W*adze uniwersalne w Europie XIV i XV wieku.

Władze uniwersalne w Europie
XIV i XV wieku.
Państwa Europy Zachodniej i
Środkowej w XIV i XV wieku.
Cesarstwo Niemieckie
- 1273 – zakończył się okres „wielkiego
bezkrólewia”; władcą wybrany został
Rudolf Habsburg;
- Niemcy podzielone na małe księstwa,
w których o hegemonię walczyły dwa
rody: Habsburgów i Luksemburgów;
- W XIV wieku przewagę zdobyli
Luksemburgowie, którzy zdobyli
również koronę czeską, po wymarciu
dynastii Przemyślidów w 1306 r.
Cesarstwo Niemieckie
- Jednym z najwybitniejszych przedstawicieli
dynastii Luksemburgów był Karol IV
Luksemburg – król czeski, niemiecki i cesarz;
- Za ojczyznę jednak uważał Czechy i dlatego
w 1356 r. wprowadził tam tzw. „złotą bullę”
– dokument utrwalający ustrój Rzeszy jako
związku państw pod przewodnictwem
cesarza;
- Prawo wyboru cesarza zyskało 7 elektorów :
król Czech, władcy Palatynatu, Saksonii,
Brandenburgii, arcybiskupi Kolonii, Moguncji
i Trewiru;
Cesarstwo Niemieckie
- W poł. XV wieku Zygmunt Luksemburg zyskał
koronę Węgier i Czech; a po jego śmierci
władzę w cesarstwie przejął konkurencyjny ród
– Habsburgowie;
- Nadal trwał proces umacniania władzy
lokalnych książąt , mimo iż do życia powołany
został sejm Rzeszy mający na celu
zcentralizowanie władzy;
Papiestwo
- Początek XIV wieku to konflikt miedzy królem
Francji – Filipem IV Pięknym a papieżem
Bonifacym VIII o kontrolę i władzę w Kościele;
- Papież zaprotestował, gdy Filip, szukając środków
finansowych, obłożył francuski kler podatkami;
sprawę rozwiązała dopiero śmierć Bonifacego VIII
w 1305 r. a nowo wybrany Papież – Klemens V – z
pochodzenia Francuz, uzgadniał politykę Kościoła
z władcami francuskimi;
Papiestwo
- Klemens V na znak ugody z władcami Francji, w
1309 r. przeniósł siedzibę papieży do Awinionu, a
okres rezydowania tam głów Kościoła do 1377
nazywamy „niewolą awiniońską”;
- Na skutek polityki profrancuskiej głów Kościoła i
sprzeciwu wobec tego reszty niefrancuskiego
kleru, w 1378 r. wybrano dwóch papieży – w
Rzymie i Awinionie.
- Wybrani papieże obrzucali się klątwami, a sama
sytuacja zagrażała jedności Kościoła- zjawisko to
zostało nazwane „wielką schizmą zachodnią”;
Pałac papieży w Awinionie
Papiestwo
- Wybory dwóch papieży następowały jeszcze
kilkakrotnie, ale sytuację tę trzeba było
rozwiązać;
- Zrodziła się myśl zwołania soboru
powszechnego; ustalono przy tym, że sobór
jako zgromadzenie dostojników Kościoła
powinien stać ponad papieżem – ruch ten
nazwano koncyliaryzmem;
Papiestwo i sobory
- Decydujące rozstrzygnięcie problemu miało
miejsce na soborze zwołanym do Konstancji
(1414-18) zwołanym przez Zygmunta
Luksemburskiego;
- Usunięto wówczas 3 papieży i wybrano
jednego – Marcina V;
- Postanowiono też zwoływać inne sobory;
- W Konstancji rozstrzygano również i inne
sprawy, m.in..: herezje Jana Husa, co
zakończyło się spaleniem go na stosie;
rozpatrywano konflikt polsko – krzyżacki;
Sobór w Bazylei i Florencji
Sobór w Bazylei:
- Rozpoczęto go w 1431 i trwał kilka następnych lat;
- Wskutek ostrych kłótni podczas soboru koncyliaryzm
został potępiony;
Sobór we Florencji:
- Zwołany na skutek zagrożenia Europy ze strony Turcji;
- Zakończył oficjalnie rozłam między Kościołem
wschodnim a zachodnim w tzw. unii florenckiej;
- Jego decyzje nie weszły w życie;
Państwa Zachodu
- XIV i XV wiek to okres umacniania się
poszczególnych państw i zdobywanie przez nie
pełnej suwerenności ( zgodnie z
powiedzeniem: „rex imperator in regna suo” –
”król w swoim królestwie jest cesarzem”) –
wykluczało to interwencje cesarskie albo
papieskie w wewnętrzne sprawy królestw;
- Proces ten rozpoczął Filip IV Piękny wchodząc
w otwarty konflikt z papieżem Bonifacym VIII;
Państwa Zachodu
- Władcy poszukując środków na prowadzenie samodzielnej
polityki , w tym także wojen, musieli odwoływać się do
opinii reprezentacji stanowych – rezultatem było
wykształcenie się np. Stanów Generalnych (Francja) lub też
Kortezów (kastylijska część Hiszpanii);
- Podobne zjawiska pojawiły się w Europie Środkowej, czego
przykładem mogą być polskie zjazdy walne – sejmy i sejmiki
– pierwowzory sejmu walnego;
- Pojawiły się też tendencje do centralizowania władzy,
których prekursorem był król Francji – Ludwik XI, który
objął władzę po zakończeniu wojny stuletniej w
doświadczonej zniszczeniami, rabunkami i klęskami Francji;
Powstanie Hiszpanii
- Koniec XIV i pocz. XV wieku to zakończenie
rekonkwisty (muzułmanie pozostali jedynie na
południu – w Emiracie Granady);
- Walki o tron Aragonii, Kastylia próbowała
opanować Portugalię (jako pierwsza rozpoczęła
wyprawy zamorskie do Afryki);
- 2 poł. XV wieku – zbliżenie polityczne Kastylii i
Aragonii, zakończone w 1469 r. ślubem Izabeli
Kastylijskiej z Ferdynandem Aragońskim i
zawarciem unii z zachowaniem odrębności obu
królestw;
- 1492 – wyparcie Muzułmanów z Granady oraz
wygnanie Torquemady, Żydów i konfiskata ich
majątków;
Włochy
- Podzielone na drobne księstwa i wolne miasta
- Podział na bogatszą północ wspieraną gospodarką
Lombardii i Wenecji i na biedne południe z
przeżywającym kryzys Państwem Kościelnym;
- Walki o zdobycie władzy w miastach lub księstwach
- Panowanie lokalnych rodów i dynastii: d’Este (Ferrara),
Visconti i Sforza (Mediolan), Medyceusze (Florencja), w
Wenecji panował lokalnie wybierany doża;
- Rozkwit kultury i twórczości literackiej – Dante Alghieri,
Giovanni Boccaccio;
Państwa Europy Środkowej
- Nie dotknięte epidemią dżumy rozwijały się i
przeżywały rozkwit:
- Czechy, Państwo Krzyżackie i Węgry w XIV w.,
- Polska, Litwa i Austria – przełom XIV i XV w.;
- Ruś Moskiewska – XV w.
Czechy
- Po śmierci ostatniego władcy z rodu Przemyślidów,
władzę przejęli Luksemburgowie; najwybitniejszym z
rodu był Karol IV Luksemburg, którego największym
osiągnięciem było założenie w 1348 r. uniwersytetu w
Pradze – pierwszego w rejonie Europy Środkowej;
- Rozwój gospodarczy Czech;
- Stały napływ cudzoziemców spowodował konflikty
narodowościowe, które znalazły wyraz w ruchu
husyckim i wojnach domowych, z których skorzystał
Władysław II Jagiellończyk zdobywając koronę Czech w
1471 r.
Węgry
- pocz. XIV w. – wymarła dynastia Arpadów,
a dzięki poparciu papiestwa koronę zdobyła
francuska dynastia Andegawenów– Karol
Robert i jego syn Ludwik Wielki;
- Prowadzili politykę sojuszy z Polską
przeciwko Czechom; sojusz z Polską został
wzmocniony małżeństwem Karola Roberta z
siostrą Kazimierza Wielkiego – Elżbietą;
- Na mocy układu z Kazimierzem Wielkiem w
1370 r. Ludwik został również królem Polski,
a ponieważ nie miał syna, tron Polski
odziedziczyła jego córka Jadwiga – żona
Władysława Jagiełły;
- Wiek XV to okres wojen z Luksemburgami,
Jagiellonami i Habsburgami;
Państwa Skandynawskie
- W XIV wieku 3 państwa skandynawskie znalazły
się w kręgu wpływów niemieckiej Hanzy;
próby konkurowania z nią połączyły Danię,
Norwegię i Szwecję i stały się przyczyną
zawiązania unii zawartej w Kalmarze w 1397 r.
(unia kalmarska); unia trwała do 1523 kiedy to
odłączyła się Szwecja, a związek Norwegii z
Danią przetrwał do 1814 roku;
Litwa
- Kraje Europy Wschodniej mogły się rozwijać
dopiero po osłabnięciu wpływów Tatarskich;
- Ruś Halicka znalazła się najpierw w strefie
wpływów Polski a później Węgier, a
ostatecznie włączono ją do Królestwa
Polskiego; pozostałe ziemie wschodnie
znalazły się na drodze ekspansji państwa
litewskiego;
Litwa
Litwini to ludność należąca do grupy ludów
bałtyjskich zamieszkujących tereny Litwy
właściwej i Żmudzi, ze stolicą w Wilnie;
- Państwo to ukształtowało się dopiero w poł.
XIII w., a na jego czele stał wielki książę,
którego władza nad państwem była
patrymonialna;
- W poł. XIII w. wybitny władca Mendog
zjednoczył plemiona litewskie i rozpoczął
ekspansję na tereny ruskie; dzieło
kontynuowali Giedymin i Olgierd;
Litwa
- W początkach XIV wieku tereny ruskie i litewskie
zagrożone były najazdami krzyżackimi, ponieważ
Zakon dążył do schrystianizowania tych ziem;
- W tej sytuacji syn Olgierda – Jagiełło zdecydował
się na zawarcie unii z Polską(1385) i na chrzest
Litwy (1386); Jagiełło przybrał wówczas
chrześcijańskie imię – Władysław oraz dał
początek polsko – litewskiej dynastii panującej –
Jagiellonom;
Ruś- Wielkie Księstwo Moskiewskie
- Główny ośrodek polityczny przeniósł się na
północ – na tzw. Ruś Zaleską, gdzie
funkcjonowała sieć utworzonych przez
Rurykowiczów państewek- Twer, Moskwa,
Riazań, ale rządzonych przez Tatarów;
- Zależność ta niosła ze sobą konieczność
oddawania wysokich danin, ale i umacniała
władzę lokalnych książąt;
Ruś- Wielkie Księstwo Moskiewskie
W poł. XIV w. –za panowania księcia
Iwana Kality przewagę zdobyła
Moskwa; dzięki sprawnemu aparatowi
zbierania podatków dla tatarów,
zdobył ich poparcie i umocnił władzę
Księstwa moskiewskiego;
- Jeden z jego następców – Dymitr zwany
Dońskim w 1380 r. sprzeciwił się
tatarom i pokonał ich na Kulikowym
Polu; w odwecie Tatarzy wrócili do
Moskwy i spalili miasto;
Ruś- Wielkie Księstwo Moskiewskie
- Na pocz. XV wieku Złota Orda
rozpadła się na mniejsze chanaty, co
umożliwiło Moskwie powrót do
pozycji hegemona;
- Wkrótce jednak pojawili się
konkurenci Moskwy – Nowogród i
Psków; z rywalizacji jednak
zwycięsko wyszła ponownie Moskwa
- w latach 1471 – 78 książę
moskiewski Iwan III Srogi uzależnił
od siebie Nowogród, a w 1480
ostatecznie zaprzestał płacenia
danin Tatarom;
Ruś- Wielkie Księstwo Moskiewskie
- Rosnąca potęga Moskwy związana była z
ekspansją terytorialną oraz religią, ponieważ
duchowieństwo moskiewskie odrzuciło unię
florencką, tamtejszy Kościół prawosławny
uniezależnił się i powołał własnego metropolitę w
Konstantynopolu; tym samym Moskwa zaczęła
pretendować do tytułu „Trzeciego Rzymu” – po
Bizancjum i Konstantynopolu;
- Od poł. XV wieku Moskwa stała się centrum
prawosławia, a także centrum politycznym i
gospodarczym Europy Wschodniej;
KONIEC