w jaki sposób wprowadzać dziecko w świat wartości
advertisement
WPROWADZAMY DZIECKO W ŚWIAT WARTOŚCI UNIWERSALNYCH W JAKI SPOSÓB WPROWADZAĆ DZIECKO W ŚWIAT WARTOŚCI UNIWERSALNYCH Rady i porady dla Rodziców i Nauczycieli Opracowała – Danuta Woźniak Cele wychowania przedszkolnego związane z kształtowaniem wartości uniwersalnych każdego dziecka, nakładają na dorosłych zobowiązanie, by: - monitorować i stymulować ich wszechstronny rozwój, - budować system wartości oraz kształtować postawy moralne, poczucie sensu i wartości życia, tożsamości narodowej, wartości uniwersalnych i umiejętności rozróżniania dobra i zła, - propagować wzorce, normy i zachowania społecznie akceptowane, - zagospodarowywać naturalny potencjał dzieci. Analizując i modyfikując ofertę naszego przedszkola i Koncepcję pracy, zastanawiamy się, jakiego abiturienta chciałybyśmy mieć i spokojnie wysłać do szkoły wiedząc, że świetnie poradzi sobie z nowymi wyzwaniami. My nauczycielki mamy świadomość, że w trakcie edukacji przedszkolnej kształtujemy u dzieci odporność emocjonalną, uczymy je jak zachować się w różnych nowych i trudnych sytuacjach, jak rozwiązywać pojawiające się problemy, radzić sobie ze stresem oraz wyciągać pozytywne wnioski z porażek. Uczymy dzieci szanowania innych, bycia grzecznym i uprzejmym w stosunku do rówieśników i osób dorosłych. Uczymy je wspólnej zabawy i pracy, podejmowania decyzji i ponoszenia ich konsekwencji. Analizując powyższe, dochodzimy do wniosku, że kultura osobista, system wartości i umiejętności społeczne oraz rozwój emocjonalny każdego z nas, są o wiele ważniejsze niż niejedna „mądrość”. Jeżeli chcemy, aby nasze przedszkolaki wyrastały na mądrych i szczęśliwych ludzi, musimy współpracując z rodzicami, nauczyć je właściwego postępowania na co dzień. Ludzie – dorośli, poprzez swoje zachowania „mówią” innym o sobie: kim są, jaki mają stosunek do siebie, do innych i do świata. Musimy pamiętać, aby kultury osobistej nie sprowadzać do mówienia "dzień dobry" i "przepraszam". Kulturalne zachowanie to nie tylko dobre maniery, ale również sposób myślenia, wrażliwość i inteligencja emocjonalna, zrozumienie dla innych, empatia i tolerancja. Osoba kulturalna dostrzega innych ludzi, szanuje ich, ale również dba o swoją godność i jest w przyjaźni z samym sobą. Nie nauczymy dziecka kulturalnego zachowania, jeżeli nie pokażemy mu, jak - w oparciu o system wartości uniwersalnych, ogólnoludzkich - budować własne normy moralne, według których należy postępować każdego dnia, niezależnie od sytuacji. Nauczyciel, wspomagając rozwój dziecka i wspierając wychowawczą rolę rodziny, powinien stać się przewodnikami ukazującym dobro, piękno i prawdę, ucząc jak dokonywać mądrych wyborów, jak być samodzielnym i otwartym na potrzeby innych, jak żyć w poczuciu własnej wartości. Pamiętajmy przy tym, że dzieci najlepiej uczą się przez obserwację i naśladowanie str. 2 WPROWADZAMY DZIECKO W ŚWIAT WARTOŚCI UNIWERSALNYCH nas dorosłych. Nie należy jednak robić z siebie ideału przed dzieckiem, udawać, że zawsze jesteśmy wspaniali i nigdy nie zdarza nam się błądzić. Dziecko, albo nam po prostu nie uwierzy, albo będzie w nas ślepo wpatrzone i nie poradzi sobie, gdy przyłapie nas na błędzie. Bądźmy wzorem do naśladowania, ale otwarcie przyznawajmy się do błędów. Taka umiejętność jest niezwykle istotna w codziennym życiu, i tej umiejętności również przedszkolak musi się nauczyć. Wprowadzając dziecko w świat wartości moralnych, pamiętajmy, że jest on dla dziecka nowością. Małe dziecko nie wie bowiem, co jest dobre, a co złe, co wolno, a czego nie – uczy się tego każdego dnia od nas, dorosłych, od rodziców, a później także od nauczycieli w przedszkolu i w szkole. Omawiajmy wartości moralne dokładnie, każdą po kolei. Najpierw ukażmy ją, następnie rozpoznajmy i wywołajmy zainteresowanie, zaangażowanie. Pomocne w tym będą sytuacje z życia codziennego, ale także opowiadania, bajki i baśnie. Dyskutujmy z dziećmi na temat zachowania bohaterów tych opowieści, o tym, czy postąpili właściwie, dlaczego podjęli taką właśnie decyzję. Pokażmy dzieciom, jak wyglądałby świat pozbawiony pewnych reguł, w którym nie odróżniano by dobra od zła, miłości od nienawiści, a negatywne zachowanie byłoby normą. Starajmy się, aby każda wartość była przez dziecko zrozumiana, a co ważniejsze – stosowana. Nagradzajmy dzieci za dobre zachowanie, podkreślajmy sukces, ilekroć udało się dziecku zachować zgodnie z oczekiwaniami. Pierwszym krokiem do wprowadzenia dziecka w świat wartości moralnych jest nauczenie szacunku do samego siebie. Dorosły pomaga dziecku odkryć wartości w nim samym, wzbogaca jego wnętrze, pomaga mu odnaleźć swoje miejsce w świecie - w grupie rówieśniczej, rodzinie itp. Dziecko powinno czuć, że jest kochane, bezpieczne, szczęśliwe, że żyje wśród życzliwych mu ludzi, otwartych i wrażliwych na jego potrzeby. Dorośli powinni pomóc dziecku uwierzyć we własne siły i możliwości, rozwijać w nim poczucie własnej wartości. Dziecko musi mieć możliwość rozwijania swojej wiedzy i umiejętności, w różnych sytuacjach dnia codziennego. Musi czuć się odrębną, indywidualną, niepowtarzalną jednostką, a także wiedzieć, że ma swoje prawa i obowiązki. To wszystko prowadzi do lepszego poznania siebie. Rolą dorosłych jest również przekazanie dziecku umiejętności nazywania emocji oraz ich kontrolowania, wyrażania własnego zdania, argumentowania swoich racji. Dziecko musi nauczyć się, że tylko ciężką pracą można osiągnąć wyznaczony cel - powinno starać się być obowiązkowe, odpowiedzialne, wytrwałe, potrafić cieszyć się z sukcesów, ale i umieć radzić sobie z porażkami. Dziecko, które z szacunkiem traktuje siebie i innych, wierzy we własne siły i rozwija swoje umiejętności oraz zdolności. Łatwiej rozumie potrzebę właściwego zachowania w stosunku do innych, respektowania praw drugiej osoby i empatycznej życzliwości w stosunku do otaczającego świata. Dziecko z pozytywną samooceną posiada także umiejętność współpracy z innymi i podejmowania decyzji w grupie oraz ponoszenia ich konsekwencji. O kulturze osobistej człowieka świadczy również to, jak się wypowiada. Uczmy więc dzieci kultury językowej, będąc dla nich żywym przykładem pięknej polszczyzny, poprzez poszerzanie słownictwa czynnego i biernego, doskonalenie właściwej artykulacji, naukę zwrotów grzecznościowych i umiejętność prowadzenia dialogów. str. 3 WPROWADZAMY DZIECKO W ŚWIAT WARTOŚCI UNIWERSALNYCH Dziecko wprowadzone w świat wartości moralnych, rozumiejące je, łatwiej odnajdzie swoje miejsce w grupie rówieśniczej, w rodzinie oraz w szerszej społeczności - lokalnej i narodowej. Nauczycielki w przedszkolu kształcą w dziecku poczucie przynależności do narodu i państwa, wychowują je w szacunku dla symboli narodowych, tradycji, kultury i sztuki. W tym celu organizowane są wycieczki do muzeów, galerii, teatrów, (…), miejsc pamięci, ale także w różne zakątki naszego pięknego kraju. Wiedzę o narodzie i regionie wzbogacamy poprzez przekazywanie dziecku opowieści, ciekawostek, interesujących historii i legend związanych z tradycjami. Wzmacnianiu więzi rodzinnych służy udział najbliższych w uroczystościach przedszkolnych i środowiskowych, w zajęciach otwartych i warsztatach wszelkiego rodzaju, organizowanych przez przedszkole dla wspólnego działania dzieci i ich opiekunów. Służy temu poznawanie pracy zawodowej rodziców i dziadków, zaangażowanie rodzica na rzecz przedszkola czy grupy, wykonywanie przez dzieci różnorodnych prezentów dla członków rodziny z okazji różnorodnych okoliczności. Nauka kulturalnego zachowania trwa wiele lat i obejmuje wiele płaszczyzn - wychowanie kulturalne to także wychowanie obywatelskie, ekologiczne i zdrowotne. Trudno zatem jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, jak nauczyć dziecko kultury. Jest to bowiem proces długotrwały, obejmujący całą złożoną naukę funkcjonowania w świecie. Stanowienie granic i wprowadzanie reguł Dzieci, by dobrze funkcjonowały, potrzebują jasnego, przewidywalnego i konsekwentnie przestrzeganego przez dorosłych systemu zasad. Podstawowym sposobem uczenia się zasad jest obserwowanie zachowań innych, najczęściej ważnych dla dziecka dorosłych. Dzięki uważnej obserwacji reakcji dorosłych dziecko uczy się, które z jego zachowań jest aprobowane, a które budzi niezadowolenie czy gniew. Świat pozbawiony norm i zasad pozornie wydaje się otwarty, ale tak naprawdę nie jest bezpieczny, a dzieciom łatwiej żyje się w świecie, gdzie dokładnie wiadomo, co i kiedy można robić. Dzięki systemowi zasad czują się dużo bezpieczniej i pewniej. Zasady pozwalają wyegzekwować polecenie, gdyż wykluczają niepotrzebną dyskusję, pomagają zachować spokój w trudnych sytuacjach i stanowią bazę, do której można się odwoływać. Taki system norm i zasad porządkuje życie domowe, przedszkolne, szkolne, a w późniejszym czasie także zawodowe i społeczne. Dzieci potrzebują granic, które są na tyle restrykcyjne, by zapewniać dziecku bezpieczeństwo i uczyć je odpowiedzialności, a jednocześnie dość szerokie - by umożliwić zdrowe eksplorowanie otoczenia i odkrywanie świata, wystarczająco elastyczne - by dostosowywać je do zmian i rozwoju dziecka. Granice odgrywają istotną rolę w procesie uczenia się i odkrywania świata, jednak łatwo mogą ulec zniekształceniu, jeśli wysyłane przez ważnych dla dziecka dorosłych sygnały nie będą jednoznaczne, a czasami wręcz sprzeczne. Wytyczanie granic jest procesem uniwersalnym, w którym dorośli obowiązujących zasad i oczekiwanych zachowań. uczą dzieci Jak to robimy? Czy? Poprzez ostre upomnienia, kary lub łagodne zwracanie uwagi, przekonywanie? Czyli - miotanie się pomiędzy dwoma skrajnościami? str. 4 WPROWADZAMY DZIECKO W ŚWIAT WARTOŚCI UNIWERSALNYCH Czy? Poprzez jasne, najlepiej wspólnie z dzieckiem, określanie obowiązujących zasad i konsekwentne ich wdrażanie. Choć nasze metody mogą się różnić, to wszyscy przesyłamy do innych komunikaty poprzez słowa, ale także poprzez działania. Nasze Słowa i Czyny są narzędziami przekazującymi innym informacje o obowiązujących regułach. Większość dorosłych jest bardziej świadoma swoich słów niż działań, co często sprawia, że uczymy dzieci reguł za pomocą sprzecznych komunikatów - co innego mówimy, a co innego czynimy. Jeżeli mówimy "Posprzątaj, zanim pójdziesz się bawić", a słowa nie odpowiadają naszym działaniom (dziecko idzie się bawić, a my po nim sprzątamy), wówczas dziecko otrzymuje mieszany komunikat - niejasny sygnał dotyczący obowiązujących zasad oraz oczekiwań dorosłych. Nasze słowa mówią: "Posprzątaj po sobie", ale czyny dodają: "Nie musisz, jeśli nie chcesz". Efektem tych sprzecznych komunikatów są ruchome granice – co powoduje efekt przeciwny do zamierzonego. Prowokują one dzieci do testowania i oporu, są także źródłem konfliktów pomiędzy dorosłymi, a dziećmi. Kiedy to, co mówimy pozostaje w zgodzie z tym, co robimy, dzieci nabierają zaufania do naszych słów i uczą się stojących za nimi zasad. Dorosłym trudno jest czasem podjąć decyzje dotyczące reguł i granic normujących porę snu, jedzenia słodyczy, oglądania telewizji, sprzątania, dziecięcych zachcianek i pozostawiają je dziecku. Dziecko zaś, chce czuć się pewne i bezpieczne, potrzebuje kogoś, na kogo mogłoby patrzeć, naśladować, podziwiać i słuchać. Potrzebuje pewności: "Mama/Tata (Pani) wie, co dla mnie jest dobre". Jeśli zgadzamy się na wszystko, czego dziecko chce, poczuje nad nami przewagę, ale też, ma zachwiane poczucie bezpieczeństwa. Wiele zachowań, które uważamy za niegrzeczne, wynika w istocie z testowania granic, czyli próby znalezienia odpowiedzi na podstawowe dla dzieci pytania: "Co jest w porządku? Co nie jest w porządku? Kto kontroluje sytuację? Jak daleko mogę się posunąć? Co się stanie, jak posunę się za daleko?". Odpowiedzi na te pytania wyznaczają granice dopuszczalnych zachowań i pomagają dzieciom określić, czy posłuszeństwo wobec zasad jest obowiązkowe, czy tylko zalecane. Optymalnym rozwiązaniem są granice połączone ze zrównoważoną kontrolą ze strony dorosłych. W tym przypadku mamy do czynienia z wolnością w ramach granic – tu rozwiązywanie problemów następuje przez współpracę. Granice, które równoważą wolność i kontrolę, stwarzają korzystne warunki dla prawidłowego rozwoju. Normy i reguły pełnią kilka funkcji: pomagają dzieciom w odkrywaniu świata Dzieci to badacze świata - od niemowlęctwa zajmują się testowaniem, odkrywaniem i zbieraniem informacji. Są bystrymi obserwatorami, zauważającymi relacje przyczynowoskutkowe oraz formułującymi przekonania oparte na zebranych przez siebie informacjach, naśladującymi obserwowane zachowania. Na obserwację dzieci większy wpływ ma to, czego doświadczają niż to, co im się mówi. określają ścieżkę akceptowanych zachowań By poruszać się po ścieżce akceptowanych zachowań, potrzebne są jasne oznaczenia, wskazujące właściwą drogę, bo bez nich, łatwo skręcić w złą stronę. Kiedy granice są jasno str. 5 WPROWADZAMY DZIECKO W ŚWIAT WARTOŚCI UNIWERSALNYCH określone i niezmienne, dzieciom łatwiej jest nią podążać. Jeśli granice są niejasne lub zmienne, dzieci często zbaczają z kursu i wpadają w kłopoty. określają związki z ludźmi Dzieci zwykle nie wiedzą, jaką mają siłę i kontrolę w relacjach z dorosłymi. Przekonują się o tym, "idąc na całość" - robią wszystko, na co mają ochotę i obserwują efekty. Poprzez testy w codziennych kontaktach z dorosłymi odkrywają swoją siłę i kontrolę nad sytuacją. Zamiast ogólnych pytań, umożliwiających całkowitą swobodę, dających złudne poczucie władzy i potęgi dziecka nad dorosłym, możemy dać dziecku pewną swobodę wyboru, jednak w ramach jasno określonych granic, poprzez komunikat sformułowany prosto, konkretnie i z szacunkiem. wspomagają wzrost i rozwój Granice mogą nam pokazać, z czym dzieci nie są w stanie sobie jeszcze poradzić, a z czym radzą już sobie nieźle, a nawet doskonale i dojrzały już, dorosły, do zmian zasad, np. późniejsze chodzenie spać; wybranie ubranek czy zabawki (…). dają poczucie bezpieczeństwa To od dorosłych dziecko oczekuje ochrony i prowadzenia we właściwym kierunku. Przy spełnianiu przez dorosłych wszystkich zachcianek, przy poddawaniu się gdy dziecko zaczyna grymasić, czy złościć, dziecko może czuć się potężne i panujące nad sytuacją, na pewno jednak nie czuje się bezpiecznie. Dzieci chcą i potrzebują zrozumieć reguły rządzące otaczającym je światem. Chcą wiedzieć, czego się od nich oczekuje, kto naprawdę kontroluje sytuację. Chcą wiedzieć, jakie są ich relacje z innymi ludźmi oraz umieć oceniać swoje rosnące w miarę upływu czasu zdolności i umiejętności. Granice pozwalają dzieciom zrozumieć siebie i otaczający je świat, stwarzają warunki do jego odkrywania i nauki. Normy a zasady Norma to ogólna wskazówka dotycząca tego, jak należy postępować w życiu. Pokazuje kierunek i właściwy sposób postępowania, np.: "Okaż szacunek osobom starszym". Zasady są uszczegółowieniem powszechnie przyjętych norm - opisują reguły postępowania w konkretnej sytuacji, np.: "Ustępujemy miejsca starszym osobom w autobusie". Jak wprowadzamy spójny system norm i zasad? Może tak? tworzymy listę norm i zasad, które są najczęściej lekceważone przez dzieci lub takich, które dzieci powinny przestrzegać; opisujemy normy i zasady możliwie jak najdokładniej; zastanawiamy się, które normy i zasady są dla nas (rodziny, grupy rówieśniczej …) naprawdę ważne; przed wprowadzeniem zasad warto zastanowić się i odpowiedzieć sobie na kilka pytań: - Co jest dla mnie ważne? Dlaczego akurat to? - Dlaczego daję dziecku takie polecenie/zadanie? - Dlaczego ma obowiązywać właśnie ta zasada? - Czy uważam, że ta zasada jest rzeczywiście sensowna i konieczna? - Jak ważne jest dla mnie, aby dzieci przestrzegały tej zasady? - Co zrobię, jeżeli dzieci zignorują tę zasadę? Jeżeli jesteśmy pewni, co dla naszych dzieci jest dobre, wyznaczanie granic nie jest problemem. Musimy tylko pamiętać, że my również przestrzegamy ustalonych zasad str. 6 WPROWADZAMY DZIECKO W ŚWIAT WARTOŚCI UNIWERSALNYCH i jesteśmy konsekwentni i jednomyślni w egzekwowaniu przestrzegania zasad przez dzieci oraz wszystkich dorosłych. Zasady tworzenia zasad: Zasady muszą być określone jasno, prosto i konkretnie, najlepiej ze wskazówką, jakiego zachowania oczekujemy, np.: "Sprzątamy zabawki"; „Mówimy umiarkowanym głosem"; „Zwracamy się do siebie po imieniu"; „Szanujemy pracę innych”; "Śmieci wrzucamy do kosza" ; Zasady formułujemy krótko - im mniej słów, tym lepiej; Zasady formułujemy w formie pozytywnej. Po pierwsze dziecko dostaje dokładną wskazówkę, jakiego zachowania od niego oczekujemy, po drugie - nie podpowiadamy, jak można się zachowywać w sposób niepożądany; Stosujemy jednoznaczne sygnały, pamiętamy o spójnej z komunikatem słownym, komunikacji niewerbalnej: spokojny, pewny ton głosu; niewielka odległość od dziecka, w kontakcie wzrokowym z dzieckiem; Mówimy zrozumiale - przekazujmy dziecku wyraźne instrukcje; powiedzmy dokładnie, czego oczekujemy od dziecka; Warto wprowadzać jednocześnie 1-2 zasady ze względu na możliwości zapamiętywania nowych rzeczy przez dzieci oraz możliwości egzekwowania przez dorosłych tego, co zostało ustalone; Im więcej zasad, tym trudniej o nich pamiętać. Na początek wyznaczmy maksymalnie trzy- pięć zasad; Słowa popieramy czynami, inaczej stracą wartość - reguł dziecko nauczy się tylko wtedy, gdy są one rzeczywiście przestrzegane; Zasad należy przestrzegać zawsze, inaczej dziecko przestaje wierzyć, że są one wprowadzane na serio. Nawet najlepszy system zasad, o który dorośli nie dbają, staje się jedynie zapisaną kartką papieru. Każdy wyjątek powoduje, że dziecko widzi szansę na to, by pozbyć się niechcianego obowiązku; System zobowiązuje obie strony, ponieważ trudno jest wymagać od dziecka przestrzegania jakiejś zasady, jeżeli samemu uważa się ją za nieważną; Zasady powinny być akceptowane i przestrzegane przez każdego z dorosłych, gdyż w innym wypadku dziecko zawsze zwróci się do tego z nich, którego decyzja będzie dla niego korzystniejsza; System zasad musi być dynamiczny, a nie statyczny - dopasowujemy go do zmieniającej się rzeczywistości. Dziecko zawsze znajdzie w nim jakąś lukę lub też pojawi się sytuacja, której dotychczasowy system nie przewidział. Nie oznacza to, że system jest bezużyteczny. Trzeba go tylko uszczegółowić poprzez zmianę niedoskonałej zasady albo dodanie nowej. Zakładamy również, że każde dziecko, podobnie jak każdy dorosły, ma prawo popełnić błąd. Natomiast - Złamanie nieistniejącej (nieustalonej wspólnie) zasady nie powoduje wyciągnięcia konsekwencji, chyba, że dotyczy to sytuacji kluczowych społecznie lub wychowawczo. Z drugiej strony - dzieci rosną, zmieniają się i w miarę rozwoju dojrzewają do coraz większej wolności, przywilejów i odpowiedzialności. Dzieci potrzebują możliwości, by poznawać świat, ćwiczyć posiadane umiejętności oraz kształtować poczucie odpowiedzialności. Naszym zadaniem jest zapewnienie dzieciom takich granic, które będą wspierać, a nie ograniczać naturalny proces ich rozwoju. str. 7 WPROWADZAMY DZIECKO W ŚWIAT WARTOŚCI UNIWERSALNYCH Zasady powinny być przypominane tak często, jak to jest potrzebne. Zawsze Zauważajmy choćby najmniejsze pozytywne zachowanie - kładźmy nacisk na postępy (nawet te malutkie) i co bardzo ważne, na dobre intencje dziecka! Zachęty, pochwały, pełne miłości i aprobaty gesty dorosłych wzmacniają dziecko i tworzą niezbędną przeciwwagę dla wszystkich niewygodnych żądań i koniecznych ograniczeń, jakie przed nim stawiamy. Dorośli ujawniając pozytywne emocje i swoją radość sprawiają, że dziecko czuje się akceptowane, a jego wiara we własne siły rośnie i chętnie będzie chciało z nami współpracować. Jeśli dziecko złamało zasadę, należy jak najszybciej wyciągnąć negatywne konsekwencje! Musi istnieć jasny i ścisły związek pomiędzy niepożądanym zachowaniem dziecka, a konsekwencjami. Zasady zawsze ustanawiamy wspólnie z dziećmi. Na pewno warto je z nimi przynajmniej przedyskutować. Czasami warto iść na drobne ustępstwa po to, by zapewnić sobie współpracę ze strony dziecka. Zasady najlepiej spisać (nawet w formie obrazków) i powiesić w widocznym miejscu. Jeżeli dziecko często łamie daną regułę, warto zawrzeć z nim układ poprzez wspólne ustalenie planu działania i poszukanie odpowiedzi na kilka pytań: Jakie zachowanie musi się zmienić? - należy dokładnie zdefiniować zachowanie, które należy zmienić; Jak często występuje to niepożądane zachowanie? - to ułatwi nam zauważanie zmian w późniejszej fazie; Jakie zastosujemy konsekwencje? - co się stanie, jeśli niepożądane zachowanie się pojawi; Jakie wybierzemy zachęty i nagrody? - co wzmocni pożądane zachowania; Jak to działa? - warto obserwować, jak działa plan; można to robić w postaci „dzienniczka”, w którym wspólnie z dzieckiem zaznaczamy osiągnięcia i porażki. Jakie reguły w jakim wieku? Nawet zupełnie małe dzieci potrafią, obserwując reakcje dorosłych, kierować swoim postępowaniem. Dzieci za pomocą spostrzeżeń, których dokonują, przyglądając się dzień po dniu działaniom najbliższych osób, potrafią nauczyć się reguł, o ile doświadczają ich codziennie. Jeżeli chcemy sobie i dziecku zaoszczędzić problemów, powinniśmy jak najwcześniej nauczyć dziecko następujących reguł: Czasami muszę się zajmować sam sobą. Słucham moich rodziców. Napady złości nie przynoszą mi żadnych korzyści. Przykładowe reguły, które mogą obowiązywać w grupie przedszkolnej i nie tylko: Jedna osoba mówi, reszta słucha. Jeśli chcę coś powiedzieć, podnoszę rękę. W trakcie zajęć siedzę na swoim miejscu. Nie wychodzę sam z sali. Zwracam się do kolegów po imieniu. Po skończonej zabawie odkładam zabawki na miejsce. Dziecko, które wejdzie w świat wartości moralnych, będzie odróżniało dobre zachowanie od złego, zrozumie potrzebę kulturalnego zachowania się na co dzień i wiele zasad savoir vivre’u stanie się dla niego oczywistymi. str. 8 WPROWADZAMY DZIECKO W ŚWIAT WARTOŚCI UNIWERSALNYCH Zadania szczegółowe dla dorosłych w stosunku do dzieci 1. Wdrażanie do samodzielnego podejmowania prostych obowiązków w domu i w przedszkolu. 2. Uwrażliwianie na potrzeby innych. 3. Uczenie zwrotów grzecznościowych i pokazywanie, kiedy powinno się je stosować. 4. Wyrabianie nawyku uprzejmego witania się i żegnania. 5. Dostarczanie wzorców właściwego zachowania i postępowania (postawa ważnych dorosłych, ale także bohaterów literackich). 6. Utrwalanie nawyków kulturalnego zachowania się w miejscach publicznych. 7. Uczenie poszanowania cudyej własności i pracy - swojej i innych. 8. Uczenie jak być uprzejmym i grzecznym poprzez odpowiednie zwroty, miłe słowa i zachowanie. 9. Uczenie prostych zasad savoir vivre’u i stosowania ich w codziennych sytuacjach. 10. Uczenie właściwego zachowania się przy stole. 11. Przyzwyczajanie do zachowywania porządku w swoim otoczeniu, sprzątania po sobie. 12. Kształtowanie postawy proekologicznej. 13. Uczenie rozwiązywania konfliktów. 14. Uczenie szacunku do innych, podporządkowywania się rodzicom i nauczycielom. 15. Pokazywanie, jak można sprawić radość innym. 16. Uczenie reagowania na przejawy samolubstwa, dokuczania, przezywania. 17. Pokazywanie reguł i norm życia w grupie i społeczeństwie. 18. Zapoznawanie z konsekwencjami złego, niewłaściwego zachowania się, łamania przyjętych umów. 19. Uczenie reagowania na polecenia rodzica, nauczyciela. 20. Wdrażanie do określania swoich uczuć, wyrażania swoich oczekiwań w sposób zrozumiały dla innych. 21. Zapoznawanie z bezpiecznymi sposobami rozładowywania emocji, tak aby nie wyrządzić krzywdy sobie lub innym. 22. Uczenie właściwego przyjmowania pochwał i krytyki. 23. Uczenie (np. na podstawie literatury i przedstawień) rozróżniania prawdy od fałszu, fantazji od kłamstwa; zachęcanie do próby oceny postępowania bohaterów bajek i opowiadań, do układania zakończeń historyjek obrazkowych, przewidywania skutków złego postępowania, wyciągania wniosków. 24. Pokazywanie konsekwencji kłamstwa dla siebie i innych. 25. Zachęcanie do podejmowania oceny postępowania własnego i kolegów w konkretnych sytuacjach. 26. Pokazywanie, jak dbać o bezpieczeństwo swoje i innych. 27. Ustalanie zasad warunkujących bezpieczeństwo. 28. Zapoznawanie z konsekwencjami niebezpiecznych zabaw i zachowań. 29. Uczenie zasad kodeksu drogowego dla pieszych. 30. Wskazywanie na konieczność dbania o swoje zdrowie. 31. Pobudzanie zainteresowania historią i tradycjami swojej rodziny, wzmacnianie więzi rodzinnych. 32. Uświadamianie przynależności narodowej - jesteśmy Polakami, mówimy po polsku, rozumiemy znaczenie słowa "ojczyzna". str. 9 WPROWADZAMY DZIECKO W ŚWIAT WARTOŚCI UNIWERSALNYCH KULTURALNY PRZEDSZKOLAK Właściwego zachowania w różnych sytuacjach życiowych należy uczyć już najmłodsze dzieci. Nawet u trzyletniego dziecka można kształtować poczucie odpowiedzialności. Dziecko w tym wieku powinno znać zasady właściwego zachowania się w różnych miejscach, respektować je i postępować zgodnie z nimi. Uczenie najmłodszych kulturalnego zachowania to przede wszystkim wspomaganie w przejściu na wyższy poziom samokontroli i zaszczepianie nawyków właściwego postępowania w codziennych sytuacjach. Aby tego dokonywać, należy powtarzać z dzieckiem daną czynność – co w konsekwencji doprowadzi do wykształcenia nawyku czy odruchu. Edyta Gruszczyk-Kolczyńska i Ewa Zielińska wyróżniają osiem najważniejszych zachowań nawykowych, które należy kształtować u najmłodszych dzieci (w: Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci starszych wolniej rozwijających się, Warszawa 2004). Już Trzylatek o dobrych manierach: niesie pomoc innym, dba o swoje rzeczy i sprząta po sobie, szanuje wysiłek innych, właściwie zachowuje się przy stole, układa się do snu bez sprzeciwów, budzi się z radością, właściwie zachowuje się w toalecie, potrafi sam się ubrać i rozebrać. Dziecko powinno być chętne do pomocy - opowiadajmy więc o tym, co dobrego zrobiło, jak potrzebna była jego pomoc, mówmy, że jesteśmy dumni z takiego postępowania. Dziecko będzie wtedy kojarzyło pomaganie innym z przyjemnymi przeżyciami. Aby wyrobić w dziecku nawyk sprzątania po sobie, powinniśmy organizować wspólne sprzątanie - już trzylatek garnie się do pomocy, wykorzystajmy to. Podkreślajmy, jak miło gdy jest czysto i chwalmy dziecko za utrzymywanie porządku. Kształtowanie u dziecka nawyku szanowania wysiłku innych osób warto zacząć od codziennych spraw, np. wycierania butów przed wejściem do przedszkola czy domu powiedzmy dziecku, że gdyby tego nie robiło, to ktoś (np. mama w domu, pani woźna w przedszkolu) będzie musiał po nim posprzątać. Ucząc dziecko właściwego zachowania przy stole, pozwólmy mu uczestniczyć w nakrywaniu do stołu i sprzątaniu po posiłku. Wprawdzie dotyczy to bardziej rodziców, ale w przedszkolu także można to tak robić np. organizując zajęcia otwarte, pozwólmy dzieciom przygotować stół ze słodkim poczęstunkiem, powiedzmy im, że najpierw powinni częstować się rodzice, a dopiero potem one itp. Przy każdym posiłku zwracajmy dzieciom uwagę, aby prosto siedziały, nie podpierały głowy, uczmy je właściwego spożywania posiłku, zwrotów grzecznościowych, których używa się przy stole. Dobre maniery to także właściwe nawyki higieniczne – każdy trzylatek powinien sygnalizować potrzeby fizjologiczne, a co więcej, sam korzystać z toalety oraz wiedzieć, że po każdej wizycie w toalecie należy dokładnie umyć ręce. Każdej z czynności wykonywanych w łazience uczmy osobno i chwalmy dziecko za samodzielność. Rola dorosłych w kształtowaniu nawyków kulturalnego zachowania się jest niezwykle istotna. Powinni oni okazywać nawet przesadną radość, gdy dziecko wykona coś poprawnie, choćby robiło to niezdarnie. Nie należy strofować dziecka, bardzo dużym błędem jest także stałe poprawianie go lub, co gorsze, wyręczanie. str. 10 WPROWADZAMY DZIECKO W ŚWIAT WARTOŚCI UNIWERSALNYCH Ciągłe korygowanie czynności, których uczy się przedszkolak, doprowadzi do tego, że maluch zacznie unikać wykonywania tego, czego będziemy od niego wymagać. Pamiętajmy również, że musimy być cierpliwi, konsekwentni i systematyczni. Wypracujmy w sobie te cechy, gdyż dzięki nim uda nam się nauczyć już najmłodsze dzieci dobrych manier - jeżeli dane czynności przejdą w nawyk, pozostaną utrwalone już na zawsze. Pochwała to jeden z ważniejszych czynników motywacyjnych oraz bardzo ważna forma nagrody, wzmacniająca zachowania dziecka. Jeżeli dziecko zostało za coś nagrodzone lub pochwalone, chętniej powtórzy takie zachowanie. Poprzez pochwałę dajemy wyraz zainteresowania działaniem dziecka, które nam się podoba, które doceniamy. W ten sposób pokazujemy dziecku, jakie zachowania są pożądane, jakich od niego oczekujemy. Jako Dyrektor Przedszkola nr 34 opracowując wraz z Nauczycielami ofertę placówki, często podkreślam, że nasi absolwenci wiedzą, jak zachować się w różnych sytuacjach, szanują innych, są grzeczni w stosunku do rówieśników i dorosłych. Naukę kulturalnego zachowania stawiam na pierwszym miejscu, w myśl przysłów: Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci, czy też Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał. Ludzie poprzez swoje zachowanie mówią innym, kim są, jaki mają do nich stosunek. Kultura osobista jest o wiele ważniejsza niż niejedna wiedza - jeżeli więc chcemy, aby przedszkolaki wyrosły na mądrych i szczęśliwych ludzi, uczmy je właściwego postępowania na co dzień. Danuta Woźniak str. 11
