seks i prokreacja - Centrum Niezależnego Życia i Aktywnej
advertisement
SEKS i PROKREACJA Doświadczeni w sztuce kochania wiedzą, że bardzo często zauroczenie partnerem i największa nawet miłość nie gwarantują udanego współżycia. Częściej cieszymy się erotyką dopiero wtedy, gdy dobrze poznamy ciało bliskiej nam osoby.Seks jest dobrym zwiastunem i miarą rodzącej się w człowieku tożsamości i samoświadomości. To jak czujemy się w seksie synchronizuje z tym, jaki dostęp mamy do osobistego potencjału. Jeżeli najintymniejsza sfera w naszym życiu jest przepełniona stresem, nie będziemy smakować sukcesów życiowych. Po urazie początkowo sfera erotyki schodzi na dalszy plan jednak prędzej czy później o sobie przypomina i lepiej wyjść erosowi naprzeciw niż przed nim uciekać. Niewielu ludzi potrafi wybrać własną drogę i stłumić potrzeby seksualne dla różnych ideałów,robią to oni z zaangażowaniem sporej energii, szukając ujścia dla swoich odczuć w literaturze, sztuce lub poezji. Wielu już poległo w takiej walce płacąc za to nawet szaleństwem. Wózek zmusza osoby niepełnosprawne do bardziej refleksyjnegoi świadomego traktowania seksualności. Wykorzystajmy to by cieszyć się nią bardziej.Sztuka miłosna wymaga wiedzy seksualnej. Życie seksualne zarówno osób sprawnych jak i po URK powinno być poprzedzone niezbędnym uświadomieniem z zakresu ABC fizjologii, anatomii i psychologii seksualnej, jak również poprzedzone poznaniem własnych upodobań seksualnych, marzeń, lęków, fantazji, które pomogą w porzucaniu uprzedzeń (ciało i umysł), wszystko po to by móc pełniej cieszyć się seksem, uczuciem i bliskością. Poznanie tej wiedzy może być pierwszym krokiem w kierunku odzyskania dobrego samopoczucia, poprawy jakości życia i ponownego czerpania radości z seksu. Mamy nadzieję, że dzięki tym materiałom sypialnia stanie się dla Was miejscem wielkiej, fascynującej, erotycznej przygody. Warto o tym pomyśleć, bowiem jedną z najczęściej spotykanych barier dla rozwoju sztuki miłosnej jest właśnie niewiedza. I. PODSTAWOWE POJĘCIA 1. AFRODYZJAKI - środki pobudzające libido; mogą być naturalne lub syntetyczne. Do najbardziej znanych należą: kantarydyna (bezwodnik kwasowy z muszki hiszpańskiej), johimbina (alkaloid z kory rośliny Corynthe yohimbine), korzeń żeń-szeń, seler i owoce morza; większość ma jedynie mityczne działanie (efekt placebo): penis tygrysa, sproszkowane rogi jelenia. Istnieją również substancje obniżające pobudliwość seksualnąanafrodyzjaki. 2. EJAKULACJA (ejaculatio) - wytrysk nasienia u mężczyzny 3. EJAKULAT - nasienie, sperma 4. EREKCJA - nabrzmienie (wzwód) członka (lub łechtaczki) na skutek wypełnienia krwią ciał jamistych 5. LUBRICATIO, lubrykacja - zwilżenie ścian pochwy na skutek zmian fizjologicznych spowodowanych podnieceniem seksualnym 6. MASTURBACJA (onanismus, masturbatio) - zaspokajanie popędu płciowego bez udziału partnera, najczęściej poprzez manipulacje w obrębie własnych organów płciowych; nazywane też samogwałtem, onanizmem. NARZĄDY PŁCIOWE • męskie: 1) wewnętrzne - jądra, najądrze, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy; 2) zewnętrzne - prącie, moszna; • żeńskie: 1) wewnętrzne - jajniki, jajowody, macica, pochwa; 2) zewnętrzne wargi sromowe, łechtaczka. 8. ONANIZM - nazwa pochodzi od biblijnego Onana, który „tracił nasienie na ziemię”; zob. masturbacja 9. ORGAZM (orgasmus) - szczytowanie, szczyt podniecenia seksualnego 10. ORGAZM WYOBRAŻENIOWY - orgazm osiągany dzięki wyobraźni, bez udziału bodźców zmysłowych i pobudzania sfer erogennych 11. OŚRODKI ZMYSŁOWE KOBIETY - miejsca szczególnie wrażliwe na pobudzanie seksualne, które umożliwiają przeżywanie orgazmu; nie występują u wszystkich kobiet, które przeżywają orgazm; zbudowane są z wielu nagromadzonych w ściśle ograniczonym miejscu receptorów, wrażliwych na bodźce dotykowe. U kobiet występują trzy takie ośrodki: jeden w łechtaczce i dwa w pochwie. Ośrodek zmysłowy położony w łechtaczce znajduje się w jej żołędzi i ma dosłownie „punktowy” obszar. W pochwie jednym z tych ośrodków jest przestrzeń Grafenberga (tzw. punkt G), znajdująca się mniej więcej na głębokości 2 palców poniżej wejścia do pochwy, na górnej ścianie pochwy, w pobliżu cewki moczowej. Drugie ognisko zmysłowe znajduje się pod szyjką macicy, w tylnym sklepieniu pochwy i również ma mały obszar o silnym unerwieniu 12. PETTING - osiąganie satysfakcji seksualnej bez stosunku, w wyniku innych czynności seksualnych, pieszczot 13. PRIAPIZM - długotrwała, bolesna erekcja członka; nazwa pochodzi od Priapa, fallicznego boga płodności, który był przedstawiany i czczony pod postacią mężczyzny z członkiem monstrualnych rozmiarów 14. SPERMA - wydzielina (płyn) zawierająca plemniki, wydzielana w czasie ejakulacji 15. STREFY EROGENNE - to odkryte przez partnerów podczas wspólnych pieszczot miejsca na ciele, które w szczególny sposób reagują na stymulację seksualną. Ich pieszczenie dostarcza miłych doznań, wzmaga pożądanie, niekiedy prowadzi do orgazmu. Najsilniej działają na nie bodźce dotykowe, żywo reagują też na lekkie uderzenia, chuchanie i dmuchanie Jest wiele sposobów, żeby odkryć tych kilkanaście szczególnie wrażliwych erotycznie stref na ciele partnera. Najlepiej gdy partner sam powie nam lub pokaże, punkty których głaskanie, ssanie, pocieranie, szczypanie sprawia największą przyjemność. Dotykanie najczulszych punktów to stopniowanie miłych wrażeń. Nie należy zapominać, że cierpliwe poszukiwanie ośrodków zmysłowości może rozbudzić seksapil, który dotąd był przed nami z jakiś powodów ukryty. Umiejscowienie i wrażliwość stref erogennych jest zmienna i zależy od płci: • u kobiet strefy erogenne obejmują średnio ok. 15 % pow. ciała • u mężczyzn strefy erogenne obejmują średnio ok. 3 % pow. ciała U osób z zaburzeniem czucia poniżej poziomu URK umiejętność poznania stref erogennych (tzw. mapy ciała) i optymalne ich pobudzenie przy zastosowaniu odpowiedniej siły, kierunku i zmienności bodźców dotykowych należy do jednego z najważniejszych czynników przystosowania seksualnego partnerów. Wrażliwość stref erogennych można wykształcać samodzielnie (intuicyjnie) lub skorzystać ze specjalnych ćwiczeń i treningów prowadzonych przez seksuologów. A. STREFY EROGENNE KOBIETY Jeśli zależy nam na bliskiej osobie i chcemy aby czuła się z nami dobrze podczas kontaktów seksualnych musimy nauczyć się jej ciała. Trzeba poznać, które obszary i jak powinniśmy dotykać, by móc cieszyć się pieszczotami i dowiedzieć się, co sprawia nam największą przyjemność. Cała powierzchnia skóry kobiety jest jedną wielką strefą erogenną. Poza okolicami narządów płciowych i piersiami, istnieje mnóstwo drobnych, niezwykle wrażliwych obszarów. Koniecznie trzeba je poznać, gdyż zajmowanie się nimi przez partnera jest dla kobiety bardzo miłe. Pieszcząc jej twarz, ramiona, ciepłe wgłębienie pod pachami, dłonie, plecy, biodra i brzuch, okolice pępka możemy wywołać podniecenie. NAJBARDZIEJ WRAŻLIWE PUNKTY: -PIERSI Piersi kobiece są nie tylko zasadniczym walorem jej urody, ale też i najbogatszym i najwrażliwszym instrumentem wzruszeń erotycznych. Piersi reagują na ślad ciepła, dotknięcia czy inne sygnały miłosne. Wystarczy myśl o bliskim mężczyźnie, jedno spojrzenie, wystarczy otarcie się o mężczyznę, aby zapoczątkować grę naczyniową i spowodować wzmożony dopływ krwi, powodujący uniesienie i zaokrąglenie się piersi. Pieszczenie całych krągłości, a zwłaszcza brodawek, przenosi bodźce do mózgu, a potem do łechtaczki. Dzięki czemu niektóre kobiety mają orgazm, gdy tylko mężczyzna rozbudzi piersi. Można je głaskać, ugniatać, lizać i gryźć - zależnie od upodobań kobiety. Miłych doznań dostarcza dotykanie piórkiem lub rzęsami. -BRZUCH Partner znajdzie na nim całe mnóstwo punktów erogennych. Szczególnie dużą przyjemność sprawia kobiecie dotykanie pępka. Miłe i wrażliwe na pieszczoty są boki - skóra od pach po biodra jest szczególnie wrażliwa. Partner może przesuwać palcami po bokach - może też lekko drapać paznokciami wtedy doznania będą głębsze. -UDA Kobiece uda są bardzo wrażliwe na pieszczoty. Zwłaszcza ich wewnętrzna strona. Jeśli mężczyzna chce sprawić kobiecie rozkosz, powinien nauczyć się masować jej uda. Pieszczoty należy zacząć nieco powyżej kolan i powolnymi, okrężnymi ruchami dotrzeć aż do wzgórka łonowego. -DŁONIE o tym, jak bardzo są ważne, przekonali się specjaliści od medycyny chińskiej. Po wewnętrznej stroni dłoni i pomiędzy palcami znajdują się zakończenia nerwów. Mężczyzna może delikatnie kreślić na skórze kobiety niewielkie okręgi - wokół zagłębień pomiędzy palcami, na obrzeżach dłoni; niech spróbuje wyczuć wszystkie kostki i rozmasować je delikatnie. -TWARZ, USTA, KARK, SZYJA Twarz ma kilka czułych punktów. Linia włosów, czoło, skronie, brwi, powieki, policzki, płatki uszu czekają na pieszczoty i pocałunki. U większości pań silną strefą erogenną są usta. Całowanie ich przenosi bodźce do innych miejsc, np. do łechtaczki. Ogromnie wrażliwe bywają też płatki uszu. Pieści się je, prawie nie dotykając, mimo to reakcje niektórych kobiet są bardzo gwałtowne, mogą graniczyć nawet z orgazmem. Podatnym na dotykanie miejscem są również szyja i kark. B. STREFY EROGENNE MĘŻCZYZNY Aby się kochać, mężczyzna musi zareagować na coś (bodziec), co spowoduje wzwód i pozwoli go długo utrzymać. Mężczyznę podnieca widok nagiej kochanki, widok jej piersi, nóg czy pośladków. Do pełni potrzebuje też pieszczot. Dlatego największą przyjemność sprawia mu, gdy partnerka dotyka, ssie, liże, muska i całuje szczególnie wrażliwe miejsca na jego ciele. Żeby seks był rozkoszą wystarczy poznać topografię czułych punktów i pieścić mężczyznę tak, jak tego potrzebuje. Partnerka powinna je odkrywać i nauczyć się je rozbudzać - dla swojej i mężczyzny radości i przyjemności. Najwrażliwszą strefą erotyczną u większości mężczyzn są okolice narządów płciowych. Dotykanie ich dostarcza panom dużo miłych wrażeń, niekiedy prowadzi wprost do orgazmu. Na bodźce seksualne u mężczyzn silnie reagują również okolice brodawek, kręgosłup i wgłębienia pod kolanami. Strefy erogenne są rozmieszczone w sposób indywidualny. U każdego mężczyzny mogą więc być liczniejsze i położone gdzie indziej. Dlatego warto spróbować gdzie znajdują się u partnera najbardziej czułe na dotykanie obszary. Należy pamiętać, że wrażliwa jest szczególnie ta część skóry, która pokryta jest włosami albo meszkiem. Sprawdzić możemy to poprzez muskanie skóry na głowie partnera, dotykanie owłosionego torsu, okolic karku, szyi (szczególnie na granicy z włosami), a także brody, wąsów i ust. NAJWAŻNIEJSZE PUNKTY EROGENNE: -TWARZ Pomiędzy łukami brwiowymi, u nasady nosa znajduje się bardzo interesujący punkt, nazywany też trzecim okiem. Lekkie rozmasowanie tego miejsca i skroni pomoże mężczyźnie skoncentrować się na doznaniach dotykowych. -USZY Delikatne pieszczoty uszu każdemu mężczyźnie sprawią przyjemność i pozwolą się zrelaksować. Możemy wodzić po krawędzi ucha albo też całować je delikatnie. Do takiego „masażu ucha” świetnie nadają się też wszelkiego rodzaju piórka i źdźbła trawy. Pobudzająco może także działać drażnienie płatków uszu i skóry w ich okolicach (mężczyzna lubi lekkie drapanie lub muskanie czubkiem wilgotnego języka). Szczególnie silne wrażenia możemy uzyskać dotykając małżowin, gdy narasta podniecenie. -KARK Łagodne przeczesywanie włosów partnera palcami, wyczuwanie kształtu głowy pozwoli odnaleźć prawdziwą kopalnię doznań. Szczególnym miejscem jest punkt styku czaszki z szyją, z tyłu głowy - niewielkie wgłębienie ukryte pod włosami. -RAMIONA W miejscu gdzie kciuki kobiety wspierają się o obojczyki mężczyzny, znajdujemy kolejny czuły punkt na mapie ciała partnera, kolejne miejsce bardzo wrażliwe na dotyk. -PIERSI Brodawki - kolejny punkt doznań. Możemy je delikatnie dotykać i masować. Pomiędzy nimi, na linii mostka znajdujemy jeszcze jeden magiczny punkt. -STOPY Pieszczoty palców stóp mogą być dla partnera bardzo przyjemne, szczególnie jeśli się je lekko całuje, ssie, łaskocze i uciska. SEKS II. CZYM JEST SEKSUALNOŚĆ I CO JĄ KSZTAŁTUJE? 1. CZYM JEST SEKSUALNOŚĆ? Seksualność to określenie siebie jako kobiety lub mężczyzny. Jest czymś intymnym z natury rzeczy, czyli osobistym i prywatnym. Jest wyrażana poprzez fizyczną i emocjonalną bliskość. Większości osób wydaje się, że życie seksualne to sposób na wyrażenie fizycznej intymności. Jednak, jest czymś więcej niż zbliżeniem seksualnym. Trzymanie się za ręce, przytulanie się i całowanie to dobre sposoby wyrażania intymności fizycznej. Natomiast intymność emocjonalna to więcej niż uczucia płynące z kontaktu fizycznego. Może być połączeniem samozadowolenia, wiary w siebie i poczucia własnej wartości. Może być także poczuciem wiary w innego człowieka oraz chęcią do podzielenia się z nim własnymi myślami i odczuciami. Seksualność jest zatem jednym z zasadniczych czynników motywujących ludzi do kontaktów i więzi interpersonalnych. Jest wrodzoną, naturalną potrzebą i funkcją naszego organizmu podobnie jak inne procesy fizjologiczne np. oddychanie. Jest integralną częścią natury człowieka, poprzez którą możemy realizować ważne życiowe zadania, tworzyć intymne więzi fizyczne i psychiczne. Znaczenia miłości, erotyzmu, partnerstwa, małżeństwa, seksu czy macierzyństwa w życiu każdego człowieka nie sposób przecenić. Któż z nas nie pragnął bliskości drugiego człowieka, jego zainteresowania, zrozumienia, czułości i bycia potrzebnym? Są to marzenia wszystkich ludzi, także tych, którym los brutalnie odebrał jedno z największych dóbr, jakim jest zdrowie i sprawność psychofizyczną. Erotyzm i seksualność ludzi niepełnosprawnych jest jeszcze ciągle tematem wzbudzającym kontrowersje. Problem seksualności niepełnosprawnych jest niezrozumiały, budzi niepokój, lęk, niepewność, zażenowanie i niechęć. Osoby niepełnosprawne mimo swej niepełnosprawności fizycznej, nie utraciły zdolności odczuwania i przeżywania, nie różnią się pod tym względem od ludzi zdrowych. Mają takie same potrzeby, pragnienia i problemy. Pragną i dążą do utrzymania związków seksualnych, chociaż nie zawsze muszą być one natury fizycznej. Osoby te nie odczuwają subiektywnego uczucia popędu seksualnego i zadowolenia, jakiego doświadczały przed urazem. Pomimo dysfunkcji fizycznych, psychoseksualne zaspokajanie potrzeb seksualnych pozostaje u nich na niezmienionym poziomie. Wszyscy, także niepełnosprawni, musimy sobie zdać sprawę z faktu, że o jakości życia, wnętrzu człowieka nie decyduje tylko sprawne ciało i wygląd zewnętrzny, ale także inne przymioty i wartości. Ogromne (a może największe?) znaczenie ma osobowość i to, co potrafimy ofiarować drugiej osobie - szacunek, troskliwość, wsparcie w trudnych chwilach - miłość. Jeżeli ktoś po urazie rdzenia kręgowego zaczął psychologicznie i emocjonalnie radzić sobie ze swoją sytuacją, powinien skupić się na tym, aby nauczyć się żyć z niepełnosprawnością również w wymiarze życia erotycznego. 2. JAKIE CZYNNIKI WARUNKUJĄ SEKS I EROTYZM? Rozmowy o seksualności, problemach i zaburzeniach seksualnych oraz ich leczeniu wymagają wprowadzenia. Niezbędne zatem jest omówienia anatomicznych, fizjologicznych i psychologicznych podstaw z dziedziny seksu i prokreacji. Do najważniejszych czynników warunkujących potencjał seksualny człowieka zaliczamy: A. CZYNNIKI BIOLOGICZNE - anatomia i fizjologia Ośrodki zawiadujące czynnościami seksualnymi człowieka znajdują się na trzech piętrach układu nerwowego. Najprostsze reakcje związane z erekcją prącia czy pobudzaniem narządów rodnych kobiety znajdują się w rdzeniu kręgowym na poziomie L5- Si. Jest to tzw. pierwsze piętro popędu płciowego. Odpowiada ono za: erekcję, wytrysk, lubrykację i orgazm. Do czynników wpływające na działanie I piętra zaliczamy: • hormony płciowe - ich poziom (np. testosteronu) warunkuje pobudliwość seksualną, • układ naczyniowy miednicy i jego sprawność - decyduje o fizycznej możliwości optymalnego przekrwienia i wypełnienia ciał jamistych członka, czyli o możliwości erekcji, • receptory czuciowe (strefy erogenne) - warunkują odpowiedni poziom pobudzenia umożliwiający rozwój erekcji, lubrykacji, wytrysku i orgazmu. • rdzeń kręgowy - ośrodki w odcinku LIS sterują mechanizmem wzwodu, wytrysku i orgazmu Sprawność I piętra zależy od wszystkich wyżej wymienionych czynników. Zaburzenie chociażby jednego z nich w wyniku URK może prowadzić do problemów w życiu seksualnym i niepłodności. Pierwsze piętro steruje bowiem obwodowymi reakcjami seksualnymi, prowadzącymi do współżycia seksualnego i do osiągnięcia orgazmu. Może ono pracować automatycznie i samoistnie np. w trakcie snu, przeważa jednak działalność świadoma, w wyniku bodźców płynących z ośrodków nadrzędnych. W podwzgórzu znajdujemy ośrodki zawiadujące emocjami, które są odpowiedzialne za pobudzanie seksualne i orgazm. Jest to tzw. II piętro popędu płciowego, które odpowiada za: ośrodki podkorowe popędu i antypopędu seksualnego. Piętro to steruje wrodzonymi reakcjami seksualnymi i określa specyficzne cechy danej płci. Pełną dojrzałość funkcjonalną osiąga w okresie pokwitania. Wiele mechanizmów działania tego piętra pozostaje niewyjaśnionych do dzisiaj. Ośrodki trzeciego piętra popędu płciowego znajdują się w korze mózgowej. Są one charakterystyczne dla człowieka i nie występują u innych gatunków. Piętro to jest odpowiedzialne za emocje wyższego rzędu takie jak miłość, przywiązanie, chęć poświęcenia się drugiej osobie. U osób dojrzałych ośrodki te przejmują kontrolę nad ośrodkami niższymi. Na ich funkcje ogromny wpływ ma wychowanie w okresie wczesnego dzieciństwa oraz w okresie dojrzewania. Piętro to wiąże się z tzw. humanizacją seksualizmu człowieka czyli INTEGRACJĄ seksu i płciowości z osobowością, systemem wartości, kulturą i uczuciowością wyższą. Proces rozwoju psychoseksualnego ma wieloletni i skomplikowany przebieg. Dojrzałość I i II piętra jest osiągana w okresie pokwitania, natomiast ok. 10 lat później dojrzałość osiąga III piętro. Głównym celem rozwoju psychoseksualnego jest przesunięcie dominanty z pięter niższych I i II (utożsamianych ze strukturami świata przyrody: wrodzonymi i samonarzucającymi się zachowaniami seksualnymi) do piętra najwyższego III, specyficznego dla człowieka, w którym następuje integracja seksualizmu i erotyzmu z całą osobowością, a szczególnie z uczuciami wyższymi, normami, systemem wartości, świadomością i samokontrolą. B. CZYNNIKI PSYCHICZNE Do czynników psychicznych zaliczamy przede wszystkim naszą osobowość i nasz charakter. C. CZYNNIKI SPOŁECZNO-KULTUROWE Zaliczamy do nich środowisko rodzinne, środowisko rówieśników, system kształcenia, obyczajowość, normy i zasady życia społecznego, tradycje kulturowe itp. D. WYMIAR DUCHOWY Znajdujemy tutaj religię i światopogląd. 3. PRZYCZYNY ZABURZEŃ SEKSUALNYCH U OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Przyczynami zaburzeń seksualnych u osób niepełnosprawnych mogą być czynniki organiczne, psychogenne i społeczno- kulturowe. W wielu przypadkach etiologia zaburzeń jest wieloczynnikowa i wynika z: • typu uszkodzenia w zależności od wysokości uszkodzenia dochodzi do: zaburzeń erekcji i lubrykacii; spadku popędu seksualnego czy innych zaburzeń utrudniających współżycie • typu osobowości u osób ze skłonnościami lękowymi i depresyjnymi czynniki psychogenne mogą nakładać się na czynniki organiczne i potęgować zaburzenia seksualne • biografii” seksualnej doświadczenia sprzed okresu choroby mogą motywować i stanowić punkt odniesienia; częste problemy z inicjacją występują u osób, które nie mają doświadczeń seksualnych sprzed okresu choroby • postawy wobec zaburzeń seksualnych zaburzenia seksualne powodują frustracje związane głównie ze zmianą funkcjonowania w roli kobiecej czy męskiej; pojawiają się mechanizmy obronne, kompleksy, lęki, poczucie mniejszej wartości itp., które mogą zarówno motywować jak i prowadzić do postawy rezygnacyjnej • relacji w związku uczuciowym partnerzy obawiają się jak będzie zachowywać się druga strona w przypadku braku satysfakcjonującego życia seksualnego; postawa partnera może mobilizować do rehabilitacji seksualnej lub prowokować poczucie zagrożenia • dostępu do informacji i pomocy - brak wyszkolonej kadry medycznej w placówkach zdrowia - brak dostępu do wiedzy na temat możliwości stymulacji seksualnej osób po URK - powielanie stereotypów dotyczących np. akcesoriów dodatkowych dostępnych w sexshopach (wibratory, pompki próżniowe, sztuczne penisy itp.), które postrzegane są jako patologicznie wyrafinowane; stosunków oralnych i analnych utożsamianych z orientacją homoseksualną lub dewiacją czy dotyczące treningów masturbacyjnych traktowanych jako patologia, a nie skuteczna pomoc III. JAK PO URAZIE ZMIENIA SIĘ SEKSUALNOŚĆ OSÓB Z URK? 1. MEDYCZNIE I.1. JAK URAZ RDZENIA KRĘGOWEGO WPŁYWA NA CIAŁO? A. CZUCIE W przypadku całkowitego uszkodzenia rdzenia stwierdza się brak czucia powierzchownego i głębokiego (dotyku, bólu, temperatury, ułożenia) oraz funkcji dowolnych mięśni na tych poziomach na których uległy zniszczeniu segmenty rdzeniowe. B. SPASTYKA Wiele z naszych odruchów jest kontrolowanych przez rdzeń kręgowy, ale zarządzanych przez mózg. Kiedy zostaje uszkodzony rdzeń kręgowy wiele z informacji z mózgu nie dociera do ośrodków ruchu. Odruchy niekontrolowane wzmagają się powodując spastykę. Niektórym osobom spastyka może bardziej pomagać niż przeszkadzać, gdyż pobudza mięśnie do nieustannej pracy. Mięśnie nie pracujące tracą swoją masę i siłę. Wiele osób wykorzystuje spastykę do pomocy przy wsiadaniu i wysiadaniu z wózka, przewracaniu się na łóżku, itp. C. OBRZĘKI NÓG Obrzęki nóg są częstą dolegliwością u osób po urazie rdzenia kręgowego. Delikatne obrzęki kostek są często spowodowane tym, że porażone mięśnie nóg nie pompują krwi i limfy z tkanek do dużych żył w kierunku serca, co powoduje ich zaleganie. Silne puchnięcie nóg podczas pierwszych kilku miesięcy po urazie powinno zaalarmować lekarzy, że dzieje się coś poważnego. Jeżeli wystąpi silny obrzęk nóg u osób po urazie rdzenia podczas pierwszego miesiąca od urazu, najczęściej jest to stan spowodowany zapaleniem żył głębokich. Choroba ta może wywołać także obrzęk stawu skokowego. Osoby unieruchomione przez dłuższy czas po urazie są bardzo podatne na tę dolegliwość. Jest to poważne schorzenie, nie leczone może doprowadzić do zawału żyły płucnej, a nawet do śmierci. D. AUTONOMICZNA DYSREFLEKSJA Autonomiczna dysrefleksja jest zagrażającym życiu następstwem uszkodzenia rdzenia kręgowego na poziomie szyjnym lub wyższych kręgów piersiowych. Objawia się, gdy wystąpi ból, podrażnienie, lub stymulacja w układzie nerwowym poniżej poziomu uszkodzenia rdzenia. Podrażniony obszar próbuje wysłać sygnał do mózgu, lecz jak wiadomo nie jest on w stanie przedostać się przez uszkodzenie, generuje więc niepożądane odruchy, niezależne od autonomicznego układu nerwowego. Tak jak spastyka oddziałuje na pracę mięśni, tak autonomiczna dysrefleksja oddziałuje na układ krwionośny i organy wewnętrzne. Wszystko, co może wywołać ból lub podrażnienie uruchamia autonomiczną dysrefleksję: - chęć oddania moczu czy wypróżnienia się - odleżyny, rany, oparzenia, poparzenia słoneczne - uderzenia czy jakikolwiek nacisk na ciało - wrastające paznokcie lub zbyt obcisła odzież Objawy takie jak dreszcze, pocenie się, uczucie uderzania krwi do głowy, podwójne widzenie, zawroty głowy, gwałtowne podwyższenie ciśnienia krwi, lub gęsia skórka na rękach i nogach to typowe sygnały autonomicznej dysrefleksji. W przypadku życia erotycznego dysrefleksja autonomiczna może być nawet zagrożeniem życia. Normalnie przy zbliżeniu występuje podwyższone ciśnienie krwi, co w przypadku osób z URK jest oznaką dysrefleksji. Należy więc zwracać baczną i szczególną uwagę na inne symptomy takie jak nieregularne bicie serca, zaczerwienienie twarzy, ból głowy, zatkanie zatok, dreszcze, gorączkę, zaburzenia w widzeniu, lub pocenie się powyżej miejsca uszkodzenia. Jeżeli zauważymy podczas współżycia jakiekolwiek oznaki dysrefleksji, powinniśmy natychmiast je przerwać. Jeśli objawy nie ustąpią, należy natychmiast skontaktować się z lekarzem! E. ODLEŻYNY Odleżyny są to uszkodzenia skóry i tkanek pod nią, spowodowane długotrwałym uciskiem. Osoby z paraplegią i tetraplegią są bardzo podatne na powstawanie odleżyn, ponieważ mają ograniczoną możliwość ruchu. Miejsca nadmiernie obciążone poprzez siedzenie lub leżenie są miejscami podatnymi na powstawanie odleżyn. Jeśli te miejsca pozostawić narażone na długotrwały ucisk zostaje zaburzone ukrwienie tych obszarów. Zbyt długi okres niedokrwienia tkanek prowadzi do ich rozpadu. Ponieważ uraz rdzenia kręgowego redukuje lub eliminuje odczucia poniżej miejsca urazu, wiele osób nie czuje normalnych sygnałów o konieczności zmiany pozycji, dlatego trzeba zwrócić na to baczną uwagę. Dobre odżywianie i właściwa higiena utrzymuje skórę w dobrej kondycji i pomaga w zapobieganiu powstawania odleżyn. F. BÓL Osoby sparaliżowane często cierpią na tzw. ból neurogenny, który jest rezultatem uszkodzenia nerwów w rdzeniu kręgowym. U takich osób doznania bólowe, intensywne pieczenie, lub uczucie szczypania mogą występować bez przerwy z powodu przewrażliwienia w niektórych częściach ciała. Niektórzy cierpią na bóle spowodowane zakwasami w mięśniach, tak jak ból ramion po przećwiczeniu, po zbyt długiej drodze pokonanej na wózku poruszanym za pomocą mięśni rąk lub mięśni zmęczonych przesiadaniem się z wózka do łóżka. Terapia bólu chronicznego może polegać na podawaniu leków, akupunkturze, elektrycznych stymulacjach rdzenia lub mózgu oraz na leczeniu operacyjnym. G. KŁOPOTY Z PĘCHERZEM MOCZOWYM I PRACĄ JELIT Większość urazów rdzenia kręgowego wpływa na funkcjonowanie pęcherza moczowego i jelit, ponieważ nerwy kontrolujące omawiane organy są odcięte poprzez uraz rdzenia od dopływu informacji z mózgu. Bez koordynacji z mózgiem mięśnie pęcherza nie potrafią ze sobą współdziałać i oddawanie moczu staje się upośledzone. Pęcherz potrafi się opróżnić bez najmniejszego ostrzeżenia, lub nadmiernie się przepełnić. W niektórych przypadkach mocz z pęcherza nie może się wydostać przez drogi moczowe i zaczyna powracać do nerek. Kontrola nad pęcherzem jest powszechną obawą osób po urazie, które rozpoczynają współżycie. Jest wiele metod, aby ustrzec się od niespodziewanych „wypadków” z pęcherzem. Po pierwsze planując zbliżenie powinny ograniczyć spożywanie płynów. Picie dużej ilości płynów powoduje szybszą produkcję moczu i tym samym szybsze wypełnienie się pęcherza. Osoby, które używają cewników do pęcherza powinny opróżnić pęcherz przed stosunkiem. Wiele kobiet korzystających z cewników Foleya, nie wie co z nim robić podczas stosunku. Ponieważ ujście cewki moczowej jest położone powyżej wejścia do pochwy, zabezpieczony cewnik można pozostawić na miejscu. Dokładnie przyklejony do uda lub brzucha (tak, aby nie było możliwe jego wyciągnięcie lub zaczepienie) nie powinien przeszkadzać w zbliżeniu. Cewnik można również usunąć na czas stosunku, ale należy go prawidłowo założyć zaraz po. Funkcjonowanie jelit zostaje porażone w podobny sposób. Jelita mogą być pobudzone przez cały czas lub też mogą okazać się „leniwe” i nie wykazywać aktywności potrzebnej do przesuwania resztek pokarmowych wewnątrz jelit. Może to powodować nadmierną potrzebę opróżniania lub też ręcznego usuwania powstałych stwardniałych mas kałowych, zwanych kamieniami kałowymi. Osoby po urazie rdzenia kręgowego powinny stosować odpowiednią dietę i kontrolować częstość wydalania kału, aby uniknąć „wypadków”. To najlepszy sposób na uniknięcie przykrych niespodzianek. Kiedy mamy swój własny plan wypróżnień, łatwiej o zapanowanie nad niespodziewanymi wypadkami. Może pomóc opróżnienie jelit i ograniczenie posiłków przed planowanym zbliżeniem. 1.2. JAK URK ZMIENIA PŁODNOŚĆ I FUNKCJE SEKSUALNE? Potrzeby seksualne i przejawy życia seksualnego osób niepełnosprawnych nie odbiegają od potrzeb i przejawów osób pełnosprawnych. W przypadku osób z URK zaspokojenie tych potrzeb może jednak natrafić na poważne utrudnienia wynikające z fizjologii, prowadzące do ograniczenia odbycia stosunku seksualnego oraz uzyskania satysfakcji seksualnej. Uraz rdzenia kręgowego ma większy wpływ na funkcje seksualne u mężczyzn niż ma to miejsce u kobiet. Większość kobiet po urazie rdzenia pozostaje płodna i może donosić i urodzić dzieci. Nawet te z poważnym uszkodzeniem mogą nauczyć się osiągać orgazm, chociaż wiele traci możliwość osiągnięcia satysfakcji seksualnej. Spadek doznań seksualnych związany z aktywnością seksualną jest tym większy, im wyżej zlokalizowane jest uszkodzenie, natomiast możliwość wiązania bodźców seksualnych z reakcją genitalną zależy od tego, czy uszkodzenie jest całkowite czy częściowe .Funkcje seksualne są przeważnie zniesione lub zaburzone przy uszkodzeniach niskich odcinków rdzenia, ale dopiero zniszczenie rdzeniowego ośrodka erekcji, znajdującego się na poziomie S3-S4 prowadzi do całkowitego i definitywnego zaburzenia czynności seksualnych. Rozległość zaburzeń seksualnych u osób po URK zależy od poziomu i stopnia uszkodzenia rdzenia (Lew Starowicz 1999): • C1-C3 - zaburzenia czucia poniżej szyi, brak erekcji psychogennej, wytrysku i orgazmu • C4-C5 - brak erekcji psychogennej i wytrysku, możliwe orgazmy pozagenitalne • C6-C8 - zaburzenia jak powyżej, możliwość osiągania przyjemności dzięki ręcznej stymulacji • Thl-Th5 - brak erekcji i lubrykacji (nawilżenia pochwy) zachowana wrażliwość brodawek piersiowych • Th6-Th12 - brak erekcji, u kobiet zaburzenia lubrykacji • Th12-L2 - zaburzenia rekcji i rubrykacji • L3-L4 - zaburzenia erekcji, lubrykacji, psychogennych reakcji seksualnych genitalnych • L5-S1 - brak czucia w obszarze narządów płciowych, możliwa reaktywność seksualna pozagenitalna 1.2.1. MĘŻCZYZNA A. WSPÓŁŻYCIE I PODNIECENIE SEKSUALNE Uszkodzenie rdzenia kręgowego jest przyczyną występowania poważnych zaburzeń funkcji seksualnych. Jest to związane z uszkodzeniem łuku odruchowego w rdzeniu. Spadek doznań seksualnych związany z aktywnością seksualną jest tym większy, im wyżej zlokalizowane jest uszkodzenie, natomiast możliwość wiązania bodźców seksualnych z reakcją genitalną zależy od tego, czy uszkodzenie jest całkowite czy częściowe. U mężczyzn z uszkodzeniem rdzenia występuje pogorszona zdolność do ejakulacji, brak ejakulacji (anejakulacja), zaburzenia erekcji oraz obniżona płodność (mała zawartość i słaba ruchliwość plemników). Pewne czynności seksualne w przypadku mężczyzn mogą być utrudnione bądź niemożliwe do realizacji. Możliwość odbywania stosunku płciowego wymaga zatem istnienia wielu czynników, oprócz uzyskania i utrzymania wzwodu. Możemy tu wymienić m.in. zainteresowania seksualne, osiągalność partnerki i sprzyjające okoliczności. B. EREKCJA, PŁODNOŚĆ, ORGAZM Fizjologiczna odpowiedź seksualna u mężczyzny polega na wystąpieniu erekcji, emisji, ejakulacji i orgazmu. Poszczególne etapy tej odpowiedzi następują kolejno po sobie, ale mogą też występować niezależnie, co jest widoczne zwłaszcza w przypadku patologii. Odczuwanie orgazmu jest związane z subiektywnymi wrażeniami powstającymi w ośrodkowym układzie nerwowym w rezultacie emisji i ejakulacji. O ile obecność orgazmu nie wpływa na zdolność prokreacyjną osobnika męskiego, to zaburzenia erekcji, a przede wszystkim ejakulacji, są przyczyną niepłodności. W rdzeniu kręgowym znajdują się dwa ośrodki erekcji oraz dwa ośrodki ejakulacji. Ośrodek erekcji psychogennej i współczulny ośrodek odpowiedzialny za emisję nasienia znajdują się na poziomie Thll-L2. Natomiast ośrodek erekcji odruchowej oraz ośrodek II fazy ejakulacji zlokalizowane są w obrębie S2-S4. Ośrodki umiejscowione w krzyżowym odcinku rdzenia odpowiadają głównie za odruchową część funkcji seksualnych u mężczyzn, a ośrodki z odcinka piersiowo-lędźwiowego w większym stopniu podlegają wpływom struktur wyższych. Całkowite uszkodzenie rdzenia powyżej obu ośrodków powoduje zniesienie erekcji psychogennej z zachowaną, często niewystarczającą, erekcją odruchową. Jest też przyczyną niewystępowania ejakulacji. . 2 Ośrodki ejakulacji U mężczyzn po URK mogą występować 3 typy erekcji: • spontaniczna, • psychogenna (za pośrednictwem współczulnego ośrodka erekcji). Erekcja psychogenna jest możliwa gdy uszkodzenie znajduje się na poziomie segmentu L2, gdyż nie jest przerwane wysyłanie bodźców współczulnych. Jeżeli uszkodzenie nastapiło poniżej lub w obrębie sfery wzbudzającej wzwód, między segmentami TH11 i S2, erekcja psychogenna pozostaje niemożliwa w przypadku całkowitego uszkodzenia rdzenia. Zdarzają się rzadkie przypadki uszkodzenia rdzenia na odcinku pomiędzy ośrodkiem erekcji psychogennej i odruchowej, u takich osób zostaje zachowana zdolność osiągania zarówno erekcji psychogennej jak i odruchowej. • odruchowa (wyzwalana przez miejscową stymulację dotykową mającą ośrodek w rdzeniu S2-S4) Przy uszkodzeniu między odcinkami L2 i S2 można oczekiwać, że nawet w przypadku paraplegii zostanie zachowana zarówno erekcja psychogenna jak i odruchowa. Zatem u mężczyzn z uszkodzeniem górnego odcinka motoneuronu (szyjne i piersiowe) występują zaburzenia erekcji psychogennej. Jest możliwe uzyskanie erekcji szlakami odruchowymi, występuje zniesienie zdolności do wzwodów psychogennych oraz upośledzenie wytrysków i orgazmów. Mimo, że u większości mężczyzn z całkowitym lub częściowym uszkodzeniem rdzenia kręgowego stwierdza się występowanie erekcji, to jednak najczęściej jest ona niepełna i z reguły nie pozwala na satysfakcjonujące współżycie. 1.2.2. KOBIETA A.WSPÓŁŻYCIE SEKSUALNE Dla kobiety normalne podniecenie seksualne objawia się przez nawilżenie pochwy (lubrykacja), powiększenie się łechtaczki, przyśpieszenie pracy serca i oddychania oraz zwiększone ciśnienie krwi To typowe objawy towarzyszące pobudzeniu seksualnemu psychicznemu i fizycznemu. Pobudzenie psychiczne to odpowiedź na bodźce stymulujące myśli, odruch, natomiast fizyczne to reakcja na przykład na dotyk czy pocałunek. Chociaż kobieta po urazie rdzenia może współżyć, to sposób jej odczuwania i odruchów zależy w dużej mierze od rodzaju i wysokości urazu. Większość kobiet po urazie zachowa fizyczną zdolność do współżycia, lecz utraci psychiczne odruchy. Kobiety, u których zachowane jest czucie na wysokości talii (Tli) i na wysokości ud (L-2) mają większą zdolność do odczuwania bodźców seksualnych U niektórych kobiet największy negatywny wpływ na współżycie seksualne ma brak wydzieliny w pochwie. Wydzielina ta ułatwia penetrację, a jej brak powoduje uszkodzenia i ból podczas współżycia. Można jednak zastosować preparaty zastępujące naturalną wydzielinę pochwy. Wskazane są środki na bazie wody. Nie należy nigdy używać nawilżaczy na bazie oleju. Większość kobiet po urazie traci częściowo lub całkowicie czucie w pochwie, co zmienia ich doznania fizyczne. Utrata kontroli nad mięśniami uniemożliwia kurczenie się mięśni pochwy i w rezultacie zmniejszą zdolność do pobudzania podczas stosunku. B. PODNIECENIE SEKSUALNE Podniecenie seksualne jest procesem stymulacji i przygotowaniem do współżycia. By osiągnąć odpowiedni poziom podniecenia, niektóre kobiety po urazie mogą potrzebować dłuższych pieszczot (gry wstępnej). Pewnym utrudnieniem może być zidentyfikowanie swoich miejsc erogennych, ale ich poszukiwanie (samodzielne lub z partnerem) może stać się częścią pieszczot, zabawy erotycznej. Pomocą w tych poszukiwaniach może być np. wibrator, albo wiedza o tym, co i jak pobudza inne kobiety. C. ORGAZM Orgazm to intensywne odczucie przyjemności podczas szczytowania pobudzenia seksualnego. Ponieważ orgazmy różnią się rodzajem i intensywnością u wszystkich kobiet, trudno jest stwierdzić, czy uraz rdzenia kręgowego ma jakikolwiek wpływ na zdolność osiągania orgazmu. W przypadku uszkodzeń całkowitych dochodzi do zaniku orgazmu. D. PŁODNOŚĆ Płodność to zagadnienie bardzo ważne dla kobiet po urazie, będących w odpowiednim wieku do urodzenia dziecka. Zazwyczaj po URK, jako przeżyciu traumatycznym, następuje zatrzymanie się na krótki czas cyklu menstruacyjnego. Taka przerwa może trwać nawet do 6 miesięcy. Po uregulowaniu się cyklu menstruacyjnego możliwość zajścia w ciążę nie jest zaburzona. Kobiety, u których menstruacja nie powróciła, powinny skontaktować się z lekarzem, który zaleci stosowną kurację. 2. PSYCHICZNIE Główne lęki i ewentualne problemy psychologiczne związane są z postrzeganiem siebie i swego ciała. Wygląd jest ważny dla każdego, a dla osób po URK zaakceptowanie własnego, zmienionego wizerunku to ważny element dostosowania się do nowej sytuacji. Ma też wielki wpływ na odczuwanie przez nie pociągu seksualnego i ich życie seksualne. Jest rzeczą naturalną, że na zaakceptowanie swojego zmienionego przez wypadek ciała potrzeba czasu. Jeśli ktoś nie miał kłopotów z akceptowaniem siebie przed wypadkiem, po wypadku łatwiej mu się dostosować do nowej sytuacji. Jeżeli osoba niepełnosprawna uważa się za atrakcyjną, łatwiej jej uwierzyć, że inni też tak sądzą. Jeżeli natomiast nie wierzyła w siebie przed urazem, trudniej jej uwierzyć, że po wypadku może być atrakcyjna seksualnie. Trudno jej przystosować się do nowej sytuacji, będzie unikać zbliżeń. Uraz niekoniecznie musi zmienić seksualność. Osoby po URK mogą ją wyrażać fizycznie i emocjonalnie. Muszą jednak zrozumieć jak uszkodzenie wpływa na ich umysł i ciało, jakie dokonały się zmiany i jak z nimi żyć. Muszą zaakceptować własne ciało i swoje „ja” po urazie, kiedy utrudnione jest obiektywne spojrzenie na siebie, samoocena i akceptacja. Konieczna jest przekonanie (lub przynajmniej świadomość), że o jakości życia, o sposobie jego przeżywania nie decyduje tylko sprawne ciało, ale także inne czynniki. Zatem, by żyć w zgodzie ze sobą i zaspokajać swoje potrzeby musimy poznać nasze możliwości (i ograniczenia) i nauczyć nowych sposobów dawania (doznawania) przyjemności. Kiedy się z tym uporamy, będziemy mogli czuć się dobrze poznając, odczuwając wszystkie aspekty seksualności i cieszyć się nimi bez względu na poziom uszkodzenia. 3. SPOŁECZNIE Dla normalnego rozwoju człowieka ogromne znaczenie mają kontakty międzyludzkie. Potrzebujemy uznania i zainteresowania ze strony drugiej osoby. Zaburzenia seksualne powodują frustracje związane głównie ze zmianą funkcjonowania w roli kobiecej czy męskiej. Pojawiają się mechanizmy obronne, kompleksy, lęki, zmniejszone poczucie własnej wartości, osłabienie i ograniczenie kontaktów społecznych i konsekwencje tego, które mogą zarówno motywować jak i prowadzić do postawy rezygnacyjnej, frustracji czy kompleksów. Oso by po URK obawiają się zachowania partnera w przypadku braku satysfakcjonującego życia seksualnego, jak będzie odbierał nie w pełni sprawne ciało i ograniczenia z tego wynikające. Czynniki te powodują odsunięcie i alienację od płci przeciwnej. Najlepszym sposobem na akceptację jest pokonanie swoich „słabości” związanych z codziennym życiem. Seksualność to coś naturalnego, więc zdrowe podejście do życia zaczynamy od poznania faktów związanych z wpływem urazu rdzenia na życie intymne. Bez względu na poziom urazu, jest rzeczą normalną, że pojawią się obiekcje, obawy i pytania. Osoby, które znają swoją wartość, akceptują siebie, są pozytywnie nastawione do siebie i świata, nie mają problemów w kontaktach z innymi osobami, potrafią się cieszyć i w pełni realizować w każdej dziedzinie życia, w tym i w życiu erotycznym. 4. INTYMNIE Intymność jest jednym z największych skarbów człowieka, a w związku dwojga osób bardzo dużą rolę odgrywa umiejętność uszanowania naturalnej potrzeby posiadania obszarów wyłącznie dla siebie. Nie doceniamy intymności i często nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak bardzo jest nam potrzebna. Tymczasem właśnie intymność (wnętrze) - i ta w samotności, i ta w towarzystwie partnera - jest czymś, co potrafi umacniać w nas równowagę duchową. Potrzeba tej równowagi jest tak oczywista jak fakt, że nam jej coraz częściej brakuje. W zabieganej codzienności, często nawet nie jesteśmy świadomi, jak wspaniałym lekiem dla naszej psychiki może być intymność. Powinniśmy o nią walczyć. Powinniśmy tworzyć swoje własne obszary, w które nie wedrze się ani telewizja, ani natrętni znajomi czy przyjaciele. Powinniśmy dążyć do tego, by nasze otoczenie nauczyło się szanować naszą intymność, ona pomoże w budowaniu „przyjaznego środowiska dla miłości” - uczucia dla człowieka najważniejszego. Miłość bez intymności obumiera, staje się niepełnowartościowa, chłodna. Intymność sprzyja wsłuchaniu się w siebie i wsłuchaniu w drugiego człowieka. Bez żadnych ograniczeń. Od nas zależy, jak dalece pozwolimy komukolwiek wkraczać w naszą intymność. I jeszcze jedno: intymność dojrzała, najwspanialsza, to także taka, kiedy w partnerskim związku potrafimy znaleźć sposób na wytyczenie jej granic; kiedy jedno i drugie zrozumie, że pewnych granic nie da się przekroczyć Najczęstsze obawy związane z życiem seksualnym: • „Wypadki” z pęcherzem • „Wypadki” z wypróżnieniem • Niemożność zaspokojenia partnera • Poczucie nieatrakcyjności • Brak osobistej satysfakcji • Przygotowania to zbyt duży kłopot • Utrata zainteresowania • Brak zadowolenia ze współżycia IV. CO NAM OFERUJE MEDYCYNA? 1. SPECJALIŚCI Pomoc przy zaburzeniach seksualnych powinna rozpocząć się od rzetelnej i kompleksowej diagnostyki prowadzonej krok po kroku, a dopiero potem — leczenia. Zastosowanie każdej formy leczenia problemów ze sferą seksualną, należy poprzedzić konsultacją lekarską. Do grona specjalistów u których osoby z URK powinny szukać pomocy zaliczymy: SEKSUOLOGA, UROLOGA, GINEKOLOGA, PSYCHOLOGA i ANDROLOGA. Nie ma powodu, abyś był zakłopotany lub zawstydzony podczas omawiania Twoich problemów z lekarzem. Bądź po prostu otwarty i szczery. Jeżeli lekarz nie podejmował wcześniej takich tematów, mogło to wynikać z szacunku dla Twojej prywatności. Twój lekarz powinien zapewnić Ci zrozumienie, pomoc i przede wszystkim dostarczyć informacji. Najważniejsze jest, abyś nie bał lal się wizyty u lekarza. FARMAKOLOGIA Aby w pełni zrozumieć działanie środków farmakologicznych musimy najpierw zapoznać się z fizjologicznym mechanizmem erekcji i jego przebiegiem. MECHANIZM EREKCJI - w wyniku pobudzenia seksualnego napływająca krew do ciała jamistego powoduje twardnienie członka. Rozszerzone tętnice w ciałach jamistych uciskają żyły i tym samym hamują odpływ krwi — wzwód trwa. 2.1. LEKI Leki te dzielimy na dwie grupy: leki pierwszej generacji (VIAGRA, LEVITRA) oraz drugiej generacji (CIALIS). 2.1.1. LEKI PIERWSZEJ GENERACJI A. VIAGRA (SILDENAFIL) Pierwszy doustny lek na zaburzenia erekcji. Skuteczny i bezpieczny. Przede wszystkim dlatego, że jest to lek, a nie afrodyzjak i sam w sobie nie wywołuje pobudzenia seksualnego, przywraca natomiast mężczyznom zdolność naturalnego reagowania na bodźce seksualne. U części mężczyzn zaczyna działać po 20 minutach od przyjęcia. Jest skuteczny w zaburzeniach erekcji spowodowanych różnymi przyczynami. Skuteczność działania zmniejsza obfity posiłek (uwaga na tłuszcze - np. nawet pół bułki z masłem i żółtym serem), alkohol i nikotyna. Optymalny czas działania do godziny, możliwy - do 6 godzin. B. LEVITRA (WARDENAFIL) Budowa chemiczna niemal identyczna z yiagrą, działanie również, choć czasem stosowana u pacjentów opornych na wcześniejsze leczenie sildenafilem. 2.1.2. LEKI DRUGIEJ GENERACJI A. CIALIS (TADALAFIL) Najnowocześniejszy lek na zaburzenia erekcji, znacznie różni się budową od leków I generacji. Duża skuteczność nawet do 36 godzin po przyjęciu. Zaczyna działać po 16 minutach od przyjęcia (u ok. 30% pacjentów, u pozostałych po ok.30). Konieczna stymulacja seksualna. Dzięki długiemu działaniu partnerzy mogą wybrać dogodny moment zbliżenia, przywraca kobiecie aktywną rolę w związku, pozwala jej na inicjowanie zbliżeń bez obawy zawstydzenia partnera. Działa niezależnie od przyjmowanych posiłków i alkoholu. UWAGA !!!!Leki przepisuje wyłącznie lekarz,z uwzględnieniem przeciwwskazań do ich stosowania.Leki należy kupować tylko w aptekach BAZARY, SEX-SHOPY I INTERNET WYKLUCZONE! 2.2. INIEKCJE DO CIAŁ. JAMISTYCH CZŁONKA Iniekcje do ciał jamistych członka polegają na wstrzyknięciu bezpośrednio do ciał jamistych członka substancji, która powoduje rozluźnienie mięśni gładkich, rozszerzenie się głównych naczyń i wypełnienie członka krwią. Leki stosowane do iniekcji to: - prostaglandyna El (inaczej PGE, Aprostadil czyli Cayerject, Prostin) - fentolaminy - papaweryna (wycofywana) Lekarz wybiera lek i ustala dawkę, informuje również o jego bezpiecznym stosowaniu i przechowywaniu. Objawami ubocznymi stosowania leków wstrzykiwanych w ciała jamiste mogą być: - priapizm: przedłużająca się erekcja spowodowana nie odpływaniem krwi (u 15% pacjentów, ale tylko do 1,3% pacjentów stosujących Cayerject), - guzki i zwłóknienia w miejscu wstrzyknięcia, krwiaki podskórne, ból w miejscu wstrzyknięcia lub całego prącia, 2. 3. LEKI PODAWANE DO CEWKI MOCZOWEJ Docewkowo podaje się środek naczyniowy (instylacja), który po wchłonięciu poprzez błonę śluzową cewki moczowej wywołuje powstanie wzwodu. Leki te nie są jeszcze zarejestrowane w Polsce. 3. AFRODYZJAKI Mianem afrodyzjaków określamy środki pobudzające seksualnie. Nazwa wywodzi się od imienia bogini miłości zmysłowej Afrodyty. Afrodyzjaki były znane we wszystkich czasach i kulturach. Moc seksualną przypisywano roślinom, owocom, minerałom, zwierzętom, głównie na podstawie podobieństwa do narządów płciowych, obserwacji przyrody, empirycznych doświadczeń i magii. Afrodyzjaki można podzielić na pięć grup: 1. analogiczną - przypominają swoim kształtem narządy płciowe: np.: ostrygi, korzeń żeńszeń; PRZYPRAWY- Przyspieszają trawienie i poprawiają krążenie, - dzięki czemu czujemy się lżejsi i pełni energii. Legenda głosi, że Don Juan jadał na śniadanie omlet z 10 jajek, do którego garściami wsypywał przyprawy i dzięki temu, a nie jakiejś wyjątkowej sile, kochał sięcałymi dniami. Dlatego w kuchni nigdy nie powinno zabraknąć bazylii, chili, cynamonu, curry, kolendry, lubczyku, gałki muszkatołowej, papryki, pieprzu i wreszcie korzenia żeń-szenia - rośliny miłości. Korzeń tej chińskiej rośliny już dawno uznano za afrodyzjak. Wzmacnia, dodaje energii, podtrzymuje seksualną aktywność. Nie pobudza zmysłów, ale pozwala przedłużać stosunek. Żeń-szeń można palić, żuć i pić jak herbatę. Przepis na żeńszeniówkę. Zanurzyć korzeń w 0,51 wysokoprocentowej wódki. Zamknąć i pozostawić na miesiąc. Osłodzić miodem. Można też od razu zalać korzeń osłodzoną miodem wódką. Nalewkę pije się codziennie, ale nie więcej niż kieliszek. 2. skojarzeniową - mają związek z praktykami seksualnymi, często dawno zapomnianymi, są reliktami dawnych wierzeń, które przerwały w tradycji ludowej np.: zając poświęcony bogini Afrodycie, podłużne bochenki chleba poświecone Priapowi bogowi płodności; 3. terapeutyczną - substancje, którym przypisywane jest podniecające działanie na organizm człowieka. Używane są w postaci napojów i pokarmów, są wdychane lub stosowane zewnętrznie. • ZIOŁA-np. Johimbina; jest to zioło pozyskiwane z kory wiecznie zielonego drzewa rosnącego w Kamerunie, Kongu i Gabonie. Johimbina nie leczy - wpływa głównie na ośrodki zmysłowe w mózgu, powodując wzmocnienie doznań. Są to krople do picia, uzyskiwane z chrząszcza o takiej właśnie nazwie, przeznaczone zarówno dla pań, jak i panów. • OWOCE-Wzmagają ochotę na miłość. Jeśli kochankowie na deser zjedzą banana, melona, granat, mango, morelę i brzoskwinię (do wyboru) oczywiście poczują przypływ energii. • JARZYNY-Bogate w witaminy i mikroelementy, powinny być obecne w miłosnej diecie. Seler, por, bakłażan, korzeń pietruszki, sałata i papryka wspaniale działają na seksapil kobiet i potencję mężczyzn. Podobną moc mają grzyby, zwłaszcza smardze i prawdziwki. • NAPOJE-Łagodnie rozbudzają pożądanie. Wskazane są soki, lekkie wina i szampan,. Cudownie rozgrzeje nasze zmysły także kieliszek węgierskiego tokaju. • MIĘSO-. Apetyt na ponowny seks wyostrzają dania z drobiu i zajęcy. Za afrodyzjaki uchodzą podroby: wątroba, nerki, żołądki, flaki, szpik kostny i móżdżek. • JAJKA-Znakomicie działają na potencję. Im są mniejsze, tym większa ich skuteczność. Najlepiej jeść surowe, najwyżej lekko ścięte, nigdy gotowane na twardo. . • KAKAO-Zawsze miej pod ręką czekoladę. Ziarno kakao to nie tylko składnik słodkich deserów, ale też afrodyzjak, który zawiera substancje pobudzające. Kawa waniliowa z odrobiną cynamonu i mus czekoladowy to rozkosz zarówno dla podniebienia, jak i dla zmysłów. Po takiej dawce naturalnych „pobudzaczy”, wzrośnie temperatura miłosnych zapałów. • OWOCE MORZA-Mają działanie silnie pobudzające. Wiedział o tym Casanoya i zjadał codziennie na śniadanie 50 ostryg. Za afrodyzjaki uważa się także krewetki, homary, ośmiornice oraz ryby: łososia, sandacza, pstrąga, węgorza, solę. Dobrą sławą cieszy się również kawior. Dziś do afrodyzjaków zalicza się również: czosnek, seler, por, pietruszkę, bakłażany, brokuły, szparagi, wszystkie jarzyny liściaste (czyli sałaty i kapusty), a także paprykę, marchew oraz różne kiełki (główne pożywienie rzymskich gladiatorów). Na seksapil i płodność kobiet oraz potencję mężczyzn działają grzyby, zwłaszcza prawdziwki, smardze i trufle. Z owoców: awokado, jeżyny, kiwi, ananasy oraz orzechy włoskie. Z mięs za afrodyzjaki uchodzą przede wszystkich podroby: wątroba, żołądki, nerki i móżdżek. 5. wrażeniową - zaliczmy do nich masaż, literaturę erotyczną, ilustracje lub filmy erotyczne, gry miłosne i technik; urozmaicają współżycie seksualne lub zwiększają jego intensywność. AFRODYZJAKI, KTÓRE STUDZĄ MIŁOSNE ZAPĘDY Alkohol w nadmiarze zamiast pobudzać - usypia. Wódka tylko w pierwszej chwili sprawia, że krew krąży szybciej. Po chwili, niestety przychodzi niemoc: tak intelektualna, jak i seksualna. Piwo wywołuje ociężałość, a po jego wypiciu kochankowie mają nieświeży oddech. Ciężkostrawne mięso ostudza miłosne zapały. Zakochani powinni więc unikać kotletów wieprzowych, bitek wołowych i krwistych befsztyków. Źle na zmysłowość wpływają też wszelkie słodkości, mączne potrawy i ziemniaki. Tak więc kolacja, po której zamierzamy się kochać, powinna składać się z dań lekkostrawnych i lampki szampana. 4. MECHANOTERAPIA 4.1. PIERŚCIENIE UCISKOWE Pierścienie uciskowe stosowane są u mężczyzn, którzy potrafią osiągnąć erekcję, ale nie mogą jej utrzymać. Po wystąpieniu erekcji zakładają pierścień uciskowy (wykonany z gumy lub silikonu) u podstawy prącia. Ucisk przeciwdziała odpływowi krwi i wspomaga utrzymanie erekcji. 4.2. APARAT PRÓŻNIOWY Aparaty próżniowe przeznaczone są dla mężczyzn, którzy nie mogą osiągnąć erekcji. Wywołują wzwód poprzez wytworzenie próżni wokół prącia i umożliwienie w związku z tym napływu krwi do ciał jamistych. Najczęściej wykonane są z przeźroczystego plastiku cylinder nakłada się na prącie i za pomocą ręcznej lub elektrycznej pompki wytwarza się w nim podciśnienie - próżnię wokół członka. Po osiągnięciu erekcji (co może zabrać około 2 minuty), na nasadę prącia (podstawy członka) nakłada się elastyczny pierścień uciskowy, który uniemożliwia odpływ krwi i zapewnia utrzymanie uzyskanego wzwodu. Po nałożeniu pierścienia plastikowy cylinder zdejmuje się. Pozwala to bezpiecznie utrzymywać erekcję przez co najmniej pół godziny. Różni się ona jednak od wzwodu samoistnego — członek jest zimny i siny. Ostrożność muszą zachować osoby z brakiem i zaburzeniem czucia (ucisk dłuższy niż 30 minut może uszkodzić delikatną tkankę członka). 5. ZABIEGI CHIRURGICZNE Zabiegi chirurgiczne przeznaczone są dla mężczyzn polegają na wszczepieniu do prącia implantów umożliwiających jego usztywnienie i są stosowane w przypadku, gdy inne metody zawodzą. 5.1. PROTEZA CZŁONKA Do zabiegów stosuje się implanty napełniane: To sztywne cylindry, które operacyjnie umieszcza się obok ciał jamistych, połączony z nimi niewielki zbiornik z płynem wszczepia się na podbrzuszu, a pompkę w mosznie. Kilkakrotne uciśnięcie pompki przenosi płyn z pojemnika do cylindrów, które napełniają się i powiększają, poszerzając w ten sposób i wydłużając członek. Implant ten ma wielką zaletę, gdyż erekcja następuje natychmiastowo. Jest jednak dość skomplikowany w użyciu. implanty giętkie (tzw. półsztywne) To dwa silikonowe pręciki, które można łatwo zginać i prostować. Umieszczone operacyjnie w ciałach jamistych powodują permanentną erekcję, którą można ukryć poprzez mechaniczne zgięcie członka. Wyprostowanie organu palcami natychmiast przygotowuje go do stosunku. 6. POMOCNICY EROSA - GADŻETY W sklepach z akcesoriami erotycznymi („sex-shopach”) można znaleźć wiele artykułów, które umożliwiają lub urozmaicają współżycie. Najczęściej kupowane są afrodyzjaki, wibratory, pierścienie i inne akcesoria. Znajdziemy tam również miłosne mikstury (tabletki, krople, kremy), które pobudzają układ płciowy, zwiększają wydzielanie hormonów, wzmagają potencję i wrażliwość skóry na dotyk, uaktywniają wyobraźnię. 6.1. PRZYKŁADOWE AKCESORIA 1) Bawole oczko zakłada się na członek w miejscu, gdzie trzon penisa przechodzi w żołądź. Służy do pobudzania ścian pochwy w trakcie stosunku. Przed założeniem trzeba je na około 30 minut zanurzyć w gorącej wodzie. Skóra, z której jest wykonane, robi się elastyczna, a włoski stają się miękkie i jedwabiste. 2) Kulki do drażnienia pochwy - kiedy są w środku, stymulują jej najwrażliwsze miejsca dzięki ruchom ciała lub pociąganiu za niteczki, występują również kulki doodbytnicze 3) Różnego rodzaju sztuczne penisy, korki analne i wibratory — lateksowe, gumowe, z cyberskóry, ze specjalnymi nakładkami do seksu analnego i pochwowego, dodatkowymi wypustkami pieszczącymi łechtaczkę, programatorami i in. 4) Sztuczne pochwy... 5) „Przedłużacze” członka — zakładane na specjalnej „uprzęży”, lub wbudowane w prezerwatywę 6) „Pierścienie miłości” podtrzymujące erekcję. Zakłada się je na wzwiedzionego penisa, mogą mieć dodatkowe wypustki pieszczące okolice łechtaczki. 7) „Ssawki” — pompki próżniowe dla kobiet — przyłożone do warg sromowych lub sutków tworzą podciśnienie, to powoduje napłynięcie krwi i zwiększenie wrażliwości nabrzmiałych organów 8) Nakładki na palce — specjalne tworzywo i wypustki pomagają w pieszczeniu intymnych miejsc9. Różne prezerwatywy Wybór prezerwatyw w sex-shopach jest znacznie większy niż aptekach. Można tam znaleźć kondomy od najzwyklejszych po smakowe, specjalnie profilowane, z wypustkami, a nawet zabawne - z końcówkami w kształcie zwierzęcych głów (mają mikroszczeliny, dlatego zawsze powinny być używane ze środkiem plemnikobójczym lub wkładaną pod nie dodatkową prezerwatywą), pokryte środkiem plemnikobójczym albo podniecającym, opóźniające wytrysk, bardzo cienkie - dla osób, u których prezerwatywa zmniejsza doznania, lub grube - do kochania się pierwszy raz, a także do miłości analnej, kolorowe, smakowe i inne. 10) Podkładki, poduszki, wałki — ułatwiają współżycie w różnych pozycjach 11)Afrodyzjaki W Polsce najchętniej kupowana jest hiszpańska mucha. Są to krople do picia, uzyskiwane z chrząszcza o takiej właśnie nazwie, przeznaczone zarówno dla kobiet, jaki mężczyzn. Popularne są także krople „Johimbinum”. W sex-shopach dostępne są także specjalne żele i środki nawilżające, używane przez kobiety mające skąpą lubrykację. Można tu również kupić środki opóźniające wytrysk. I wiele, wiele innych środków i „gadżetów” — wyobraźnia ludzka także w sferze erotyki nie zna granic. To, czy skorzystamy z dostępnej, bogatej oferty zależy tylko od nas.... i od partnera. Często najskuteczniejsze są najprostsze środki — romantyczna kolacja przy świecach, extra bielizna, albo wspólne obejrzenie filmu pornograficznego... IV. SEKS BEZ KONSEKWENCJI Seks to wspólne przeżywanie rozkoszy, ale również wspólna odpowiedzialność. I chociaż utarło się, że „zabezpieczenie się” to głównie sprawa kobiety, wiedzę o antykoncepcji powinien mieć każdy z partnerów. Jedyną w 100% skuteczną metodą antykoncepcji jest ... całkowita wstrzemięźliwość. Ale skoro nie myślimy tylko o miłości platonicznej... Przedstawiamy metody najbardziej i najmniej pewne według indeksu Pearla. Ten wskaźnik informuje o tym, jaka jest możliwość zajścia w ciążę przy stosowaniu określonej metody. Gdy np. wynosi 1 oznacza to, że na 100 kobiet, które stosowały określoną metodę przez cały rok, w ciążę zaszła jedna. Im niższy wskaźnik Pearla - tym skuteczniejsza jest dana metoda. 1. ANTYKONCEPCJA A. PIGUŁKI To jeden z najwygodniejszych sposobów, chociaż wymaga dyscypliny. Zanim ginekolog przepisze pigułki hormonalne, zaleca pełne badanie ginekologiczne, cytologię i badanie piersi. Skłonność do pewnych chorób wyklucza korzystanie z pigułek. Inne przeciwwskazania: krwawienia niezwiązane z menstruacją, widoczne żylaki, zapalenie żył albo zakrzepica naczyń, choroba niedokrwienna serca, nowotwór piersi, szyjki macicy lub guzy wątroby, palenie papierosów. Rodzaje pigułek: • Jednofazowe - dla kobiet młodszych. Wszystkie tabletki mają ten sam kolor i zawierają tę samą ilość estrogenu i progesteronu (np. Rigeyidon, Maryelon, Cilest, Minulet, Stediril, Loyeston, Minisiston, Mercilon, Logest, Diane -35, Microgynon). • Dwufazowe - w opakowaniu są dwa rodzaje tabletek 10 + li, różniących się między sobą kolorem. Wszystkie zawierają tyle samo estrogenu, ale zmienia się ilość progesteronu (np. Anteoyin). • Trójfazowe - w opakowaniu są 3 rodzaje tabletek 6 + 6 + 9 lub po 3x7 w różnych kolorach. Wszystkie pigułki zawierają tę samą ilość estrogenu, ale wzrasta w nich zawartość progestagenu (np. Trinovum, Trisiston, Tri-Regol, Triquilar, Milyane). ZALETY - wysoka skuteczność, łatwość zażywania, regulacja długości cyklu miesiączkowego do 28 dni, zniesienie stanu napięcia przedmiesiączkowego, złagodzenie bólu menstruacyjnego i zmniejszenie krwawienia, zmniejszenie ryzyka zapalenia przydatków, osteoporozy, zapalenia stawów oraz raka trzonu macicy czy jajników. WADY- wymagają regularnego zażywania, co najmniej 2 razy w roku konieczna jest kontrola lekarska, mogą powodować migreny, w pierwszych dwóch, trzech miesiącach przyjmowania mogą pojawić się plamienia, nudności, bóle głowy i piersi, u niektórych kobiet na początku obniżają popęd płciowy, nieznacznie Co może zmniejszyć skuteczność pigułki? Antybiotyki, leki przeciwgruźlicze, przeciwpadaczkowe, a także nasercowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. Zanim więc lekarz przepisze jakiś lek, należy powiedzieć mu, że przyjmujemy pigułki. Cilest może niekiedy osłabić cebulki włosów. Trisiston naśladuje naturalny rytm hormonalny organizmu. Kolejne tabletki Grayistatu trzeba przyjmować w odstępie nie przekraczającym 60 godzin. Trinordiol. Cyferki od 1 do 21 na opakowaniu ułatwiają stosowanie. ________ Wśród dostępnych w polskich aptekach pigułek, Mercilon maB. ZASTRZYK HORMONALNY Np. podawany domięśniowo co 12 tygodni preparat Depo-proyera. Zawiera on progesteragen - hormon, który powstrzymuje jajeczkowanie. Po zastrzyku jego stężenie w organizmie powoli się obniża, aż do kolejnej iniekcji. Jest to metoda dla kobiet, które nie mogą zażywać doustnych pigułek i matek karmiących. ZALETY - Wygodny, działanie antykoncepcyjne następuje już następnego dnia po zastrzyku, zmniejsza uciążliwe dolegliwości, związane z napięciem przedmiesiączkowym, nie wpływa negatywnie na popęd seksualny, 5-krotnie zmniejsza ryzyko enodometriozy. WADY - Zdarza się, że powoduje zaburzenia miesiączkowania, w pierwszych dniach po iniekcji może występować ból głowy, przy długim stosowaniu wzrasta ryzyko osteoporozy, po rezygnacji z tej metody przez pół roku trudniej zajść w ciążę. C. WKŁADKI Jeśli nie zdecydujemy się na pigułki lub zastrzyk, warto pomyśleć o wkładkach domacicznych, zwanych też spiralami. Są równie pewne, a nawet wygodniejsze - zakłada się je raz na 3-5 lat. Do dyspozycji mamy przede wszystkim wkładki z miedzią. Mają różne kształty: spirali, litery T lub cyfry 7 czy zaokrąglonego łuku. Wkładki poleca się kobietom, które przynajmniej raz rodziły i nie zamierzają w ciągu kilku lat zachodzić w ciążę. Raczej nie powinna z takiego środka korzystać kobieta, która nie współżyje regularnie lub często zmienia partnerów — zwiększa się wtedy ryzyko infekcji dróg rodnych. Mirena - wkładka z hormonem. To hit wśród metod zapobiegania ciąży - ma najwyższą skuteczność. Ta metoda łączy w sobie zalety zwykłej wkładki z antykoncepcją hormonalną. Leczy również poważne ginekologiczne dolegliwości. Mirena ma kształt spirali z miniaturowym zbiorniczkiem zawierającym progestagen. Stopniowo uwalniany hormon powoduje gęstnienie śluzu szyjkowego, a także hamuje narastanie błony śluzowej macicy. W ten sposób uniemożliwia zagnieżdżenie się zapłodnionego jajeczka. najmniejszą ilość hormonów. ZALETY- Są bardzo skuteczne, nie przeszkadzają przy współżyciu, działają długo i tylko miejscowo, mogą je stosować kobiety karmiące piersią. Spirala z hormonem zmniejsza ryzyko rozwoju mięśniaków, a także nowotworu trzonu macicy, zapobiega rozrostowi śluzówki macicy, a więc też rozwojowi endometriozy. WADY - Przez pierwszy miesiąc po założeniu mogą powodować lekkie bóle podbrzusza, zakładanie czasem bywa bolesne, możliwe są niekiedy plamienia, nieodpowiednie dla kobiet z wadą macicy. D. GLOBULKI Środki te wkłada się jak najgłębiej do pochwy na 10-15 minut przed stosunkiem. Po rozpuszczeniu się tworzą nieprzenikalną dla plemników barierę. Zawierają zwykle nonoxynol, który obezwładnia plemniki, ale nie uszkadza materiału genetycznego. Działają przez ok. godzinę. (np. Patentex Oyal, Kolpotex Oyal) E. KREMY (PIANKI) PLEMNIKOBÓJCZE Przed każdym stosunkiem wprowadza się je głęboko do pochwy za pomocą aplikatora dołączonego do opakowania. Działanie środka zaczyna się natychmiast. (np. Delfen) ZALETY - Działają również bakteriobójczo oraz antywirusowo, dodatkowo nawilżają pochwę, a więc pośrednio ułatwiają penetrację. WADY - Mogą uczulać, trzeba chwilę odczekać, nim globulka się rozpuści i zacznie działać; pienią się, a przy częstym stosowaniu mogą wywoływać podrażnienie śluzówki. F. PREZERWATYWA Większość prezerwatyw pokryta jest środkiem nawilżającym oraz plemnikobójczym. Zatem kondom to zarówno mechaniczna, jak i chemiczna zapora dla plemników, uniemożliwiająca im dotarcie do macicy. Przed każdym zbliżeniem trzeba jednak zakładać nową prezerwatywę. Ich wybór jest ogromny. ZALETY - Są niedrogie, nie oddziałują na cały organizm, chronią dodatkowo przed chorobami przenoszonymi drogą płciową (także przed zakażeniem wirusem HIV). WADY - Zakładania prezerwatywy trzeba się nauczyć, bywa, że lateks uczula, prezerwatyw nie mogą używać mężczyźni cierpiący na zaburzenia wzwodu. G. ZGODNIE Z NATURĄ Skuteczność tych metod nie jest zbyt duża, nadają się wyłącznie dla kobiet nie chorujących i bardzo zdyscyplinowanych, o regularnych cyklach, oraz dla par, które potrafią rygorystycznie powstrzymać się od seksu w dni płodne. • Tzw. kalendarzyk małżeński Metoda ta polega na ustaleniu dni płodnych. W tym celu odejmuje się 14 dni od średniej długości cyklu. Za płodne uważa się 2 dni przed owulacją i 2 dni po niej. Dla bezpieczeństwa dodaje się jeszcze 2 dni przed jajeczkowaniem i po nim: przy cyklu 28 dniowym trzeba więc zachować wstrzemięźliwość od 10 do 18 dnia. Ten sposób może być stosowany wyłącznie przez kobiety miesiączkujące naprawdę regularnie i prowadzące ustabilizowany tryb życia. • Termiczna - tzw. Palmera By ustalić moment jajeczkowania, trzeba codziennie o tej samej porze (najlepiej rano) mierzyć temperaturę. U zdrowej kobiety w czasie cyklu temperatura zmienia się w zależności od hormonalnej czynności jajników - od miesiączki do owulacji jest niższa, po owulacji wyższa. Przyjmuje się, że czwartego dnia po wzroście ciepłoty ciała rozpoczyna się okres tzw. niepłodności poowulacyjnej. Przy pomocy tej metody nie można zaobserwować zbliżającego się jajeczkowania. Dlatego też pierwszej fazy cyklu nie wolno traktować jako okresu bezpiecznego (zwłaszcza przy krótkich cyklach). • Obserwacja śluzu - metoda Billingsów Śluz wytwarzany w szyjce macicy zmienia się w poszczególnych fazach cyklu. Okres płodny rozpoczyna się, gdy kobieta czuje wyraźną wilgotność w pochwie, spowodowaną pojawieniem się śluzu. Najpierw jest on gęsty, a potem rozciągliwy, przezroczysty. Po 3 dobach od ostatniego dnia jego występowania zaczyna się okres tzw. niepłodności poowulacyjnej. Wtedy śluz jest gęsty, lepki, matowy i nierozciągliwy. Niestety, sporo czynników wpływa na zmianę cech śluzu (wystarczy np. lekki stan zapalny), dlatego metoda ta czasem zawodzi. ZALETY — metody zgodne z naturą nie obciążają organizmu, nie wywołują skutków ubocznych. WADY - są mało skuteczne i wymagają żelaznej samodyscypliny, nie chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, wymagają od partnerów całkowitej abstynencji w dni płodne, są kłopotliwe w stosowaniu. Kobietom po URK odradza się stosowanie: • doustnych środków antykoncepcyinych - ze względu na zwiększone ryzyko zatorowości płuc i mózgu. Wszystkie kobiety z URK obciążone są 2 czynnikami ryzyka zakrzepicy: zastojem żylnym i unieruchomieniem. • wkładek śródmacicznych - u kobiet z umieszczonym na stałe cewnikiem, ze względu na zwiększone ryzyko przewlekłego zapalenia szyjki błony śluzowej macicy. Ponadto wkładki śródmaciczne wykazują tendencję do wydłużania krwawienia, co ze względów oczywistych jest niekorzystne dla kobiety z URK. Środki zalecane dla kobiet po URK: • środki plemnikobójcze (żele, spray, kapsułki) • kapturki • prezerwatywy 2. CHOROBY Choroby przenoszone przez kontakt płciowy są prawie zawsze przenoszone z osoby chorej na zdrową przez stosunek pochwowy lub analny, albo kontakt ust i narządów płciowych. Kiedyś mówiono, że schorzenia intymne są wstydliwe. Dziś żenujące jest, gdy o zauważonych objawach nie powie się lekarzowi. Ze względu na to, że zakażenie przebiega w wielu przypadkach bezobjawowo, nie leczone infekcje mogą stać się przyczyną poważnych dolegliwości. Dlatego nie wolno ignorować żadnego symptomu, np. bólu i pieczenia narządów płciowych, powiększenia węzłów chłonnych, częstszego oddawania moczu, świądu, nadmiernej wydzieliny lub wycieku z narządów płciowych, a także ich owrzodzenia. Z takimi objawami trzeba natychmiast zgłosić się do lekarza. Do najczęstszych chorób wenerycznych zaliczamy: *Rzeżączka (tryper, gonorea) Chorobę wywołuje bakteria Neisseria gonorrhoeae. Pierwsze symptomy dają się zauważyć 25 dni po współżyciu z nosicielem. Osoba zakażona odczuwa swędzenie i pieczenie cewki moczowej, często oddaje mocz. Nieco później z ujścia cewki zaczyna wyciekać gęsta ropna wydzielina. Jest brązowo żółta i nieprzyjemnie pachnie. Ujście cewki robi się czerwone i obrzęknięte. Jeśli kochankowie odbyli stosunek analny lub oralny, rzeżączka może zaatakować odbytnicę albo gardło i tam należy szukać symptomów choroby (obfita śluzowa wydzielina, ból gardła, świąd odbytu i wydzielina). Częściej jednak zakażenie tych miejsc przebiega bezobjawowo i dopiero badanie krwi pozwala wykryć rzeżączkę. U kobiet oznaki zakażenia występują zdecydowanie rzadziej niż u mężczyzn. Jeśli się pojawiają, są krótkotrwałe i mało dokuczliwe. Późna lub przeprowadzona bez lekarza kuracja może prowadzić do zwężenia cewki moczowej i zapalenia gruczołów w obrębie układu płciowego, a także do dalszych ciężkich powikłań, takich jak zapalenie wsierdzia, stawów i bezpłodność. *Kiła (syfilis, lues) Wywołuje ją krętek blady, który poprzez układ krwionośny atakuje cały organizm. Może być wrodzona, można się też jej nabawić przez kontakty seksualne. W 3 tygodnie po zarażeniu się, w okolicach narządów płciowych (ale także na wargach i na języku) pojawiają się niewielkie czerwone krostki, które wysychają i odpadają, odsłaniając owrzodzenie. Rana goi się sama i znika. Ale nie oznacza to cofnięcia się choroby. Po 6 tygodniach od zakażenia wysypka może pojawić się na całym ciele. Towarzyszy jej obrzmienie węzłów chłonnych. Niekiedy chory czuje się tak, jakby miał grypę. Także te symptomy mijają samoistnie. Stadium trzecie objawia się zapaleniem stawów, a potem ciężkimi zaburzeniami czynności serca i mózgu. We wszystkich stadiach kiłę leczy się penicyliną. Jednak ta choroba występuje rzadko. Mężczyźni chorują na nią częściej niż kobiety. *Opryszczka narządów płciowych (herpes yaginalis) Opryszczka wywołana jest przez wirusa Herpes simplex, występującego w dwóch odmianach. Po 10 dniach od zakażenia na narządach płciowych widoczne są zmiany przypominające „zimno” na ustach i wokół nich. Na początku kobieta odczuwa swędzenie warg sromowych dużych, a mężczyzna trzonu prącia. Po 24 godzinach w miejscu swędzenia można dostrzec małe, czerwone krostki, które zmieniają się w pęcherzyki wypełnione płynem. Gdy pękną, w ciągu 5 dni tworzą się strupki, które goją się po 7-14 dniach. Osoba zarażona nie pozbywa się wirusa do końca życia. Ale jego powtórny atak nie zawsze kończy się chorobą. Obecnie stosuje się doustnie acycloyir, który już po kilku dniach łagodzi objawy. Chlamydioza Powoduje objawy podobne do rzeżączki, ale pojawiają się one później, na ogół w 2 tygodnie po zakażeniu. U kobiet stan zapalny rozwija się najczęściej w szyjce macicy. Dlatego pieczenie przy oddawaniu moczu jest ledwo wyczuwalne, a wydzielina skąpa. Kobieta, nie odczuwając żadnych dolegliwości, nieświadomie zaraża partnera. Także wśród mężczyzn jest wielu bezobjawowych nosicieli. Niektórzy odczuwają jedynie parcie w pęcherzu. Ale nawet takich symptomów nie należy lekceważyć, ponieważ choroba może doprowadzić do chronicznych stanów zapalnych spojówek i stawów. Najskuteczniejszą ochronę stanowi łączne stosowanie mechanicznych i chemicznych środków antykoncepcyjnych. *Kłykciny (condyiomata acuminata) Powstają wskutek działania wirusa przenoszonego w trakcie stosunków płciowych. Zmiany w okolicach narządów płciowych stają się widoczne zwykle w ciągu 1-3 miesięcy po zakażeniu. To wyrośla brodawkowe o powierzchni kalafiorowatej umiejscowione głównie na narządach płciowych, mają tendencję do rozsiewania się. U mężczyzn obrastają napletek, ujście cewki moczowej, trzon penisa i odbyt. U kobiet występują na wargach sromowych i wokół odbytu. Kłykciny jako takie nie są zbyt niebezpieczne i można je łatwo usunąć (elektrokoagulacje, a w razie konieczności zabieg chirurgiczny). Kłykciny są chorobą stosunkowo powszechną, którą można, ale nie jest łatwo się zarazić. *Rzęsistki To organizmy jednokomórkowe (tzw. pierwotniaki) poruszające się za pomocą rzęsek i rozmnażające w środowisku kwaśnym. Pierwsze objawy ich pojawienia się to swędzenie i stan zapalny pochwy oraz sromu, pieczenie przy oddawaniu moczu, żółtawe, pieniste upławy o nieprzyjemnej woni. Rzęsistek może przenosić się przez wilgotne tekstylia, ręczniki, bieliznę osobistą, ale można się go też nabawić siadając na sedesie, pływając w basenie, czy poprzez kontakty seksualne. Chociaż u mężczyzn bardzo często nie występują żadne dolegliwości lub są one niewielkie, muszą się oni poddać się równoczesnemu leczeniu. Standardowe leczenie to kuracja metronidazolem. *AIDS(Acquired Immune Deficiency Syndrome) - jest chorobą wywoływaną przez wirus HIV. Wirus żyje w płynach ciała ludzkiego - krwi, spermie, czasem w ślinie. Niszczy on komórki krwi zwane limfocytami, odpowiedzialne za ochronę ustroju przed chorobami. Dlatego chorobę tę nazywa się „zespołem nabytego upośledzenia odporności”. Pierwsze symptomy zakażenia przypominają grypę. Potem może nastąpić trwający lata okres utajenia, podczas którego objawy nie występują, ale system immunologiczny wciąż zmaga się z wirusem. Być zarażonym znaczy tyle, że wirus HIV przeniknął do organizmu i rozprzestrzenił się. O tym czy dana osoba zachoruje na AIDS, w dużej mierze decyduje stan układu odpornościowego organizmu w momencie zarażenia wirusem. Niebezpieczne są kontakty seksualne z osobami z grup ryzyka: homoseksualistami, narkomanami, prostytutkami. Nie zarazimy się natomiast, gdy choremu na AIDS podamy rękę, pocałujemy go w policzek, wypijemy herbatę z jego szklanki czy skorzystamy ze wspólnej toalety. AIDS nie jest chorobą, którą można się zarazić przez zwykły kontakt towarzyski z nosicielem wirusa HIV. Wirus musi być wprowadzony do organizmu przez otwartą ranę skóry lub błonę śluzową wyścielającą odbyt, pochwę lub usta. Odbyt jest miejscem szczególnie wrażliwym, ponieważ wyścielająca go błona śluzowa jest bardzo cienka i delikatna, a zatem stosunek analny niesie z sobą większe niebezpieczeństwo zarażenia się AIDS niż inne formy aktywności seksualnej. Większość lekarzy jest zdania, że istnieje tylko niewielka możliwość zarażenia się AIDS podczas jednorazowego kontaktu płciowego z osobą chorą lub nosicielem. Zazwyczaj zakażenie następuje w przypadku kilkakrotnych stosunków seksualnych z osobą lub osobami zarażonymi. Obecnie choroba ta jest nieuleczalna. PROKREACJA I. JEŚLI CHCESZ BYĆ MAMĄ - CIĄŻA PO URAZIE RDZENIA KRĘGOWEGO. Kobiety po urazie rdzenia kręgowego stają przed wieloma wyzwaniami natury zdrowotnej. Ponieważ stanowią zaledwie około 20% osób ulegających URK, wiedza na temat ich zdrowia i samopoczucia jest skąpa, a wiele z dostępnych informacji - nieaktualnych, zwłaszcza tych odnoszących się do ciąży i porodu. Bez względu na poziom uszkodzenia albo dysfunkcji, kobiety z urazem rdzenia mogą mieć i mają dzieci. • zarówno one same, jak i ich partnerzy i lekarze powinni jak najwięcej wiedzieć o ciąży i porodzie • są tak samo odpowiedzialne za swoje dzieci jak inne kobiety • muszą zadecydować czy są fizycznie, emocjonalnie i finansowo przygotowane do posiadania dziecka • muszą wiedzieć jak zmienia się ich ciało i jak uniknąć komplikacji podczas ciąży • jeśli nie chcą mieć dzieci - potrzebują zabezpieczenia antykoncepcyjnego 1. ZAPŁODNIENIE Może nastąpić w naturalny sposób, jak również poprzez zapłodnienie wspomagane - sztuczne zapłodnienie tzw. rozród wspomagany. Wyróżniamy 4 główne specjalistyczne techniki medyczne zapłodnienia wspomaganego: • Inseminacja • Dojajowodowe przeniesienie gamet (plemników i komórek jajowych) - zapłodnienie in yiyo • Zapłodnienie pozaustrojowe z transferem zarodka — zapłodnienie in vitro • Zapłodnienie wspomagane mikrochirurgicznie A) INSEMINACJA DOMACICZNA Najprostszą z technik wspomaganego rozrodu jest inseminacja domaciczna nasieniem partnera (IUI - intrauterine insemination). Wykonywana może być samodzielnie w domu lub przy niepełnowartościowym nasieniu w warunkach szpitalnych. Wybrane z nasienia zdrowe plemniki podaje się specjalnym cewniczkiem poprzez szyjkę macicy bezpośrednio do jej jamy, co pozwala na ominięcie bariery śluzu szyjkowego i znajdujących się w nim czynników uszkadzających plemniki (przeciwciała, bakterie, pierwotniaki, grzyby). U kobiet z cyklami owulacyjnymi skuteczność tej metody sięga 56% w ciągu 6 miesięcy. B) DOJAJOWODOWE PRZENIESIENIE GAMET W metodzie tej w większości przypadków konieczne są bardziej skomplikowane zabiegi. Zarówno od kobiety, jak i od mężczyzny pobiera się komórki rozrodcze czyli komórki jajowe i plemniki. W celu zoptymalizowania postępowania stosuje się jednocześnie hormonalną stymulację owulacji, co pozwala na uzyskanie wzrostu kilku, kilkunastu pęcherzyków jajnikowych w jednym cyklu. Pobrane z nich poprzez nakłucie pod kontrolą USG dojrzałe komórki jajowe wraz z zawiesiną plemników podaje się podczas laparoskopii poprzez strzępki jajowodu do jego bańki, gdzie dochodzi do zaplemnienia i zapłodnienia in yiyo. Jest to tzw. dojajowodowe przeniesienie gamet (GIFT - gamete intrafallopian tube transfer). Technikę tę stosuje się w sytuacji niepłodności immunologicznej o niejasnej etiologii oraz w przypadku niewielkich zrostów pozapalnych. Skuteczność tej metody sięga 30% pod warunkiem, że kobieta nie ukończyła 35 roku życia. C) ZAPŁODNIENIE POZAUSTROJOWE Z TRANSFEREM ZYGOT LUB ZARODKÓW DO JAJOWODÓW Częściej od dojajowodowego przeniesienia gamet (GIFT) stosuje się zapłodnienie pozaustrojowe i transfer zarodka . W wyniku transferu zygot do jajowodów lub transferu zarodków do jajowodów uzyskuje się większy odsetek ciąż (36-45%) Jest to korzystniejsze zwłaszcza u kobiet z endometriozą. Zabiegi te różnią się od GIFT tym, iż do połączenia gamet dochodzi in vitro, czyli „w probówce”, a poprzez laparoskop do jajowodów podaje się zarodki w kolejnych fazach rozwoju, takich jak tuż przed implantacją (zagnieżdżeniem) w błonie śluzowej macicy w cyklu naturalnym. Im więcej zarodków uzyskamy in vitro, tym większa szansa na poczęcie. Metody te są drogie i wymagają wykonywania laparoskopii (zabiegu operacyjnego), a więc wiążą się z możliwością dodatkowych powikłań. Cykle wyindukowane są zazwyczaj połączone z niewydolnością ciałka żółtego, stąd konieczna jest równoczesna suplementacja progesteronowa. Jeżeli po 6 cyklach z zastosowaniem technik wspomaganego rozrodu nie uzyskamy ciąży, powinniśmy odstąpić od dalszego leczenia przynajmniej na kolejne pół roku. Czasem zdarza się, że zmęczony dużymi dawkami hormonów organizm w tym okresie zareaguje spontaniczną, prawidłową owulacją i kobieta zachodzi w ciążę. 2. PRZYGOTUJ SIĘ DO CIĄŻY A) ZROZUMIEĆ CZYM JEST CIĄŻA By bezpiecznie zajść i donosić ciążę, trzeba być do tego przygotowanym. Zatem poza chęcią urodzenia dziecka każdej kobiecie, a zwłaszcza po urazie rdzenia, potrzebna jest wiedza. Jej partnerowi również. Najpierw porozmawiajcie z lekarzem (najlepiej ginekologiem) — wyjaśni zagadnienia natury medycznej i psychologicznej, na które możecie się natknąć. Dowiecie się o potencjalnych komplikacjach podczas ciąży oraz sposobach zapobiegania im. Niestety niewielu lekarzy rozumie specyficzną sytuację kobiet po URK i orientuje się w ich możliwościach rozrodczych. Ci, którzy nic o tym nie wiedzą mogą nakłaniać do unikania ciąży, lub nawet zalecić niepotrzebną i niechcianą aborcję. Dlatego niezmiernie ważne jest znalezienie osoby rozumiejącej i znającej problemy związane z URK — możesz popytać innych lekarzy, a najlepiej kobiety w podobnej sytuacji. B) PRZYGOTOWANIE DO CIĄŻY Jeżeli zajdziesz w ciążę, zanim porozmawiasz z ginekologiem, powinnaś zgłosić się do niego natychmiast. Poniżej kilka rad, ważnych nawet jeszcze przed decyzjąo urodzeniu dziecka: • Leki Wiele leków przepisywanych przez lekarzy i tych w wolnej sprzedaży, używanych przez kobiety po urazie, może powodować późniejsze problemy podczas ciąży. Niektóre mogą mieć niepożądany wpływ na płód. Należy więc konsultować używanie wszystkich leków (nawet witamin) z lekarzem ginekologiem już przed zajściem w ciążę i podczas każdego jej trymestru. W niektórych przypadkach możesz być zmuszona do stosowania leków (przy zapaleniach pęcherza moczowego, bólach, dysfunkcjach seksualnych, spastyce, wypróżnieniach). • Badanie urologiczne Zanim zdecydujesz się zajść w ciążę, powinnaś zrobić kompleksowe badania urologiczne. Poza wyjątkowymi przypadkami podczas ciąży nie powinno się wykonywać prześwietleń promieniami Rentgena - mogą uszkodzić płód. Twój ginekolog i ty powinniście uzgodnić jakiego rodzaju badania urologiczne powinnaś wykonać i w jaki sposób powinnaś dbać o swoje drogi moczowe. • Zmiany fizyczne U niektórych kobiet po urazie rdzenia pojawiają się zmiany w układzie kostnym - skrzywienie kręgosłupa, pęknięcia miednicy lub przemieszczenie się stawu biodrowego. Te schorzenia mogą w znacznym stopniu ograniczyć miejsce potrzebne do wzrostu płodu i uniemożliwić donoszenie ciąży do końca. Mogą również uniemożliwić poród naturalny. • Podejście grupowe Jeżeli twój ginekolog ma ograniczoną wiedzę na temat ciąży u kobiet po URK, konieczne jest podejście „grupowe”. Ty i twój ginekolog możecie skonsultować się z lekarzem rodzinnym, pielęgniarką, urologiem, anestezjologiem, neurologiem, fizykoterapeutą, aby omówić obawy odnośnie ciąży i porodu. 3. CIĄŻA ZMIENI TWOJE ŻYCIE A) PRZEBIEG CIĄŻY „Ciąża wysokiego ryzyka” oznacza podwyższony poziom wystąpienia komplikacji podczas ciąży. Ciąża u kobiety po urazie rdzenia jest właśnie tak określana. Nie oznacza to jednak, że ciąży należy unikać. Oznacza to tylko, że należy podjąć specjalne kroki, aby zapobiec możliwym powikłaniom. Nie da się przewidzieć wszystkich komplikacji, ale wiedza na ich temat ułatwi poradzenie sobie z nimi. Czasem problemy mogą pojawić się na początku ciąży i ustąpić z biegiem czasu, inne mogą utrudniać przebieg całej ciąży, a nawet poród. Każdy trymestr niesie ze sobą nowe wyzwania, dlatego tak ważne jest abyś ty i twój ginekolog byli świadomi potencjalnych problemów. Obydwoje powinniście opracować plan zapobiegania komplikacji medycznych i być świadomi możliwych problemów. • Pierwszy Trymestr Zmiany nastroju, zawroty głowy, bóle głowy, zmęczenie, niestrawności oraz mdłości to naturalne zmiany jakie odczuwa większość kobiet podczas pierwszego trymestru. Objawy te zazwyczaj ustępują z czasem. Jako kobieta z urazem rdzenia powinnaś wiedzieć, że niektóre z tych naturalnych zmian, mogą być oznakami komplikacji. Na przykład ból głowy może być oznaką autonomicznej dysrefleksji. Ból głowy z mdłościami może być oznaką zapalenia dróg moczowych. Dlatego należy dokładnie informować swojego ginekologa o wszystkich symptomach mogących sugerować kłopoty. 25 Kontrola nad wypróżnieniami może stanowić kłopot w pierwszym trymestrze. Dwie najbardziej popularne zmiany podczas ciąży dotyczą zaparć i biegunki. W zależności od problemu lekarz może zalecić zwiększenie lub zmniejszenie picia wody lub spożycia błonnika. Może być konieczne opróżnianie się częściej lub przyjmowania środków zmiękczających kał albo lewatywy - ale tylko wyraźnie zalecone przez ginekologa. • Drugi Trymestr Potencjalne zagrożenie komplikacjami wzrasta w drugim trymestrze. Kiedy ty i twój ginekolog pracujecie nad kontrolą ewentualnych kłopotów, należy pamiętać, że metody zapobiegania im mogą się zmieniać z trymestru na trymestr. Inaczej mówiąc, twoja kontrola wypróżnień w pierwszym trymestrze może nie być tak efektywna w drugim i trzecim trymestrze. Często trzeba szukać innych rozwiązań tego samego problemu. Wiele kobiet obawia się przybierania na wadze. Przyrost masy ciała może wpływać na zdolność o wykonywania codziennych czynności (problemy z przemieszczaniem się na wózek lub z poruszaniem się na nim, szybkie męczenie się) Rozwiązania problemów związanych z przyrostem wagi mogą być różne. Jeżeli stanie się to kłopotliwe możesz rzadziej przesiadać się na wózek lub z wózka. Możesz wypożyczyć lub kupić wózek elektryczny, jeśli będziesz mieć kłopoty z poruszaniem się na aktywnym. Być może będziesz potrzebować pomocy innych, albo będziesz musiała zmienić sposób wykonywania codziennych czynności. Kontrola oddawania moczu. Płód rośnie i uciska na pęcherz moczowy. Ciśnienie zmniejsza pojemność pęcherza, co prowadzi do częstszych skurczów ze strony pęcherza. Kobiety używające cewników nie zakładanych na stałe, muszą częściej być cewnikowane, albo zdecydować się na stały cewnik na czas ciąży. Mogą pojawić się zapalenia dróg moczowych osoby po URK są na nie bardziej narażone. Nie leczone infekcje mogą doprowadzić do przedwczesnego porodu. Objawy infekcji: gorączka, dreszcze, mdłości, ból głowy, zmiany w spastyce, niezwyczajne bóle/pieczenia itp. Twój lekarz powinien pobrać próbkę moczu do badania zanim podejmie inne kroki. To pomoże zidentyfikować najbardziej efektywny antybiotyk w celu zwalczenia infekcji. Dodatkowo pomoże to stwierdzić, czy nie masz innych problemów zdrowotnych. Najlepszym sposobem uniknięcia infekcji dróg moczowych jest profilaktyka. Należy pić dużo wody, unikać napojów z cukrem, kofeiną, a zwłaszcza alkoholu. Można częściej oddawać mocz — pomogą w tym preparaty ziołowe, ale przed ich użyciem zapytaj lekarza. Kobiety w czasie ciąży są bardziej narażone na powstanie odleżyn. Wzrost zagrożenia jest związany z przyrostem masy ciała i rzadszymi zmianami pozycji. Należy częściej sprawdzać stan skóry, aby w porę zareagować na najmniejsze nawet zmiany. Jeśli zauważysz jakiekolwiek zmiany na skórze, natychmiast odciąż to miejsce i zadzwoń do lekarza o pomoc. Twój ginekolog powinien każdorazowo kontrolować stan twojej skóry podczas wizyt prenatalnych zaczynając od drugiego trymestru. Kolejnym problemem podczas ciąży może być (ale nie musi) spastyka. Ciąża może ją zwiększyć, ale także zmniejszyć. Zdarza się, że napięcia spastyczne pojawiają się u kobiet, które wcześniej ich nie miały. Zazwyczaj spastykę leczy się, gdy utrudnia wykonywanie codziennych czynności lub zwiększa ryzyko powstania odleżyn. O każdej zmianie w spastyce powinnaś poinformować lekarza — mogą one być tylko skutkiem twojej ciąży, ale nagła zmiana w spastyce może być czasami oznaką innych problemów zdrowotnych. • Trzeci Trymestr U niektórych kobiet mogą wystapić kłopoty z oddychaniem. Jeżeli masz uraz szyjny lub wysoki piersiowy, twoje mięśnie oddechowe są najprawdopodobniej porażone. Im wyższy poziom urazu, tym większa utrata kontroli nad mięśniami oddechowymi, a co za tym idzie osłabienie całego układu oddechowego (zmniejszona pojemność płuc i podwyższone ryzyko infekcji dróg oddechowych). W rezultacie trudniej jest wziąć głęboki oddech i zakasłać, co może być powodem komplikacji, na przykład przy zapaleniu płuc. Dodatkowo rosnący płód uciska na przeponę, co powoduje zmniejszenie pojemności płuc i zwiększa ryzyko komplikacji u kobiet z uszkodzeniem rdzenia na poziomie szyjnym i piersiowym. Najlepszym sposobem na uniknięcie poważnych kłopotów oddechowych jest prawidłowa postawa i dodatkowy odpoczynek. Jeśli nosisz zazwyczaj pas brzuszny aby poprawić pracę przepony, będziesz musiała go poluzować lub zrezygnować z jego noszenia podczas ciąży. Twój ginekolog może zalecić ci ćwiczenia oddechowe. Przy wysokim urazie może zaistnieć potrzeba monitorowania i wspomagania oddechu. Podczas ostatnich miesięcy ciąży mogą się także pojawić zaburzenia krążenia. Ucisk na naczynia krwionośne w dolnej części ciała wywierany przez rosnący płód może doprowadzić do obrzęków nóg i stóp. Aby poprawić krążenie krwi i zmniejszyć obrzęki można nosić pończochy uciskowe, trzeba także więcej wypoczywać i odpowiednio ćwiczyć. Jeżeli wcześniej miewałaś problemy z zatorami krwi, twój lekarz może zalecić zapobiegające ich powstawaniu leki. 4. PORÓD Razem z ginekologiem powinniście dokładnie zaplanować datę porodu, by zapobiec jakimkolwiek powikłaniom podczas wstępnego okresu i samego rozwiązania. Przygotowując się zwróć uwagę na następujące zagadnienia: kontrola wypróżnień i pęcherza moczowego, eliminacja infekcji dróg moczowych, kontrola spastyki i krążenia. Będziesz musiała także zwracać uwagę na skórę i kłopoty z niskim lub wysokim ciśnieniem krwi. Powinnaś też uczęszczać na zajęcia przedporodowe. Mogą dostarczyć cennych dla przyszłej matki informacji. Pierwszy okres porodu Niektóre kobiety z urazem rdzenia zauważają oznaki pierwszego okresu porodu a niektóre nie. Możesz nie odczuwać skurczów przedporodowych, jeśli twój uraz jest na poziomie Th1O i powyżej. Z drugiej strony możesz odczuwać skurcze macicy jeśli masz uraz poniżej Th1O, ale jest to zazwyczaj odczucie inne niż u sprawnych kobiet. Niektóre kobiety mogą odczuwać początkowe skurcze, a w miarę postępowania porodu przestać je czuć. Dlatego dobrze przedyskutować z lekarzem wywołanie porodu. Na wszelki wypadek ty i twój ginekolog powinniście pilnować oznak rozpoczynającego się porodu już od 28 tygodnia ciąży, wskazane mogą być nawet cotygodniowe badania ginekologiczne. Paraplegiczki powinny nauczyć się badać palpacyjnie macicę aby móc rozpoznać poród. Tetraplegiczkom może pomóc przenośny monitor kontrolujący skurcze. Wszystkie kobiety z urazem rdzenia powinny zwracać uwagę na oznaki zapowiadające poród: • uczucie strachu i smutku • zmiany w spastyce lub oddychaniu • ból pleców • napięcie w brzuchu • ucisk w miednicy • nienormalne odczucie bólu • autonomiczna dysrefleksjaAutonomiczna dysrefleksja często występuje podczas porodu i jeśli nie jest kontrolowana, może zagrażać życiu. To zespół zaburzeń funkcji układu nerwowego i może się objawiać przez wzrost ciśnienia krwi, bóle głowy, uderzania krwi do głowy, dreszcze, pocenie się, oraz ogólne złe samopoczucie. Autonomiczna dysrefleksja występuje u kobiet przy urazach T-6 i powyżej, jednak podczas porodu może się pojawić u kobiet z niższym poziomem urazu. Chociaż niektóre kobiety mogą nie potrzebować znieczulenia w związku z brakiem czucia, należy je rozważyć, jako metodę zapobiegania autonomicznej dysrefleksji podczas porodu. • Poród Twój poród powinien być naturalnym i pięknym przeżyciem. Większość kobiet po URK może i powinna rodzić naturalnie, o ile nie ma ku temu przeciwwskazań. Niektóre kobiety urodzą z łatwością, inne mogą potrzebować pomocy próżniociągu lub kleszczy. Możesz rozważyć poród przez cesarskie cięcie, ale nie powinnaś myśleć, że ta metoda jest lepsza dla ciebie tylko z powodu urazu rdzenia. 5. PO PORODZIE Jeśli miałaś robioną episjotomię (nacięcie krocza) nie używaj lamp nagrzewających by przyspieszyć gojenie się ran — możesz się poparzyć w miejscach których nie czujesz. Przy próbach siadania, możesz czuć się słabo lub mieć zawroty głowy. Aby złagodzić objawy siadaj powoli i używaj pończoch uciskowych lub pasa brzusznego. Musisz zadecydować czy będziesz karmić dziecko piersią - czy cito odpowiada. Większość kobiet po URK może karmić piersią, jednak możliwe jest przy tym nasilenie spastyki. Kobiety z ograniczonym czuciem w brodawkach mogą zauważyć zmniejszoną ilość mleka — jego wytwarzanie jest stymulowane przez karmienie (ssanie). W sprawach ciąży i porodu nie polegaj na niesprawdzonych informacjach i przypuszczeniach. Korzystaj z wiedzy specjalistów i doświadczeń innych kobiet. Nie bój się zagrożeń i komplikacji, które mogą się pojawić w trakcie ciąży i porodu - możesz zmniejszyć ryzyko ich powstania lub uporać się z nimi odpowiednio planując swoje postępowanie. Nie daj się przekonać, że nie powinnaś mieć dzieci tylko dlatego, że jesteś po urazie. Decyzja o urodzeniu dziecka należy do ciebie. Możesz cieszyć się macierzyństwem. 6. TWOJE PROBLEMY Zaburzenia płodności po urazie są identyczne jak w populacji zdrowych kobiet, a ich leczenie i postępowanie z niepłodną parą opiera się na tych samych zasadach. Niepłodność - to niezdolność do zajścia w ciążę lub spłodzenie dziecka. Niepłodność jest stanem odwracalnym, w przeciwieństwie do bezpłodności (trwała niezdolność do bycia rodzicami). O niepłodności mówimy kiedy w ciągu 12 miesięcy regularnego współżycia bez zastosowania antykoncepcji nie dochodzi do poczęcia dziecka. II. JEŚLI CHCESZ BYĆ TATĄ Mężczyźni po urazie rdzenia często nie mogą w naturalny sposób oddać nasienia. Istnieją jednak sposoby jego pozyskiwania. Dzięki nim mężczyźni Ci mają szansę na ojcostwo. Nasienie uzyskuje się za pomocą jednej z trzech metod: wibracyjnej, elektrostymulacji lub biopsji jąder. 1. TECHNIKI POZYSKIWANIA EJAKULATU (SPERMY) A. WIBRACYJNA Metoda polegająca na ręcznym (masturbacja) lub mechanicznym (przy pomocy specjalnego wibratora) stymulowaniu członka. Dzięki działaniu na określone szlaki przewodzenia sygnałów nerwowych udaje się uzyskać nasienie, które służy następnie do zabiegów inseminacyjnych. Tylko ok. 10 % mężczyzn z URK może doprowadzić do ejakulacji (wytrysku) w wyniku masturbacji. UWAGA! U OSÓB Z URK POWYŻEJ TH6 MOŻE WYSTĄPIĆ DYSREFLEKSJA AUTONOMICZA Osoby z URK powyżej TH6 przed stosowaniem wibratora muszą skontaktować się z lekarzem, który zaleci leki obniżające ciśnienie krwi oraz odpowiednie postępowanie, muszą również pamiętać o konieczności opróżnienia pęcherza. Koszty wibratorów szacują się w granicach: - wibratory o dużej amplitudzie (2,5 mm) FERTI CARE®personal : 375-400$ - wibratory o małej amplitudzie (poniżej 2,5 mm): 40-1 00$ B. ELEKTROSTYMULACJA Przy pomocy odpowiednio dobranych i dawkowanych impulsów elektrycznych pobudza się zlokalizowane w rdzeniu kręgowym, odbytnicy, cewce moczowej i żołędziu członka ośrodki erekcji i wytrysku. Metoda stosowana u mężczyzn, u których masturbacja lub wibracja nie przynoszą efektu. Wymaga specjalistycznego personelu medycznego. Zasady zakładania elektrod: • odcinek L-S kręgosłupa + nasada członka • doodbytniczo + nasada członka Zabieg trwa ok. 10 min. Częstotliwość i ilość ustala lekarz prowadzący. C. BIOPSJA JĄDER Stosowana w przypadku, gdy dwie wcześniejsze metody zawodzą. Jedynym rozwiązaniem ze względu na małą liczbę plemników jest IVF (IN VITRO Fertilisation) z wykorzystaniem mikromanipulacji. • Zapłodnienie wspomagane mikrochirurgicznie Są to działania dokonywane na maleńkich plemnikach. Mają na celu pokonanie bariery otoczki komórki jajowej. Najskuteczniejszym rodzajem tej metody jest docytoplazmatyczna iniekcja plemników Zabieg ten odbywa się pod mikroskopem. Do uzyskanej poprzez biopsję komórki jajowej wprowadza się plemniki pozbawione zdolności ruchu. 2. BANK NASIENIA (NAJPEWNIEJSZA LOKATA NA PRZYSZŁOŚĆ) Pozwala na „zdeponowanie” i przechowanie nasienia mężczyzny przez długi czas. W przypadku mężczyzn po URK pozwala na zabezpieczenie dobrego materiału genetycznego. Należy to uczynić możliwie jak najszybciej po wypadku, bowiem czas działa na niekorzyść mężczyzny i nasienie z czasem się pogarsza. W ARTOŚĆ NASIENIA zależy od: objętości ejakulatu liczby plemników odsetka plemników o prawidłowej ruchomości morfologii plemników średniej szybkość ich ruchu ruchu postępowego plemników III. GDZIE SZUKAĆ POMOCY Pomocy szukamy u specjalistów, którzy przeprowadzą dokładną diagnostykę - seksuologa, ginekologa, urologa i psychologa. Przykładowe adresy: KRIOBANK - Centrum Leczenia Niepłodności Małżeńskiej ul. Stołeczna 11 Białystok tel. (085) 744 13 78 www.kriobank.pI Zakład Endokrynologii Ginekologicznej AM w Białymstoku ul. M. Skłodowskiej- Curie 24 A Białystok tel. (085) 746 88 18 Klinika Niepłodności i Endokrynologii Rozrodu Katedry Ginekologii i Położnictwa w Poznaniu ul. Polna 33 Poznań tel. (061)841 94 12 INTERMEDICA - Klinika Leczenia Niepłodności w Poznaniu ul. Szelągowska 29/3 Poznań tel. (061)8267069 www.intermedica.pl Więcej adresów i przydatnych przyszłym rodzicom informacji na stronie www.nasz-bocian.pI PSYCHE I. RADOŚĆ Z SEKSU Seks daje wiele przyjemności, angażując nas bez reszty ale jak w przypadku każdej ludzkiej aktywności to czy będziemy umieli czerpać z niego radość zależy od wielu spraw. A. NASZE DOŚWIADCZENIE Urazom często ulegamy w bardzo młodym wieku i historia naszych intymnych kontaktów jest krótka lub nie mamy jej wcale - dlatego wkroczenie w świat erotyki staje się trudniejsze. Osoby z doświadczeniem nie zawsze podejmują współżycie po urazie łatwiej niż te, które jeszcze nie przeżyły swojej inicjacji - trudność polega na tym, że chcą one by wszystko było tak jak dawniej. B. TYP OSOBOWOŚCI Różnie reagujemy na otaczający nas świat i nowe sytuacje. Wydaje się, że osoby ekstrawertyczne łatwiej nawiązujące kontakty, szukające różnych doświadczeń, skierowane na zewnątrz i dysponujące większym temperamentem szybciej odnajdą się w nowej sytuacji od tych przeżywających rzeczywistość w swoich wnętrzach, skłonnych raczej do czerpania z dawnych doświadczeń niż szukania następnych. C. PŁEĆ Kobiety i mężczyźni inaczej pojmują atrakcyjność seksualną i ich obraz siebie po urazie w różny sposób ulega zmianie. O tych różnicach opowiemy wnikliwiej w dalszej części. D. MODEL WYCHOWANIA I ŚRODOWISKO Z reguły naszą wiedzę na temat seksu czerpiemy ze świata zewnętrznego, dom rodzinny przekazuje nam jedynie ogólny klimat i nastawienie do tego tematu. Często samo nastawienie z jakim erotyka jest traktowana przez rodziców bardziej wpływa na nas od wiedzy jaką potem zdobędziemy. Ważne jest środowisko, w którym żyjemy – małe lokalne i wiejskie społeczności wywierają większą presję na osobach wyróżniających się z otoczenia. 1. ŚWIATOPOGLĄD Zespół naszych przekonań o świecie może nam ułatwić odnalezienie się na nowo i odkrycie erotyki dla siebie, ale bywa, że jest przyczyną naszych zahamowań i obaw. 2. WPŁYW SPOŁECZEŃSTWA W społecznej świadomości osoba niepełnosprawna często kojarzona jest z kimś zdanym na opiekę drugiego człowieka i zamkniętym w czterech ścianach swojego domu. To, że życiem naszym kierują te same potrzeby i chęć ich zaspokojenia nie jest uświadamiane. Często sami ulegamy tym stereotypom tłumiąc w sobie pragnienie bycia z inną osobą. 3. INTYMNOŚĆ W okresie szpitalnym, gdy poddawani jesteśmy operacji i przechodzimy później okres rekonwalescencji oraz rehabilitacji pozbawiani jesteśmy często intymności. Pielęgnuje nas i opiekuje się nami wiele osób, po pewnym czasie zanika w nas potrzeba prywatności. W erotyce ważny jest element tajemnicy, nie wszystko może być powiedziane i pokazane pamiętajmy o tym korzystając z zaopatrzenia urologicznego. Sposób, w jaki zaprezentujemy się partnerowi to sprawa naszego wyczucia. IV.CO NAM POMOŻE Znaleźliśmy się w nowej sytuacji, od naszego zaangażowania i chęci zdobycia wiedzy o nas samych zależy to czy będziemy cieszyć się z tego co oferuje nam życie. A. SAMOPOZNANIE Uraz rdzenia kręgowego ma swoje następstwa, które dają znać o sobie w codziennym życiu, trzeba być tego świadomym, bo u każdego z nas występują one w swoisty sposób i czasami mogą nam sprzyjać ale też zaskakiwać i być utrapieniem. Spastyczność — czasami bywa uciążliwa, ale dobrze jest nauczyć się z nią żyć, a nawet wykorzystywać ją, ułatwiając sobie wykonywanie wielu czynności np. przesiadanie się. Pomaga nam ona we współżyciu umożliwiając i utrzymując erekcję. Jednak nasze spastyczne odruchy mogą wystraszyć partnera. Urologia i układ wydalniczy — abyśmy w komfortowych warunkach mogli cieszyć się seksem musimy uporządkować sprawy związane z treningiem pęcherza, wyborem odpowiedniego zaopatrzenia urologicznego i usystematyzowaniem wypróżniania. Dysre fleksja autonomiczna — bądźmy świadomi tego, że może ona być następstwem silnego podniecenia seksualnego i orgazmu. B. EKSPERYMENTOWANIE o znaczeniu naszych doświadczeń już mówiliśmy, musimy je wykorzystać po to by nauczyć się na nowo czerpać radość z seksu. Sami poznawajmy swoje ciało i eksperymentujmy wspólnie z partnerem. Pomoże nam w tym porzucenie stereotypów piętnujących np. masturbację, seks oralny czy inne przejawy seksualności.Współżycie jest wymianą informacji - nauczmy się reagować na potrzeby partnera. Nawet jeśli nie osiągamy przyjemności genitalnej możemy jej zaznać dając rozkosz innej osobie i identyfikując się z jej przeżyciami. Ważną rolę odgrywa tu wyobraźnia i rekompensowanie braku bodźców dotykowych innymi (wzrokowymi, zapachowymi czy słuchowymi). Brak czucia poniżej poziomu urazu zastępowany jest silniejszym uwrażliwieniem takich miejsc jak płatki uszu, szyja, blizna pooperacyjna, których stymulowanie prowadzi nawet do orgazmu. Poprawa naszej ogólnej sprawności ułatwi nam sukcesy w sferze erotyki — warto być aktywnym.Tylko poprzez eksperymentowanie odnajdziemy optymalne dla nas pozycje, dające największy komfort w czasie erotycznej zabawy. Nie warto łączyć seksu z nadmiernym spożywaniem alkoholu gdyż już na wstępie pozbawiamy się szans dostarczenia przyjemności sobie bądź partnerowi, fundując sobie tylko frustrację i lęk przed nie sprawdzeniem się następnym razem. C. REHABILITACJA SEKSUALNA Nie ma wypracowanego modelu rehabilitacji seksualnej osób niepełnosprawnych, chociaż wielu fachowców wskazuje na taką potrzebę. Medycyna oferuje jedynie chemiczne lub techniczne środki ułatwiające współżycie, tracąc po drodze związek potrzeb seksualnych z innymi potrzebami: akceptacji, poczucia bezpieczeństwa czy samorealizacji. Ludzie odwiedzający gabinety seksuologów borykają się często z problemami występującymi niezależnie od tego czy ktoś jest niepełnosprawny czy też nie. Jednak niepełnosprawność może potęgować niektóre zjawiska, np. niska samoocena i lęk przed kontaktem z drugą osobą wynika nieraz z braku samodzielności i nadopiekuńczości bliskich. II. CZYM SIĘ RÓŻNIMY Mężczyznom i kobietom nie wystarcza to, że różnią się od siebie wyglądem, więc postanowili również zachowywać się inaczej. Poznanie różnic w podejściu do sfery seksualnej i różnych dróg, którymi podąża seksualna przyjemność u kobiet i mężczyzn to przydatna wiedza dla lepszego zrozumienia siebie i partnera. A. STEREOTYPY DOTYCZĄCE ROLI MĘŻCZYZNY I KOBIETY Społeczne pozycje płci zostały ukształtowane kulturowo. Kobiety zostały przypisane mężczyznom oferując się im jako obiekt do flirtu i zdobycia, dlatego z pozytywnymi odczuciami związane jest podobanie się partnerowi. Jeśli kobieta nie czuje się w oczach ukochanego atrakcyjna przeżywa frustrację. Mężczyzna kojarzony jest ze stroną aktywną i dającą rozkosz, a kobieta z bierną i ją otrzymującą. Życiowa emancypacja kobiet zburzyła większość prostych prawd związanych z rolami jakie pełnimy. Tym co przetrwało jest jedynie silniejszy związek erotyzmu ze sferą uczuciowości w przypadku kobiet. I tak partnerka może czuć się usatysfakcjonowana współżyciem jeśli zostaną zaspokojone jej potrzeby akceptacji i bezpieczeństwa, nawet jeśli nie osiągnie przy tym orgazmu. B. RÓŻNICE W ZACHOWANIACH SEKSUALNYCH KOBIET I MĘŻCZYZN Różnice te mają podłoże społeczne i psychofizjologiczne. Jeśliby próbować określić, który z aktów daje kobiecie najwięcej przyjemności to dane fizjologiczne wskazują na masturbacje, potem na stymulację przez partnera i dopiero w ostatniej kolejności na samo współżycie ale subiektywnie najważniejszy jest tak jak dla mężczyzny sam akt seksualny. Inaczej reagujemy na bodźce z różnych kanałów zmysłowych, partnera najbardziej pobudzają bodźce wzrokowe, gdy ogląda on scenę erotyczną identyfikuje się z kobietą, a postać męska budzi niechęć, natomiast partnerka równie silnie odczuwa informacje słuchowe i zapachowe nawet te podprogowe, których nie rejestruje świadomość. Mężczyzna oglądając treści seksualne może doznać silnego podniecenia, a nawet przeżyć orgazm, u kobiety taka sytuacja powoduje tylko przyjemność. Mężczyzna posiada najczęściej jeden model zachowań seksualnych, powielany nawet z wieloma partnerkami, kobieta z każdym partnerem odkrywa szczególny typ zachowań. Kobiety mogą przeżywać długi orgazm ciągły albo nawet kilkanaście krótszych następujących po sobie, mężczyzna po wystąpieniu orgazmu, na jakiś czas traci zainteresowanie współżyciem. W przypadku partnera każdy następny orgazm jest mniej intensywny u partnerki kolejne orgazmy mogą dać intensywniejsze doznania. 31 Kobiety skłonne są do eksperymentowania i przekraczania bariery wstydu gdy czują się akceptowane i kochane. U mężczyzn faza dojrzewania seksualnego jest bardziej intensywna i właśnie wtedy częściej masturbują się, kobiety sięgają po masturbację po odkryciu swojej seksualności wraz z partnerem. II. Z UCZUCIEM CZY BEZ...? Nie popadając w zwykłe moralizatorstwo, można stwierdzić, że warto jest dążyć do budowania trwałych związków, w których więź seksualna podbudowana jest uczuciem. A. ZWIĄZEK UCZUCIA Z SEKSEM Nie zawsze satysfakcjonującemu współżyciu seksualnemu towarzyszy uczucie. Miłość erotyczna nadbudowana jest nad potrzebą seksualną i szczególnie na początku nie jest związana z emocjonalną dojrzałością. Więź erotyczna sprawia, że partnerzy skłonni są do idealizowania siebie, pomniejszania wad i wywyższania zalet ukochanej osoby. Często identyfikujemy się z obiektem miłości pragnąc zjednoczenia się z nim. Nasze uczucia mogą być tak intensywne, że będziemy ograniczać wolność partnera, a potrzeba urozmaicenia i dążenia do wciąż nowych doznań może budzić napięcia i konflikty. Najczęściej z biegiem czasu rola erotyzmu w związku maleje, a znaczenia nabiera odpowiednie dopasowanie osobowości, uczucia więzi i przyjaźni. Dlatego ważne jest abyśmy w sposób dojrzały podchodzili do związku z drugą osobą, będziemy mogli wtedy bez obaw wprowadzić ją w nasz świat ofiarując sobie nawzajem wiele radości, a oszczędzając rozczarowań. B. DO ZWIĄZKU TRZEBA DOJRZEĆ W trakcie naszego rozwoju podlegamy rozmaitym wpływom ale najważniejsze jest to czy nauczymy się od osób dla nas najbliższych kochać i być kochanymi. Gdy ktoś będący jedynakiem wychowywany jest nazbyt troskliwie może stać się w przyszłości oziębły, a nawet cyniczny. Rodzice traktujący swoje dzieci powierzchownie i niecierpliwie kształtują w nich skłonność do lęku i poczucia winy przy późniejszych intymnych kontaktach. Potrzeby związane z seksualnością wkraczają w nasze życie w wieku młodzieńczym i od wrażliwości i zrozumienia różnych sytuacji zależeć będzie to czy podołamy ich wyzwaniom. Człowiek zakochany inaczej postrzega świat, przedmioty i sytuacje do tej pory obojętne nabierają nowego znaczenia. Jesteśmy zdolni do podejmowania wyzwań, którym wcześniej byśmy nie podołali. Dojrzałość do więzi z inną osobą oznacza, że liczymy się z jej potrzebami i są one dla nas równie ważne jak nasze własne. Ideałem jest sytuacja, w której największą przyjemność sprawia nam troska o partnera. C. JA - INNY, ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DRUGĄ OSOBĘ Więź między dwojgiem ludzi nie będzie nigdy trwała jeśli nawzajem nie poznamy swoich oczekiwań i pragnień oraz gdy nie weźmiemy na siebie części odpowiedzialności za szczęście kochanej osoby. Okres abstynencji seksualnej spowodowany urazem może trwać dłużej lub krócej i osłabia naszą pewność siebie oraz poczucie atrakcyjności. Przez długi czas sami uczymy się siebie na nowo. Dlatego ważne jest poczucie bezpieczeństwa, świadomość tego, że nie zostaniemy odrzuceni gdy odkryjemy się przed partnerem. Będąc w związku nieustannie się poznajemy, uczymy się tolerancji dla własnych słabości i akceptujemy niedoskonałości życia. Musimy darzyć się zaufaniem i szanować swoją odrębność, przyjmując fakt, że niektóre potrzeby naszego partnera lepiej zaspokajają inne osoby (np. znajomi). Ważnym elementem związku jest umiejętność rozmawiania o swoich problemach, zamiast karania ukochanej osoby milczeniem lub brakiem czułości z naszej strony. Szczególnie trudne jest znoszenie różnych niepowodzeń, pamiętajmy, że zawsze po porażce sukces ma większe znaczenie, trzeba więc podjąć wyzwanie wspólnego radzenia sobie z przeciwnościami losu. PAMIĘTAJ Seks jest najbliższą formą kontaktu z osobą będącą naszym partnerem, w którym potrafimy odkryć się bez obawy obnażenia swoich słabości. Czerpiemy z niego dużo przyjemności ale doskonalimy również nasze umiejętności społeczne, współżycia z innym człowiekiem. Dla osób niepełnosprawnych ważne jest to, że harmonia w sferze erotycznej poprawia ich wizerunek własny, pewność siebie i pomaga w zburzeniu muru izolacji oraz osamotnienia. Dodatkowo, jeśli kontakty seksualne osób niepełnosprawnych podbudowane są uczuciem, zyskujemy wiele energii do podejmowania nowych życiowych wyzwań. Z drugiej strony gdy jesteśmy aktywnymi, radosnymi i realizującymi swoje marzenia ludźmi to przekłada się to na sukcesy w seksie.
