Teoria identyczności. Redukcjonizm

dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN
TEORIA IDENTYCZNOŚCI.
REDUKCJONIZM
Plan wykładu
 Teoria identyczności: fizykalistyczne




rozwiązanie problemu psychofizycznego
Identyczność typów
Identyczność egzemplarzy
Redukcjonizm
Emergencja
Teoria identyczności a
fizykalizm
 Większość zwolenników teorii identyczności
to fizykaliści.
 Zdarzają się nietypowe stanowiska!
 Teoria identyczności głosi, że stany (własności,
procesy) umysłowe to stany (własności, procesy)
mózgu.
Identyczność typów
 Zwolennicy:
 J.J. C. Smart (1920-2012)
 Ullin Place (1924-2000)
 Wg tego ostatniego stany umysłowe składają się z
niższego poziomu stanów mózgowych.
Mózg Ullina
Place’a
Obiekcja przeciwko
materializmowi
 Tożsamość wymaga tożsamości własności.
Stany mózgowe mają inne własności niż
stany umysłowe.
 Np. neurony przewodzą elektryczność, a myśli
nie.
 Odpowiedź materialistów australijskich:
 „Błyskawica” znaczy co innego niż „wyładowanie
elektryczne w atmosferze”. Przypisujemy jej inne
własności, ale te zdarzenia są tożsame!
Status tezy o identyczności
 Teza teorii identyczności nie jest a priori, lecz a
posteriori.
 A priori = uzasadnialny bez odwołania do doświadczenia
 A posteriori = uzasadnialny tylko z odwołaniem do
doświadczenia
 Np. twierdzenia logiki są a priori, chociaż można je odkryć
też na drodze doświadczenia, czytając podręcznik do logiki.
Teorii ewolucji nie sposób uzasadnić bez odwołania do
faktów empirycznych, dlatego jest a posteriori.
 Czyli musimy dopiero odkryć, jak dokładnie stany i procesy
umysłowe wiążą się z mózgowymi. To nie jest prawda
pojęciowa!!!
Identyczność typów
 Dlaczego mowa o identyczności typów?
 Identyczność typów: typy umysłowe odpowiadają
typom mózgowym w sposób jednoznaczny.
 Inne przykłady identyczności typów: określonym
rodzajom genotypów odpowiadają rodzaje
organizmów; czysta woda jako typ jest identyczna
z H2O.
Analizy tematycznie
neutralne
 Co z terminami typu „powidok”?
 Teoretycy identyczności typów proponują
analizę tematycznie neutralną:
 Kiedy mówię, że mam zielony powidok, to mówię,
że mam przeżycie, które jest typowe w
przypadkach, kiedy patrzę na światło barwy
zielonej.
 Kiedy mam żółtawy powidok, to zachodzi we
mnie proces, który jest podobny do takiego, kiedy
mam otwarte oczy, nie śpię i przede mną jest
żółtawy przedmiot.
Zarzut funkcjonalistów
 Stany umysłowe nie mogą być utożsamione
co do typów ze stanami fizycznymi, bo są
wielorako realizowalne (J. Fodor, H.
Putnam).
 Tak jak pieniądze: pieniądze nie mogą być
utożsamione z monetami ze złota, banknotami
dolarowymi, muszelkami, paciorkami… Predykaty
opisujące fizyczne realizatory pieniędzy
tworzyłyby potencjalnie nieskończoną
alternatywę.
Wieloraka realizowalność
 Ból u żaby realizowany jest przez inne części
mózgu niż w przypadku bólu u człowieka,
który ma zupełnie inny mózg. A zatem ból nie
może być utożsamiony ze stanem
konkretnego mózgu; typy stanów mózgu nie
odpowiadają stanom umysłowym, które są
realizowane wielorako.
 Do tego argumentu wrócimy za tydzień, bo
można go bardzo łatwo podważyć!
Identyczność egzemplarzy
 Słabsza teza: każdy stan (proces, własność)
umysłowy jest fizyczny, lecz nie istnieje
odpowiedniość między typami (wyrażanymi
odpowiednimi predykatami).
 Możliwe, że nie da się znaleźć odpowiedniości
między bólem jako typem a stanami mózgu, lecz
każdy ból zawsze jest realizowany przez jakieś
stany fizyczne.
Zarzut Kripkego
 Kripke twierdzi, że tożsamości takie jak:
 woda = H2O
są konieczne a posteriori (odkryliśmy, że istotą wody
jest tlenek wodoru).
 Natomiast tożsamość:
 ból = pewnego rodzaju proces mózgowy
nie może być konieczna, bo może istnieć proces
mózgowy, który nie jest odczuwany jako
bolesny.
Redukcjonizm
 Rozróżnia się dwa rodzaje redukcji:
 ontyczną, polegającą na sprowadzaniu pewnych
bytów do innych;
 reprezentacyjną, polegającą na sprowadzaniu
pewnych reprezentacji (np. teorii, pojęć) do
innych.
 Celem redukcji ontycznej jest eliminacja
zbędnych bytów, a reprezentacyjnej –
oszczędna reprezentacja.
Rodzaje relacji redukcji
ontycznej
 Identyczność
 Eliminacja
 Złożenie
 Superweniencja
 Fizyczna realizacja
Identyczność a redukcja
 Utożsamienie wody z H2O to przykład
redukcji. W teorii nie musimy mówić o dwóch
różnych bytach: H2O i wodzie, lecz wystarczy
o jednym.
 To jest redukcja zachowawcza.
 Inną formą redukcji jest redukcja
eliminacyjna: np. z teorii spalania
wyeliminowano flogiston, gdyż okazało się,
że musi mieć ujemną masę. W zamian
przyjęto istnienie tlenu.
Superweniencja
 Relacja superweniencji to relacja ścisłej
asymetrycznej zależności.
 Rodzina własności rodzaju S superweniuje na
rodzinie własności rodzaju B wtedy i tylko
wtedy, gdy nie jest możliwa zmiana pod
względem własności rodzaju S bez zmiany
pod względem własności rodzaju B.
 Np. kształt kawałka plasteliny nie może się
zmienić bez zmiany ułożenia cząsteczek
wchodzących w skład plasteliny.
Fizyczna realizacja
 Relacja między własnością (procesem,
stanem) wyższego rzędu a czymś, co
urzeczywistnia rolę przyczynową typową dla
tej własności.
 Np. kod genetyczny jest realizowany przez
cząsteczki DNA
Teorie redukcji
 Klasyczne ujęcie redukcji:
 Zdania teorii redukowanej wynikają logicznie ze
zdań teorii redukującej i założeń dodatkowych
(tzw. praw pomostowych).
 W przypadku teorii identyczności zdania o stanach
umysłowych wynikają tylko przy założeniu
dodatkowych zdań pomostowych wskazujących
tożsamości (np. „ból” znaczy tyle, co „pobudzenie
C-neuronów”).
Wady klasycznego ujęcia
 Nowe teorie rzadko odpowiadają jednoznacznie
starym teoriom.
 Współczesna teoria ewolucyjna: synteza teorii
genetycznej i teorii ewolucji. Zastępuje obie te
wcześniejsze teorie, lecz nie wynikają one z niej
logicznie. Mimo że ta nowa teoria wyjaśnia więcej
faktów i więcej przewiduje.
 Terminy mentalne nie tworzą teorii w sensie
naukowym.
 Tzw. psychologia potoczna nie jest ścisłą teorią w
sensie E. Nagela (tzn. nie jest sformalizowanym i
zinterpretowanym rachunkiem).
Wady klasycznego ujęcia
 Praktyka redukcjonizmu w biologii polega na
odkrywaniu mechanizmów różnych zjawisk.
 Np. odkrycie mechanizmu metabolizmu polega na
lokalizacji procesów metabolicznych i
dekompozycji tych procesów na etapy, m.in. cyklu
Krebsa, który zachodzi w macierzy
mitochondrialnej eukariontów
i cytoplazmie prokariotów.
Wady klasycznego ujęcia
 Różne teorie interesują się różnymi aspektami
tych samych przedmiotów, a nawet różnie je
idealizują.
 Nie wiadomo, czemu wtedy redukcja miałaby służyć.
 Wyjaśnienie redukcyjne powinno odwoływać się
wyłącznie do własności występujących na
niższym poziomie.
 Prawa pomostowe teorii identyczności tego warunku
nie spełniają! Dlatego ten model redukcji jest wadliwy
wg J. Kima.
Ujęcie funkcjonalne J. Kima
 Redukcja funkcjonalna ma następujące etapy:
 funkcjonalizacja własności podlegającej redukcji;
 identyfikacja realizatora.
 Funkcjonalizacja = podanie definicji funkcjonalnej
o postaci: „posiadanie M = def. „posiadanie
własności F (należącej do bazy redukcji M)
spełniającej rolę przyczynową C”.
 Identyfikacja realizatora: wskazanie
mechanizmów odpowiedzialnych za C.
Polecane lektury dodatkowe
 D.M. Armstrong, Materialistyczna teoria
umysłu, tłum. H. Krahelska, Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.
 R. Poczobut, Relacje psychofizyczne, w:
Przewodnik po filozofii umysłu
pod red. M. Miłkowskiego
i R. Poczobuta, W.A.M.,
Kraków 2012, s. 85-124
(trudne!)