podziemny futbol 1939 - 1944 - Fundacja Polskiego Państwa
advertisement
Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Juliusz Kulesza PODZIEMNY FUTBOL 1939 - 1944 Fundacja Polskiego Państwa Podziemnego 00-108 Warszawa, ul. Zielna 39 Tel: (22) 620 12 80, (22) 624 14 77 Fax: (22) 654 90 57 E-mail: [email protected] DODATEK http://www.fundacja-ppp.pl/ Książka „Podziemny futbol 1939-1944” zgodnie z zamiarem autora zawiera „w miarę pełny opis futbolowych wydarzeń w okupowanej Warszawie.”. Przy opracowaniu książki z założenia autor nie korzystał ze źródeł internetowych. Flaga Generalnego Gubernatorstwa1 Polska była w Europie jedynym okupowanym krajem, w którym hitlerowcy wprowadzili całkowity zakaz uprawiania sportu w klubach.2 Niniejsze opracowanie zawiera wyłącznie informacje pochodzące ze stron internetowych innych podmiotów. Fundacja Polskiego Państwa Podziemnego nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte na takich stronach oraz nie gwarantuje jakości takich stron czy treści na nich zawartych, a także nie firmuje takich stron jako swoich. Data ostatniej aktualizacji: 2012-05-22 09:15 1 2 Informacje w niniejszym opracowaniu zostały zamieszczone w porządku alfabetycznym nazw klubów, niezależnie od ich wielkości i objętości tekstu. Dotyczą one przede wszystkim konspiracyjnych rozgrywek w piłkę nożną na innych terenach. Zamieszczono też kilka informacji uzupełniających charakterystyki klubów ujętych w książce. Prosimy o nadsyłanie uwag i uzupełnień, a przede wszystkim nowych materiałów na adres: [email protected] Nadsyłane materiały, z podaniem autora, będą na bieżąco włączane do niniejszego opracowania. Planujemy także wystąpienie do wybranych klubów o nadesłanie uzupełnień do opublikowanych przez nie informacji, które zacytowano w niniejszym opracowaniu. Marek Cieciura http://pl.wikipedia.org/wiki/Generalne_Gubernatorstwo http://ofiaromwojny.republika.pl/teksty/0294.htm, 2 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” SPIS TREŚCI ZAMIAST WSTĘPU ............................................................... 5 BKS BOCHNIA...................................................................... 8 CONCORDIA PIOTRKÓW TRYBUNALSKI...............................10 CRACOVIA..........................................................................10 FORTUNA MARGONIN........................................................11 GARBARNIA KRAKÓW ........................................................12 HURAGAN WOŁOMIN ........................................................13 KO OM TUR KALISZ.............................................................18 KS BŁONIANKA...................................................................18 KS KORONA KRAKÓW.........................................................18 KS MYŚLENICE ....................................................................19 KS NAPRZÓD JĘDRZEJÓW ...................................................19 KS PRZYSZŁOŚĆ WŁOCHY....................................................20 KS STRZELECKA...................................................................22 KS PROSZOWIANKA............................................................22 KS URSUS ...........................................................................24 KSP ŁOWICZ .......................................................................24 LKS SULIMIRCZYK ...............................................................25 LWÓW ...............................................................................25 LUBLINIANKA .....................................................................25 ŁÓDZKI KLUB SPORTOWY ...................................................26 MAKKABI WARSZAWA .......................................................26 MAŁOPOLSKI ZWIĄZEK PIŁKI NOŻNEJ .................................27 MIŁOŚNIANKA SULEJÓWEK ................................................27 MKS SŁAWKÓW .................................................................28 MKS SKAWA WADOWICE ...................................................28 OKRĘGOWY ZWIĄZEK PIŁKI NOŻNEJ W KROŚNIE.................28 3 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” OKRĘGOWY ZWIĄZEK PIŁKI NOŻNEJ W PIOTRKOWIE ..........32 ORZEŁ NAKŁO ŚLĄSKIE........................................................34 OTWOCKI KLUB SPORTOWY ...............................................35 PIAST CIESZYN....................................................................36 POGOŃ GRODZISK..............................................................37 POGOŃ SIEDLCE .................................................................37 RESOVIA RZESZÓW.............................................................37 RKS JUVENIA KRAKÓW .......................................................42 RKS MIRKÓW .....................................................................42 PZL MIELEC.........................................................................45 RKS RAKÓW .......................................................................45 RUDZKI KLUB SPORTOWY...................................................46 SPORT W RADOMIU ...........................................................47 SPORT W TARNOWIE..........................................................48 STRZELEC HRUBIESZÓW......................................................49 ŚLĄSKI OKRĘG PIŁKI NOŻNEJ...............................................49 TS MOŚCICE .......................................................................49 TUCHOWIA ........................................................................50 UNIA SWARZĘDZ ................................................................50 WARTA POZNAŃ ................................................................51 WIDZEW ............................................................................51 WISŁA KRAKÓW .................................................................52 WISŁA OPATOWIEC ............................................................54 WISŁA SANDOMIERZ ..........................................................55 ZAGŁĘBIAK DĄBROWA GÓRNICZA ......................................55 ZAPALCZYWIANKA STRZYŻOWICE.......................................55 4 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Zamiast wstępu • Urodziłem się w Leningradzie, a jak wiecie podczas II wojny światowej Leningrad był oblężony przez 900 dni. Leningrad codziennie był bombardowany. Nie było elektryczności, bieżącej wody, jedzenia ani ogrzewania. Nie było ogrzewania w czasie rosyjskiej zimy. Ale mecze piłki nożnej były rozgrywane nawet w tamtych tragicznych czasach. To pozwoliło ludziom na zachowanie swojej godności i przetrwanie mówił Władimir Putin podczas konferencji prasowej w związku z wyborem Rosji na gospodarza Mistrzostw Świata w piłce nożnej w 2018 roku.9 • Z chwilą zajęcia Warszawy przez Niemców wydany został • • • • • zakaz uprawiania sportu.3 Z momentem wejścia Hitlerowskich Niemiec do Polski uprawianie różnych dyscyplin sportowych zostało zakazane.4 Polska była w Europie jedynym okupowanym krajem, w którym hitlerowcy wprowadzili całkowity zakaz uprawiania sportu w klubach. Wolno to było robić jedynie Niemcom. Polscy działacze i piłkarze ryzykowali życie, organizując konspiracyjne rozgrywki piłkarskie, np. w Krakowie, Warszawie czy Poznaniu.5 Zawierucha wojenna to okres, w którym wielu wybitnych piłkarzy straciło życie w walce z okupantem. W czasie wojny mimo licznych zakazów, represji i łapanek Polacy grali w piłkę, wprowadzając Niemców w błąd różnymi fortelami.6 Polacy mieli absolutny zakaz uprawiania sportu, a za jego łamanie często płaciło się najwyższą karę. Z rąk Niemców zginęło w czasie okupacji 10 reprezentantów Polski, a 5 tys. piłkarzy trafiło do Auschwitz.7 W trakcie II wojny światowej Joseph Goebbels skonstatował: “To ciekawe, ale wygrany mecz więcej dla ludzi znaczy niż kolejne zdobyte miasto na Wschodzie”.8 W książce zmieszczono poniższy dokument: 3 http://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Wsp%C3%B3lnego_M%C4%99cze%C 5%84stwa_%C5%BByd%C3%B3w_i_Polak%C3%B3w_w_Warszawie 4 http://www.imprezysportowe.pl/aktualnosci,Za_cene_zycia__Polski_spor t_w_czasie_okupacji,11,7353.html 5 http://ofiaromwojny.republika.pl/teksty/0294.htm 6 http://wychowaniefizyczne.pl/userfiles/_download/met_jarpn.pdf 7 http://opole.gazeta.pl/opole/1,35087,11311545,Polityka_czesto_wplywa _na_futbol__a_futbol_na_polityke.html#ixzz1tWJIQOD4 8 http://www.zw.com.pl/artykul/220227.html?print=tak 5 9 http://wpolityce.pl/wydarzenia/4196-putin-w-czasie-ii-wojny-swiatowejnie-bylo-pradu-wody-i-jedzenia-ale-rosjanie-grali-w-pilke 6 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Jest to tłumaczenie na język polski pisma z Regierung des General Gouvernements. Abteilung Innere Verwaltung do Aleksandra Wodki, działacza krakowskiego klubu „Juvenia”, w sprawie uprawiania sportu przez Polaków z dnia 5 marca 1941 roku, podpisanego przez Georga Niffke, odpowiedzialnego za sport w Generalnej Guberni, przed wojną redaktora naczelnego "Kattowizer Zeitung", doskonale zorientowanego w polskim futbolu, znającego prawie wszystkich krakowskich piłkarzy10 - ze zbiorów dr. Stanisława Chemicza http://historiawisly.pl/wiki/index.php?title=Grafika:D1941.03.05_Pismo_Ni ffke_do_A._Wodki_-_t%C5%82umaczenie.jpg Prezentacja dr Georgowi Niffke, Pełnomocnikowi Generalnego Gubernatora do spraw sportu, drużyny reprezentującej Generalne Gubernatorstwo w meczu ze Słowacją rozegranym w Nowym Targu. Rok 1940 – jesień. Źródło: http://historiawisly.pl/wiki/index.php?title=Okupacyjne_Mistrzostwa_Krakowa Należy podkreślić, że zamieszczony dokument jest zapowiedzią wspomnianego go na stronie 11 ksiązki i zamieszczonego poniżej rozporządzenia generalnego gubernatora z 23 lipca 1940 roku o zakazie uprawiania sportu w formach zorganizowanych – będzie ono zamieszczone w kolejnym wydaniu książki. 10 http://wislalive.pl/sylwetka/wladyslaw_giergiel__oplacalo_sie_byc_pilka rzem-483/ 7 8 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” BKS Bochnia12 Tragiczne wydarzenia, jakie przyniosła ze sobą II wojna światowa nie ominęła bocheńskiego sportu. Okupacja hitlerowska, szczególnie na terenie tzw. „Generalnej Guberni” wprowadziła zakaz gry w piłkę nożną, a ludzie nie podporządkowujący się poddawani byli ostrym represjom. W tej sytuacji bocheńska piłka nie miała szans na przetrwanie. Kropkę nad „i” postawiła niemiecka firma drogowa „Volfer – Geber”. Pod koniec 1939 roku wprowadziła się na boisko przy ul. Parkowej, niszcząc je doszczętnie. Działacze i zawodnicy klubu, jak większość Polaków rozpoczęła walkę o wolność Ojczyzny. W tych warunkach w mieście sport zamiera zupełnie. Concordia Piotrków Trybunalski13 Wybuch drugiej wojny światowej przerwał oficjalną działalność Concordii. Piłkarze jednak nie przestali grac, wzięli udział w konspiracyjnych rozgrywkach w Piotrkowie z udziałem drużyn: Arba, Bugaj, Pekin, Pawłówka. Cracovia14 11 Miejsce opublikowania rozporządzenia: Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die Besetzten Polnischen Gebiete - Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów / hrsg. vom Amt des Generalgouverneurs. Warschau: Amt des Generalgouverneurs, 1939-1940 Tiel 1 nr 1-75 15 Styczeń 31 Grudzień 1940 Komentarz: 1) Rozporządzenie rozwiązuje stowarzyszenia oraz zabrania utrzymywania ich i odnawiania. 2) Klub sportowy jest stowarzyszeniem. Zatem rozporządzenie rozwiązuje kluby oraz zabrania utrzymywania ich i odnawiania. Wybuch wojny sprawił, że różnie potoczyły się losy piłkarzy pierwszego mistrza Polski (1921). Wilhelm Góra, jedyny gracz Cracovii w historii, który wystąpił na mistrzostwach świata, rozegrał dla klubu cztery sezony. Zawierucha wojenna rzuciła go do Szkocji, skąd w roku 1946 próbował dostać się do kraju, został aresztowany w Szczecinie. Udało mu się zbiec radzieckim żandarmom, ale do ojczyzny nigdy już nie powrócił. Roman Grünberg, wybitny środkowy pomocnik (cztery sezony 12 http://www.reklama-dot.pl/klienci/bks/index-2.php?strona=historia http://ksconcordia.pl/page/historia 14 http://www.geneis.pl/historia/87-sportowcy-cracovii-w-czasie-ii-wojnyswiatowej-czi 13 11 Dziękujemy pani Wandzie Buchalczyk za odszukanie publikowanego rozporządzenia 9 10 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” w klubie), we wrześniu 1939 roku zbiegł przed hitlerowcami do Lwowa. Po ich wkroczeniu do miasta osadzono go w getcie. 1 czerwca 1943 rozstrzelano w obozie janowskim. Józef Korbas, wybitny napastnik (trzy bramki w debiucie reprezentacyjnym, cztery sezony dla klubu), w czasie okupacji aresztowany, w marcu 1943 wywieziono go do obozu Auschwitz, następnie znalazł się Oranienburg i Sachsenhausen. Klemens Majeran, pomocnik (trzy sezony dla klubu), aresztowany w łapance, rozstrzelano go w Auschwitz w 1943 roku. Alfred Medvey, bramkarz (dwa sezony dla klubu), był uczestnikiem kampanii wrześniowej, oficer Związku Walki Zbrojnej, potem Armii Krajowej, więziony był przez gestapo. Andrzej Radwański, bramkarz (cztery sezony dla klubu), wszechstronny sportowiec mistrz Polski w piłce ręcznej (1933) oraz koszykówce (1938). Zmobilizowany w sierpniu 1939 roku trafił do grupy wywiadowczej Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Po kampanii wrześniowej przebywał we Francji i Anglii. Został pilotem 307 Dywizjonu Myśliwskiego Nocnego "Lwowskich Puchaczy", a następnie Royal Air Force. Był wielokrotnie odznaczony. Z początkowego okresu okupacji niemieckiej warto przypomnieć wydarzenie, które odbiło się dużym echem w powiecie chodzieskim. Otóż w niedzielę 29 X 1939r. w Szamocinie z inicjatywy Józefa Wołoszyna - piłkarza miejscowego "Sokoła" zorganizowano konspiracyjny mecz piłkarski, w którym uczestniczyła młodzież z Chodzieży, Margonina i Szamocina. W czasie okupacji Polakom zakazano organizowania wszelkich imprez i taki czyn wymagał dużej odwagi. Meczu nie ukończono, gdyż policja niemiecka rozpędziła imprezę, a tych którzy nie zdążyli uciec dotkliwie pobiła. Tak przedstawiają się najbardziej dramatyczne losy członków ekipy, której nie było dane dokończyć sezonu 1939... Fortuna Margonin15 Wybuch II wojny światowej kładzie kres działalności klubu. Okupacyjne władze niemieckie rozwiązują wszystkie polskie organizacje i stowarzyszenia. Większość działaczy i sportowców została wywieziona na roboty przymusowe lub wysiedlona do Generalnej Guberni. 15 http://monomedia.pl/lesnik/index.php?id=4&mode=C 11 Garbarnia Kraków16 Podczas II wojny światowej obiekty klubowe przejęte były przez okupanta i ulegały systematycznej dewastacji. Piłkarze Garbarni rozgrywali jednak mecze, mimo surowego zakazu władz okupacyjnych. Za uprawianie sportu groziły wówczas Polakom drastyczne kary z zamknięciem w obozie koncentracyjnym włącznie. Nie przeszkodziło to w zorganizowaniu profesjonalnych rozgrywek z udziałem niejednokrotnie licznie zgromadzonej publiczności. Brązowi rywalizowali w ramach konspiracyjnych Okupacyjnych Mistrzostw Krakowa i zajmowali w nich dwukrotnie 3 miejsce (w 1940 i 1943 roku). W roku 1945 Garbarnia zwyciężyła wszystkie 10 spotkań eliminacyjnych do krakowskiej Klasy A, zdobywając 73 bramki i nie tracąc żadnej, zaś w następnym 1946 roku zwyciężyła krakowską Klasę A i po barażu awansowała do eliminacji do tworzonej na nowo Ligi ogólnopolskiej. 16 http://brazowobiali.strefa.pl/historia_3.html 12 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Huragan Wołomin17 Nastały mroczne lata okupacji hitlerowskiej. Pierwszy jej okres to bezwzględny terror okupanta, stosowany bezlitośnie do Narodu Polskiego - ciężko doświadczonego w totalnej wojnie z Niemcami. Ludność Wołomina zniszczonego działaniami wojennymi zmniejszyła się niemal o połowę. Wielu Wołominiaków zmobilizowanych do wojska poległo na polu chwały w nierównej walce z najeźdźcami z zachodu i wschodu, wielu dostało się do niewoli lub przebywało w szpitalach po odniesionych ranach. Część ludności nie powróciła jeszcze do domu z wojennej tułaczki. Ludność, która pozostała w mieście czekała na tych co z wojny jeszcze nie powrócili i toczyła ciężką walkę o egzystencję i przetrwanie, traktowana przez Niemców jak ludzie drugiej kategorii. Jednocześnie jednak niemal od pierwszych dni okupacji toczyła się równie krwawa i nieubłagana jak na wojnie - walka polskiego podziemia ze znienawidzonym 17 http://www.wolomin.tylko.to/historia/35-ii-wojna-swiatowa/96huragan-w-czasie-ii-wojny-wiatowej.html Patrz także: http://www.wolomin.tylko.to/wycinki/31-inne/198-Niezlomni.html 13 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” wrogiem. Wołomin i jego patriotyczni mieszkańcy stanęli w pierwszej linii tej walki. Garstka członków przedwojennego "Huraganu", którzy pozostali w mieście lub powrócili z wojny do Wołomina postanowiła kontynuować to co wcześniej w okresie pokoju wrosło w ich serca i przyzwyczajenie. Jednocześnie w miejsce poległych, wywiezionych, pomordowanych i przebywających w kaźniach obozów koncentracyjnych lub jenieckich stanęli do działania nowi ludzie. W 1941 roku postanowili oni organizować konspiracyjnie sport dla młodzieży wołomińskiej, wśród której ciężkie warunki egzystencji okupacyjnej, a szczególnie panujący głód powodowały degradację zdrowotną i fizyczną. Uprawianie sportu, a szczególnie organizowanie się społeczeństwa dla osiągnięcia pewnych celów było Polakom przez okupanta surowo zabronione i zagrożone karą obozu koncentracyjnego a nawet śmierci. Nie przestraszyło to jednak młodego juniora sekcji piłki nożnej Jerzego Świrczaka - syna członka pierwszego Zarządu Klubu z 1923 roku - który traktując uprawianie przez Polaków sportu jako walkę z okupantem pociągnął swym przykładem kolegów, akceptujących jego działanie. Jerzy Świrczak był żołnierzem Armii Krajowej i szybko nawiązawszy kontakt z znajdującymi się w Wołominie działaczami sportowymi postanowił w porozumieniu z nimi powołać WKS "Huragan" do konspiracyjnego działania. W końcu 1941 roku utworzono konspiracyjny zarząd klubu w składzie: • Adolf Vogiel - prezes • Wiktor Cieślak - wiceprezes • Jan Bieś - sekretarz • Zygmunt Polkowski - skarbnik • Tadeusz Brzozowski - członek Zarządu, pełniący funkcję kierownika sekcji piłki nożnej. 14 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Nowo wybrany zarząd klubu szybko nawiązał kontakt z Zarządem Konspiracyjnym Warszawskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej w Warszawie i zgodnie z jego instruktażem rozpoczął pracę. Łącznikiem z tajnym WOZPN-em był Jerzy Świrczak, do którego obowiązków należało ustalanie terminarza rozgrywek obsady sędziowskiej, zgłaszanie zawodników do rozgrywek. W zarządzie tajnego WOZPN-u ofiarnie, z narażeniem życia pracowali wówczas: Aleksander Zaranek Ryszard Drzewiecki, Tadeusz Szulc oraz Marian Bekier, którego piekarnia na Grochowie była punktem kontaktowym, funkcjonującym zgodnie z wymaganiami koniecznej tajności i pełnej konspiracji. Młodzież rozpoczęła treningi, a społeczeństwo Wołomina popierało konspiracyjną działalność klubu. Wpłynęły datki od obywateli, zakupiono sprzęt sportowy, zaczęto użytkować zachowane z przed wojny koszulki i piłki. W roku 1942 "Huragan" przystąpił do rozgrywek, ale rozegrał zaledwie osiem spotkań. W roku 1943 po rozegraniu przez "Huragan" kilku spotkań kwalifikacyjnych konspiracyjny Zarząd WOZPN-u zakwalifikował pierwszą drużyną "Huraganu" do rozgrywek o mistrzostwo Ligi Warszawskiej. uhonorował pana Zgorzelskiego pucharem pamiątkowym i dyplomem: "Za owocną i bezinteresowną pracą na polu piłkarstwa warszawskiego". Na początku 1944 roku został wybrany nowy Zarząd w składzie: Adolf Vogiel - prezes oraz członkowie: Tadeusz Brzozowski, Jan Bieś, Stanisław Billewicz, Wiktor Cieślak. Szczegółowe opracowania dotyczące sportu okresu okupacji zawarte są w broszurze: "Niezłomni K. S. Huragan" 1942-1944 napisanej i wydanej w 1988 roku przez Mirona Cicheckiego i Jerzego Świrczaka. Surowy zakaz okupanta uprawiania sportu przez Polaków powodował, że młodzież za cenę życia uprawiała sport, a działacze za takąż cenę organizowali go. Większość zawodników "Huraganu" będących żołnierzami Armii Krajowej lub Narodowych Sił Zbrojnych udawali się na mecze i treningi z bronią krótką, aby w razie łapanki, które hitlerowcy często na Polaków organizowali, mieć możliwość obrony. W roku 1943 "Huragan" konspiracyjnie obchodzi XX-lecie swego istnienia. Zasłużonym rozdano pamiątkowe dyplomy, a wybitny prezes klubu okresu przedwojennego pan Władysław Zgorzelski (1935-1939) za wielkie zasługi dla klubu otrzymał godność Honorowego Prezesa WKS "Huragan". Konspiracyjny WOZPN Zbliżająca się linia frontu wojny sowiecko-niemieckiej, której decydujące bitwy rozgrywały się w rejonie Warszawy i jej okolic, w tym w Wołominie spowodowała zawieszenie rozgrywek piłkarskich w konspiracji. Działacze klubu zabezpieczyli 15 16 Źródło: http://www.wolomin.tylko.to/ludzie/zyciorysy/310-Wiktor-Cieslak--zasluzony-dla-K.S.-Huragan.html Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” pamiątki klubowe, puchary i dyplomy, księgi protokółów zarządu, kroniki oraz sprzęt sportowy, a przede wszystkim proporzec klubowy z roku 1933. Wszystko to zostało starannie ukryte przez Wiktora Cieślaka i Józefa Zabłotniaka, którzy po klęsce Niemiec oraz powstaniu Polski Ludowej przekazali to wszystko nowym powojennym władzom klubu. KO OM TUR Kalisz18 Pisząc o okresie konspiracyjnego działania klubu w czasie okupacji niemieckiej w latach 1941-1944 trzeba wspomnieć o wielkim patriotyzmie członków WKS "Huragan". Uprawiając sport w konspiracji działacze i zawodnicy klubu po meczach i treningach sportowych, które odbywały się w ubezpieczeniu przez rozstawione w pewnej odległości czujki, brali udział w ćwiczeniach wojskowych prowadzonych przez oficerów działających wojskowo w konspiracji. Przygotowali oni młodzież do walki zbrojnej z okupantem. Wielu członków "Huraganu" w walce z okupantem oddało Ojczyźnie swoje życie, wielu też było aresztowanych i skazanych na więzienie i obóz koncentracyjny. Są oni wszyscy chlubą Narodu Polskiego i klubu z którego pochodzili. Ich pamięci, na Jubileuszu 70-lecia "Huraganu" w 1993 na historycznym obelisku Jubileuszu 60-lecia umieszczona została tablica, na której czytamy: Pamięci pomordowanych i poległych w latach okupacji hitlerowskiej oraz zmarłych działaczy, zawodników i trenerów w okresie 70-lecia WKS "Huragan" 1923-1993. Wołomin, grudzień 1993 Do wybuchu drugiej wojny światowej , piłkarze KO OM TUR rozegrali 38 meczów , co wystarczyło na awans do ówczesnej B klasy. Wojna przerwała działalność piłkarską tylko na kilka miesięcy, bowiem już w marcu 1940r. w mieszkaniu Bolesława Dyonizego reaktywowano klub i konspiracyjną działalność w rozgrywkach ligowych Polski podziemnej. Działalność ta trwała do września i zakończyła się aresztowaniami piłkarzy. KS Błonianka19 Do wybuchu II wojny światowej klub uczestniczył w okręgowych rozgrywkach ligowych – ówczesna "klasa A" i "klasa B". Klub z Błonia nie przerwał swojej działalności nawet podczas działań wojennych uczestnicząc w konspiracyjnych rozgrywkach. Piłkarze Błonianki grali zarówno w Błoniu, jak i w wielu innych miastach i miejscowościach, m.in. Lesznie, Ożarowie Mazowieckim, Sochaczewie, czy Żyrardowie. KS Korona Kraków20 Wojna 1939 roku niszczy budynki Klubu, część z nich przeznacza się na magazyny wojskowe i klub oficjalnie, na kilka lat przestaje istnieć. Na pięknym boisku na Krzemionkach Gustaw Beckman buduje luksusową willę całkowicie dewastując obiekt. Wybuch wojny nie przerywa działalności "Korony". Piłkarze uczestniczą w Konspiracyjnych Mistrzostwach Krakowa. Sport uprawiany jest w ukryciu. Wielu członków Klubu, tak spośród sportowców jak i działaczy, znajduje się w szeregach ruchu oporu. W gestapowskim więzieniu zostaje zamordowa18 http://kpcalisia.futbolowo.pl/menu,2,28,historia-.html http://pl.wikipedia.org/wiki/B%C5%82onianka_B%C5%82onie 20 http://www.korona.krakow.pl/historia.html 19 17 18 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” na wspaniała gimnastyczka Korony Urszula Stępińska - uczestniczka Olimpiady w Berlinie w 1936 roku. Ostatni mecz w czasie okupacji rozegrała drużyna Jędrzejowa z zawodnikami z Charsznicy. Wystąpiło w niej czterech zawodników z Jędrzejowa (Zimoch, Wawrzeczko, Osiński, Chmielarz) i jeden z Sędziszowa (Sekuła). KS Myślenice21 W latach okupacji Myślenice były nazwane przez hitlerowców terenem bandytów. Wielu mieszkańców wywieziono i rozstrzelano w Krzesławicach i w Krakowie. Sport - jako objaw patriotyzmu - został przez władze okupacyjne surowo zakazany. Jednak dawni i nowi zawodnicy spotykali się i ćwiczyli. Nawiązano kontakty z konspiracyjnymi klubami krakowskimi, jeden z działaczy Ludwik Lempart, kupił koszulki z napisem KSM (Klub Sportowy Myslenice). W roku 1943 drużyna myślenicka rozegrała nawet trzy towarzyskie zawody piłki nożnej z drużynami: KS Garbarnia, KS Nadwislan, KS Modrzejówka. KS Naprzód Jędrzejów22 W okresie II Wojny Światowej działalność sportowa Klubu zdominowana była sytuacją polityczną państwa. Podejmowane były próby zmagań sportowych. Rozgrywano mecze piłki nożnej. W latach 1941-1942 doszło do spotkania z drużynami Kielc i Wolbromia. Mecze rozegrano na łące w Piaskach w ścisłej tajemnicy przed Niemcami. Obok popularnej piłki nożnej, podjęto próby gry w piłkę siatkową. Pierwszy na szerszą skalę mecz rozegrali zawodnicy z Jędrzejowa z młodzieżą kielecką we wrześniu 1940r. w miejscowości Słowik. Drużynę jędrzejowską reprezentowali między innymi A. Piotrowski, J. Gołąb, R. Osiński. Spotkanie zakończyło się zwycięstwem drużyny jędrzejowskiej 2:1. 21 22 http://www.dalin-myslenice.yoyo.pl/index2_historia.html http://www.zsp1.jedrzejow.com.pl/p_haja/naprzod.htm 19 KS Przyszłość Włochy23 W roku 1939, coraz mniej czasu pozostawało na sport. Drużyna piłki nożnej szła na szkolenie wojskowe i nie było, komu grać. Jeszcze 27 sierpnia rozegrał się mecz o mistrzostwo klasy "B" na boisku przy ul. Słowackiego 25. Ci młodzi mężczyźni ubrani w białe koszulki ozdobione poziomymi, zielonymi pasami (barwy klubu), nie przypuszczali, że już niebawem staną się częścią tragicznych wydarzeń. Na ten tragiczny okres Natanowi Wizembergowi przypadła prezesura. Na terenie klubu znajduje się tablica upamiętniająca bohaterskie życie i śmierć członków klubu, którzy zginęli w walce z najeźdźcą, w latach 1939-1945. Nawet podczas wojny odbywały się zakazane mecze piłki nożnej z udziałem nowo powstałego jednosekcyjnego, włochowskiego konspiracyjnego klubu sportowego "Poszum", który kopał razem z chłopakami z Urusa, czy Piastowa. Na wolnych i stosunkowo równych działkach, leżących na trójkącie ulic Globusowej, Ciszewskiego, Rejonowej i Potrzebnej rozgrywały się mecze. Na rogach każdej z ulic stali młodzi ludzie, tzw. "stójkowi", którzy mieli za zadanie wypatrywanie wroga i ostrzeganie grających przed zbliżającym się okupantem. Za grę w piłkę można było zostać skazanym na śmierć albo wywiezionym na roboty. 23 http://www.ud-wlochy.waw.pl/historia/info/klub_sport.htm 20 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” KS Strzelecka24 Podczas okupacji hitlerowskiej uczestniczył w rozgrywkach konspiracyjnych o mistrzostwo Poznania. KS Proszowianka25 W miarę regularne rozgrywanie spotkań piłkarskich w Proszowicach przerwał wybuch II wojny światowej. Mimo to nawet w tym okresie z futbolowych potyczek nie zrezygnowano całkowicie. Mieczysław Skurczyński, który po Herszlewiczu przejął opaskę kapitana proszowickiej drużyny wspomina, że 15 sierpnia 1942 roku, z okazji odpustu odbył się w Proszowicach mecz pomiędzy miejscowym zespołem a drużyną złożoną z piłkarzy krakowskich (z różnych klubów). W skład zespołu piłki nożnej "Poszum" wchodzili: Adam Dębski (kapitan drużyny), Stefan Kosteczki, Wiesław Dębski, Orłowski, Sobieraj, Leoniak, Jerzy Janik, Żegliński (bramkarz), Matys. Mieczysław Bucki tak wspomina mecz rozegrany w czasie hitlerowskiej okupacji pomiędzy zawodnikami miejscowymi a drużyną złożoną z niemieckich żołnierzy: - Pamiętam ten mecz dobrze. Pracowałem wtedy w zakładzie fryzjerskim, który 24 25 21 http://pl.wikipedia.org/wiki/Budowlani_Pozna%C5%84 http://www.ks.proszowianka.iap.pl/dane/historia.php 22 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” mieścił się w domu u Wciśłińskiego, na Rynku. To brło "' niedzielę. W niedziele pracowaliśmy do 12, taki był nakaz Niemców. Poszliśmy na mecz po zamknięciu zakładu. Rozegrany był nie koło parku, bo boisko było w tym czasie zaorane, ale na podmokłym błoniu koło Szreniawy. Było chłodno i mokro, to była jesień, błoto. Nasi przegrali, bo musieli przegrać. Zmarzliśmy, więc po meczu poszliśmy do Kozubiny. Wzięliśmy pół litra przepalanki i coś do jedzenia na gorąco. Skurczyński, Bolesław Jelonkiewicz, Kazimierz Stopiński, Jan Pawłowski, Alfred Dzikowski, Jerzy Pawłowski, Andrzej Mąsiorski, Feliks Skalski, Feliks Sobolewski. Nazwiska dwóch zawodników opatrzone są podpisem: nieznajomy. Z opisywanego meczu pochodzi prawdopodobnie zdjęcie, które udostępnił nam Jacek Doniec. Zawodnicy z Proszowic stoją w strojach dość przypadkowych, niejednolitych. W większości ubrani dość ciepło (długie rękawy). Stojący obok kibice ubrani są w płaszcze, ciepłe kurtki, czapki. Na zdjęciu widać też żołnierza lub żandarma niemieckiego w mundurze i piłkarza z drużyny niemieckiej w piłkarskim stroju. Z tyłu widnieje data 1943 i wynik 4-1. W okresie II Wojny Światowej działalność klubu została zawieszona. Ale tylko na krótko. Grupa zapaleńców postanowiła zorganizować drużynę piłki nożnej. Narażając życie rozgrywali mecze nie tylko na miejscu, ale również z RKS Marymont, z Okęciem czy KKS Polonią. Najprawdopodobniej jednak podpisując je ktoś się pomylił i mecz, z którego pochodzi fotografia, rozegrano już po wojnie. KS Ursus26 KSP Łowicz27 W okresie II wojny światowej podczas okupacji hitlerowskiej zalążek kadry zawodniczej tworzyli ówcześni członkowie działających konspiracji, wśród których można wymienić: drużynę Olimpii (śródmieście), Bzury (osiedle Górki) i Miejskiej Szkoły Olimpii. W konsekwencji zakończenia zmagań II wojny światowej, rozpoczęto działalność łowickiego klubu, w którego składzie byli zawodnicy z okresu okupacyjnego. Tych meczów z Niemcami rozegrano prawdopodobnie dwa. W klubowych zbiorach znajduje się też bardzo zniszczone już zdjęcie przedstawiające drużynę z Proszowic. Z tyłu widnieje również data 1943 i nazwiska 9 zawodników: Mieczysław 23 26 http://www.ursus.org.pl/index.php?option=com_content&view=article&i d=102&Itemid=223 27 http://www.lowicz.eu/serwis/index.php?id=1746 24 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” LKS Sulimirczyk28 Łódzki Klub Sportowy31 W Sulmierzycach funkcjonuje Ludowy Klub Sportowy Sulimirczyk, którego historia sięga lat międzywojennych. Pierwotnie posiadał sekcję kolarką i szachową, później założono drużynę piłki nożnej. Okupacja hitlerowska przerwała jego oficjalną działalność. W czasie wojny treningi i zawody sportowe odbywały się w konspiracji. W 1944 r. piłkarze z Sulmierzyc rozegrali jeden mecz z jeńcami francuskimi, których obóz znajdował się w Miliczu, wygrywając 2:1. W czasie II Wojny Światowej wielu piłkarzy grało w konspiracyjnych klubach dzielnicowych. Najwięcej Ełkaesiaków było skupionych w drużynie pod nazwą „Wicher”, która należała do najlepszych w Łodzi. Jej barwy reprezentowali m.in. Stefan Bomba, Longin Janeczek, Jan Włodarczyk. Lwów29 Wybuch II Wojny Światowej nieodwracalnie zmienił piłkarską mapę Lwowa. Czarni, zdobywcy Pucharu Polski z 1935 roku, zostali rozwiązani przez władze sowieckie. Lechia została przekształcona w Lokomotiv Lwów, a Pogoń po masowej emigracji obywateli Polski została rozwiązana. Działacze Pogoni zaangażowali się w pracę w innych klubach. Polonia Bytom, Odra Opole, Piast Gliwice i Pogoń Szczecin mogą znaleźć swoje korzenie we Lwowie. Lublinianka30 ...pomimo niemieckiej okupacji podczas II wojny światowej w Lublinie odbywały się konspiracyjne mecze piłki nożnej. O mistrzostwo walczyło kilka drużyn min. Unia i Lublinianka Warto też nadmienić o tym, że wielu zawodników nie powróciło już więcej do ŁKS. Wśród nich byli m.in. Alojzy Welnitz, Adam Obrubański, straceni w Katyniu oraz Władysław Załęski, który zginął w obozie na Radogoszczy. W swoim ostatnim, pożegnalnym liście nie zapomniał o ukochanym Klubie: „(…) i wierzę, że uda mi się zobaczyć z Wami. Lecz gdyby nie, to pamiętajcie, że zawsze Was kochałem, że moje myśli były zawsze przy Was, przy naszych przygodach, przy naszym ŁKS-ie”. Makkabi Warszawa32 Podczas wojny piłkarze Makkabi (wśród nich także Józef Klotz – zdobywca pierwszego gola w historii polskiej reprezentacji: 28 maja 1922 roku, podczas towarzyskiego meczu ze Szwecją w Sztokholmie, w czasie wojny został zamknięty w getcie i w 1941 roku zamordowany) zostali wymordowani przez faszystów, a ich stadion został całkowicie zburzony i zgruzowany. Dopiero dziesięć lat po zakończeniu wojny (w roku 1955) odbudowano Stadion Dziesięciolecia. 28 http://www.sulmierzyce.pl/index.php?Itemid=111&id=46&option=com_c ontent&task=view http://sulimirczykjuniorzy.futbolowo.pl/menu,2,9,historia.html 29 http://pl.uefa.com/uefaeuro/season=2012/hostcountries/ukraine/city=2 152/index.html 30 http://forum.lublinianka.net/printview.php?t=816&start=0&sid=d17608 4c2752860e680ea9f32fd72ae1 25 31 32 http://www.lksfans.pl/index.php/page/index/id/61 http://depercheville.blox.pl/2012/03/Nowa-ksztalt-stadionuMakkabi.html 26 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Małopolski Związek Piłki Nożnej33 MKS Sławków35 W latach okupacji hitlerowskiej życie futbolowe nie zamarło. Pamiątki po zdelegalizowanym KOZPN były przechowywane w prywatnych mieszkaniach, zaś pierwszy mecz pomiędzy Wisłą i Krowodrzą rozegrano już 22 października 1939. Natomiast od następnego roku, z wyjątkiem 1942, toczyły się konspiracyjne mistrzostwa Krakowa, choć trudno uwierzyć, aby władze okupacyjne nie miały świadomości toczenia się tej rywalizacji. W 1944 zmarł śmiercią naturalną Józef Kałuża, ale w tragicznych okolicznościach zakończyli życie tak znani piłkarze jak Leon Sperling, Stefan Fryc, Adam Kogut, Antoni Łyko, Gustaw Bator czy Bronisław Makowski. Jak pisał wybitny ekspert, dr Stanisław Chemicz, lista ofiar piłkarstwa krakowskiego w czasie II wojny światowej obejmuje 65 nazwisk, a największe straty poniosły Cracovia, Wisła i Dąbski. W okresie II wojny światowej, pomimo wprowadzonego przez okupanta hitlerowskiego zakazu uprawiania sportu, młodzież sławkowska grała w piłkę nożną na błoniach "Walcowni", a także na polanie w lasku. Miłośnianka Sulejówek34 Podczas wojny drogi członków Koła rozeszły się. Wydane były zakazy organizowania jakichkolwiek zawodów. Mimo to jednak organizowano rozgrywki ping-pongowe oraz piłkarskie. Mecze piłki nożnej rozgrywano na urządzonym na "Gliniankach" boisku lub na wyjazdach z drużynami z Radości, Mińska Mazowieckiego, Międzylesia, Józefowa, Żyrardowa, Chomiczówki, Piastowa i Pyr. Zawodnikami byli w większości żołnierze Armii Krajowej. 33 34 http://www.mzpnkrakow.pl/historia.htm http://mapa.targeo.pl/-victoria-sulejowek-ReymontaSulejowek~5375693/Inne-Sport-Rekreacja/adres 27 MKS Skawa Wadowice36 Od pierwszych tygodni okupacji niemieckiej obowiązywały zakaz zgromadzeń, co uniemożliwiało prowadzenie piłkarskich treningów. Następnie wprowadzono barierę na rzece Skawie odrywając Miejskie od Miasta. Jednak młodzi zapaleńcy nie zrezygnowali z przyjemnością gry. Na Błoniach spotykali się ukradkiem Skawiacy: Eugeniusz baran, Władysław Brańka, Rudolf Bucki, Jan Góra, Kazimierz Gronkiewicz, Zenon Janik, Zdzisław Maga, Franciszek Piecek, Józef Skowronek i inni. Ostatnie spotkanie reprezentacji Gotowizny z reprezentacją Śródmieścia rozegrano w 1942 roku na boisku :Sokoła”. Do przerwy prowadzili piłkarze Gotowizny po uzyskaniu bramki przez Idziego Ćwięka. Meczu nie wznowiono, gdyż na boisku wtargnęła niemiecka policja i aresztowała około dwudziestu zawodników i działaczy. Po tej gorzkiej lekcji inni piłkarze nie ryzykowali własnego życia i nie wychodzili na boiska. Okręgowy Związek Piłki Nożnej w Krośnie37 W latach hitlerowskiej okupacji Polakom groziła kara śmierci za grę w piłkę. Organizacje i kluby sportowe zostały rozwiązane, stadiony zamienione w magazyny lub garaże armii nie35 http://slawkow.blogspot.com/2008/08/historia-mks-sawkow-19311940.html 36 http://sportowewadowice.pl/historia-sportu-w-wadowicach/ http://www.ozpn.krosno.net.pl/historia-ozpn/XXXlat.htm 37 28 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” mieckiej, sprzęt skonfiskowany. Dążąc do fizycznej likwidacji polskiego narodu, hitlerowcy niszczyli wszystko, co podtrzymywało ducha i tężyznę. Sportowców i działaczy sportowych uznano za niebezpiecznych wrogów, a kluby i organizacje sportowe postrzegano jako instytucje zagrażające bezpieczeństwu Niemiec. Piłkarze z Jasła rozegrali mecze w tym okrutnym czasie z piłkarzami sąsiedzkiego Strzyżowa. Wesołym wydarzeniem w trakcie jednego z tych spotkań w Strzyżowie był czynny napad na szatnię drużyny jasielskiej dokonany przez... pasącą się obok boiska krowę. Widać koszule jaślan bardziej jej smakowały niż trawa. Pościg za krową zakończył się sukcesem, ale koszule nie bardzo nadawały się do użytku. Mimo ambitnej postawy na boisku piłkarzy Strzyżowa i mając w swoim składzie bardzo dobrych piłkarzy, jaślanie wygrali ten mecz 3:5. Okres okupacji przerwał i zahamował w miarę dynamiczny i nieźle zorganizowany rozwój krośnieńskiej piłki nożnej. Pomimo tych zakazów i terroru niemieckiego, sport był jedną z form walki z okupantem. Sportowcy nie poddali się. Mimo zakazów, kar i terroru, przypominali o tym, że żyją, działają i wierzą w lepsze jutro. Sprowadzało się to głównie do rozgrywania meczy na łące, polanie leśnej, w ukryciu, aby nie kusić Niemców. W Jaśle wraz z wybuchem wojny, sprzęt sportowy będący w posiadaniu klubu zmagazynowano u prezesa Stefana Kiełbasy, skąd Niemcy ten sprzęt zabrali i przekazali go jednej ze swoich drużyn. Na stadionie sportowym "Czarnych" stacjonowała jednostka pancerna wojsk niemieckich. W Jaśle zorganizowane mecze od przypadku do przypadku, rozgrywano na placu "Kamieńcu" nad rzeką Wisłoką. Najczęściej w meczach tych występowali: Edward Błażej, Adam Szurlej, Czesław Lignarski, Edward Bernacki, Zbigniew Styczyński, Zbigniew Sroczyński, Eugeniusz Szpak, Jan Szpak, Zbigniew Janusz, Jerzy Hajdas, Kazimierz Kozłowski, Jan Zajdek, Wacław Ząbek, Władysław Tuleja, Wacław Janigacz ze Szczakowej, Etyl Biłopotocki, Erik Biłopotocki, Kazik z Łodzi, oraz Wiktor (bramkarz). Jak się po wyzwoleniu okazało, to był on z wywiadu armii radzieckiej. Drużyna "Czarnych" rozegrała mecz w Męcince w 1942 lub 1943 roku, a jej skład przedstawia poniższa fotografia. 29 W 1944 roku stadion „Czarnych” służył jako miejsce zborne ludzi z łapanek, których potem wywożono do obozów zagłady. Z chwilą nasilenia represji przez okupanta zawieszono działalność sportową. W bestialski sposób okupant wysiedlił mieszkańców, a miasto zostało zrównane z ziemią. Podczas palenia miasta zniszczeniu uległa większość pamiątek i dokumentów jasielskich klubów: JKS „Czarnych”, „Sokoła”, „Strzelca” oraz żydowskiego klubu „Makkabi”. W okresie okupacji w Krośnie, dzięki inicjatywie i uporowi najmłodszych zawodników "Legii" Eugeniusza Janasa i Kazimierza Frączka działa nadal zakonspirowana sekcja piłkarska, która rozgrywa wiele nielegalnych spotkań. W sekcji tej udział biorą przeważnie dawni juniorzy: Władysław Dziadzio, Adam Niezgoda, Edward Fruga i Franciszek Zajdel. Szereg dawnych zawodników staje do walki z okupantem. Niektórzy z nich giną w obozach koncentracyjnych, inni walczą w oddziałach partyzanckich. Do nich zaliczyć należy czołowego zawodnika "Legii" Gbyla Kazimierza. Był uczestnikiem kampanii wrześniowej w 1939 roku, żołnierzem polskim wojska na zachodzie, walczył w dywizji gen. Maczka w Holandi. Za swe zasługi i waleczność został odznaczony krzyżem "Virtuti Militari". 30 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Jednym z wielu zawodników "Krośnianki", który brał czynny udział w walce z niemieckim okupantem był czołowy piłkarz i wszechstronnie utalentowany lekkoatleta Zdzisław Deneka. Mając pseudonim "Sen" należał do oddziału partyzanckiego Armii Krajowej Józefa Chmury "Orskiego", w którym jego żona była łączniczką. Za działalność w tym oddziale został odznaczony pod koniec wojny Krzyżem Walecznych. Okręgowy Związek Piłki Nożnej w Piotrkowie38 Zawodnicy z Krosna mecze piłkarskie rozgrywali także na okolicznych łąkach z drużynami z podkrośnieńskich wiosek. W Sanoku w czasie wojny "Sanoczanka", jako organizacja sportowa przestała istnieć, jednak życie klubu w dalszym ciągu było podtrzymywane przez piłkarzy. Bowiem w dalszym ciągu spotykali się oni na pastwiskach i innych zacisznych miejscach, prowadzili treningi i rozgrywali mecze towarzyskie. Działania wojenne w Lesku spowodowały, że życie sportowe zamarło. Jedynym wyjątkiem był rozegrany w konspiracji mecz w Ustrzykach Dolnych. Przy czym należy wyjaśnić, że nie był to mecz międzyklubowy. Uczestnikami zawodów byli mieszkańcy Leska i Ustrzyk Dolnych, którzy uzyskali zezwolenie na opuszczenie miejsca zamieszkania. Spotkanie to zakończyło się zwycięstwem "nazwijmy" to reprezentacji Leska, a z braku jednomyślności przy ustalaniu wyniku nie przytaczamy go, bowiem nikt z jego uczestników dokładnie go nie zapamiętał. W czasie zawieruchy wojennej zawodników i działaczy sportowych z Leska nie zabrakło oczywiście w szeregach uczestników walki zbrojnej z okupantem. Z rąk najeźdźcy zginęli m. in. Andrzej Filar i Józef Niemirowski. Napaść hitlerowskich Niemiec na Polskę w sposób bardzo znaczący zahamowała piłkarską działalność, ale jej nie wyeliminowała. Niemal każdy kibic piłkarski w Polsce wie, że pod okiem żołnierzy Wermahtu kopano piłkę w Krakowie, Warszawie... Mało kto wie, że w piłkę nożną grano w tamtych czasach również na terenie Piotrkowa Trybunalskiego czy Sulejowa. Przywołajmy wspomnienia znanego działacza piłkarskiego, a w czasach hitlerowskiej okupacji piłkarza - Józefa Słodkowicza. "Uprawianie sportu dla Polaków, w tamtych czasach, było zakazane, a kopanie piłki groziło ciężkimi represjami. Mimo to ryzykując własnym życiem jako młodzi chłopcy od roku 1940 organizowaliśmy rozgrywki piłkarskie. Mecze toczyły się przy licznej polskiej widowni. Każdy z nas starał się grać najlepiej jak mógł, jak tylko potrafił. Graliśmy częstokroć na bosaka, a jako strój służyły koszulki i majteczki uszyte z... prześcieradeł. Buty, jeśli ktoś miał, dostosowane były z normalnego obuwia. Jedynie zespół Arba miał piękne piłkarskie buty, które potajemnie zrobili sobie w fabryce sami... piłkarze. Najczęściej graliśmy na boisku przy ul. Pawłowskiej. Właścicielem boiska był p. Banaszczyk, który pozwolił zająć teren, wykonać bramki i wytyczyć linie. Gospodarzem boiska był zespół Pawłówki. Pamiętam jak kiedyś Niemcy dowiedzieli się, że będzie mecz i zrobili na nas obławę. Na szczęście udało nam się uciec do pobliskiego lasu. Od tamtego czasu, każde spotkanie obserwowali specjalni łącznicy utrzymujący między sobą kontakt wzrokowy. Kiedy tylko pojawili się Niemcy wystarczyło kilka sekund aby każdy z nas grających mecz uciekł. Oprócz 38 31 http://www.ozpnpiotrkow.pl/ozpn/historia-ozpn 32 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” tego na mecze przebieraliśmy się w domach u mieszkańców tej ulicy. Ponadto graliśmy na boiskach stadionu miejskiego przy ul. Żwirki (stadion Concordii) oraz na boisku w Sulejowie (OSiR). ski, Jan Gołdynek, Zbigniew Kaźmierski, Ryszard Misztela, Eugeniusz Kopiński, Jan Pióro, Antoni Przyłęcki, Jerzy Jędrych, Eugeniusz Kaźmierski. PAWŁÓWKA grała w składzie: Zenon Zielonka, Stanisław Zielonka, Stanisław Marchlewicz, Marian Urbaniak, Franciszek Płocek, Józef Słodkowicz, Tadeusz Słodkowicz, Karol Kot, Henryk Marchlewicz, Zenon Gucio, Marian Gucio, Tadeusz Urbaniak, Jan Kamiński, Tadeusz Skowroński, Jan Świątczak". W czasie okupacji na terenie Piotrkowa Trybunalskiego było pięć drużyn: Huta; dawna Concordia, Bugaj - Zryw, Pekin Ruch, Arba dawny Zakład Skórzany mający siedzibę na terenie b. Metalpalstu i Pawłówka. Rozgrywaliśmy mecze nie tylko między sobą. Często zapraszaliśmy zespół Baudriest z Tomaszowa Mazowieckiego, w którym grało dużo piłkarzy tomaszowskich klubów. Należy wyjaśnić - mówi J. Słodkowicz, że Baudriest to była niemiecka służba budowlana i do tej służby przymusowo wcielano młodych Polaków. Sądzę, że warto wspomnieć zawodników którzy kopali piłkę pod okiem okupanta i brali udział w konspiracyjnych meczach piłki nożnej w Piotrkowie Trybunalskim. Tym bardziej, że znaczna ich część już nie żyje. HUTA - Rafał Jędrzejczyk, Henryk Senterek, Marian Gniewaszewski, Jan Kulamn, Władysław Kielak, Jerzy Kielak, Mieczysław Wąchała, Stanisław Cukrowski, Stefan Parol, Ryszard Mermer, Mieczysław Piłka, Marian Radzikowski, Bronisław Kubiś, Kazimierz Kupczyński, Piotr Gudemajer, Franciszek Wolski, Stanisław Nazgowicz, Franciszek Nowak, Jerzy Ziółkowski, Marian Kubala, Jan Czapla. BUGAJ występował w składzie: Michał Urbański, Lucjan Skawiński, Karol Pałac, Tadeusz Rogowski, Jan Fiszer, Józef Gromadzki, Zbigniew Dzieciaszek, Eligiusz Golanowski, Stanisław Ryder, Piotr Dyląg, Stanisław Mergner, Mieczysław Ryder, Stanisław Gdanowski. PEKIN: Władysław Urbanek, Tadeusz Opala, Zygmunt Kantorski, Kazimierz Świech, Ryszard Palczyński, Edward Czuba, Władysław Rębacz, Franciszek Ściborek, Antoni Bereszko, Józef Trzuszczak, Władysław Czernik. ARBA grała w składzie: Stanisław Redelewski, Marian Kotnowski, Ryszard Kowal33 Orzeł Nakło Śląskie39 Po 1 września 1939 roku na terenach okupowanych przez Niemców, generalnie zabroniono działalności polskim klubom sportowym. Jednakże nasi młodzi sportowcy nie mogąc pogodzić się z przerwaniem aktywności sportowej, kontynuują działalność klubową. Drużyna przyjmuje nazwę Vorwaerts Nakło i uczestniczy w rozgrywkach pucharowych grupy bytomskiej. Prezesem wówczas był P. Skrabarczyk, kierownikiem drużyny R. Rozenbaum, a sekretarzem klubu - P. Dyrlich. W 1943 roku, po powołaniu większości zawodników do wojska, zostaje przerwana aktywność sportowa klubu. 39 http://orzelnaklo.pl/historia/ 34 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Otwocki Klub Sportowy40 Przed zakończeniem spotkania Niemcy urządzili łapankę z psami, otaczając cały teren. Strzelanina zmusiła piłkarzy i widzów do położenia się na ziemi, co ułatwiło Niemcom przeprowadzenie akcji. Mimo ryzyka, kilku uczestników i obserwatorów tego meczu uciekło przez rzeczkę i pobliskie zarośla w kierunku starego Otwocka. Wielu uczestników meczu skierowano do obozu pracy. W meczu tym brali udział Arkadiusz i Czesław Wałachowscy. Ponieważ w czasie akcji Niemców znajdowali się przy linii końcowej boiska, salwowali się ucieczką przez strumyk w pobliskie zarośla, skąd obserwowali dalsze wydarzenia. Nie wszyscy przeżyli uczestnictwo w tych spotkaniach. Każdy mecz rozpoczynano jednominutową ciszą na znak ogólnonarodowej żałoby, wiele spotkań OKS rozgrywał w barwach biało-czerwonych. Po wybuchu II wojny światowej, mimo zakazu uprawiania sportu w jakichkolwiek zrzeszeniach, w Otwockim Klubie Sportowym dość szybko zaczęto grać w piłkę nożną. Już w 1940 r. grali w konspiracji uczniowie zlikwidowanego przez Niemców Gimnazjum Miejskiego. W 1941 r. na tajnym zebraniu w prywatnym mieszkaniu pp. Ostrowskich przy ul. Samorządowej zawodnicy i działacze powołali zarząd klubu, a funkcję przewodniczącego objął Włodzimierz Dziewięcki (pełnił ją w latach 1940-1941). Drużyna piłkarska Otwockiego Klubu Sportowego grała w latach 1942-1943 w konspiracyjnych rozgrywkach Warszawskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej. W drużynie grali: Eugeniusz Skardow, Arkadiusz Heliodor i Czesław Wałachowscy, Józef Bartoszewicz, Michał Grzebalski, Henryk Kociszewski, Czesław Galbarczyk, Jan Aniszewski, Wacław Smoliński, Henryk Brzeziński, Włodzimierz Zróbik, Stanisław Charliński, Włodzimierz Chimkowski, Stanisław Gontarski, Remigiusz Lubiejewski, Eugeniusz Kiźmiński, Kazimierz Włodarski. W okresie tym OKS zanotował wiele sukcesów wygrywając 2:1 z Polonią Warszawa, 3:1 z Powiślem i 4:1 z Koroną. Zwycięstwa nad tak silnymi przeciwnikami i w tak trudnych warunkach wystawiają piłkarzom i działaczom wysokie oceny. Każdy trening i mecz w tym okresie związany był z dużym ryzykiem, a każdemu uczestnikowi groziło więzienie lub wywiezienie do obozu. Tym, którzy przetrwali ten okres, utkwił w pamięci mecz piłkarski rozegrany w 1943 r. na boisku w Karczewie z nowo założoną piłkarską drużyną Karczewa. 40 http://mazowsze.hist.pl/files/Rocznik_Mazowiecki/Rocznik_Mazowieckir2002-t14/Rocznik_Mazowiecki-r2002-t14-s141173/Rocznik_Mazowiecki-r2002-t14-s141-173.txt 35 W czasie likwidacji otwockiego getta, stadion był miejscem kaźni Żydów. Na jego obrzeżach miały miejsce masowe rozstrzeliwania doprowadzanych bądź przywożonych mieszkańców Otwocka pochodzenia żydowskiego. Rok 1944 był rokiem narastającego terroru okupanta. Zbliżający się front, potem wyzwolenie Otwocka w ostatnich dniach lipca — wszystko to spowodowało przejściowe zawieszenie działalności sportowej. Rozgrywki piłkarskie o mistrzostwo WOZPN zostały zawieszone. Piast Cieszyn41 W czasie II Wojny Światowej działalność Piasta została zawieszona, nie oznacza to, iż nie grano w piłkę nożną. Grano, ale w konspiracji. Tak przynajmniej twierdzi doskonały hokeista na lodzie, Zygmunt Nowotarski. 41 http://www.piast.cieszyn.pl/piast/index.php?k_p=historia 36 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Pogoń Grodzisk42 9 września do Rzeszowa wkroczyli Niemcy. Rzeszowski sport zszedł do podziemia. Grodziski Klub Sportowy "Pogoń" powstał latem 1922 roku z inicjatywy miejscowych zapaleńców, pod przewodnictwem Henryka Poczekalenicza, który objął funkcję prezesa. Od początku królowała w klubie piłka nożna. Działalności sportowej nie zaprzestano nawet w czasach okupacji niemieckiej, kiedy to rozgrywane były konspiracyjne mecze. Wbrew rozkazom okupanta, który rozwiązał wszystkie organizacje, w tym również sportowe i zagroził surowymi represjami w wypadku stwierdzenia jakiejkolwiek formy organizowania nielegalnych imprez, grano w piłkę nożną w Rzeszowie i okolicach. Była to odpowiedź sportowców na zarządzenie mające na celu biologiczne i fizyczne wyniszczenie narodu polskiego. Pogoń Siedlce43 W czasie II wojny światowej wielu piłkarzy uczestniczyło w konspiracyjnych rozgrywkach ... Resovia Rzeszów44 Resoviacy swój ostatni przedwojenny mecz rozegrali 20 sierpnia 1939 roku. Przeciwnikiem był Strzelec Borysław. Piłkarze z naftowego, kresowego miasta ulegli „białoczerwonym” 0-1. Sezon piłkarski dopiero się rozpoczynał i nikt nie spodziewał się, że będzie to ostatni mecz Resovii w Lidze Lwowskiej. Kończyło się upalne lato 1939 roku... Zapowiedziane na niedzielę 26 sierpnia kolejne spotkanie piłkarskie z udziałem Resovii o mistrzostwo lwowskiej ligi okręgowej nie doszło już do skutku. Tablice ogłoszeniowe, na których zwykle rozklejano afisze sportowe, w te ostatnie dni sierpnia pokryte były plakatami o mobilizacji. Uczestnicy konspiracyjnych meczów Resovii z lat 1939-45 r. od lewej: Bolesław Porada, Stanisław Melko, Tadeusz Hogendorf, Stanisław Baran, Julian Trawka, Marian Zwoliński, Edward Polak, Stanisław Brydak, Bronisław Dyląg, Władysław Pęcak, Stanisław Hajdaś, Kazimierz Czachur | foto: arch. resoviacy.pl Wspomina Józef Wróbel, jeden z członków sławnego przedwojennego tercetu piłkarskiego Resovii (Baran- Hogendorf- Wróbel): http://www.grodzisk.pl/grodziski-klub-sportowy-_pogon_ http://mkppogonsiedlce.pl/index.php?option=com_content&view=articl e&id=47&Itemid=66 – tekst będzie uzupełniony po „naprawie” portalu 44 http://www.resoviacy.pl/res_artykuly_mecz_resovii_z_okupantem.html "W czasie okupacji mieszkałem w Strzyżowie, ale równocześnie utrzymywałem bardzo ścisłe kontakty ze sporą grupą rzeszowskich znajomych, głównie zaś z kolegami z drużyny piłkarskiej 37 38 42 43 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Resovii. Trudno dziś powiedzieć od kogo wyszła pierwsza incjatywa, ale jest faktem, że już w 1942r. w Strzyżowie odbywały się pierwsze mecze. W związku z tym, że byłem organizatorem sportowych kontaktów z Rzeszowem, pamiętam wiele szczegółów, o których warto wspomnieć. Nie byliśmy tym zachwyceni, raz ,że nie chcieliśmy żadnych tego rodzaju kontaktów, a po drugie ,że nikt nie potrafił przewidzieć co się za tym kryje. Niemcy nalegali jednak bardzo stanowczo i wręcz zażądali od nas aby stawić się na boisku. Nie było innego wyjścia, trzeba było grać. Posłaliśmy do Rzeszowa po posiłki i z niepokojem czekaliśmy co z tego wyniknie. Przed samym meczem katastrofa. W domu nie chcą mnie wypuścić. "Albo ja, albo piłka" - powiedziała moja przyszła małżonka i w dodatku zamknęła mieszkanie na klucz. Na szczęście okno było otwarte. Wokół boiska chyba ze cztery setki ludzi, a oprócz tego cały pułk Niemców. Atmosfera jakiej jeszcze nikt z nas nigdy nie doświadczył. Nerwy napięte do ostatnich granic. Wybiegają Niemcy. Ma się rozumieć w piłkarskich butach i w kostiumach sportowych. Teraz kolej na nas. Boso, w spodenkach jakie kto miał, w różnokolorowych koszulkach. Patrzą na nas z politowaniem, a to złości. Chyba nigdy w życiu nie grałem z takim zapamiętaniem. Tak samo koledzy. Rozpoczął wspaniałą bramką strzeloną z woleja w pełnym biegu Edek Białas, a potem posypały się następne. Nie czuliśmy poobijanych nóg, zmęczenia i krańcowego wyczerpania. Wszyscy walczyli do upadłego. Skończyło się na 5 bramkach. Po meczu zapraszają nas na piwo. Dżentelmeni... Nie wiem jak to się stało, chyba wskutek jakiegoś odprężenia nerwowego ktoś z naszych zaintonował przy wszystkich: ”Jeszcze Polska nie zginęła". Podchwyciła cała drużyna. Patrzyli z zainteresowaniem, ale nie przerywali. Nie rozumieli?" Drużyna strzyżowska była wtedy niejako filią Resovii. Ja grałem na środku ataku, w bramce bronił Gerard Górnicki. Z Rzeszowa dojeżdżali Stanisław Melko i Marian Łącz. Mieliśmy poza tym Edwarda Białasa z poznańskiego KPW (po wojnie wszedł on w skład bardzo popularnej i wysoko cenionej na wszystkich krajowych boiskach trójki ABC- Anioła, Białas, Czapczyk - dop. red.), którego wojenna zawierucha przygnała na nasz teren. Skład ten uzupełniali trzej bracia Paskowie, Sikora, Waloszek i Kołodziej ze Strzyżowa. Każdy mecz był z naszej strony ryzykownym przedsięwzięciem, ponieważ należało się liczyć z tym, że władze okupacyjne mogły nas w każdej chwili aresztować. Dlatego też wystawialiśmy posterunki na drodze do miasta organizując w ten sposób sprawnie działający system alarmowy tak, aby w każdej chwili była szansa ucieczki. W Strzyżowie sami jako resoviacy, gościliśmy Resovię wielokrotnie i muszę przyznać, że za każdym razem były to bardzo serdeczne ale równocześnie na boisku bardzo zacięte spotkania. Tylko raz jak pamiętam, udało nam się wygrać i to dość wysoko bo 5:2. Okupacyjne mecze przeciwko Niemcom wspomina również Tadeusz Hogendorf, jeden z najsłynniejszych przedwojennych piłkarzy Resovii: Mieliśmy również jedną nadzwyczajną przygodę, o której chciałbym w kilku słowach powiedzieć. Stacjonował przez jakiś czas w Strzyżowie duży oddział Wehrmachtu, prawdopodobnie był to pułk pancerny. Trudno powiedzieć w jaki sposób fakt, że Niemcy dowiedzieli się o tym, iż mamy drużynę piłkarską i nie pytając wyznaczyli nam termin meczu. „Piłka nożna i sport przetrwały także podczas okupacji. W tym czasie występowałem w drużynie kolejowej, założonej przez ówczesnego naczelnika kolei. - Pamiętam, jak rozgrywaliśmy 39 40 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” mecz z hitlerowcami, tj. niemiecką drużyną lotników, stacjonującą na ul. Langiewicza w Rzeszowie. Do dziś nie wiem, gdzie graliśmy mecze. Pakowali nas na ciężarówki i wywozili w nieznany teren, gdzie rozgrywane były spotkania. Domyślam się, że były to boiska niedaleko Dębicy (mecze rozgrywano najprawdopodobniej w Pustkowie – dop. red.), ale pewności nie mam. Po wygranym przez nas meczu, dostaliśmy propozycję przejścia do niemieckiej drużyny, ale stanowczo się temu sprzeciwiliśmy. Pęcak, bracia Albin i Eugeniusz Małodobry, Edward Sobina i Józef Majcher. W okupacyjnej drużynie Resovii grali również: Stanisław Senejko, Tadeusz Pietrzycki, Jan Rusznica (bramkarze), Stanisław Melko, Jan Chwałka, Bronisław Kret, Kazimierz Kuźniar (obrońcy), Marian Zwoliński, Bronisław Dyląg, Edward Polak, Stanisław Hajdaś (pomocnicy), Piotr Lis, Tadeusz Hogendorf, Stanisław Bereś (napastnicy). Sporadycznie występowali również: Władysław Sowa, Edward Sobina, bracia Dudkowie, Stanisław Baran, Marian Łącz, Stanisław Korniak, Tadeusz Piwowar. Mecze resoviaków cieszyły się ogromną jak na ówczesne czasy popularnością. Fama o drużynie Resovii poszła dosyć szeroko i dotarła do okolicznych miejscowości. Zorganizowano m.in. jednorazowe występy w Głogowie, Sokołowie, Zaczerniu i Łańcucie. Na ligowy występ rzeszowskiech "pasiaków" mieszkańcy Rzeszowa czekać musieli jeszcze ponad 5 lat. RKS Juvenia Kraków45 Podczas okupacji hitlerowskiej klub posiadał silną sekcję piłki nożnej, organizował konspiracyjne mistrzostwa Krakowa w tej dyscyplinie. RKS Mirków46 Boisko na na Staromieściu tzw."Welcówka" - 1943 r. źródło: S. Zaborniak Boisko piłkarskie Resovii w okupowanym Rzeszowie zostało całkowicie zniszczone. Na płycie piłkarskiej przy ul. Krakowskiej Niemcy rozpoczęli budowę koszar wojskowych. Na jedynym ocalałym stadionie przy ul. Langiewicza grały jedynie zespoły niemieckie. W tej sytuacji konspiracyjne mecze piłkarzy Resovii odbywały się na Staromieściu na tzw. "Welcówce". Głównymi organizatorami nielegalnych spotkań piłkarskich byli w tym czasie: Emil Kotelnicki, Tadeusz Niedzielski, Władysław 41 Wszyscy znają lata okupacji hitlerowskiej, łapanki, wysiedlenia, obozy - cały koszmar tych lat walki i śmierci. Ale nawet w warunkach okupacyjnych znaleźli się ludzie, którzy nie zapomnieli o sporcie. Jednym z nich był Roman Bawolik, odznaczony Krzyżem Walecznych w kampanii wrześniowej. Ten entuzjasta piłkarski w krótkim czasie po katastrofie wrześniowej odnalazł 45 46 http://juvenia.info/o-klubie http://www.rksmirkow.com/historia/ 42 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” pozostałych przy życiu członków i sympatyków "Mirkowa" i rozpoczął organizowanie drużyny piłki nożnej. powitanie graczy "Mirkowa" powiedział, że stołeczna "Polonia" długo będzie pamiętać proste i serdeczne powitanie symbolicznymi gałązkami sosny… Trzeba dodać, że ówczesny skład "Polonii" był właściwie reprezentacją Warszawy, toteż wynik remisowy był wielkim sukcesem naszej drużyny. Po zawodach Bawolik podejmował wszystkich graczy u siebie w domu skromną okupacyjną kolacją. W domu prywatnym zaczęto na nowo organizować klub. Ze względów zasadniczych zarządu oficjalnie nie powołano. Praca organizacyjna w pierwszym okresie okupacji nie była łatwa. Byli ludzie, ale brakowało pieniędzy na zakup niezbędnego sprzętu sportowego. Fundusze na ten cel gromadzono więc w drodze dobrowolnych składek i darów materiałowych. Nie było stałego lokalu. Problem załatwiono w ten sposób, że częściowo wzięła klub pod swoją opiekę Fabryczna Straż Pożarna. Tu trzeba podkreślić, że od początku istnienia klubu we wszystkich trudnych sytuacjach przychodził klubowi z pomocą i radą, nasz zasłużony i niezawodny w pracy członek Franciszek Moskalewicz. W tym czasie każdy, kto mógł, pomagał w różny sposób. Np. szewcy z Jeziorny Olędzki i Radziewicz reperowali nam darmo buty, siostra kol. Bawolika szyła koszule i spodenki dla piłkarzy z zakupionego ze składek materiału, a sklep masarski Oleksiewicza od czasu do czasu pomagał paczkami żywnościowymi, którymi obdzielał graczy wyjeżdżających w teren. Sympatycy klubu pomagali przy ustawianiu bramek, porządkowaniu boiska itd. Trzeba tu jeszcze wspomnieć o życzliwym nastawieniu zarządu gminy Skolimów, który oddał klubowi do dyspozycji boisko w Konstancinie. Mecze piłkarskie rozgrywano nie tylko na boisku fabrycznym, lecz wyjeżdżano również w okolice Gołkowa, Konstancina, Żabieńca, Góry Kalwarii, Piaseczna. W Konstancinie odbył się jeden z meczów z "Polonią" warszawską. Na mecz z "Mirkowem" "Polonia" wystawiła dobry zespół ze znanymi wówczas graczami: Gerwatowskim, Zielińskim, Brzozowski i Odrowążem na czele. Ten ostatni jako kapitan drużyny, odpowiadając na 43 W roku 1942 do Jeziorny przyjeżdżało coraz więcej drużyn z Warszawy i okolicy. Można więc było pomyśleć o zorganizowaniu na nowo rozgrywek o mistrzostwo powiatu warszawskiego. W tym samym roku w listopadzie KS "Papiernik" uzyskał dyplom za zdobycie III miejsca w tabeli. Tragiczna niedziela Dzień 29 sierpnia 1943 roku pozostanie na zawsze tragiczną datą w dziejach naszego klubu. W dniu tym na boisku w Konstancinie miał być rozegrany mecz piłki nożnej KS "Papiernik" KS "Wir" Mokotów. Była piękna, sierpniowa pogoda i nic nie zapowiadało, że mecz zakończy się tragicznie. Ze wszystkich stron jak zwykle szli ludzie, aby obserwować zawody. W kilka minut po rozpoczęciu gry padły salwy. Głośne okrzyki i oklaski publiczności nie podobały się hitlerowskiemu generałowi Fiszerowi, zamieszkałemu w pobliskiej willi, wydał więc rozkaz rozpędzenia "polskiej hołoty". Boisko otoczyli żandarmi i po chwili rozległy się strzały skierowane wprost do ludzi. Mecz został przerwany, tłum rozproszony, sportowcy aresztowani. W lasku zostali zabici Jerzy Einchorn i Władysław Janowicz. Wielu rannych ratowało się ucieczką. Rozpoczęły się dochodzenia. Pytano o nazwiska członków zarządu, gdzie mieści się lokal klubu, ilu jest członków itp. Bawo44 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” lik wziął wszystko na siebie: oświadczył, że nie ma żadnego zarządu, klub nie istnieje, jedynie kilkunastu chłopców zebrało się na boisku, aby pograć w piłkę i to wszystko. Niemcy podejrzewali jednak, że pod pozorem uprawiania sportu istnieje jakaś tajna organizacja i długo jeszcze prowadzili dochodzenia w tej sprawie. Po dłuższym pobycie w areszcie, delegowania z fabryki A. Łozina uzyskała wreszcie zwolnienie aresztowanych sportowców. bowało kontynuować uprawianie sportu. Wielu też uczestniczyło w działalności konspiracyjnej i w walkach na różnych frontach. Nie obyło się jednak bez bolesnych strat – m.in. w niemieckich obozach koncentracyjnych śmierć ponieśli byli prezesi “Rakowa” Marian Federak i Konstanty Zawadzki. Ciężkie to były lata. Bez środków finansowych, bez sprzętu, bez żadnej pomocy, a w dodatku w ciągłej konspiracji przed okupantem, klub wegetował aż do dni wyzwolenia. A jednak przetrwał. PZL Mielec47 Od 10 IV 1939 r. rozpoczął działalność klub sportowy "PZL", który utworzyli pracownicy nowo wybudowanej Wytwórni Płatowców nr 2 PZL. Miał on dwie sekcje - piłki nożnej i siatkówki. Rozegrano ledwie kilka spotkań i 1 IX 1939 r. nastąpił najazd hitlerowski na Polskę. W czasie okupacji hitlerowskiej nie wolno było rozgrywać meczów piłkarskich i innych zawodów sportowych, ale zdarzało się, że za specjalnym zezwoleniem władz niemieckich takie mecze rozgrywano na boisku "Makkabi", a dochód przeznaczano na cele charytatywne. Znacznie częściej rozgrywano mecze konspiracyjne, niekiedy międzymiastowe, narażając się na kary i represje. RKS Raków48 W okresie drugiej wojny światowej, gdy działalność klubów sportowych była zakazana, wielu działaczy i zawodników pró47 48 http://www.encyklopediamiastamielca.pl/sport http://www.rakow.com.pl/historia 45 Drużyna piłkarska Rakowa z roku 1945. Stoją od lewej: Bronisław Michalczyk, Kazimierz Antas, Broniewski, Henryk Rogulski, Witold Rajczyk, Marian Rogulski, Stanisław Gęsiarz, klęczy: Witold Buczkowski, siedzą: Zygmunt Błaszkiewicz, Marian Kluska, Henryk Gomolach Z rąk Niemców zginęli też dwaj czołowi piłkarze – Mieczysław Andre i Stanisław Frocisz, a jeden z największych talentów w historii klubu – Józef Trauc, został postrzelony, co okupił trwałym kalectwem. Rudzki Klub Sportowy49 Wybuch II Wojny Światowej nie przeszkodził Rudzianom w uprawianiu różnych form aktywności fizycznej. Najpopularniejsza była oczywiście piłka nożna. Po ustaniu działań wojennych, w październiku 1939 roku, zespół juniorów RKS Ruda rozpoczął treningi na boisku przy ul. Rudzkiej. Po przejęciu 49 http://rudapabianicka.com.pl/Podstrony/sport.html 46 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” boiska przez władze niemieckie zespoły piłkarskie RKS-u przeniosły treningi na pobliskie łąki w okolicach lasku "Cichego". Wiosną 1940 r. zawiązane w międzyczasie drużyny seniorów RKS i pozostałe zespoły młodzieżowe trenowały i rozgrywały konspiracyjne mecze na placu w pobliżu lotniska Lublinek przy ul. Garapicha. Działalność konspiracyjna piłkarzy RKS trwała do września 1944 r. Po zakończeniu wojny, RKS kontynuował swoją działalność. Pierwsze powojenne piłkarskie boisko RKS znajdowało się pod lotniskiem, miedzy ul. Dubois a łąkami Piecha. Najbardziej pamiętny mecz odbył się 4 czerwca 1944r na Stadionie Miejskim przy ulicy Struga, kiedy to w ramach rozgrywek o mistrzostwo Warszawy SKS Radom podejmował Polonię - Grochów Warszawa. Po świetnej grze SKS Radom wygrał 3:1 ale to był pierwszy i ostatni mecz, w którym czterej bracia Czachorowie zagrali razem. Wkrótce potem aresztowano Ryszarda Czachora jako organizatora tego spotkania, a Jerzy Czachor został zastrzelony przez Niemców w 1945 roku. Jednak zawodnicy SKS-u działali cały czas, wbrew wszelkim przeciwnościom - nazwano ich wtedy NIEZŁOMNYMI. Sport w Radomiu50 Sport w Tarnowie51 Sport istniał w radomskich szkołach praktycznie “od zawsze”. Równolegle z nauką odbywały się międzyklasowe oraz międzyszkolne rozgrywki w wielu dyscyplinach i grach sportowych. Wybuch II wojny światowej i zakaz nauki w szkołach tylko na krótko spowodował przerwę w działalności młodych sportowców. Najpierw “na dziko” na łąkach wokół Radomia uprawiano biegi, skoki, gry z piłką. Bardzo często były to jednocześnie spotkania organizacyjne grupy Szarych Szeregów. Kiedy w 1940 roku wznowiono oficjalnie naukę - sport wrócił do szkół i wtedy jeden z pierwszych działaczy sportowych - Jerzy Czachor zorganizował Szkolny Klub Sportowy Radom. Najmocniejszą jego sekcją była grupa piłkarzy nożnych, wśród których grało aż czterech braci Czachorów: Ryszard, Aleksander, Jerzy i Marian. Pod bokiem okupanta, przy dużym udziale widzów, odbywały się rozgrywki międzydzielnicowe i międzymiastowe. II wojna światowa na kilka lat wstrzymała rozwój sportu w Tarnowie. W 1939 r. sportowców powołano do wojska. Marian Krawczyk jeszcze w 1938 r. trafił przez służbę wojskową do wileńskiego zespołu Śmigły. We wrześniu wraz ze swym oddziałem wymaszerował z koszar i słuch po nim zaginął. Nadszedł czas okupacji hitlerowskiej. Ofiara hitleryzmu padli: Mieczysław Rozwadowski, Mieczysław Ludertowicz, Kołodziej, Hipolit Kowalski i Roman Jarosz. Przez piekło obozów koncentracyjnych przeszli Tadeusz Lubaniecki, Stanisław Maliński (uciekł z obozu w Oświęcimiu w 1944 r.) i wielu innych. W okresie okupacji jednak życie sportowe nie zamarło zupełnie. Rozgrywano konspiracyjne mecze głównie poza Tarnowem, w Krzyżu, Ciężkowicach, Limanowej czy Bobowej. Po wybuchu II wojny, pomimo poważnych ubytków w składzie drużyny, Tarnovia rozgrywała konspiracyjne mecze, aż do wyzwolenia. 51 50 http://www.pucharczachorow.republika.pl/ 47 http://www.tarnow.pl/index.php/pol/Sport/Sport-w-Tarnowie http://tarnovia.futbolowo.pl/menu,24,30,historia-klubu.html http://tarnowskikurierkulturalny.blox.pl/2012/02/8222TarnoviaPacery8221.html 48 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Strzelec Hrubieszów52 okręgowej, mając realne szanse na awans do ekstraklasy. Trenerem sekcji był w tym czasie wielokrotny reprezentant Polski, były zawodnik Cracovii Z. Chruściński. Rozwój klubu sportowego fabryki w Mościcach brutalnie przerwała II Wojna Światowa. Wojenne i okupacyjne nieszczęścia nie ominęły sportowców Towarzystwa Sportowego "Mościce". Wielu walczyło na frontach II wojny, zginęło w obozach koncentracyjnych, przewinęło się przez tarnowskie więzienie, niektórym pozwolono pracować na "wolności" w Stuckstoffwekre-Mościce, gdzie związali się z działalnością konspiracyjną. Z inicjatywy Mariana Seyrlhubera, Antoniego Lasoty, inż. Zygmunta Webera i inż. Franciszka Żaby w latach 1941-44 sprawnie funkcjonowała tajna fabryczna liga piłkarskia. Uczestniczyli w niej sportowcy klubu pozostający na "dwóch etatach" w fabryce i w ruchu oporu. W czasie II wojny światowej członkowie Strzelca działali w konspiracji, szczególnie w Armii Krajowej, ale dla przyjemności grali w piłkę nożną na łąkach przy „Targowicy” i nie tylko. Część chłopców stała na warcie, a później następowała zmiana. Czasami udało się Stefanowi Kotlarskiemu czy Zbigniewowi Kaniudze zorganizować mecze z drużynami ukraińskimi oraz niemieckimi. Z tymi ostatnimi, ponoć grano dwukrotnie o to, by ściągnięto tablicę wiszącą przed szkolnym boiskiem Gimnazjum im Stanisława Staszica (obecny stadion HOSiR, ale o mniejszych rozmiarach) z napisem: „Polakom i psom wstęp na boisko wzbroniony”. Mecze wygrano, tablica została zdjęta. Niestety, „Dom Strzelca” w czasie wojny przejęło Gestapo. Śląski Okręg Piłki Nożnej53 Okupacja niemiecka. Mimo to w wielu miejscach na Śląsku i w Zagłębiu rozgrywane są w konspiracji mecze piłkarskie. W Zagłębiu udaje się nawet przeprowadzić konspiracyjne mistrzostwa. Wygrywa w nich AKS Niwka. TS Mościce54 W 1939 r. ukończono budowę boiska z drewnianą trybuną i szatniami, niestety piłkarze i kibice nie cieszyli się nim długo, we wrześniu wybuchła II Wojna Światowa i boisko zostało zamienione w... parking - stacjonowały na nim niemieckie kolumny pancerno-samochodwe. Przed wybuchem wojny pierwsza drużyna zajmowała, trzecie miejsce w krakowskiej lidzie 52 http://lubiehrubie.pl/wiadomosci/w-roku-2012-przypada-90-lathrubieszowskiego-sportu-czesc-3 53 http://www.slzpn.katowice.pl/21/Historia 54 http://www.pilkacv.pl/?sec=klub&act=pokaz&id=250 http://www.zksunia.tarnow.pl/index.php?kat=hist 49 Tuchowia55 Wybuch II wojny światowej uniemożliwił oficjalne uprawianie tej dyscypliny. Jeżeli jakieś mecze były organizowane, to w całkowitej konspiracji, bez żadnego rozgłosu. Mimo tej ciężkiej sytuacji ludzie nie zaprzestali „kopać” piłki, boiskami czyniono łąki, pastwiska, polany. Każdy mecz pozwalał na oderwanie się od makabrycznej rzeczywistości. Okres wojny nie zabił w ludziach chęci do gry w piłkę nożną, był swego rodzaju sposobem na przetrwanie polskości. Unia Swarzędz56 W latach okupacji 1939-1945 władze niemieckie zlikwidowały wszystkie polskie instytucje, organizacje społeczno - gospodar55 56 http://tuchovia.futbolowo.pl/menu,2,11,historia.html http://www.sksunia.pl/index.php?option=com_content&view=article&id =46&Itemid=11 50 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” cze i kulturalne. Zakazały uprawiania sportu. Majątek, dorobek kilkunastu lat istnienia "UNII" został skonfiskowany. Planowana i przygotowana eksterminacja ludności Swarzędza zdziesiątkowała szeregi działaczy i sportowców "UNII". Klub przestał oficjalnie istnieć. Wśród sportowców znaleźli się jednak tacy, którzy mimo zagrożenia, postanowili nielegalnie kontynuować działalność sportową. Magia piłki nożnej spowodowała, że sport okazał się silniejszy od hitlerowskiego zakazu. Wisła Kraków59 Warta Poznań57 Działalność klubu po raz drugi została przerwana w latach hitlerowskiej okupacji. Warta poniosła spore straty, niemiecki okupant zniszczył wiele klubowych pamiątek i dokumentów, wielu warciarzy rozproszyło się po całym świecie, sporo niestety do kraju już nie powróciło. Warta w tych mrocznych latach jednak nie umarła. Wprost przeciwnie. Warciarze, którzy znaleźli się w jenieckim oflagu w Woldenbergu utworzyli tam KS Warta korzystając ze sprzętu sportowego nadesłanego przez kolegów z Poznania. Klub Warta powstał tez w oflagu w GrossBorn. Ci, którzy pozostali w Poznaniu uczestniczyli w konspiracyjnych rozgrywkach piłkarskich, w których startowało kilkanaście drużyn. Warciarze występowali pod firmą Wildy i odnieśli w tych rozgrywkach sporo sukcesów.. Widzew58 W 1941 r. z byłych piłkarzy RTS Widzew, KS WIMA i RKS Widzewianka zawiązał się zespół, który jako RTS Widzew od 1942 r. rozegrał najwięcej spotkań spośród drużyn podziemnego piłkarstwa w Łodzi. Trwale wpisał się w kroniki nie tylko Wiślackiego, ale i polskiego futbolu Edward Madejski - student chemii UJ i Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (inżynier chemik - dyplom 1954), który w 1938 r. bronił bramki reprezentacji Polski, w pierwszym występie drużyny na Mistrzostwach Świata, w przegranym 5-6 (1-3) meczu z Brazylią. Podczas II wojny światowej, Edward Madejski należał do grona organizatorów i uczestników konspiracyjnych rozgrywek piłkarskich w barwach: AKS Kraków i Borku Kraków. Aresztowany przez gestapo był przez kilka miesięcy więziony w celi śmierci. Po wojnie dosięgła go ręka „socjalistycznej sprawiedliwości” w 1956 r. aresztowany i skazany za szpiegostwo”, przesiedział w komunistycznym więzieniu trzy lata. Zrehabilitowany po latach, co jednak nie wróciło mu ani zdrowia, ani rodziny. ◦1940 - w pierwszych konspiracyjnych okupacyjnych mistrzostwach Krakowa piłkarze Wisły odnoszą zdecydowane zwycięstwo ◦1941 - w drugich z rzędu okupacyjnych mistrzostwach Wiślacy po raz drugi najlepszym zespołem ◦1943 - po rocznej przerwie kolejna trzecia edycja "wojennych" mistrzostw kończy się triumfem Cracovii, która zostaje zwycięzcą kontrowersyjnego finału rozegranego z piłkarzami Wisły ◦1944 - trzeci tytuł okupacyjnego mistrza Krakowa na koncie "Białej Gwiazdy" 57 http://www.reprezentacja.com.pl/index.php?plik=kluby/warta&nazwa= Warta+Pozna%F1 58 http://www.lodz.ap.gov.pl/pilka.html 51 59 http://www3.uj.edu.pl/alma/alma/49/01/12.html http://www.hppn.pl/liga/kluby/26,Wisla-Krakow 52 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Derby Krakowa60 Ciężką próbą dla obu drużyn były czasy drugiej wojny światowej i niemieckiej okupacji w Krakowie. Na początku września 1939 roku całe miasto zostało obklejone plakatami zachęcającymi kibiców do stawienia się na derbach. To miał być rewanż Cracovii za wcześniejszą przegraną. Rozegranie meczu okazało się jednak niemożliwe. Zawodnicy nie udali się na stadion, lecz… na wojnę. W późniejszym czasie wielu z nich poległo w walkach na froncie. Piłkarze byli wtedy prawdziwymi patriotami i miłość do ojczyzny była dla nich najwyższą wartością. Niestety wojna przekreśliła ich marzenia. W czasie okupacji Kraków starał się funkcjonować normalnie – na tyle na ile było to możliwe. Oficjalnie mecze piłki nożnej były oczywiście zabronione. Nie stanowiło to jednak przeszkody dla piłkarzy i kibiców. Derby odbywały się w konspiracyjnej atmosferze. Ukrycie 22 zawodników i grupy fanów nie jest wcale łatwym zadaniem. Mimo wszystko czasem ta sztuka się udawała – poza rokiem 1942. Wtedy ktoś doniósł niemieckim władzom o planowanym spotkaniu Wisły i Cracovii. Piłkarze byli zmuszeni odwołać ten mecz. Gdyby derby się odbyły, pewnie zapłaciliby za nie życiem. Rok później pojedynek doszedł do skutku. W nim górę nad rozumem wzięły piłkarskie emocje. Na stadionie doszło do bójki, w której udział wzięli nawet zawodnicy „Pasów” i „Białej Gwiazdy”. Przyczyną tego zamieszania była kontrowersyjna decyzja sędziego, który podyktował rzut karny po tym jak jeden z zawodników Wisły wybił piłkę ręką z bramki. W tej chwili wszyscy całkowicie się zapomnieli. Zadyma przeniosła się aż pod samą siedzibę komendanta SS w Podgórzu. Na szczęście zakończyło się bez negatywnych konsekwencji. Komendant, który sam kiedyś był piłkarzem, wyglądnął jedynie przez okno i powiedział: „Kibice? To niech się biją”. Głowy mocno się zagotowały, ale tym razem wszystkim się upiekło. 60 Wisła Opatowiec61 Pierwsze wiadomości o zorganizowanym ruchu amatorskim sportu w Opatowcu pochodzą z lat 1938 – 1939, kiedy to drużyna piłkarska prowadziła bratobójcze pojedynki z drużyną z Koszyc. Był to początkowy zalążek ruchu sportowego na terenie wsi, gdzie do czołowych działaczy należeli: aptekarz Leszczyński, nauczyciel Baran, komendant posterunku Państwowej Policji – Szewczenko i inni. Drużyna piłkarska z lat okupacji 1939-1945 Od lewej stoją: Wilhelm Szewczyk vel Władysław Kret, Marian Szczerba, NN, Henryk Pluciński, Edward Orłowski, NN, Wiesław Walocha, Władysław Pociej, Jan Pociej. siedzą od lewej: NN, Stanisław Bania, Jan Gawlik. 61 http://pl.wikipedia.org/wiki/Opatowiec www.wisla-opatowiec.futbolowo.pl http://www.czasfutbolu.pl/derby-krakowa-historia-prawdziwa/ 53 54 Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” Dodatek do książki: Juliusz Kulesza „Podziemny futbol” W latach okupacji hitlerowskiej tej działalności nie zaprzestano, mimo, że obowiązywał bezwzględny zakaz zgromadzeń i uprawiania zorganizowanych form sportu pod karą wywózki do obozu koncentracyjnego, a nawet kary śmierci. Mimo tych rygorów organizowano mecze konspiracyjne, również w sąsiednich miejscowościach: Kazimierzy Wielkiej, Proszowicach, Nowym Brzesku. W czasie II wojny światowej istniał w Strzyżowicach Klub Sportowy, ale uczestnicy nie byli zrzeszeni. Pewnego dnia, w czasie gry w piłkę nożną, podeszli żandarmi i zabrali grającym piłkę. Otrzymał ją dopiero po interwencji Eugeniusz Hrabi, syn Tadeusza Hrabiego - nauczyciela i sołtysa. Wisła Sandomierz62 W okresie okupacji hitlerowskiej w różnych formach organizacyjnych (nieoficjalnych) odbywały się mecze piłki nożnej. Między innymi w 1944 roku odbył się mecz piłkarzy "Wisły" z reprezentacją garnizonu niemieckiego. W czasie przerwy w meczu partyzanci z grupy "Jędrusie" zabili jednego z przedstawicieli hitlerowskich władz miasta Sandomierza. W rezultacie wykonania tego wyroku zamarło życie sportowe w Sandomierzu. Zagłębiak Dąbrowa Górnicza63 W trudnych latach 1939-1945, mimo zakazu Niemców nie zaniechano gry w piłkę. W 1942 roku na boisku Zagłębianki odbył się nawet konspiracyjny turniej z udziałem gospodarzy oraz zespołów Zagłębie Dąbrowa Górnicza, KS Piaski, Unia Sosnowiec i AKS Niwka. Zapalczywianka Strzyżowice64 Około 1937-1938r. istniał już Klub Sportowy "Zapalczywianka". Założycielem był Józef Kuszewski, który w tym czasie grał w Klubie Sportowym "Solvay" w Grodźcu, jako bramkarz. 62 http://skswisla.futbolowo.pl/menu,2,6,historia.html http://zaglebiakdabrowa.futbolowo.pl/menu,7,19,zaglebianka-dg.html 64 http://www.strzyzowice.pl/informator/sport/historia-sportu.html 63 55 56
