Pruskie kasaty klasztorne na Śląsku na tle procesów

Kasaty klasztorne na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku
na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie (XVIII-XX wiek)
redakcja Marek Derwich
przy współpracy Katarzyny Bock i Marka L. Wójcika
Wydawnictwo: Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii
Wrocław 2012
Tom I:
Geneza kasat.
Kasaty józefińskie, na Ziemiach Zabranych oraz w Królestwie Polskim
Wstęp
Introduction
Spis treści t. 1-4
Spis treści t. 1
I. Geneza sekularyzacji klasztorów w XVIII i XIX wieku
Bartłomiej STAWIARSKI, Teoria sekularyzacji w badaniach współczesnych badaczy
anglosaskich
Gabriela WĄS, Teoria i praktyka życia klasztornego na terenach protestanckich w okresie
nowożytnym
Stanisław JUJECZKA, Kasaty dóbr kościelnych w nowożytnej Europie (połowa XVII – początek
XIX wieku)
Marek DERWICH, Stan i perspektywy badań nad kasatami klasztornymi na obszarze
Rzeczypospolitej Obojga Narodów i Śląska w XVIII i XIX wieku
ks. bp Jan KOPIEC, Stanowisko papiestwa wobec sekularyzacji klasztorów w XVIII i XIX
wieku
Stéphane GOMIS, Jean-Jacques Piales (1711-1789) et la Commission des Réguliers en France
(1766-1780) [Jean-Jacques Pialès (1711–1789) i Królewska Komisja Zakonna we Francji
(1766–1780)]
Radosław LOLO, Kasata kolegium jezuitów w Pułtusku a losy tutejszej szkoły (1772-1781)
II. Kasaty józefińskie
II.1. Kasaty józefińskie w Czechach i na Śląsku Cieszyńskim
Jiří MIHOLA, Skazani na zanik? W kwestii konsekwencji polityki józefinizmu dla
wewnętrznego życia klasztorów mendykanckich (na przykładzie niemiecko – czeskiej
prowincji zakonu braci najmniejszych)
Ondřej BASTL, Das Schicksal und weitere Tätigkeit der Geistlichen aus den aufgehobenen
Klöstern in Böhmischen Ländern [Losy zakonników ze skasowanych klasztorów czeskich]
Karel MÜLLER, Petr TESAŘ, Rušení klášterů v Rakouském Slezsku za josefínských reforem ve
světle pramenů Zemského archivu v Opavě [Kasaty klasztorne na Śląsku austriackim w
okresie reform józefińskich w świetle źródeł przechowywanych w Archiwum Ziemskim w
Opawie]
II.2. Kasaty józefińskie na ziemiach polskich pod zaborem Austrii
1
ks. Andrzej BRUŹDZIŃSKI, Kasaty klasztorów męskich w Krakowie na przełomie XVIII i XIX
wieku
Hermina ŚWIĘCH, Przyczyny i przebieg kasat żeńskich klasztorów w Krakowie w drugiej
połowie XVIII i na początku XIX wieku
ks. Janusz KRÓLIKOWSKI, Kasata klasztoru Klarysek w Starym Sączu
Filip WOLAŃSKI, Kasaty klasztorów bernardyńskich w Galicji w latach 1785–1789
o. Jan Andrzej SPIEŻ OP, Kasaty klasztorów dawnej prowincji ruskiej dominikanów
w oczach ich świadka ojca Wawrzyńca Kałuskiego OP
Beata LORENS, Bazylianie w Galicji wobec działań kasacyjnych w latach 1772–1792
Ołeh DUCH Losy monasterów bazylianek w Galicji na przełomie XVIII i XIX wieku
III. Kasata w Rosji i na ziemiach Rzeczypospolitej pod zaborem Rosji
III.1. Kasata 1764 roku w Rosji
Arkadij Iwanowicz KOMISSARENKO, Секуляризационная реформа в России в 1764 году:
истоки, выработка, проведениe [Kasaty zakonne w Rosji w 1764 r. Źródła, problematyka,
badania]
III.2. Kasaty na Ziemiach Zabranych
Irena WODZIANOWSKA, Etapy likwidacji wspólnot bazyliańskich w imperium rosyjskim na
przykładzie Prawobrzeżnej Ukrainy
Witalij ROSOWSKI, Losy zakonników z klasztorów rzymskokatolickich na Ukrainie
Prawobrzeżnej skasowanych w XIX wieku
o. Sławomir BRZOZECKI OP, Kasaty klasztorów w Wilnie w XIX wieku
Halina RUSIŃSKA-GIERTYCH, Drukarnie zakonne Kościoła łacińskiego w prowincji ruskiej od
XVII do XIX w. i ich pokasacyjne losy
III.3 Kasaty w Królestwie Polskim i Kraju Przywiślańskim
Anna SZYLAR, Kasata klasztoru benedyktynek w Sandomierzu w latach 1819-1864
Cezary JASTRZĘBSKI, Kasaty zakonne w Królestwie Polskim po roku 1863
ks. Roland PREJS OFMCap, Kasata klasztorów na Śląsku w 1810 r. a kasata klasztorów w
Królestwie Polskim w 1864 r. Podobieństwa i różnice
Spis skrótów do t. 1
Wykaz autorów t. 1
Tom II
Pruskie kasaty klasztorne (Śląsk, Wielkie Księstwo Poznańskie, Prusy Zachodnie)
Wstęp
Instroduction
Spis treści t. 1-4
Spis teści t. 2
IV. Pruskie kasaty klasztorne (Śląsk, Wielkopolska, Prusy Zachodnie)
IV.1 Kasat klasztorów na Śląsku Pruskim
Lucyna HARC, Gregor PLOCH, Grzegorz PISARSKI, Edykt sekularyzacyjny z 1810 roku
Norbert MIKA, Pruskie kasaty klasztorów na ziemi raciborskiej
Marek R. GÓRNIAK, Kasata klasztorów w Głogowie w 1810 roku
2
Karl BORCHARDT, Secularization of the Hospitaller Commanderies in Silesia [Kasata
komandorii joannickich na Śląsku]
Arkadiusz WOJTYŁA, Losy fundacji artystycznych zakonu krzyżowców z czerwoną gwiazdą na
Śląsku po kasacie zgromadzenia
Inge STEINSTRÄßER, „Klosterdämmerung” – vom Umbruch zum Aufbruch – 200 Jahre
Säkularisation in Schlesien, am Beispiel der Zisterzienser [Zmierzch klasztorów - od
przełomu do najnowszych czasów - 200 lat sekularyzacji na Śląsku na przykładzie cystersów;
Decline of monasteries - from the turn till the present day - 200 years of the secularization in
Silesia on the example of cistercians]
ks. Franciszek WOLNIK, Sekularyzacja górnośląskich opactw cysterskich
ks. Henryk GERLIC, Losy zakonników cysterskich na Śląsku po sekularyzacji
Anna JEZIERSKA, Pokasacyjne losy dzieł sztuki dolnośląskich klasztorów cysterskich
ks. Kazimierz DOLA, Zabezpieczenie materialne zakonników z klasztorów objętych dekretem
sekularyzacyjnym z 1810 roku
Paweł SKRZYWANEK, Dzieje renowacji zabudowań poklasztornych opactwa cystersów w
Lubiążu
o. Janusz Anzelm SZTEINKE OFM, Kasata klasztoru franciszkanów reformatów na Górze
Świętej Anny w 1810 roku
Anna POBÓG-LENARTOWICZ, Kasata klasztoru dominikanów w Opolu
IV.2. Kasata 1810 roku we Wrocławiu i dla Wrocławia
Jan HARASIMOWICZ, Wpływ sekularyzacji na przestrzeń publiczną Wrocławia do 1810 roku
Agnieszka ZABŁOCKA-KOS, „Śmiem twierdzić, że z politycznego punktu widzenia nic nie stoi
na przeszkodzie sekularyzacji na Śląsku”. Przekształcenia funkcjonalne wrocławskich
budynków klasztornych w XIX i XX wieku
Teresa KULAK, Udział zasobów materialnych z likwidowanych klasztorów w powstaniu w
1811 r. Uniwersytetu Wrocławskiego
V. Kasaty na ziemiach Rzeczypospolitej pod zaborem Prus
V.1 Kasaty w Wielkim Księstwie Poznańskim
o. Marian KANIOR OSB, Męskie opactwa benedyktyńskie z obszaru dawne Rzeczypospolitej
pod zaborem pruskim i ich kasata
Krzysztof KACZMAREK, Pokasacyjne losy kościoła dominikanów we Wronkach
Antoni MAZIARZ, Kasata Kongregacji Gostyńskiej księży filipinów w 1876 roku
V.2 Kasaty w Prusach Zachodnich
Sławomir KOŚCIELAK, Raporty o stanie personalnym konwentów w okręgu gdańskim w latach
1817–1835: problematyka badawcza i wykorzystanie do dziejów kasaty zakonów w Prusach
Rafał KUBICKI, Przebieg i skutki kasat klasztorów na terenie prowincji Prusy Zachodnie na
przykładzie dominikanów
Waldemar ROZYNKOWSKI, Wokół kasaty klasztoru dominikanów w Toruniu
Spis skrótów do t. 2
Wykaz autorów t. 2
Tom III
Źródła
Wstęp
3
Introduction
Spis treści t. 1-4
Spis treści t. 3
VI. Źródła do kasat klasztornych
VI.1 Źródła muzealne
Urszula BOŃCZUK-DAWIDZIUK, Zbiory malarstwa, rzeźb i grafiki zgromadzone przy
wrocławskim uniwersytecie po sekularyzacji klasztorów w 1810 roku
Beata MARCISZ-CZAPLA, Tłoki pieczętne z sekularyzowanych klasztorów śląskich w zbiorach
Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Maja GĄSSOWSKA, Średniowieczne zabytki z zsekularyzowanych (1810) klasztorów śląskich w
zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie
VII.2 Źródła archiwalne
Elżbieta GALIK, Powstanie Archiwum Prowincjonalnego we Wrocławiu jako wynik
sekularyzacji klasztorów na Śląsku
Roman STELMACH, Procesy przejmowania i inwentaryzowania dokumentacji poklasztornej w
Archiwum Prowincjonalnym we Wrocławiu do 1825 r.
Wacław GOJNICZEK, Losy archiwaliów cieszyńskiej rezydencji jezuitów po kasacie zakonu
Małgorzata KOŚKA, Źródła do kasat klasztornych w Archiwum Głównym Akt Dawnych
Aldona WARZECHA, Źródła do kasat klasztornych w Archiwum Państwowym w Krakowie
Magdalena MAROSZ, Akta klasztoru przy kościele św. Katarzyny w Krakowie jako źródło do
dziejów klasztorów augustynów-eremitów i ich kasat
Olga Miriam PRZYBYŁOWICZ, Archiwalia żeńskich klasztorów diecezji krakowskiej, które w
wyniku kasat trafiły do Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we
Lwowie
Maciej ZDANEK, Uwagi o losach archiwaliów małopolskiej grupy opactw cysterskich po
kasacie w 1819 roku
VII. Pokasacyjne losy księgozbiorów klasztornych
VII.1 Na Śląsku Pruskim
Edyta KOTYŃSKA, Sekularyzacja księgozbiorów klasztorów śląskich – od stanu badań do
portalu wiedzy
Weronika KARLAK, Pokasacyjne zasoby starych druków w Bibliotece Uniwersyteckiej we
Wrocławiu – działalność J.G. Büschinga a stan obecny
Bożena KUMOR-GOMUŁKA, Wrocławskie księgozbiory kościelne w projekcie Śląskiej
Biblioteki Centralnej – dlaczego tak, dlaczego nie? Kształtowanie idei zorganizowania
zjednoczonej Biblioteki Miejskiej we Wrocławiu w okresie przed- i posekularyzacyjnym
Grzegorz PISARSKI, Druki z dawnej biblioteki opactwa cystersów w Krzeszowie w zbiorach
biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu
VII.2 Na ziemiach Rzeczypospolitej
Jolanta GWIOŹDZIK, Pokasacyjne losy księgozbiorów klasztornych na obszarze
Rzeczypospolitej Obojga Narodów
VII.3 W Królestwie Polskim
4
Bożena KOREDCZUK, Spory wokół losów bibliotek po kasacie klasztorów w Królestwie
Polskim w latach 1815–1830
Małgorzata KOŚKA, Losy księgozbiorów klasztornych po kasacie 1819 r. Misja Samuela
Bogumiła Lindego
Maria CUBRZYŃSKA-LEONARCZYK, Kolekcje klasztorne w zbiorze starych druków Biblioteki
Uniwersyteckiej w Warszawie – historia i współczesność
Elżbieta BYLINOWA, Pocysterskie księgozbiory z Koprzywnicy, Sulejowa i Wąchocka w
zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie
Marianna CZAPNIK, Losy księgozbiorów klasztornych Łowicza
Krzysztof WALCZAK, Wpływ kasat klasztorów na losy bibliotek dziewiętnastowiecznego
Kalisza
Spis skrótów t. 3
Wykaz autorów t. 3
Tom IV
Skutki kasat XVIII- i XIX-wiecznych. Kasaty komunistyczne. Dokumentacja
Wstęp
Introduction
Spis treści t. 1-4
Spis treści t. 4
VIII. Skutki XVIII- i XIX-wiecznych kasat
Agnieszka ZABŁOCKA-KOS, Nowe funkcje starych klasztorów w Europie w XIX wiekuprzegląd głównych problemów badawczych
Gregor PLOCH, Wpływ kasat na rozwój społeczny w XIX wieku
Marek DERWICH, Ziemie polskie jako schronienie mnichów-uciekinierów z klasztorów
skasowanych na przełomie XVIII i XIX wiek
s. Małgorzata BORKOWSKA OSB, Wygnane drzwiami, wraca oknem. Galicyjskie kasaty a
żeński ruch zakonotwórczy w XIX wieku
Piotr OLIŃSKI, Miejsce pochówku Fryderyka Pięknego w kontekście pamięci rodowej
Habsburgów i zlikwidowania klasztorów w ich monarchii
Aleksander ANDRZEJEWSKI, Leszek KAJZER, Od książęcego pałacu do łąki, czyli klasztory po
kasacie
Marek L. WÓJCIK, Żywotność symboliki monastycznej w tradycji heraldycznej Dolnego
Śląska po 1810 roku
O. Marek MIŁAWICKI OP, Działania rewindykacyjne polskich dominikanów w I połowie XX
wieku jako konsekwencje antyzakonnej polityki władz zaborczych
IX. Kasaty komunistyczne
Agata MIREK, Wysiedlenia sióstr zakonnych w 1954 r. na Śląsku. Obozy pracy dla zakonnic w
Polsce w latach 1954-1956
X. Dokumentacja
X.1 Indeksy
Indeks osób
Indeks geograficzny
Indeks klasztorów
X.2 Wykazy
Wykaz klasztorów skasowanych
5
X.3 Bibliografia
Spis skrótów t. 1-4
Bibliografia na temat kasat
X.4. Autorzy
Wykaz autorów t. 4
Wykaz autorów t. 1-4
X.5 Ilustracje
Spis ilustracji
do art. Andrzejewski, Kajzer
Bończuk-Dawidziuk
Bylinowa
Górniak
Harc, Ploch, Pisarski
Jastrzębski
Karlak
Komissarenko
Kośka 1
Marosz
Mika
Mueller, Tesar
Oliński
Pisarski
Przybyłowicz
Rusińska-Giertych
Spież
Szylar
Warzecha
Wójcik
X.5 Mapy
Spis map
do art. A. Mirek
Spis map na wkładce
Generalna
Kasaty na Śląsku
Kasaty w Wielkim Księstwie Poznańskim
Kasaty w Prusach Zachodnich
Kasaty w Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Kasaty w Królestwie Polskim i Kraju Przywislańskim
Kasaty na Ziemiach Zabranych
Kasaty na ziemiach zaboru austriackiego (w Galicji)
6