Niedrobnokomórkowy rak płuca (NDRP)

Niedrobnokomórkowy rak płuca (NDRP)
Co to jest
niedrobnokomórkowy
rak płuca (NDRP)?
Chcielibyśmy
to wyjaśnić.
www.anticancerfund.org
www.esmo.org
Seria poradników dla pacjentów ESMO/ACF
opartych na wytycznych ESMO dotyczących praktyki klinicznej
NIEDROBNOKOMÓRKOWYRAKPŁUCA(NDRP)
PORADNIKDLAPACJENTÓW
INFORMACJEDLAPACJENTÓWOPARTENAWYTYCZNYCHESMODOTYCZĄCYCH
POSTĘPOWANIADIAGNOSTYCZNO-TERAPEUTYCZNEGO
PoradniktenzostałopracowanyprzezAnticancerFund,abyułatwićpacjentomiichrodzinomlepsze
zrozumienie natury niedrobnokomórkowego raka płuca (NDRP) i poznanie optymalnych metod
leczeniawzależnościodjegopodtypu.Zalecamy,abypacjencidowiedzielisięodswoichlekarzy,jakie
badania i rodzaje leczenia konieczne są przy danym typie i stadium zaawansowania choroby.
Informacje medyczne zawarte w niniejszym dokumencie są oparte na wytycznych dotyczących
postępowania diagnostyczno-terapeutycznego we wczesnym, miejscowo zaawansowanym i
przerzutowymNDRP,opracowanychprzezEuropeanSocietyforMedicalOncology(ESMO).Niniejszy
poradnik dla pacjentek został wydany we współpracy z ESMO i jest rozprowadzany za jego zgodą.
Został on opracowany przez onkologa i zweryfikowany przez dwóch onkologów z ESMO, w tym
głównego autora wytycznych dla profesjonalistów. Tekst ten został także skonsultowany z
przedstawicielamipacjentówzGrupyRoboczejPacjentówOnkologicznychESMO.
DodatkoweinformacjenatematAnticancerFund:www.anticancerfund.org
DodatkoweinformacjenatematESMO:www.esmo.org
Dla słów oznaczonych gwiazdką (*) podane są definicje, znajdujące się w słowniczku na końcu
dokumentu.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona1
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Spistreści
Informacjenatematniedrobnokomórkowegorakapłuca(NDRP)........................................................3
Definicjaniedrobnokomórkowegorakapłuca........................................................................................5
CzyNDRPwystępujeczęsto?..................................................................................................................6
JakasąprzyczynyNDRP?........................................................................................................................7
WjakisposóbustalanejestrozpoznanieNDRP?....................................................................................9
Jakieinformacjesąniezbędneprzedrozpoczęciemleczenia?.............................................................12
Jakiesąmożliwościleczenia?...............................................................................................................15
Jakiesąpotencjalnedziałanianiepożądane(skutkiuboczne)leczenia?..............................................22
Cosięstaniepozakończeniuleczenia?................................................................................................24
Słowniczek............................................................................................................................................26
Autor tekstu: prof. Jan Bernheim (Anticancer Fund); recenzenci: dr Gauthier Bouche (Anticancer Fund), dr Svetlana Jezdic
(ESMO),drGiannicolaD’Addario(ESMO),drLucioCrinò(ESMO),drEnriquetaFelip(ESMO),prof.GabrielaKornek(Grupa
RoboczaPacjentówOnkologicznychESMO),prof.LorenzJost(GrupaRoboczaPacjentówOnkologicznychESMO)iStefania
Vallone(WomenAgainstLungCancerinEuropeorazGlobalLungCancerCoalition).
Autoramipierwszejaktualizacjisą:drGiulioMetro(AnticancerFund),arecenzentami:drSvetlanaJezdic(ESMO),Stefania
Vallone(WomenAgainstLungCancerinEurope)iSimonettaRapetti(WomenAgainstLungCancerinEurope).
Jest to druga aktualizacja niniejszego poradnika. Aktualizacja ta odzwierciedla zmiany wprowadzone w nowej wersji
wytycznych ESMO dotyczących postępowania diagnostyczno-terapeutycznego. Autorem drugiej aktualizacji jest dr Ana
Ugarte(ACF),arecenzentami-drSvetlanaJezdic(ESMO),prof.MartinReck(ESMO)idrVanessaMarchesi(ESMO).
Niniejszy poradnik został przetłumaczony na język polski przez profesjonalnego tłumacza i zweryfikowany przez dr Annę
Romanowską.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona2
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
INFORMACJENATEMATNIEDROBNOKOMÓRKOWEGORAKAPŁUCA(NDRP)
Definicjaniedrobnokomórkowegorakapłuca(NDRP)
• TerminNDRPobejmujegrupęrakówpłuca,którychkomórkiwidocznepodmikroskopemniesą
małe,wprzeciwieństwiedodrobnokomórkowegorakapłuca,stanowiącegoinnytypnowotworu
płuca.
• TrzygłównetypyNDRPtorakpłaskonabłonkowy,gruczolakorakirakwielkokomórkowypłuca.Są
rozpoznawanewtensamsposób,jednakżeichleczeniemożesięróżnićwzależnościodtypu.
Rozpoznanie
• Raka płuca można podejrzewać, jeśli osoba ma takie objawy, jak kaszel, zwiększona produkcja
plwociny, duszność, chrypka, ból w klatce piersiowej i obecność krwi w plwocinie lub na
podstawiebadaniaprzedmiotowego.
• Obowiązkowe jest przeprowadzenie badań obrazowych* w celu określenia zakresu i stadium
zaawansowaniachoroby.
• Koniecznejestteżpobraniepróbkitkankiguza(metodąbiopsji)doanalizylaboratoryjnejwcelu
potwierdzeniarozpoznaniaidokładniejszegopoznaniacharakterystykiguza.
Leczeniewzależnościodzakresuchoroby(klasyfikowanegowgstadiówzaawansowania)
• NDRPwstadiumIiIIokreślasięjakorakzlokalizowanylubwewczesnymstadium.
o Leczeniemzwyborujestchirurgiczneusunięcieguza.
o Alternatywą jest radioterapia, jeśli nie można przeprowadzić operacji z powodów
medycznychlubbrakuzgodypacjenta.
o Poleczeniuchirurgicznymnależyrozważyćchemioterapięuwszystkichpacjentówzchorobą
wstadiumII,którzysąwstanietolerowaćtakieleczenie.
• NDRPwstadiumIIIokreślasięjakorakmiejscowozaawansowany.
o Przy tym zaawansowaniu choroby najważniejszą kwestią jest ustalenie, czy guz może być
usunięty drogą operacyjną czy też nie. Decyzja co do optymalnego leczenia musi być
omówionaprzezzespółspecjalistów(torakochirurgów,onkologów*klinicznych,specjalistów
radioterapii*,radiologów*,itp.).
o Jeśliguzzostanieuznanyzaoperacyjny(nadającysiędousunięcia)
• Operacja jest optymalną metodą leczenia. Zastosowanie chemioterapii przed operacją
możezmniejszyćrozmiarguzaiułatwićlubumożliwićjegousunięciechirurgiczne.
• Jeśli guz został usunięty w całości, można rozważyć zastosowanie radioterapii* po
operacji.
o Jeśliguzzostanieuznanyzanieoperacyjny,możnazastosowaćradioterapię ichemioterapię
jednocześnielubsekwencyjnie.
o Chemioterapięnależyrozważyćuwszystkichpacjentów,którzysąwstaniejątolerować.
• NDRP w stadium IV określa się jako rak przerzutowy*, ponieważ doszło do jego
rozprzestrzenieniasiępozapłucopierwotniezajęteprzezchorobę.
o Ponieważ się doszło do rozsiewu choroby, niemożliwe jest usunięcie guza przez zabieg
chirurgiczny. Tylko ogólnoustrojowe metody leczenia (leki rozprowadzane po organizmie
wrazzkrążącąkrwią)sąwstaniedotrzećdowszystkichogniskchorobyidziałaćnanie.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona3
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
o
o
o
o
Standardowe leczenie pacjentów bez konkretnej charakterystyki molekularnej guza (tzn.
ewentualnej modyfikacji genów EGFR* lub ALK*), którą określa się podczas analizy próbki
guza pobranej podczas biopsji*, obejmuje dożylną* chemioterapię skojarzeniem dwóch
leków.Wybórlekówzależygłównieodstanuogólnegopacjentaorazodtypunowotworu.
UpacjentówzmutacjągenuEGFR*lubrearanżacjągenuALK*optymalneleczenieobejmuje
doustnelekibiologiczne(terapiecelowane).
Pacjenci w dobrym stanie klinicznym mogą otrzymywać leczenie podtrzymujące. Celem
takiego leczenia jest wydłużenie kontroli choroby osiągniętej po chemioterapii pierwszego
rzutu.Leczeniepodtrzymującemożebyćkontynuacjąjednegolubwięcejlekówpodawanych
w ramach leczenia pierwszego rzutu lub jako leczenie podtrzymujące ze zmianą schematu
leczenia (lekiem, który nie był stosowany w leczenia pierwszego rzutu). Wybór leczenia
podtrzymującegomożebyćpowiązanyzodpowiedziąnaleczeniechemioterapiąpierwszego
rzutuiustąpieniemdziałańtoksycznychpoprzedniegoleczenia.
Można zaproponować leczenie drugiego i trzeciego rzutu, w zależności od leczenia
stosowanegouprzednioiogólnegostanupacjenta.
Obserwacja
• Pacjencipocałkowitymusunięciuguzaobjęcisąobserwacjąobejmującąbadanieprzedmiotowe
co3-6miesięcyiobrazowanieTK*raznarok.
• Pacjencizzaawansowanąchorobąotrzymującyleczenieogólnoustrojoweodwiedzająlekarzaco
miesiącwceluocenytolerancjileczenia.Skutecznośćleczeniaoceniasięprzezprzeprowadzanie
badańobrazowych*co2do3miesięcy.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona4
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
DEFINICJANIEDROBNOKOMÓRKOWEGORAKAPŁUCA
Termin „niedrobnokomórkowy rak płuca” (NDRP) obejmuje grupę raków płuca. Raki te określa się
jako „niedrobnokomórkowe”, ponieważ ich komórki widoczne pod mikroskopem nie są małe, w
przeciwieństwie do rzadziej występującego drobnokomórkowego raka płuca (DRP), który
charakteryzujesięmałymrozmiaremkomórek,zktórychjestzbudowany.
NDRP może pojawić się w dowolnym miejscu tkanki wyścielającej drogi oddechowe w płucach. W
zależności od pewnych swoistych cech histopatologicznych*, NDRP można dodatkowo podzielić na
raki płaskonabłonkowe (rak płaskonabłonkowy płuca) i niepłaskonabłonkowe (głównie
gruczolakoraki),comadużeznaczeniedlawyboruleczenia.
NiniejszyporadnikdotyczywyłącznieNDRP,którystanowi85%do90%wszystkichprzypadkówraka
płuca.
Budowaukładuoddechowegoprzedstawiającatchawicęiobapłucazpłatami*orazdrogioddechowe.Widocznesątakżewęzłychłonne*i
przepona*.Powietrzezawierającetlenjestwdychanedopłuc,gdzietlenprzechodziprzezcienkąbłonępęcherzykówpłucnych*dokrwi.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona5
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
CZYNDRPWYSTĘPUJECZĘSTO?
Wkrajachrozwiniętych,tzn.wAmerycePółnocnejiwEuropie,rakpłucastanowidrugiitrzecicodo
częstościrozpoznawaniarakau,odpowiednio,mężczyznikobiet.Ponadtorakpłucajestnajczęstszą
przyczynązgonówzpowodunowotworówuobojgapłcinacałymświecie.
W 2008r. raka płuca rozpoznano u około 291000 mężczyzn i około 100000 kobiet w Europie.
Każdegorokurakpłucarozpoznawanyjestu93na100000osób.
Obserwuje się znaczne różnice w zakresie częstości występowania raka płuca pomiędzy różnymi
krajami Europy, odzwierciedlające różnice w występowaniu czynników ryzyka rozwoju tego
nowotworu.Wokresiepomiędzyurodzeniema75.rokiemżycia,rakpłucawystąpiumniejniż3na
100mężczyzn ze Szwecji i około 4 na 100mężczyzn z Portugalii, co stanowi najniższe wskaźniki w
Europie. Wskaźnik ten sięga ponad 9 na 100mężczyzn z Chorwacji i nawet 10 na 100mężczyzn w
pewnych rejonach Polski. Różnice takie obserwowane są nie tylko pomiędzy różnymi krajami, ale
takżewobrębieposzczególnychkrajów.Wprzypadkukobietryzykorozwojurakapłucajestmniejsze
i różne w różnych krajach, natomiast różnice w obrębie krajów są mniejsze. Największe wskaźniki
obserwuje się w krajach położonych na północy (do 4 na 100kobiet z Islandii, Danii i Wielkiej
Brytanii), natomiast najmniejszy w Hiszpanii (mniej niż 1 na 100kobiet). Różnice te wyjaśnia się w
znacznej części różnicami w nawykach palenia tytoniu, jakie panowały całe dziesięciolecia temu. W
związkuztymwwiększościkrajówEuropyczęstośćwystępowaniawciążwzrastaukobiet,alemaleje
u mężczyzn. Wydaje się, że trend ten pojawia się z opóźnieniem w południowych i wschodnich
krajachEuropywstosunkudokrajówpółnocnych.Różniceteodzwierciedlająróżnenawykipalenia
tytoniu,jakiepanowaływtychrejonach.
NDRPstanowi85%do90%wszystkichprzypadkówrakapłuca.Około90%przypadkówrakapłucau
mężczyzni80%ukobietzwiązanychjestzpaleniemtytoniu.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona6
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
JAKASĄPRZYCZYNYNDRP?
NDRP to rak, w którego przypadku czynne palenie papierosów stanowi dobrze zbadany i
potwierdzonyczynnikryzyka.Jednakże,takjakwprzypadkuinnychnowotworów,NDRPmożemieć
przyczynęwieloczynnikową,gdziekilkainnychczynników,działającsynergistycznie,przyczyniasiędo
rozwoju choroby. Ponadto coraz lepsze rozumienie genetycznego podłoża NDRP wskazuje na
znaczenieinterakcjipomiędzyczynnikamiśrodowiskowymiigenetycznymiwpowstawaniuNDRP.
Przed zapoznaniem się z głównymi czynnikami ryzyka NDRP należy podkreślić, że czynnik ryzyka
zwiększaryzykowystąpieniaraka,aleniejestkoniecznyaniwystarczającydojegospowodowania.W
istocie czynnik ryzyka nie stanowi sam w sobie przyczyny nowotworu. W związku z tym, może być
tak,żeuczęściosóbzponiższymiczynnikamiryzykanigdyniewystąpiNDRP,zkoleiuczęściosób,
któreniemajążadnegoztychczynnikówryzyka,mimotomożerozwinąćsiętakirak.
• Czynnepaleniepapierosów:NDRPtojedenzzaledwiekilku
nowotworów, w których pojedynczy czynnik ryzyka,
mianowicie palenie papierosów, uważany jest za jego
głównąprzyczynę.Badaniaepidemiologiczne*wykazały,że
czynne palenie papierosów jest odpowiedzialne za nawet
90% wszystkich przypadków raka płuca. Trzeba zauważyć,
żedługośćokresupaleniapapierosówwydajesięmiećdużowiększeznaczeniejakoczynnik
ryzyka niż liczba papierosów wypalanych dziennie. W związku z tym rzucenie palenia w
dowolnym wieku przekłada się na znacznie większe zmniejszenie ryzyka NDRP, niż
zmniejszenieliczbypapierosówwypalanychdziennie.
• Biernepalenie:określanetakżejakoekspozycjaśrodowiskowanadymtytoniowy;zwiększa
ryzyko rozwoju NDRP, jednakże w znacznie mniejszym stopniu niż czynne palenie
papierosów.
• Radon:radioaktywnygazpowstającywprocesierozpadunaturalniewystępującegouranu*.
Radon powszechnie występuje w bardzo małej ilości w powietrzu atmosferycznym i może
kumulować się w pomieszczeniach wnikając przez szczeliny w podłogach, ścianach i
fundamentach. Jednakże narażenie na radon w warunkach domowych zależy w bardzo
dużym stopniu od sposobu budowy domu i jego wentylacji. Z drugiej strony radon, jako
czynnik ryzyka zawodowego, jest szczególnie istotny dla górników w kopalniach
podziemnych,którzyzwyklenarażenisąnabardzodużejegostężenie.
• Azbest: ten minerał jest dobrze znanym czynnikiem rakotwórczym*
związanymzekspozycjązawodową.Stosowanyjestwszerokiejgamie
produktów jako izolacja termiczna, ochrona przed ogniem, izolacja
akustyczna, pokrycie dachu, pokrycie podłóg i w kilku innych
materiałach budowlanych. W przypadku czynnego palenia
papierosów narażenie na azbest ma synergistyczne działanie
zwiększające ryzyko rozwoju NDRP. Aktualnie w wielu krajach (w tym w Unii Europejskiej)
zakazane jest, częściowo lub całkowicie, stosowanie azbestu z uwagi na istnienie silnej
zależności pomiędzy narażeniem na azbest a występowaniem międzybłoniaka* (innego
nowotworuklatkipiersiowej,którypowstajewopłucnej*).
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona7
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Istnieją inne czynniki podejrzewane o związek ze zwiększonym ryzykiem rozwoju NDRP. Obejmują
one zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, nabyte choroby płuc, w tym choroby
spowodowanenarażeniemnapyływśrodowiskupracy(np.ugórników),zanieczyszczeniepowietrza
wewnątrzpomieszczeń(np.spowodowaneprzezpiecewęgloweioparykuchenne)podejrzewaneo
związek z niezależnym od palenia papierosów rakiem płuca u kobiet, nawyki żywieniowe, czynniki
wirusoweipodatnośćgenetyczna.DowodynazwiększenieryzykaNDRPprzezteczynnikisąznacznie
mniej spójne w porównaniu do poprzednio wspomnianych czynników ryzyka. Jednakże razem z
innymiczynnikamiryzykaniezwiązanymizpaleniemmogąoneodgrywaćznacznąrolęwprzypadkach
NDRPwystępującychuosób,którenigdyniebyłynarażonenadymtytoniowy.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona8
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
WJAKISPOSÓBUSTALANEJESTROZPOZNANIENDRP?
Aktualnie nie ma jednoznacznych dowodów wskazujących na zasadność stosowania badań
przesiewowych1 z zastosowaniem niskodawkowego obrazowania TK* jako rutynowego badania u
osób ze zwiększonym ryzykiem rozwoju NDRP (tzn. palaczy). W związku z tym rozpoznanie NDRP
można tylko podejrzewać na podstawie objawów zgłaszanych przez pacjenta. Opisane są tu
najczęściejzgłaszanedolegliwości.Nieswoisteobjawymogąobejmowaćutratęapetytu,spadekmasy
ciała,natomiastbardziejswoisteobjawy,takiejakkaszel,zwiększonaprodukcjaplwociny,duszność
(skróconyoddech),chrypka/obniżonytongłosu(dysfonia),bólwklatcepiersiowejiobecnośćkrwiw
plwocinie związane są z obecnością pierwotnego guza. Ponadto szerzenie się raka płuca wewnątrz
klatki piersiowej spowodowane wzrostem guza pierwotnego może powodować różne inne objawy.
Mogą być one spowodowane zajęciem nerwów, ściany klatki piersiowej i opłucnej* lub struktur
trzewnych* (np. osierdzia* lub przełyku). Na przykład naciekanie ściany klatki piersiowej i opłucnej
przezguzpierwotnyzwyklepowodujezlokalizowanybólwklatcepiersiowejlubwysięk*opłucnowy.
Zdrugiejstronyzajęcieosierdziaiprzełykumożespowodować,odpowiednio,wysięk*osierdziowyi
dysfagię,czylitrudnościwprzełykaniu.
WpewnychprzypadkachNDRPujawniasiędopierowtedy,gdyrozprzestrzenisiędoinnychobszarówciała;
pierwsze objawy choroby mogą wtedy odzwierciedlać lokalizację przerzutów* (np. ból kości w razie
przerzutów*dokościbądźbóległowyi/lubobjawyneurologicznewrazieprzerzutówdomózgu).
Poza wyżej wymienionymi objawami i oznakami rozpoznanie NDRP opiera się na wynikach
następującychbadań:
1. Badanie przedmiotowe: Nawet jeśli nie można postawić rozpoznania
nowotworu płuc na podstawie badania przedmiotowego układu
oddechowego,badanietakiezawszepowinnostanowićelementdiagnostyki
pacjenta w razie zgłaszania objawów ze strony układu oddechowego i/lub
nieprawidłowościzaobserwowanychwbadaniachobrazowych*.
Badanie przedmiotowe układu oddechowego obejmuje ocenę klatki
piersiowej, badanie palpacyjne, opukiwanie i osłuchiwanie. Obserwacje z
osłuchiwania płuc muszą być dokładnie zinterpretowane w odniesieniu do
ogólnego stanu pacjenta i innych obserwacji klinicznych. Badanie przedmiotowe powinno
obejmowaćbadaniepalpacyjnegruppowierzchniowychwęzłówchłonnych*szyi,jakrównież
węzłówchłonnychznajdującychsiętużnadobojczykami(nadobojczykowych*).
2. Badania obrazowe*: Badania obrazowe mają zasadnicze znaczenie
zarównowcelupotwierdzeniarozpoznaniaNDRP,jakiokreśleniajego
zakresu.
1
Badaniaprzesiewowepolegająnaprzeprowadzaniubadańwceluwykryciarakawewczesnymstadium,przed
wystąpieniem jakichkolwiek zauważalnych objawów. Systematyczne wykonywanie badań przesiewowych
zalecasię,jeślimożliwejestwykonaniebezpiecznegoiakceptowalnegobadaniaorazjeślibadanietoumożliwia
wykrycierakawwiększościprzypadków.Powinnobyćtakżewykazane,żeleczenierakawykrytegowbadaniach
przesiewowychjestskuteczniejszeniżleczenierakarozpoznanegonapodstawieobecnychjużobjawówraka.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona9
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
o RTG* klatki piersiowej: jest często wykonywane jako pierwsze badania w procesie
diagnostycznympacjenta.
o Obrazowanie TK* klatki piersiowej i górnej części jamy brzusznej: Jest to badanie
medyczne wykorzystujące promieniowane RTG, niezbędne do prawidłowego
określenia stadium zaawansowania* NDRP. Umożliwia ono dokładną ocenę zakresu
pierwotnego guza w płucu oraz stwierdzenie obecności/braku powiększonych
regionalnych węzłów chłonnych*, jak również obecności/braku innych guzków w
płucu/płucachi/lubprzerzutu/przerzutówwjamiebrzusznej(np.wwątrobie).
o Obrazowanie TK* mózgu: badanie to jest niezbędne w celu wykluczenia obecności
przerzutów* do mózgu. Zaleca się jego przeprowadzenie w celu oceny
przedoperacyjnejwniemalwszystkichprzypadkachoperacyjnegoNDRP,jakrównież
upacjentówzprzerzutowymNDRPipodejrzeniemzajęciamózguzuwaginaobjawy
kliniczne.
o Badanie MRI* mózgu: Jest często preferowane zamiast obrazowania TK*, bowiem
pozwalanadokładniejsząocenęmózgu.
o Obrazowanie PET/TK: Jest to badanie obrazowe z zakresu medycyny nuklearnej,
które umożliwia ocenę zarówno budowy, jak i aktywności metabolicznej badanego
guza. Zalecane jest jako ocena przedoperacyjna we wszystkich przypadkach
operacyjnegoNDRP.
o Scyntygrafia kości: Jest to badanie obrazowe z zakresu medycyny nuklearnej
przeprowadzanewcelusprawdzenia,czyniedoszłodoprzerzutów*NDRPdokości.
Wskazane jest w razie bólu kości, zwiększonego stężenia wapnia w surowicy* lub
zwiększonej aktywności fosfatazy alkalicznej*. Jeżeli w ramach określania stadium
zaawansowania* przeprowadzone jest obrazowanie PET/TK, nie ma potrzeby
przeprowadzaniascyntygrafiikości.
3. Badanie histopatologiczne*: Jest to laboratoryjne badanie
komórekuzyskanychprzezpobraniepróbkitkankiguza(podczas
biopsji*) i pocięcie jej na skrawki. Badanie histopatologiczne*
zalecane jest w praktycznie wszystkich przypadkach NDRP i jest
jedyną metodą pozwalającą na potwierdzenie takiego
rozpoznania. Poniżej przedstawione są najczęstsze badania
stosowane w celu wykonania biopsji*. Zasadniczo można
wykonać biopsję* pierwotnego guza (bronchoskopia lub biopsja
igłowa płuca pod kontrolą TK), regionalnego węzła chłonnego (biopsja przezoskrzelowa lub
przezprzełykowa pod kontrolą USG*, lub mediastinoskopia) lub z przerzutów*, w razie
rozprzestrzenianiasięchorobypozapłuco.
o Bronchoskopia: Jest to technika stosowana w celu obrazowania wnętrza dróg
oddechowych przy użyciu instrumentu wprowadzonego przez nos lub usta.
Umożliwiatolekarzowiwzrokowąkontrolędrógoddechowychpacjentawkierunku
nieprawidłowościtakichjakguz,zktóregomożnapobraćpróbkębiopsyjną*.
o Biopsja*igłowapłucapodkontroląTK:Stosowanajestwsytuacjach,wktórychmało
prawdopodobne jest pobranie próbki biopsyjnej podczas bronchoskopii (np. w
przypadku NDRP zlokalizowanego obwodowo). Pod kontrolą obrazowania
TK*wprowadzasięigłęprzezścianęklatkipiersiowejdoguza.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona10
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
o Biopsja przezoskrzelowa pod kontrolą USG* (EBUS): Technika ta pozwala na
potwierdzenie zajęcia regionalnych węzłów chłonnych*, jeśli sugerują to wyniki
badańobrazowych.Podczasbronchoskopiistosujesięsondęultradźwiękową(USG)*
w celu ułatwienia identyfikacji podejrzanych węzłów chłonnych, jakie mogą
znajdowaćsięwokolicydrógoddechowychizktórychmożnapobraćpróbkęmetodą
przezoskrzelowejbiopsjiaspiracyjnej.
o BiopsjaprzezprzełykowapodkontroląUSG*(EUS):Technikata,podobnadoEBUS,
jestprzydatnawokreślaniuzajęciaprzezchorobęregionalnychwęzłówchłonnych*.
RóżnisięodEBUStym,żeinstrumentjestwprowadzanyprzezprzełyk.
o Mediastinoskopia: Jest to zabieg umożliwiający wzrokową obserwację
zawartości śródpiersia* przy użyciu endoskopu wprowadzonego przez
nacięcie ok. 1cm powyżej połączenia mostka z obojczykiem.
Przeprowadza się go w celu wykonania biopsji* węzłów chłonnych*
położonych w śródpiersiu. Mediastinoskopia jest coraz częściej
zastępowana przez mniej inwazyjne techniki, takie jak wspomniane
powyżejEBUSiEUSwceluhistopatologicznego*potwierdzeniazajęcia
węzłówchłonnych*położonychwśródpiersiu*,jeślibadaniaobrazowewskazująna
takiepodejrzenie.
o Wrazierozsiewuchorobydoodległychobszarówciałamożnaprzeprowadzićbiopsję
zmianyprzerzutowej*(niedotyczytoprzerzutów*domózgu).Biopsję*przerzutów*
możnaprzeprowadzaćpodkontroląróżnychmetodobrazowania(np.USG*,TK*)lub
badania przedmiotowego (jeśli jest to zmiana powierzchowna, wyczuwana
palpacyjnie).
4. Badanie cytologiczne (cytologia): W przeciwieństwie do badania histopatologicznego*,
przeprowadzanegonapróbcetkankiguza,badaniecytologicznejesttolaboratoryjnebadanie
komórek nowotworowych, które samoistnie oddzieliły się od guza. Badanie cytologiczne
możebyćwystarczającedopotwierdzeniarozpoznaniaNDRP,majednakpewneograniczenia
w zakresie odróżniania raka płaskonabłonkowego od niepłaskonabłonkowego z uwagi na
małą ilość badanego materiału. Ponadto biologiczne badanie guza (patrz kolejny rozdział)
możebyćmniejwiarygodne,jeślizostanieprzeprowadzonenakomórkachnowotworowych,
anienapróbcetkankiguza.Poniżejprzedstawionesąnajczęstszemetodypobieraniapróbek
pozyskiwaniamateriałudobadaniacytologicznegowkierunkuNDRP:
o Bronchoskopia: Podczas bronchoskopii zwykle wykonuje się płukanie oskrzeli* i
pobieraniewydzielin,wceluposzukiwaniaewentualnychkomóreknowotworowych.
o Torakocenteza/drenażjamyopłucnej:Technikataumożliwiaaspiracjępłynuzjamy
opłucnej* w razie obecności wysięku opłucnowego. Usunięty płyn jest następnie
analizowany w laboratorium w kierunku obecności komórek nowotworowych. W
razie potrzeby, po całkowitej aspiracji płynu, można przeprowadzić pleurodezę*
chemiczną,abyzapobiecnawrotowi*wysiękuopłucnowego.
o Perikardiocenteza/drenaż osierdzia: Technika ta umożliwia aspirację płynu z jamy
osierdziowej* w razie obecności wysięku osierdziowego*. Ponownie pobrany płyn
jest wysyłany do laboratorium w celu zbadania go w kierunku komórek
nowotworowych.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona11
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
JAKIEINFORMACJESĄNIEZBĘDNEPRZEDROZPOCZĘCIEMLECZENIA?
Abywybraćnajlepszeleczenie,lekarzebędąmusieliwziąćpoduwagęwieleczynnikówdotyczących
zarównopacjenta,jakinowotworu.
Ważneinformacjenatematpacjenta
•
•
•
•
•
•
wiek,
ocena stanu sprawności*, w której brany jest pod uwagę ogólny stan zdrowia pacjenta oraz
zdolnośćdowykonywaniacodziennychczynności,
wywiadmedycznypacjenta,obejmującyteżtypiliczbęinnychchorób,takichjakchorobaserca,
chorobapłucicukrzyca*,
wywiaddotyczącypaleniatytoniu,
wyniki testów krwi przeprowadzonych w celu oceny białych krwinek*, czerwonych krwinek* i
płytekkrwi*,atakżeczynnościwątrobyinerek,
jeśliprawdopodobnewydajesięprzeprowadzenieoperacjiwceluleczeniaraka,przedoperacją
przeprowadzone zostaną pewne testy oceniające czynność płuc. Celem tych testów jest
oszacowanie, czy czynność płuc, jaka pozostanie po chirurgicznym usunięciu płuca (lub jego
części)będziewystarczająca,abyuniknąćciężkiejduszności.
Ważneinformacjenatematnowotworu
• Określeniestadiumzaawansowania(ang.staging)*
Lekarze określają stadium zaawansowania nowotworu w celu oceny zasięgu guza i rokowania*
danegopacjenta.PowszechniestosujesięsystemklasyfikacjiTNM.Kombinacjaocenywielkościguzai
zajęcia okolicznych tkanek (cecha T), zajęcia regionalnych węzłów chłonnych*(cecha N) oraz
obecności przerzutów*, czyli rozsiewu raka do odległych miejsc i/lub narządów ciała (cecha M)
umożliwiazakwalifikowanienowotworudojednegozestadiówopisanychponiżej.
Dokładnaznajomośćstadiumzaawansowaniamazasadniczeznaczeniedlapodjęciawłaściwejdecyzji
o trybie leczenia. Zasadniczo im niższe stadium zaawansowania, tym lepsze rokowanie*. Stadium*
zwykleokreślasiędwarazy:pobadaniuprzedmiotowymibadaniachobrazowychorazpooperacji,
jeśliguzzostałusuniętychirurgicznie.Określeniestadiumzaawansowania*jestdokładniejszewrazie
przeprowadzenia operacji, bowiem uwzględnia się też wynik badania laboratoryjnego usuniętego
guza.
W poniższej tabeli przedstawiono poszczególne stadia zaawansowania NDRP. Użyte definicje mogą
brzmieć zbyt technicznie, w związku z czym zalecamy zwrócenie się do lekarza, celem uzyskania
dokładniejszychobjaśnień.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona12
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
StadiumI
Wielkośćguzanieprzekracza5cmwnajwiększymwymiarze;nowotwórniezajmuje
regionalnychwęzłówchłonnych*
StadiumIIA
Wielkość guza przekracza 5cm, ale nie przekracza 7cm w największym wymiarze;
nowotwórniezajmujeregionalnychwęzłówchłonnych*
lub
Wielkość guza nie przekracza 5cm w największym wymiarze, jednakże doszło do
zajęcia regionalnych węzłów chłonnych* położonych we wnęce płuca* po stronie
guza
Wielkość guza przekracza 5cm, ale nie przekracza 7cm w największym wymiarze i
doszłodozajęciaregionalnychwęzłówchłonnych*położonychwewnęcepłuca*po
stronieguza
lub
Wielkośćguzaprzekracza7cmwnajwiększymwymiarze(alewciążznajdujesięw
obrębiepłuca)lubwtymsamympłacie*płucaznajdujesiędrugiguz;nowotwórnie
zajmujeregionalnychwęzłówchłonnych*
Wielkość guza nie przekracza 7cm w największym wymiarze i doszło do zajęcia
regionalnychwęzłówchłonnych*położonychwśródpiersiu*postronieguza
lub
Wielkość guza przekracza 7 cm w największym wymiarze (ale wciąż znajduje się w
obrębie płuca) lub w tym samym płacie* płuca znajduje się drugi guz i doszło do
zajęcia regionalnych węzłów chłonnych* położonych we wnęce płuca* lub w
śródpiersiu*postronieguza
lub
Guznacieka,przezbezpośredniwzrost,tkankęznajdującąsiępomiędzypłucami(np.
serce,przełyk)lubwtymsamympłacie*płucaznajdujesiędrugiguzidoszłolubnie
doszłodozajęciaregionalnychwęzłówchłonnych*położonychwewnęcepłuca*po
stronieguza
Guznacieka,przezbezpośredniwzrost,tkankęznajdującąsiępomiędzypłucami(np.
serce, przełyk) lub w tym samym płacie* płuca znajduje się drugi guz i doszło do
zajęciaregionalnychwęzłówchłonnych*położonychwśródpiersiu*postronieguza
lub
Niezależnie od wielkości guza doszło do zajęcia regionalnych węzłów chłonnych*
położonychwewnęcepłuca*lubwśródpiersiu*postronieprzeciwnejdoguza,lub
znajdującychsięwdowolnymobszarzenadobojczykami
Niezależnie od wielkości guza i zajęcia regionalnych węzłów chłonnych*, doszło do
rozprzestrzenienia się nowotworu do odległych miejsc i/lub narządów ciała. Zajęcie
opłucnej* (włącznie z wysiękiem opłucnowym* z udokumentowaną obecnością
komórek nowotworowych) i zajęciem kontralateralnego* płuca uważane jest za
stadiumIV.
StadiumIIB
StadiumIIIA
StadiumIIIB
StadiumIV
• Wynikibiopsji*
Próbka pobrana podczas biopsji* (bioptat) zostanie zbadana w laboratorium. Nazywa się to
badaniem histopatologicznym*. Drugie badanie histopatologiczne obejmuje analizę guza i węzłów
chłonnych*, jeśli guz został usunięty chirurgicznie. Wyniki badania próbki biopsyjnej* powinny
obejmować:
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona13
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
o Typhistologiczny*
Typhistologiczny*zależyodtypukomórek,zjakichzbudowanyjestguz.Generalnie
NDRP można podzielić na raka płaskonabłonkowego, który stanowi około jedną
czwartąwszystkichprzypadkówNDRPizwyklepowstajewtkancewyścielającejduże
drogi oddechowe oraz raka niepłaskonabłonkowego (w tym dwa ważne pod
względemczęstościwystępowaniatypy,gruczolakorakairakawielkokomórkowego),
którezwyklepowstająwbardziejdystalnychdrogachoddechowych.Torozróżnienie
(raka płaskonabłonkowego i niepłaskonabłonkowego) ma znaczenie ze względu na
wybór leczenia. W przypadku raków niepłaskonabłonkowych korzystne może być
stosowane
pewnych
ogólnoustrojowych
(systemowych)
terapii
przeciwnowotworowych, które, jak wykazano, skuteczne są tylko w tym podtypie
histologicznym(patrz:leczenieogólnoustrojowe*,planleczeniaNDRPwstadiumIV).
o Stopieńzróżnicowania(ang.grade)
Określenie stopnia zróżnicowania oparte jest na stwierdzeniu, jak dalece komórki
raka różnią się od prawidłowych komórek płuca i jak szybko rosną. Stopień
zróżnicowana określa się cyfrą od 1 do 3, chociaż niektóre guzy mogą tak odbiegać
wyglądem od normalnych komórek płuca, że nie można określić ich stopnia
zróżnicowania. Guzy takie są zwykle określane jako niezróżnicowane. Stopień
zróżnicowania odzwierciedla agresywność komórek nowotworowych, w związku z
tymimwyższystopień,tymbardziejagresywnyjestguz.
o Biologicznebadanieguza
Próbki tkanki pobrane z przerzutowego* NDRP, podtypu niepłaskonabłonkowego
powinny być poddane ocenie w kierunku obecności swoistych mutacji* genu
receptoranaskórkowegoczynnikawzrostu(EGFR*).Mutacjetakiewystępująrzadko
(u około 10% populacji rasy białej, przy czym są częstsze u osób, które nigdy nie
paliły,wguzachzpodtypugruczolakoraka,ukobietorazupacjentówpochodzącychz
Dalekiego Wschodu), jednakże wykrycie mutacji genu EGFR* ma duże znaczenie
prognostyczneiterapeutycznedlapacjentówzprzerzutowymNDRP(patrz:leczenie
ogólnoustrojowe,planleczeniaNDRPwstadiumIV).Niezalecasiętestuwkierunku
EGFR* u pacjentów z rozpoznaniem raka płaskonabłonkowego, z wyjątkiem
pacjentów, którzy nigdy nie palili lub palili w przeszłości niewiele (<15paczek na
rok).
RutynowytestwkierunkurearanżacjigenuALK*należyobecniedostandarduopieki
ipowinienbyćprzeprowadzony,wmiaręmożliwości,jednocześniezanaliząmutacji
EGFR*. Rearanżacja ALK* występuje częściej u pacjentów, którzy nigdy nie palili, u
pacjentów z gruczolakorakiem (5%) oraz u młodszych pacjentów. Wykrycie
rearanżacjiALK*madużeznaczeniedlasposobyleczeniapacjentówzprzerzutowym
NDRP (patrz „leczenie ogólnoustrojowe*” w punkcie dotyczącym leczenia NDRP w
stadium IV) z uwagi na dostępność leków skierowanych przeciwko ALK* (np.
kryzotynib*).
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona14
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
JAKIESĄMOŻLIWOŚCILECZENIA?
Planowanie leczenia wymaga zaangażowania zespołu specjalistów z różnych dziedzin
medycyny zajmujących się leczeniem pacjentów z nowotworami. Obejmuje to spotkanie
różnych specjalistów zwane konsylium*. Podczas takiego zebrania omawiane jest
planowanieleczeniazuwzględnieniemwcześniejwspomnianychistotnychinformacji.
Leczeniezwyklepoleganapołączeniukilkumetod,które:
• działająnaguzmiejscowo,takichjakzabiegchirurgicznylubradioterapia*,
• działają na komórki nowotworowe w całym ciele jako leczenie
ogólnoustrojowe*(systemowe),takiejakchemioterapia*iterapiabiologiczna*.
Typ leczenia zwykle zależy od stanu ogólnego i preferencji pacjenta, stadium zaawansowania raka
orazcharakterystykiguza.
Wymienione poniżej metody leczenia mają swoje korzyści, zagrożenia i przeciwwskazania*.
Zalecamy,abypacjentzapytałlekarzaprowadzącegoospodziewanekorzyściidziałanianiepożądane
związane z każdą z nich, aby mieć pełną świadomość możliwych konsekwencji leczenia. Dla
niektórych pacjentów dostępnych jest kilka możliwości, a ich wybór powinien być omówiony z
uwzględnieniemstosunkuoczekiwanychkorzyścidozagrożeńzwiązanychzkażdąznich.
Ponadto na każdym etapie leczenia może pojawić się możliwość udziału w badaniu klinicznym.
Badanie kliniczne to badanie naukowe prowadzone z udziałem pacjentów w celu sprawdzenia, czy
nowa metoda leczenia jest bezpieczna i czy działa. W ten sposób ocenia się nowe leki, jak również
innemetodyleczenia,takiejakradioterapia*lubzabiegchirurgiczny,czyteżichkombinacje.
Niekiedylekarzeproponująpacjentowiudziałwbadaniuklinicznym.Pacjentmaprawozgodzićsięna
udział lub odmówić bez żadnych następstw dla jakości otrzymywanego leczenia. Jeżeli lekarz nie
zaproponuje udziału w żadnym badaniu klinicznym, a pacjent rzeczywiście chce wziąć udział w
jednymznich,najlepiejjestzwrócićsiędoswojegolekarzalubonkologa*zprośbąo sprawdzenie,
czy jakieś badania kliniczne obejmujące konkretny typ raka, są prowadzone w pobliżu miejsca
zamieszkanialubwkrajupacjenta.
PlanleczeniaNDRPwstadiumI-II(wczesnegoNDRP)
NDRP w stadium I-II jest zlokalizowany w jednym płucu i dzięki temu w większości przypadków
możliwydowyleczeniadziękioperacjiradykalnej*.Wstadiachtychjedyneczynnikimogącestanowić
przeciwwskazanie*doresekcjichirurgicznejprowadzącejdowyleczeniatopodeszływiekiobecność
innejciężkiejchoroby(lubchorób).
Leczeniechirurgiczne:
Zabieg chirurgiczny to jedyna metoda leczenia dająca szansę całkowitego wyleczenia
raka w tych stadiach. W związku z tym, standardowe leczenie takich pacjentów
obejmujeusunięciepłatapłucazajętegoprzezguz(lobektomia)orazusunięciewęzłów
chłonnych*znajdującychsięwklatcepiersiowej.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona15
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Radioterapia*:
Radioterapia* stanowi możliwość leczenia dla pacjentów, którzy nie kwalifikują się do zabiegu
chirurgicznego z powodu przeciwwskazań medycznych lub nie wyrażają zgody na operację. Wśród
różnychdostępnychtechnikradioterapiiupacjentówwstadiumIzwyklestosujesięstereotaktyczną
radioterapię*konformalną,technikęteleradioterapii(radioterapiiwiązkązewnętrzną)umożliwiającą
precyzyjnepodaniedużejdawkipromieniowaniadoguzawciągukrótkiegoczasu.Zkoleiwleczeniu
pacjentówwstadiumIIstosowanesąinnekonwencjonalneschematyradioterapii.
Leczenieogólnoustrojowe*(systemowe):
Dostępną możliwością leczenia po zabiegu chirurgicznym w NDRP w stadiumII jest dożylna*
chemioterapia* adjuwantowa*, zwłaszcza w razie zajęcia węzłów chłonnych*. Chemioterapia*
obejmująca cztery cykle skojarzenia dwóch leków, w tym związku platyny, (około trzechmiesięcy
leczenia)możeznaczącozmniejszyćryzykowznowy*chorobyiznaczącopoprawićprzeżywalność.W
praktyce klinicznej do adjuwantowej chemioterapii* najlepiej kwalifikują się pacjenci w dobrym
stanie klinicznym, bez znaczących chorób współistniejących, którzy szybko wrócili do zdrowia po
operacji.
PlanleczeniaNDRPwstadiumIII(miejscowozaawansowanegoNDRP)
NDRP w stadium III, chociaż wciąż zlokalizowany w obrębie płuca, nie może być leczony przez
radykalną resekcję, przynajmniej nie na początkowym etapie leczenia, z uwagi na duży zasięg
miejscowo-regionalny.Należytujednakzauważyć,żestadiumIIINDRPobejmujepacjentówobardzo
zróżnicowanym obrazie kliniczny i nie można zalecić jednej strategii postępowania odpowiedniej do
wszystkich przypadków, bowiem optymalny schemat leczenia będzie różny w zależności od
konkretnegopacjenta.Ztegopowodukonsylium*obejmująceróżnychspecjalistówstanowikluczdo
skutecznego leczenia NDRP w stadium III, a w przypadku pacjentów z miejscowo zaawansowanym
NDRPnajlepszepodejściestanowipołączeniewszystkichdostępnychmetod(chirurgii,radioterapii*i
chemioterapii*).
Leczeniechirurgiczne:
DługoterminoweefektychirurgicznegoleczeniaNDRPwstadiumIIIsąściśleuzależnioneodzasięgu
guza,określanegonapodstawiezajęciawęzłówchłonnych*wśródpiersiu,któretokryteriumdzieli
NDRP w stadium III na guzy operacyjne (większość pacjentów ze stadium IIIA) i nieoperacyjne
(wszyscypacjencizestadiumIIIB).
Zabieg chirurgiczny, jako leczenie wstępne, stosuje się tylko u pacjentów, w przypadku których
zajęcie węzłów chłonnych* w śródpiersiu* wykrywane jest dopiero w badaniu histopatologicznym*
usuniętego guza. Zabieg chirurgiczny można też przeprowadzić po podaniu chemioterapii*
neoadjuwantowej*, ewentualnie w połączeniu z jednoczasową radioterapią* u pacjentów z
operacyjnymNDRPwstadiumIII,uktórychzajęciewęzłówchłonnych*wśródpiersiu*wykrytoprzed
zabiegiem,podczasokreślaniastadiumzaawansowaniaguza.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona16
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Bardzo ważny jest test określający oczekiwaną czynność płuc, jaka pozostanie po zabiegu, bowiem
stanowi on jedną z podstaw decyzji o przeprowadzeniu operacji, która jest wykonalna z punktu
widzenia techniki chirurgicznej. Oczekiwana czynność płuc pozostała po zabiegu powinna być
wystarczająca, aby uniknąć poważnej duszności. Niewystarczająca oczekiwana czynność płuc po
operacjimożestanowićprzeciwwskazaniedozabiegu.
Radioterapia:
Radioterapię* stosuje się w celu zapobieżenia miejscowo-regionalnemu szerzeniu się nowotworu.
Może być stosowana jako leczenie pooperacyjne po zabiegu lub zamiarem wyleczenia zamiast
operacji w przypadku nieoperacyjnego NDRP w stadiumIII. W tym drugim przypadku często
jednocześniepodajesięchemioterapię(patrznastępnypunkt).
Leczenieogólnoustrojowe*(systemowe):
Dożylną*chemioterapię*skojarzeniemdwóchleków,wtymzwiązkuplatyny,należyzaproponować
wszystkimpacjentomzguzemwstadiumIII,którzysąwstaniejątolerować.Chemioterapię*można
podawać jako terapię neoadjuwantową* lub adjuwantową* u pacjentów z, odpowiednio,
operacyjnym lub usuniętym NDRP w stadiumIII. Z drugiej strony u pacjentów z nieoperacyjnym
NDRPchemioterapia*jestskuteczniejsza,gdypodawanajestjednocześniezlubprzedradioterapią*.
W tym przypadku generalnie preferuje się chemioradioterapię z uwagi na większą skuteczność.
Jednakże skojarzenie tych metod jest zwykle bardziej toksyczne w porównaniu z sekwencyjnym
stosowaniem chemioterapii*, a następnie radioterapii*, w związku z czym powinno być
zarezerwowanadlapacjentówmłodszychlubwlepszymstaniesprawności*.
PlanleczeniaNDRPwstadiumIV(przerzutowego*NDRP)
StadiumIVNDRPoznaczarozprzestrzenieniesięnowotworudoodległychlokalizacjii/lubnarządóww
ciele. Najczęstsze lokalizacje przerzutów* to kości, mózg, wątroba, nadnercza, opłucna* i drugie
płuco. Ponieważ przerzuty szerzą się drogą krwi, mogą być obecne w momencie rozpoznania (u
niemal40%pacjentów)lubwyjśćnajawwokresieobserwacjiporadykalnejresekcjiNDRP.
Leczeniechirurgiczne:
Ponieważ NDRP w stadium IV rozprzestrzenił się poza płuco, uważany jest za nieoperacyjny;
niemożliwejestcałkowiteusunięcienowotworudrogąchirurgicznąistworzeniewtensposóbszansy
wyleczenia.Wyjątkiodtejzasadytopacjencizpojedynczymiprzerzutami*domózgu,drugiegopłuca
lubnadnerczyibrakiemnowotworuwinnychlokalizacjachpozaguzempierwotnym.
Interwencja chirurgiczna może być też przydatna w celu złagodzenia objawów powodowanych
obecnościąchorobywklatcepiersiowejlubwkościach.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona17
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Radioterapia*:
Radioterapia*możebyćwskazanajakoleczeniepaliatywneupacjentówskarżącychsięnakonkretne
objawywynikającezzajęciaprzezprzerzuty*różnychnarządów.Naprzykładradioterapiamożebyć
pomocna w opanowaniu bólu kości spowodowanego rozprzestrzenieniem się NDRP do kości lub w
leczeniubólugłowyi/lubosłabieniaspowodowanychprzerzutamidomózgu.
Leczenieogólnoustrojowe*(systemowe):
Leczenie ogólnoustrojowe stanowi podstawę leczenia stadiumIV NDRP. Główne
celeleczeniaogólnoustrojowegoobejmują:
o poprawęjakościżyciapacjenta,
o wydłużenieokresuprzeżycia.
Decyzjacodoleczeniaogólnoustrojowegopowinnauwzględniaćkilkaczynników,w
tymcharakterystykękliniczno-patologicznąpacjentaobejmującątyphistologiczny*,
wiek, stan sprawności*, obecność innych chorób, preferencje pacjenta oraz cechy
biologiczne, takie jak obecność mutacji genu EGFR* lub rearanżacji ALK*. Pierwsze
zaproponowane leczenie nazywa się leczeniem pierwszego rzutu. Następnie można zaproponować
leczenie drugiego i trzeciego rzutu, w zależności od reakcji na leczenie stosowane uprzednio i
ogólnegostanupacjenta.
Leczeniepierwszegorzutu
• Leczeniepierwszegorzutu:chemioterapia*
o StandardemleczeniapacjentówbezmutacjigenuEGFR*irearanżacjigenuALK*jest
podawana dożylnie* chemioterapia skojarzeniem dwóch leków z zastosowaniem
związkuplatyny(cisplatyny*lubkarboplatyny*).
o Wpodgrupiepacjentówzguzaminiepłaskonabłonkowymiorazpacjentówleczonych
schematami trzeciej generacji obejmującymi gemcytabinę* i taksany*, związkiem
platynystosowanymzwyborupowinnabyćcisplatyna.
o Leczeniem z wyboru u pacjentów z guzami niepłaskonabłonkowymi powinna być
chemioterapia oparta na pemetreksedzie; schematy takie powinny być stosowane
tylkowniepłaskonabłonkowymNDRPwkażdejliniileczenia.
o W przypadku pacjentów z przeciwwskazaniami* do nawadniania dożylnego* (np.
upośledzenie czynności nerek lub serca) preferowana jest karboplatyna* zamiast
cisplatyny.
o Schematy chemioterapii bez związku platyny należy rozważać tylko wtedy, gdy
istniejąprzeciwwskazaniadojegozastosowania.
o Chemioterapia przynosi korzyści, w porównaniu do optymalnego leczenia
podtrzymującego, u pacjentów ze stanem sprawności 2. Inna możliwość leczenia
takich pacjentów to chemioterapia jednym lekiem, takim jak gemcytabina,
winorelbina lub taksan. Wykazano, że skojarzenia zawierające karboplatynę dają
dobre efekty leczenia z akceptowalnymi działaniami toksycznymi i należy je wziąć
poduwagęupacjentówzestanemsprawności2.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona18
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Pacjentom w gorszym stanie klinicznym (stan sprawności 3 lub 4) należy
zaproponowaćoptymalnąopiekępodtrzymującą.
o W przypadku pacjentów w podeszłym wieku (≥70lat) chemioterapię opartą na
karboplatynienależyrozważaćupacjentówwdobrymstanie(stansprawności0do
2) i bez chorób współistniejących*. W innym przypadku można rozważyć
chemioterapię jednym lekiem. Możliwości leczenia należy omówić ze swoim
lekarzem.
Leczeniepierwszegorzutu:terapiabiologiczna*
o Monoterapia doustnym inhibitorem kinazy tyrozynowej* EGFR*, takim jak
gefitynib*,erlotynib*lubafatynib*jestpreferowanąmetodąleczeniapacjentów,w
których guzie wykryto mutację genu EGFR* (około 15% wszystkich przypadków
NDRP). Wszystkie guzy typu niepłaskonabłonkowego powinny być zbadane w
kierunkumutacjigenuEGFR,zwłaszczaupacjentów,którzynigdyniepalililubpalili
umiarkowanie w przeszłości. Biorąc pod uwagę dobrą tolerancję i wygodną postać
doustną, inhibitor EGFR można zaproponować też pacjentom w złym stanie
sprawności*(ocena3lub4),jeśliwguziewykrywanajestmutacjaEGFR.
o WprzypadkupacjentówzNDRPzobecnościąrearanżacjiALK*należyzaproponować
leczeniekryzotynibem,któryjestinhibitoremALK*.
o Bewacyzumab jest przeciwciałem monoklonalnym*, które wiąże się z naczyniowym
czynnikiem wzrostu śródbłonka (VEGF), białkiem krążącym we krwi, które jest
niezbędnedowzrostunaczyńkrwionośnych.Bewacyzumabuniemożliwiaaktywację
VEGFprzezreceptoryVEGFznajdującesięnakomórkachitymsamymhamujewzrost
naczyń krwionośnych w guzie. Bewacyzumab podawany dożylnie może być
dołączonydoschematuzawierającegokarboplatynę*-paklitaksel*tylkoupacjentów
zrakiemotypiehistologicznym*niepłaskonabłonkowymiwdobrymstanieogólnym
(stan sprawności 0 lub 1). Ze względów bezpieczeństwa zasadnicze znaczenie ma
odpowiedni dobór pacjentów, aby ograniczyć możliwe działania niepożądane
bewacyzumabu. Rak typu płaskonabłonkowego stanowi główne przeciwwskazanie*
do leczenia bewacyzumabem. Z leczenia bewacyzumabem zwykle wykluczeni są
także pacjenci skarżący się na silne krwioplucie*, jak również pacjenci z guzami
położonymi centralnie lub guzami z elementem jamistym. U kwalifikujących się
pacjentów z niepłaskonabłonkowym NDRP można rozważyć skojarzenie
bewacyzumabuzinnąchemioterapiąopartąnazwiązkuplatyny.
o
•
•
Leczeniepierwszegorzutu:harmonogramczasowy,czastrwaniaileczeniepodtrzymujące
o
o
Leczenie pierwszego rzutu należy zawsze rozpoczynać, gdy pacjent jest w dobrym
stanie ogólnym, czyli wtedy, gdy są w stanie lepiej tolerować możliwe działania
niepożądaneleczeniaogólnoustrojowego*.
Dla większości pacjentów zaleca się cztery cykle chemioterapii, maksymalnie sześć
cykli.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona19
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
W przypadku pacjentów w dobrym stanie klinicznym można zastosować leczenie
podtrzymujące w celu wydłużenia wpływu chemioterapii pierwszego rzutu na
opanowanie wzrostu guza. Może być ono podawane jako kontynuacja lub jako
leczenie podtrzymujące ze zmianą schematu leczenia. Leczenie takie obejmuje,
odpowiednio, kontynuację podawania leku stosowego w leczeniu pierwszego rzutu
lubwprowadzenienowegolekupopodaniuczterechcyklichemioterapiiopartejna
związkuplatyny.
o Leczenie podtrzymujące ze zmianą schematu leczenia obejmuje podawanie
erlotynibu* i stanowi możliwość leczenia dla pacjentów ze stabilną chorobą po
leczeniuindukcyjnym.
o Kontynuowane leczenie podtrzymujące obejmuje podawanie pemetreksedu i jest
wskazane po zakończeniu leczenia pierwszego rzutu skojarzeniem cisplatyny i
pemetreksedu u pacjentów z guzem niepłaskonabłonkowym i stabilizacją choroby
lubreakcjąnaleczeniepochemioterapiipierwszegorzutuorazpoustąpieniudziałań
toksycznychpoprzedniegoleczenia.
Leczeniedrugiegoitrzeciegorzutu
Leczenie takie można stosować po wystąpieniu progresji choroby po leczeniu pierwszego rzutu* u
pacjentów,którychstanogólnypozwalanadalszeleczenie(stansprawności*0do2).
Monoterapiadocetakselemlubpemetreksedem(tenostatnitylkowrakachniepłaskonabłonkowych)
lub lekiem celowanym (erlotynibem*) u pacjentów z nieznanym statusem EGFR lub bez mutacji
EGFR*łagodziobjawyzwiązaneznowotworemiwydłużaprzeżycie.Upacjentówzrakiemzmutacją
EGFR*wleczeniudrugiegorzutunależystosowaćerlotynib*,gefitynib*lubafatynibwmonoterapii,
jeśli dany pacjent nie otrzymywał ich uprzednio. W kolejnych rzutach leczenia erlotynib wskazany
jestupacjentówznieznanymstatusemEGFRlubbezmutacjiEGFR*,którzyjeszczenieotrzymywali
inhibitorów kinazy tyrozynowej* (TKI) EGFR i mają stan sprawności od 0 do 3. Zasadniczo każdy
pacjent z guzem z mutacją EGFR* powinien otrzymać TKI EGFR w którejś linii leczenia, jeśli nie
otrzymywałichuprzednio.
Pacjenci z guzem z rearanżacją genu ALK* (około 5% wszystkich przypadków) także mogą
otrzymywaćleczeniedrugiegolubtrzeciegorzutukryzotynibem,jeślinieotrzymywaligouprzednio.
LeczenieoligometastatycznegoNDRP
Termin „oligometastatyczny” oznacza obecność nie więcej niż 5zmian przerzutowych. Jeśli takie
przerzuty pojawią się jeden miesiąc przed lub po wykryciu guza pierwotnego, określane są jako
przerzuty synchroniczne. Przerzuty pojawiające się po leczeniu guza pierwotnego określa się jako
przerzutymetachroniczne.Charakterystykabiologicznairokowaniewprzypadkutychdwóchtypów
przerzutów mogą się różnić. Można rozważyć radykalne leczenie chirurgiczne, radioterapię i
chemioterapię, jednakże z uwagi na brak opracowanego standardu opieki w leczeniu raka
oligometastatycznegosugerujesię,abywmiaręmożliwościleczyćtakichpacjentówwramachbadań
klinicznych.
o
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona20
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Leczenieprzerzutówdomózgu
U pacjentów w złym stanie sprawności stosuje się optymalną opiekę podtrzymującą. Pacjenci w
dobrymstaniesprawnościiwwiekuponiżej65lat,bezinnychprzerzutówpozamózgiemizwięcej
niż trzemaprzerzutami do mózgu mogą otrzymać radioterapię całego mózgu. Pojedyncze przerzuty
domózgumożnaleczyćchirurgicznielubzzastosowaniemradiochirurgiistereotaktycznej(specjalny
typ radioterapii, w której wiązki promieniowania kierowane są bardzo precyzyjnie, aby ograniczyć
uszkodzenia okolicznej zdrowej tkanki mózgu). W razie obecności dwóch lub trzech przerzutów do
mózgupreferujesięradiochirurgięstereotaktyczną.
Leczeniepaliatywne:
Inne pomocne metody leczenia, jakie mogą być stosowane są w różnych stadiach NDRP obejmują
endoskopięwceluusunięcianiedrożnościdrógoddechowych,zabiegchirurgicznywraziewysiękudo
jamyopłucnowejiradioterapię,którapozazastosowaniemwleczeniuprzerzutówdomózgu,może
być skuteczna w leczeniu przerzutów do kości, zwłaszcza jeżeli powodują one ból. W leczeniu
przerzutów do kości pomocne są także leki modyfikujące metabolizm kości (kwas zoledronowy i
denosumab). Zasadniczo zaleca się wczesne włączenie opieki paliatywnej, równolegle ze
standardowym postępowaniem dotyczącym samego raka. Wykazano, że takie podejście może
poprawićjakośćżyciainastrójpacjentaiograniczakoniecznośćstosowaniaagresywnegoleczenia,a
niekiedymożewydłużyćprzeżycie.
PacjentomzNDRPwstadiumIVczęstoproponujesięudziałwbadaniachklinicznychnowychleków.
Należyzachęcaćpacjentówdoudziałuwbadaniachklinicznych.
Ocenaodpowiedzi:
Odpowiedźnaleczeniemusibyćoceniana,abysprawdzićczyleczenieprzynosijakąkolwiekkorzyśćw
odniesieniu do występujących zdarzeń niepożądanych. Zaleca się ocenę odpowiedzi po 23miesiącach ogólnoustrojowego leczenia* NDRP w stadiumIV. Ocena ta polega na powtarzaniu
badań obrazowych i porównywaniu ich z wstępnym badaniem obrazowym z widocznymi zmianami
chorobowymi.
Wprzypadkuradioterapii*stosowanejzzamiaremwyleczeniawstadiumIIINDRPmusząupłynąćco
najmniej 2miesiące od zakończenia leczenia do oceny odpowiedzi na leczenie, aby stwierdzić, czy
występująkorzystneefektyradioterapii.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona21
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
JAKIESĄPOTENCJALNEDZIAŁANIANIEPOŻĄDANE(SKUTKIUBOCZNE)LECZENIA?
W tym punkcie omówione są najczęstsze działania niepożądane leczenia chirurgicznego,
radioterapii* i chemioterapii*. Jednakże poniższa lista nie jest pełna. W związku z tym pacjenci
powinni dokładnie omówić ze swoim lekarzem działania niepożądane, jakie mogą być związane z
proponowanymimleczeniem.
• Leczeniechirurgiczne
− Krwiakopłucnej,stanspowodowanynagromadzeniemsiękrwiwjamieopłucnowej*.
− Stłuczeniepłuc,czylipowstaniesiniakawtkancepłuczpowoduuszkodzenia,zwykle
urazupodczasoperacji.
− Pooperacyjnezapaleniepłuc.
− Przetrwałyprzeciekpowietrza,stan,wktórympłuconiejestwstaniesięprawidłowo
rozprężyćpooperacjizpowoduchirurgicznegouszkodzeniatkankipłuca.
• Radioterapia*
− Wczesne działania niepożądane: takie działania niepożądane występują w ciągu
6miesięcy od zakończenia radioterapii. Często obejmują one zapalenie przełyku,
zapaleniepłuc,kaszelidługotrwałąchrypkę.
− Późne działania niepożądane: takie działania niepożądane występują zwykle po
upływie 6miesięcy od zakończenia radioterapii; najczęstsze z nich to duszność
spowodowanautratąelastycznościpłucorazzapaleniepłuc.
• Leczenieogólnoustrojowe*(systemowe)
− Chemioterapia*: Działania niepożądane chemioterapii mają różną częstość
występowania i ciężkość w zależności od zastosowanego leku i/lub schematów
leczeniaskojarzonego.Wzwiązkuztymzalecasię,abypacjencidokładnieomówilize
swoim lekarzem działania niepożądane, jakie mogą być związane z proponowanym
im schematem chemioterapii. Jednakże działania niepożądane chemioterapii często
obejmują utratę apetytu, zmęczenie, utratę włosów, mdłości i/lub wymioty,
zwiększonąpodatnośćnazakażeniaikrwawienia,anemię*ibiegunkę.
Oprócztychwspólnychobjawów,każdylekmożepowodowaćinnecharakterystyczne
skutkiuboczne.Najczęstszeznichwymienionesąpowyżej,chociażniewystąpiąone
ukażdegopacjenta,astopieńichnasileniamożebyćróżny.
o Cisplatyna*możepowodowaćupośledzeniesłuchuiuszkodzenienerek.Czynność
nerekjestocenianaprzedrozpoczęciemleczenia.Bardzoważnejestpiciepodczas
leczeniatymlekiemdużychilościpłynów,abyzapobiecuszkodzeniunerek.
o Paklitaksel* może spowodować neuropatię obwodową*, zależną od podanej
dawki,czasutrwaniainfuzji(kroplówki)orazharmonogramupodawanialeku.Jej
objawy obejmują drętwienie, parestezje* i piekący ból wobszarze "rękawiczek i
skarpetek"*. Objawy te często występują symetrycznie i zwykle zaczynają się w
dalszym odcinku kończyn dolnych. Pacjenci najczęściej zgłaszają jednoczesne
wystąpienieobjawówwpalcachstópidłoni,alezdarzająsięteżniesymetryczne
manifestacje. W rzadkich przypadkach parestezje obejmują twarz. Objawy o
niewielkimnasileniuustępujączęściowolubcałkowiciewciągukilkumiesięcypo
zakończeniu leczenia, natomiast w przypadku pacjentów, u których dojdzie do
ciężkiejneuropatii*,objawytakiemogąutrzymywaćsiędłużej.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona22
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
−
Leczenie biologiczne*: takie działania niepożądane są zwykle określane jako
„związanezklasą”bowiemsąswoiściezwiązanezdanągrupąlekówbiologicznych.
o Bewacyzumab* może spowodować wystąpienie nadciśnienia*, obecność
białkawmoczuorazzwiększoneryzykozaburzeńzakrzepowo-zatorowychlub
krwotocznych*.
o Gefitynib*,erlotynib*lubafatynib*mogąspowodowaćwysypkęibiegunkę.
o Kryzotynib* może spowodować zaburzenia widzenia, mdłości, biegunkę,
wymioty, obrzęki*, zaparcie, zmęczenie, zwiększenie aktywności enzymów
wątrobowych i neutropenię (zmniejszenie liczby neutrofili, pewnego typu
białychkrwinek).
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona23
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
COSIĘSTANIEPOZAKOŃCZENIULECZENIA?
Regularne wizyty kontrolne są ważnym elementem postepowania u
pacjentówporadykalnymusunięciuNDRP.
Wizytykontrolneulekarzy
Po zakończeniu leczenia lekarze zaproponują program wizyt
kontrolnychwcelu:
• ocenypowikłańleczenia:
Ewentualne powikłania leczenia chirurgicznego, chemioterapii* adjuwantowej* lub radioterapii*
(działanianiepożądaneleczenia)powinnybyćstarannieocenianeco3do6miesięcy.
• wykryciaewentualnegonawrotuchoroby(wznowy)*:
Aktualnieniemażadnychdowodówwskazujących,żewcześniejszewykryciewznowy*(itymsamym
rozpoczęcieukierunkowanegoleczenia)możezapewnićlepszyefektkliniczny.Jednakże,biorącpod
uwagę fakt, że w większości przypadków do wznowy* dochodzi w ciągu czterech lat po operacji,
zaleca się odbywanie wizyt kontrolnych obejmujących badanie przedmiotowe i ocenę wszelkich
ewentualnych objawów co 3 do 6miesięcy przez pierwsze trzy lata po operacji, a następnie raz na
rok.
Wykonywane co rok obrazowanie TK klatki piersiowej oraz, w mniejszym stopniu, RTG* klatki
piersiowej uważane są właściwe metody kontrolnych badań obrazowych; preferowane jest
obrazowanieTK,ponieważumożliwiawcześniejszewykrycienowegopierwotnegoguzapłucaniżw
przypadkuRTG.
• wykrycianowychpierwotnychguzówpłuca:
Pacjenci, którzy przeszli radykalną operację NDRP są w większym stopniu zagrożeni wystąpieniem
nowego pierwotnego guza płuca. Niekiedy na podstawie samego badania obrazowego trudno jest
odróżnić wznowę* guza od nowego pierwotnego guza płuca. Omówienie przypadku podczas
konsylium* może ułatwić odróżnienie tych dwóch scenariuszy i tym samym wybranie optymalnej
metodyleczenia.
Rzuceniepaleniatytoniu
Biorącpoduwagęścisłyzwiązekpomiędzypaleniemarakiempłuca,rzuceniepaleniaprzezpacjenta
z NDRP jest zalecane w każdym momencie. Rzucenie palenia tytoniu powinno być traktowane jako
integralnyelementleczeniaNDRP,niezależnieodstadiumzaawansowaniachoroby.Wszczególności
rzuceniepaleniaprzezpacjentówzchorobąwstadiumIdoIIIzwiązanejestzezmniejszeniemryzyka
wznowy*, jak i wystąpienia drugiego pierwotnego guza płuc, co przekłada się na zmniejszenie
śmiertelności związanej z NDRP. Palenie tytoniu może też wchodzić z interakcje z leczeniem
ogólnoustrojowym;naprzykładmożezmniejszaćodsetekdawkierlotynibudostającysiędokrążeniai
tymsamymosłabiaćjegodziałanie.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona24
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Powrótdonormalnegożycia
Życie ze świadomością, że możliwy jest nawrót choroby nowotworowej, może być trudne. Pacjenci
mający problemy z powrotem do normalnego życia mogą otrzymać wsparcie psychologiczne,
natomiast część pacjentów może znaleźć pomocne wsparcie ze strony organizacji zrzeszających
byłychpacjentów.
Corobić,jeślidojdziedowznowyraka?
Jeśli choroba nowotworowa powróci, sytuacja ta będzie określana mianem wznowy (nawrotu)*.
Leczeniezależyodjejzakresu.
Niektórzy pacjenci, u których dojdzie do wznowy raka w jednym miejscu mogą odnieść korzyść z
leczeniamiejscowo-regionalnego,takiegojakresekcjachirurgicznalubradioterapia*.Jednakżetakie
leczenie możliwe jest tylko u bardzo małej grupy pacjentów. Guzy nawrotowe należy zwykle
traktowaćjakoprzerzuty*raka(chorobęrozsianą)ileczyćzgodniezopisemwpunkcie„Planleczenia
NDRPwstadiumIV(przerzutowegoNDRP)”.
Niekiedywskazanamożebyćbiopsja*takiegoprzerzutu*,bowiemjejwynikmożezmienićdecyzjęco
do sposobu leczenia. Może to dotyczyć w szczególności pacjentów z długim okresem wolnym od
choroby* po resekcji chirurgicznej. U pacjentów takich ponowna biopsja może ułatwić odróżnienie
wznowy choroby od nowego pierwotnego guza płuca (jeżeli wznowa zostanie wykryta w płucu),
określić typ histologiczny* guza płuca (niepłaskonabłonkowy, płaskonabłonkowy lub inny) lub
umożliwić ponowny test w kierunku mutacji EGFR* w razie stwierdzenia raka
niepłaskonabłonkowego.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona25
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
SŁOWNICZEK
Afatynib
Afatynib jest lekiem celowanym stosowanym w leczeniu przerzutowego NDRP z mutacją EGFR*.
AfatynibdziałajakonieodwracalnyinhibitorEGFR*iludzkiegonaskórkowegoczynnikawzrostutypu
2(HER2).
Aktywnośćfosfatazyalkalicznej(test)
Enzym normalnie występujący w dużej ilości w rosnących kościach i w żółci. Nieprawidłowo duża
aktywność tego enzymu we krwi może wskazywać na chorobę w obrębie kości, wątroby lub
przewodówżółciowych.
Aktywnośćmetaboliczna/metabolizm
Zmiany biochemiczne zachodzące w komórce lub w organizmie. Zmiany te obejmują wytwarzanie
energiiorazsubstancjipotrzebnychkomórkomiorganizmomdowzrostu,rozmnażaniaiutrzymania
dobregostanuzdrowia.Metabolizmobejmujeteżusuwanieszkodliwychsubstancji.
ALK
Gen ALK koduje białko o nazwie ALK (kinaza chłoniaka anaplastycznego, anaplastic lymphoma
kinase).RearanżacjagenuALKnajczęściejwystępujewgruczolakorakupłuca,upacjentów,którzynigdynie
paliliorazumłodszychpacjentów.WażnejestprzeprowadzenietestuwkierunkurearanżacjiALKzuwagina
dostępnośćcelowanegolekuonazwiekryzotynibdlapacjentówzguzamizrearanżacjąALK.
Anemia(niedokrwistość)
Stancharakteryzującysięniedoboremczerwonychkrwinek*lubhemoglobiny.Hemoglobinastanowi
składnik czerwonych krwinek odpowiedzialny za przenoszenie tlenu z płuc do całego organizmu; u
pacjentówzanemiąprocestenjestupośledzony.
Badanieepidemiologiczne
Badanieprowadzonenapopulacjiludzi,wktórymbadaczeanalizujązwiązkipomiędzyzaburzeniem
stanu zdrowia, na przykład nowotworem, a czynnikiem podejrzewanym o jego powodowanie, na
przykładzwiązkiemchemicznym.
Badaniehistopatologiczne
Badaniepodmikroskopemtkanekikomórekobjętychchorobą.
Badanieradiologiczne/obrazowe
Badanie, w którym technika obrazowania (taka jak np. radiografia, ultrasonografia*, badanie TK* i
medycyna nuklearna) stosowana jest do uzyskania obrazu narządów, struktur i tkanek w obrębie
organizmu,zarównowcelachdiagnostycznych,jakileczniczych.
Badanieultrasonograficzne(USG)
Badanie, podczas którego fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości odbijają się od tkanek lub
narządów wewnętrznych, tworząc echo. Obrazy echa prezentowane są na ekranie urządzenia do
ultrasonografii,tworzącobraztkanekorganizmu.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona26
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Bewacyzumab
Bewacyzumab jest przeciwciałem monoklonalnym* zaprojektowanym w celu rozpoznawania i
wiązania się ze swoistą strukturą (zwaną antygenem) występującą na pewnych komórkach w
organizmie lub obecnych w krwiobiegu. Bewacyzumab jest zaprojektowany tak, aby wiązał się z
naczyniowym czynnikiem wzrostu śródbłonka (VEGF*), białkiem krążącym we krwi, które jest
niezbędne do wzrostu naczyń krwionośnych. Bewacyzumab, wiążąc się z VEGF, blokuje jego
działanie; w efekcie komórki nowotworowe nie mogą rozbudowywać własnych naczyń
zaopatrujących guz w krew oraz cierpią na niedobór tlenu i substancji odżywczych, co spowalnia
rozrostguza.
Biopsja
Pobranie komórek lub tkanek do badania przez patomorfologa. Patomorfolog może zbadać tkankę
pod mikroskopem lub przeprowadzić inne testy z wykorzystaniem pobranych komórek lub tkanki.
Istnieje wiele różnych typów biopsji. Do najczęściej wykonywanych zalicza się: (1) biopsję z
pobraniemwycinka,podczasktórejpobieranyjestwyłączniefragmenttkanki;(2)biopsjęwycinającą,
podczasktórejusuwanyjestcałyguzeklubpodejrzanyobszaroraz(3)biopsjęigłową,podczasktórej
próbkatkankilubpłynupobieranajestzapomocąigły.Gdyużywanajestigłaodużejśrednicy,zabieg
nosi nazwę biopsji gruboigłowej. Gdy używana jest igła o niewielkiej średnicy, zabieg nosi nazwę
biopsjicienkoigłowej.
Chemioterapia
Rodzaj leczenia przeciwnowotworowego, w którym stosowane są leki niszczące i/lub ograniczające
wzrostkomóreknowotworowych.Lekitesąprzeważniepodawanepacjentomwpowolnymwlewie
dożylnym (kroplówce), ale mogą być również stosowane doustnie, w bezpośrednich wlewach do
kończynylubwewlewiedowątroby,wzależnościodlokalizacjinowotworu.
(Chemio)terapianeoadjuwantowa
Leczenie podawane jako pierwszy etap w celu zmniejszenia rozmiarów guza przed zastosowaniem
właściwegoleczenia,którymzwyklejestzabiegchirurgiczny.Celemleczenianeoadjuwantowegonie
jest wyleczenie choroby, ale ograniczenie działań niepożądanych lub wzmocnienie działania
właściwegoleczeniaizwiększenieszansynadługiokresprzeżycia.Leczenieneoadjuwantowemoże
obejmowaćchemioterapię,radioterapięlubleczeniehormonalne.
Chorobywspółistniejące
Chorobywystępującewtymsamymczasie.
Cisplatyna
Lek stosowany w leczeniu wielu typów nowotworów. Cisplatyna zawiera metal o nazwie platyna.
Zabijakomórkinowotworowe,uszkadzającichDNAihamującichpodział.Cisplatynanależydoklasy
lekówalkilujących.
Cukrzyca
Choroba,wktórejwystępujewysokipoziomglukozy(rodzajucukru)wekrwi,ponieważorganizmnie
wytwarzadostatecznejilościinsuliny(hormonuniezbędnegodoprzyswajaniaglukozyprzezkomórki)
lubniewykorzystujejejwewłaściwysposób.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona27
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Czynnikwzrostuśródbłonkanaczyń(VEGF)
Substancjawytwarzanaprzezkomórki,stymulującatworzenienowychnaczyńkrwionośnych.
Dożylny
Dotyczyumieszczaniawżylelubwprowadzaniadoniej.Określenie„dożylny”dotyczyzazwyczajdrogi
podania leku lub innej substancji za pomocą igły lub cewnika umieszczonego w żyle. Określane też
skrótem„i.v.”.
EGFR(receptornaskórkowegoczynnikawzrostu)
Jest to typ białka zwanego kinazą tyrozynową, które występuje na powierzchni pewnych komórek.
Naskórkowy czynnik wzrostu wiąże się z EGFR powodując podział komórki. Występuje w
patologicznie zwiększonej liczbie na powierzchni wielu komórek nowotworowych, co oznacza, że
komórki te mogą podlegać nasilonym podziałom w obecności naskórkowego czynnika wzrostu.
OkreślanyjesttakżejakoErbB1iHER1.
Erlotynib
Erlotynib jest lekiem przeciwnowotworowym zaliczanym do inhibitorów EGFR. Erlotynib blokuje
EGFR (receptory naskórkowego czynnika wzrostu), które znajdują się na powierzchni niektórych
komóreknowotworu.Wefekciekomórkinowotworoweprzestająotrzymywaćsygnałykoniecznedo
wzrostu, progresji i rozsiewu nowotworu (przerzutów*). Zapobiega to wzrostowi nowotworu, jego
podziałomirozsiewowiworganizmie.
Gefitynib
Gefitynib jest inhibitorem kinaz tyrozynowych*. Oznacza to, że blokuje pewien typ enzymów
określanych jako kinazy tyrozynowe. Enzymy takie znajdują się na powierzchni niektórych komórek
nowotworu. Jedną z kinaz tyrozynowych jest EGFR*, który bierze udział w procesach wzrostu i
rozprzestrzenianiu się komórek nowotworowych. Gefitynib, blokując działanie EGFR, spowalnia
wzrost i rozprzestrzenianie się nowotworu. Gefitynib działa tylko w przypadku
niedrobnokomórkowegorakapłucazmutacją*genuEGFR.
Gemcytabina
Substancja czynna leku stosowanego w leczeniu raka trzustki w stadium zaawansowanym lub w
stadium rozsianym. Jest także stosowana w połączeniu z innymi lekami w leczeniu rozsianego raka
piersi,zaawansowanegorakajajnikaorazzaawansowanegolubrozsianegoniedrobnokomórkowego
raka płuca. Jest także badana pod kątem stosowania w innych nowotworach. Gemcytabina blokuje
wytwarzanie DNA przez komórki i może zabijać komórki nowotworowe. Należy do klasy środków
antymetabolicznych.
Homolateralny
Dotyczącytejsamejstronyciaławodniesieniudodanegopunktuciała.
Jamaopłucnowa
Przestrzeń zamknięta opłucną*, czyli cienką warstwą tkanki okrywającej płuca i wyścielającej
wewnętrznąścianęklatkipiersiowej.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona28
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Jamaosierdzia/osierdziowa
Przestrzeń pomiędzy warstwą tkanki otaczającą serce a warstwą tkanki wyścielającą jamę
zawierającą serce, zwanymi, odpowiednio, blaszką trzewną* i blaszką ścienną osierdzia*. W
przestrzenitejznajdujesięśliskipłynsmarującyobieblaszkiosierdziaiułatwiającyruchyserca.
Karboplatyna
Lek stosowany w leczeniu zaawansowanego, nieleczonego uprzednio raka jajnika lub objawów
wznowy raka jajnika po leczeniu innymi lekami przeciwnowotworowymi. Jest także stosowany w
połączeniuzinnymilekamiwleczeniuzaawansowanego,przerzutowego*lubnawrotowego*NDRP;
jest też poddawany badaniom w leczeniu innych rodzajów nowotworów. Karboplatyna stanowi
postaćprzeciwnowotworowegolekuonazwiecisplatyna*ipowodujemniejdziałańniepożądanych
niżcisplatyna*.DołączasiędoDNAkomórekimożezabijaćkomórkinowotworowe.Jestjednymze
związkówplatyny.
Karcynogen(czynnikrakotwórczy)
Czynnikpowodującypowstanienowotworuzłośliwego.
Kliniczno-patologiczny
Dotyczący zarówno objawów choroby obserwowanych bezpośrednio przez lekarza, jak i uszkodzeń
spowodowanychprzezchorobęnapoziomiekomórkowymobserwowanychwlaboratorium.
Konsylium
Podejściedoplanowanialeczeniapolegającenaspotkaniulekarzybędącychspecjalistamiwróżnych
gałęziach medycyny (specjalizacjach), w celu zapoznania się ze stanem ogólnym konkretnego
pacjentaiomówieniamożliwościjegoleczenia.Składonkologicznychkonsyliówzazwyczajobejmuje
onkologaklinicznego(specjalizującegosięwleczeniuogólnoustrojowym),chirurgaonkologicznegoi
radioterapeutę* (specjalistę radioterapii onkologicznej, czyli leczenia promieniowaniem).
Nieformalnietakiespotkanienazywanejest„kominkiem”.
Kontrlateralny
Dotyczącyprzeciwnejstronyciała.
Krwinkibiałe
Komórkiukładuodpornościowegobiorąceudziałwobronieorganizmuprzedzakażeniami.
Krwinkiczerwone
Najczęściej występujący typ komórek krwi. Zawarta w nich hemoglobina sprawia, że są one
czerwone. Główną funkcją tych krwinek jest transportowanie tlenu z płuc do tkanek w całym
organizmie.
Krwioplucie
Krwioplucie polega na odkrztuszaniu krwi pochodzącej z dróg oddechowych poniżej gardła. Należy
odróżnić krwioplucie od krwawych wymiotów, czyli wymiotowania krwią pochodzącą z przewodu
pokarmowegoorazkrwiopluciarzekomego,czylisytuacjiwktórejkaszelwywoływanyjestprzezkrew
niepochodzącązpłucanioskrzeli,tylkozjamyustnejlubnosogardła(np.pokrwawieniuznosa)lubz
powoduaspiracjikrwawychwymiotówdopłuc.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona29
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Kryzotynib
Kryzotynib stosowany jest w leczeniu dorosłych pacjentów z zaawansowanym, uprzednio leczonym
niedrobnokomórkowym rakiem płuca (NDRP). Stosowany jest tylko w leczeniu ALK-dodatniego
NDRP,cooznacza,żekomórkiguzazawierająpewiendefektgenukodującegobiałkozwaneALK*.
Leczeniebiologiczne(terapiabiologiczna)
Leczenie stosowane w celu wzmocnienia lub odtworzenia zdolności zwalczania przez układ
odpornościowy organizmu nowotworów, zakażeń i innych chorób. Stosowane także w celu
złagodzenia pewnych działań niepożądanych niektórych leków przeciwnowotworowych. Nazywane
równieżimmunoterapiąlubleczeniemmodyfikującymodpowiedźbiologiczną(BRM).
Leczenieogólnoustrojowe(systemowe)
Leczenie z zastosowaniem substancji, które, wędrując z krwioobiegiem, docierają do wszystkich
komórek organizmu i działają na nie. Przykłady leczenia ogólnoustrojowego to chemioterapia* i
immunoterapia.
Leczenieuzupełniające(adjuwantowe)
Wonkologiileczenieadjuwantowetorodzajleczeniaułatwiającyosiągnięciezamierzonegoceluinnej
terapiiiwzmacniającyjejdziałanie.Naprzykładradioterapiai/lubchemoterapia*ułatwiaosiągnięcie
celu operacji, jakim jest usunięcie guza nowotworowego. W kontekście medycznym innym niż
onkologia,adjuwantoznaczaśrodekdodawanydoszczepionkiwcelustymulacjiodpowiedziukładu
odpornościowegonaantygen.
Międzybłoniak
Łagodny(niezłośliwy)lubzłośliwy(rak)nowotwórwystępującywwyściółceklatkipiersiowejlubjamy
brzusznej. Ryzyko powstania złośliwego międzybłoniaka jest zwiększone przez narażenie na
cząsteczkiazbestuwpowietrzu.
Mutacja
Zmiana w sekwencji par zasad w DNA tworzących dany gen. Mutacje w danym genie nie zawsze
prowadządojegotrwałejzmiany.
Nadciśnienietętnicze
Ciśnienie krwi wynoszące 140/90mmHg lub więcej. Zwykle nie daje żadnych objawów. Może
spowodować uszkodzenie tętnic i zwiększyć ryzyko wystąpienia udaru mózgu, zawału serca,
niewydolnościnerekiślepoty.Określanejestteżjakowysokieciśnieniekrwi.
Neuropatiaobwodowa
Rodzaj uszkodzenia nerwów objawiający się bólem, drętwieniem, mrowieniem, obrzękiem lub
osłabieniemmięśniwróżnychczęściachciała.Zwyklerozpoczynasięwdłoniachlubstopachinarasta
zczasem.Neuropatiaobwodowamożebyćspowodowanaprzezurazfizyczny,zakażenie,substancje
toksyczne,choroby(takiejaknowotwór,cukrzyca*,niewydolnośćnereklubniedożywienie)lubleki,
wtymlekiprzeciwnowotworowe.Nazywanatakżeneuropatią.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona30
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Obrazowanierezonansumagnetycznego(MRI)
Technikaobrazowaniastosowanawmedycynie,wykorzystującazjawiskorezonansumagnetycznego
(faleelektromagnetyczne)wcelutworzeniaobrazunarządówitkanekwewnętrzuciała.Niekiedydo
ciałapacjentawstrzykiwanyjestpłyn,którywzmacniakontrastmiędzyróżnymitkankamiorganizmui
sprawia,żesąonewyraźniejwidoczne.
ObrazowanieTK(badanieTK,tomografiakomputerowa)
Rodzaj badania radiologicznego, podczas którego narządy ciała są skanowane za pomocą
promieniowania rentgenowskiego*, zaś wyniki poddawane są komputerowej obróbce, dzięki której
otrzymywanesątrójwymiaroweobrazyczęściciała.
Obrzęk
Patologicznenagromadzeniepłynupodskórąlubwjamieciała.
Obszarnadobojczykowy
Obszarciałaznajdującysiępowyżejobojczyka.
Obszar„rękawiczekiskarpetek”
Terminopisującyschematwystępowaniaobjawówzaburzenia,któreobejmująsymetryczniedłoniei
stopy.Objawytakiejchoroby„owijają”dłonieistopyjakrękawiczkiiskarpetki.
Okreswolnyodchoroby
Wchorobienowotworowejjesttookresodzakończenialeczenia,wktórympacjentniemażadnych
oznak ani objawów danego ani innego nowotworu. W badaniu klinicznym pomiar okresu przeżycia
wolnego od objawów choroby jest jednym ze sposobów oceny działania badanego leku. Określany
jesttakżeskrótemDFS.
Określeniestadiumzaawansowania(ang.staging)
Przeprowadzanieróżnychbadańwceluokreśleniazasięgunowotworuworganizmie,zwłaszczajeśli
choroba rozprzestrzeniła się z pierwotnej lokalizacji na inne obszary ciała. Znajomość stadium
zaawansowaniachorobyjestbardzoistotnawustalaniuplanuleczenia.
Onkolog
Lekarz specjalizujący się w leczeniu nowotworów. Niektórzy onkolodzy specjalizują się w pewnych
rodzajachleczenianowotworów.Naprzykładradioterapeutaspecjalizujesięwleczeniunowotworów
promieniowaniem.
Opłucna
Cienkawarstwatkanki*pokrywającapłucaiwyścielającawewnętrznąstronęścianyklatkipiersiowej.
Pełnifunkcjęochronnąiamortyzującądlapłuc.Wydzielarównieżniewielkąilośćpłynudziałającego
jakśrodekpoślizgowy,dziękiczemupłucaprzemieszczająsięswobodniewklatcepiersiowejpodczas
oddychania.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona31
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Osierdzie
Osierdziejestdwuwarstwowymworkiemokrywającymserceipniedużychnaczyń.Makilkafunkcji:
utrzymuje serce w klatce piersiowej, a także uniemożliwia jego nadmierne powiększenie w razie
wzrostuobjętościkrwi.Pomiędzywarstwami(blaszkami)osierdziaznajdujesięjamaosierdzia*.Jest
onawypełnionapłynemosierdziowym,któryzmniejszatarciepomiędzybłonamiosierdzia.
Paklitaksel
Lekstosowanywleczeniurakasutka,rakajajnikaizwiązanegozAIDSmięsakaKaposiego.Ponadtow
połączeniu z innym lekiem stosowany jest w leczeniu NDRP. Paklitaksel jest również poddawany
badaniom w leczeniu innych typów nowotworów. Blokuje wzrost komórek poprzez hamowanie
podziałów komórkowych; może zabijać komórki nowotworowe. Należy do klasy środków
antymitotycznych.
Parestezje
Nieprawidłowe wrażenia czuciowe, takie jak pieczenie lub kłucie, pojawiające się bez bodźca
zewnętrznego.
Pemetreksed
LekstosowanysamodzielnielubwpołączeniuzinnymlekiemwleczeniupewnychtypówNDRPlub
złośliwego międzybłoniaka opłucnej*. Zastosowanie tego leku w leczeniu innych nowotworów jest
przedmiotem badań klinicznych. Pemetreksed uniemożliwia syntezę DNA i może zabijać komórki
nowotworowe.Należytoklasyantagonistówkwasufoliowego.
Pęcherzykipłucne
Maleńkiepęcherzykiznajdującesięnakońcachoskrzelików(cienkichodgałęzieńdrógoddechowych)
w płucach. W pęcherzykach płucnych dochodzi do wymiany tlenu i dwutlenku węgla pomiędzy
płucamiakrwioobiegiem.Dwutlenekwęglaprzechodzizkrwidoświatłapęcherzykówpłucnych.Tlen
pochodzącyzpowietrzaatmosferycznegoprzechodzizpęcherzykówpłucnychdokrwi.
Pleurodeza
Zabieg medyczny polegający na zastosowaniu związków chemicznych lub leków w celu wywołania
stanu zapalnego i zrostów pomiędzy warstwami opłucnej (cienkiej warstwy tkanki* pokrywającej
płuca i wyścielającej wewnętrzną stronę ściany klatki piersiowej). Zapobiega to gromadzeniu się
płynuwjamieopłucnowej.Zabiegtenstosowanyjestwleczeniuciężkiegowysiękuopłucnowego*.
Płat
Częśćnarządu,takiegojakwątroba,płuco,gruczołsutkowy,tarczycalubmózg.
Płukanieoskrzeli
Zabieg, podczas którego pobiera się komórki z wnętrza dróg oddechowych prowadzących do płuc.
Przez nos lub jamę ustną wprowadza się do płuc bronchoskop (cienki, przypominający rurkę
instrumentwyposażonywźródłoświatłaisoczewkęoptyczną).Następniewewnętrznąpowierzchnię
drógoddechowychspłukujesięłagodnymroztworemsoliwcelupobraniakomórekiichpóźniejszej
analizypodmikroskopem.Płukanieoskrzeliprzeprowadzasięwceluwykrywaniazakażeń;możeono
takżeułatwićwykrycierakalubzmianwkomórkach,któremogąprzekształcićsięwraka.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona32
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Płytkikrwi
Niewielkie fragmenty komórek odgrywające kluczową rolę w krzepnięciu krwi. U pacjentów z
obniżonąliczbąpłytekkrwiwystępujeryzykociężkichkrwawień.Upacjentówzpodwyższonąliczbą
płytek występuje ryzyko zakrzepicy*, czyli tworzenia się zakrzepów krwi, które mogą zablokować
naczyniakrwionośneidoprowadzićdoudarumózgulubinnychciężkichstanów,jakrównieżryzyko
ciężkiegokrwawieniazpowoduzaburzeniaczynnościpłytek.
PromieniowanieRTG
Forma promieniowania, stosowana do uzyskiwania obrazów wnętrza różnych obiektów. W
medycynie promieniowanie rentgenowskie jest powszechnie stosowane do uzyskiwania obrazów
wnętrzaorganizmu.
Przeciwciałomonoklonalne
Przeciwciałamonoklonalnetoprzeciwciaławytwarzanewlaboratorium,wiążącesiętylkozjednym
konkretnym typem białka. Przeciwciała te są identyczne, bowiem wytwarzane są przez klony tej
samejkomórkimacierzystej(wyjściowej).
Przeciwwskazanie
Schorzenielubobjaw,któryuniemożliwiapodaniedanegoleczenialubzastosowaniedanegozabiegu
u pacjenta. Przeciwwskazania dzielą się na bezwzględne, co oznacza, że u pacjentów z danym
schorzeniemlubobjawemnigdyniewolnozastosowaćokreślonegoleczenia,iwzględne,cooznacza,
że u niektórych pacjentów z danym schorzeniem lub objawem korzyści mogą przeważać nad
zagrożeniami.
Przepona
Cienkimięsieńpołożonyponiżejpłucisercaoddzielającyklatkępiersiowąodjamybrzusznej.
Przerzut/przerzutowy
Rozsiew choroby nowotworowej z jednej części ciała do innej. Guz składający się z komórek, które
uległy rozsiewowi nazywany jest nowotworem przerzutowym lub inaczej przerzutem. Nowotwór
przerzutowyzawierakomórkiwywodzącesięznowotworupierwotnego.
Przezoskrzelowabiopsjaaspiracyjna
Technika pobierania próbki tkanki płuca lub tkanek otaczających tchawicę i oskrzela. Zabieg ten
polega na wkłuciu igły przez ścianę dróg oddechowych (tchawicy lub oskrzela) tak, by osiągnąć
tkankę,którejpróbkajestpotrzebna.
Radiolog
Lekarzspecjalizującysięwrozpoznawaniuchoróbiurazówprzyużyciubadańobrazowych,takichjak
RTG,TK*lubMRI(obrazowanierezonansumagnetycznego).
Radioterapia
Metoda leczenia nowotworów z wykorzystaniem promieniowania ukierunkowanego na lokalizację
nowotworu.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona33
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Rokowanie
Przewidywanyrezultatlubprzebiegchoroby;prawdopodobieństwowyzdrowienialubwznowy*.
Sonda
Długi,cienkiinstrumentstosowanydobadaniaran,jamiprzewodówwciele.
Specjalistaradioterapii(radioterapeuta)
Specjalista leczący nowotwory promieniowaniem. Nie należy mylić tej specjalności z radiologiem*-
specjalistą, który wykonuje badania obrazowe w celu diagnozowania i obserwacji różnych stanów
chorobowych.
Stansprawności
Stan sprawności stanowi ocenę zdolności fizycznych pacjenta, którym przyznaje się ocenę od 0 (w
przypadkupacjentawpełnisprawnego)do4(wprzypadkupacjentacałkowicieniepełnosprawnegoz
powoduchoroby).
Śródpiersie/śródpiersiowy
Okolicapołożonapomiędzypłucami.Donarządówznajdującychsięwtejokolicynależąsercewrazz
dużyminaczyniamikrwionośnymi,tchawica,przełyk,grasicaiwęzłychłonne*,aleniepłuca.
Taksan
Lek blokujący wzrost komórek poprzez hamowanie mitozy (podziału komórkowego). Taksany
zakłócają działanie mikrotubul (struktur komórkowych odpowiadających za ruch chromosomów
podczasmitozy).Stosowanesąwleczeniunowotworów.Taksanynależądolekówantymitotycznychi
inhibitorówwrzecionamitotycznego.
TKI(inhibitorkinaztyrozynowych)
Lek hamujący kinazy tyrozynowe, białka biorące udział w komunikacji i wzroście komórek, który w
tensposóbmożezapobiecwzrostowinowotworu.Niektóreinhibitorykinazytyrozynowejstosowane
sąwleczeniunowotworów.
Trzewny
Dotyczącytrzewi,czylimiękkichnarządówwewnętrznychorganizmuobejmującychpłuca,serceoraz
narządyukładupokarmowego,wydalniczego,rozrodczegoikrążenia.
Typhistologiczny
Kategoria, do której zaliczany jest dany nowotwór w zależności od charakterystyki jego komórek i
innychstrukturwidocznychpodmikroskopem.
Uran
Srebrno-białymetalicznypierwiastekradioaktywny.Występujenaturalniewglebienacałymświecie.
Ulega naturalnemu procesowi rozkładu, w którym powstaje radon, gaz związany z powstawaniem
rakapłuca.
Wapńwsurowicy
Stężeniewapniawekrwioznaczaneprzyużyciutestulaboratoryjnego.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona34
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Wewnątrzpiersiowy
Występujący,znajdującysięlubprzeprowadzanywewnętrzuklatkipiersiowej.
Węzełchłonny
Zaokrąglona masa złożona z tkanki limfatycznej otoczona torebką z tkanki łącznej. Węzły chłonne
filtrują chłonkę (limfę) i magazynują limfocyty (rodzaj białych krwinek). Położone są wzdłuż naczyń
limfatycznych.
Winorelbina
Lekprzeciwnowotworowynależącydoklasylekówzwanychalkaloidamibarwinka(łac.Vinca).
Wnęka
Wcięcie lub duże wgłębienie w narządzie lub gruczole organizmu, przez które wchodzą do i/lub
wychodzązniegonerwyinaczyniakrwionośne.
Wysiękopłucnowy
Patologiczne nagromadzenie płynu pomiędzy cienkimi warstwami tkanki (opłucnej*) okrywającej
płucaiwyścielającejścianęklatkipiersiowej.
Wysiękosierdziowy
Patologicznenagromadzeniepłynuwworkuotaczającymserce.
Wznowa(nawrót)
Nowotwórlubchoroba(zwykleautoimmunologiczna),którawystąpiłaponownie,zwyklepookresie,
wktórymbyłanieobecnalubniewykrywalna.Nowotwórtakimożewystąpićwtymsamymmiejscu,
co guz oryginalny (pierwotny) lub w innym miejscu ciała. Nawrót nazywa się też wznową raka lub
chorobąnawrotową.
Zaburzeniekrwotoczne
Dowolna z grupy chorób, w której dochodzi do krwawienia bez wyraźnej przyczyny lub silnego i
długotrwałego krwawienia po urazie. Podstawową przyczyną jest zaburzenie krzepnięcia krwi lub
wadywbudowienaczyńkrwionośnych.
Zaburzeniezakrzepowo-zatorowe
Stan,wktórymdochodzidopowstawaniazakrzepówkrwiwobrębienaczyńkrwionośnychzpowodu
zaburzeń procesu krzepnięcia krwi lub wad w budowie naczyń krwionośnych. Takie zakrzepy krwi
mogąsięodrywaćiwędrowaćzprądemkrwi(wtedyczęstookreślanesą jakozatory)ipowodować
poważneuszkodzenianarządówlubnawetzgonzpowoduzatrzymaniaprzepływukrwi.
Niedrobnokomórkowyrakpłuca(NDRP):poradnikdlapacjentów–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1
Strona35
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Poradniki dla pacjentów European Society for Medical Oncology
(Europejskie Towarzystwo Onkologii Medycznej, ESMO) / Anticancer
Fund (Fundacja przeciwko rakowi, ACF) zostały opracowane, aby pomóc
pacjentom oraz ich rodzinom i opiekunom w lepszym zrozumieniu
natury różnych rodzajów nowotworów złośliwych i ocenie optymalnych
dostępnych metod leczenia. Informacje medyczne podane w tych
poradnikach są oparte na wytycznych praktyki klinicznej opracowanych
przez ESMO przeznaczonych dla onkologów medycznych jako pomoc przy
rozpoznawaniu, obserwacji i leczeniu różnych rodzajów nowotworów.
Poradniki te publikowane są przez Fundację Przeciwko Rakowi
w ścisłej współpracy z Grupą Roboczą ESMO ds. wytycznych
oraz Grupą Roboczą Pacjentów Onkologicznych ESMO.
Więcej informacji można uzyskać na stronach internetowych
www.esmo.org i anticancerfund.org.
www.anticancerfund.org
www.esmo.org