D*browa Górnicza - Moje miasto -

Dąbrowa Górnicza
- Nasze miasto -
EDUKACJA REGIONALNA
Położona na południu Polski, Dąbrowa Górnicza jest najbardziej
rozległym pod względem powierzchni (liczy 188 km2) miastem
województwa śląskiego; to dziewiąte pod względem wielkości miasto w
Polsce.
FLAGA DĄBROWY GÓRNICZEJ
HERB DĄBROWY GÓRNICZEJ
Położenie Dąbrowy Górniczej
W Dąbrowie mieszka obecnie około 125 tys. ludzi.
Dąbrowa Górnicza obejmuje tereny od Czarnej Przemszy
do środkowej części Pustyni Błędowskiej.
Dzielnice miasta:
ANTONIÓW, BŁĘDÓW, BUGAJ, CENTRUM,
DZIEWIĄTY, GOŁONÓG, KORZENIEC,
KUŹNICZKA NOWA, ŁAZY BŁĘDOWSKIE,
ŁĘKA, ŁEKNICE, ŁOSIEŃ, MARIANKI,
MYDLICE, OKRADZIONÓW, PIEKŁO,
RATANICE, REDEN, SIKORKA,
STRZEMIESZYCE MAŁE, STRZEMIESZYCE
WIELKIE, TRZEBIESŁAWICE,
TRZYDZIESTY, TUCZNAWA, UJEJSCE,
ZĄBKOWICE,
w latach 1977 – 1984 SŁAWKÓW
HISTORIA MIASTA
Pierwsza wzmianka o Dąbrowie pojawiła się
w 1726,
a pochodzi z ksiąg parafialnych
kościoła Świętej Trójcy w Będzinie,
w których pod datą 25 lipca 1726
odnotowana została jako matka chrzestna
niejaka Anna Lisowa
– mieszkanka Dąbrowy.
Mapa Dąbrowskiego Zagłębia
Węglowego z 1918 roku
Pierwsze wzmianki o osadach z terenu
Dąbrowy Górniczej pochodzą już z XII w.
O dzielnicach naszego miasta
wspomina nawet Jan Długosz w swoich
księgach z XV wieku.
Według spisu ludności diecezji
krakowskiej z 1787 osada liczyła 184
mieszkańców. W 1795, w wyniku III
rozbioru Polski, Dąbrowa przyłączona
została do Prus.
W 1799
powstała
pierwsza znana
mapa tych
okolic, z której
wynika, że
zalążkiem osady
była wieś –
"Stara
Dąbrowa".
ul. Sobieskiego w 1928 r.
Kopalnia „Reden”
Na terenie
Dąbrowy odkryto
pod koniec XVIII w.
jeden z
najgrubszych na
świecie pokład
węglowy, nazwany
później "redeńskim"
.
Już w 1796 z inicjatywy
FRYDERYK WILHELM REDEN
władz pruskich
rozpoczęto budowę
pierwszej odkrywkowej
kopalni węgla
kamiennego, która od
nazwiska dyrektora
górnictwa w rządzie
pruskim – hr. Fryderyka
Wilhelma Redena–
otrzymała nazwę
"Reden".
Szkoła Górnicza im. Stanisława Staszica.
Na przełomie XIX i XX wieku Dąbrowa była największym
skupiskiem inteligencji technicznej w Zagłębiu; jej kuźnią była
Szkoła Górnicza Sztygarka. Historia tej szkoły to piękne karty
w dziejach polskiego górnictwa i walk rewolucyjnych.
Sztygarka wydawała też ważne czasopismo naukowe –
„Przegląd Górniczo-Hutniczy
”.
W 1916 roku podniesiono wieś Dąbrowę do rangi
miasta. Jego pierwszym prezydentem został
dr Adam Piwowar.
SKĄD SIĘ WZIĘŁA NAZWA
DĄBROWA GÓRNICZA?
Legenda głosi…
Było to w czasach, gdy wieś Dąbrowa wchodziła w skład majątku Koniecpolskich. Zmienili oni nazwę
wsi na Koniecpolskie. Żył sobie tutaj poczciwy drwal. Pewnego dnia zarządca majątku, człowiek twardy
jak kamień, zaproponował mu wyrąb dębowego lasu za lichą zapłatę. Pieniądze miał drwal otrzymać po
zakończeniu pracy.
- A co mam jeść? - zapytał z żalem drwal.
O wszystkim doskonale wiedział wywiad piekielny, rozdrażniony ponadto, ulubionym powiedzonkiem
zarządcy: „Niech cię diabli wezmą".
Ludzie w siole byli uczciwi i pracowici, więc jak tu takich brać do ognia piekielnego?
Wydelegowany przez piekło czart „wkręcił się" na parobka do drwala i namówił go do podjęcia
oferowanej roboty. Przez noc uporał się diabeł z wyrębem i zgłosił się do zarządcy po zapłatę. Ale
zarządca wypłacił należność w różnej walucie - mieszając talary z czerwieńcami i złotymi, by nieco
„zaoszczędzić" - bo przecież głupcy się nie spostrzegą.
Czarci parobek odebrał zapłatę i oddał drwalowi. Wieczorem, gdy zarządca wylegiwał się na kanapie,
przyszedł do niego czart ponownie i mówi:
- Ja za przeproszeniem, wedle tej zapłaty - zaczął - Jakeśmy obliczyli, wielmożny Pan „omylił się" na
jakieś 10 talarów.
- Dwa razy liczyłem - oburzył się zarządca - Niech mnie diabli wezmą, jeślim was skrzywdził o grosz ! wrzasnął.
Na te słowa czekało całe piekło latami. Diabeł w oka mgnieniu skoczył, duszę chciwca porwał prosto do
Lucyfera. Kiedy się zaś o wszystkim dowiedział pan Koniecpolski, wieś za marne grosze rządowi
sprzedał. Szybko przywrócono dawną nazwę - Dąbrowa.
Wkrótce odkryto tu węgiel i na miano „Górniczej" osada zapracowała. I tak powstała Dąbrowa Górnicza
- z czasem stając się dużym miastem.
ARCHITEKTURA
Przegląd najważniejszych zabytków
Dąbrowy Górniczej
Bazylika Najświętszej Maryi Panny Anielskiej
Świątynia wybudowana została w latach 1898-1912 według projektu Józefa
Stefana Pomian-Pomianowskiego w stylu neogotyckim (gotyk nadwiślański), jako
dobudowa do kościoła św. Aleksandra powstałego w latach 1875-1877. Jej
budowniczym i pierwszym proboszczem był ks. prałat Grzegorz Augustynik.
Poświęcił ją 19 września 1912 r. biskup kielecki Augustyn Łosiński. Od 1996 r.
dąbrowska bazylika jest wpisana w rejestr zabytków.
Pałac Kultury Zagłębia
Pałac Kultury Zagłębia w Dąbrowie Górniczej, został wybudowany w latach 19511958, według projektu Zbigniewa Rzepeckiego. Otwarcie zostało dokonane 11
stycznia 1958 r. Został nazwany „Dom Kultury Zagłębia”, a następnie został
przemianowany na „Pałac Kultury Zagłębia”. Upływ czasu nie zmienił funkcji PKZ-tu
jaką jest oferowanie mieszkańcom Dąbrowy Górniczej i okolic wiele zróżnicowanych
form obcowania z kulturą i sztuką. PKZ realizuje projekty z zakresu „Edukacji kulturalnej,
upowszechniania i ochrony kultury w tym również ludowej” – „Szkoła tradycji”,
„Spotkania z żywym słowem”, „Wychowanie przez sztukę”, „Umysł otwarty”.
Kościół pod wezwaniem Narodzenia
Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego
Barokowy kościół w Dąbrowie Górniczej - Gołonogu (Diecezja
sosnowiecka, Dekanat dąbrowski - św. Antoniego z Padwy), zbudowany na
wzgórzu wapiennym o wysokości 335 m n.p.m. (Góra św. Antoniego).
Kościół ten został ufundowany w 1675 przez biskupa krakowskiego Andrzeja
Trzebickiego i konsekrowany przez niego w 1678.
Młyn wodny w Dąbrowie Górniczej
Budynek powstał w XVIII wieku nad Czarną Przemszą. W okresie
przedwojennym właścicielem młynu był człowiek o nazwisku Skotarski.
Kolejnym właścicielem był Jan Gołąbek. Młyn znalazł się w jego
posiadaniu po II wojnie światowej i do dziś należy do tej rodziny. Młyn był
używany do połowy lat 60 XX wieku.
Do ważnych obiektów historycznych
należy również zaliczyć:
• Dworce kolejowe w Gołonogu,
Ząbkowicach i Strzemieszycach Wielkich,
• "Freja" – dom byłego właściciela młyna w
Okradzionowie,
• "Hubertus" – zajazd
i lokal gastronomiczny,
Kościół św. Barbary – wzniesiony przez ewangelików,
od 1945 przejęty przez katolików
Zbudowany został przez
ewangelików w 1882 r.
W 1945 r. wszedł w
posiadanie katolików i do
1957 r. służył jako kościół
rektorski pobliskiej Szkoły
Górniczej "Sztygarka".
Bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa
kościół parafialny w
Strzemieszycach Wielkich
W latach 2002 – 2008
sanktuarium, od 2008
bazylika mniejsza.
• Kościół Zesłania Ducha Świętego
(dzielnica Ząbkowice)
• Kaplica pod wezwaniem Św.
Katarzyny,
• Kopalnia ćwiczebna – Rozpoczęcie
budowy w 1927 roku, pierwszy etap
ukończono w 1929 r.,
Synagoga
Znajdowała się w Dąbrowie
Górniczej na rogu ulic Okrzei i
Sienkiewicza.
Została zbudowana w latach 19121916 z fundacji lokalnych
zamożnych Żydów, którymi byli:
Berek Fuks, Alter Futerko, Mordka
Lejba Miodownik, Kopl Krzanowski,
Mordka Hilel Ferens, Icek Majer
Luksburg, Herszek Rajchman oraz
Mojżesz Mitelman.
Podczas II wojny światowej
hitlerowcy zdewastowali
synagogę. Po zakończeniu wojny
synagogę chciała przejąć
protestancka społeczność
chrześcijańska, z przeznaczeniem
na zbór. Ze względu na protesty
społeczności żydowskiej budynek
nie został im przekazany. Wkrótce
władze miejskie zezwoliły na
przebudowanie synagogi na
warsztat samochodowy. W latach
70. XX wieku budynek został
rozebrany.
Pałacyk Dezona w
Parku Śródmiejskim
Został wybudowany
przez dyrektora
Towarzystwa FrancuskoWłoskiego w Dąbrowie
Górniczej dla swojej
żony. W czasie wojny
siedziba Gestapo.
Pałacyk przetrwał okresy
wojenne. Przez dłuższy
czas znajdował się w nim
komisariat milicji, a
później policji.
W roku 2007 pałacyk
został nad niszczony
przez pożar. Obecnie jest
przygotowany do
odnowienia.
Przyroda naszego miasta
Pojezierze Dąbrowskie
Pogorie;
zespół zbiorników wodnych w Dąbrowie
Górniczej, będących zalanymi
wyrobiskami piasku podsadzkowego
wydobywanego niegdyś dla
okolicznych kopalń węgla.
Dziś część z nich z racji wyjątkowych
walorów przyrodniczych uzyskała status
obszarów chronionego krajobrazu.
Pogoria I
Pogoria I, pow. 75 ha, powstała w 1943
r. Niegdyś było to główne miejsce
letniego wypoczynku mieszkańców
Zagłębia Dąbrowskiego i Górnego
Śląska. Jezioro było dawniej szkołą dla
żeglarzy i kajakarzy – wychowało się tu
sporo dobrych żeglarzy starszego
pokolenia. Trenował tutaj również na
swoich ślizgaczach wielokrotny mistrz
świata – Waldemar Marszałek.
W południowej części jeziora wśród
trzcinowisk gniazdują rzadkie gatunki
ptaków wodnych, na wschodnim
brzegu znajduje się użytek ekologiczny
Młaki nad Pogorią I, chroniący rzadkie
gatunki roślin rosnące na młakach
niskoturzycowych.
Pogoria II
Pogoria II, pow. ok. 25 ha, obszar wyrobiska
popiaskowego przed zalaniem został częściowo
zasypany żyzną ziemią z nadkładu, przywożonego z
odkrywkowej kopalni węgla Brzozowica. Dzięki temu
jezioro jest otoczone wyjątkowo bujną roślinnością,
ale jest i płytkie – maksymalne głębokości nie
przekraczają 2,5 m. Przy najbardziej dzikim
wschodnim brzegu rośnie piękny łęg wierzbowy z
dominującą wierzbą kruchą, bliźniaczo podobny do
naturalnych lasów zalewowych dolin rzecznych. Tuż
obok przestrzeń płytkiej zatoki zajmuje obumarły
"zatopiony las", wskazujący na niższy przed laty
poziom wód jeziora, od lat jest to miejsce
gniazdowania kolonii mew śmieszek, kaczek i
perkozów, miejsce często odwiedzane także przez
czaple. Tafla wody w dużej mierze jest porośnięta
chronionymi
grążelami
żółtymi
i
rzadszymi
grzybieniami białymi, brzegi zaś porastają szuwary
dochodzącej do 4 metrów wysokości trzciny, pałki,
trzcinnika,
jeżogłówki,
przeplatane
pięknie
kwitnącym kosaćcem żółtym. We wschodniej części
akwenu znajduje się niewielka wyspa. Od 2002 roku
jezioro wraz z otoczeniem stanowi użytek ekologiczny
"Pogoria II" o powierzchni 40 ha. Na zbiorniku od lat
obowiązuje zakaz kąpieli i pływania środkami
pływającymi,
jest
natomiast
dozwolone
wędkowanie.
Pogoria III
Pogoria III, pow. 205 ha (2 km²),
do niedawna największy z
zalanych zbiorników, jednakże
ze skromnym zapleczem
rekreacyjnym. Stanowi
rezerwowe ujęcie wody dla Huty
Katowice. Jest to prawdziwa
oaza windsurfingowców całego
regionu, od lat służy również
żeglarzom. Jezioro posiada
bardzo czystą wodę, filtrowaną
przede wszystkim przez bardzo
liczne małże – racicznice
zmienne. Przejrzystości wód
sprzyja też fakt położenia wśród
przepuszczalnych piasków
polodowcowych oraz braku
poważniejszych źródeł
zanieczyszczeń.
Pogoria IV
Pogoria IV, pow ok. 560 ha dł. ok. 8
km, szer. ok. 3 km, pojemność ok.
52 mln. m³, lustro wody położone
jest na wysokości 264,00 m n.p.m.
oficjalnie nazywana Zbiornikiem
Kuźnica Warężyńska, najmłodszy i
największy
akwen
Pojezierza
Dąbrowskiego o silnie wydłużonym
z południa na północ kształcie –
ciągnie się od jazu piętrzącego
wodę od okolicy Pogorii III aż po
odległe o 5 km Wojkowice
Kościelne. Jezioro zajmuje najniższą
część wyrobiska popiaskowego, w
najszerszym miejscu jego szerokość
dochodzi do 3000 metrów. Akwen
zwężony w środkowej części do
zaledwie
kilkuset
metrów
–
znajdują się tu liczne wysepki, z
których największa o powierzchni
kilku hektarów jest oddzielona od
zachodniego
brzegu
jedynie
wąskim kanałem.
Parki miejskie
Park Zielona
Znajdziemy tu brzozy, dęby oraz
ptaki;
rudziki, zięby, sikorki, bogatki,
drozdy
Park Hallera
leży na byłych terenach kopalni
Reden, posiada liczne gatunki
drzew; kasztanowiec, lipa,
modrzew europejski, rokitnik oraz
można spotkać tam wiele
ptaków; sroka, sikora bogatka,
kos, szpak, grzywacz, kawka;
zimą gawrony
Najważniejsze ośrodki
kultury
Miejska
Biblioteka
Publiczna
powstała w
1906 r.
Muzeum
Miejskie
„Sztygarka”
Muzeum znajduje się w
Dąbrowie Górniczej na terenie
byłej siedziby Zarządu
Górniczego przy ul. Legionów
Polskich 69. Historia muzeum
sięga 1912 roku, kiedy to
założono Muzeum Geologiczne
im. Zygmunta Glogera. Pierwsze
eksponaty zbierali uczniowie
szkoły górniczej. W czasie I wojny
światowej eksponaty zostały
rozkradzione i rozproszone. Po
wojnie w budynku szkoły
ponownie zorganizowano
Muzeum Geologiczne. Przez
wiele lat muzeum było
placówką muzealnodydaktyczną szkoły. Dopiero w
1997 roku otwarto muzeum
miejskie o nazwie „Sztygarka”.
Ponadto…
Pałac Kultury Zagłębia
Stowarzyszenie Miejska Orkiestra Dęta
Dom Kultury w Ząbkowicach
Młodzieżowy Ośrodek Pracy Twórczej
Kino Kadr
Centrum Filmowe Helios (5 sal, 846 miejsc,
3D
• Szkoła muzyczna im. Michała Spisaka
• Zespół Szkół Plastycznych im. Tadeusza
Kantora
•
•
•
•
•
•
Ważne postaci
Dąbrowy Górniczej
Pierwszy wójt
Józef Kasprzyk
1910-30.09.1916
Pierwszy burmistrz
Edward Kosiński
30.09.1916-11.11.1917
Pierwszy prezydent
Adam Marceli Piwowar
11.11.1917-17.05.1923
Od
27 listopada
2006 r.
prezydentem
Dąbrowy
Górniczej jest
Zbigniew
Podraza
Urząd Miejski w Dąbrowie Górniczej
Znane osoby związane z
Dabrową Górniczą
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Stanisław Staszic – odkrył złoża węgla kamiennego w Dąbrowie Górniczej i otworzył
Szkołę Górniczą – Sztygarkę
Władysław Broniewski – po pobycie w mieście w roku 1930 uwiecznił Dąbrowę w
wierszu Zagłębie Dąbrowskie.
Juliusz Kaden-Bandrowski – wielokrotnie przebywał w Dąbrowie i poświęcił jej
Czarne skrzydła.
Krzysztof Kieślowski – w latach 40. i 50. XX wieku mieszkał w dzielnicy Strzemieszyce.
Maria Konopnicka – często gościła, tu mieszkała jej córka. Utwory poświęcone
Dąbrowie: Dym (o Hucie Bankowej), Hanysek (o dzieciach Dąbrowy), Ofiara pracy,
Jasełka
Aleksandra Piłsudska – przyjaciółka i potem druga żona Józefa Piłsudskiego.
Mieszkała przy ulicy Klubowej (obecnie 3 Maja).
Józef Piłsudski – wielokrotnie gościł w Dąbrowie i opisywał ją w swoich artykułach.
Dariusz Rekosz - pisarz, wieloletni mieszkaniec Dąbrowy Górniczej, laureat nagrody
Prezydenta Miasta (za upowszechnianie kultury).
Gabriela Zapolska – sztuka: W Dąbrowie Górniczej.
Stefan Żeromski – odwiedzał Dąbrowę i wywarło to wielki wpływ na jego
twórczość: Ludzie bezdomni, Popioły, Róża.
Edukacja
W mieście funkcjonują następujące szkoły wyższe:
• Wyższa Szkoła Biznesu
• Politechnika Śląska,
Wydział Chemiczny
Wyższa Szkoła Planowania
Strategicznego w Dąbrowie Górniczej
Zapraszamy do
Dąbrowy Górniczej!
Naszego pięknego miasta
Opracowała:
Aleksandra Mikulska