej na 43 km jej biegu. 3.4.1. Charakterystyka hydrograficzna W skład podstawowej sieci hydrograficznej Powiatu wchodzi 9 cieków: rzek oraz kanałów podstawowych, o łącznej długości 133,2 km. Większa część długości tych cieków (113,0 km) jest uregulowana. Osią układu hydrograficznego jest rzeka Rawka, która ma 20,4 km przebiegu na terenie Powiatu. Inne rzeki to dopływy Rawki, mające na terenie Powiatu przebieg długości około 28 km: Białka i Rylka, a także cieki krótsze (poniżej 10 km długości): Rokitna, Żelazna i Krzemionka z Czerwonką. Przez teren miasta Rawa Mazowiecka przechodzi czwartorzędny dział wodny, między podzlewniami rzek Rylki i Białki. Podstawowe kanały w Powiecie to kanały: Grabicki, Cielądzki i Kanał "A". Sieć tę uzupełniają stawy w dolinach rzek i zbiorniki retencyjne. Największe obiekty stawowe znajdują się w dolinie Rawki – stawy w Bylinach o powierzchni 129 ha, stawy w dolinie Białki w Białej Rawskiej o powierzchni 81 ha oraz stawy w Ossowicach na rzece Rylce o powierzchni 47,7 ha. Inne obiekty mają powierzchnię nie przekraczającą z reguły 4 – 7 ha. 3.4.2. Zasoby wód powierzchniowych Na główne zasoby wód powierzchniowych Powiatu składają się obok rzek, stawy o łącznej powierzchni sięgającej prawie 290 ha, a także 6 zbiorników retencyjnych o powierzchni 78,1 ha i objętości zasobów wodnych 1668 tys. m3 (tabela 3.4.2.1). Tabela 3.4.2.1. Obiekt Dolna Tatar Biała Rawska Podsędkowice Babsk Cielądz Charakterystyka zbiorników retencyjnych Powiatu Rzeka Rawka Rawka Białka Białka Ciek spod Babska Rylka Razem 3.4.3. Powierzchnia (ha) Objętość (tys. m3) 45 18 8,5 4,0 1,2 1,4 1 270 220 102 46 14 16 78,1 1 668 Monitoring wód powierzchniowych Podstawą badania jakości wód w rzekach Powiatu Rawskiego w 2002 roku był uzgodniony z Wojewodą oraz Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska Program badań monitoringowych stanu zanieczyszczenia środowiska w województwie łódzkim w roku 2002. Uwzględniał on lokalizację punktów pomiarowo-kontrolnych i zakres prowadzenia badań, które mają na celu ocenę jakości wód powierzchniowych płynących. Podstawę do oceny stanowiły wyniki Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 2049 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego badań laboratoryjnych próbek wody pobieranych raz na miesiąc w ustalonych punktach pomiarowo-kontrolnych. W Powiecie Rawskim ocenę jakości wód powierzchniowych płynących prowadzi się w punktach pomiarowo-kontrolnych na następujących rzekach: Rawka, Krzemionka, Rylka i Białka. W 2001 roku łącznie oceniano długość 31,5 km tych czterech rzek w 6 punktach pomiarowych. W badaniach monitoringowych ocenia się następujące grupy parametrów: fizykochemiczne, w tym zawartość tlenu rozpuszczonego, zawartość substancji organicznych określoną wskaźnikami zapotrzebowania na tlen (BZT, ChZT), zasolenie, zawiesiny ogólne, związki biogenne (azot ogólny, amonowy, azotanowy i azotynowy, fosforany, fosfor ogólny), zanieczyszczenia specyficzne (związki fenolowe, detergenty, metale ciężkie, parametry bakteriologiczne: miano Coli typu kałowego parametry biologiczne: chlorofil „a” i indeksy saprobowości peryfitonu i sestonu. Raz na miesiąc prowadzi się badania 17 – 27 wskaźników. 3.4.4. Stan czystości wód powierzchniowych Ocenę jakości wód prowadzono na podstawie danych z monitoringu w 2001 roku. Wskaźnikami decydującymi o ostatecznej klasyfikacji wód były związki biogenne, azot azotynowy i fosfor ogólny (Pog), a także zanieczyszczenia bakteriologiczne wyrażone wartością miana Coli typu kałowego. Do określenia stanu jakości rzek zastosowano także metodę statystyczną obliczając "krotność" przekraczania wartości normatywnych. Wyniki uzyskiwane tą metodą potwierdzają wartości otrzymane z pomiarów (metodą bezpośrednią). Zmiany jakości wód powierzchniowych według wyników pomiarów monitoringowych prowadzonych w latach 1999 – 2002 przedstawiono w tabeli 3.4.4.1. Tabela 3.4.4.1. Profil pomiarowokontrolny Rawka Boguszyce Rawka Żydomice Krzemionka Chrusty Rylka Rawa Maz. Białka Podsędkowice Białka Julianów Raducki Zmiany jakości wód powierzchniowych wg wyników pomiarów monitoringowych w latach 1999 – 2002 Klasa czystości wymagana Klasa czystości stwierdzona Wskaźniki przekraczające III klasę I 1999 III 2000 III 2001 III 2002 III 1999 – 2000 – 2001 – NO2 miano Coli 2002 – II non non non III NO2 Pog NO2 Pog II III non III III – Pog – – II III non III non – NO2 miano Coli – miano Coli II III III III II – – – – II III III non non – – – NO2 NO2 miano miano Coli Coli Źródło: Informacja o stanie środowiska w latach 1999, 2001 i 2002. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 2149 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Niskie klasy jakości wód wynikają w Powiecie Rawskim z przekraczania takich wskaźników, jak miano Coli typu kałowego, związki fosforu i fosforany oraz azot azotanowy i azotynowy. Wskazuje to na zanieczyszczenie ściekami bytowymi związane z nie rozwiązanymi problemami gospodarki ściekami, brak kanalizacji oraz na spływy nawozowe z rolnictwa. W ostatnich latach zaobserwowano pewną poprawę jakości wód rzek Krzemionki i Rylki, z uwagi na obniżenie stężeń wskazanych parametrów i przejście w klasyfikacji z klasy „non” (wody pozaklasowe) do klasy III. Jednocześnie nastąpiło pogorszenie jakości wód rzeki Białki – przejście z klasy III do klasy „non” z uwagi na ich zły stan sanitarny i zwiększenie stężeń azotu azotynowego. Utrzymuje się też zła jakość wód głównej rzeki Powiatu – Rawki poniżej Rawy Mazowieciej badanej w profilu Żydomice. Zaznacza się tu wpływ niedoczyszczonych ścieków miejskich. Ogólnie rzeki Powiatu mają średnią jakość wód, nigdzie w ostatecznej klasyfikacji nie osiągając wymaganych klas czystości. 3.5. Gospodarka wodno-ściekowa 3.5.1. Eksploatacja zasobów wodnych Powiat Rawski zaopatrywany jest w wodę z ujęć podziemnych formacji czwartorzędowych i jurajskich. Cele bytowo-gospodarcze mieszkańców Rawy Mazowieckiej, Białej Rawskiej oraz gmin pokrywane są wyłącznie z ujęć podziemnych. Na terenie Powiatu woda powierzchniowa wykorzystywana jest do celów rolniczych i rybackich. Nie jest ona pobierana do celów przemysłowych. Łączne zatwierdzone zasoby eksploatacyjne wód podziemnych w granicach Powiatu Rawskiego w roku 2002 wynosiły 3 375,3 m3/h. Wielkość poboru wód według obowiązujących pozwoleń wodnoprawnych wynosiła w omawianym roku 1 950 m3/h. W tabeli 3.5.1.1 przedstawiono zestawienie największych ujęć wód podziemnych na terenie jednostek administracyjnych Powiatu. Stan aktualny w zakresie liczby stacji uzdatniania wody oraz liczby gospodarstw domowych podłączonych do wodociągu w poszczególnych gminach Powiatu przedstawiono w tabeli 3.5.1.2. Na terenie gmin Powiatu eksploatowanych jest 21 stacji uzdatniania wody, z czego ponad połowa wymaga modernizacji lub rozbudowy. Do sieci wodociągowej podłączonych jest niecałe 66% gospodarstw domowych. Najlepiej w tym zakresie przedstawia się sytuacja w mieście Rawa Mazowiecka, gdzie 91% gospodarstw zaopatrywanych jest w wodę z wodociągu. W gminach Cielądz i Rawa Mazowiecka odsetek gospodarstw podłączonych do wodociągu wynosi odpowiednio 72,2 i 68,3. W pozostałych gminach mniej niż 50% gospodarstw ma dostęp do wody z wodociągów. Gospodarstwa w miejscowościach nieobjętych siecią wodociągową korzystają z wody pochodzącej ze studni kopanych i wierconych przez mieszkańców na własne potrzeby. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 2249 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Tabela 3.5.1.1. Zestawienie największych ujęć wód podziemnych Jednostka administracyjna Zasoby eksploatacyjne [m3/h] Ujęcie Miasto Biała Rawska Ujęcie komunalne ul. Topolowa 150,0 Ujęcie ul. Wojska Polskiego 125,0 Ujęcie byłych Rawskich Zakładów Mięsnych „RAWA” S.A. ul. Mszczonowska 10,0 Ujęcie „BONETTI” Sp. z o.o. ul. Przemysłowa 66,0 Ujęcie komunalne w Parku 145,0 Ujęcie komunalne „tatar” przy ul. Katowickiej 102,0 Gmina Biała Rawska Ujęcie P. H. Jagielińskiego – Ferma w Babsku 96,0 Miasto Rawa Mazowiecka Ujęcie P. H. Jagielińskiego – Gospodarstwo Rolne w Babsku 89,0 Ujęcie wodociągu w Teodozjowie 56,0 Ujęcie wodociągu w Cielądzu 53,0 Ujęcie wodociągu w Sierzchowach 96,7 Ujęcie wodociągu w Kuczyźnie 36,0 Ujęcie byłych Rawskich Zakładów Mięsnych „RAWA” S.A. w Boguszycach 400,0 Ujęcie wodociągu wiejskiego w Kurzeszynie 66,7 Ujęcie wodociągu wiejskiego w Pukininie 60,0 Ujęcie wodociągu wiejskiego w Hucie Wałowskiej 21,0 Ujęcie wodociągu wiejskiego w Wałowicach 50,0 Ujęcie wodociągu wiejskiego w Zagórzu 58,0 Ujęcie wodociągu wiejskiego w Wilkowicach 31,0 Gmina Regnów Ujęcie wodociągu w Regnowie 45,6 Gmina Sadkowice Ujęcie P. J. Jagielińskiego w Kaleniu 64,0 Ujęcie wodociągu w Kaleniu 57,0 Gmina Cielądz Gmina Rawa Mazowiecka Źródło: Informacja o stanie środowiska w Powiecie Rawskim w 2001 roku. Tabela 3.5.1.2. Stan gospodarki wodnej w Powiecie w 2002 roku Liczba gospodarstw domowych Liczba stacji uzdatniania wody Ogółem Podłączonych do wodociągu [w % ogółu gospodarstw] Miasto i gmina Biała Rawska 4 4 174 45,9 Gmina Cielądz 3 1 243 72,2 Gmina Rawa Mazowiecka 7 3 443 68,3 Miasto Rawa Mazowiecka 2 5 523 91,0 Gmina Regnów 1 658 42,9 Gmina Sadkowice 4 2 339 41,5 21 17 380 65,8 Jednostka administracyjna Powiat ogółem Źródło: Ankiety do programu Bzura. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 2349 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego W roku 2002 ilość pobranej wody podziemnej wyniosła 1 760,885 tys. m 3, z czego 91,9% stanowiła woda na cele socjalne, a 8,1% woda na cele produkcyjne. W roku poprzednim ilość pobranej wody podziemnej wyniosła 1 919,154 tys. m 3. Struktura poboru była podobna jak w 2002 roku – 89,4% stanowiła woda na cele socjalne, a 10,6% woda na cele produkcyjne. Ilości pobranych wód podziemnych w poszczególnych administracyjnych Powiatu przedstawiono w tabeli 3.5.1.3. Tabela 3.5.1.3. Ilości pobranych w 2002 roku wód podziemnych Jednostka administracyjna Gmina Biała Rawska Ilość wody pobranej podziemnej [m3/rok] Zakład Ogółem Woda na cele socjalne Woda na cele produkcyjne ZGKiM w Żurawi 276 200 264 600 11 600 „GAP” S.A. Babsk 32 391 23 251 9 140 Ubojnia H. Sitarek 960 RAZEM Gmina Celądz 287 851 198 694 198 694 198 694 198 694 6 964 6 964 651 800 593 900 PKS 2 730 2 730 „BONETTI” Sp. z o.o. 19 124 2 116 17 008 680 618 605 710 74 908 Zakład Mięsny „MĘCINA” 7 677 3 997 3 680 PPUH „SOBPOL” S.C. 6 459 566 5 893 Zakład Doświadczalny w Rossosze 50 531 26 431 24 100 Gorzelnia w Wilkowicach 34 758 23 373 11 385 Gminny Zakład Eksploatacji WiK 300 777 300 777 Wytwórnia Mas Bitumicznych i Betonu w Konopnicy 1 086 652 "Metalbud" Spółka z o.o. 2 483 2 483 403 771 358 279 45 492 27 364 27 074 290 27 364 27 074 290 140 887 140 887 140 887 140 887 1 760 885 1 618 495 RAZEM „HERCO” Sp. z o.o. ZGKiM RAZEM Gmina Rawa Mazowiecka RAZEM Gmina Regnów Urząd Gminy RAZEM Gmina Sadkowice Urząd Gminy RAZEM Powiat ogółem Źródło: 960 309 551 Urząd Gminy Miasto Rawa Mazowiecka jednostkach 21 700 1 471 57 900 1 288 434 142 390 Informacja o stanie środowiska w Powiecie Rawskim w 2001 roku. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 2449 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Struktura poboru wód podziemnych w Powiecie Rawskim jest zgodna z założeniami II Polityki ekologicznej państwa – wody te pobierane są głównie na cele socjalne, a na cele produkcyjne tylko przez zakłady przemysłu spożywczego. 3.5.2. Gospodarka ściekowa Tylko niektóre obszary Powiatu Rawskiego wyposażone są w systemy kanalizacji i oczyszczalnie ścieków komunalnych. W większości jednostek administracyjnych funkcjonuje po jednej oczyszczani ścieków komunalnych. Jedynie w gminie Regnów brak jest zarówno sieci kanalizacyjnej jak i oczyszczalni ścieków. Wykaz ważniejszych oczyszczalni ścieków przedstawiono w tabeli 3.5.2.1. Z wymienionych w tabeli 3.5.2.1 ważniejszych oczyszczalni ścieków: 2 są to oczyszczalnie miejskie: w Żydomicach, obsługująca miasto Rawa Mazowiecka i w Żurawii obsługująca miasto Biała Rawska i część gminy Biała Rawska, 2 – oczyszczalnie gminne: w Cielądzu (gm. Cielądz) i Kaleniu (gm. Sadkowice), 1 oczyszczalnia wiejska w Kurzeszynie (gm. Rawa Mazowiecka), 1 oczyszczalnia osiedlowa w Babsku (gm. Biała Rawska), oraz 10 oczyszczalni zakładowych. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 2549 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Tabela 3.5.2.1. Wykaz ważniejszych oczyszczalni ścieków w Powiecie Rawskim L.p. 1. Nazwa i lokalizacja oczyszczalni Rodzaj oczyszczalni Odbiornik ścieków Przepływ maksymalny [m3/d] Bezpośredni Bzura Wyższego rzędu Oczyszczalnia dla miasta Rawa Mazowiecka w Żydomicach (gm. Rawa Mazowiecka) Mechanicznobiologiczna 2. Spółdzielnia Mleczarska w Rawie Mazowieckiej (Miasto Rawa Mazowiecka) Mechanicznobiologiczna 250 Rawka Bzura - 3. Oczyszczalnia dla miasta Biała Rawska w Żurawii (gm. Biała Rawska) Mechanicznobiologiczna 300 Białka Rawka Bzura 4. Hubert Jagieliński - Zakład Rolny w Babsku (gm. Biała Rawska) Filtry guntowe + stawy 288 Ciek bez nazwy Białka Rawka 5. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa Gospodarstwo Mieszkaniowe SP w Babsku (gm. Biała Rawska) BIOBLOK Mu-200a 100 Ciek bez nazwy Białka Rawka 6. Gorzelnia Rolnicza w Cielądzu (b. Kombinat Rolniczo- Przemysłowy w Babsku) (gm. Biała Rawska) Filtry gruntowe + blok stabilzacyjny 72 Rów melioracyjny Rylka Rawka 7. „OZDAN” S.C. Zakład Mięsny w Marinowie (gm. Biała Rawska ) Filtry gruntowokorzeniowe systemu Kickutha 37 Ziemia (rolnicze wykorzystanie) - - 8. Skup, ubój, handel Piotr Michalski Rosławowice (gm. Biała Rawska) Trzcinowa Kickutha 9 Białka Rawka Bzura 9. Oczyszczalnia gminna w Cielądzu (gm. Cieladz) Mechanicznobiologiczna 165 Rów melioracyjny R-E Rylka Rawka 10. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Małej Wsi TURBOREKTOR 100 Rów melioracyjny Rylka Rawka Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. Rawka Pośredni - 8600 2649 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego (gm. Cieladz) 11. PPHU „SOBPOL” w Konopnicy (gm. Rawa Mazowiecka) Stawy fakultatywne + filtr 113 Rów melioracyjny R-E Rawka Bzura 12. Oczyszczalnia wiejska w Kurzeszynie (gm. Rawa Mazowiecka) Mechanicznobiologiczna 150 Rawka Bzura - 13. Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki Rossocha Sp. z o.o. (gm. Rawa Mazowiecka) Mechanicznobiologiczna 138 Rów melioracyjny Rawka Bzura 14. Marian Wieteska - Gorzelnia Rolnicza Rylsk Mały (gm. Regnów) Hydrobotaniczna 142 Rylka Rawka Bzura 15. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Trębaczewie (gm Sadkowice) Mechanicznobiologiczna 300 Żelazna Pilica - 16. Oczyszczalnia gminna w Kaleniu (gm. Sadkowice) Mechanicznobiologiczna 50 Rów melioracyjny R-4 Rokitna Pilica Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 2749 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 2849 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Ilość ścieków i ładunki dla podstawowych wskaźników zanieczyszczeń zawartych w ściekach oczyszczonych, odprowadzanych z komunalnych oczyszczalni ścieków w Żydomicach i Żurawii, według danych z kontroli przeprowadzanych przez Inspekcję Ochrony Środowiska w Łodzi w latach 1999 – 2002 przedstawia tabela 3.5.2.2. Tabela 3.5.2.2. Charakterystyka ścieków oczyszczonych w latach 1999 – 2002 w oczyszczalniach ścieków komunalnych w Żydomicach i Żurawii Wskaźnik Przepływ [m3/d] Oczyszczalnia ścieków dla miasta Rawa Mazowiecka w Żydomicach Oczyszczalnia ścieków dla miasta Biała Rawska w Żurawi 1999 2002 1999 2000 2 513 212,9 187,0 2000 2001 4 002,0 4 707,0 3 872,0 BZT5 [kg O2/d] 52,0 53,2 10,1 5,72 0,5 4,7 ChZT-Cr [kg O2/d] 350,0 418,9 135,1 81,04 8,4 34,2 Zawiesina ogólna [kg/d] 60,0 70,7 58,1 37,7 3,2 2,8 Nog [kg/d] 244,0 260,3 85,6 79,34 3,9 13,6 Pog [kg/d] 31,0 35,3 10,6 4,35 0,5 2,2 Źródło: 2001 2002 Nie kontrolowana Strategia Rozwoju Powiatu Rawskiego na lata 2001 – 2006, Informacja o stanie środowiska w Powiecie Rawskim w 2002 roku. Analizując przedstawione wyżej dane można stwierdzić, że ilość oczyszczanych przez oczyszczalnię w Żydomicach ścieków, po wzroście w 2000 roku, zmalała o 35,1% w stosunku do roku 2001 i o 37,2% w stosunku do roku 1999. Podobnie wygląda sytuacja w zakresie ilości odprowadzanych zanieczyszczeń – w przypadku wszystkich badanych wskaźników, po wzroście w 2000 roku, mamy do czynienia ze spadkiem w stosunku do roku 1999. W przypadku oczyszczalni w Żurawii spadkowi ilości oczyszczonych ścieków w 2000 roku (o 12,2% w stosunku do roku poprzedniego) towarzyszył wzrost ilości odprowadzanych w ściekach zanieczyszczeń (z wyjątkiem zawiesiny). Wzrost ten wyniósł od 71,3% dla azotu ogólnego, przez 75,4 i 77,3% dla ChZT-Cr i fosforu ogólnego odpowiednio, do 89,4% dla BZT5. Brak jest danych odnoszących się do roku 2001 i 2002. Kontrole przeprowadzane w oczyszczalni ścieków w Żydomicach w latach 1999 – 2001 przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi Delegatura w Skierniewicach wykazały przekroczenia wartości dopuszczalnych, określonych w pozwoleniu wodnoprawnym, w zakresie wskaźników biogennych oraz azotu i fosforu ogólnego. W latach poprzednich 1995 – 1997 warunki pozwolenia również zostały naruszone. Jedynie w 1998 roku warunki odprowadzania ścieków do środowiska zostały zachowane. W 2002 roku przeprowadzone były dwie kontrole: pierwsza z nich wykazała naruszenie wymaganych warunków wprowadzania ścieków do wód powierzchniowych dla wskaźników: azot ogólny i fosfor ogólny. Druga związana z zakończeniem modernizacji oczyszczalni wykazała dotrzymanie warunków odprowadzania ścieków, określonych w pozwoleniu wodnoprawnym. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 2949 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Oczyszczalnia ścieków w Żydomicach jest największą oczyszczalnią na terenie Powiatu i przekroczenia wartości zanieczyszczeń w odprowadzanych z niej ściekach powodują pogorszenie jakości wody w rzece Rawce poniżej wylotu z oczyszczalni. W oczyszczalni ścieków w Żurawii kontrole przeprowadzone przez Inspektorat w 1998 i 1999 roku nie wykazały przekroczeń wartości wskaźników zanieczyszczeń określonych w pozwoleniu wodnoprawnym. W roku 2000 kontrola wykazała przekroczenie wartości dopuszczalnych w odniesieniu do azotu i fosforu ogólnego. W 2001 i 2002 roku oczyszczalnia nie była kontrolowana. W 2002 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi Delegatura w Skierniewicach przeprowadził kontrolę w siedmiu jednostkach organizacyjnych zlokalizowanych na terenie Powiatu Rawskiego odprowadzających ścieki: w trzech oczyszczalniach ścieków komunalnych i czterech ścieków przemysłowych. Wyniki kontroli przedstawiono w tabeli 3.5.2.3. Tabela 3.5.2.3. L.p. Charakterystyka oczyszczonych ścieków odprowadzanych przez oczyszczalnie ścieków skontrolowane przez WIOŚ w 2002 roku Oczyszczalnia Przepływ [m3/d] Wskaźnik 2 513,0 BZT5 [kg O2/d] 5,72 ChZT-Cr [kg O2/d] 81,04 Zawiesina [kg/d] 37,7 Nog [kg/d] 79,34 Pog [kg/d] 4,35 1 Oczyszczalnia dla miasta Rawa Mazowiecka w Żydomicach 2 Oczyszczalnia gminna w Cielądzu 42,7 0,77 5,3 1,41 3,12 0,39 3 Oczyszczalnia wiejska w Kurzeszynie „BONETTI” Sp. z o.o.(*) 33,60 0,16 1,53 0,5 0,67 0,01 173,8 0 12,88 5,74 5 „GAP” S.A. Gorzelnia w Babsku 67,6 0,14 2,06 1,59 2,13 0,14 6 Spółdzielnia Mleczarska w Rawie Mazowieckiej 116,5 2,7 9,18 2,98 1,89 0,56 7 Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki Rossocha Sp. z o.o. 68,6 0,15 3,65 4,51 6,16 0,56 115,64 54,43 93,31 6,01 4 (*)nieoczyszczone Źródło: Ogółem 3 015,8 9,64 ścieki deszczowe i pochłodnicze Informacja o stanie środowiska w Powiecie Rawskim w 2002 roku. Ze skontrolowanych w 2002 roku oczyszczalni ścieków zlokalizowanych na terenie Powiatu odpływało w ciągu doby ok. 3 016 m3 ścieków. Sytuację w zakresie gospodarki ściekami komunalnymi na terenie poszczególnych jednostek administracyjnych Powiatu przedstawia tabela 3.5.2.4. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 3049 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Tabela 3.5.2.4. Stan gospodarki ściekowej w jednostkach administracyjnych Powiatu w 2002 roku Liczba gospodarstw domowych Podłączonych do kanalizacji Jednostka administracyjna Ogółem Korzystających ze zbiorników bezodpływowych ogółem w % ogółu gospodarstw Ogółem w % ogółu gospodarstw Miasto i gmina Biała Rawska 4 174 843 20,2 b.d. – Gmina Cielądz 1 243 137 11,0 300 24,1 Gmina Rawa Mazowiecka 3 443 207 6,0 1960 56,9 111(**) 74,4 b.d. – Miasto Rawa Mazowiecka Gmina Regnów 5 523(*) 4 658 0 – 540 82,1 Gmina Sadkowice 2 339 78 3,3 b.d. – Powiat 17 380 5 376 30,9 (*) Bank danych regionalnych GUS Strategia rozwoju Powiatu Rawskiego na lata 2001 – 2006 (**) Źródło: Ankiety do programu Bzura. Miasto Rawa Mazowiecka posiada rozdzielczy system kanalizacji tj. sieć kanalizacji sanitarnej i sieć kanalizacji deszczowej o długości 41,3 i 21 km odpowiednio. System ten opiera się na jednym głównym kolektorze, który zbiera ścieki z części miasta położonej po prawej stronie rzeki Rawki. Do sieci podłączonych jest 74,4% gospodarstw domowych. Lewobrzeżna, południowozachodnia część miasta nie jest skanalizowana i z konieczności obsługiwana jest przez wozy asenizacyjne. Ścieki z Rawy Mazowieckiej odprowadzane są do mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków komunalnych w Żydomicach, która obsługuje również część wsi gminy Rawa Mazowiecka. W gminie Rawa Mazowiecka eksploatowana jest jedna oczyszczalnia ścieków we wsi Kurzeszyn. Ogółem 6% gospodarstw podłączonych jest do sieci kanalizacyjnej (długość sieci 9,7 km), prawie 57% gospodarstw korzysta ze zbiorników bezodpływowych; funkcjonują ponadto 3 oczyszczalnie przydomowe. Pozostałe gospodarstwa odprowadzają ścieki w sposób niezorganizowany. W mieście Biała Rawska funkcjonuje słabo rozwinięta rozdzielcza sieć kanalizacyjna. Od 1996 roku ścieki z miasta oczyszczane są w mechanicznobiologicznej oczyszczalni ścieków w Żurawii. Na terenie gminy Biała Rawska, w miejscowości Babsk, bloki osiedla mieszkaniowego Serbinów podłączone są do oczyszczalni ścieków. Ogółem w gminie ok. 20% gospodarstw podłączonych jest do sieci kanalizacyjnej, o całkowitej długości 16,1 km. Brak jest danych dotyczących ilości gospodarstw korzystających ze zbiorników bezodpływowych. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 3149 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Do gminnej oczyszczalni ścieków w Cielądzu (gm. Cielądz) odprowadzane są ścieki z sieci kanalizacyjnej obejmującej część Cielądza o łącznej długości 38 km. Z okolicznych wsi ścieki dowożone są taborem asenizacyjnym. W sumie 35,1% gospodarstw domowych objętych jest systemem odbioru ścieków. Pozostałe gospodarstwa odprowadzają ścieki w sposób niezorganizowany. W gminie Regnów brak jest zarówno sieci kanalizacyjnej jak i oczyszczalni ścieków. Gospodarstwa domowe (ok. 82%) korzystają ze zbiorników bezodpływowych. Pozostałe gospodarstwa odprowadzają ścieki w sposób niezorganizowany. W gminie Sadkowice 3,3% gospodarstw domowych podłączonych jest do sieci kanalizacyjnej (o długość 3 km). Eksploatowana jest jedna oczyszczalnia ścieków komunalnych w miejscowości Kaleń. Brak jest danych o ilości gospodarstw korzystających ze zbiorników bezodpływowych. 3.6. Powietrze atmosferyczne 3.6.1. Emisja zanieczyszczeń do powietrza Podstawowymi źródłami zanieczyszczenia powietrza na terenie Powiatu Rawskiego są emisje z zakładowych i lokalnych kotłowni, palenisk domowych, procesów technologicznych i transportu samochodowego. Źródłami zorganizowanej emisji zanieczyszczeń do powietrza jest energetyczne spalanie paliw między innymi przez: Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Rawie Mazowieckiej, Spółdzielnię Mleczarską w Rawie Mazowieckiej, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Rawie Mazowieckiej, „HERCO” Sp. z o.o. w Rawie Mazowieckiej, „RAWA MODA” w Rawie Mazowieckiej, P.H.U. „STANLEY” w Rawie Mazowieckiej, P.P.U.H. „SOBPOL” S.C. w Konopnicy (gm. Rawa Mazowiecka). „GAP” S.A. w Babsku (gm. Biała Rawska), Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną w Trębaczewie (gm. Sadkowice), Powszechną Spółdzielnię Spożywców „SPOŁEM” w Rawie Mazowieckiej, „ROLIMEX” Sp. z o.o. w Zduńskiej Woli – Gorzelnia w Wilkowicach (gm. Rawa Mazowiecka), Spółdzielnię Mieszkaniową w Białej Rawskiej. Emisja zanieczyszczeń ze źródeł technologicznych występuje w związku z funkcjonowaniem między innymi: Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 3249 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Przedsiębiorstwa Mazowieckiej, Państwowego Fabryki Narzędzi „RAFAN” w Rawie „BELLE POLAND” Sp. z o.o. w Rawie Mazowieckiej, Zakładu Termotechnicznego „ELCAL-Biała Rawska” w Białej Rawskiej, „DOBROPASZ – GRUPY ROLIMPEX” Sp. z o.o. Oddział Blok Dobroszyce – Zakład Babsk, Spółdzielni Inwalidów „RAWIANKA” w Rawie Mazowieckiej, Przedsiębiorstwa Budowy Dróg i Mostów „ERBEDIM” Sp. z o.o. w Piotrkowie Trybunalskim, Wytwórnia Mas Bitumicznych i Betonów w Konopnicy (gm. Rawa Mazowiecka), Zakładu Przetwórstwa Mięsnego w Wałowicach (gm. Rawa Mazowiecka), „METALBUD” Sp. z o.o. w Podlasie (gm. Rawa Mazowiecka), P.U.P.H. „TAKEMA” w Rawie Mazowieckiej, „HERCO” Sp. z o.o. w Rawie Mazowieckiej, „HERCO STYLING & MANUFACTURING” Sp. z o.o. w Rawie Mazowieckiej. Na stan jakości powietrza w powiecie wpływ mają również emitory znajdujące się w innych powiatach województwach1: 2 emitory znajdujące się w Bełchatowie oraz 4 emitory z Łodzi. Żaden z zakładów mających swoją siedzibę na terenie Powiatu nie prowadzi ciągłego pomiaru emisji zanieczyszczeń; w niektórych dokonuje się pomiarów kilka razy w ciągu roku. Z tego względu przedstawione w opracowaniu dane są danymi szacunkowymi, nie uwzględniającymi emisji z transportu samochodowego oraz z indywidualnych palenisk domowych. W tabeli 3.6.1.1 przedstawiono wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych z poszczególnych gmin Powiatu w latach 1997 – 2002. Porównując wielkości emisji przedstawionej w tabeli 3.6.1.1 dla poszczególnych zanieczyszczeń z wartościami dopuszczalnymi określonymi w decyzjach wydanych przez Starostę Rawskiego można stwierdzić, że przekroczenia występują tylko w odniesieniu do tlenku węgla (emisja rzeczywista w 2002 roku przekraczała dopuszczalną ponad 5-krotnie). Analizując przedstawione w tabeli 3.6.1.1 dane można zauważyć wyraźną tendencję spadkową w wielkości emitowanych do powietrza zanieczyszczeń – zarówno pyłu ogółem jak i gazów, z terenu wszystkich przedstawionych gmin dla lat 1999 – 2001. Wyjątkiem był rok 2000, w którym wzrosła, w stosunku do roku 1999, emisja pyłu i dwutlenku węgla z terenu miasta i gminy Biała Rawska oraz emisja tlenku węgla z terenu gminy Sadkowice (komórki zaznaczono na szaro). W roku 2001 nastąpił ponowny spadek emisji tych zanieczyszczeń. 1 Wstępna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim. Raport wojewódzki. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 3349 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Jednak w roku 2002 emisja wszystkich zanieczyszczeń zwiększyła się znacznie: pyłu ponad 2,5-krotnie, dwutlenku siarki ponad 2-krotnie, dwutlenku azotu o 44%, a tlenku węgla o 62%. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 3449 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Tabela 3.6.1.1. Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza z terenu Powiatu Rawskiego w latach 1997 – 2002 (bez emisji z palenisk domowych i transportu) Jednostka administracyjna Miasto i gmina Rawa Mazowiecka Miasto i gmina Biała Rawska Gmina Cielądz Gmina Regnów Gmina Sadkowice Źródło: Wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza [Mg/rok] Lata Gazy Pył ogółem SO2 NO2 CO CO2 1997 110,96 314,89 82,66 660,12 52 331,79 1998 79,23 208,89 58,61 355,02 47 130,84 1999 53,95 81,24 39,20 368,94 45 849,62 2000 47,46 61,17 22,30 230,51 28 258,77 2001 35,94 39,61 16,43 168,17 17 662,80 2002 81,68 77,11 20,83 192,13 16 511,22 1997 24,29 16,32 2,05 91,54 4 081,65 1998 19,58 9,61 1,77 79,87 3 550,11 1999 4,38 4,24 0,35 19,90 940,96 2000 4,94 2,60 0,80 9,54 1 783,80 2001 2,53 1,85 0,50 4,31 986,45 2002 16,75 18,80 3,06 88,70 5 108,80 1997 9,45 5,08 0,56 25,23 1 122,00 1998 0,60 0,38 0,04 1,80 80,00 2002 0,17 0,33 0,48 0,06 159,23 1997 1,23 0,90 0,22 4,29 230,42 2001 0,07 0,06 0,18 0,02 60,29 2002 0,08 0,25 0,21 0,03 68,70 1997 3,59 5,56 0,72 4,92 1 608,56 2000 3,63 2,10 0,39 10,77 555,32 2001 1,58 0,95 0,22 4,98 255,97 2002 2,54 1,72 0,37 7,12 470,18 Raport o stanie środowiska w Powiecie Rawskim, Strategia Rozwoju Powiatu Rawskiego na lata 2001 – 2006. W celu ograniczenia emisji zanieczyszczeń jednostki organizacyjne z terenu Powiatu Rawskiego podejmują różnego rodzaju działania: budowę i eksploatację urządzeń ochrony powietrza, stosowanie paliw o większej wartości opałowej i niższej zawartości siarki i popiołu, modernizacje kotłowni polegające na zastąpieniu źródeł opalanych węglem na źródła opalane olejem czy gazem płynnym, modernizacje budynków w celu ograniczenia strat ciepła. Wybrane inwestycje tego typu zrealizowane w ostatnich latach na terenie Powiatu to między innymi: Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 3549 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego zmiana ogrzewania z węglowego na olejowe w Liceum Ekonomicznym w Białej Rawskiej oraz modernizacja budynku w celu ograniczenia strat ciepła, modernizacja systemu centralnego ogrzewania z budową kotłowni olejowej w Parafii Św. Antoniego Padewskiego w Babsku (gm. Biała Rawska), zmiana ogrzewania z węglowego na olejowe w Szkołach Podstawowych w Babsku i Pachach (gm. Biała Rawska), termomodernizacja szkół w Białej Rawskiej i Błażejowicach (gm. Biała Rawska), zmiana ogrzewania z węglowego na olejowe w Szkole Podstawowej w Cielądzu (gm. Cialądz), modernizacja kotłowni z koksowej na olejową w Szkole Podstawowej w Sierzchowach (gm. Cialądz), likwidacja dwóch kotłowni węglowych oraz wymiana pozostałej kotłowni węglowej na gazowo-olejową na osiedlu Zamkowa Wola w Rawie Mazowieckiej; zastąpienie kotłowni opalanych węglem przy ul. Solidarności i Tomaszewskiego jedną kotłownią opalaną gazem i/lub olejem opałowym (miasto Rawa Mazowiecka), zmiana ogrzewania z koksowo-węglowego na olejowe w Szkole Podstawowej w Rawie Mazowieckiej, zmiana ogrzewania z koksowego na olejowe w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Rawie Mazowieckiej, zmiana ogrzewania z koksowego na gazowe w Komendzie Powiatowej Policji w Rawie Mazowieckiej oraz modernizacja budynku w celu ograniczenia strat ciepła, modernizacja kotłowni z węglowej na olejową w Domu Dziecka w Rawie Mazowieckiej oraz modernizacje budynku w celu ograniczenia strat ciepła, wymiana kotłowni na olejową w szkole w Pukininie (gm. Rawa Mazowiecka), modernizacja kotłowni z węglowej na olejową w Szkole Podstawowej w Konopnicy (gm. Rawa Mazowiecka), wymiana kotłowni na olejową w Gminnym Ośrodku Zdrowia w Regnowie (gm. Regnów), wymiana kotłowni na olejową w Szkole Podstawowej, Gimnazjum, Urzędzie Gminy, Banku Spółdzielczym (gm. Regnów), modernizacja kotłowni Szkoły Podstawowej w Lubani (gm. Sadkowice), Według danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Łodzi Delegatury w Skierniewicach na terenie Powiatu Rawskiego we wszystkich jednostkach organizacyjnych, w których eksploatowane są kotły z rusztami mechanicznymi zainstalowane są urządzenia odpylające. Z przeprowadzanych Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 3649 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego przez Inspektorat kontroli wynika, że urządzenia te są eksploatowane, a ich stan techniczny jest dobry. 3.6.2. Jakość powietrza atmosferycznego Obszar Powiatu Rawskiego stanowi strefę, o której mowa w art. 87 ust. 2 pkt 2 ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z art. 89 ww ustawy w strefie powinna zostać przeprowadzona ocena jakości powietrza w celu uzyskania informacji o stężeniach zanieczyszczeń na jej obszarze. Na podstawie oceny dokonuje się klasyfikacji strefy w oparciu o kryteria określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji z powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu2. Klasyfikacja ta jest podstawą do zaplanowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza w danej strefie. Informacje o przestrzennym rozkładzie zanieczyszczeń na obszarze strefy są niezbędne do określenia obszarów wymagających podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub podjęcia dodatkowych badań we wskazanych rejonach. Oceny jakości powietrza dokonuje się z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ustanowionych ze względu na ochronę roślin. Stan jakości powietrza (imisja zanieczyszczeń) zależy od rozmieszczenia źródeł emisji oraz od czynników powodujących rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. W związku z tym jest zmienny w czasie i przestrzeni, a amplituda wartości stężeń zanieczyszczeń może wahać się o kilka rzędów wielkości (zależnie od substancji). Największe średnioroczne stężenia zanieczyszczeń w miastach są głównie wynikiem oddziaływania licznych niskich emitorów o małej emisji jednostkowej (w tym domowych kominów skupionych zwykle w środkowych częściach miejscowości ze starą zabudową) i w mniejszym stopniu wpływu wysokich emitorów o znacznej emisji jednostkowej. Niekorzystne warunki w zakresie jakości powietrza występują wzdłuż ulic o zwartej, obustronnej zabudowie, będących tranzytowymi ciągami komunikacyjnymi. W takich obszarach zazwyczaj występują podwyższone stężenia NO2, CO, formaldehydu, benzenu, itp. Na terenie Powiatu Rawskiego badania stanu powietrza prowadzone są przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Łodzi Oddziała Zamiejscowy w Skierniewicach na dwóch stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w Rawie Mazowieckiej i Białej Rawskiej. Prowadzone badania dotyczą jedynie opadu pyłu. Na terenie Powiatu nie są prowadzone pomiary stężeń pozostałych zanieczyszczeń (dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla, ozon, benzen, pył zawieszony). W związku z tym ocenę jakości powietrza na terenie Powiatu przeprowadzono na podstawie wyników pomiarów w odniesieniu do opadu pyłu i 2 Dz. U. Nr 87, poz. 796 Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 3749 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego na podstawie szacunków oraz modelowania3 w odniesieniu do pozostałych zanieczyszczeń. Dwutlenek siarki. W Powiecie Rawskim najwyższe stężenia dwutlenku siarki występują w mieście Rawa Mazowiecka (12 – 20 g/m3) oraz w gminie Rawa Mazowiecka w otoczeniu miasta i w jej północnej części (8 – 12 g/m3). Jakość powietrza w zakresie zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki w odniesieniu do wpływu na zdrowie ludzi i w dziedzinie ochrony roślin na terenie Powiatu w 2002 roku mieściła się w klasie A. Stężenia SO2 nie stanowią zagrożenia w Powiecie Rawskim, a cechy rozkładu średnich rocznych wartości stężeń w miastach wykazują dużą stabilność. Ogólnie biorąc stężenia maleją od centrum ku peryferiom (zwłaszcza bez zabudowy mieszkaniowej), przy czym imisja w porze zimowej bywa kilkakrotnie wyższa niż latem. Emisja SO2 w aglomeracji Łodzi jest zbyt odległa od Powiatu aby jej wpływ na tutejszy stan imisji dał się rejestrować w drodze rutynowych pomiarów. W dziedzinie ochrony roślin przed nadmiernymi stężeniami SO2 szczególne znaczenie gospodarcze ma ochrona lasów iglastych w porze zimowej. Ogólnie, w dziedzinie ochrony roślin jakości stężeń SO2 ocenia się na klasę A. Wymaga to pomiarowego potwierdzenia w stanowiskach oddalonych 5 km od większych miast i osiedli. Od 1 stycznia 2003 roku poziom dopuszczalny wynosi 20 µg/m 3 średnio w ciągu roku. Od 2003 roku rozpoczęto pomiary stężeń dwutlenku siarki metodą próbników pasywnych w 3 stacjach na terenie Rawy Mazowieckiej oraz 2 w Białej Rawskiej. Od 2004 roku planuje się rozpoczęcie pomiarów stężeń średniodobowych dwutlenku siarki metodą pomiarów manualnych w jednej stacji, która zostanie zlokalizowana na terenie Rawy Mazowieckiej. Dwutlenek azotu. W Polsce największa średniorocznego wynosi Da = 40 µg/m3. dopuszczalna wartość stężenia W odróżnieniu od stężeń SO2, imisja NO2 ma znaczenie dla oceny jakości powietrza. Przekroczenia wartości dopuszczalnych mogą wystąpić praktycznie tylko przy ulicach tranzytowych z dużym natężeniem ruchu pojazdów. Bez dokładnego rozpoznania natężenia ruchu i topografii trasy trudno jest wskazać miejsca stężeń maksymalnych, zwłaszcza że największe komunikacyjne stężenia NO2 mogą oscylować z roku na rok wokół jakiejś wartości i miejsca. Pomiary "pasywne" przy trasach wylotowych w Łodzi wskazują na przewyższenia wartości średnich rocznych stężeń względem tła o ok. 20 µg/m3. W ocenie wstępnej dla lat 1997 – 2001 przyjęto klasę III. Wymaga to potwierdzenia przy pomocy pomiarów przy ulicach tranzytowych. Badania przeprowadzone w Łodzi i w Piotrkowie Tryb. wskazują na występowanie największych stężeń średnich godzinnych najczęściej w porze rannej (godzina 6 – 8) i potem po zachodzie słońca. W dni świąteczne stężenia NO2 są wyraźnie mniejsze niż w dni robocze. 3 Koncepcja kompleksowego systemu oceny jakości powietrza w województwie łódzkim. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 3849 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Reasumując można ocenić, że wysokość stężeń NO2 na terenie Powiatu w 2002 roku ze względu na ochronę zdrowia mieściła się w klasie A.. Ze względu na mały udział innych tlenków azotu na terenach wiejskich, z punktu widzenia ochrony roślin klasyfikuje to jakość powietrza w zakresie klasy A. Od 2003 roku rozpoczęto pomiary stężeń dwutlenku azotu metodą próbników pasywnych w 3 stacjach na terenie Rawy Mazowieckiej oraz 2 w Białej Rawskiej. Od 2004 roku planuje się rozpoczęcie pomiarów stężeń średniodobowych dwutlenku azotu metodą pomiarów manualnych w jednej stacji, która zostanie zlokalizowana na terenie Rawy Mazowieckiej. Tlenek węgla. Poprzez analogie z wynikami pomiarów w innych miejscowościach można oszacować, że średnioroczne stężenia CO w śródmieściu Rawy Mazowieckiej, poza głównymi trasami, osiągały ok. 600 µg/m3. Przy jezdniach ulic i szos stężenia CO są znacznie większe i mogą przekraczać 1000 µg/m3, zwłaszcza przed kilku skrzyżowaniami z sygnalizacją świetlną. Obecnie wartości średnie roczne nie są normowane, a pomiar maksymalnych wartości średnich 8godzinnych wymaga drogich analizatorów automatycznych. W przebiegu dobowym stężenia zmieniają się podobnie jak wartości stężeń NO2. Ocenia się, że jakość powietrza pod względem stężeń CO na terenie Powiatu mieściła się w klasie A. Ozon. W województwie łódzkim pomiary stężenia ozonu były prowadzone dotychczas tylko w Łodzi i Piotrkowie Tryb. Obszar Powiatu Rawskiego w 2002 roku w odniesieniu do ochrony zdrowia i ochrony roślin został zaliczony do klasy A. Benzen. Klasę jakości powietrza w zakresie stężeń benzenu na terenie Powiatu oceniono w 2002 roku jako A na terenach poza jezdniami. Wzdłuż jezdni z ruchem tranzytowym ocena ta może okazać się zaniżona i wymaga weryfikacji przy pomocy pomiarów "pasywnych". Od 2003 roku rozpoczęto pomiary stężeń benzenu metodą próbników pasywnych w 1 stacji na terenie Rawy Mazowieckiej. Pył. W 2002 roku wielkość imisji zanieczyszczeń pyłowych na terenie Powiatu nie była monitorowana. W wyniku przeprowadzonych obliczeń i znajomości ogólnych tendencji rozkładu przestrzennego stężenia pyłu oraz analogii z podobnymi obszarami posiadającymi wiarygodne wyniki pomiarów, określono przybliżoną wartość średniorocznego stężenia pyłu PM10 dla obszaru Powiatu, wynoszącą lokalnie 40 mg/m3 (tj. 100% poziomu dopuszczalnego). Należy zauważyć, że znaczący udział w emisji pyłu, obok emisji z energetycznego spalania paliw ma również wtórna emisja pyłu związana z dużym natężeniem ruchu drogowego (wtórne wzniecanie pyłu z nawierzchni ulic, poboczy i chodników przez pojazdy). Na obszarach, znajdujących się pod wpływem dużego natężenia ruchu drogowego, przy głównych trasach tranzytowych (zwłaszcza na zabudowanych odcinkach ulic) należy spodziewać się znacznych wartości stężenia pyłu zawieszonego PM10, związanych z nakładaniem się wpływu emisji Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 3949 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego komunikacyjnej (z silników przejeżdżających pojazdów i ścieraniem się materiałów eksploatacyjnych) oraz związanej z nią wtórnej emisji pyłu, na ogólne tło miejskie zapylenia powietrza. W ramach emisji komunikacyjnej szczególnie uciążliwe dla jakości powietrza są pojazdy ciężarowe, emitujące jednostkowo większe ilości pyłu w spalinach oraz wzniecające większe ilości pyłu ze względu na gabaryty pojazdu. Od 2004 r. planuje się rozpoczęcie pomiarów stężeń średniodobowych pyłu zawieszonego BS w jednej stacji, która zostanie zlokalizowana na terenie Rawy Mazowieckiej. W Powiecie Rawskim stężenia krótkookresowe PM10 przekraczające górny próg oszacowania występują w jego zachodniej części, w rejonie miasta Rawa Mazowiecka. Pomiary grubszych frakcji pyłu (o średnicy ziaren powyżej 10 m), mierzone jako opad pyłu, w Powiecie Rawskim prowadzone są na dwóch stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w Rawie Mazowieckiej i Białej Rawskiej. Wyniki pomiarów z lat 1999 – 2002 przedstawiono w tabeli 3.6.2.1. Notowane wartości rocznej sumy opadu pyłu w żadnym z wskazanych lat nie przekraczały wartości 100 g/m2/rok (przy wartości dopuszczalnej 200 g/m2/rok). W odniesieniu do stężenia ołowiu i kadmu w opadzie pyłu wartości te nie przekraczały wartości dopuszczalnej, wynoszących dla ołowiu: 0,1 g/m 2/rok, a dla kadmu: 0,01 g/m2/rok. Tabela 3.6.2.1. Stanowisko pomiarowe Rawa Mazowiecka Ul. Południowa Biała Rawska Ul. 15-go Grudnia Źródło: Opad pyłu na stanowiskach pomiarowych w Mazowieckiej i Białej Rawskiej w latach 1999 – 2002 Rawie Lata Opad pyłu roczny [g/m2/rok] Ołów w opadzie pyłu [g/m2/rok] Kadm w opadzie pyłu [g/m2/rok] 1999 81,6 0,0232 0,00061 2000 91,9 0,0077 < 0,00043 2001 73,3 0,0176 0,00488 2002 90,4 0,0321 0,00015 1999 59,9 0,0083 0,00067 2000 51,4 0,0063 < 0,00043 2001 49,9 0,0228 0,00009 2002 72,6 0,0156 < 0,00044 Raport o stanie środowiska w Powiecie Rawskim, Strategia Rozwoju Powiatu Rawskiego na lata 2001 – 2006. Wynikowa klasyfikacja jakości powietrza w Powiecie Rawskim w odniesieniu do ochrony zdrowia i ochrony roślin dla poszczególnych zanieczyszczeń przedstawiona jest w tabeli 3.6.2.2. Tabela 3.6.2.2. Wynikowa klasyfikacja jakości powietrza w Powiecie Rawskim dla poszczególnych zanieczyszczeń Kryteria klasyfikacji W dziedzinie ochrony zdrowia Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. SO2 Klasa jakości powietrza A 4049 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego W dziedzinie ochrony roślin i ekosystemu Źródło: NO2 Pył zaw. PM 10 Pb Benzen CO O3 O3 NOx SO2 Ocena bieżąca stanu zanieczyszczeń województwa łódzkiego w 2002 roku. powietrza A A A A A A A A A w strefach (powiatach) Klasa ogólna strefy zarówno w odniesieniu do ochrony zdrowia jak i ochrony roślin i ekosystemów została określona jako A. Powyższa klasyfikacja nie obliguje do ustalenia programu naprawczego jakości powietrza. W odniesieniu do dwutlenku azotu i benzenu WIOŚ przewiduje przeprowadzenie dodatkowych badań w celu potwierdzenia potrzeby działań na rzecz poprawy i wzmocnienie systemu oceny. 3.7. Hałas Na terenie kraju oceny stanu klimatu akustycznego i poziomu zagrożenia hałasem dokonywane są na podstawie wyników akcji pomiarowych realizowanych przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska zgodnie z założeniami systemu kontrolowania i ewidencji obiektów emitujących hałas. Kontrole przeprowadzone w latach 2000 – 2002 nie stwierdziły przekroczeń poziomu hałasu emitowanego z obiektów przemysłowych zlokalizowanych na terenie Powiatu Rawskiego. Obowiązujące obecnie procedury lokalizacyjne, system opracowywania przez inwestorów raportów oddziaływania projektowanych inwestycji na środowisko oraz system kontroli i egzekucji pozwalają znacznie ograniczyć uciążliwości związane z emisją hałasu z poszczególnych obiektów. Rosnący problem stanowi hałas komunikacyjny, który zależy od gęstości sieci drogowej i natężenia ruchu. Do źródeł hałasu komunikacyjnego (drogowego) należy zaliczyć: pojazdy samochodowe, inne pojazdy i maszyny poruszające się po drogach za pomocą własnego napędu, drogi jako umowne liniowe źródła hałasu. W roku 2000 Wojewódzki Inspektorat Ochrony w Łodzi Delegatura w Skierniewicach wykonał pomiary poziomu hałasu komunikacyjnego na terenie miasta Rawa Mazowiecka. Na najbardziej uczęszczanych trasach komunikacyjnych oraz drogach wyjazdowych w granicach administracyjnych Rawy Mazowieckiej wyznaczono 16 punktów pomiarowych. Pomiary prowadzone Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 4149 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego były w dni powszednie, w odcinkach 30-to minutowych. Wyniki pomiarów otrzymano jako wartość poziomu hałasu równoważnego (ekwiwalentnego) Leq i maksymalnego Lmax z 30-minutowych odcinków czasowych. Szczegółowe wartości poziomu hałasu przedstawiono w tabeli 3.7.1. Otrzymane w ten sposób wyniki pomiarów hałasu równoważnego stanowiły podstawę do wykonania graficznego planu akustycznego dla miasta Rawa Mazowiecka (rysunek 3.7.2). Tabela 3.7.1. Wyniki pomiarów hałasu drogowego wykonane w Rawie Mazowieckiej w 2000 roku Punkt pomiarowy Numer Lokalizacja Średnia ilość pojazdów [h] Poziom hałasu [dBA] maksymalny Lmax ekwiwalentny Leq 1 ul. Jeżowska 590 93,9 74,6 2 ul. Skierniewicka 384 91,1 71,6 3 ul. Jerozolimska 1358 92,5 75,3 4 ul. Zamkowa Wola 428 96,8 74,5 5 ul. Biała 376 88,9 70,1 6 Trasa Katowicka 1422 95,6 78,3 7 ul. Kolejowa 354 80,0 63,3 8 ul.1-go Maja 432 81,9 62,2 9 ul. Katowicka 174 92,3 65,9 10 Trasa Katowicka 1150 93,5 78,7 11 Trasa Katowicka 1024 96,1 77,1 12 ul. Krakowska (przy blokach) 134 89,3 60,4 13 ul. Krakowska (przy Domu Kultury) 270 86,4 66,7 14 ul. Kościuszki 776 91,7 69,3 15 ul. Tomaszowska 794 92,9 71,6 16 Plac Piłsudskiego 1010 92,0 74,2 Źródło: Raport o stanie środowiska w Powiecie Rawskim. Rysunek 3.7.2. Plan akustyczny miasta Rawa Mazowiecka Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 4249 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Źródło: Raport o stanie środowiska w Powiecie Rawskim. W oparciu o wykonane pomiary wyliczony został średni poziom hałasu ekwiwalentnego dla Rawy Mazowieckiej, wynoszący 70,9 dB. Przyjmując dopuszczalny poziom hałasu dla terenów zabudowy mieszkaniowej równy w 2000 roku 60 dB4, przekroczenie dopuszczalnych norm w 2000 roku wyniosło 10,9 dB. Na podstawie otrzymanych wyników stwierdzono, że: w żadnym z punktów pomiarowych zmierzony poziom hałasu nie był niższy od 55 dB, poziom hałasu w przedziale 55 – 65 dB występował tylko przy ulicach Kolejowej i 1-go Maja oraz fragmencie ul. Krakowskiej, poziom hałasu w przedziale 70 – 75 dB występował przy ulicach: Jeżowskiej, Skierniewickiej, Zamkowa Wola, Białej, Tomaszowskiej oraz przy Placu Piłsudskiego, poziom hałasu powyżej 75 dB występował przy ulicy Jerozolimskiej oraz przy Trasie Katowickiej. Porównując uzyskane w pomiarach wartości poziomu hałasu z obecnie obowiązującymi wartościami progowymi5, wynoszącymi dla terenów zabudowy mieszkaniowej 75 dB można stwierdzić, że obszar wzdłuż trasy Katowickiej (poziom hałasu wynosił od 77,1 do 78,7 dB), a także obszar ulicy Jerozolimskiej Określony w Rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 66 poz. 436). 4 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r. w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz. U. Nr 8 poz. 81) 5 Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 4349 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego od ulicy Kościuszki w centrum miasta do ulicy Białej (75,3 dB) należy zaliczyć do terenów zagrożonych hałasem. W roku 2002 na terenie Powiatu Inspektorat nie wykonywał pomiarów poziomu hałasu komunikacyjnego jednak można przyjąć, że nie uległ on zmniejszeniu. 3.8. Poważne awarie Przez poważną awarię rozumie się zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Na terenie Powiatu Rawskiego nie ma zlokalizowanych zakładów, które można zakwalifikować do obiektów, spełniających wymagania określone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 roku w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej6. Niemniej jednak mogą zachodzić zdarzenia o mniejszej skali. Są one najczęściej spowodowane działalnością związaną z produkcją i z wykorzystaniem substancji niebezpiecznych, ich transportem i magazynowaniem. Na terenie Powiatu zlokalizowane są tylko dwa zakłady posiadające instalacje do celów chłodniczych, zawierające amoniak: "FOOD SERVICE" Sp. z o. o. i Spółdzielnia Mleczarska, obie w Rawie Mazowieckiej. Przeprowadzone w tych zakładach kontrole wykazały dobry stan techniczny tych instalacji. Ze względu na centralne położenie Powiatu Rawskiego największym potencjalnym zagrożeniem jest transport drogowy, gdyż przebiegają tu trasy przewozów kołowych i kolejowych o znaczeniu międzynarodowym: przez teren Powiatu Rawskiego przebiegają główne drogi krajowe (Nr 8 i Nr 72) i wojewódzkie (Nr 707, Nr 725 i nr 726), którymi przewożone są ładunki niebezpieczne mogące stwarzać zagrożenie dla ludności i środowiska; szczególne niebezpieczeństwo występuje przy transporcie TSP (Toksycznych Środków Przemysłowych) – w razie awarii pojazdu, wypadku drogowego lub katastrofy może nastąpić uwolnienie się TSP do środowiska; do newralgicznych miejsc, gdzie mogą nastąpić takie zdarzenia należą przede wszystkim: przejazd przez Rawę Mazowiecką od strony Łodzi i Skierniewic w kierunku Warszawy i Wrocławia oraz skrzyżowanie na drodze Nr 8 w Rawie Mazowieckiej i Babsku, przez teren Powiatu przebiega Centralna Magistrala Kolejowa, którą przewożone są cysterny kolejowe zawierające oleje, o pojemnościach do 60 Mg; w razie wystąpienia katastrofy kolejowej i uwolnienia w jej wyniku TSP na dużym obszarze wystąpi zagrożenie środowiska. 6 Dz. U. nr 58, poz. 535 Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 4449 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Szczególnie narażone na tego rodzaju zagrożenie są tereny miasta Rawy Mazowieckiej z uwagi na przebiegające tam główne szlaki komunikacyjne i dużą gęstość zaludnienia. W latach 2000 – 2002 na terenie Powiatu Rawskiego nie nastąpiły zdarzenia, które można by zaliczyć do poważnych awarii. 3.9. Środowisko przyrodnicze 3.9.1. Szata roślinna Naturalna szata roślinna Powiatu została w znacznej mierze przekształcona przez gospodarczą działalność, głównie rolnictwo, stąd lasów zachowało się niewiele. Na obecną pokrywę roślinną składają się roślinność pól, łąk, torfowisk i lasów. W klasyfikacji geobotanicznej szata roślinna regionu została zaklasyfikowana do następujących wydzieleń biogeograficznych zgodnie z podziałem Szafera (1972 rok): Państwo: Holarktyka (rośliny cyrkumborealne) środkowoeuropejskie, Obszar: Euro-Syberyjski Podprowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska Dział: Bałtycki Poddział: Pas Wielkich Dolin Kraina: Mazowiecka Okręg Rawski europejskie i Występuje tu kilka typów krajobrazów naturalnych i kulturowych, wśród nich: naturalny dolinny o wybitnych walorach przyrodniczych i widokowych – dolina Rawki, naturalny leśny o wybitnych walorach przyrodniczych oraz rolnicze krajobrazy kulturowe. Lasy (IV Kraina Mazowiecko-Podlaska) są najbardziej naturalną formacją roślinną, choć także znacznie przekształconą w głównej mierze przez zalesianie sosną. Najczęściej spotykanym typem lasu są bory mieszane z sosną, lipą drobnolistną i modrzewiem, świeże bory sosnowe i lasy mieszane typu subkontynentalnego grądu z drzewostanami, które tworzą dęby, świerki i sosny. Przez tereny Powiatu przebiegają granice biogeograficzne, zarówno w rozumieniu geobotanicznym jak i przyrodniczo-leśnym, w tym granice zasięgu drzew leśnych. Południkowy przebieg ma granica miedzy grądem środkowoeuropejskim (związanym z klimatem oceanicznym) oraz grądem subkontynentalnym (klimat o większym stopniu kontynentalizmu). Równoleżnikowy przebieg mają granice zasięgu m. in. świerka, jodły, buka i lipy szerokolistnej. Lasy Powiatu zajmują ponad 7 100 ha (7 020 ha), z czego około 60% to lasy państwowe, a reszta tj. poniżej 3 tys. ha (około 40%) to lasy prywatne (stan na rok 2003). Lasy na terenie Powiatu Rawskiego na koniec roku 1998 zajmowały 6815 ha ogólnej powierzchni powiatu rawskiego co stanowi 10,5%, wobec 28,5% zalesienia Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 4549 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego krajowego, przy średniej województwa łódzkiego 20,2 %. Powyższa lesistość klasyfikuje Powiat a 17 miejscu w woj. łódzkim. Na terenie Powiatu w ostatnich pięciu latach zalesiono 352 ha gruntów porolnych, z tego w roku 1999 – 127 ha, 2000 – 79 ha, 2001 – 47 ha, 2002 – 46 ha, 2003 – 53 ha. Po dodaniu powierzchni zalesionej, lesistość powiatu rawskiego została zwiększona do 11,1 %. Rozmieszczenie lasów na terenie Powiatu jest nierównomierne, od około 6% w gminach Sadkowice i Regnów do około 14 – 14,5% w gminach Cielądz i Rawa Mazowiecka. W lasach na terenie powiatu dominują bory sosnowe, co wynika z wieloletniego protegowania sosny w gospodarce leśnej. Lasy państwowe mają więcej drzewostanów III i IV klas wieku, a w lasach prywatnych przeważają młodsze drzewostany I i II klas wieku. Główne gatunki lasotwórcze to sosna zwyczajna (80% drzewostanu) oraz dąb, modrzew i brzoza. Najcenniejsze fragmenty drzewostanów objęte są na terenie Powiatu objęte ochroną rezerwatową (rez. leśne Babsk i Trębaczew). Cenne ekosystemy związane są tak z lasami, jak formacjami nieleśnymi – interesujące zespoły roślinności łąkowej i torfowiskowej występują w dolinach rzek, cieków i w naturalnych obniżeniach terenu, np. w dolinie Rawki i jej dopływów (rez. wodny Rawka). 3.9.2. Fauna Fauna ssaków związanych ze zbiorowiskami leśnymi i dolinami rzecznymi jest dość zróżnicowana. Występują tu duże parzystokopytne i drobne ssaki z rzędów: owadożerne, nietoperze, gryzonie, a także małe i średnie drapieżne. Wśród parzystokopytnych na uwagę zasługuje łoś, obserwowany wzdłuż dolin rzecznych, np. rzeki Rawki. Dość pospolicie spotyka się tu sarnę i dzika. Z rzędu ssaków owadożernych występują: jeż wschodni, kret, dwa gatunki ryjówek aksamitna i malutka. Występuje tu też kilka gatunków nietoperzy obok pospolitych gryzoni: nornicy rudej, myszy leśnej i myszy zaroślowej i wiewiórki rudej. W zbiorowiskach leśnych i zaroślowych występuje wiele gatunków płazów, jak: żaba trawna, żaba moczarowa, ropucha szara, w olsach i łęgach rzekotka. Z gadów notowane są tutaj: jaszczurka zwinka, która zasiedla suche i nasłonecznione brzegi borów, dość pospolity jest zaskroniec. Fauna leśna to zarówno większe kręgowce jak bogata fauna owadów związanych z sosną jako bazą pokarmową. Wiele z nich to znane szkodniki lasów, np. motyle: barczatka sosnówka i brudnica mniszka, a także zawisak borowiec. W borach sosnowych spotyka się okazałe gatunki owadów, np. opaślik sosnowiec, a z chrząszczy: borodziej cieśla, wałkarz lipczyk oraz tęcznik liszkarz. W lasach mieszanych i liściastych występuje jeszcze bogatsza i bardziej zróżnicowana entomofauna. Duży udział mają w niej różne saprofagiczne muchówki gatunki związane z próchniejącym drewnem. Najbogatsza w gatunki jest zwykle fauna ptaków leśnych, w związku jednak ze wzmożoną penetracją ludzką wiele gatunków zanika. Poza tym, w Powiecie Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 4649 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Rawskim kompleksy leśne są niewielkie i dominują w nich drzewostany młodszych klas wieku, o nieustabilizowanych cechach ekosystemów. Do ustępujących gatunków zalicza się dzięcioła zielonosiwego, a z bardziej rozpowszechnionych, również turkawkę, słonkę i kobuza na stanowiskach leśnych. Do bardzo rzadkich gatunków gniazdujących w lesie należą: kania ruda, kania czarna oraz bocian czarny. W lasach dominującymi gatunkami są drobne ptaki z rzędu wróblowych, poza tym sójka, dzięcioły (średni i duży) oraz kukułka. Z doliną Rawki związana jest awifauna wodno-błotna migrująca. Spotyka się tu takie gatunki jak perkozek, zausznik, mewa srebrzysta, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, kania czarna, rycyk, podróżniczek i świerszczak. Występuje tu też zimorodek. Wzdłuż doliny występują gatunki chronione większych kręgowców, tj. wydra i bóbr. Bogactwo fauny krajobrazu rolniczego zależy przede wszystkim od stopnia jego mozaikowatości oraz intensywności prowadzonej tam gospodarki. Na obszarach rolniczych spotykamy liczne ptaki. Jak we wszystkich typach krajobrazów dominują tu gatunki leśne, które przystosowały się do śródpolnych i osiedlowych zadrzewień, sadów, żywopłotów, drzew rosnących wzdłuż szlaków komunikacyjnych itp. Przykładem mogą być: bogatka, modraszka, zaganiacz, piecuszek, kos, zięba, dzwoniec, a nawet kruk, puszczyk, myszołów, krogulec i kobuz. Najliczniejszymi ssakami upraw rolnych są gryzonie, głównie norniki. Z gatunków łownych występują tutaj królik, zając i polna populacja sarny. 3.9.3. Systemy ekologiczne Powiatu Na terenie Powiatu system obszarów chronionych obejmuje rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczokrajobrazowe. Z uwagi na ochronę wartości przyrodniczych i cennego krajobrazu utworzono 3 rezerwaty przyrody: Babsk (Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Monitor Polski z 1958 r., Nr 81, Poz. 468) – pow. 10,97 ha, w gm. Biała Rawska, - las dębowo-sosnowy z udziałem lipy drobnolistnej (Tilia cordata), drzewostan naturalnego pochodzenia w wieku 80 – 170 lat. Rawka (Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Monitor Polski z 1983 r., Nr 39, Poz. 230) – o łącznej pow. 487 ha (woj. łódzkie i mazowieckie) - koryto i starorzecza rzeki Rawki, dolne odcinki dopływów Rawki – Krzemionki, Korabiewki, Rokity i Grabianki oraz przybrzeżne pasy terenu o szerokości 10 m, chroni stanowiska roślin rzadkich i chronionych, fauny wodnej i awifauny. Trębaczew (Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Monitor Polski z 1958 r., Nr 73, Poz. 431) – pow. 164,91 ha, gm. Sadkowice - świetlista dąbrowa z modrzewiem polskim (Larix europaea ssp. polonica), największe na Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 4749 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego Mazowszu skupisko modrzewi, których wiek określa się na ok.100-160 lat i bogatą florą Ponadto utworzono dwa Obszary Chronionego Krajobrazu (OchK). Bolimowsko-Radziejowski Obszar Chronionego Krajobrazu (Uchwała Nr XIV/93/86 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Skierniewicach ze zmianami w 1997r.)- na terenie Powiatu występuje w gminach: Biała Rawska i Rawa Mazowiecka. Obszar zastał powołany dla ochrony walorów Puszczy Bolimowskiej, Miedniewskiej, Wiskickiej, Mariańskiej i Jaktorowskiej oraz ciekawych krajobrazowo terenów rolno-leśnych doliny Tucznej. Obszar położony jest na Równinie Łowicko-Błońskiej, ma charakter równiny denudacyjnej pociętej dopływami Bzury. W części zachodniej obejmuje Arkadię i Nieborów, w części środkowej kompleksy leśne Puszczy Bolimowskiej z dol. Rawki i jej dopływami, w części wschodniej kompleksy leśne dawnych puszcz. Na terenie Powiatu Rawskiego znajdują się południowe krańce obszaru, z niedużymi kompleksami leśnymi (w okolicach Babska, Przewodowic i Białej Rawskiej) oraz z doliną Rawki, objętej ochroną jako rezerwat przyrody oraz doliną Białki i Chojnatki, z bogato rzeźbionymi stromymi zboczami w sąsiedztwie terenów leśnych i łąkowych. Obszar Chronionego Krajobrazu Górnej Rawki (Uchwała Nr XIV/93/86 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Skierniewicach ze zmianami w 1997r.) – występuje na terenie powiatu tylko na niewielkiej powierzchni w gminie Rawa Mazowiecka. Obszar górnej Rawki to teren o urozmaiconej rzeźbie, położony w całości w dorzeczu Rawki i obejmuje jej tereny źródliskowe na terenie Wzniesień Łódzkich. W budowie geologicznej przeważają utwory morenowe: żwiry i piaski strefy krawędziowej Wyżyny Łódzkiej. O walorach krajobrazowych decyduje duże zróżnicowanie rzeźby, korzystna mozaika niewielkich terenów leśnych, łąk i gruntów rolnych. W skład systemu ekologicznego Powiatu wchodzą też użytki ekologiczne – na terenie obecnego Powiatu Rawskiego zajmują powierzchnię 8,8 ha, w tym: Gmina Rawa Mazowiecka – 2,2 ha, Gmina i miasto Biała Rawska, - 5,4 ha Gmina Sadkowice – 1,2 ha. Inne obiekty chronione to: pomniki przyrody (135 pomników w tym 6 alei i 2 grupy drzew): - m. Rawa Mazowiecka – 7 szt. drzew, - gm. Rawa Mazowiecka 12 szt. w tym 2 aleje i 2 grupy drzew, - gm. Sadkowice – 48 szt, w tym 1 aleja, - gm. Cielądz – 5szt. w tym 1 aleja, - gm. Regnów – 6 szt. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 4849 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego - gm. i miasto Biała Rawska – 57 szt. w tym 2 aleje, aleje zabytkowe 1. Aleje lipowe: - w Konopnicy, gm. Rawa Mazowiecka, drzewa w wieku 120 lat, - w Babsku, gm. Biała Rawska – drzewa w wieku 140-150 lat, - w Żydomicach, gm. Rawa Mazowiecka, drzewa w wieku 120 – 140 lat, - w Grzymkowicach, gm. Biała Rawska, drzewa w wieku 120 – 140 lat. 2. Aleje wielogatunkowe (kasztanowce, lipy, jesiony, klony): - Stolniki gm. Cielądz, drzewa w wieku ok. 110-120 lat, - Bujały gm. Sadkowice drzewa w wieku 100-120 lat 3.9.4. Ocena i perspektywy Bioróżnorodność obszaru Powiatu zależy w znacznej mierze od stanu lesistości i stan zachowania obszarów podmokłych. Siedliska te są podstawowym miejscem bytowania największej ilości gatunków flory i fauny. W Powiecie są warunki do zwiększenia powierzchni obszarów leśnych i opracowano tu program poprawy lesistości. Realizacja programu zalesień oraz stworzenie programu zachęt motywujących do zalesienia rolników gospodarujących na gruntach nieprzydatnych do rolniczego wykorzystania są konieczne do poprawy stanu bioróżnorodności na terenie Powiatu. W roku 2001 przygotowano Program Zwiększenia Lesistości Powiatu na lata 2001 – 2006, który jest stopniowo realizowany. Lesistość na koniec 1998 r. wynosiła 10,65%, a w 1999 roku zalesiono 127,4 ha, w 2000 r. – 79,8 ha, w 2001 r. – 47 ha. Łącznie zalesiono 254,4 ha, a wskaźnik lesistości zwiększył się do 11,05% Zaawansowanie programu poprawy przedstawiono w tabeli 3.9.4.1. 3.9.4.1. lesistości w Powiecie Rawskim Plan i realizacja zalesień w Powiecie Rok Plan zalesień [ha] Realizacja [ha] Stopień wykonania [%] 2001 48 47 97,91 2002 118 46 39,98 2003 110 71,5 65,27 2004 122 2005 121 Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 4949 Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego 2006 133 Źródło: Informacje ze Starostwa Powiatowego. 3.10. Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami na terenie Powiatu Rawskiego została przedstawiona w „Planie gospodarki odpadami dla Powiatu Rawskiego”. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r. 5049
