043_Wittgenstein
advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. TRAKTAT LOGICZNO – FILOZOFICZNY L. WITTGENSTEINA Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, TRAKTAT LOGICZNO – FILOZOFICZNY L. WITTGENSTEINA – lekcja 43 LUDWIG WITTGENSTEIN Ludwiga Wittgensteina (1889 – 1951) uważa się obok Martina Heideggera za najbardziej wpływowego filozofa dwudziestego wieku. Trudno sobie wyobrazić filozofię analityczną w jej różnych wariantach i neopozytywizm bez Wittgensteina. L.Wittgenstein to najwybitniejsza postać filozofii analitycznej, popularny nie tylko ze względu na swoją filozofię, ale też nieprzeciętną osobowość. Poświęcono mu około 6 tysięcy artykułów i książek, a także biografie, wiersze, utwory muzyczne i filmy. Wywarł wpływ zarówno na badania języka idealnego, jak i potocznego. Jego filozofia jest wielowątkowa: analizy logiczne, filozofia matematyki, filozofia języka, ontologia, etyka, epistemologia, filozofia umysłu, estetyka, religia. Główne dzieła przedstawiające dwie fazy jego rozwoju filozoficznego to: Traktat logiczno-filozoficzny z 1921 roku i Dociekania filozoficzne z 1953 roku. Ludwig Wittgenstein i strona z Dociekań filozoficznych LUDWIG WITTGENSTEIN Jego pradziadek ze strony ojca, Moses Maier, był zarządcą majątku książęcej rodziny Seyn-Wittgenstein i gdy Napoleon nakazał Żydom przyjąć nazwiska, wybrał nazwisko swoich pracodawców. Jego syn, Herman Christian Wittgenstein, kupiec wełniany, odciął się całkowicie od społeczności żydowskiej, i chociaż ożenił się z Żydówką, to wraz z żoną nawrócił się na protestantyzm. Od swoich jedenaściorga dzieci wymagał, aby zawierali związki małżeńskie z Aryjczykami. Usłuchali wszyscy - i zgodnie z wolą rodziców zostali sędziami, adwokatami, profesorami i duchownymi. Wyłamał się jedynie ojciec Ludwiga, Karl. Zbuntowany przeciwko autorytaryzmowi rodziców uciekł, mając 17 lat i ani grosza w kieszeni, do Ameryki. Gdy po dwóch latach powrócił, zrobił błyskawiczną karierę w przemyśle stalowym i w ciągu dziesięciu lat stał się jednym z najbogatszych ludzi w Austrii. Ludwig odziedziczył po nim fortunę. Karl Wittgenstein 1847-1913 Dziadkowie Ludwiga – Hermann i Fanny Wittgenstein, z dziećmi. Karl /ojciec Ludwiga/ drugi od lewej. LUDWIG WITTGENSTEIN Ludwig Josef Johann Wittgenstein był najmłodszym z 8 rodzeństwa, jako dziecko niczym się specjalnie nie wyróżniał, zaczął mówić dopiero mając cztery lata. W młodości prześladowały go obsesje samobójcze, znalazł ocalenie, gdy filozof z Cambridge, Bertrand Russell, odkrył w nim geniusza. Russell uważał bowiem Wittgensteina za geniusza w dziedzinie logiki i filozofii języka. Ludwig Wittgenstein Bertrand Russell LUDWIG WITTGENSTEIN Wśród ośmiorga dzieci Wittgensteinów, Ludwig, nie był jedynym, który zrobił karierę. Jego brat Paul, został słynnym pianistą, stracił w czasie wojny prawą rękę, dlatego m.in. Ravel i Prokofiev napisali dla niego koncerty na lewą rękę. Wielki wpływ na Ludwiga miała siostra Margaret Stonborough-Wittgenstein, uzdolniona artystycznie, mecenas sztuki /korespondowała z Z. Freudem/. To dla niej Wittgenstein razem z architektem P. Engelmannem zaprojektował i zbudował w Wiedniu dom, zwany Kundmanngasse. Margaret StonboroughWittgenstein Gustav Klimt Od lewej Helene, Rudi, Hermine, Ludwig, Gretl, Paul, Hans, i Kurt, ok. 1890 roku Paul Wittgenstein LUDWIG WITTGENSTEIN Wittgenstein początkowo chciał zostać inżynierem, studiował nawet budowę maszyn w Berlinie i Manchesterze, jednak zafascynowany filozofią zwłaszcza pod wpływem lektury tekstów Russella, udał się do Cambridge, by studiować filozofię pod jego kierunkiem. W czasie I wojny światowej był żołnierzem armii austriackiej. Po opublikowaniu Traktatu uznał, że „w istotnych punktach problemy zostały rozwiązane ostatecznie”, dlatego zrezygnował z działalności filozoficznej, rozdał majątek (m.in. na fundację rozwoju literatury, której stypendystą był R. M. Rilke) i podjął pracę: nauczyciela w szkole elementarnej, ogrodnika i architekta. Starał się również (bezskutecznie) o przyjęcie do klasztoru. Karta wojskowa Wittgensteina Wittgenstein po otrzymaniu kwalifikacji nauczycielskich LUDWIG WITTGENSTEIN Traktat logiczno-filozoficzny to jedyne dzieło wydane za życia Wittgensteina. Tworzy w nim system krótkich zdań, nazwanych tezami. Są one konsekwentnie ponumerowane, a numeracja ta sugeruje ciąg rozumowania idący od zdań najprostszych znaczeniowo – po najbardziej złożone. Np.: numeracja 1. - 1.1 – 1.1.1 – sugeruje, że z podstawowego zdania wynika zdanie 1.1, a ze zdania 1.1 wynika zdanie 1.1.1. Ze względu na to, że tezy nie są opatrzone żadnym komentarzem, pozostawiają wolne pole do wszelkich interpretacji, z których każda może być uznana za błędną. LUDWIG WITTGENSTEIN Traktat zwiera 7 głównych tez: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Świat jest wszystkim, co jest faktem. To, co jest faktem - fakt - jest istnieniem stanów rzeczy. Logicznym obrazem faktów jest myśl. Myśl jest to zdanie sensowne. Każde zdanie jest funkcją prawdziwościową zdań elementarnych. Ogólna forma funkcji prawdziwościowej ma postać: . Jest to ogólna forma zdania. O czym nie można mówić, o tym trzeba milczeć. L. Wittgenstein LUDWIG WITTGENSTEIN 1. 2. 3. Tezy od 1 do 3 można podsumować w następujący sposób: Świat składa się z sumy niepowiązanych ze sobą faktów atomowych, a tezy (zdania) tworzą obraz tego świata. Po to aby obraz przedstawiał określony fakt, musi on w jakimś stopniu mieć podobną strukturę logiczną jak sam fakt. W tym sensie, językową wypowiedź można sobie wyobrazić jako geometryczną projekcję, w której brzmienie samego języka może się zmieniać, ale logiczna struktura tej projekcji pozostaje niezmieniona. Nie da się w samym języku wyrazić wcześniej wspomnianego podobieństwa struktury wypowiedzi z rzeczywistością. Można tylko bezpośrednio wskazać na fakt i jednocześnie wypowiedzieć zdanie, które ten fakt opisuje. Próba opisania samego podobieństwa struktury zdania i opisywanego przez niego faktu wymagałaby użycia tego samego języka, w którym zdanie zostało wypowiedziane. Nie można zatem „przekroczyć” własnego języka. LUDWIG WITTGENSTEIN W tezach 4 i 5 opisał formalny mechanizm niezbędny do stworzenia hipotetycznego języka „doskonałego logicznie”. Zastosował tabele rachunku prawdziwościowego, które są obecnie standardową techniką wyjaśniania semantycznej logiki form zdaniowych, dając tym samym podstawy współczesnej logice formalnej. W tezie 5.101 wykazał możliwość bezpośredniego przekształcania zdań warunkowych w rodzaju „Jeśli C to A” na zapis bitowy w rodzaju ”TFTT”, co stało się podstawą współczesnej informatyki. W kolejnych, krótkich tezach tej części Traktatu zawarł zapisy paradoksu Russella, definicję tautologii, sprzeczności i wszystkich możliwych funkcji logicznych. Są tu też podstawowe pytania na temat powiązań między językiem, nauką, wiarą i indukcją. Wittgenstein w Skjolden /Norwegia/ LUDWIG WITTGENSTEIN Teza 6 definiuje podstawową formę wszelkich zdań. Trudność z jej zrozumieniem wynika głównie z nietypowego zapisu zastosowanego przez Wittgensteina ( ), w którym: • P- oznacza wszystkie zdania atomowe, • ξ - oznacza wszelkie dowolne podzbiory zdań, • N (ξ) oznacza negację zdań tworzących podzbiory ξ . Właściwe znaczenie tezy 6 jest matematycznie równoważne twierdzeniu głoszącemu, że wszelkie zdania logiczne mogą być sprowadzone do ciągu operacji nand. /NAND - funkcja realizująca zaprzeczoną koniunkcję (NOT AND) - jej wartością jest fałsz wtedy i tylko wtedy, gdy wartością obu argumentów jest prawda. NAND jest zanegowaną koniunkcją (stąd nazwa): a NAND b = NOT (a AND b) NAND jest również równoważna alternatywie logicznej negacji: a NAND b = (NOT a) OR (NOT b) na odpowiedniej liczbie zdań atomowych./ Ludwig Wittgenstein i Francis Skinner w Cambridge. LUDWIG WITTGENSTEIN Wszystkie tezy do 6.4 włącznie stoją w pełnej zgodzie z późniejszym programem pozytywistów logicznych, ale poczynając od tezy 6.41 zaczynają się rozważania, które stoją w ostrej sprzeczności z ideami Koła Wiedeńskiego. Wittgenstein w tezach tych postuluje m.in., że etyka jest także transcendentalna i dlatego nie może być badana za pomocą samego języka, stanowiąc rodzaj estetyki, która nie może być wypowiedziana w formie logicznego języka. Wittgenstein twierdzi tu, że próby językowego ujęcia zagadnień , życia po śmierci, wolnej woli i Boga są nadużyciem logiki, jako że język może odzwierciedlać tylko fakty realne, dostępne bezpośredniemu poznaniu świata. Każda wypowiedź językowa może być zatem tylko odzwierciedleniem bezpośrednio dostępnej rzeczywistości, dlatego też jakiekolwiek wypowiedzi na tematy etyczne, religijne czy estetyczne są pozbawione realnego znaczenia – albo inaczej, że każda dyskusja nad tymi zagadnieniami staje się automatycznie bezsensowna i prowadzi do logicznych sprzeczności. Próba stworzenia ogólnej teorii znaczenia języka jest także skazana na porażkę, jako, że musiałaby być wyrażona w jakimś innym języku, który z kolei wymagałby swojej teorii, wyrażonej w kolejnym, nadrzędnym języku. Oznacza to, że projekty filozoficzne mające na celu „wyjaśnienie” działań, które tworzą język odzwierciedlający rzeczywistość, powinny być ostatecznie porzucone, gdyż za pomocą języka nie można „wydostać się” poza językową rzeczywistość. Inaczej - logicznie sensowne są tylko te projekty, które dążą do stworzenia języka odzwierciedlającego bezpośrednio rzeczywistość, nazwał je "naukami przyrodniczymi". Ostatnia teza rozdziału 6 odnosi się do samego Traktatu. Stwierdza , że Traktat ten jest rodzajem drabiny, która musi być odrzucona, po tym jak zostanie użyta do wspięcia się ku górze. Wittgenstein stwierdza, że filozofia w nim zawarta, odrzuca sama siebie, gdyż prowadzi do wniosku, że wszelka filozofia jest pozbawiona znaczenia, łącznie z tą zawartą w niej samej. LUDWIG WITTGENSTEIN Najsłynniejszą tezą Traktatu logiczno-filozoficznego Wittgensteina, jest jego ostatnie zdanie opatrzone numerem 7, które głosi: "7. O czym nie można mówić, o tym trzeba milczeć." Zdanie to, przez wielu współczesnych zostało odebrane jako akt rozpaczy, wyrażający niemożność stworzenia jakiejkolwiek sensownej teorii bytu i jako wezwanie do zerwania z wszelką metafizyką w filozofii. Inni z kolei interpretowali to zdanie jako negację wszelkich form filozofii. LUDWIG WITTGENSTEIN Wittgenstein po napisaniu Traktatu przez kilka lat konsekwentnie milczał twierdząc, że na temat filozofii nie można powiedzieć nic więcej. Po prawie dziesięciu latach przerwy powrócił do Cambridge. W tym okresie nie publikował, jego dzieła z drugiego okresu, dostępne są przede wszystkim jako nieuporządkowane zapiski, których wydaniem zajęli się jego spadkobiercy, wydano też jego listy oraz notatki z wykładów spisane przez uczniów. Jego późniejsze dzieła to Niebieski zeszyt, Brązowy zeszyt, O pewności, a przede wszystkim Dociekania filozoficzne. Porównując oba okresy twórczości Wittgensteina, można mówić o ewolucji i dojrzewaniu, jako, znaczna część jego pierwotnych poglądów została radykalnie zmodyfikowana. Notatki Wittgensteina, 1914 Karykatura Wittgensteina Ostatni rękopis Wittgensteina LUDWIG WITTGENSTEIN Hasłem podsumowującym filozofię Wittgensteina może być zdanie – "Nie pytaj o znaczenie, pytaj o użycie" – stało się ono programem filozoficznym dla wielu przedstawicieli filozofii analitycznej na całym świeci. Nie ma tajemniczego bytu zwanego "znaczeniem" w sensie filozoficznym, język jest techniką, która daje możliwość komunikacji. Aby wiedzieć, co znaczą słowa, trzeba być w posiadaniu tej techniki oraz patrzeć na kontekst, w jakim są one przekazywane. Nie przywiązywał wagi do klasycznych problemów filozofii, bo większość z nich znika, gdy próbujemy je precyzyjnie wyrazić. LUDWIG WITTGENSTEIN Wiele cytatów z Wittgensteina stało się bardzo znanych oto niektóre z nich: • Świat to ogół faktów, nie rzeczy. • Każda rzecz jest niejako w przestrzeni możliwych stanów rzeczy. Przestrzeń tę mogę pomyśleć sobie jako pustą, ale nie mogę sobie pomyśleć rzeczy bez przestrzeni. • Istnienie i nieistnienie stanów rzeczy jest rzeczywistością. (Istnienie stanów rzeczy nazywamy też faktem pozytywnym, nieistnienie – negatywnym.) • Granice mojego języka oznaczają granice mojego świata.[ • Śmierć nie jest epizodem życia. Śmierci się nie doświadcza. • Dla odpowiedzi, której sformułować się nie da, nie da się także sformułować pytania. Nie ma żadnej z a g a d k i. Jeżeli da się w ogóle postawić pytanie, to m o ż n a również na nie odpowiedzieć. • Nie wystarczy dużo wiedzieć, aby być mędrcem. • Ambicja zabija myśl. • Oby Bóg dał filozofowi wgląd w to, co leży przed oczyma wszystkich. • Wzajemne pozdrowienie filozofów powinno brzmieć: Nie spiesz się! LUDWIG WITTGENSTEIN Wittgenstein był człowiekiem o silnej osobowości, wywarł wielki wpływ na rozwój i kształt dwudziestowiecznej filozofii , ale też na rozwój naukowy wielu bliskich mu osób, filozofów, ale nie tylko. Często porównuje się go Immanuelem Kantem, jako, że jego Traktat zainspirował wiele szkół, a do wyrażonych w nim poglądów odwołuje się do dziś wielu filozofów. Właściwie nic w tym dziwnego, bo tezy, jakie stawia zawierają całe bogactwo idei. Podróż do Francji, lipiec 1936 W ogrodzie Fellows, Cambridge, 1938 BIBLIOGRAFIA • Wolniewicz B., Rzeczy i fakty, Warszawa 1968. • Brehmer J, Ludwig Wittgenstein a religia, Kraków 2001. • Wittgenstein L, Dociekania filozoficzne, Warszawa 1972. • Wittgenstein L, Tractatus logico-philosophicus, Warszawa 2000. • Jasiński B., Leksykon filozofów współczesnych, Warszawa 1999. • Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 3, Warszawa 2002.
