ADHD - Szkoła Podstawowa w Ciechanowcu

DIAGNOZA I POSTĘPOWANIE
Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM
Referat przygotowany na podstawie zdobytych wiadomości na warsztatach
WDN w Łomży w celu szkolenia Rady Pedagogicznej w Szkole Podstawowej
w Ciechanowcu
CO TO JEST ADHD?
Każdy z nas spotkał się w swojej pracy z dzieckiem nadpobudliwym.
Prawdopodobnie część z nich posiadało ADHD. Co to znaczy?
ADHD- jest to zaburzenie neurologiczne, czyli choroba. Jest ono problemem starym
jak świat. Już w XIX w. pojawiła się książka pt. „Wiercipięta”. Bohater tej pozycji
miał symptomy ADHD. W 1902r. opisane zostały przez lekarza dzieci, które miały
trudności z zachowaniem. Stwierdzono, że ich zachowania są powodowane
neurologicznie. Stała się to, więc sprawa medyczna. W leczeniu zachowania tych
dzieci zastosowano amfetaminę.
W latach 50-tych zaczęła tworzyć koncepcja ADHD- podobna do dzisiejszej.
W 1987r. powstała nazwa ADHD- skrót od angielskiej nazwy(Attention Deficit
Hiperactivity Disorder)- czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzenia
uwagi. W 1983r. powstało określenie ADD- zaburzenia koncentracji uwagi bez nadruchliwości. Jest to zaburzenie występujące rzadziej(podtyp ADHD), najczęściej u dziewczynek.
W 1997r. ADHD weszło do podręcznika chorób neurologicznych, jako jednostka
chorobowa. Obecnie funkcjonuje 3 nazwy tej choroby:
1) zespół nadpobudliwości ruchowej
2) zespół hiperkinetyczny
3) zespół nadpobudliwości psychoruchowej.
Jest to zaburzenie medyczne, bardzo dziwne, które nie możemy zbadać przy pomocy
jakiegoś narzędzia. Przejawia się ono w zachowaniach dzieci. Jest trudne do rozpoznania (nie tak jak np. HIV poprzez badanie krwi).
SKĄD SIĘ BIERZE, CZYM JEST POWODOWANE?
Najczęstrzymi przyczynami ADHD są:
 sprawy genetyczne –czyli dziedziczenie(w 70-80%)
 20-30%- urazy mózgu, przebyte choroby
 zatrucia ciążowe(alkohol, nikotyna, ołów)
 cywilizacyjne- wynikające z obecnego trybu życia
Niektórzy neurolodzy mówią, że częściej te schorzenia dotyczą chłopców
(czterokrotnie więcej).Dziewczynki częściej mają typ ADD.
Objawia się to w sposób widoczny między 6-9r.ż,dotyczy 3-7% populacji wśród
chłopców- częściej w mieście niż na wsi.
ADHD posiada 5% populacji dzieci. Dorosłych zaś 3%. Skąd wynika, że 2% wyrasta
z tego. Ogółem na 100 przypadków – 70 wyrasta pod koniec okresu dojrzewania.
1
CZYM CHARAKTERYZUJE SIĘ DZIECKO Z ADHD?
ADHD- ma 3-osiowe objawy:
a) zaburzenia uwagi – specyficzne zaburzenia uwagi np. to, że dziecko robi to, co
lubi.
Jego uwagę cechuje najczęściej:
1) wybiórczość- nie potrafi wybrać bodźca najważniejszego, ważny jest bodziec
nowy, bliski, najsilniejszy w danej chwili
2) trwałość-nie jest wytrwałe w działaniu, szybko zniechęca się
3) przerzutność – takiemu dziecku jest trudno przerzucać wzrok na (np. zeszyt,
tablica, pani, kolega, piórnik)
4) podzielność b)impulsywność- u dzieci z ADHD zachodzi jakiś bodziec i od razu działanie. Brak
jest etapu na analizę, nie włącza myślenia. Następuje tu tzw. defekt hamowania czyli
brak hamulców.
c)nadruchliwość- dzieci takie wykonują więcej ruchów niż potrzeba, wymaga
zadanie. Formą tego jest bardzo często gadatliwość.
Aby stwierdzić , że dziecko ma ADHD powinno ono spełniać minimum 10 takich
kryteriów po 6 np. z impulsywności i 6 z nadruchliwości. Chociaż też nie zawsze się
to potwierdza, gdyż mogą to być objawy bardzo podobne, zbliżone.
ADHD można stwierdzić tylko u dzieci, których:
a) iloraz inteligencji jest w normie lub ponad ( nie stwierdza się ADHD u dzieci
z upośledzeniem umysłowym)
b) najlepiej przed 6-7 r. życia
c) u których objawy trwały nie krócej niż 6 miesięcy
d) objawy te muszą występować w różnych obszarach życia dziecka
e) takie, które psują normalne funkcjonowanie dziecka
f) nie są związane z innymi przewlekłymi chorobami np. padaczka, zaburzenia
psychiczne
WCZESNODZIECIĘCE WSKAŹNIKI ADHD:
 zagrożona ciąża
 zatrucia w czasie ciąży (np. ołowiem), alkohol, nikotyna
 zaburzenia snu (u dziecka) a wczesne wstawanie, budzenie się w nocy,
wybudzanie się,
 słaby odruch ssania
 pragnienie łaknienia lub brak
 wrażliwość na zapachy
 sprawna lub też trudności z motoryką, manualnością
 dzieci te są często dysgraficzne
 często alergiczne np. uczulone na barwniki, konserwanty
 są często leworęczne
2
występuje u nich dość szybki rozwój mowy ale nie potrafią formułować swoich
myśli- chaotyczne wypowiedzi
 występuje brak logicznego myślenia, myśli nieuporządkowane, tryb myślenia
nieuporządkowany; szyk słów w zdaniu jest często niepoprawny;
mają problemy z zapamiętywaniem kolejności miesięcy w roku
 występują u nich często trudne sytuacje emocjonalne, podporządkowywanie się
innym, nie rozumieją dlaczego w danej chwili dostają uwagę: mają często poczucie
krzywdy; są niewrażliwi ale nie jest to z ich strony złośliwością
 nie odczytują sygnałów sytuacyjnych np. rzut dziennikiem przez n-la
 nie odczytują sygnałów mimicznych, głosowych
 często doznają , ulegają urazom- typu zadrapania, rany
niektóre dzieci są nadwrażliwe lub też odporne na wszystko
 lubią mocne wrażenia
 są to często dzieci bardzo kreatywne (tworzenie rzeczy nowych ze starych; dlatego
dz. z ADHD są do tego zdolne)
 posiadają bardzo wrażliwą, plastyczną wyobraźnię
 często egoistyczne, bo nie nadążają za myśleniem
 nie można zostawić ich sam na sam z czymś, z jakimś problemem
 działają często dopiero, gdy zmobilizujemy je czymś bardzo silnym ale łatwo
rezygnują z nagród i kar;
kochają być w centrum uwagi (aby być zauważonym wolą być ukarane niż by
miał ich ktoś zignorować
KTO STAWIA DIAGNOZĘ?
Choroba ta powinna być rozpoznana przy pomocy:
 lekarza
 rodziców
 nauczyciela
 pedagoga
 psychologa
Pierwsze kroki:
Warto uzyskać dokument stwierdzający chorobę dziecka. Daje on możliwość leczenia
farmakologicznego oraz uzyskania nauczania indywidualnego w szkole. Dziecko
nabiera uprawnień dziecka szczególnej troski zamiast dotychczasowego piętna
łobuziaka. Rodzice lub opiekunowie nabierają prawa do bycia traktowanymi jako
rodzice dziecka chorego genetycznie. Dotąd większość z nich była traktowana jako
niewydolni wychowawczo. Oto pierwsze kroki:
 Najpierw ktoś opiekujący się dzieckiem dostrzega u niego objawy nadpobudliwości psychoruchowej. Może być to rodzic, wychowawczyni w przedszkolu lub
w szkole, lekarz pierwszego kontaktu.
 Rodzice lub prawni opiekunowie dziecka, którzy dowiedzieli się o tym, że ich
dziecko ma objawy ADHD lub ADD zapisują się na wizytę do rejonowego lekarza
psychiatry. Psychiatra powinien dać skierowanie na badania stężenia poziomu
hormonów we krwi oraz inne, tak aby wykluczyć przyczyny nadpobudliwości
3
spowodowane czymś innym niż wrodzoną wadą systemu nerwowego. Można udać
się do lekarza psychiatry mając już ze sobą wyniki odpowiednich badań.
 Lekarz psychiatra wydaje diagnozę na piśmie. Tekst powinien zawierać zalecenia
dotyczące postępowania pedagogiczno- wychowawczego wobec dziecka. Lekarz
psychiatra przepisuje łagodne środki psychotropowe dobrane indywidualnie do
każdego pacjenta. Co miesiąc podczas wizyty kontrolnej lekarz może skorygować
stosowaną przez siebie terapię w zależności od jej skuteczności.
 Rodzice lub opiekunowie powinni nawiązać i utrzymywać ścisłą współpracę
z wychowawcami i nauczycielami aby otoczyć dziecko skuteczną, spójną
i konsekwentną opieką.
 Z zaburzeniami koncentracji uwagi często występuje dysleksja i dysgrafia, toteż
warto skorzystać z pomocy w tych dziedzinach. Po diagnozę i skierowanie na
zajęcia wyrównawcze należy się udać do rejonowej poradni psychologicznopedagogicznej. Mając orzeczenie o dysleksji czy dysgrafii zyskujemy prawo do
pozytywnego rozpatrzenia naszego podania do dyrekcji szkoły o zapewnienie
dziecku szczególnych warunków zdawania egzaminów. Są one określone
przepisami ustawy i znane dyrektorom szkół. Jeżeli z poradni PP dostaniemy
opinię o tym, że jest to dziecko, z nadpobudliwością to traktujemy je jak z ADHD
pomimo braku opinii lekarskiej. To poradnia ma kierować na konsultacje
medyczne. Dziecko powinien również zbadać logopeda. Nauczyciel może
zasugerować rodzicom wizytę w poradni pod kątem ADHD. Dzieci z ADHD
powinny mieć wydłużony czas pracy na sprawdzianach. Jeżeli dziecko nie potrafi
sprostać wymaganiom funkcjonowania w zespole klasowym, to ma ono prawo do
otrzymania indywidualnego nauczania.
EFEKTY PIERWOTNE I WTÓRNE:
 dzieci te są bardzo niecierpliwe
 są to dzieci skrzywdzone podwójnie: raz, że posiada chorobę a po drugie, że jest
karane za tą chorobę
Jeżeli teraz nie pomagamy takiej osobie, nie dostosowujemy szkolnych i domowych
działań do jego możliwości, dochodzą do tego objawy wtórne np.:
 bardzo niska samoocena
 próby samobójcze
 stany lękowe
 poczucie izolacji
 patologie
 grupy nieformalne, konflikty z prawem
 brak poczucia konsekwencji
TRUDNOŚCI SZKOLNE DZIECI Z ADHD( W NAUCE I Z RÓWIEŚNIKAMI):
Dzieci z ADHD mają trudności:
 ze zrozumieniem, przetwarzaniem, informacji słownej (już po np. 3 zdaniu tracą
wątek)
 w logicznym budowaniu sekwencji np. budowa zdań, wypowiedzi, opowiadania
 trudności z porządkowaniem wiedzy, organizowaniem
4














z pamięcią- zwłaszcza pamięcią krótkotrwałą
z koncentracją
z organizowaniem, planowaniem czasu
nie pracują równo
piszą skrótowo
nie potrafią mówić o sobie z ozdobnikami
są w ciągłym chaosie, tempie
nie mają ładu, porządku
nie są punktualni
dzieci mają trudności z wyrobieniem się w czasie
są to zwykle dyslektycy
występuje u nich brak analizy i syntezy w czytaniu
mają wolne tempo pracy
mają zaburzone kontakty z rówieśnikami
ADHD częściej występuje u chłopców bo są słabsi genetycznie i częściej
wpadają w oczy. Ma też na to wpływ konstrukcja mózgu.
Dziewczynki częściej mają typ ADD czyli zaburzeni uwagi bez zaburzeń
ruchowych. Często bujają w obłokach lub nie ujawniają się. Uwidacznia to się dopiero
w późniejszym okresie.
To neurologiczne schorzenie objawiające się między 6 a 9 rokiem życia dotyczy
3-7 % chłopców. Częściej dotyczy to dzieci z miast niż ze wsi.
W przedszkolach nie zwraca się na to uwagi, gdyż jest większa tolerancja
każdego zachowania. Dopiero szkoła mająca swoje normy i reguły może zauważyć
dzieci z ADHD.
Dlaczego sytuacja przeszkadza dla nauczyciela?
Nauczyciel musi być cierpliwy. Trudno to wytłumaczyć innym .Uczeń z ADHD
rozprasza uwagę, lekcję, uniemożliwia prowadzenie zająć grupowych. Trudno zapewnić bezpieczeństwo takim uczniom na przerwie, wycieczce. Trudno jest oceniać
takiego ucznia. Jest on absorbujący. Wymaga indywidualnego traktowania.
Formy pomocy
1. Diagnoza –czyli rozpoznanie problemu , nazwanie go.
2. Farmakoterapia- czyli podawanie leków zleconych przez lekarza
3. Interwencje edukacyjne- czyli to co może zrobić szkoła. Jest to tworzenie
warunków i środowiska szkolnego.
4. Działania zmierzające do korekty zachowań dziecka np. przypominanie.
5. Socjoterapia- włączanie dziecka do różnych form socjoterapeutycznych, pomagających w rozwiązywaniu problemów.
6. Psychoterapia-czyli pomoc psychologa.
7. Treningi intelektualno-poznawcze. Jest to uczenie dziecka strategii efektywnego
uczenia się(uczenie się szczegółów).
5
8. Interwencje środowiskowe, czyli stwarzanie otoczenia i świata wspomagającego
rozwój dziecka.
Jak pracować z dzieckiem z ADHD
Na dziecko z ADHD nie ma mądrych. Często ukazuje on nieudolność
nauczyciela .Dlatego nauczyciel musi być przewidywalny zaskakujący( np. dobrym
humorem). Bardzo ważne jest, aby stwarzać przyjazne otoczenie dla dziecka oraz aby
nie popsuć relacji nauczyciel-uczeń. Istnieją niewerbalne formy kontroli uwagi np.:
zawieramy kontrakt z dzieckiem – umowę, w jaki sposób będziemy je dyscyplinować
np. jakieś znaki palcem, dotknięcie ucznia. Można zapisywać krótkie znaki na tablicy.
Nauczyciel powinien często stawać w centrum klasy a wtedy klasa ucisza się. Można
w taki sposób podejść do ucznia. ADHD-owcy to najczęściej dyslektycy, dlatego
należy podkreślać tylko najważniejsze rzeczy np. do przepisywania – może to być
robione mazakiem. Najbardziej należy skoncentrować się na tym, co dziecko zrobiło
dobrze w danym działaniu. Starajmy się formułować zadania tak, aby uczeń zrozumiał, co należy zrobić, aby było dobrze. Próbujmy je lekko naprowadzać. Najlepiej
najpierw wyjaśnić dobrze, co będziemy robić, potem je spytać czy zrozumiało
a następnie możemy kazać otworzyć podręcznik i wykonać zadanie.
Gdy dziecko nie słucha polecenia – prosimy je, aby powtarzało nam instrukcje
i polecenia. Musimy zaznaczyć, że mówimy coś ważnego. Starajmy się nawiązać
kontakt wzrokowy. Starajmy się sprawdzać etapy wykonania zadania. Możemy
przypominać dziecku, że zostało mu już mało czasu na wykonanie zadania.
Dzieci z ADHD mają trudności z czytaniem. Musimy unikać czytania na czas.
Opierajmy się na tekstach o tematyce, którą dziecko lubi. Najkorzystniej odpytywać
dziecko bez obecności innych. Mówimy dziecku, na jakim jest etapie i co już osiągnęło. Najlepiej pracować takiemu dziecku w parach a nie w grupach. Dobrze jest zadawać i dawać czasami to co ono potrafi robić najlepiej.
Jak pracować z dzieckiem z ADHD mówi teoria behawioralna dotycząca
modyfikowania zachowań poprzez stosowanie kar i nagród. Wyraźnie ustalamy
z uczniem jakie zachowania są dobre a jakie nie będziemy tolerować- inaczej karać.
Ustalamy zasady porządkujące życie klasy i raz na jakiś czas do nich się odwołujemy.
Jeśli dziecko źle się zachowuje to jego agresja idzie w kierunku nauczyciela. Odnosimy się, więc do regulaminu szkoły, kontrakt klasowego. Możemy go opracować raem z klasą. Taki regulamin można omówić z rodzicami na zebraniu i dać go nawet do
podpisu. Musimy również ustalić zasady pracy z rodzicami dziecka z ADHD.
Dla dziecka z ADHD ważne są nagrody. Może to być pozwolenie na jakąś
aktywność, pomoc. Może to być pochwała przy klasie, zbieranie punktów żetonów,
drobnych gadżetów. Nagroda czy kara dla dziecka z ADHD musi być natychmiastowa.
Nagrody mogą
być :
1. Społeczne – będzie to akceptacja , pochwała ,uśmiech
2. Symboliczne – będą to znaczki, oceny, żetony, punkty
6
3. Materialne – inaczej rzeczowe np. naklejki, batonik
4. Zgoda na aktywność – np. od tej godziny do tej godziny możesz robić, co chcesz.
Często są one nieadekwatne, niemoralne. Mamy po nich często wyrzuty
sumienia. Czasami dla dziecka jest karą bliskie podejście, czyli przekroczenie jego
terytorium. Jest to pewne jego zdyscyplinowanie. Dziecko nie powinno być karane,
ale powinno ponosić konsekwencje za swoje czyny np. musisz to naprawić, co
zepsułeś. Konsekwencja może wynikać z naszej złości. Należy dać szansę dziecku na
poprawę tego, co źle zrobiło np. zostaje na przerwie, po lekcjach. Należy dawać
dziecku prawo wyboru np.: co wolisz? Dalej rzucać papierami po klasie czy zostajesz
po lekcjach i sprzątasz całą klasę? Jeśli dziecko kogoś pobiło to prosimy, aby
zapytało: Co może zrobić aby osobie pobitej nie było przykro?
Kary
:
Technika zawieszania
1.Odbieranie i wykluczanie przyjemności bycia
Dzieci mają deficyt kontaktu z innymi. Potrzebują tego. Zrobią czasem wszystko,
aby dostać karę lub nagrodę, aby nie być bez kontaktu. Najpierw musimy zapewnić
mu to, co potrzebuje a potem korygować jego błędy. Dzieci z ADHD są bezkrytyczne.
Należy łapać dziecko w momentach kiedy coś zrobiło dobrze .Wskazane są pochwały
nawet przypadkowe. Dzieci takie często robią wszystko, jeśli mają widownię. Dużą
karą lub konsekwencją będzie dla nich to, że np. nie będą mogli robić tego, co inne
dzieci (np. teraz nie ćwiczysz). Karą będzie również to, że nie będą takie dzieci mogły
obserwować tego, co inne w danej chwili robią.(Do tego zaliczamy stawianie w kącie,
odwracanie twarzą do ściany.
2.Wygaszanie _inaczej ignorowanie zachowań niepożądanych
Zachowania niezauważone wygaszają. Jeśli dziecko robi krzywdę to ignorujemy
sprawcę a dowartościowujemy ofiarę. Stawiamy ją w centrum zachowania, wydarzenia. Wygaszanie polega na wycofywaniu każdej nagrody. Jest to w pewnym sensie
ignorowanie również samego dziecka.
3.Wyprowadzanie z pola działania
Jest to wyprowadzanie dziecka ze sceny, pozbawianie go widowni. Może to być
wyprowadzenie go z klasy do innej lub do wyznaczonego do tego miejsca. Robimy to
bez komentarza. Uczeń może być przeniesiony do innego miejsca nie krócej niż 3
minuty, ale nie dłużej niż 20 minut.
Interwencje nauczyciela
1. Wygaszanie , ignorowanie, odbieranie przyjemności bycia, wyprowadzanie z pola
działania.
2. Dawanie sygnałów dziecku, że może być zaraz coś złego, ale żeby tego nie robił –
wcześniej ustalamy to z dzieckiem.
3. Bliskość fizyczna lub dotyk, czy też przekroczenie terytorium dziecka-jego 45
centymetrów.
4. Okazywanie zainteresowania.
7
Może to być zastrzyk miłości, uczucia życzliwości
Rozładowanie napięcia przez humor, żart.
Pomaganie w pokonywaniu przeszkód.
Interpretacje- często dzieci źle się zachowują, bo źle odczytują instrukcje. Należy
wyjaśniać różne sytuacje i zachowania jego dla innych np. On tego nie chciał tobie
zrobić.
9. Przegrupowanie-całkowita lub częściowa zmiana grupy, w której pracuje dziecko.
10.Restrukturyzacja zajęć – wspierać dziecko, w tym, co robi. Dążyć do tego, aby, to
co zaczęło dziecko robić doprowadziło do końca.
11.Oddziaływanie bezpośrednie lub odwoływanie się bezpośrednie np. Adasiu co się
dzieje ? O co chodzi ?
12.Działanie antyseptyczne, czyli przeniesienie dziecka do innego miejsca, odłączenie
go od grupy.
13.Ograniczanie przestrzeni lub przedmiotów.
14.System żetonowy (ustalamy zasady, że dziecko zbiera żetony za dobre rzeczy a potem może to wymienić na coś lepszego, konkretnego np. batonik, naklejka.
Ale jeśli dziecko nawali, to nie odejmujemy mu żetonów. Dziecko zwyczajnie nie
dostaje nagrody.
5.
6.
7.
8.
Indywidualny plan edukacyjny
Każdy zadaje sobie pytanie – Co zrobić aby edukacyjnie wspierać dziecko z ADHD
Aby mogło iść z innymi? Może tu pomóc rodzic, pedagog, psycholog, ale również
indywidualny plan edukacyjny. Polega on na sporządzaniu raportu ustalającego
trudności oraz zestaw interwencji wspomagającej. Opisujemy tutaj pomysły,
programy, zajęcia np. korekcyjne zajęcia z pedagogiem. Piszemy w nim, jakie
materiały potrzebujemy oraz osoby, które mogą być przydatne, aby pomóc dziecku.
Należy również ująć jak ma pomóc dom, oraz jak my to widzimy. Piszemy w nim
także, jakie chcemy osiągnąć cele. Bardzo ważny jest monitoring czyli sprawdzanie
czy nam dobrze idzie. Monitoring to także sprawdzanie ilości nieobecności, ilości
uwag, czy dziecko ma kolegów i czy akceptuje je grupa. Do takiego monitorowania
może nam posłużyć wizualna tabela .Głównym zadaniem jest tutaj to aby wspomóc
edukacyjnie dziecko z ADHD Pomóc to znaczy inaczej wymagać, dostosować
wszystko do jego możliwości. Polega to wszystko na tym, aby nauczyć je tego
samego, co innych, ale innym sposobem – inaczej.
Opracowały:
Bogumiła Święciak
Katarzyna Tkaczuk
8