PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA
advertisement
BURMISTRZ MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA NA LATA 2004 - 2011 WRAZ Z PROGNOZĄ DO ROKU 2015 NOWY SĄCZ, SIEPIEŃ - GRUDZIEŃ 2004 TYTUŁ OPRACOWANIA: PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA NA LATA 2004 - 2011 WRAZ Z PROGNOZĄ DO ROKU 2015 ZLECENIODAWCA: BURMISTRZ MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA R Y N E K 31 33-370 MUSZYNA WYKONAWCA: „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie siedziba: ul. Kilińskiego 66 33-300 NOWY SĄCZ PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA SPIS TREŚCI Strona WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 1.3. Potrzeba i cel opracowania 1.4. Terminologia 1.4.1. Terminologia z zakresu zrównoważonego rozwoju 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno – ściekowej CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. Położenie 2.2. Ukształtowanie terenu 2.3. Warunki klimatyczne 2.4. Użytkowanie terenu 2.5. Infrastruktura 2.5.1. Gospodarka wodno – ściekowa 2.5.2. Gospodarka odpadami 2.5.3. Drogi i koleje 2.5.4. Sieć gazowa 2.5.5. Podmioty gospodarcze 5 5 5 5 7 7 7 9 12 12 13 15 17 19 19 21 21 23 23 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 3.1. Informacje ogólne 3.1.1. Parki krajobrazowe 3.1.2. Rezerwaty przyrody 3.1.3. Pozostałe formy ochrony przyrody 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej gminy 3.2.1. Warunki geologiczne i rzeźba terenu 3.2.2. Zasoby naturalne 3.3. Wody powierzchniowe 3.4. Wody podziemne 3.5. Wody lecznicze 3.6. Gleby i lasy 3.7. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 3.8. Walory kulturowe 3.9. Walory krajobrazowe i szlaki turystyczne 3.10. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych IV. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA 4.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych 4.2. Ochrona powietrza 4.3. Ochrona przed hałasem 4.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym 4.5. Ochrona wód 4.6. Ochrona powierzchni ziemi 4.7. Gospodarka odpadami 4.8. Zasoby przyrodnicze 4.9. Awarie przemysłowe 4.10. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych 4.11. Koszty finansowe planowanych przedsięwzięć 25 25 26 27 28 29 29 32 34 39 41 44 48 53 57 69 71 72 75 82 87 90 94 98 98 102 103 127 I. II. 3 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA SPIS TREŚCI Strona 128 128 130 130 131 134 135 135 135 136 138 139 V. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO 5.1. Potrzeba edukacji ekologicznej, 5.2. Docelowe segmenty edukacji 5.2.1. Edukacja ekologiczna formalna 5.2.2. Edukacja ekologiczna nieformalna 5.3. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 5.4. Społeczna kampania informacyjna 5.4.1. Pracownicy samorządowi 5.4.2. Edukacja dorosłych 5.4.3. Nauczyciele i dziennikarze 5.4.4. Współpraca Gminy ze szkołami 5.4.5. Udział pozarządowych organizacji ekologicznych w edukacji dzieci i młodzieży 5.5. Media w kampanii informacyjnej 5.6. Przyczyny zanieczyszczeń i sposoby zapobiegania 5.6.1. Zanieczyszczenia atmosfery 5.6.2. Zanieczyszczenia wód 5.6.3. Zanieczyszczenia gleb 5.6.4. Oddziaływanie hałasu 5.6.5. Pola elektromagnetyczne 5.6.6. Ochrona kopalin 5.6.7. Ochrona przyrody VI. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 6.1. Współpraca w ramach wdrożenia Programu 6.2. Założenia systemu finansowania inwestycji 6.3. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska 6.3.1. Instrumenty prawne 6.3.2. Instrumenty finansowe 6.3.3. Instrumenty społeczne 6.3.4. Instrumenty strukturalne 6.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska 6.4.1. Zasady monitoringu 6.4.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych 6.5. Wskaźniki monitorowania celów określonych w Programie Ochrony Środowiska. 139 139 140 141 142 143 143 144 144 146 146 150 159 161 161 161 163 164 164 165 171 4 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA I. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 1.3. Potrzeba i cel opracowania 1.4. Terminologia 1.4.1. Terminologia z zakresu zrównoważonego rozwoju 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno – ściekowej 1.1. Podstawa prawna opracowania Obowiązujące od 1 października 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska, nakłada na organy wykonawcze gmin – Burmistrza Miasta i Gminy Muszyna – obowiązek opracowania Gminnego Programu Ochrony Środowiska. Obowiązek ten, wynikający z art. 17 ustawy - Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627) jest formalną przesłanką dla utworzenia niniejszego opracowania. Podstawą opracowania jest umowa nr 43/22/2004 z dnia 19 czerwca 2004 roku zawarta pomiędzy Miastem i Gminą Uzdrowiskową Muszyna, a Firmą: „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie z siedzibą w Nowym Sączu. 1.2. Przedmiot i zakres opracowania Przedmiotem opracowania jest Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna położonej w południowo-wschodniej części powiatu nowosądeckiego. Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na analizowanym terenie. Zagadnienia ochrony środowiska obejmują ochronę powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Omówienia dotyczące gospodarki odpadami zostały zawarte w odrębnym opracowaniu pod nazwą Plan Gospodarki Odpadami dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. 1.3. Potrzeba i cel opracowania Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedną z głównych dróg prowadzących do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, należy jednak pamiętać, że nie jedyną. O w pełni zrównoważonym rozwoju można dopiero mówić po osiągnięciu czterech ładów: 9 ekologicznego, 9 społecznego, 9 ekonomicznego (gospodarczego), 9 przestrzennego. 5 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Podstawowym narzędziem osiągnięcia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Ład społeczny może być osiągnięty np. poprzez akceptację mieszkańców dla proponowanych i podejmowanych działań. Ład gospodarczy osiąga się poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki i ograniczanie bezrobocia. Ład przestrzenny wiąże się np. z odpowiednią lokalizacją terenów środowiska zostały przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych. Powyższe zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony uwzględnione w niniejszym opracowaniu, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działań zmierzających do ich wprowadzenia na terenie gminy. Do najistotniejszych wytyczonych dla gminy celów i kierunków działań w zakresie rozwoju społeczno – gospodarczego i ochrony środowiska należą: ª racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin); ª ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciążliwego hałasu); ª ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej racjonalizacja zużycia wody, ochrona przed powodzią, wód, właściwa gospodarka wodno-ściekowa); ª ochrona gleb; ª ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich różnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna eksploatacja lasów); ª prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań. Realizacja zdefiniowanych ekologicznych celów strategicznych, w powiązaniu z programem edukacji ekologicznej społeczeństwa, powinna zapewnić gminie rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. 6 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 1.4. Terminologia Program Ochrony Środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu. 1.4.1. Terminologia z zakresu zrównoważonego rozwoju Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: 9 racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, 9 przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, 9 przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego; Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej; Środowisko – rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat; Zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska Emisja – rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: 9 substancje, 9 energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne; Hałas - rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz; Obszar chronionego krajobrazu - jest terenem chronionym ze względu na wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i 7 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych; Oddziaływanie na środowisko - rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi; Organ ochrony środowiska – rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I Prawa Ochrony Środowiska; Organizacja ekologiczna – rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska; Pomnikami przyrody – to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie; Poważna awaria – rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem; Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie „gleba” oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie; Powietrze - rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy; Poziom hałasu – rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB); Poziom substancji w powietrzu - rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni; Pozwolenie - bez podania jego rodzaju – rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa ochrony środowiska; Standardy emisyjne – rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji; 8 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Substancja niebezpieczna – rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii; Użytki ekologiczne – rozumie się przez to zasługujące na ochronę „pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych”. Należą do nich: torfowiska, bagna, nie użytkowane łąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródleśne, kępy drzew i krzewów, skarpy, jary i wąwozy, trzcinowiska itp. Wielkość emisji - rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach; Zakład – rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami; Zanieczyszczenie – rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno – ściekowej Ścieki – rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: 9 wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze, 9 ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepisach o nawozach i nawożeniu, 9 wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni, 9 wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne, 9 wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wprowadzanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wprowadzanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilością zawartymi w pobranej wodzie, 9 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 9 wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów gospodarki rybackiej, jeżeli występują w nich nowe substancje lub zwiększone zostaną ilości substancji w stosunku do zawartych w pobranej wodzie; Ścieki bytowe – rozumie się przez to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, z osiedli mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstające w szczególności w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych; Ścieki komunalne – rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi; Ścieki przemysłowe – rozumie się przez to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi się działalność handlową lub przemysłową albo składową, nie będące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi; Instalacje – przez to rozumie się: 9 stacjonarne urządzenie techniczne, 9 zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu, 9 obiekty budowlane nie będące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję; Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne – przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, który prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność; Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: 9 budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy, 9 obiekty zbiorników i stopni wodnych, 9 stawy, 9 obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych, 9 obiekty energetyki wodnej, 9 wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód, 9 stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych, 9 mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska, 9 stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych; 10 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Zanieczyszczenie – rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska; Eutrofizacja – rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód; Sieć – przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego; Urządzenia kanalizacyjne – sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków; Urządzenia wodociągowe – ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody; Przyłącze kanalizacyjne – odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości; Urządzenie pomiarowe – przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków, znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym; Przyłącze wodociągowe – odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. 11 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. Położenie 2.2. Ukształtowanie terenu 2.3. Warunki klimatyczne 2.4. Użytkowanie terenu 2.5. Infrastruktura 2.5.1. Gospodarka wodno – ściekowa 2.5.2. Gospodarka odpadami 2.5.3. Drogi i koleje 2.5.3.1. Drogi 2.5.3.2. Koleje 2.5.4. Sieć gazowa 2.5.5. Podmioty gospodarcze 2.1. Położenie Gmina uzdrowiskowa Muszyna* położona jest w południowo - wschodniej części powiatu nowosądeckiego w województwie małopolskim. Zajmuje ona powierzchnię 142 km2, co stanowi około 9,2% powierzchni powiatu. Jest to trzecia co do wielkości gmina w powiecie nowosądeckim. Pod względem gęstości zaludnienia gmina zajmuje 15 miejsce w powiecie, spośród 11 gmin wiejskich, 4 gmin miejsko – wiejskich i 1 gminy miejskiej, osiągając wskaźnik 88 os/km2. Według stanu na koniec 2003 roku, gmina Muszyna liczyła 11 275 mieszkańców, czyli około 5,8% ludności powiatu. Miasto Muszyna zamieszkuje 5 166 osób, co stanowi 45,8% mieszkańców miasta i gminy. Na strukturę administracyjną gminy składa się 10 sołectw: Andrzejówka, Dubne, Jastrzębik, Leluchów, Milik, Powroźnik, Szczawnik, Wojkowa, Złockie, Żegiestów. Podział administracyjny gminy przedstawia mapa 2.1. ____________ * W niniejszym opracowaniu sformułowanie „gmina Muszyna” oznacza obszar zajmowany przez miasto i gminę Muszyna 12 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Mapa 2.1. Podział administracyjny miasta i gminy Muszyna Gmina Muszyna graniczy od zachodu z miejsko-wiejską gminą Piwniczna Zdrój. Północno-wschodnią i wschodnią granicę wyznacza miejsko-wiejska gmina Krynica Zdrój. Na Górze Runek gmina Muszyna łączy się na niewielkim odcinku z gminą Łabowa. Północno-zachodnia, północna i północno-wschodnia granica gminy pokrywa się z granicami zlewni potoków Żegiestowskiego, Szczawnika i Jastrzębika. Granica południowa biegnie w znacznej części wzdłuż Popradu i jest zarazem granicą państwa z Republiką Słowacką. 2.2. Ukształtowanie terenu Zgodnie z podziałem Polski na jednostki fizyczno-geograficzne wg J. Kondrackiego i A. Richlinga - obszar gminy należy do: Prowincji 51 – 52 „Karpaty i Podkarpacie” Podprowincji 513 – „Zewnętrzne Karpaty Zachodnie” Makroregionu 513.4-5 – „Beskidy Zachodnie” a) Mezoregionu 513.54 – „Beskid Sądecki” 13 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Obszar gminy Muszyna leży w obrębie Beskidu Sądeckiego. Beskid Sądecki jest jednym z ogniw (o dł. ok. 40 km) rozciągających się równoleżnikowo Beskidów Zachodnich (dł. ok. 200 km). Na wschodzie zaczyna się od Doliny Dunajca i ciągnie się po dolinę Białej Dunajcowej oraz Przełęcz Tylicką (688 m). Przełom Popradu dzieli go na dwie części pasmo Radziejowej (Radziejowa – 1265 m n.p.m.) na zachodzie i pasmo Jaworzyny (Jaworzyna Krynicka – 1114 m n.p.m.) na wschodzie. Właściwy przełom Popradu, związany ze zmianą jego kierunku, znajduje się między Leluchowem a Muszyną. Pasmo Radziejowej jest orograficznym przedłużeniem pasma Lubania w Gorcach. Pasmo to kończy się nad przełomem Popradu pod Muszyną na Magurze Kurczyńskiej (926 m n.p.m.). Pasmo Jaworzyny zaczyna się koło Rytra nad Popradem i biegnie przez Runek (1082 m n.p.m.) do Jaworzyny Krynickiej, kończąc się na poprzecznej dolinie Kryniczanki (dopływ Muszynki). Poprad, który w Kotlinie Spiskiej na Słowacji płynie w kierunku północno-wschodnim i wschodnim, w Leluchowie położonym na granicy polsko-słowackiej skręca na północ. Jego dolina jest tam bardzo wąska. W Muszynie Poprad zmienia kierunek na zachodni, a dalej na północno-zachodni. Tworzy tam liczne meandry wcinając się pomiędzy odgałęzienia pasma Radziejowej i Jaworzyny. Największą, potrójną pętlę tworzy rzeka między Andrzejówką a Żegiestowem Zdrój. W miejscach przełomu zbocza doliny są bardzo strome i dochodzą do 250 metrów wysokości. Dno doliny Popradu położone jest na wysokości od 470 m n.p.m. przy ujściu Smereczka do 406 m n.p.m. w Żegiestowie. Szerokość doliny waha się od ok. 150 m w najwęższych odcinkach przełomowych do około 500 m w Muszynie. W dnie doliny możemy wyróżnić terasę zalewową o wysokości od 1 do 2 m oraz terasę nadzalewową o wysokości od 2 do 6 m nad poziom rzeki. Drugą, co do wielkości, rzeką przepływającą przez teren gminy jest rz. Muszynka. Dolina Muszynki jest doliną płaskodenną o szerokości od 70 m w przełomie pomiędzy Tyliczem a Powroźnikiem, poprzez 700 m w Powroźniku i 400 m przy ujściu do Popradu. Głębokość doliny wynosi od 100 do 150 m, w przełomie do 200 m. W dnie doliny wyodrębniają się terasy akumulacyjne o wysokości 1-2 m i 2-6 m. Rozległe pasma Beskidu Sądeckiego cechuje wysoka lesistość oraz bogactwo fauny. W paśmie Jaworzyny znaczne powierzchnie porasta buk, podczas gdy w paśmie Radziejowej przeważają drzewa iglaste (jodła i świerk). Obszar gminy usytuowany jest w obrębie głównej jednostki strukturalnej Karpat, tzw. Fliszowych Karpat Zewnętrznych. W obrębie ich wyróżniono kilka jednostek strukturalnych (płaszczowin) przesuniętych z południa na północ w okresie fałdowań. Gmina Muszyna leży w obrębie płaszczowiny magurskiej, spośród której wyróżnia się strefę tektoniczno-facjalną 14 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA krynicką. Płaszczowina ma zróżnicowaną budowę fałdową wywołaną zachodzącymi w niej zmianami facjalnymi osadów. Występuje tu szereg dyslokacji poprzecznych w postaci uskoków o kierunkach NESW. Do ważniejszych należy zaliczyć uskoki (od zachodu): Andrzejówki – Roztoki Wielkiej, Milika – Szczawnika, Muszyny – Góry Parkowej, Wapiennego – Huzarów i Leluchowa Tylicza. Większość z nich ma swoje przedłużenia w kierunku północnym i wschodnim. Uskoki te spowodowały powstanie budowy blokowo-fałdowej, uwidaczniającej się w rozerwaniu i przesunięciu osi fałdów. W strefie krynickiej wśród elementów fałdowych wyróżniono synklinę Bukowiny i Jaworzyny Krynickiej składającą się z piaskowców z Piwnicznej, w której skrzydłach występują warstwy z Zarzecza i piaskowce krynickie. Kolejnym elementem fałdowym jest atyklina Szczawnika – Jastrzębika, w której odsłaniają się diapirowo wciśnięte, złuskowane łupki z Malinowej oraz piaskowce i łupki warstw szczawnickich. Od południa przebiega uskok podłużny, rozczłonkowany przez uskoki poprzeczne, wzdłuż którego nasuwają się na jądro antykliny wtórnie sfałdowane warstwy z Zarzecza. Jest to najsilniej wydźwignięty element antyklinalny w całym rejonie. W okolicy Leluchowa występuje kilka antyklin rozwiniętych w obrębie piaskowców z Piwnicznej. Na całym omówionym obszarze elementy fałdowe są niesymetryczne. Skrzydła o nachyleniu południowym są zwykle łagodniejsze. W obrębie strefy krynickiej zaznacza się inwersja rzeźby terenu. 2.3. Warunki klimatyczne Ważną cechą prawidłowego rozkładu czasoprzestrzennego elementu klimatu na omawianym terenie jest położenie grup górskich w stosunku do napływu mas powietrza, charakter rzeźby terenu i ich ekspozycja. Wg Hessa obszar gminy Muszyna leży w obrębie dwóch pięter klimatycznych, tj. piętrze umiarkowanym ciepłym (do 700 m n.p.m.) ze średnią temperaturą roczną 6 - 8 oC i sumą opadów atmosferycznych 700 - 900 mm/rok oraz piętrze umiarkowanie chłodnym (od 700 do 1100 m n.p.m.) o średniej temperaturze 4 – 6 oC i opadzie rocznym 1000 - 1100 mm. Szczytowe partie Jaworzyny Krynickiej leżą w piętrze chłodnym o średnich temperaturach rocznych 2 – 4 oC. Typy pogody na omawianym obszarze związane są z zaleganiem najczęściej mas powietrza pochodzenia polarno morskiego. Rzadziej zalegają masy powietrza arktycznego. W ciągu okresu rocznego udział poszczególnych mas powietrza przedstawia się następująco: - powietrze arktyczne - 7,0%, - powietrze polarno -kontynentalne - 24,9%, - powietrze polarno-morskie — świeże - 28,4%, 15 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA - powietrze polarno-morskie — stare - 31,8%, - powietrze zwrotnikowe - 7,9%. Polarno-morska masa powietrza powoduje: 9 w chłodnej porze roku ocieplenie, odwilże, wzrost zachmurzenia i opady atmosferyczne, 9 latem - spadek temperatury powietrza, wzrost zachmurzenia oraz przelotne opady atmosferyczne. W przebiegu rocznym — w ciepłej porze roku przeważają fronty chłodne, w chłodnej — ciepłe. Natężenie częstości występowania frontów chłodnych w ciepłej porze roku zbiega się z nasileniem występowania silnych opadów atmosferycznych i burz. Maksimum występowania burz i opadów o dużym natężeniu oraz napływ powietrza polarno-morskiego i frontów chłodnych przypada na lipiec. Średnie roczne temperatury powietrza układają się równoleżnikowo, od wartości najniższych w części południowej — górskiej do wartości najwyższych w części północnej. Rozpiętość średnich rocznych temperatur powietrza między wynosi 2,40C. W ciągu doby średnie wartości temperatury powietrza układają, się w ten sposób, że największe zróżnicowanie przypada na godziny nocne, najmniejsze natomiast występuje podczas dnia (w godzinach około południowych). Powyższy rozkład wiąże się z faktem, że dzienne nasłonecznienie zmniejsza kontrasty termiczne związane z rzeźbą regionu, gdy natomiast nocne wypromieniowanie podłoża i spływ chodnego powietrza do obniżeń terenowych potęguje zróżnicowanie termiczne regionu. Z biegu różnych temperatur ekstremalnych wynika, że najwyższe temperatury występują w lipcu i sierpniu, najniższe w styczniu i lutym. Wiosna rozpoczyna się w dolinach 11 do 15 dni wcześniej niż w szczytowych partiach gór. Pokrywa śnieżna ustala się przeciętnie w drugiej dekadzie listopada, a zanika pod koniec marca lub na początku kwietnia. Maksymalna wysokość pokrywy śnieżnej występuje przeważnie w lutym lub marcu, najmniejsza w kwietniu i listopadzie. Liczba dni z pokrywą śnieżną waha się od 113 do 125. Częstym i niekorzystnym zjawiskiem w Beskidzie są wczesnojesienne i późnowiosenne przymrozki potęgowane przez inwersję temperatury powietrza. Pierwsze przymrozki pojawiają się we wrześniu - ostatnie przymrozki występują w maju (średnio w roku 138 dni). Problem inwersji temperatury powietrza na omawianym obszarze jest istotny z uwagi na częstotliwość występowania zjawiska i znaczne skutki gospodarcze. W przebiegu rocznym inwersje względne najczęściej występują zimą, najrzadziej latem. W ciągu lata rozwija się cyrkulacja utrudniająca tworzenie się inwersji i utrzymywanie przez dłuższy czas. Inwersje temperatury powietrza utrudniają pionową wymianę, są zatem warstwami 16 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA hamującymi rozprzestrzenianie się i rozcieńczanie zanieczyszczeń w dolnej troposferze. Roczna suma opadów waha się od 700 mm do 750 mm w osłoniętych dolinach natomiast w partiach przyszczytowych wynosi ok. 1000 mm. Najbardziej deszczowym miesiącem jest lipiec, najmniej opadów przypada na okres zimy. Roczne zachmurzenie kształtuje się na poziomie około 50%, co w olbrzymim stopniu ma decydujący wpływ na temperaturę, wilgotność i opady. Uciążliwości i gospodarcze skutki dużych opadów atmosferycznych w postaci ciekłej i stałej są związane w tym regionie z występowaniem określonych mas powietrza, spływem i frontami atmosferycznymi. Brak zróżnicowania sum opadów w zależności od wysokości nad poziom morza wskazuje na ulewny charakter wywołany najczęściej sytuacją burzową. Burze najczęściej występują w ciepłej porze roku, od kwietnia do września, a sporadycznie pojawiają się w marcu i październiku. Długotrwałość burz wskazuje na najczęstsze pojawianie się burz jednodniowych, burze występujące przez dwa dni stanowią ok. 50% dni burzowych, a burze występujące przez kolejne trzy dni stanowią ok. 10% ogólnej liczby burz. Układ doliny wyznacza główne kierunki wiatrów południowych. Większość z nich należy do ciepłych wiatrów typu fenowego, występujących najczęściej w okresie zimy i wiosny. Lokalną odmianą tego typu wiatru jest wiejący doliną Popradu wiatr ryterski. Wiatry te występują podczas napływu powietrza zwrotnikowego z południa Europy. 2.4. Użytkowanie terenu Górski klimat, urozmaicona rzeźba terenu, zróżnicowane stosunki wodne oraz specyfika gleby zadecydowały o kierunkach i wynikach produkcji rolnej w gminie. Użytki rolne zajmują 32,8% powierzchni gminy. W kierunkach zagospodarowania użytków rolnych przeważają pastwiska i grunty orne, w dalszej kolejności łąki. Strukturę użytkowania gruntów na terenie gminy przedstawiono w tabeli 2.1. Tabela 2.1. Struktura użytkowania gruntów na terenie gminy Muszyna Formy użytkowania terenu Powierzchnia ogółem Użytki rolne Grunty orne Sady Łąki Pastwiska Lasy i grunty leśne Pozostałe tereny Powierzchnia [ha] 14 199 4 661 1 965 31 525 2 140 8 837 702 Odsetek powierzchni [%] 100,0 32,8 13,8 0,2 3,7 15,1 62,2 4,9 Sposób użytkowania gruntów przedstawia graficznie wykres 2.1. 17 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Wykres 2.1. Użytki rolne według sposobu zagospodarowania w gminie 4,9% 13,8% 0,2% 3,7% 15,1% 62,2% Grunty orne Sady Łąki Pastwiska Lasy i grunty leśne Pozostałe treny Dominują gospodarstwa małe, rozdrobnione, co wynika z podziału gruntów oraz warunków morfologicznych terenu. Średnia wielkość gospodarstw waha się w granicach 0,52,5 ha. Do wysokości 600 m n.p.m. występują kompleksy o przydatności rolniczej, pszennozbożowe i tam prowadzona jest uprawa zbóż. Powyżej, do 700 m n.p.m. dominują kompleksy owsiano-pastewne. W oparciu o kryteria przyrodniczo - ekonomiczne gmina Muszyna zaliczana jest, jako strefa podgórska, do obszaru o znacznych walorach krajobrazowych, średnich i trudnych warunkach do produkcji rolniczej. Pod względem ukształtowania przestrzeni zainwestowanych — najbardziej skoncentrowane układy zabudowy występują w dolinie rzeki Poprad, a także w tradycyjnych układach we wsiach zlokalizowanych wzdłuż lokalnych potoków. Zabudowa tworzy układy łańcuchowe, wzdłuż dróg przebiegających w znacznej mierze dolinami oraz wierzchołkami garbów terenowych. Większe rozproszenie zabudowy występuje poza dolinami w wyższych partiach wzniesień. Powiązania gminy z otaczającymi obszarami występują w różnorodnych układach i strukturach — począwszy od usytuowania w określonych jednostkach geograficznych i związanych z tym charakterystycznych cech ukształtowania środowiska przyrodniczego od krajobrazu poprzez elementy struktury hydrologicznej i geologicznej na elementach infrastruktury technicznej kończąc. Niewielkie odległości i dogodne powiązania komunikacyjne inspirują bezpośrednie związki z całym powiatem nowosądeckim i województwem małopolskim. 18 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 2.5. Infrastruktura 2.5.1. Gospodarka wodno – ściekowa Gmina Muszyna położona jest w obszarach szczególnie cennych przyrodniczo i w obszarach wymagających szczególnego traktowania gospodarki wodnej. Gospodarka wodno ściekowa gminy jest nieuregulowana, brak kompleksowych rozwiązań w zakresie sieci wodno-kanalizacyjnych, odprowadzania i oczyszczania ścieków. Według danych GUS z 2002 roku ogólna długość sieci wodociągowej w gminie wynosiła 20,6 km, z której korzysta około 76,5% mieszkańców gminy. Dotychczasowe sposoby zaopatrzenie w wodę poszczególnych miejscowości gminy: ¾ główne ujęcie wody, dla wodociągu grupowego zasilającego miasto Muszynę (100%) oraz sołectwa Złockie (100%) i Szczawnik (90%) znajduje się na potoku Jasieńczyk, z którego woda spływa do Zakładu Uzdatniania Wody zlokalizowanego w Złockiem – Jasieńczyk. Ujęcie awaryjne znajduje się na potoku Szczawnik, z którego możliwe jest grawitacyjne zasilane ZUW Jasieńczyk. Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Muszynie, które eksploatuje system posiada pozwolenie wodno-prawne na pobór wody z potoku Jasieńczyk w ilości 25l/s oraz 16l/s z potoku Szczawnik. Zdolność produkcyjna ZUW wynosi 2160m3/d, a faktyczna produkcja wody w ostatnich latach wahała się zaledwie w granicach 800-900 m3/d; ¾ ujęcie wody, z którego zasilany jest wodociąg grupowy zaopatrujący w wodę głównie miasto Krynicę Zdrój i sołectwo Powroźnik (100%). Ujęcie wody usytuowane jest na rzece Muszynce w km 7+250. Pozwolenie wodno-prawne dopuszcza pobór wody w ilości 120l/s. Aktualnie z rzeki czerpana jest woda w ilości ok. 11l/s. Obok ujęcia wody znajduje się ZUW i zbiornik o V=150 m3; ¾ dwa lokalne wodociągi bazujące na źródłach zaopatrują w wodę mieszkańców wsi Andrzejówka (80%); ¾ lokalne urządzenia wodociągowe bądź indywidualne studnie. Ujęcia bazują na wodach powierzchniowych z niewielkich potoków (ujęcie dla Żegiestowa Zdroju) lub na naturalnych wypływach wód podziemnych tj. źródłach. Brak jest sieci wodociągowej na terenie Żegiestowa Wsi (projektowana jest budowa ujęcia powierzchniowego); ¾ lokalne urządzenia wodociągowe bądź indywidualne studnie w sołectwach: Milik, Jastrzębik, Leluchów, Dubne, Wojkowa. Z powyższego opisu wynika, że większość sołectw w gminie korzysta z lokalnych wodociągów o różnej wielkości. Podstawą ich są źródła bądź studnie kopane wykonane na stokach lub zboczach powyżej gospodarstw. Brak zbiorczego systemu zaopatrzenia w wodę 19 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA powoduje nadmierne i niekontrolowane zaczerpywanie wody z naturalnych źródeł, a w efekcie końcowym prowadzi do zaburzeń i trwałych zmian naturalnych stosunków wodnych. Na terenie gminy obecny stan gospodarki ściekowej nie jest zadawalający. Ogólna długość sieci kanalizacyjnej w gminie w roku 2003 wynosiła 53,8 km. Komunalna sieć kanalizacyjna obejmuje Muszynę, Złockie, Szczawnik, Powroźnik. W Żegiestowie zbiorowym systemem kanalizacji sanitarnej objęta jest część środkowa i zachodnia, w tym znaczna część Żegiestowa Wsi. Brak jest zbiorowej kanalizacji sanitarnej w miejscowościach: Andrzejówka, Dubne, Leluchów, Milik, Wojkowa oraz na większości obszaru w sołectwie Jastrzębik. Ścieki z zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej odprowadzane są do przydomowych zbiorników, w większości tylko teoretycznie bezodpływowych. Nieszczelne lub przelewowe szamba oraz nawożenie użytków rolnych ściekami są głównymi przyczynami zanieczyszczenia wód powierzchniowych oraz środowiska gruntowo- wodnego. Istniejący system kanalizacyjny na terenie gminy przedstawiono w tabeli 2.2. Tabela 2.2. Sieć kanalizacyjna na terenie gminy Muszyna Miejscowość m. Muszyna Jastrzębik Powroźnik Szczawnik Złockie Żegiestów Liczba mieszkańców korzystających z kanalizacji 4 985 Udział mieszkańców korzystających z usług kanalizacyjnych [%] 96,5 1 426 760 853 440 100,0 93,0 100,0 46,9 Długość sieci kanalizacyjnej [km] 27,0 4,5 6,3 3,0 5,9 7,1 Teren miasta i gminy Muszyna obsługiwany jest przez dwie oczyszczalnie ścieków: w Muszynie i Żegiestowie. Oczyszczalnia ścieków dla miasta Muszyna obsługuje system kanalizacyjny miejscowości: Złockie, Szczawnik, Powroźnik oraz południową część wsi Jastrzębik. Charakterystykę oczyszczalni komunalnych przedstawiono w tabeli 2.3. Tabela 2.3. Charakterystykę oczyszczalni komunalnych na terenie gminy. Miejscowość Odbiornik Zlewnia MUSZYNA Poprad Poprad Q. proj. m3/d 4 150 ŻEGIESTÓW Poprad Poprad 390 Q. rzecz. M3/d 2 727 44 Typ m-b Bzpub Objaśnienia: m-b - mechaniczno-biologiczna; bzpub - biologiczna z podwyższonym usuwaniem biogenów Źródło: „Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2002r.” opracowany przez WIOŚ w Krakowie 20 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 2.5.2. Gospodarka odpadami Szczegółowe omówienie zagadnień dotyczących gospodarki odpadami na terenie gminy, wraz z propozycją rozwiązań, zostało zamieszczone w „Planie Gospodarki Odpadami dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna”, będącym integralną częścią niniejszego opracowania. 2.5.3. Drogi i koleje 2.5.3.1. Drogi Sieć drogową na terenie gminy Muszyna stanowią: • • Droga wojewódzka – o długości 14,0 km Drogi powiatowe – o długości 31,6 km Przez obszar gminy przebiegają: jedna droga wojewódzka: 9 Nr 971 Piwniczna Zdrój – Muszyna – Krynica Zdrój, cztery drogi powiatowe: 9 Nr 25331 Powroźnik – Tylicz, 9 Nr 25332 Muszyna – Leluchów – granica państwa, 9 Nr 25333 Muszyna – Jastrzębik – Złockie, 9 Nr 25334 Złockie – Szczawnik - Żegiestów Drogi układu podstawowego posiadają parametry III, IV, i V klasy technicznej. Układ uzupełniający a więc drogi powiatowe i gminne w większości posiadają nawierzchnię asfaltową lub twardą ulepszoną. Na wymienionych drogach odbywa się ruch pojazdów samochodowych o zróżnicowanym natężeniu. Największe natężenie ruchu występuje na drodze wojewódzkiej nr 971. Najmniejszym natężeniem ruchu charakteryzują się drogi gminne (mapa 2.2.). 21 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Mapa 2.2. Natężenie ruchu na drogach przebiegający przez teren gminy Muszyna Sieć komunikacyjną w obrębie gminy, głównie pomiędzy poszczególnymi miejscowościami należy uznać jako zadowalającą. Przebieg dróg przez obszar gminy Muszyna pozwala na dogodne powiązania komunikacyjne z miejscowościami położonymi przy tych trasach, a przez drogowe przejście graniczne w Leluchowie również ze Słowacją. Jest to nieodzowny element zaplecza związanego z rozwijająca się na tym terenie rekreacją i krajoznawstwem. 22 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 2.5.3.2. Koleje Niewielką rolę dla komunikacji miejscowej odgrywa kolej. Jest ona jednak ważna z uwagi na połączenia w skali ponadlokalnej. Powiązania zewnętrzne zapewnia przebiegająca przez obszar gminy linia kolejowa Tarnów – Nowy Sącz – Muszyna – granica państwa, prowadząca ruch międzynarodowy z północy Polski przez kolejowe przejście graniczne Muszyna/Plavec na południe Europy. Kolejowe połączenie posiada też Muszyna z Krynicą. W ostatnich dziesięciu latach wielkość przewozów kolejowych, zarówno pasażerskich jak i towarowych, zmniejszyła się niemal o połowę. Jednak następuje powolny wzrost przewozów towarowych. Rozwój i modernizacja linii kolejowej na terenie gminy uzależniona jest od projektu budowy – połączenia Morza Bałtyckiego (Gdańsk) z Morzem Czarnym (Constancja) w Rumunii. Przebudowa linii kolejowej będzie się wiązała z niwelacją terenu, powstawaniem nasypów, skarp, budową tunelu o długości 1 km. Taki zakres prac spowoduje z pewnością znaczne zmiany w krajobrazie. 2.5.4. Sieć gazowa Sieć gazowa doprowadzona jest do pięciu miejscowości w gminie. Są to: Muszyna, Złockie, Szczawnik, Jastrzębik, Powroźnik. Z sieci gazowej korzysta około 80% mieszkańców. Gaz wykorzystywany jest głównie do celów bytowych. Ocenia się, że z uwagi na wysokie ceny gazu, zużycie jego dla celów grzewczych jest niewielkie. 2.5.5. Podmioty gospodarcze Cały powiat nowosądecki charakteryzuje się jednym z najniższych wskaźników uprzemysłowienia w województwie małopolskim. Na obszarze gminy Muszyna nie ma znaczących obiektów przemysłowych. Rozwinięte są tu przede wszystkim usługi związane z turystyczno-wczasową funkcją regionu. Na terenie gminy działa 722 zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej, w tym 35 publicznych i 687 prywatnych. Z wyżej wymienionej ilości w poszczególnych sekcjach *) PKD zarejestrowanych jest : ♦ Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo – 43 jednostki; ♦ Przetwórstwo przemysłowe – 50 jednostek; ♦ Budownictwo – 120 jednostek; ♦ Handel i naprawy – 168 jednostek; ♦ Hotele i restauracje - 69 jednostek; ♦ Transport, gospodarka magazynowa i łączność – 49 jednostek; ♦ Obsługa nieruchomości i firm oraz nauka –52 jednostki. 23 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA W strukturze gałęziowej przemysłu dominują: ¾ Przemysł rolno-spożywczy: „Postęp” Spółdzielnia Pracy Przemysłu Spożywczego w Muszynie, ¾ Rozlewnie wód mineralnych: Zakład Eksploatacji Wody Mineralnej „Muszynianka” w Muszynie, „Milusia” Rozlewnia Wody Mineralnej w Muszynie, PPU „Zdrój” Sp. z o.o. Rozlewnia Wody Mineralnej „Zdroje Muszyny” w Muszynie, PHU „Galicjanka Ltd” Sp. z o.o. w Powroźniku, „Sopel” Rozlewnia Wód Mineralnych w Złockiem, ¾ Stacje paliw: Stacja Benzynowa – Baranowski Mariusz, Muszyna, PHUP „Zaremba” – Zaremba Marian, Powroźnik, ¾ Zakłady naprawcze samochodów: Mechanika Pojazdowa – Mucha Jerzy, Powroźnik, ¾ Transport samochodowy: Międzynarodowe i Krajowe Usługi Transportowe – Kmietowicz Zbigniew, Muszyna, Przedsiębiorstwo Robót Drogowo- Mostowych S.A. w Leluchowie, ¾ Stacje Uzdatniania Wody: Zakład Uzdatniania Wody w Złockiem Zakład Uzdatniania Wody w Powroźniku. ____________________ *) – dane wg rocznika statystycznego GUS – Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w roku 2002 – Urząd Statystyczny w Krakowie. 24 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA III. INWENTARYZACJA PRZYRODNICZEGO ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 3.1. Informacje ogólne 3.1.1. Parki krajobrazowe 3.1.2. Rezerwaty przyrody 3.1.3. Pozostałe formy ochrony 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej gminy 3.2.1. Warunki geologiczne i rzeźba terenu 3.2.2. Zasoby naturalne 3.3. Wody powierzchniowe 3.4. Wody podziemne 3.5 Wody lecznicze 3.6. Gleby i lasy 3.7. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 3.8. Walory kulturowe 3.9. Walory krajobrazowe i szlaki turystyczne 3.10.Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych 3.1. Informacje ogólne Gmina Muszyna zajmuje łączną powierzchnię 142 km2. W strukturze użytkowania powierzchni ziemi dominują lasy i grunty leśne – 8837 ha, tj. 62,2%, następnie użytki rolne, które stanowią 4 661 ha, tj. 32,8%. Pozostałe grunty, (w tym grunty zabudowane i zurbanizowane oraz wody) zajmują 702 ha, tj. 4,9%. Strukturę użytkowania terenu w gminie przedstawiono w tabeli 3.1. Tabela 3.1. Uproszczona struktura użytkowania terenu w gminie Rodzaje gruntów Powierzchnia gruntów – ogółem Powierzchnia ewidencyjna [ha] Udział w ogólnej powierzchni [%] 14 199 100,0 Użytki rolne 4 661 32,8 Użytki leśne 8 837 62,2 Tereny inne 702 4,9 Formy użytkowania terenu wyróżnione z powierzchni ogólnej gminy przedstawia graficznie wykres 3.1. 25 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Wykres 3.1. Formy użytkowania terenu wyróżnione z powierzchni ogólnej gminy 4,9% 32,8% 62,2% Użytki rolne Użytki leśne Tereny inne Cały obszar miasta i gminy znajduje się w obrębie Popradzkiego Parku Krajobrazowego. Rozporządzeniem nr 323/01 Wojewody Małopolskiego z dnia 27 listopada 2001 roku ustanowiono Plan Ochrony Parku. Zgodnie z §2 rozporządzenia, ustalenia „Planu Ochrony Popradzkiego Parku Krajobrazowego” obowiązują przy określaniu i realizacji zasad gospodarowania na terenie Parku oraz są wiążące dla miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz planów urządzania lasów. W granicach administracyjnych gminy występują również tereny strefy uzdrowiskowej „A” i „B”. Ponadto na obszarze objętym programem wyróżniono 3 rezerwaty przyrody i 24 pomniki przyrody. 3.1.1. Parki Krajobrazowe Popradzki Park Krajobrazowy (PPK) utworzony został uchwałą nr 169/XIX/87 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Nowym Sączu z dnia 11.09.1987r. Powierzchnia parku wynosi 54392,7 ha, a powierzchnia strefy ochronnej – 23 945 ha. PPK leży w dorzeczu Dunajca j jego prawobrzeżnych dopływów, z których Poprad płynący centralnie przez park nadaje mu jednocześnie nazwę. Park w całości obejmuje Beskid Sądecki oraz częścią otuliny obszar Małych Pienin. Cechą charakterystyczną Beskidu Sądeckiego jest młodość rzeźby będąca efektem wciąż zachodzących procesów modelujących powierzchnię Ziemi. Wśród nich dominują 26 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA powierzchniowe ruchy masowe zachodzące z największą intensywnością na obszarach lejów źródłowych prowadząc w konsekwencji do rozcinania i obniżania głównych grzbietów. Osuwiska są elementem zaznaczającym się w krajobrazie tego obszaru. Głównym zadaniem Parku jest zachowanie kulturowo-przyrodniczych walorów Sądecczyzny. Ponad 70% powierzchni zajmują lasy. Większość ujęć wód mineralnych (źródeł i otworów) znajduje się na terenie Parku. Pod względem budowy geologicznej obszar PPK w całości leży w obrębie centralnej części płaszczowiny magurskiej. Budują ją utwory fliszu karpackiego (warstwy piaskowców i łupków z wkładkami margli). 3.1.2. Rezerwaty Przyrody Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, w tym siedliska przyrodnicze, a także określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych. Pod względem kategorii ochrony rezerwaty dzieli się na: ścisłe, w których wykluczone są jakiekolwiek formy ingerencji człowieka, i częściowe, w których - pomimo zasadniczych ograniczeń w zakresie turystyki, gospodarki leśnej i rolnictwa - dopuszczalne są określone działania człowieka. Kategoria ochrony wynika z zakresu wprowadzonych na terenie rezerwatu ograniczeń, zapisanych w akcie powołującym dany obiekt. Ze względu na przedmiot ochrony wyróżnia się rezerwaty m. in.: faunistyczne, florystyczne, krajobrazowe, leśne, przyrody nieożywionej, torfowiskowe i wodne. Na terenie gminy znajdują się trzy rezerwaty przyrody, których charakterystykę przedstawiono w tabeli 3.2. Nazwa rezerwatu Rok utworzenia Pow. [ha] Rodzaj Nr rezerwatu Tabela 3.2. Charakterystyka rezerwatów przyrody położonych w gminie Muszyna Przedmiot ochrony 6 Obrożyska 1957 98,67 L Grąd lipowy z lipą drobnolistną (Tilia cordata) i modrzewiem polskim (Lorix polonica) 29 Hajnik 1974 19,90 L Fragment jodłowej puszczy karpackiej 33 Żebracze 1995 44,67 L Zespół buczyny karpackiej o zróżnicowanym składzie gatunkowym Objaśnienia: L - rezerwat leśny 27 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 3.1.3. Pozostałe formy ochrony Pomniki przyrody są to wyróżniające się obiekty przyrody żywej lub nieożywionej. Charakteryzują się szczególnymi walorami przyrodniczymi, naturalnymi i historycznymi, pamiątkowymi lub krajobrazowymi. Uznanie obiektu za pomnik przyrody następuje w oparciu o rozporządzenie wydane przez Wojewodę, które określa podmiot ochrony oraz wprowadza stosowne ograniczenia w celu zabezpieczenia . Na terenie gminy Muszyna ochroną prawną objęte zostały 24 pomniki przyrody: ♦ Grupa drzew lipy – 6 szt. w Leluchowie na cmentarzu wokół cerkwi; ♦ Lipa (o obwodzie 315 cm) w Leluchowie przy budynku nr 7, wł. L. Sajdak; ♦ Lipa (o obwodzie 300 cm) w Leluchowie przy drodze na gruncie wł. P. Rams; ♦ Grupa drzew lipy – 9 szt. w Andrzejówce w otoczeniu zabytkowej cerkwi wł. parafia rzymsko-katolicka; ♦ Świerk wężowy w Muszynie w leśnictwie Majerz oddz. 121, pododział „I”; ♦ Grupa drzew lipy – 3 szt. (o obwodzie 270, 360, 350) w Muszynie ul. Lipowa, wł. skarb państwa; ♦ Lipa (o obwodzie 415 cm) w Muszynie ul. Lipowa; ♦ Lipa (o obwodzie 290 cm) w Muszynie przed domem J. Kosiby; ♦ Aleja lipowa – 32 drzewa w Muszynie, pomiędzy kościołem a cmentarzem, wł. parafia rzymsko-katolicka; ♦ Staw „Czarna Młaka” w Powroźniku, zarząd. Urząd Miasta i Gminy. Staw pochodzenia osuwiskowego wraz z otaczającym drzewostanem jodłowym jako otulina o ogólnej powierzchni 3,26 ha; ♦ „Diabelski Kamień” na Jaworzynie, ♦ Las pod Jaworzyną, ♦ Grupa drzew modrzewi – 5 szt. (o obwodzie 240, 270, 220, 250, 260 cm) w Muszynie przy ul. Lipowej; ♦ Drzewostan jodłowo- bukowy (pow. 8,24 ha) w Nadleśnictwie Piwniczna, Leśnictwo Szczawnik oddz. 3d; ♦ Dwie lipy w Szczawniku, ♦ Jesion wyniosły (o obwodzie 550 cm) w Wojkowej, wł. S. Głąb; ♦ Jesion wyniosły (o obwodzie 330 cm) w Wojkowej wł. J. Faron; ♦ Grupa drzew lipy drobnolistne – 12 szt. ( o obwodzie 200-445 cm) w Muszynie, ul. Piłsudskiego; ♦ Dąb szypułkowy ( o obwodzie 260 cm) w Muszynie przy Zespole Szkół Ogólnokształcących, Rynek 11 wł. skarb państwa; 28 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA ♦ Źródło „Kazimierz” w Miliku, w dolinie potoku Milicki, wł. Lasy Państwowe, Nadleśnictwo Piwniczna oddz. 80. Naturalne źródło wody mineralnej typu szczawa, zboczowe; ♦ Źródło i ujęcie wody „Za cerkwią” w Szczawniku, 50 m za cerkwią na łące obok domów wł. S. Zabrzeski. Źródło wody mineralnej typu szczawa, dolinne; ♦ Źródło „Iwony” w Jastrzębiku, usytuowane wśród łąk na skraju lasu wł. Lasy Państwowe, Nadleśnictwo Piwniczna oddz. 49a. Źródło zboczowe wody mineralnej typu szczawa; ♦ Mofeta CO2 im. Prof. Henryka Świdzińskiego w Złockiem, górny odcinek poza zwartą zabudową wsi, na skraju potoku Złockiego przed skrętem drogi do Jastrzębika, wł. ODGW. Jedyna w polskich Karpatach i w Polsce strefa występowania suchych ekshalacji CO2 typu mofety powulkanicznej; ♦ Sosna (o obwodzie 190 cm) w Muszynie w obrębie kościoła p.w. św. Józefa ,wł. parafia rzymsko-katolicka. Na obszarze gminy znajdują się także tereny objęte strefą uzdrowiskową „A” i „B”. W strefach tych znalazły się następujące tereny: - południowo-wschodniej części Szczawnika (tereny wolne od zabudowy) znajdują się w obrębie strefy „A”, natomiast w strefie uzdrowiskowej „B” pozostałe tereny zabudowane wsi (z wyjątkiem niewielkiego fragmentu zabudowy w północnej części); - zachodniej części wsi Złockie (tereny głównie o charakterze usług turystycznych, domy wypoczynkowe) znajdują się w obrębie strefy „A”. Zewnętrzne tereny stanowią strefę uzdrowiskową „B” i znajduje się w jego obrębie ok. 70% zabudowy jednorodzinnej i zagrodowej wsi; - południowej części Żegiestowa znajdują się w obrębie strefy uzdrowiskowej „A”, natomiast środkowa część terenu w obrębie strefy „B”. 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej gminy 3.2.1. Warunki geologiczne i rzeźba terenu Obszar gminy Muszyna zbudowany jest z utworów fliszowych oraz leżących na nich utworów czwartorzędu, tworzących nieciągłą pokrywę o zmiennej miąższości. Utwory czwartorzędowe Na omawianym obszarze posiadają niezbyt dużą miąższość - maksymalnie do 10 m w dolinie Popradu. Budują je zwietrzeliny, iły, gliny, rumosze skalne, koluwialne i deluwialne 29 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA oraz w dolinach rzek i potoków żwiry, piaski, gliny i iły terasy zalewowej oraz kamieńców rzecznych. Zwietrzelina i rumosze miejscowo pokrywają powierzchnię terenu warstwą o zmiennej miąższości na ogół nie przekraczającą 1 m. Na wierzchołkach gór, na grzbietach i stromych zboczach miąższość maleje i często skały podłoża ukazują się na powierzchni. Na obszarze, gdzie w podłożu występują łupki pstre, zwietrzelina jest ilasta z okruchami piaskowców i ma tendencje do tworzenia osuwisk. Żwiry i rumosz skalny budują terasy zapełniające doliny rzek i potoków. Mimo niedużych miąższości pokrywy czwartorzędowej, spełnia ona, ze względu na wykształcenie litologiczne (gliny, iły) znaczącą rolę dla ochrony wód mineralnych przed zanieczyszczeniem, szczególnie w przypadku występowania ilastej i ciągłej pokrywy w otoczeniu źródeł lub płytkich ujęć. Utwory fliszowe Obszar gminy leży w całości w obrębie strefy krynickiej i budują go następujące zespoły stratygraficzno-facjalne (od najstarszych): - Łupki pstre z wkładkami piaskowców cienkoławicowych – łupki z Malinowej – Kreda (turon-senon). Jest to kompleks naprzemianległych marglistych i ilastych łupków pstrych barwy czerwonej z wkładkami piaskowców. Piaskowce występujące w tej serii są cienkoławicowe, drobnoziarniste, niekiedy glaukonitowe barwy zielonej lub szarej, o spoiwie wapnistym. Rozpadają się na większe lub mniejsze kostki. Miąższość całkowita tego kompleksu jest nieznaczna, a w wychodniach osiąga ok. 30 m. Utwory te odsłaniają się w górnym odcinku potoku Złockiego. - Piaskowce i łupki – warstwy szczawnickie (inoceramowe) – Kreda – Trzeciorzęd (senon-paleocen). Są to cienkoławicowe piaskowce o spoiwie wapnistym, barwy stalowo-niebieskiej. Ławice miąższości 10-15 cm przedzielone są pakietami łupków ilastych, rzadziej marglistych o grubości 20 cm i barwie stalowo-niebieskiej. W wychodniach osiągają miąższość ok. 200 m. - Łupki pstre – Trzeciorzęd (paleocen). Występują w formie pakietów 5-10 cm grubości, rozdzielonych wkładkami cienkoławicowych piaskowców, zwykle parocentymetrowej miąższości. Łupki są pstre z przewagą barwy czerwonej, niekiedy seledynowoniebieskiej. Są one ilasto-margliste. Piaskowce są drobnoziarniste o spoiwie wapnistym, barwy ciemnoszarej, niekiedy zielonkawej. Miąższość ich waha się od 50200 m. - Piaskowce cienkoławicowe i łupki – warstwy z Zarzecza – paleocen-eocen. W skład ich wchodzą cienkoławicowe piaskowce przedzielone pakietami łupków, tworzące formę drobnorytmicznego fliszu. Piaskowce o miąższości do 30 cm są drobnoziarniste, twarde i zbite. Mają zwykle spoiwo wapniste, rzadziej margliste. Są 30 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA popielato-szare lub stalowo-szare. Pakiety łupków kilkucentymetrowej grubości są ilasto-margliste, o barwach szaro-popielatych i niebieskawych. W wyższej części tych warstw występują zlepieńcowatych, (piaskowce i drobnorytmiczny gruboławicowe tworzące zlepieńce flisz, (0,5-2,0 kompleksy krynickie). składający się m) do piaskowców kilkudziesięciometrowej Ponad z wkładki nimi ponownie cienkoławicowych, często miąższości rozwinięty jest drobnoziarnistych piaskowców. Barwa ich zwykle jest szara, a spoiwo słabo wapniste. Warstwy z Zarzecza osiągają miąższość dochodzącą do 800 m. - Piaskowce gruboławicowe i zlepieńce – piaskowce krynickie – eocen. Są to kompleksy gruboławicowych piaskowców od kilkudziesięciu do ponad stumetrowej miąższości, przeławiconych kilkucentymetrowymi wkładkami łupków ilastych i piaszczystych, o barwach oliwkowo-niebieskich lub rdzawo-żółtych. Piaskowce są zwykle gruboziarniste o źle wysortowanym materiale i spoiwie ilastym. Powoduje to ich słabą zwięzłość, przez co są rozsypliwe. Mają barwy rdzawo-żółte do brunatnożółtych. Dość często pojawiają się w ich obrębie soczewki zlepieńców, składających się z ziaren kwarcu mlecznego i dymnego, skaleni, gnejsów, toczeńców łupków i rogowców. Piaskowce i zlepieńce charakterystycznie wietrzeją kuliście , rozsypując się na piasek i żwirek. - Piaskowce gruboławicowe i łupki – piaskowce z Piwnicznej – eocen. Są to zwykle gruboławicowe (1-3 m), średnioziarniste, o nieuporządkowanym rozsortowaniu, rzadziej o strukturze frakcjonalnej. Mają barwy jasnoszare do stalowo-szarych lub zielonkawe. Piaskowcom towarzyszą łupki miąższości 1-20 cm (w części spągowej i stropowej całego kompleksu). Są one barwy szaro-oliwkowej, piaszczyste, mikowe. Kilkumetrowe pakiety piaskowców przedzielone są niekiedy ławicami zlepińców (średnice ziaren do 2 cm). Miąższość tej serii jest znaczna i wynosi 800-1200 m. - Łupki pstre – łupki z Hanuszowa (z Mniszka) – eocen. Występują w stopie piaskowców z Piwnicznej. Mają pstre barwy z przewagą czerwieni. Przeławicone są cienkoławicowymi (do 10 cm) piaskowcami o barwach oliwkowo-zielonkawych. Piaskowce te są drobnoziarniste o spoiwie ilasto-marglistym, niekiedy żelazistym. Miąższość tej serii osiąga wielkość rzędu około 50 m. - Piaskowce gruboławicowe i łupki – piaskowce magurskie (popradzkie). Są one średnioławicowe (do 0,5 m), średnioziarniste, o spoiwie marglistym. W ziarnach dominują: kwarc, skalenie i muskowit, rzadziej glaukonit. Barwa ich jest popielatoszara i stalowo-szara. Ławice piaskowców rozdzielone są wkładkami cienkich pakietów łupków ilastych o barwach szarych i oliwkowych. Miąższość piaskowców w rejonie Muszyny określono na ok. 80 m. 31 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Trzy ostatnie kompleksy, tj. piaskowce z Piwnicznej, łupki pstre i piaskowce magurskie nazywane są warstwami magurskimi. 3.2.2. Zasoby naturalne Na terenie gminy Muszyna występują dwie grupy kopalin stałych: • kamienie drogowe i budowlane, • kruszywa naturalne. Surowcem do produkcji kamienia budowlanego i drogowego są piaskowce magurskie. Na terenie gminy udokumentowane zostało jedno złoże piaskowców magurskich, w Muszynie-Rusinowie. Było ono eksploatowane dla celów drogownictwa na tłuczeń i dla budownictwa na kamień łamany. Od 1959 roku do 1977 roku użytkownikiem złoża była Spółdzielnia Pracy „Suromin” w Tarnowie. W dalszych latach właścicielem kamieniołomu zostało Przedsiębiorstwo Budownictwa Hydrotechnicznego i Rurociągów Energetycznych „Energopol-2” w Krakowie. Eksploatacja złoża zakończona została w 1980 roku na skutek znacznej uciążliwości dla środowiska. W 1982 roku w Przedsiębiorstwie GórniczoGeologicznym Przemysłu Materiałów Budowlanych „GEOBUD” opracowany został dodatek do karty rejestracyjnej złoża „Muszyna”. Na jego podstawie zasoby złoża wynoszące 258,4 tys. ton zostały zlikwidowane i wykreślone z krajowego bilansu zasobów. Prace poszukiwawcze za piaskowcami magurskimi dla potrzeb budownictwa realizowane były na obszarze gminy Muszyna w 1969 roku. Prowadzono je między Muszyną a Leluchowem, w rejonie osiedli (przysiółków) Rusinów, Miczuły, Wapienne i Folwark. Turystyczno-uzdrowiskowy i rekreacyjny charakter terenów nie sprzyjał jednak kontynuowaniu prac geologicznych i to stało się główną przyczyną ich zaniechania. Występowanie kruszywa naturalnego związane jest z dolinami rzek i potoków. Okresowo jest wydobywane z nieuregulowanych potoków na potrzeby własne miejscowej ludności, głównie z potoków Szczawnik, Jastrzębik i Milik, w mniejszym stopniu z Popradu. W Złockim, na wschodnich stokach góry Za Szczawniczkiem wydobywany jest torf. Ludność miejscowa wykorzystuje go do celów gospodarczych, tzn. w ogrodnictwie. Pomimo istniejących możliwości i perspektyw udokumentowania na terenie gminy złóż surowców kamienia budowlanego i drogowego oraz kruszywa naturalnego, nie przewiduje się rozwoju gospodarki surowcowej ze względu na jej negatywne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze. Podstawowym surowcem mineralnym gminy są zdecydowanie wody mineralne. Udokumentowane złoża wód mineralnych leczniczych zlokalizowanych na terenie gminy (Prowincja Karpacka – Region II Zewnętrznokarpacki) przedstawiono w tabeli 3.3. 32 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Tabela 3.3. Udokumentowane złoża wód mineralnych leczniczych na terenie Gminy Muszyna Lp. Nazwa złoża lub odwiertu w obrębie złoża nie udostępnionego Typ wody Zasoby geologiczne bilansowe, eksploatacyjne [m3/h] Pobór [m3/rok] 1. LELUCHÓW M 0,40 b.d. 2. MILIK M 3,08 b.d. 3. MUSZYNA M 44,06 105 134,00 4. ŻEGIESTÓW ZDRÓJ M 4,90 12 719,00 5. ANDRZEJÓWKA M 10,10 b.d. Objaśnienia: M – wody mineralne Źródło: Bilans zasobów kopalin”, PIG 2002r. Na obszarze gminy Muszyna wyróżnić można: - poziom wodonośny w obrębie utworów czwartorzędowych, - poziom wodonośny w obrębie utworów fliszowych. W rejonie Muszyny i Milika wody występują w obrębie utworów czwartorzędowych i utworów fliszowych. Wody z utworów czwartorzędowych związane są przede wszystkim z osadami akumulacji rzecznej, występującymi w dolinach większych rzek i potoków. Zwierciadło wód podziemnych w obrębie tarasów akumulacyjnych ulega częstym wahaniom uzależnionym od poziomu wody w rzekach. Wody w pokrywach zwietrzelinowych (zboczowych), zwykle piaszczysto-gliniastych, nie tworzą ciągłego poziomu. Źródła i studnie alimentowane przez tego typu utwory mają małą wydajność, w latach suchych wody te mogą zanikać. Wody w utworach fliszowych akumulowane są głównie w ogniwach piaskowcowych lub piaskowcowo-łupkowych. Wydajności otworów wykonanych w utworach fliszowych są zmienne, silnie uzależnione od wykształcenia litologicznego warstw i od ich zaangażowania tektonicznego. W rejonie Złockiego stwierdzone zostało występowanie wód zwykłych na głębokości 160 m, zwykle głębokości te nie przekraczają 50-80 m, poniżej pojawiają się już wody mineralne. W rejonie Żegiestowa i Andrzejówki występowanie wód zwykłych związane jest prawie wyłącznie z utworami czwartorzędowymi, tzn. z aluwiami doliny Popradu. Osady te charakteryzują się najwyższą wodonośnością. Wody zwykłe występują również w stożkach napływowych, utworach pokryw zboczowych (rumosze skalne) i zwietrzelinowych. Zasilanie utworów czwartorzędowych następuje na drodze bezpośredniej infiltracji opadów atmosferycznych, w mniejszym stopniu również z wyżej morfologicznie położonych utworów przedczwartorzędowych (fliszowych). W rejonie Milika, Dubnego i Wojkowej wody występują w obrębie tarasów rzecznych i stożków napływowych oraz w obrębie glin zwietrzelinowych i rumoszy skalnych. 33 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Wydajność tego typu wód jest niewielka, wykazują one duże wahania zwierciadła wody i temperatur. W utworach czwartorzędowych zwierciadło wody występuje najczęściej na głębokości od 1 do 2 m, maksymalnie – 3 m. W utworach przedczwartorzędowych zwierciadło wody występuje z reguły niżej tj. na głębokości od 2 do 6 m. W rejonie Milika, Dubnego i Wojkowej dość liczne są źródła. Ich wydajność jest zmienna, choć najczęściej nie przekracza 3-5 l/min. 3.3. Wody powierzchniowe Obszar gminy Muszyna znajduje się w środkowej części zlewni rzeki Poprad i odwadniany jest przez prawobrzeżne dopływy: Smereczek, Potok Zimny, Muszynkę (z odpływami: Jastrzębik, Kryniczanka, Pusta, Wojkowski Potok, Słupne i Młynne), Szczawnik (z dopływami: Złocki Potok, Szczawniczek), Milik, Żegiestowski Potok. Poprad – prawobrzeżny dopływ Dunajca w km 111,8 o długości 169,8 km (w Polsce 62,6 km) i powierzchni zlewni 2 077,3 km2 (w Polsce 482 ,8 km2) . Źródła Popradu znajdują się na terenie Słowacji, na wysokości 1960 m n.p.m. Rzeka odwadnia południowe stoki Tatr Bielskich, Magurę Spiską, Góry Lewockie (z terenu Słowacji), oraz Beskid Sądecki (z terenu Polski). Zlewnia Popradu stanowi ponad 30% całkowitej zlewni Dunajca. Średnioroczne przepływy na Popradzie powyżej ujścia Muszynki wynoszą 17 m3/sek., a poniżej ujścia Muszynki i Szczawnika – w Miliku 20,3 m3/sek. Największym dopływem Popradu na omawianym terenie jest Muszynka. Muszynka – prawobrzeżny dopływ Popradu w km 53,0, o całkowitej długości 20,1 km, i powierzchni zlewni 148 km2. Średnioroczne przepływy w pobliżu ujścia do Popradu wynoszą 1,88 m3/sek. Wody Muszynki pobierane są do celów pitnych dla Uzdrowiska Krynica. Ujęcie wody o nominalnej wydajności 10 368 m3/d zlokalizowane jest w Powroźniku (km 7+250). Reżim hydrologiczny wyżej wymienionej rzeki i potoków określany jest jako reżim nie wyrównany z wezbraniami wiosennymi, letnimi i zimowymi oraz z deszczowo –gruntowo – śnieżnym zasilaniem. Wybitnie nie wyrównany odpływ w cyklu rocznym i wieloletnim, długotrwałe okresy niskich przepływów i wysokie wezbrania powodują, że wykorzystanie wód tych rzek jest dość trudne. Wody powierzchniowe stanowią największe zagrożenie powodziowe na terenie gminy. Rzeka Poprad oraz wszystkie potoki, strumienie i cieki są częściowo zasilane przez wody podziemne lub podpowierzchniowe. Niektóre w okresie braku opadów deszczu całkowicie zanikają, by uaktywnić się w czasie obfitych opadów deszczu, burz lub gwałtownego topnienia śniegu. Kilkudniowe, ciągłe opady deszczu lub gwałtowne burze z 34 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA ilością opadów przekraczającą ponad 200l/m2 w ciągu doby oraz gwałtownie topniejący śnieg są największym zagrożeniem powodziowym. Nagły spływ olbrzymiej ilości wody z całego terenu w koryto rzeki i potoków powoduje gwałtowny ich przybór i spływ w dół oraz przelewanie się poza koryto i zatapianie terenów. Dla przeciwdziałania powstawaniu zagrożeń powodziowych w mieście Muszyna wybudowany został wał przeciwpowodziowy wzdłuż rzeki Poprad. Długość wału wynosi: - wał prawobrzeżny – 1794 mb, - wał lewobrzeżny – 730 mb. Potoki, strumienie i cieki wodne nie posiadają obwałowań. Zagrożenie powodziowe dla obszaru gminy Muszyna stwarzają następujące rzeki i potoki przepływające przez teren gminy: rzeka Poprad, rzeka Muszynka, potok Słupne, potok Młynne, potok Wojkowski, potok Szczawnik, potok Milik, potok Jastrzębik, i potok Żegiestowski. Największe zagrożenie powodziowe na obszarze gminy występuje w następujących rejonach: w mieście Muszyna, w rejonie linii kolejowych z Leluchowa do Muszyny, Leluchów, Powroźnik, Andrzejówka, Żegiestów i Milik. Najskuteczniejszą metodą ograniczenia zagrożenia powodziowego na wyżej wymienionych wodach powierzchniowych jest ich regulacja. Jednocześnie należy dążyć do powstania małej retencji wodnej z poszanowaniem warunków ekologicznych. Jakość wód powierzchniowych Stan jakości wód powierzchniowych oraz obecność organizmów żyjących w wodach są wynikiem oddziaływania różnorodnych czynników, zarówno ekologicznych, jak i antropogenicznych. Chemizm wód determinują: budowa geologiczna zlewni, klimat, typ gleb a także urbanizacja, uprzemysłowienie i rolnictwo. Znaczący wpływ na zanieczyszczenie wód ma ilość pobieranej wody i odprowadzanie ścieków bytowo – gospodarczych i przemysłowych. Ocena jakości wód polega na porównaniu pomierzonych wielkości parametrów (wskaźników zanieczyszczenia) i obliczonych stężeń ze stężeniami dopuszczalnymi dla poszczególnych klas czystości, określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 roku (Dz. U. Nr 168, poz. 1763 ). Bardzo ostre wymogi klasyfikacyjne prawa polskiego powodują, że przekroczenie tylko jednego wskaźnika decyduje o zaliczeniu danego odcinka rzeki do niższej klasy jakości wody. 35 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Na terenie gminy zlokalizowano dwa punkty pomiarowo-kontrolne w sieci regionalnej. Ponadto jakość wód przepływających przez teren gminy oceniano w dwóch punktach pomiarowo-kontrolnych w sieci monitoringu krajowego i granicznego, znajdujących się poza terenem gminy. W roku 2002 monitoringiem wód powierzchniowych objęte były: Poprad w dwóch przekrojach pomiarowych: 9 Ćirć – km 64,2 (na terenie Słowacji) 9 Powyżej Piwnicznej – km 23,9 (przekrój graniczny) Muszynka w dwóch przekrojach kontrolnych: 9 Powroźnik powyżej ujęcia wody dla Krynicy – km 9,2 9 Podjastrzębik poniżej ujścia Kryniczanki – km 3,3. Klasyfikację jakościową wód rzek w punktach pomiarowo-kontrolnych przedstawiono w tabeli 3.4. Ocena fizchem. Ocena ogólna Substancje specyficzne Wskaźnik hydrobiologicz. Substancje biogenne Stan sanitarny Zawiesiny Muszynka Zasolenie Poprad Ćirć 64,2 I I I non I non III II non Piwniczna 23,9 I I III III I III III II III Powroźnik 9,2 I I I I I I III II III Podjastrzębik 3,3 II I II III I III III III III Punkt pomiarowokontrolny Substancje organiczne Rzeka Km biegu rzeki Tabela 3.4. Klasyfikacja jakościowa wód rzek gminy Muszyna Objaśnienia: I – pierwsza klasa czystości wód, II – druga klasa czystości wód, III – trzecia klasa czystości wód, non – wody nie odpowiadające normatywom (pozaklasowe) Źródło: „Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2002 roku” opracowany przez WIOŚ w Krakowie W 2002 roku jakość wód Popradu przedstawiała się następująco: - stężenia substancji organicznych w granicznym odcinku rzeki (Ćirć – Piwniczna) I klasa czystości, - ilość związków nieorganicznych (chlorków, siarczanów, substancji rozpuszczonych) I klasa czystości, - obciążenie rzeki zawiesinami od granicy ze Słowacją do Piwnicznej I klasa czystości, 36 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA - stężenia substancji biogennych występowały na poziomie ponadnormatywnym we wskaźniku azot azotynowy w przekroju granicznym Ćirć , na terenie Polski w wodach Popradu nastąpiło zmniejszenie stężeń azotu azotynowego do wartości III klasy czystości, - stężenia substancji specyficznych I klasa czystości. Według wskaźnika hydrobiologicznego (seston) wody II klasy czystości strefy Bmezosaprobowej. Stan sanitarny rzeki odpowiadał III klasie czystości. Ocena ogólna w odcinku granicznym Ćirć – Muszyna Poprad prowadził wody pozaklasowe ze względu na zanieczyszczenia fizykochemiczne. Na podstawie przeprowadzonych badań, jakość wód Muszynki w roku 2002 przedstawiała się następująco: Powyżej ujęcia wody dla Krynicy stężenia wszystkich wskaźników fizykochemicznych odpowiadały wartościom I klasy czystości. Poniżej ujścia Kryniczanki jakość wód potoku była następująca: - stężenia substancji organicznych oraz zawiesiny II klasa czystości, - stężenia substancji nieorganicznych I klasa czystości, - stężenia związków biogennych III klasa czystości (fosforany, fosfor ogólny), - stężenia zanieczyszczeń specyficznych I klasa czystości. Według kryterium hydrobiologicznego: powyżej ujęcia wody dla Krynicy jakość wód potoku odpowiadała II klasie czystości, poniżej ujścia Kryniczanki III kasie czystości strefy amezosaprobowej, wód dość zanieczyszczonych. Stan sanitarny III klasa czystości. Ocena ogólna: jakość wód Muszynki na całej długości odpowiadała III klasie czystości ze względu na zanieczyszczenia bakteriologiczne, od ujścia Kryniczanki współdecydowały także zanieczyszczenia fizykochemiczne. W porównaniu z rokiem 2001 jakość wód Muszynki uległa poważnym zmianom. Skażenia bakteriologiczne utrzymują się na poziomie III klasy, natomiast zanieczyszczenia fizykochemiczne na poziomie I klasy powyżej ujęcia wody dla Krynicy i III klasy czystości poniżej ujścia Kryniczanki. Wody Popradu i Muszynki nie wykazują cech eutrofizacji. 37 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Współpraca przygraniczna w zakresie czystości wód Podstawą współpracy polsko-słowackiej na wodach granicznych do 1994 roku była umowa między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Republiki Czechosłowackiej o gospodarce na wodach granicznych, podpisana w Pradze dnia 21 marca 1958 roku, a następnie umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Republiki Słowackiej o gospodarce wodnej na wodach przygranicznych , podpisana 14 maja 1997 roku w Warszawie, która stanowi podstawę współpracy od 1999 r. Konkretna współpraca w zakresie ochrony wód granicznych prowadzona była przez Grupę OPZ. Od 1991 do 1996 roku działalność Grupy OPZ odbywała się w oparciu o Porozumienie Szczegółowe, które zostało podpisane 27 kwietnia 1990 roku w Wiśle przez pełnomocników Rządu RP i Rządu Czeskiej i Słowackiej Republiki Federalnej do spraw gospodarki wodnej na wodach przygranicznych. Od roku 1997 grupa działa w oparciu o nowe porozumienie szczegółowe w sprawie jakości wód wybranych cieków granicznych podpisane w dniu 1 lutego 1996 roku w Tatrańskiej Strbie (Republika Słowacka) między pełnomocnikami Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Rządu Republiki Słowackiej do spraw gospodarki na wodach granicznych. W oparciu o umowę z dnia 14 maja 1997 roku opracowane zostały nowe zasady współpracy Grupy OPZ, zatwierdzone przez Polko-Słowacką Komisję do spraw Wód Granicznych. Obowiązujące od 1 stycznia 2001 roku zasady obejmują: badania jakości wód granicznych wykonywane w ustalonych przekrojach granicznych – dla gminy Muszyna – Ćirć na rzece Poprad z określoną częstotliwością i wykazem wskaźników zanieczyszczeń dla tego przekroju, wspólne pobory prób do badań analitycznych wykonywane przez pracowników laboratoriów strony polskiej i słowackiej, coroczną ocenę stanu jakości wód granicznych badanych na podstawie ujednoliconych wyników badań, która porównywana była ze stanem roku poprzedniego, stanem wyjściowym z roku 1990 i stanem docelowym ustalonym wstępnie na rok 1995, a następnie na rok 2010, wymianę informacji o zrealizowanych inwestycjach i przedsięwzięciach mających na celu poprawę stanu jakości wód granicznych, opiniowanie projektów inwestycji i przedsięwzięć, które mogą mieć wpływ na jakość wód granicznych. W niniejszym opracowaniu wykorzystano materiały z podsumowania efektów współpracy w latach 1991-2000. Jakość wód Popradu W przekroju Ćirć w porównaniu do stanu wyjściowego przedstawia się następująco: 38 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA - na niezmienionym poziomie występowała jakość wód wyrażana we wskaźnikach: chlorki, (I klasa), substancje rozpuszczone, siarczany, azot azotanowy, ChZT, detergenty anionowe (II klasa czystości) oraz azot amonowy (IV klasa czystości), - występowała poprawa jakości wód wyrażona we wskaźnikach: odczyn pH (z IV na II klasę czystości), zawiesina ogólna (z V na IV lub III klasę czystości), siarczany i cynk (z II na I klasę), - występowało okresowe pogorszenie jakości wód wyrażone we wskaźnikach: tlen rozpuszczony, (z I na II klasę czystości), BZT5 i fenole lotne (z II na III klasę czystości). W porównaniu do stanu planowanego na 2010 rok osiągnięto w roku 2000 zakładaną jakość wód w 10 z 15 wskaźników. 3.4. Wody podziemne Na wielkość zasobów wodnych mają wpływ między innymi: ¾ czynniki hydrometeorologiczne i geologiczne: wielkość opadów atmosferycznych, zdolności retencyjne zlewni, warunki infiltracji, środowisko sedymentacyjne, które uwarunkowało powstanie horyzontów wodonośnych wód podziemnych; ¾ czynniki antropogeniczne: melioracja terenów, regulacja cieków wodnych, zmiany struktury wykorzystywania gruntów, w tym głównie wyrąb lasów i zadrzewień, urbanizacja i związany z nią przyrost powierzchni trudno przepuszczalnych, wielkość poboru wody, ilość wprowadzanych do wód i do ziemi zanieczyszczeń, przerzuty wody. Obszar gminy Muszyna znajduje się w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 438 Warstw (F) Magura Nowy Sącz. Jest to zbiornik w obrębie Karpat fliszowych, wydzielony według kryteriów indywidualnych, ze względu na potrzebę ochrony najbardziej wydajnych partii skał, jako źródła zaopatrzenia w wodę pitną. Skałami zbiornikowymi są spękane gruboławicowe piaskowce i łupki. Woda w warstwach jest typu szczelinowo-porowego. Zasoby dyspozycyjne zbiornika wynoszą 5 tys. m3/d. Zasięg głębokości strefy wodonośnych spękań szacuje się na 80 m. Jest on narażony na silne zanieczyszczenia z zewnątrz, ze względu na czas pionowego przesiąkania wód wynoszący ok. 2-5 lat. Zbiornik został zaliczony do obszarów najwyższej ochrony wód podziemnych (ONO). 39 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Jakość wód podziemnych Zbiorniki trzeciorzędowe we fliszu są zbiornikami słabo izolowanymi. Zagrożenie stanu czystości wód wgłębnych związane jest z: a) przedostawaniem się do warstwy wodonośnej ścieków bytowo-gospodarczych, b) infiltracją skażonych wód powierzchniowych, c) niewłaściwym stosowaniem i składowaniem nawozów mineralnych, nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. Niekorzystnym elementem sprzyjającym zanieczyszczeniu wód podziemnych jest koncentracja zainwestowania na terenach o większej przenikalności pionowej, co stanowi szczególne zagrożenie dla wód podziemnych, odpływu wód (ze względu na spadki terenu),a tym samym powoduje wzmożone procesy wymywania i spłukiwania zanieczyszczeń powierzchniowych z terenu do koryt i cieków wodnych. Zanieczyszczenia wód podziemnych ściekami o charakterze bytowym (skażenia bakteriologiczne, związki azotu i fosforu, BZT5) należy spodziewać się w terenie zainwestowanym, o dużej wrażliwości terenu (tereny o przenikalności pionowej poniżej 2 lat) zwłaszcza na obszarach nie objętych zbiorczymi systemami kanalizacyjnymi. Na terenie województwa małopolskiego brak jest badań wód podziemnych prowadzonych w sieci regionalnej, która pozwalałaby na prowadzenie bieżących obserwacji zarówno stanu zasobów, jak i zmian jakości wód w związku z tym ocenę jakości wód – podobnie jak w „Raporcie o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2002 roku” opracowanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie – oparto o wyniki badań uzyskane w sieci krajowej. Na terenie objętym programem nie ma punktów badawczych sieci krajowej. Najbliższy punkt badawczy znajduje się w miejscowości Wierchomla (poza terenem gminy). Ocenę jakości w układzie wskaźników „Klasyfikację jakości wód podziemnych i ocenę ogólną opracowano w oparciu o dla potrzeb monitoringu” opracowaną przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska. Charakterystyka punktu badawczego sieci krajowej oraz ocena jakości wód podziemnych przedstawia się następująco: • nr punktu –391, • miejscowość – Wierchomla, • stratygrafia – trzeciorzęd we fliszu(TrF), • głębokość stropu – 0,0 • wody – źródło (Z), 40 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA • typ warstwy wodonośnej – porowo-szczelinowa, • użytkowanie terenu – użytki zielone, • obszar GZWP – 438, • klasa wód Ib, • wskaźniki w kl. III – brak. Oparta na wynikach badań monitorigowych ocena wskazuje na występowanie wód wysokiej jakości (klasa Ib). Brak natomiast wód najwyższej jakości (klasa Ia). W stosunku do roku 2000 i 2001 nie odnotowano pogorszenia jakości wód na omawianym obszarze. Poza oceną jakości wód podziemnych dla potrzeb monitoringu, w oparciu o wyniki badań monitoringowych, przeprowadzono również ocenę stopnia zanieczyszczenia wód podziemnych związkami azotu ze źródeł rolniczych. Podstawę oceny stanowi rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093). Na badanym obszarze nie stwierdzono zagrożenia zanieczyszczenia wód podziemnych związkami azotu ze źródeł rolniczych. 3.5. Wody lecznicze W obrębie jednostki magurskiej wydzielone zostały trzy strefy hydrochemiczne wód zawierających CO2: ♦ centralna, ♦ przejściowa, ♦ zewnętrzna. Podstawą ich wydzielenia była mineralizacja wód, ich skład jonowy i izotopowy, głębokość występowania i pozycja geologiczna utworów wodonośnych. Obszar doliny Popradu i jego prawostronnych dopływów stanowi centralną strefę hydrochemiczną. W strefie tej notowanych jest wiele wystąpień wód typu szczaw, w przewadze o niskiej mineralizacji (do ok. 6g/dm3). Dominują wody typu HCO3 – Ca, HCO3 – Ca – Mg. Pochodzenie wód tej strefy wiąże się z wodami infiltracyjnymi, które nasycone CO2 wzbogaciły swój skład w rozpuszczone składniki mineralne pochodzące ze skał zbiornikowych. Minimalny jest wpływ wód głębokiego krążenia przejawia się to między innymi brakiem w tych wodach składników swoistych typu bromu i jodu, poza wodami pochodzącymi z głębszych wierceń (wody typu Zuber w Krynicy). 41 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Wody mineralne występujące w rejonie Żegiestowa i Muszyny wchodzą w skład „centralnej strefy hydrochemicznej” prowincji Karpackich wód mineralnych. Są to szczawy o zróżnicowanym składzie chemicznym i wydajności. Mineralizacja waha się od 1,0 do 28,0 g/dm3, a zawartość CO2 od 1500 do 3500 mg/dm3. Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2001 roku w sprawie złóż wód podziemnych zaliczonych do solanek, wód leczniczych i termalnych oraz złóż innych kopalin leczniczych, a także zaliczenia kopalin pospolitych z określonych złóż lub jednostek geologicznych do kopalin podstawowych (Dz. U. Nr 156, poz. 1815) – do wód leczniczych zaliczone zostały (cyt.): 9 poz. 32 – wody ze złoża w miejscowości Milik, w województwie małopolskim — kwasowęglowe i szczawy: a) wodorowęglanowo –wapniowo - magnezowe, żelaziste, b) wodorowęglanowo –magnezowo - wapniowe, 9 poz. 33 – wody ze złoża w uzdrowisku Muszyna, w województwie małopolskim — kwasowęglowe i szczawy: a) wodorowęglanowo – wapniowo - magnezowe, b) wodorowęglanowo – magnezowo - wapniowe, c) wodorowęglanowo – wapniowo – magnezowo - sodowe, d) wodorowęglanowo - magnezowe, żelaziste, borowe, e) wodorowęglanowo – magnezowo - wapniowe, żelaziste, f) wodorowęglanowo – magnezowo – sodowo - wapniowe, g) wodorowęglanowo – magnezowo – sodowo - wapniowe, żelaziste, h) wodorowęglanowo – magnezowo – wapniowo - sodowe, i) wodorowęglanowo - wapniowe, j) wodorowęglanowo – sodowo - magnezowe, bromkowe, k) jodkowe, żelaziste, borowe, l) wodorowęglanowo – sodowo – magnezowo - wapniowe, borowe, m) wodorowęglanowo - wapniowe, żelaziste, 9 poz. 60 – wody ze złoża w uzdrowisku ˘Żegiestów”, w województwie małopolskim — kwasowęglowe i szczawy: a) wodorowęglanowo – wapniowo - magnezowe, żelaziste, b) wodorowęglanowo – magnezowo – sodowo - wapniowe, c) wodorowęglanowo – magnezowo - sodowe, borowe, żelaziste, d) wodorowęglanowo - magnezowe, żelaziste. Do kopalin podstawowych zaliczone zostały wody lecznicze występujące w Muszynie, i Żegiestowie. Natomiast wody lecznicze występujące w Miliku pozostały kopaliną pospolitą. Obszar górniczy „Muszyna II” dla złoża wód leczniczych utworzony został decyzją Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1975 roku. Obszar górniczy pokrywa się z trenem górniczym, w granicach którego zamyka się zasięg wpływu eksploatacji wód leczniczych. Powierzchnia obszaru górniczego „Muszyna II” wynosi 59 772 696 m2. Pod względem administracyjnym obszar górniczy „Muszyna II” położony jest prawie w całości w granicach gminy Muszyna (niewielkie fragmenty obejmują tereny gminy Krynica). Eksploatację wód leczniczych w granicach obszaru górniczego „Muszyna II” prowadzi Uzdrowiskowy Zakład Górniczy przy Urzędzie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, w oparciu o koncesję nr 112/93 z dnia 14 grudnia 1993 roku wydaną na okres 20 lat, tj. do 2013 roku, przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. 42 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Obszar górniczy „Żegiestów Zdrój” dla złoża wód leczniczych ustanowiony został decyzją Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 5 maja 1969 roku. Obszar górniczy pokrywa się z terenem górniczym, w granicach którego zamyka się zasięg wpływu eksploatacji wód leczniczych. Powierzchnia obszaru górniczego „Żegiestów Zdrój” wynosi 4 836 250 m2. Pod względem administracyjnym obszar górniczy „Żegiestów Zdrój” położony jest w całości w granicach gminy Muszyna. Żegiestów W rejonie Żegiestowa wody mineralne kwasowo-węglowe i szczawy występują głównie na większych głębokościach i ujmowane są otworami: Z-1, Z-2, Z-3. W niektórych miejscach znane są ich przejawy w postaci źródeł: „Anna”, „Żegiestów II” i „Andrzej II”. Andrzejówka Znane i opisywane były dwa wypływy wody mineralnej i jeden wypływ CO2. Ze względu na peryferyjne położenie wypływów w stosunku do uczęszczanych dróg i szlaków turystycznych oraz niewielkie ich wydajności, wypływy te nie mają obecnie większych wartości użytkowych. Jastrzębik Na terenie wsi znajdują się ujęcia wód mineralnych: G-7, G-8, G-10 i P-15. Leluchów W Leluchowie wody mineralne i słodkie ujmowane są otworami oznaczonymi: P-8, P-5, P-7, L-4. Milik W rejonie Milika znane jest występowanie czterech wypływów wód mineralnych. Jeden z nich to wypływ wody siarczkowej (H2S), natomiast pozostałe trzy to szczawy. Muszyna W Muszynie znajdują się bogate źródła wód mineralnych kwasowo-węglowych i szczaw. Wody muszyńskie zawierają niezbędne człowiekowi biopierwiastki jak: magnez, wapń, sód, potas, żelazo, selen czy lit. Ogólnie dostępne są źródła „Antoni”, „Milusia”, „Anna”, „Grunwald”, „Graniczne” i „Wapienne” o składzie podobnym do źródeł Krynicy Zdrój. Ponadto są tu trzy punkty czerpalne – zdrojowe wody leczniczej. W uzdrowisku działa również rozlewnia wód mineralnych, produkująca w oparciu o wodę z ujęcia P-2 – „Muszyniankę”. Powroźnik W dolinie Muszynki i jej południowych zboczy występują dość bogate szczawy. W Powroźniku znajduje się Rozlewnia Wody Mineralnej „Galicjanka”. Na terenie wsi występują źródła wód mineralnych i słodkich: P-III, P-I, P-VIII, K-1, K2, P-9, P-10, P-11, P-16, G-1, G-3, G-4, G-2a, P-IV. 43 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Szczawnik Na terenie Szczawnika występują ujęcia wód mineralnych i słodkich oznaczone SL1, SL-2, SL-3, CS-1, CS-2 i CS-3. Ponadto znajduje się prowizorycznie ujęte źródło wody mineralnej pod nazwą „Za Cerkwią” . Woda jest używana do picia przez ludność miejscową i wczasowiczów. Źródło uznane zostało jako pomnik przyrody nieożywionej. Złockie W Złockiem znajdują się liczne źródła mineralne w górnej części wsi. Ujęcia wód mineralnych i słodkich są oznaczone: 9,8,7,6, „Kolejarz 1”, „Złockie 2”, „Złockie 3” 3.6. Gleby i lasy Gleby i ich przestrzenne zróżnicowanie są ściśle powiązane z rzeźbą i podłożem geologicznym oraz z warunkami klimatycznymi i roślinnymi, a niekiedy także z gospodarczą działalnością człowieka. Powstanie określonego typu gleb jest wynikiem zależności pomiędzy podłożem (litologią), klimatem, rzeźbą terenu i szatą roślinną. Na fliszowym podłożu zbudowanym ze skał o różnorodnej zasobności w składniki pokarmowe powstają gleby o odmiennych właściwościach, tworząc typowe dla obszarów górskich mozaiki glebowe. W kształtowanie pokrywy glebowej ingerują silnie (oprócz szaty roślinnej) czynniki lokalne, jak: wypływ wód gruntowych na stokach, nadmiar wód w dnach dolin, zubożenie profilu glebowego w najdrobniejsze frakcje w wyniku oddziaływania erozji wietrznej (na grzbietach) lub wodnej (na stokach). Działalność człowieka doprowadziła do prawie całkowitego przekształcenia gleb w dorzeczu Popradu gdzie występowały dawniej wyłącznie gleby leśne, które po odlesieniu i wprowadzeniu gospodarki pastwiskowej lub uprawy roli zostały przekształcone i silnie zdegradowane. Zagospodarowanie terenu zaczynało się od najbardziej wartościowych pod względem glebowym obszarów gleb znajdujących się w korzystnym położeniu topograficznym. Wraz ze wzrostem liczby ludności, a przy małej wydajności upraw sięgnięto do gleb mało wartościowych lub wręcz nieprzydatnych do uprawy. Proces odlesienia trwający setki lat w obrębie Pogórzy został zatrzymany w końcu XIX wieku po zagospodarowaniu prawie wszystkich gruntów możliwych do uprawy. Z uwagi na sposób wykorzystania gleb wyróżnia się trzy kategorie: gleby uprawne, gleby użytków zielonych i gleby leśne. Gleby na terenie gminy Muszyna zaliczane są gleb górskich, wytworzonych na zwietrzelinie skał fliszowych oraz na aluwiach. Przeważają gleby brunatne, na stokach wyżej położonych kwaśne i wyługowane, na stokach w obrębie pogórzy kwaśne, gliniasto-ilaste, o lepiej wykształconym profilu glebowym. Są to gleby mało urodzajne, silnie szkieletowe o niskiej wartości produkcyjnej, zaliczane do V i VI klasy bonitacyjnej. Gleby szkieletowe zajmują 44 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA szczytowe partie najwyższych wzniesień. Są to prawie wyłącznie gleby leśne w małym stopniu zmienione przez działalność człowieka. Odgrywają one ważną rolę hydrogeologiczną z uwagi na duże zdolności retencyjne. Gleby te mogą chwilowo zatrzymywać do 100 mm opadów, wydłużając w czasie dopływ wód do koryt cieków, zmniejszając w ten sposób gwałtowność wezbrań. Te same gleby użytkowane jako pastwiska mają minimalne znaczenie retencyjne. Gleby brunatne mają największe rozprzestrzenienie. Są to gleby kwaśne, średnio zasobne w próchnicę, potas i magnez, a ubogie w przyswajalny fosfor. Dobra strukturalność i wodoodporność agregatów glebowych jest cechą korzystną w warunkach pól uprawnych z dużym zagrożeniem erozyjnym. W dnach dolin, zwłaszcza w dolinie Popradu i Muszynki występują miejscami gleby klasy IV z enklawami klasy III. Są to głównie mady i gleby pylaste. Dla celów obserwacji zmian cech środowiska glebowego a zwłaszcza jego właściwości chemicznych w dużym stopniu uzależnionym od antropopresji, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie prowadzi cykliczny monitoring gleb. Lokalizacja stanowisk kontrolnych zarówno sieci krajowej jak i regionalnej na terenie województwa małopolskiego uwzględnia przede wszystkim oddziaływanie emisji przemysłowej, w mniejszym stopniu emisji komunikacyjnej. W roku 2000 badania monitoringowe sieci krajowej nie były prowadzone na terenie gminy. Najbliższy punkt pomiarowy znajdował się w Biegonicach, na obszarze miasta Nowy Sącz. Badania przeprowadzone w roku 2000 jak i uprzednio w roku 1995 w tym punkcie pomiarowym nie wykazały zanieczyszczenia gleby w badanych wskaźnikach. Nie zdefiniowano również przeciwwskazań dotyczących prowadzenia upraw polowych. Z ogólnej ilości 14 199 ha powierzchni gruntów - użytki leśne wynoszą 8837 ha, co stanowi 62% obszaru gminy Muszyna i należą do nadleśnictwa Piwniczna. Dominującym typem siedliskowym lasu jest las górski (LG) i las mieszany górski (LMG). Gatunkami panującymi w drzewostanie są: buk – 43%, świerk – 22%, jodła – 20%, sosna – 5%, olsza szara – 4%. Ponadto występuje lipa, modrzew, jawor, grab, brzoza, jesion i wiąz. Znaczne obszary leśne są dobrze zachowane, z występującym starodrzewem zgodnym z siedliskiem, m.in. są to 100-do 150-letnie jodły i buki. Obszary o stosunkowo dobrze zachowanej szacie leśnej obejmują znaczne fragmenty lasów na stokach Dubnego i Zimnego oraz w Dolinie potoku Zimnego (z rezerwatem Hajnik), w dolinie Szczawnika (z rezerwatem Żebracze) i uroczyskami pod Runkiem, na stokach Góry Mikowej (z rezerwatem Obrożyska), na zboczach Muszynki, stokach Wapieńczyka i Garbów. Wszystkie lasy zaliczane są do lasów ochronnych – głównie są to lasy glebochronne i wodochronne. 45 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Występujące zagrożenia na obszarach leśnych: ♦ obniżenie poziomu wód gruntowych na skutek suszy w ostatnich latach co spowodowało osłabienie świerka i wydzielanie się posuszu w górnych partiach drzewostanów oraz przyczyniło się do wzmożonego występowania szkodników owadzich wtórnych, ♦ zmiany leśnych form użytkowania terenu na inne, ♦ wzmożona penetracja lasów przez ludność. W systemie ochrony środowiska szczególne miejsce przypada obszarom rolniczym, mają one bowiem największy udział w areale powierzchniowym, otaczają i przenikają wszystkie inne ekosystemy. Główne zagrożenia dla tych obszarów to: • pogłębiające się niedobory wody, • zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, • zanieczyszczenie atmosfery, • degradacja fizyczna, chemiczna i biologiczna gleb, • urbanizacja i osadnictwo Analizując zagrożenia rolniczej przestrzeni produkcyjnej można wyróżnić zagrożenia o charakterze ilościowym i jakościowym. Zagrożenia o charakterze ilościowym wyrażają się w zmniejszeniu powierzchni użytkowanej rolniczo oraz degradacji gruntów w wyniku erozji. Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się systematyczny spadek powierzchni użytków rolnych, a w ich strukturze zmniejszenie powierzchni gruntów ornych na rzecz powierzchni łąk i pastwisk. Zmiany klimatyczne oraz szaty roślinnej wywołują nasilenie erozji. Chociaż omawiany obszar znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego nie stwarzającego silnego zagrożenia procesami erozyjnymi, to jednak znaczne obszary są zagrożone erozją wodną powierzchniową oraz erozją wietrzną. Mówiąc o zagrożeniach jakościowych, wskazać należy na uszkodzenia gruntów w wyniku emisji zanieczyszczeń przemysłowych i komunikacyjnych. Do najpoważniejszych zagrożeń powodowanych przez przemysł, komunikację i gospodarkę komunalną należą: • emisja do powietrza zanieczyszczeń technologicznych z przemysłu oraz spalania paliw płynnych i stałych, • zanieczyszczenie wód ściekami oraz odciekami ze składowisk, • zanieczyszczenie powierzchni ziemi odpadami oraz zajmowanie terenów pod składowiska. 46 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Nie bez znaczenia dla środowiska glebowego jest działalność rolnicza. Analizując zagrożenia rolnicze należy mieć na uwadze błędy popełnione w przeszłości, takie jak: nadmierne wylesienie, osuszanie bagien, wadliwie prowadzone melioracje, ale również stosowane w uprawie środki ochrony roślin i nawozy. Stopień uszkodzenia gruntów określa się stosując pojęcia degradacji i dewastacji. Grunty zdegradowane to grunty, których rolnicza lub leśna wartość użytkowa zmalała, w szczególności w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalności przemysłowej, a także wadliwej działalności rolniczej. Grunty zdewastowane to grunty, które utraciły całkowicie wartość użytkową w wyniku przyczyn, o których mowa wyżej. 47 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 3.7. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej Charakterystykę elementów przyrody ożywionej na terenie gminy odniesiono do terenów wyznaczonych w ramach projektu NATURA 2000. Zmieniająca się sytuacja kraju, związana z działaniem w ramach przynależności do określonych struktur europejskich (struktury ekologicznej Karpat), wymusza podejmowanie przedsięwzięć warunkujących tą przynależność. Przedsięwzięcia te dotyczą również ochrony środowiska przyrodniczego. W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi są: - dyrektywa w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory – tzw. Dyrektywa Siedliskowa (DS), - dyrektywa o ochronie dziko żyjących ptaków – tzw. Dyrektywa Ptasia (DP). Dyrektywy te mają na celu utrzymanie bioróżnorodności państw członkowskich poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium. Cel ten realizowany będzie m. in. poprzez utworzenie spójnej europejskiej sieci ekologicznej pod nazwą Natura 2000. Sieć będzie złożona z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOQ) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (QSO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Na obszarze gminy Muszyna prawnymi formami ochrony przyrody objęte są: ª pojedyncze drzewa lub grupy drzew – w ramach ochrony pomnikowej, ª rośliny występujące w stanie dzikim - objęte wykazem wynikającym z rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. (Dz. U. Nr 41, poz. 214). Zakazy dotyczące roślin chronionych obejmują umyślne niszczenie i zrywanie ze stanowisk naturalnych oraz ich zbywanie, nabywanie lub przemieszczanie. Zakazy te nie dotyczą wymienionych czynności, jeżeli są one związane z prowadzeniem racjonalnej gospodarki. ª zwierzęta wymienione w rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 stycznia 1995 r. (Dz. U. Nr 13, poz. 61). Przestrzenny wymiar tej ochrony polega na obowiązku ochrony miejsc rozrodu i regularnego przebywania niektórych gatunków, dla których winna być wyznaczona granica rozrodu sięgająca 200 m, a w okresie od 1 lutego do 31 sierpnia do 500 m. W ramach projektu NATURA 2000 wyznaczony został obszar, tzw. „Ostoja Popradzka”, który między innym obejmuje teren gminy. Ostoja Popradzka – Kod identyfikacyjny projektu NATURA 2000 – PHL 120010 – region biogeograficzny - Alpejski. Powierzchnia obszaru – 54 043,1 ha. 48 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Obszar obejmuje dwa duże pasma górskie: Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej w Beskidzie Sądeckim oraz małą grupę górską - Góry Czerchowskie. Obszar zbudowany jest z fliszu karpackiego, złożonego z ułożonych na przemian warstw piaskowców, łupków, zlepieńców i margli. Osobliwością są wychodnie skał magmowych – andezytów. Ostoja leży w zlewni Dunajca, Popradu oraz Kamienicy Nawojowskiej. Zróżnicowanie wysokościowe i klimatyczne wykształciło charakterystyczny piętrowy układ roślinności. Na terenie gminy występują dwa piętra roślinne: piętro pogórza do wysokości 550 m n.p.m. i piętro regla dolnego od 550 do 1100 m n.p.m. Piętro pogórza jest formacją przejściową między roślinnością kotlin i gór. W piętrze tym występują fragmenty lasów, głównie w dolinach , wąwozach, na stromych zboczach. W składzie gatunkowym przeważają: sosna, olsza szara, modrzew, świerk, lipa, grab, brzoza i jodła. Na nasłonecznionych zboczach występują rośliny ciepłolubne. Piętro regla dolnego zajmują przede wszystkim lasy. Głównym typem lasów są buczyny, tworzące zbiorowiska buczyny karpackiej, z bukiem, jodłą i świerkiem oraz runem z żywicami, miesięcznicą trwałą, paprociami i żywokostem. Nad potokami występuje olszyna karpacka, w dolnych częściach zboczy lasy jodłowo-bukowe lub mieszane, miejscami jaworzyna górska z jaworem, jesionem i wiązem górskim. Charakterystyczne dla regla dolnego są łąki mietlicowo-mieczykowe. Łąki położone wyżej porośnięte są zbiorowiskami psiej trawki, borówki czarnej oraz zbiorowiskami trawiasto-ziołoroślowymi. W składzie gatunkowym występują m.in. pięciornik złoty, tymotka alpejska, widliczka ostrozębna, kostrzewa owcza, goryczka wczesna, dziewięciosił bezłodygowy, storczyca kulista, podkolan biały oraz ostrożeń dwubarwny (roślina rzadko spotykana). Świat zwierząt pozostaje w ścisłym związku z szatą roślinną, każda charakterystyczna zbiorowość roślinna posiada odpowiadający jej skład gatunków zwierząt. Proces niszczenia naturalnych warunków przyrodniczych doprowadził do znacznego zubożenia fauny. Fauna omawianego obszaru jest typowa dla pięter lasów reglowych Karpat Zachodnich. Naturalne tereny są ostoją zwierzyny tak okazałej jak dorodny jeleń europejski, a nawet niedźwiedź brunatny, jak i mniejszych – wilk, ryś, lis, dzik, wydra, kuna czy bardzo już rzadki żbik. Z ptaków występują tu: głuszec, cietrzew, jarząbek, bocian czarny, orlik krzykliwy, puchacz, sowa, myszołów, jastrząb, kruk, pustułka i największa rzadkość-orzeł przedni. W lasach dolnoreglowych spotkać można: dzięcioła dużego, dzięcioła czarnego, dzięcioła zielonego, sójkę, ziębę, drozda, orzechówkę oraz wszystkie gatunki sikorek. Nad potokami gniazdują charakterystycznie ubarwione pluszcze, ponadto pliszki siwe i górskie, kowaliki, raniuszki a także czyżyki. Piętro hal zamieszkują płochacze halne. Bardziej ubogi jest świat płazów i gadów. Do wysokości 1000 m n.p.m. występuje traszka karpacka i salamandra plamista. Z płazów bezogonowych pospolite są żaby i kumaki 49 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA górskie. Gromada gadów jest reprezentowana przez zaskrońca zwyczajnego, żmiję zygzakowatą, jaszczurkę zwinkę, żyworódkę oraz padalca. W rzekach i potokach żyje m. in. głowacz białopłetwy, strzelba potokowa i pstrąg potokowy. Na obszarze gminy występuje co najmniej 9 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 1 gatunek z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Gniazduje powyżej 1% populacji krajowej bociana czarnego i puchacza (C6, PCK). Obszar stanowi ważne refugium karpackiej fauny leśnej z dużymi ssakami i ptakami drapieżnymi. Interesująca jest fauna owadów z 3 gatunkami z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej i 2 gatunkami (Lycaena helle i Carabus variolosus) proponowanymi do włączenia do tego załącznika. Brak jednak bliższych danych populacyjnych na temat tych gatunków. Głowacica jest na tym terenie gatunkiem introdukowanym, brak bliższych danych populacyjnych. Godne podkreślenia są dobrze zachowane, duże połacie lasu o naturalnym charakterze, właściwie użytkowane łąki górskie, obszary źródliskowe oraz naturalne doliny dużych rzek górskich. Rozdrobnione i ekstensywne rolnictwo sprzyja zachowaniu różnorodności gatunkowej. Gatunki ptaków z Załącznika 1 DP Tabela 3.5. Nazwa polska Nazwa naukowa Bocian biały Ciconia ciconia Bocian czarny Ciconia nigra Cietrzew (tetrix) Tetrao tetrix tetrix Dzięcioł czarny Dryocopus martusi Głuszec Tetrao urogallus Jarząbek Bonasa bonasia Orlik krzykliwy Aquila pomarina Orzeł przedni Aquila chrysaetos Puchacz Bubo bubo Typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika 1 DS. Tabela 3.6. Kod siedliska Nazwa siedliska 3150 Starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków 6430 Górskie i niżowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe 6510 Niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie 8310 Jaskinie nie udostępnione do zwiedzania 9110 Kwaśne buczyny 9140 Górskie jaworzyny ziołoroślowe 91E0 Lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe 50 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Gatunki roślin i zwierząt z Załącznika 2 DS.. Tabela 3.7. Nazwa polska Nazwa naukowa Bezlist okrywkowy Buxbaumia viridis Nadobnica alpejska Rosalia alpina Głowacica Hucho hucho Głowacz białopłetwy Cottus gobio Kumak górski Bombina variegata Niedźwiedź brunatny Ursus arctos Ryś Lynx lynx Wilk Canis lupus Wydra Lutra lutra Zagrożenia Do ważniejszych zagrożeń należą: presja turystyczna, zwiększenie intensywności gospodarki leśnej, transport transgraniczny. Obecnie największym zagrożeniem jest budowa dużych kompleksów narciarskich, zajmujących tereny powyżej 800 m n.p.m. i sięgających najwyższych grzbietów i wzniesień (Jaworzyna Krynicka, rejon Pustej). 51 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Mapa 3.1. Ostroja Popradzka 52 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA W celu umożliwienia rozprzestrzeniania się gatunków pomiędzy obszarami węzłowymi oraz terenami bezpośrednio do nich przylegającymi wyznaczono korytarze ekologiczne o różnej randze. Dolina Popradu – to jeden z najważniejszych korytarzy ekologicznych o znaczeniu międzynarodowym, charakteryzujący się bogactwem siedlisk i nisz ekologicznych. Stanowi ona naturalny korytarz ciągu przyrodniczego północ - południe i naturalną, wodno - dolinową drogę migracji roślin i zwierząt. Tędy występują drogi migracyjne i wędrówki ptactwa na południe. Koniecznym jest wobec tego zapewnienie drożności tego korytarza i nie dopuszczenie do jego zwężenia oraz unaturalnienie go poprzez uzupełnienie i często odtworzenie obudowy biologicznej. 3.8. Walory kulturowe Na terenie gminy Muszyna zostało zachowane wiele historycznych pamiątek. Występują tu liczne obiekty i zespoły zabytkowe oraz obiekty o znaczeniu archeologicznym, będące świadectwem wieków minionych oraz potwierdzeniem lokalnej tradycji kulturowej. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć: ª założenia dworsko-parkowe , ª stanowiska archeologiczne, ª cmentarze parafialne, wyznaniowe i wojenne, ª zespoły kościelno -plebańskie, ª kaplice, kapliczki i krzyże przydrożne, ª domy i zagrody, ª tereny dawnego przemysłu ludowego. Najbardziej wartościowymi zabytkami świadczącymi o dawnych dziejach są obiekty i zespoły zabytkowe wpisane do rejestru nieruchomości Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Tereny obiektów zabytkowych – wpisanych do rejestru zabytków podlegających ochronie zgodnie z ustawą o ochronie dóbr kultury i o muzeach przedstawiono w tabeli 3.8. Tabela 3.8. Tereny i obiekty zabytkowe w gminie Muszyna Miejscowość Andrzejówka Dubne Jastrzębik Nazwa obiektu Dawna cerkiew greko-katolicka, obecnie kościół p.w. NMP Wniebowziętej Dawna cerkiew greko-katolicka, obecnie kościół p.w. św. Michała Archanioła Dawna cerkiew greko-katolicka, obecnie kościół Numer rejestru Ks. A – 764 Ks. A – 13 Ks. A – 24 53 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Tabela 3.8. – ciąg dalszy Miejscowość Leluchów Milik Muszyna Powroźnik Szczawnik Wojkowa Złockie Żegiestów Nazwa obiektu Dawna cerkiew p.w. św. Dymitra Dawna cerkiew, obecnie kościół p.w. ŚŚ. Męczenników Kosmy i Damiana Leśniczówka „Majerz” Budynek, ul. Kity 16 Barokowy kościół parafialny p.w. św. Józefa Oblubieńca Ruiny zamku Zespół urbanistyczny miasta Budynek mieszkalny, ul. Kościelna 75 Budynek mieszkalny, ul. Kościelna 54 Budynek mieszkalny, ul. Kościelna 46 Budynek mieszkalny, ul. Kościelna 59 Budynek mieszkalny, ul. Kościelna 41 Budynek mieszkalny, ul. Kościelna 57 Budynek mieszkalny, ul. Kościelna 51 Budynek mieszkalny, ul. Kościelna 61 Budynek mieszkalny, ul. Kościelna 55 Budynek mieszkalny, ul. Kościelna 49 Budynek mieszkalny, ul. Kościelna 7 „Zajazd”, ul. Kity 26 Dom, ul. Piłsudskiego 106 Kapliczka p.w. św. Jana Nepomucena, Rynek Kapliczka p.w. św. Floriana, Rynek Kapliczka MB z Dzieciątkiem, ul. Grunwaldzka Kapliczka św. Rodziny przy ul. Piłsudskiego Cmentarz wojenny z I wojny światowej nr 345 „Stara Plebania”, ul. Kościelna 62 Kordegarda w dawnym zespole dworskim starówki muszyńskiej, obecnie budynek mieszkalny, ul. Kity 24 Kaplica cmentarna rodziny Krynickich Kapliczka św. Floriana, ul. Kościuszki Dawna cerkiew greko-katolicka, obecnie kościół p.w. św. Jakuba Mł. Apostoła Kaplica MN Niepokalanie Poczętej Dawna cerkiew greko-katolicka, obecnie kościół filialny p.w. św. Demetriusza Dawna cerkiew greko-katolicka, obecnie kościół filialny p.w. św. Kosmy i Damiana Dawna cerkiew greko-katolicka, obecnie kościół p.w. Narodzenia NMP Pensjonat uzdrowiskowy „Warszawianka” Numer rejestru Ks. A – 63 Ks. A – 74 Ks. A – 79 Ks. A – 80 Ks. A – 81 Ks. A – 286 Ks. A – 333 Ks. A – 334 Ks. A – 335 Ks. A – 336 Ks. A – 337 Ks. A – 338 Ks. A – 339 Ks. A – 341 Ks. A – 342 Ks. A – 343 Ks. A – 344 Ks. A – 345 Ks. A – 514 Ks. A – 582 Ks. A – 620 Ks. A – 621 Ks. A – 622 Ks. A – 623 Ks. A – 707 Ks. A – 733 Ks. A – 734 Ks. A – 735 Ks. A – 736 Ks. A – 103 Ks. A – 737 Ks. A – 109 Ks. A – 128 Ks. A – 143 Ks. A – 690 Ponadto na obszarze gminy znajdują się obiekty zabytkowe wpisane do ewidencji Powiatowych Służb Ochrony Zabytków (PSOZ), które przedstawiono w tabeli 3.9. 54 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Tabela 3.9. Obiekty zabytkowe wpisane do ewidencji PSOZ Miejscowość Andrzejówka Jastrzębik Milik Powroźnik Szczawnik Wojkowa Złockie Żegiestów Nazwa obiektu Spichlerz połemkowski, drewniany Budynek d. szkoły parafialnej, budynek szkoły podstawowej, murowany Kapliczka z kamienia Kapliczka murowana Budynek mieszkalny nr 16, wł. Józef Mężyk, drewniany Budynek mieszkalny nr 18, wł. Janina Woźnicka drewniany Budynek mieszkalny nr 10, wł. Paduch Budynek mieszkalny nr 11, wł. A. J. Tomasiak drewniany Budynek mieszkalny nr 43, wł. Zofia Wojtowicz, drewniany Budynek mieszkalny nr 45, d. szkoła, wł. Urząd Gminy, drewniany Budynek mieszkalny nr 58, wł. Ewa Pżachta, drewniany Budynek mieszkalny nr 63, drewniany Budynek mieszkalny nr 66, drewniany Budynek mieszkalny nr 69, drewniany Budynek mieszkalny nr 70, wł. W. Malczak, drewniany Budynek mieszkalny nr 72, wł. Józef Gałka, drewniany Budynek mieszkalny nr 73, wł. Jan Porębski, drewniany Budynek mieszkalny nr 75, wł. Marek Wątroba, drewniany Budynek mieszkalny nr 83, drewniany Willa „Maciejówka”, drewniana Budynek mieszkalny bez numeru (obok przejazdu kolejowego), drewniany Budynek mieszkalny bez numeru (obok przejazdu kolejowego), drewniany Kapliczka murowana Kapliczka murowana Budynek mieszkalny nr 9, drewniany Budynek mieszkalny nr 10, drewniany Budynek mieszkalny nr 13, drewniany Kapliczka przydrożna, murowana Kapliczka murowana Cmentarz greko-katolicki z kostnicą drewnianą i murem Spichlerz przy domu nr 9, wł. Rozalia Bulanda Budynek szkoły nr 69, drewniany Willa nr 59, drewniana Spichlerz połemkowski, drewniany, podpiwniczony, Złockie 44 Chałupa nr 43, drewniana, połemkowska Chałupa i zabudowania gospodarcze połemkowskie, drewniane, Złockie 38 Kapliczka mur./drewn. Chałupa obok kapliczki, przy końcu wsi Budynek bez numeru (obok dworca PKP) Budynek dworca PKP, murowany Budynek sanatorium MON, mur./drewn. Budynek sanatorium, mur./drewn., mur kamienny Dom wczasowy obok domu wczasowego „Wiktor”, murowany Willa „Grażyna”, obok willi „Halina”, drewniana Willa „Zosieńka”, murowana Willa „Zacisze”, drewniana Willa „Ruczaj”, drewniana Willa „Beskid”, wł. ZPC Wawel, drewn./mur. Datowanie XVIII/XIX w. Lata 20 XX. XIX w. I poł. XIX w. Ok. 1920 r. 1920 r. Lata 20-30 XX w. Lata 20 XX w. 1933 r. IV ćw. XIX w. Ok. 1900 r. Ok. 1920 r. 1900-1910 1900-1910 Ok. 1900 r. Lata 20-30 XX w. 1910-1920 Ok. 1910 r. Ok. 1900 r. Lata 30 XX w. Lata 20,30 XX w. Lata 20,30 XX w. Z końca XIX w. XIX w. Ok. pocz. XX w. Ok. pocz. XX w. Ok. pocz. XX w. Z końca XIX w. XIX w. 1898 r. I poł. XX w. Lata 30 XX w. IV ćw. XIX w. XIX/XX w. IV ćw. XIX w. Z końca XIX w. 1934 r. Lata 20 XX w. 1910 r. Lata 20,30 XX w. 1921-1925 Lata 30 XX w. Lata 20 XX w. Lata 30 XX w. Lata 20 XX w. Lata 20,30 XX w. Lata 30 XX w. 55 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Tabela 3.9. – ciąg dalszy Miejscowość Nazwa obiektu Datowanie Żegiestów Willa „Bagatela”, drewniana Budynek przedszkola wł. Urząd Gminy, drewniany Willa „Halina”, drewniana Willa „Bajka”, drewn./mur., szalowanie Willa „Orlęta”, drewniana Łazienki mineralne, murowane Budynek mieszkalny nr 114, wł. Karol Parcz, drewniany Budynek mieszkalny nr 111, wł. Kazimierz Bołas, drewniany Budynek mieszkalny nr 109, drewniany Spichlerz nr 105, wł. Jan Parna, drewniany Budynek mieszkalny nr 105 wł. Jan Parna, drewniany Budynek mieszkalny nr 104, wł. Józef Dziedzina, drewniany Budynek mieszkalny nr 100, wł. Jadwiga Konieczna, drewniany, otynkowany Budynek stajni/ spichlerza nr 93, mur./drewn. Budynek mieszkalny nr 92, drewniany Budynek mieszkalny nr 86, wł. Tiszner, drewniany Budynek mieszkalny nr 85, wł. Wołos, drewniany Budynek gospodarczy, d. mieszkalny nr 84, drewniany Budynek mieszkalny nr 84, drewniany Budynek mieszkalny nr 82, wł. Tadeusz Skalniak, drewniany Budynek nr 73, wł. Jan Obaz, drewniany Budynek mieszkalny nr 71, wł. Maria Długosz, drewniany Budynek mieszkalny nr 69, drewniany Budynek mieszkalny nr 67, drewniany Budynek mieszkalny nr 62, wł. Helena Tarnawska, drewniany Budynek mieszkalny nr 60, mur./derwn. Budynek mieszkalny nr 58, wł. Weronika Białuń, drewniany Willa „Malutka” nr 54, murowana Budynek mieszkalny nr 50, d. szkoła, drewniany Budynek mieszkalny nr 45, drewniany Budynek mieszkalny nr 39, drewniany Budynek mieszkalny nr 37, wł. Górka, drewn./mur. Budynek mieszkalny nr 23, drewniany Budynek mieszkalny nr 13, wł. Pater, drewniany Kościół filialny p.w. Błogosławionej Kingi, murowany Kościół parafialny, d. cerkiew p.w. śś. Anny i Michała Archanioła, wł. Parafia rzymsko-katolicka, mur., cegła, drewn. Kapliczka obok nr 111, mur./kam., bielona z wnęką Kapliczka – krzyż, obok nr 107, mur., metal. Kapliczka krzyż, obok nr 111, mur., metal. Budynek mieszkalny nr 109, drewniany Pocz. XX w. 1910-1920 1934 r. Pocz. XX w. Pocz. XX w. Lata 20,30 XX w. 1907 r. Ok. 1900, 1934 r. 1900-1910 Lata 20 XX w. Ok. 1920 r. Ok. 1900 r. 1909 r. 1910-1920 1910-1920 1910-1920 1910-1920 1910-1920 1910-1920 Lata 40 XX w. Pocz. XX w. 1955 r. Lata 20 XX w. Lata 20 XX w. 1934 r. 1910-1920 1910-1920 Lata 20 XX w. Lata 20 XX w. Lata 20,30 XX w. 1910-1920 Pocz. XX w. Lata 30 XX w. Pocz. XX w. 1907-1908 1917-1925 Ok. 1900 r. Ok. 1900 r. Ok. 1900 r. 1900-1910 Na terenie gminy Muszyna, wg materiałów Wojewódzkich Służb Ochrony Zabytków istnieje dwadzieścia pięć stanowisk archeologicznych. Nie są one wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa. Stanowiska te znajdują się w następujących miejscowościach: ¾ Jastrzębiku – nr 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, ¾ Miliku – nr 19, 56 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA ¾ Powroźniku – nr 13, 14, 15, 17, 19, 20, 21, 23, ¾ Szczawniku – nr 21, 22, 23, 24, 25, ¾ Złockiem – nr 28, 29, ¾ Żegiestowie – nr 32. 3.9. Walory krajobrazowe i szlaki turystyczne W strefie przyrodniczo-czynnej szczególnej ochronie podlegają: ª park krajobrazowy ª duże kompleksy leśne, ª zadrzewienia, zalesienia lokalne, ª doliny cieków wodnych, a w szczególności dolina rzeki Poprad oraz doliny lokalnych potoków, ª flora i fauna, ª powiązania widokowe, W strefie rolniczo-osadniczej ochrona obejmuje dominanty przestrzenne wyróżniające się w lokalnym krajobrazie obejmujące: ¾ zalesione szczyty wzniesień, ¾ tereny wzniesień użytkowane rolniczo, ¾ sylwety zabytkowych i współczesnych obiektów kultury sakralnej, w pasmach osadniczych. Dzięki gęsto zalesionym zboczom górskim, gmina Muszyna charakteryzuje się łagodnym, górskim klimatem o średniej aktywności biologicznej. Działanie klimatu górskiego modyfikowane obecnością lasów wpływa korzystnie na schorzenia układu oddechowego, odpornościowego wykorzystując przeciwzapalne i bakteriobójcze zdolności fitocydów, jak i na sferę psychiczną przez ujemną jonizację powietrza a także spokój, ciszę i kontakt z pięknem przyrody i możliwością aktywności ruchowej w czystym, nieskażonym środowisku. Wielowiekową historię i tradycje regionu poznać można w muszyńskim muzeum regionalnym. Natomiast entuzjastów zabytków zapraszamy do wyprawy szlakiem dawnego „Państwa Muszyńskiego”, na którym obejrzeć możemy zarówno ruiny zamku (XIVw), dwór starostów, zajazd, kordegardę (XVIII-XIXw), jak i rozsiane po wszystkich wioskach dawne połemkowskie cerkwie greko-katolickie. Andrzejówka – wieś letniskowa nad Popradem, założona w 1352 roku, rozwijająca się jako letnisko. W otoczeniu starych lip cerkiewka drewniana Zaśnięcia Bogurodzicy z 1864r., użytkowana jako kościół, wewnątrz niekompletny rokokowy ikonostas z XVII w., 57 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA ołtarz późnobarokowy oraz polichromia ścienna z przełomu XIX i XX w. Zachowane charakterystyczne spichlerze łemkowskie. Andrzejówka, posiada źródła mineralne. Należą one do szczaw, w skład, których wchodzą kwaśne węglany wapnia, magnezu, potasu i sole żelaza. Cerkiew p.w. Zaśnięcia Bogurodzicy w Andrzejówce Dubne - wieś graniczna, po przeciwległej stronie Popradu słowacka miejscowość Obruche. Nazwę swą wzięła od potoku, nad którym jest położona. Lokowana została w 1603 r. przez Michała Leluchowskiego na prawie wołoskim, za przywilejem biskupa Maciejowskiego. Centralnym obiektem jest cerkiew p.w. św. Michała Archanioła. Została ona zbudowana w 1863 roku, na miejscu spalonej świątyni z 1673 roku. Wyposażenie cerkiewne z XIX w. warto obejrzeć ołtarz klasycystyczny z XIX w. w kształcie konfesji oraz ikonostas rokokowo-klasycystyczny z ikonami z XIX w., a także ołtarzyk z obrazem św. Michała Archanioła. Po wysiedleniach Łemków cerkiew przemianowana na kościół rzymskokatolicki. Inną pozostałością zabudowy łemkowskiej są zabytkowe spichlerzyki z XIX w. Natomiast tuż przy granicy znajdują się okopy konfederatów barskich. Wieś leży u stóp góry Dubne (904 m.), przez którą przechodzi szlak do Leluchowa. Cerkiew p.w. św. Michała Archanioła w Dubnem 58 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Jastrzębik – wieś letniskowa położona nad potokiem o tej samej nazwie. Lokowana na prawie wołoskim w 1577 r. przez bpa Piotra Myszkowskiego, przywilejem nadanym piotrowi Tyliszczakowi z Krynicy. Cerkiew p.w. św. Łukasza zbudowana w 1856 r., z wykorzystaniem fragmentów dawnej świątyni. Wyposażenie wnętrza cerkiewne. Warto zwrócić uwagę na polichromie ornamentalną z 1801 r., ikonostas barokowo-klasycystyczny z XIX w. Kościół przemianowany na rzymskokatolicki pod tym samym wezwaniem. W dolinie Jastrzębika występują źródła wody mineralnej, reprezentujących szczawy o niewielkiej wydajności. Unikatem w skali karpackiej jest występowanie suchej ekshalacji gazowej (94,4 % dwutlenku węgla; 3 % metanu; 2,8 % azotu i 0,5 % tlenu). Wieś położona u stóp Jastrzębiej Góry (659 m). Cerkiew p.w. św. Łukasza w Jastrzębiku Leluchów – położony przy granicy z Republiką Słowacką, w dzikim paśmie Kraczonika, nad potokiem Smereczek. Stara wieś włoska z XIV wieku. Podobnie ja w innych łemkowskich wioskach, również i tu, w centrum na wzgórzu stoi cerkiew p.w. św. Dymitra. Zbudowana została w 1861 r. w typie zachodnio-łemkowskim. Wewnątrz polichromia ornamentalna z pocz. XX w. oraz częściowo zachowane wyposażenie cerkiewne. Na szczególną uwagę zasługuje ikonostas rokokowo-klasycystyczny z XIX w. Dużą wartość artystyczną posiada również obraz "Chusta św. Weroniki" z końca XVIII w. W niewielkim oddaleniu od cerkwi znajdują się dwie stuletnie lipy (pomniki przyrody). 59 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Cerkiew p.w. św. Dymitra w Leluchowie Milik – wieś letniskowa położona nad potokiem Milickim, założona na przełomie XIV i XV w. Miejscowość letniskowa z piękną cerkwią p.w. św. Kosmy i Damiana z 1813 r. (od 1951 r. kościół). Wewnątrz na szczególne zainteresowanie zasługuje ikona "Opłakiwanie Chrystusa" z 1700 r., jak również "Pieta" z XVII w., feretrony z ludowymi ikonami Chrystusa na Krzyżu z XVIII w., oraz z obrazami św. Trójcy i Matki Bożej z Dzieciątkiem z XIX w. Polichromia ornamentalna została wykonana w 1930 r. W wiosce znajdują się źródła wody mineralnej. Na Górze Mikowej – rezerwat „Obrożyska”. Cerkiew p.w. św. Kosmy i Damiana w Miliku Muszyna –uzdrowisko położone nad granicą słowacką, u ujścia Szczawnika i Muszynki do Popradu, sięga początkami XIII wieku. Najpierw własność rycerska, potem biskupia, królewska i ponownie biskupia. Prawa miejskie w 1364 r. Od połowy XIV w. do roku 1782 było siedzibą klucza muszyńskiego, nazywanego państwem muszyńskim. 60 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Muszyna została w 1930 r. zaliczona do „uzdrowisk prywatnych posiadających prawo pobierania taksy klimatycznej” (źródło mineralne „Antoni”). Uzdrowisko posiada liczne, ogólnie dostępne źródła o składzie podobnym do źródeł Krynicy. Na Malniku (726 m, punkt widokowy) występują pokłady borowiny. Ośrodki Wczasowe, sanatoria, domy wypoczynkowe rozłożyły się w Złockiem i Szczawniku włączonych w granice miasta i nie zakłócają rytmu architektury „starej” Muszyny. Na górze Zamczysko nad Popradem fragmenty murów oraz baszty zamku, siedziby starostów, wzniesionego w XIII/XIV w. U stóp wzgórza dwór starostów. Dwór starostów Barokowy kościół św. Józefa Oblubieńca z 1676-1728 r. Wewnątrz kościoła gotyckie rzeźby z warsztatu Jakuba z Sącza, renesansowe tabernakulum, późnobarokowa ambona. Stary interesujący cmentarz żydowski założony w XVIII w., na nim klasyczna Kaplica Krynickich i grób zesłańca Zygmunta Medweckiego. Kościół p.w. św. Józefa w Muszynie 61 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA W Rynku dwie kapliczki: św. Floriana i Jana Nepomucena, obie z XVIII/XIX w. Kapliczka św. Floriana w Rynku Kapliczka św. Nepomucena w Rynku Zabytkowa ul. Kościelna jest zabudowana drewnianymi domami o charakterystycznej architekturze: parterowe z szerokimi półkolistymi nadprożami drewnianych bram, ustawione szczytami do ulicy. Muzeum Regionalne PTTK w budynku dawnego zajazdu, w którym można podziwiać m.in. kolekcję ozdobnych skrzyń cechowych z XVII w. 62 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Zabytkowy zespół ulicy Kościelnej w Muszynie Szczawnik – wieś letniskowa położona w dolinie potoku o tej samej nazwie. Pierwsza lokacja na prawie magdeburskim miała miejsce w XIV w. Podobnie jak w innych wsiach tego regionu ludność Szczawnika była wyznania greko-katolickiego. Cerkiew p.w. św. Demetriusza, którą można oglądać obecnie, zbudowana została w 1841 r. Wewnątrz zachował się wystrój cerkiewny, z którego na szczególne zainteresowanie zasługuje ikonostas z przełomu XVIII i XIX w., z kompletem ikon oraz dwa ołtarze boczne z XVIII w. Aktualnie cerkiew pełni rolę kościoła rzymskokatolickiego pod tym samym wezwaniem. W Szczawniku znajduje się również kilka zabytkowych kapliczek (nad wsią - w drodze na Pustą Wielką, pośrodku wsi oraz w pobliżu hali). W wiosce tej zachowało się wiele świeckich zabytkowych kultury łemkowskiej, takich jak drewniane spichlerze zrębowe, stajnie i murowane piwnice. W okolicy Szczawnika występują źródła mineralne. Wody te składem swoim przypominają krynickie „Zubry”. Cerkiew p.w. św. Dymitra w Szczawniku 63 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Powroźnik – wieś letniskowa położona w widłach Muszynki i Kryniczanki. Osada istniała już prawdopodobnie w XIV w. W Powroźniku zachowało się wiele świeckich zabytków kultury łemkowskiej, takich jak spichlerze drewniane, murowane piwniczki czy domy mieszkalne. Jednak niewątpliwie najcenniejszym obiektem zabytkowym w tym rejonie jest cerkiew p.w. św. Jakuba. zbudowana w 1606 r. Wnętrze niezwykle bogate w zabytki sztuki cerkiewnej, m.in. wyróżnia się polichromia figuralna z początku XVII w., barokowy ołtarz główny z ikoną "Matka Boża z Dzieciątkiem" z XVII w. Ikonostas z XVII w. został wykorzystany jako tło ołtarza. Również ikony, które możemy tam obejrzeć, mają unikalną wartość ("Sąd Ostateczny", "Aron", "Pieta" i inne). Do najstarszych elementów wyposażenia cerkwi należy rokokowa ambona z 1700 r. i dzwon z wieży, odlany w 1615 r. Od 1951 r. obiekt ten został przemianowany na kościół rzymskokatolicki. Cerkiew p.w. św. Jakuba Młodego Apostoła w Powroźniku Powroźnik posiada dużą liczbę źródeł mineralnych. Są wśród nich szczawy, wody żelaziste z zawartością dwutlenku węgla. Najatrakcyjniejszym miejscem w okolicy Powroźnika jest unikatowe leśne jeziorko „Czarna Młaka”. 64 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA „Czarna Młaka” Wojkowa – miejscowość przygraniczna położona w dolinie potoku o tej samej nazwie. Przywilej lokacji Wojkowej został nadany przez kardynała Jerzego Radziwiłła w 1595 r. Łemkowie osiedleni w tej wiosce byli wyznania greckokatolickiego. Cerkiew p.w. św. Kosmy i Damiana zbudowana została w 1782 r. Wewnątrz - sklepienia zwierciadlane i wystrój cerkiewny. Do najstarszych zabytków należą: ikonostas z końca XVIII w. z zespołem ikon, dwa tabernakula - rokokowe z poł. XVIII w. i w kształcie świątyńki z przełomu XIX i XX w., kilka lichtarzy cynkowych, obraz ludowy Matki Bożej Bolesnej z dawnej chorągwi - pocz. XIX w., berło procesyjne z malowidłami "Ukrzyżowania" i "MB z Dzieciątkiem" z drugiej połowy XIX w. Cerkiew p.w. św. Kosmy i Damiana w Wojkowej Złockie – uzdrowisko położona w dolinie potoku o tej samej nazwie, lewym dopływem Szczawnika. Akt lokacyjny na prawie wołoskim wydany został w 1580 r. przez bpa Piotra Myszkowskiego. Złockie wraz ze Szczawnikiem i Muszyną tworzy zespół leczniczo-wypoczynkowy, przekształcając się w dzielnicę Muszyny. Godnym zainteresowania zabytkiem jest cerkiew p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny, która 65 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA została zbudowana w latach 1867-1872. Do najciekawszych elementów wystroju cerkwi należą: polichromia figuralno-ornamentalna z 1873 r., ikonostas w typie barokowym z drugiej poł. XIX w., ołtarz boczny z obrazem „Opłakiwanie Chrystusa" z przełomu XVIII i XIX w., krucyfiks barokowy - malowany, oprawiony mocno zdobioną ramą. Zabytek ten zdobił niegdyś szczyt ikonostasu. Obok cerkwi, przemianowanej w 1951 r. na kościół rzymskokatolicki, znajduje się cmentarz greckokatolicki z XIX w. otoczony murem. Dodatkowo uroku temu miejscu dodają lipy rosnące wokół cerkwi; jedna z nich, znajduje się przy drodze, zaliczona jest do pomników przyrody. W Złockiem istnieją ujęcia wody mineralnej i większe wycieki szczaw. W sanatoriach stosowane są również w lecznictwie borowiny. W miejscowości tej spotykane są ekshalacje dwutlenku węgla. Wody wydobywane w Złockiem posiadają właściwości lecznicze, zbliżone do wody „Zuber". Cerkiew p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Złockiem Żegiestów – jest jednym z najstarszych uzdrowisk w regionie. Wody (szczawy alkaliczno-żelaziste) sprzedawano już przed 1830 r., a pierwsze łazienki wzniesiono w latach 1840-1850. Położony w najpiękniejszym miejscu przełomu Popradu, na stromym prawym brzegu, w otoczeniu dużych kompleksów leśnych pasma Jaworzyny. Na tzw. „Łopacie Polskiej opasanej meandrami Popradu znajduje się przedwojenne sanatorium „Wiktor” ze zdrojem „Zofia”. Przy promenadzie źródło „Anna”, przy drodze do Piwnicznej „Żegiestów II”. Wysoka wartość źródeł mineralnych i pokładów borowinowych, cennych pod względem leczniczym, stwarzają bardzo dobre warunki lecznicze. 66 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Około 3 km od Zdroju, w dolinie potoku Żegiestowskiego rozciąga się Żegiestów Wieś, powstała w 1575 r. We wsi, która była zamieszkana przez Łemków, znajduje się murowana cerkiew z pocz. XX w. z pozostałościami architektonicznymi klasycystycznego ikonostasu. Cerkiew p.w. św. Anny i Michała Archanioła w Żegiestowie Łagodne zbocza górskie stanowią doskonałe zaplecze dla uprawiania narciarstwa zjazdowego i biegowego. Dostępne są wyciągi narciarskie w Powroźniku, Złockiem, Szczawniku, Jastrzębiku i Żegiestowie, narciarskie trasy biegowe w Złockiem. Latem korzystać można z malowniczych, pieszych i rowerowych szlaków turystycznych, kąpielisk oraz przejażdżek konnych zarówno bryczkami jak i wierzchem oznakowanymi szlakami, kortów tenisowych, boisk, krytych basenów, miasteczka wodnego. Miłośników przyrody zainteresuje dydaktyczny spacer ścieżkami rezerwatu lipowego ”Obrożyska”, znajdującego się nieomal w centrum Muszyny. Szlaki turystyczne: Muszyna – Złockie – Jaworzyna Krynicka (1114 m); znaki zielone – 4 godz., Muszyna – Szczawnik – Pusta Wielka (1061 m) – Bacówka nad Wierchomlą; do Jaworzynki znaki żółte, następnie niebieskie – 5 godz., Muszyna – Wojkowa – Muszynka; znaki żółte – 61/2 godz., Muszyna – Dubne (904 m) – Zimne (918 m) – Leluchów; do Dubnego znaki żółte, następnie niebieskie – 41/2 godz., Żegiestów Wieś – Pusta Wielka; znaki czarne – 31/2 godz., Żegiestów PKP – Pusta Wielka; znaki żółte – 3 godz., Żegiestów Zdrój – Pusta Wielka; znaki niebieskie – 21/2 godz., 67 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Powroźnik – Szalone – Góra Parkowa (741 m) – Krynica; znaki niebieskie – 31/2 godz., Powroźnik – Dubne – Leluchów; znaki niebieskie – 4 godz. Ścieżki spacerowe: Muszyna – Góra Zamkowa – Koziejówka – Muszyna; 11/2 godz., Muszyna – Rezerwat „Obrożyska”; 21/2 godz., Przyrodnicza ścieżka wytyczona przez Popradzki Park Krajobrazowy jest wielką atrakcją turystyczną. Najwygodniejsze dojście prowadzi od ul. Lipowej w Muszynie (1,5 km od centrum). Osobliwością rezerwatu jest niezmiernie rzadko spotykany las lipowy. Około 200-letnie lipy rośną tu z domieszką graba, jodły i jawora. W rezerwacie obserwujemy wnętrze liściastego lasu z przewróconymi drzewami ulegającymi naturalnemu rozkładowi. Muszyna – Przełom Popradu – Majdan; 3 godz. (w obie strony), Muszyna – Złockie Zdrój – Złockie Wieś; 11/2godz., Spacer po Parku Zdrojowym w Żegiestowie; 1 godz., Żegiestów Zdrój – Łopata Polska; 11/2 godz., Powroźnik – Wojkowa – Powroźnik; 21/2 godz. Mapa 3.2. Trasy wycieczkowe Ziemi Muszyńskiej 68 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 3.10. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych Rozpatrując istnienie zasobów i walorów przyrodniczych na terenie gminy miejsko wiejskiej należy robić to w kilku płaszczyznach. Występowanie tych samych zasobów uznać można jednocześnie jako czynnik prorozwojowy jak i ograniczający rozwój. W tabeli 3.10. przedstawiono zestawienie ważniejszych czynników przyrodniczych oddziałujących na rozwój gminy. Tabela 3.10. Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze Element przyrodniczy Czynniki prorozwojowe Położenie – w aktywnym turystycznie rejonie kraju 9 Gleby – średnia jakość bonitacyjna 9 Złoża bogactw naturalnych – kruszywo naturalne Wody podziemne – średnie zasoby 9 9 9 9 Poza obszarem ekologicznego zagrożenia Rozwój ruchu turystycznego Zastępowanie areału rolnego o niskiej jakości bonitacyjnej gleb nasadzeniami leśnymi lub naturalnymi użytkami (łąki) Czynniki pogarszające możliwości rozwojowe 9 Wzrost natężenia ruchu – wzrost zanieczyszczenia powietrza 9 9 Przychody dla gminy z 9 tytułu opłat, Zapewnienie zatrudnienia Miejscowy brak niedoborów 9 wody 9 Wody powierzchniowe – rzeka Poprad, Dunajec oraz mniejsze cieki wodne Powietrze – zanieczyszczone w średnim stopniu 9 Urozmaicenie estetyki krajobrazu 9 9 9 9 9 Hałas – zawłaszcza wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych Walory przyrodnicze – Park krajobrazowy, Kompleksy leśne, pomniki przyrody Walory kulturowe – liczne zabytki 9 Dobry stan zieleni i lasów Pozytywny wpływ na zdrowie i jakość życia mieszkańców (drogi oddechowe) rozwój turystyki z dala od głównych ciągów komunikacyjnych 9 9 rozwój turystyki występowanie obszaru chronionego krajobrazu 9 9 9 Rozwój turystyki Popularyzacja regionu 9 9 9 9 Uprawa gatunków roślin o niewielkich wymaganiach glebowych Niskie plony Naruszenie walorów widokowych w rejonie eksploatacji złóż kruszywa naturalnego Ograniczenia w zagospodarowaniu terenów z uwagi na ochronę czwartorzędowego zbiornika wód podziemnych; Ostrożne stosowanie nawozów i środków ochrony roślin Zła jakość wód Zwiększenie zagrożenia powodziowego; ciągi komunikacyjne, wzdłuż których następuje kumulacja zanieczyszczeń zanieczyszczenia powietrza w wyniku niskiej emisji; pogorszenie warunków mieszkania ludności; nadmierne natężenie hałasu wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych Ograniczenia w zagospodarowaniu terenu Ograniczenia w zagospodarowaniu terenu 69 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Reasumując - najważniejsze problemy środowiskowe, które są bazą dla długoterminowej polityki i strategii wdrożeniowej zmierzającej do osiągnięcia założonych celów, to: 1. Ochrona zasobów wodnych poprzez: ¾ poprawę jakości wód powierzchniowych ¾ eliminację zagrożenia wód podziemnych powodowanego sposobem zagospodarowania przestrzennego i stanem środowiska; 2. Zmniejszenie poziomu zanieczyszczeń powietrza, pochodzących ze źródeł mobilnych (dwutlenek azotu, tlenek węgla, benzo-a-piren) , szczególnie przy głównych ciągach komunikacyjnych, stanowiący zagrożenie dla środowiska i zdrowia mieszkańców. 70 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA IV. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA 4.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych 4.1.1. Racjonalizacja użytkowania wody 4.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji 4.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych 4.2. Ochrona powietrza 4.2.1. Ograniczenie emisji do powietrza w jednostkach gospodarczych, instytucjach i obiektach infrastruktury 4.2.2. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa 4.2.3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych 4.3. Ochrona przed hałasem 4.3.1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym 4.3.2. Ochrona przed hałasem generowanym w zakładach działalności gospodarczej 4.4. Ochrona przed promieniowaniem, elektromagnetycznym 4.4.1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego 4.4.2. Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego 4.5. Ochrona wód 4.5.1. Zarządzanie zasobami wodnymi 4.5.2. Ochrona wód 4.5.3. Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna 4.6. Ochrona powierzchni ziemi 4.6.1. Gleby użytkowane rolniczo 4.6.2. Surowce mineralne 4.6.3. Osuwiska 4.7. Gospodarka odpadami 4.8. Zasoby przyrodnicze 4.8.1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych 4.8.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym 4.8.3. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt 4.8.4. Ochrona lasów 4.8.5. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody 4.9. Awarie przemysłowe 4.10. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych 4.11. Koszty finansowe planowanych przedsięwzięć We wcześniejszych rozdziałach przeprowadzono analizę stanu środowiska oraz uwarunkowań społeczno – gospodarczych na terenie gminy Muszyna oraz szczegółowo omówiono poszczególne elementy środowiska. W celu realizacji założeń ochrony środowiska konieczne jest ustalenie głównych zasad polityki ekologicznej w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Wymaga to wyznaczenia: 71 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA • celów ekologicznych – cel po osiągnięciu, którego ma nastąpić poprawa danego elementu środowiska stanowiący ostateczny efekt podejmowanych działań; • kierunków działań – kierunki służące do osiągnięcia wyznaczonych celów ekologicznych; • zadań ekologicznych – konkretne przedsięwzięcia prowadzące do realizacji wyznaczonych kierunków a tym samym celów ekologicznych. Działania te mają charakter długookresowy i winny być realizowane aż do osiągnięcia założonego celu. Z uwagi na długi okres „dochodzenia” do wyznaczonego celu, zaproponowanych zadań należy określić zadania priorytetowe (priorytety ekologiczne) do realizacji jako najpilniejsze. Polityka ekologiczna dla omawianego terenu oparta została na: ª II Polityce Ekologicznej Państwa, ª Programie Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2011 – 2015 – „Nasza Zielona Małopolska” ª istniejących uwarunkowaniach prawnych z uwzględnieniem dostosowania polskiego prawa do prawa wspólnotowego Unii Europejskiej ª Programie Ochrony Środowiska dla powiatu nowosądeckiego na lata 2004-2011. Poniżej przedstawiono cele, kierunki i zadania ekologiczne dla gminy Muszyna w odniesieniu do konkretnych elementów środowiska. Ich realizacja złoży się na wypełnianie zadań określonych w Programie Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego, oraz Programie Ochrony Środowiska dla powiatu nowosądeckiego na lata 2004-2011, co powinno prowadzić do zrównoważonego rozwoju gminy. 4.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi jest jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju. Uwzględniając to założenie określono cel ekologiczny: Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych. 72 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • Racjonalizacja użytkowania wody • Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji • Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 4.1.1. Racjonalizacja użytkowania wody Racjonalizacją użytkowania wody powinny być objęte wszystkie działy gospodarki korzystające z zasobów wody. Konieczne jest, zatem w najbliższej przyszłości ograniczenie zużycia wody przede wszystkim w przemyśle i rolnictwie oraz ograniczenie strat związanych z jej rozprowadzaniem. Krajowy limit został ustalony w zakresie zmniejszenia wodochłonności produkcji o 50 % w stosunku do 1990 r. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działań to: 1. Wprowadzenie normatywów zużycia wody w wodochłonnych dziedzinach produkcji w oparciu o zasadę stosowania najlepszych dostępnych technik – BAT, (przedsiębiorstwa na terenie gminy). 2. Ustalenie normatywnych wskaźników zużycia wody w gospodarce komunalnej stymulujących jej oszczędzanie. 3. Ograniczenie wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych (poza przemysłem spożywczym i niektórymi specjalnymi działami produkcji). Realizacja przez zakłady planów racjonalnego gospodarowania wodą (np. wprowadzających zamknięte obiegi wody). 4.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji Działanie to jest jednym z najważniejszych w polityce ekologicznej państwa gdyż prowadzi do likwidacji zanieczyszczeń, uciążliwości i zagrożeń „u źródła”. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Wprowadzenie powiatowych wskaźników materiałochłonności i odpadowości produkcji. Rozwiązanie to powinno zmobilizować przedsiębiorstwa do stosowania technologii 73 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA odpowiadających wyznaczonym lokalnym normom i bardziej przyjaznych środowisku (zmniejszenie strumienia wytwarzanych odpadów, zwiększenie ponownego wykorzystania surowców odpadowych, rozdzielenie strumienia odpadów). 2. Wprowadzenie ograniczeń dotyczących możliwości składowania odpadów z przemysłu ze wskazaniem właściwej metody ponownego wykorzystania bądź unieszkodliwiania. 3. Wprowadzenie nowych mało odpadowych technologii. 4. Wprowadzenie bodźców ekonomicznych dla przedsięwzięć proekologicznych: ª ulgi podatkowe, ª współfinansowanie przedsięwzięć. 4.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych W polityce energetycznej państwa przewiduje się zmniejszenie w roku 2010 zużycia energii na jednostkę krajowego produktu o 25% w stosunku do 2000 roku. Zakłada się ponadto w roku 2010 osiągnięcie poziomu 7,5% udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii pierwotnej. Poziom ten ma być osiągnięty poprzez odpowiednie wykorzystanie zasobów biomasy, energii wody i wiatru, słońca oraz biogazu z odpadów. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Opracowanie i wdrożenie (zgodnie z Prawem Energetycznym) Gminnego planu zaopatrzenia w energię. Dokument ten powinien określać rozwiązania w tym przedmiocie na obszarze gminy z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska. 2. Wprowadzenie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle i energetyce oraz podniesienie ich sprawności. 3. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych, przede wszystkim poprzez uszczelnienie rurociągów oraz ich właściwą eksploatację. 4. Poprawa parametrów energetycznych budynków - termorenowacja (dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalności cieplnej, właściwa izolacja termiczna ścian - ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z naturalną (cieplejszą), kierunkową orientacją stron świata). 5. Stosowanie indywidualnych liczników ciepła. 6. Zwiększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym zużyciu energii. 74 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 4.2. Ochrona powietrza Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza w gminie są: kotłownie lokalne i paleniska indywidualne oraz transport. Według danych zawartych w „Ocenie jakości powietrza w województwie małopolskim w roku 2003” opracowanej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie – w strefie obejmującej teren powiatu nowosądeckiego, w tym teren gminy, obowiązują dopuszczalne pomiary substancji określone : 9 ze względu na ochronę zdrowia; 9 ze względu na ochronę roślin; System oceny wynika ze „Wskazówek do pierwszej rocznej oceny jakości powietrza” opracowanych przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Zaprezentowana ocena oparta jest o wartości kryterialne zawarte w poniższych tabelach. Tabela 4.1. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona zdrowia Dopuszczalny Dopuszczalny Wartość poziom substancji w powietrzu poziom marginesu Okres uśredniania substancji w Substancja tolerancji powiększony o wyników pomiaru powietrzu w roku margines tolerancji za rok 2003 [ug/m3] 2003 [ug/m3] Benzen Rok kalendarzowy 5 5 10 Jedna godzina 200 70 270 Dwutlenek azotu Rok kalendarzowy 40 14 54 Jedna godzina 350 60 410 Dwutlenek siarki 24 godziny 150 0 150 Ołów Rok kalendarzowy 0,5 0,2 0,7 Ozon 8 godzin 120 0 120 Pył zawieszony 24 godziny 50 10 60 PM10 Rok kalendarzowy 40 3,2 43,2 Tlenek węgla 8 godzin 10000 4000 14000 Dopuszczana częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym 18 razy 24 razy 3 razy 60 dni* 35 razy - *) - Liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym, uśredniona w ciągu ostatnich 3 lat. Jeżeli brak jest wyników pomiarów z 3 lat, podstawę klasyfikacji mogą stanowić wyniki z dwóch lub jednego roku . Dopuszczana częstość przekroczeń poziomu dopuszczalnego odnosi się również przekraczania wartości poziomu dopuszczalnego powiększonej o margines tolerancji. do Tabela 4.2. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona roślin Substancja Tlenki azotu* Dwutlenek siarki Ozon (AOT40) Okres uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy rok kalendarzowy Okres wegetacyjny (1V-31VII) Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu 30 ug/m3 20 ug/m3 24000 ug/m3 *) suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu 75 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA W tabelach poniżej przedstawiono w skrócie zasady zaliczenia strefy do określonej klasy (A, B, C), które zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na ich obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami, co do działań na rzecz poprawy jakości powietrza. Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie. Tabela 4.3. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy jest określony margines tolerancji Poziom stężeń Nie przekraczający wartości dopuszczalnej* Powyżej wartości dopuszczalnej* lecz nie przekraczający wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji Klasa strefy Wymagane działania A B Powyżej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji* C Możliwość przekroczenia wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji* na niektórych obszarach, ocena dla tych obszarów oparta na podstawach uznanych za niewystarczające do zaliczenia strefy do klasy C (do opracowania POP) B/C Brak ª określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych ª określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych oraz wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji ª opracowanie programu ochrony powietrza POP ª określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych oraz potencjalnych obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji (uzyskanych w oparciu o dostępne „niewystarczająco pewne”, lecz wstępnie zaakceptowane, dane i metody) ª przeprowadzenie dodatkowych badań w celu potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) działań na rzecz poprawy jakości powietrza (opracowania POP) *) - z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie dopuszczalnych poziomów Tabela 4.4 - Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy margines tolerancji nie jest określony Poziom stężeń nie przekraczający wartości dopuszczalnej* Powyżej wartości dopuszczalnej* Klasa strefy Wymagane działania A C Brak ª określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych ª działania na rzecz poprawy jakości powietrza opracowanie programu ochrony powietrza POP 76 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Tabela 4.4. – ciąg dalszy Możliwość przekroczenia wartości dopuszczalnej* na niektórych obszarach, ocena dla tych obszarów oparta na podstawach uznanych za niewystarczające do zaliczenia strefy do klasy C (do opracowania POP) A/C ª określenie potencjalnych obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych (uzyskanych w oparciu o dostępne „niewystarczająco pewne”, lecz wstępnie zaakceptowane, dane i metody) ª przeprowadzenie dodatkowych badań w celu potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) działań na rzecz poprawy jakości powietrza (opracowania POP) *) - z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie dopuszczalnych poziomów Ocena jakości powietrza w 2003 roku wykonana została na podstawie: 9 pomiarów prowadzonych w wojewódzkiej sieci monitoringu, w skład której wchodzą stacje automatyczne WIOŚ oraz stacje manualne WIOŚ i WSSE, 9 przez analogię do innej podobnej strefy, która posiada prawidłowo udokumentowany system pomiarowy. Na podstawie wyżej przedstawionych kryteriów w Tabelach poniżej przedstawiono wyniki czystości powietrza w strefie nowosądeckiej, obejmującej również teren gminy Muszyna. Tabela 4.5. Klasyfikacja strefy nowosądeckiej pod kątem ochrony zdrowia Rodzaj zanieczyszczenia Dwutlenek siarki (SO2) Dwutlenek azotu (NO2) Pył zawieszony PM 10 Ołów (Pb) Benzen C6H6 Tlenek węgla CO Ozon O3 Ogólny wynik Symbol klasy dla obszaru strefy nie obejmującego obszarów ochrony uzdrowiskowej dla poszczególnych czasów uśrednienia 24 godz. *) Rok Wynikowa A A A A A A A A A A A A Symbol klasy wynikowej w strefie A A A A A A A A Zalecenia wynikające z oceny: Utrzymanie jakości powietrza w strefie na tym samym lub lepszym poziomie. Tabela 4.6. Klasyfikacja strefy nowosądeckiej pod kątem ochrony roślin Rodzaj zanieczyszczenia Dwutlenek siarki (SO2) Tlenów azotu ( NO2) Ozon O3 Ogólny wynik Symbol klasy dla obszaru strefy nie Symbol obejmującego obszarów parków klasy narodowych wynikowej w strefie A A A A A A Zalecenia wynikające z oceny: Utrzymanie jakości powietrza w strefie na tym samym lub lepszym poziomie. 77 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Wg danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie Delegatura w Nowym Sączu, stan zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy (styczeń 2002 r.) przedstawia tabela 4.7. Tabela 4.7. Stan zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy Muszyna Lp. 1. 2. 3. 4. Nazwa substancji Dwutlenek siarki Dwutlenek azotu Tlenek węgla Pył zawieszony PM 10 Wartość średnioroczna [ug/m3] 3,6 12,5 405,0 17,0 % wartości*) dopuszczalnej 12,0 50,0 20,0 42,5 *) wartości dopuszczalne zgodnie z załącznikiem nr 4 do rozporządzenia MOŚZNiL z dnia 28.04.1998r. w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu Zgodnie z przepisami polskiego prawa ochrona powietrza polega na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszczeń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzonych do powietrza substancji zanieczyszczających w celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymania ich na poziomie dopuszczalnych wielkości. Uwzględniając założenia ochrony powietrza określono cel ekologiczny: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową. W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • Ograniczenie emisji do powietrza w jednostkach gospodarczych, instytucjach i obiektach infrastruktury • Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa • Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 4.2.1. Ograniczenie emisji do powietrza w instytucjach i obiektach infrastruktury jednostkach gospodarczych, W emisji zanieczyszczeń do powietrza dominującą rolę odgrywają sektory wytwarzania i zaopatrzenia w energię, przemysł oraz jednostki gospodarcze, instytucje i obiekty infrastruktury. Skupienie się na ograniczeniu emisji z wymienionych sektorów przyniesie pewne efekty ekologiczne na omawianym terenie. 78 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Modernizacja układów technologicznych oraz montaż urządzeń ograniczających emisję (w takich przypadkach istnieje możliwość wspólnego ubiegania się Urzędów wraz z zakładami o środki finansowe np. z eko – konwersji naszego zadłużenia). 2. Objęcie przez właściwe organy (Starostę) pozwoleniami emisyjnymi (w ramach gospodarczego korzystania ze środowiska) wszystkich zakładów przemysłowych (zarówno dużych jak i małych) nie zwolnionych z obowiązku uzyskania takiego zezwolenia na mocy postanowień art. 220 ust. 2 – ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska.” 3. Wprowadzenie przez właściwe organy (WIOŚ) systemu monitoringu i kontroli emisji zanieczyszczeń na terenie przedsiębiorstw (w razie przekroczeń dopuszczalnych stężeń należy spowodować, za pomocą wszystkich dostępnych środków administracyjnych, zaprzestania emisji). 4. Zachęcanie zakładów do samokontroli poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (ISO 14 000) w obrębie przedsiębiorstwa. 5. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wokół dużych emitorów zanieczyszczeń (strefy te powinny być tworzone z gatunków roślinności o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane). 6. Spalanie węgla lepszej jakości lub zamiana nośnika na bardziej ekologiczny. 4.2.2. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa Tak zwana „niska emisja” zanieczyszczeń powietrza pochodząca z ogrzewnictwa komunalnego stanowi w miastach około 50% ogólnej emisji zanieczyszczeń, zaś na terenach wiejskich około 80%. Źródłem powstawania zanieczyszczeń jest przede wszystkim wykorzystywane w przestarzałych urządzeniach grzewczych paliwo w postaci niskiej jakości węgla, a także różnego typu materiały odpadowe. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Eliminowanie węgla jako paliwa w kotłowniach lokalnych i gospodarstwach domowych, rozpowszechnienie stosowania innych rodzajów paliwa, jak: drewna, a przede wszystkim gazu. 2. Promowanie nowych nośników energii ekologicznej pochodzących ze źródeł odnawialnych – energia słoneczna, wiatrowa. 3. Centralizacja uciepłownienia, prowadząca do likwidacji małych kotłowni i indywidualnych palenisk domowych. 4. Rozbudowa sieci gazowej i zwiększenie liczby odbiorców. 79 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 5. Wspieranie finansowe inicjatyw mieszkańców zmieniających ogrzewanie węglowe na bardziej ekologiczne. 6. Edukacja ekologiczna społeczeństwa na temat wykorzystania proekologicznych nośników energii i szkodliwości spalania materiałów odpadowych (szczególnie tworzyw sztucznych). 4.2.3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych Ruch drogowy jest istotnym zagrożeniem dla środowiska i zdrowia człowieka. Zwiększające się natężenie ruchu, stan dróg oraz stan techniczny pojazdów stanowią źródło zagrożeń, w tym przyczyniają się do wzrostu emisji zanieczyszczeń do powietrza. Dla obszaru miasta i gminy Muszyna oszacowano wielkość obecnej i prognozowanej emisji z pojazdów. Wielkość emisji obliczono posługując się jednostkowymi wskaźnikami emisji przyjętymi w opracowaniach OECD przyjmując na 2015 rok optymistyczne tendencje w obniżaniu jednostkowych emisji. Przy takim założeniu (jak pokazano w tabelach 4.8. i 4.9.) należy się liczyć ze znacznym spadkiem emisji tlenków azotu, węglowodorów, drobnych pyłów i ze znacznym wzrostem emisji dwutlenku węgla . Obliczono wg powyższych zasad także ładunki krytyczne, czyli dopuszczalną emisję z pojazdów (poziom zrównoważonego transportu). Wielkość emisji z pojazdów została oszacowana w ramach opracowania „Prognozy Oddziaływania na Środowisko” do Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego Miejscowości: Dubne, Jastrzębik, Leluchów, Milik, Powroźnik, Szczawnik, Wojkowa, Złockie oraz Żegiestów w Gminie Muszyna przez Instytut Rozwoju Miast w Krakowie. Tabela 4.8. Wielkość emisji z pojazdów na drogach w obrębie gminy Muszyna (w tonach na rok) Drogi w gminie Muszyna Razem Ładunki krytyczne 1995 rok NOx CxHy CO2 2015 rok PM* 143 171 10 441 8,0 14 17 5 220 0,8 NOx 92 CxHy 47 CO2 PM* 22 047 5 PM* - drobne pyły Tabela 4.9. Wielkość emisji z pojazdów na drogach w obrębie miasta Muszyna (w tonach na rok) Drogi w gminie Muszyna Razem Ładunki krytyczne 1995 rok NOx CxHy CO2 2015 rok PM* 43 52 3 163 3,0 4 5 1 582 0,3 NOx 27 CxHy 14 CO2 6 528 PM* 2 PM* - drobne pyły 80 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Jak widać spełnienie podstawowego warunku zrównoważonego transportu w postaci nie przekraczania ładunków krytycznych nie będzie możliwe do 2015 roku. Ładunek krytyczny, czyli poziom zrównoważonego transportu będzie przekroczony w 2015 roku: 9 przeszło 6-krotnie w przypadku tlenków azotu, 9 przeszło 4-krotnie w przypadku dwutlenku węgla, 9 3-krotnie w przypadku węglowodorów, 9 przeszło 6-krotnie w przypadku drobnych pyłów. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Przebudowa dróg o małej przepustowości. 2. Bieżąca modernizacja dróg i ciągów komunikacyjnych. 3. Egzekwowanie reżimów emisji spalin przez pojazdy oraz eliminacja pojazdów o podwyższonej emisji i nie posiadających katalizatorów. 4. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych oraz tworzenie ścieżek rowerowych. 5. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów komunikacyjnych (strefy te powinny być komponowane z gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane). Uwarunkowania prawne Członkostwo w Unii Europejskiej zobowiązuje Polskę do dostosowania aktualnie obowiązujących przepisów do unijnych. Kompleksową regulację w dziedzinie ochrony powietrza stanowi w Unii Europejskiej tzw. dyrektywa ramowa w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza w otoczeniu – 96/62/EC oraz dyrektywy pochodne. Instrumenty prawne wykorzystywane do ograniczenia emisji zanieczyszczeń w Polsce, uwzględniające wymagania dyrektyw UE, to przede wszystkim Prawo Ochrony Środowiska oraz wydane do niego przepisy wykonawcze do najważniejszych należą: ¾ Rozporządzenie Rady Ministrów, w sprawie opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska (Dz. U. 2001 Nr 130 poz. 1453); ¾ Rozporządzenie Ministra Środowiska, zakres i sposób przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. 2002 Nr 204, poz. 1727); ¾ Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2002 Nr 87, poz. 796); 81 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA ¾ Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie sposobów, metod i zakresu dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu, górnych i dolnych progów oszacowania dla substancji o ustalonych poziomach dopuszczalnych oraz metodyk referencyjnych modelowania jakości powietrza (Dz. U. 2002 Nr 87, poz. 798); ¾ Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza (Dz. U. 2002 Nr 115, poz. 1003); ¾ Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2003 Nr 1, poz. 12). Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska art. 87, ocenę jakości powietrza dokonuje się w strefach, które stanowią miasta i aglomeracje o liczbie ludności większej niż 250 tys. oraz obszary powiatów nie wchodzących w skład aglomeracji. Na podstawie art. 89 wojewoda, co roku dokonuje oceny poziomu substancji w powietrzu w danej strefie, a następnie dokonuje klasyfikacji stref. Na podstawie art. 91 POŚ, wojewoda, po zasięgnięciu opinii starostów, określa w drodze rozporządzenia programy ochrony powietrza w strefach. W województwie małopolskim wydzielono 22 strefy (Kraków, Tarnów i Nowy Sącz oraz 19 powiatów ziemskich). 4.3. Ochrona przed hałasem Dane dotyczące zagadnień zanieczyszczenia środowiska hałasem są niedostateczne w stosunku do danych gromadzonych w celu oceny innych zagadnień ochrony środowiska (powietrze, woda, ścieki, odpady). Ostatnie badania wskazują na poszerzanie obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym co w konsekwencji prowadzi do objęcia szkodliwym wpływem hałasu coraz większej liczby ludzi. Wśród szeregu typu źródeł hałasu głównymi sprawcami uciążliwości akustycznej dla środowiska zewnętrznego jest działalność prowadzona na terenie obiektów przemysłowych, ruch drogowy, kolejowy oraz lotniczy. Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska (Dział V, art. 112), „ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, między innymi poprzez utrzymanie hałasu poniżej poziomu dopuszczalnego lub, co najmniej na tym poziomie oraz przez zmniejszenie poziomu hałasu, co najmniej do dopuszczalnego, w przypadku, gdy nie jest on dotrzymany”. Uwzględniając założenia ochrony przed hałasem określono cel ekologiczny: Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku. 82 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • Ochrona przed hałasem komunikacyjnym • Ochrona przed hałasem przemysłowym Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 4.3.1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym Ze względu na stopień zainwestowania, zagospodarowania oraz ukształtowania terenu gminy Muszyna głównym zagrożeniem dla klimatu akustycznego jest emisja hałasu komunikacyjnego, tj. samochodowego z dróg: ♦ nr 971Piwniczna – Muszyna – Krynica Zdrój, ♦ nr 25331 Powroźnik – Tylicz, ♦ nr 25332 Muszyna – Leluchów – granica państwa, ♦ nr 25333 Muszyna – Jastrzębik – Złockie, ♦ nr 25334 Złockie – Szczawnik – Żegiestów oraz linii kolejowej: ♦ Nowy Sącz – Krynica, ♦ Muszyna - Leluchów Mniejsze znaczenie ma emisja hałasu komunalno-bytowego (centra miejscowości). Przedmiotem badań akustycznych wykonanych w dniu 30.07.2002r. było określenie aktualnego stanu i zagrożeń klimatu akustycznego w wybranych miejscach potencjalnie najbardziej narażonych na hałas lub podlegających ochronie, tj. na terenach zabudowy mieszkaniowej lub w strefie ochrony uzdrowiskowej A. Pomiary zrealizowane zostały zgodnie z „Wytycznymi dla służb ochrony środowiska w zakresie ochrony przed hałasem”, jak dla pomiarów dokładnych. Badania akustyczne zostały wykonane w ramach opracowania „Prognozy Oddziaływania na Środowisko” do Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego Miejscowości: Dubne, Jastrzębik, Leluchów, Milik, Powroźnik, Szczawnik, Wojkowa, Złockie oraz Żegiestów w Gminie Muszyna przez Instytut Rozwoju Miast w Krakowie. Wartości poziomu dźwięku w wybranych miejscach na terenie gminy przedstawiono w tabeli 4.10. 83 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Tabela 4.10. Wartości poziomu dźwięku w dniu 30.07.2002r. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Punkt pomiarowylokalizacja Muszyna – rejon stacji PKP przy drodze 25332 Milik – odległość 1 m od drogi 971 Milik – wieś, droga lokalna Powroźnik – 1 m od krawędzi drogi 971 Powroźnik – 50 m od krawędzi drogi 971 Szczawnik – przy drodze 25334 Złockie – granica strefy A – 1 m od drogi 25334 na wysokości Metalowca Złockie – przy Metalowcu, ok. 40 m od drogi 25334 Żegiestów – odległość 1 m od drogi 971 Żegiestów – wieś, droga lokalna Poziom dźwięku W dB (A) 62,9 Przekroczenie poziomu dźwięku [dB] 2,9 65,2 58,8 71,3 59,5 59,8 64,2 5,2 11,3 14,2 52,2 2,2 65,7 59,8 5,7 - Ponadnormatywne oddziaływanie hałasu w porze dziennej stwierdzono: 9 przy drogach powiatowych: 25332 w Muszynie i 25334 w Złockiem; 9 w bezpośrednim sąsiedztwie drogi 971w Miliku, Powroźniku i Żegiestowie. Na pozostałych terenach gminy nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwięku lub nie prowadzono badań akustycznych ze względu na niewielki ruch samochodowy, jaki występuje na drogach gminnych (lokalnych). Poziom hałasu na krawędzi drogi wojewódzkiej nr 971 na odcinkach: Żegiestów – Muszyna i Muszyna – Krynica oszacowano dla 2015 roku. Podstawą obliczeń było istniejące i prognozowane natężenie ruchu. Istniejące i prognozowane natężenie ruchu na wymienionych odcinkach przedstawiono w tabeli 4.11. Tabela 4.11. Istniejące i prognozowane natężenie ruchu na drodze nr 971 na odcinkach: Żegiestów – Muszyna i Muszyna - Krynica Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. ŚRD – 1995r. poj./dobę Żegiestów – Muszyna Samochody osobowe 845 Samochody dostawcze 49 Samochody ciężarowe bez przyczep 25 Samochody ciężarowe z przyczepami 4 Autobusy 55 Ciągniki 7 Motocykle 27 RAZEM 1 012 Muszyna – Krynica Samochody osobowe 2 644 Samochody dostawcze 155 Samochody ciężarowe bez przyczep 145 Samochody ciężarowe z przyczepami 24 Autobusy 170 Ciągniki 19 Motocykle 30 RAZEM 3 187 Rodzaj pojazdu ŚDR – 2000r. poj./dobę ŚDR – 2015r. poj./dobę 1 375 66 31 6 41 3 9 1 531 2 404 72 42 10 41 2 9 2 580 3 622 255 79 50 142 13 17 4 178 6 408 278 107 78 142 10 17 7 040 84 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Do obliczeń poziomu hałasu A Leq wykorzystano prognozowany na 2015 rok ŚDR (poj./dobę) oraz godzinowe natężenie ruchu (P/h) z przedziału czasowego 600 – 2200. Oszacowany poziom hałasu ALeq na krawędzi drogi 971 na odcinku: ♦ Żegiestów – Muszyna wyniesie 61dB. Porównując oszacowane wartości poziomu hałasu z wartościami dopuszczalnego poziomu hałasu (60dB w ciągu dnia) należy stwierdzić, że dopuszczalny poziom hałasu zostanie przekroczony o 1dB. W stosunku do wyników przeprowadzonych w 2002r. pomiarów poziomu dźwięku nastąpi poprawa o 4,7dB. Spełnienia warunku dopuszczalnego poziomu hałasu można się spodziewać w odległości ok. 7 m od krawędzi drogi. ♦ Muszyna – Krynica wyniesie 66dB i przekroczy dopuszczalny poziom hałasu o 6dB. Jednocześnie będzie to spadek o ok. 5dB w stosunku do pomiaru z 2002r. Spełnienia warunków poziomu dopuszczalnego można się spodziewać w odległości co najmniej 12 m od krawędzi jezdni. Poziom hałasu mierzony na krawędzi dróg powiatowych przebiegających przez teren gminy pozostanie taki sam lub wzrośnie nieznacznie w stosunku do wyników pomiarów przeprowadzonych w 2002 roku. Pomimo ponad dwukrotnego wzrostu natężenia ruchu, zakłada się, że jego negatywne oddziaływanie nie wzrośnie poprzez zastosowanie nowych rozwiązań technicznych w pojazdach mechanicznych. Nie szacowano poziomu hałasu dla wsi położonych wzdłuż dróg gminnych (lokalnych). Ustalenia programu przewidują umiarkowany rozwój tych terenów. Należy zatem przypuszczać, że dopuszczalne poziomy dźwięku do 2015r. nie zostaną przekroczone. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Eliminowanie ruchu tranzytowego z obszarów o gęstej zabudowie np. przez budowę obwodnic. 2. Modernizacja i budowa dróg (optymalizacja przebiegu tras komunikacyjnych oraz optymalizacja płynności ruchu). 3. Wspieranie inwestycji ograniczających ujemny wpływ hałasu, mianowicie: budowy ekranów akustycznych i tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej, a także izolacji budynków (np. wymiana okien). 4. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych (głównie wzdłuż dróg wojewódzkich i powiatowych). 5. Integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z problemami zagrożenia hałasem. 85 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 4.3.2. Ochrona przed hałasem generowanym w zakładach działalności gospodarczej Poziom emisji hałasu ze źródeł przemysłowych jest porównywalny z emisją ze środków transportu, jednak na jego oddziaływanie jest narażona mniejsza liczba mieszkańców. Częstą przyczyną złego klimatu akustycznego wokół zakładów przemysłowych jest ich niewłaściwa lokalizacja w stosunku do obiektów sąsiadujących. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Opracowanie map akustycznych, przez właściwe organy, obrazujących rzeczywisty poziom hałasu wokół największych zakładów przemysłowych. 2. Systematyczna kontrola zakładów produkcyjnych, zwłaszcza tych zlokalizowanych w pobliżu jednostek osadniczych lub na ich terenie. 3. Egzekwowanie w zakładach produkcyjnych zmian technologicznych w przypadku przekroczeń emisji hałasu (stosowania obudów dźwiękochłonnych, ekranów oraz tłumików akustycznych). 4. Wyznaczenie stref ochronnych wokół zakładów produkcyjnych , w obrębie których nie należy lokalizować budynków mieszkalnych. 5. Tworzenie pasów zwartej zieleni ochronnej wokół zakładów produkcyjnych. Uwarunkowania prawne Zagadnienia prawne z zakresu ochrony przed hałasem, reguluje przede wszystkim Prawo Ochrony Środowiska wraz z wydanymi do niego przepisami wykonawczymi. Do najważniejszych z nich należą: ¾ Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz. U. 2002 Nr 8 poz. 81); ¾ Rozporządzenie Rady Ministrów, w sprawie wysokości jednostkowych stawek kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu (Dz. U. 2001 Nr 120 poz. 1285); ¾ Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony środowiska przed hałasem (Dz. U. 2002 Nr 179 poz. 1498). Zgodnie z art. 117 Prawa Ochrony Środowiska dokonuje się oceny stanu akustycznego środowiska. Obowiązkowo dla aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tys., oraz dla terenów poza aglomeracjami określonych art. 179 ust. 1. POŚ. Dodatkowo tereny, dla których dokonywana będzie ocena stanu akustycznego środowiska, mogą zostać również określone w powiatowym programie ochrony środowiska. 86 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Na potrzeby oceny stanu akustycznego środowiska tworzone są mapy akustyczne. Na podstawie art. 118 ust. 1 POŚ, starosta sporządza, co 5 lat mapy akustyczne, dla aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców oraz dla terenów określonych w powiatowym programie ochrony środowiska. Na podstawie art. 119 ust. 1 dla terenów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, tworzy się programy działań, których celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego. Dla aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców oraz dla terenów określonych w powiatowym programie ochrony środowiska, programy działań (programy ochrony środowiska przed hałasem) uchwala rada powiatu, a dla terenów, o których mowa w art. 179 ust. 1, programy określa w drodze rozporządzenia wojewoda. Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 7 poz. 78), starostowie w terminie do dnia 30 czerwca 2012 r. powinni sporządzić mapy akustyczne dla terenów określonych w art. 118 ust. 1 POŚ. Rady powiatów w terminie do dnia 30 czerwca 2013 r. powinny uchwalić programy działań określone w art. 119 ust. 1 POŚ. Wojewodowie do dnia 30 czerwca 2007 r. powinni określić programy działań dla terenów, o których mowa w art. 179 ust.1 POŚ. 4.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne może występować wszędzie: w domu, miejscu pracy i wypoczynku. Źródłem tego promieniowania są stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, medyczne urządzenia diagnostyczne i terapeutyczne, urządzenia przemysłowe i gospodarstwa domowego (kuchenki mikrofalowe) oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają urządzenia radiokomunikacji rozsiewczej; stacje nadawcze radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, które emitują do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci radiofal o częstotliwości od 0,1 – 300 MHz i mikrofal od 300 do 300.000 MHz. Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są uregulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi. Do sztucznych źródeł pól elektromagnetycznych zaliczyć należy m. in.: 9 stacje elektroenergetyczne o napięciu 220 kV i o napięciu 110 kV i linie elektroenergetyczne o napięciu: 110 kV, 220 kV, 400 kV. Uciążliwość elektromagnetyczna stacji w zasadzie nie przekracza granic obiektów. W przypadku linii 87 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA elektroenergetycznych maksymalny zasięg strefy ochronnej drugiego stopnia wynosi: dla linii 110 kV - 12 m, dla linii 220 kV - 22 m, natomiast dla linii 400 kV, zgodnie z "Oceną oddziaływania na środowisko...", zasięg strefy ochronnej drugiego stopnia wynosi do 24 m od osi linii w obie strony. 9 pojedyncze nadajniki radiowe; 9 stacje bazowe telefonii komórkowej instalowane na kominach, na budynkach użyteczności publicznej oraz specjalnie w tym celu stawianych wieżach.; 9 szereg urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne pracujących w różnych instytucjach, zakładach pracy, przemyśle, placówkach naukowo-badawczych, ośrodkach medycznych, oraz urządzenia będące w dyspozycji wojska, policji czy straży pożarnej. Uwzględniając założenia ochrony przed promieniowaniem określono cel ekologiczny: Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym. W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego • Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego Osiągnięcie określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowane przez konkretne zadania ekologiczne. 4.4.1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego Na obszarze gminy występują źródła elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego, wytwarzające pola o częstotliwości 50Hz. Są to przede wszystkim: napowietrzne linie 110kV relacji GPZ Piwniczna – GPZ Muszyna –GPZ Krynica, stacja elektroenergetyczna 110/15kV, GPZ Muszyna zlokalizowana na terenie sołectwa Złockie oraz źródła elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego o częstotliwościach radiowych w stacji przemiennikowej TSR Żegiestów Wieś na górze Cypel. Ponadto stacje telefonii komórkowej zlokalizowane są na górze Jaworzyna Krynicka i górze Malnik. Przez obszar gminy przebiegają także trasy napowietrznych linii elektroenergetycznych o znaczeniu lokalnym. Są to linie sieci rozdzielczej średniego napięcia 15kV i niskiego napięcia 3x380/220 V. Elementem pośredniczącym między siecią rozdzielczą średniego a niskiego napięcia są stacje transformatorowo- rozdzielcze 15/0,4kV. Wymienione linie i obiekty infrastruktury elektroenergetyki są także źródłem promieniowania 88 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA o częstotliwości 50Hz – jednak o znacznie słabszym oddziaływaniu na środowisko, niż wymienione poprzednio. W celu określenia wielkości problemu zanieczyszczenia środowiska elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym oraz jego wzrostu, konieczne jest podjecie następujących działań. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego na terenie gminy. 2. Kontrola wprowadzania do środowiska nowych urządzeń emitujących promieniowanie. 4.4.2. Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego Szkodliwe dla ludzi i środowiska oddziaływanie elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego pochodzącego od linii i obiektów elektroenergetycznych, nie będzie występowało na obszarach położonych poza wyznaczonymi strefami technicznymi. Strefy techniczne wzdłuż linii i wokół obiektów elektroenergetycznych wysokiego i średniego napięcia wyznaczono według wymagań obowiązujących przepisów szczególnych. Mają one postać pasów terenu, wolnych od zabudowy i wysokiej roślinności, o szerokościach: a) 40 m – wzdłuż linii napowietrznych 110kV ( po 20 m z każdej strony osi trasy linii), b) 14 m – wzdłuż linii napowietrznych 15kV (po 7 m z każdej strony osi trasy linii), c) 7 m – wokół stacji transformatorowej 15/0,4kV, d) 4 m – wzdłuż linii 0,4kV ( po 2 m z każdej strony osi trasy linii). W przypadku stacji GPZ Muszyna w Złockiem, zasięg szkodliwego oddziaływania elektromagnetycznego promieniowania wytwarzanego przez urządzenia stacji zawiera się w obrębie ogrodzenia stacji, natomiast w przypadku obiektów telefonii komórkowej rozpościera się na znacznej wysokości. Na obszarze objętym programem nie wprowadzono zakazu wznoszenia obiektów telekomunikacji bezprzewodowej, np. maszty lub wieże anten nadajników radiowych. Wymiary stref wokół tych obiektów zależą od ich parametrów technicznych i powinny być ustalane w raportach oddziaływania na środowisko, jeżeli będą one inwestycjami mogącymi pogorszyć stan środowiska (urządzenia radiowe o mocy nadajników większej od 10W i radiolinie). Dla ograniczenia potencjalnego wpływu promieniowania na mieszkańców należy w ramach ochrony podjąć następujące działania: 1. Przestrzeganie granic stref ochronnych zgodnie z ocenami oddziaływania na środowisko dla urządzeń nadawczych. 89 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 2. Współpraca z zakładami energetycznymi w dziedzinie ochrony mieszkańców przed skutkami promieniowania pola elektromagnetycznego pochodzącego z linii i stacji elektroenergetycznych. 3. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań i planach zagospodarowania przestrzennego zagadnień pola elektromagnetycznego. Uwarunkowania prawne Za najistotniejsze przepisy prawne w dziedzinie ochrony przed promieniowaniem należy uznać zapisy ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), Dział VI – Ochrona przed polami elektromagnetycznymi. Według zapisów art. 124 POŚ, wojewoda prowadzi rejestr zawierający informację o terenach, na których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Rejestr ten jest corocznie aktualizowany. Obecnie brak jest stosownych przepisów wykonawczych – rozporządzeń, regulujących szczegółowo zasady ochrony przed promieniowaniem. Ponadto, zagadnienia promieniowaniem ochrony elektromagnetycznym ludzi są i środowiska uregulowane przed niejonizujacym również przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, zagospodarowania przestrzennego oraz przepisami sanitarnymi. 4.5. Ochrona wód Gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych oraz korzystanie z wód reguluje ustawa Prawo Wodne. Zakłada ona gospodarowanie wodami uwzględniające zasadę wspólnych interesów i powinna być realizowana przez współpracę administracji publicznej, użytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczności. Uwzględniając założenia ochrony zasobów wodnych określono cel ekologiczny: Zapewnienie wystarczającej ilości wody o odpowiedniej jakości użytkowej, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią. W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • Zarządzanie zasobami wodnymi • Ochrona wód • Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna 90 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 4.5.1. Zarządzanie zasobami wodnymi Zarządzanie zasobami wodnymi jest jednym z podstawowych zagadnień mających wpływ na rozwój regionu i jakość życia na jego obszarze. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Opracowanie programów zaopatrzenia w wodę na terenie gminy; 2. Opracowanie koncepcji gospodarki wodno – ściekowej, stanowiącej podstawę do dalszych przedsięwzięć w tym zakresie; 3. Wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami wodnymi, obejmującego wody podziemne i powierzchniowe, na terenie gminy. 4. Podejmowanie działań zmierzających do ograniczenia ilości lokalnych ujęć wód powierzchniowych na stokach leśnych, w celu zmniejszenia wysuszania gleb i ochrony przed erozją oraz ochrony lasów. 4.5.2. Ochrona wód Jednym z celów polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie mieszkańcom wody pitnej dobrej jakości. Ważne z tego względu jest utrzymywanie jakości wód podziemnych i powierzchniowych, co najmniej na poziomie wymaganym przepisami. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Wdrożenie systemu zarządzania zasobami wodnymi. 2. Sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej. 3. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne i lokalne). 4. Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu zapewnienia właściwej jakości wody. 5. Ustanowienie stref ochrony wokół ujęć. 6. Wprowadzenie ograniczeń w zagospodarowywaniu terenów ochronnych wód podziemnych oraz ujęć wody. 7. Przeprowadzenie akcji edukacyjno – informacyjnej propagującej optymalizację zużycia wody przez indywidualnych użytkowników (np. gromadzenie wody deszczowej i wykorzystywanie jej na cele agrarne – do podlewania zieleni). 8. Wspieranie działań podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego gospodarowania wodą, w tym eliminowanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych do celów 91 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA przemysłowych (przez branże inne niż np. przemysł spożywczy), oraz przez wprowadzenie zamkniętego obiegu wody w przemyśle. 9. Sukcesywna modernizacja istniejącej sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej (rozdział kanalizacji sanitarnej i deszczowej) i pilna realizacja nowych sieci na terenie gminy. 10. Optymalizacja wykorzystania (dociążenie) oraz modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków w kierunku spełnienia wymagań obowiązującego prawa oraz dyrektyw Unii Europejskiej. 11. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na terenach, gdzie budowa sieci kanalizacji sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn ekonomicznych, bądź bardzo trudna do realizacji ze względów technicznych (ukształtowanie terenu), wsparcie finansowe dla rolników realizujących oczyszczalnie przyzagrodowe. 12. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych i zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz częstotliwości opróżniania. 13. Wnikliwa kontrola punktów zrzutu ścieków przemysłowych. 14. Stopniowe ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko zanieczyszczeń obszarowych (pozostałości chemicznych środków ochrony roślin oraz nawozów) i punktowych (składowiska obornika) pochodzących z działalności rolniczej. 15. Preferowanie użytkowania łąkowego oraz kształtowanie pasów roślinności wzdłuż cieków wodnych. Istotnym zagadnieniem dla prawidłowego funkcjonowania mieszkańców gminy w ramach zrównoważonego rozwoju jest kompleksowe uregulowanie zaopatrzenia w wodę i gospodarki ściekowej. Jak wcześniej wspomniano, gmina nie ma uregulowanej gospodarki wodno-ściekowej. Zakłada się, że rozwiązanie tego problemu na terenie gminy nastąpi w latach 2004 –2007 poprzez: budowę sieci wodociągowej w Muszynie – ul. Słoneczna i Polna (2 km) oraz dzielnica „Wapienne” (2 km), budowę sieci wodociągowej i kanalizacji sanitarnej w Szczawniku – „Poręba” ( 1,5 km), budowę kanalizacji sanitarnej w Muszynie – ul. Grunwaldzka (0,4 km) i osiedle Zapopradzie (1,5 km), budowę kolektora sanitarnego w Jastrzębiku (4,7 km), budowę kanalizacji sanitarnej dla wsi Andrzejówka i Milik (9 km), budowę kanalizacji sanitarnej we wsi Leluchów (1 km), budowę kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków we wsi Wojkowa (1 km), Budowa oczyszczali ścieków we wsiach Andrzejówka i Leluchów. 92 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 4.5.3. Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna Rzeki i potoki płynące przez teren gminy mają charakter rzek górskich i w związku z tym wezbrania i powodzie występują tutaj często, a średnio co 10 lat przybierają rozmiary klęski żywiołowej. Dla przeciwdziałania powstawaniu zagrożeń powodziowych w mieście Muszyna wybudowany został wał przeciwpowodziowy wzdłuż rzeki Poprad. Długość wału wynosi: - wał prawobrzeżny – 1794 mb, - wał lewobrzeżny – 730 mb. Ponadto przewiduje się dalszą budowę wałów o długości 3 km wzdłuż rzeki Poprad w Muszynie, (ulice Kościuszki i Leśna . Potoki i strumienie nie posiadają obwałowań. W ochronie przeciwpowodziowej bardzo ważne jest wprowadzenie kompleksowego systemu ochrony przed powodzią oraz systemu zbiorników retencji wodnej. Ze względu na potencjalne znaczne zagrożenie powodziowe na omawianym terenie, istotne jest podjęcie jak najszybszych działań zmierzających do zwiększenia ochrony przeciwpowodziowej. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Kontrola swobodnego przepływu i udrożnienie koryt rzek i potoków. 2. Budowa małych i średnich zbiorników retencyjnych. 3. Zwiększenie naturalnej retencji zlewni - prowadzenie zalesień i ograniczenie wyrębów lasów, 4. Rekonstrukcja i nadbudowa istniejących budowli ochronnych, 5. Uporządkowanie i ograniczenie systemów melioracyjnych, 6. Wyznaczenie terenów zalewowych i wyłączenie ich z zabudowy, Wszystkie te działania stanowić będą zagrożenie dla naturalnych biocenoz w dolinie rzeki Poprad. Projekty inwestycji przeciwpowodziowych winny być przeanalizowane pod kątem poszanowania wymogów ochrony środowiska i ochrony krajobrazu. W przypadku wystąpienia konfliktów preferowane winny być warianty rozwiązań minimalizujących negatywny wpływ inwestycji na środowisko. Uwarunkowania prawne Główną regulacją prawną odnoszącą się do zagadnień gospodarki wodnej jest ustawa Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 (Dz. U. z 2001 r. Nr 115 poz. 1229). Podstawowymi aktami wspomagającymi są Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) oraz ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków (Dz. U. z 2001 Nr 72 poz. 747). Dodatkowe regulacje w zakresie ochrony wód znajdują się w przepisach wykonawczych do wymienionych ustaw. 93 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Najważniejsze z nich to: ¾ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody (Dz. U. 2002 Nr 8 poz. 79); ¾ Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełniać przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. 2004 Nr 168 poz. 1763); ¾ Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych (Dz.U. z 2004, nr 180, poz. 1687); ¾ Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. 2002 Nr 204 poz. 1728); ¾ Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz. U. 2002 Nr 183 poz. 1530); ¾ Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. 2002 Nr 241 poz. 2093, Dz. U. 2003 Nr 4 poz. 44); ¾ Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wysokości jednostkowych stawek kar za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi (Dz. U. 2001 Nr 146 poz. 1640). 4.6. Ochrona powierzchni ziemi Ochrona powierzchni ziemi zgodnie z zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, polega na zapewnieniu jej jak najlepszej jakości. Uwzględniając założenia ochrony powierzchni ziemi określono cel ekologiczny: Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • Gleby użytkowane rolniczo • Zasoby kopalin 94 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 4.6.1. Gleby użytkowane rolniczo Gleby stanowią bardzo wrażliwy na antropopresję element środowiska. Intensywna degradacja gleb zachodzi przede wszystkim na gruntach ornych położonych na stokach o dużym nachyleniu. Biorąc pod uwagę, klasyfikację bonitacyjną gleb na terenie gminy, ich odczyn pH i stan zanieczyszczenia należy dążyć do racjonalnego wykorzystania tych gleb oraz zapewnienia im właściwej ochrony. W nadchodzących latach wiele gospodarstw zmieni metodę swej produkcji w kierunku rolnictwa ekologicznego, które ma większą szansę zbytu swoich produktów w krajach UE, niż gospodarstwa stosujące znaczne ilości nawozów i środków ochrony roślin. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Zapobieganie zanieczyszczeniu gleb środkami ochrony roślin oraz na skutek działalności przemysłu. 2. Prowadzenie właściwej struktury zagospodarowania przestrzennego (zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wyższych klasach bonitacyjnych wyłączonych z produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o niskiej przydatności rolniczej). 3. Dostosowanie do naturalnego biologicznego potencjału gleb i intensywności produkcji. 4. Podnoszenie jakości i struktury gleb poprzez wykorzystanie kompostu. 5. Ochrona i wprowadzenie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i przydrożnych spełniających rolę przeciwerozyjną. 6. Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się jakości gleb oraz przeciwdziałanie zakwaszaniu. 7. Upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej. 8. Rekultywacja terenów zdegradowanych. 9. Ograniczenie zanieczyszczeń emitowanych do powietrza i wody, rekultywacja składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych. 4.6.2. Surowce mineralne W zakresie zagadnień zasobów kopalin, ważna jest ochrona obszarów perspektywicznych i ochrona złóż udokumentowanych. Zasady prowadzenia wydobycia surowców na terenie Popradzkiego Parku Krajobrazowego określono w Planie Ochrony Parku. 95 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Zapewnienie właściwej rekultywacji terenów poeksploatacyjnych jest konieczne, ze względu na ochronę walorów krajobrazowych i przyrodniczych terenów zdegradowanych. Szczególną uwagę poświęcać się będzie właściwej rekultywacji złóż eksploatowanych w dolinach rzek. Obowiązek rekultywacji spoczywa na użytkowniku złoża. Tam, gdzie jest to możliwe, preferować się będzie wodno - leśny kierunek rekultywacji z przeznaczaniem na cele rekreacyjne. Najistotniejsze znaczenie dla gminy mają wody mineralne uznane za lecznicze rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 18.12.2001 roku (Dz. U. nr 156, poz.1815). Zgodnie z rozporządzeniem w gminie do wód leczniczych zalicza się wody ze złóż zlokalizowanych w Miliku, Muszynie i Żegiestowie. Zastosowanie w lecznictwie znajdują nie tylko wody mineralne uznane za lecznicze ale także wody słabozmineralizowane, charakteryzujące się podwyższoną zawartością składników o szczególnym oddziaływaniu na organizm człowieka. Wody te stanowią bazę surowcową do rozwoju rozlewnictwa, w mniejszym stopniu działalności balneologicznej. Na terenie gminy oprócz otworów wiertniczych udostępniających głębsze horyzonty wodonośne wód mineralnych występuje szereg naturalnych źródeł tych wód. Naturalny wypływ wód mineralnych – zwłaszcza w miejscowościach, które nie prowadzą działalności związanej z lecznictwem – jest nie zagospodarowany. Często źródła obudowane w przeszłości niszczeją, następuje korozja rur, połączenia poziomów wodonośnych i zmieniają się podstawowe parametry fizyko-chemiczne i bakteriologiczne złoża. W tym stanie rzeczy zachodzi pilna potrzeba podjęcia decyzji w sprawie zagospodarowania niewykorzystanych ujęć i ich ochrony. Dalszy rozwój rozlewnictwa będzie wymagał bezwzględnej ochrony zasobów wód podziemnych (leczniczych, mineralnych i słodkich) całego terenu występowania wód mineralnych w porównaniu z zasobami eksploatacyjnymi oraz udzielonymi koncesjami na eksploatację wód leczniczych i pozwoleniami wodno-prawnymi na pobór wód podziemnych. Dla ochrony tych wód niezbędne będzie przestrzeganie reżimów ochrony obowiązujących w wyznaczonych strefach ochrony uzdrowiskowej „A” i „B”. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznych zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w porównaniu z zasobami eksploatacyjnymi oraz udzielonymi koncesjami na eksploatację wód leczniczych i pozwoleniami wodno-prawnymi na pobór wód podziemnych w gminie. 2. Ocena możliwości wykorzystania nie zagospodarowanych wód leczniczych i mineralnych a także rozwoju bazy zasobowej tych wód. 3. Przeprowadzenie waloryzacji zinwentaryzowanych ujęć wód. 4. Waloryzacja wystąpień wód w celu uznania ich za obszary perspektywiczne. 96 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 4.6.3. Osuwiska Bardzo trudne jest określenie warunków geologicznych stoków osuwiskowych dla potrzeb późniejszych prac inżynieryjnych związanych z zagospodarowaniem terenu. Stoki te bardzo często podlegają bowiem ruchom wtórnym i odmładzaniu, przez co deformują okresowo rzeźbę terenu i wpływają na dalsze warunki rozwoju morfologii. Na terenie gminy Muszyna oprócz naturalnych przyczyn powstania osuwisk istotne są skutki złej polityki zagospodarowania przestrzennego wynikające np. z niewłaściwego przebiegu dróg względem stoków. Największe osuwiska w gminie: • przy drodze prowadzącej do przejścia granicznego w Leluchowie – pow. 2,5 ha, • Muszyna – Szczawnik – pow. 2,4 ha. Najistotniejszym zadaniem będzie zabezpieczenie istniejących osuwisk oraz zapobieganie powstawaniu kolejnych, poprzez właściwe zabezpieczanie terenów ze skłonnością do ich powstawania. Działaniem niezbędnym będzie określenie w studiach i kierunkach zagospodarowania przestrzennego - terenów osuwiskowych i podatnych na rozwój ruchów masowych, niedopuszczonych, dopuszczonych i dopuszczonych pod pewnymi warunkami do inwestowania oraz konsekwentne przestrzeganie tych zapisów. Wymaga to wcześniejszych dodatkowych prac i badań specjalistycznych geologiczno-inżynierskich. Likwidacja i zabezpieczenie dalszych ruchów osuwiskowych bardzo często może zawężać się do stabilizacji skarp poprzez odwodnienia gruntu oraz wybudowania odpowiednio zakotwiczonego muru oporowego. Wymaga to wcześniejszego określenia warunków geologiczno-inżynierskich na podstawie specjalistycznych prac i badań. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Określenie w studiach uwarunkowań i kierunkach zagospodarowania przestrzennego obszarów niedopuszczonych (wykluczenie obszarów osuwiskowych z inwestowania) i dopuszczonych pod pewnymi warunkami do inwestowania. 2. Likwidacja istniejących osuwisk oraz zabezpieczanie osuwisk przed ich rozszerzaniem się. 3. Właściwe zagospodarowywanie terenów osuwiskowych (zalesianie, właściwa orka, odwodnienia). 4. Wypracowanie modelowego rozwiązania w zakresie zabezpieczenia przed powstawaniem osuwisk oraz ich usuwania. 5. Inwentaryzacja zjawisk geodynamicznych i doprowadzenie do możliwie pełnej i systematycznej rejestracji tych zjawisk na szczeblu starostwa przy współpracy z urzędem gminy. 97 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Uwarunkowania prawne Zagadnienia prawne z zakresy ochrony powierzchni ziemi, regulują przede wszystkim Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 1994 r Nr 27, poz. 96 z późn. zm. – ustawa z dnia 27 lipca o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze Dz. U. 2001 Nr 110, poz. 1190), ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 1994 r Nr 89, poz. 415 z późn. zm.) oraz ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78 z późn. zm.). Do najważniejszych przepisów wykonawczych należą: ¾ Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie określenia standardów jakości gleby (Dz. U. 2002 Nr 165 poz. 1359); ¾ Rozporządzenie Rady Ministrów, w sprawie określenia organów właściwych w zakresie administracji geologicznej i nadzoru górniczego ( Dz. U. 1998 Nr 162 poz. 1144). 4.7. Gospodarka odpadami Ochrona środowiska przed odpadami powinna być traktowana priorytetowo ponieważ odpady stanowią źródło zanieczyszczenia wszystkich elementów środowiska. Tak też została potraktowana w niniejszym Programie. Gminny Plan Gospodarki Odpadami na lata 2004 – 2011 wraz z prognozą do roku 2015 stanowi integralną część Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Uporządkowanie gospodarki odpadami na terenie gminy ukierunkowane jest na wprowadzenie: • sprawnego systemu odbioru, przetwarzania i składowania odpadów, • minimalizację wytwarzania odpadów • zwiększenie stopnia powtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie odpadów. 4.8. Zasoby przyrodnicze Ochrona zasobów przyrody ma prowadzić do zachowania istniejącego jej stanu (różnorodności gatunkowej) oraz stwarzania warunków do jak najlepszego rozwoju. Uwzględniając konieczność ochrony zasobów przyrody określono cel ekologiczny: Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności oraz odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody. 98 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • • • • • Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt Ochrona lasów Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 4.8.1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych Obszar miasta i gminy Muszyna w całości znajduje się w obrębie Popradzkiego Parku Krajobrazowego. W granicach administracyjnych gminy znajdują się również tereny objęte strefami uzdrowiskowymi „A” i „B”. Rozwój gospodarczy na tych terenach w szczególności pociąga za sobą niebezpieczeństwo degradacji obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, z tego względu ważne jest połączenie systemu rozwoju obszarów cennych przyrodniczo z rozwojem społeczno-gospodarczym. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Ustanawianie użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo - krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu. 2. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych. 3. Przygotowanie planu zabiegów konserwacyjnych i pielęgnacyjnych parków oraz pomników przyrody. 4. Powiązanie przestrzenne prawnych form i działań ochrony przyrody z sąsiadującymi gminami. 5. Tworzenie obszarów chronionych zgodnie z koncepcją sieci ekologicznej NATURA 2000. 4.8.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym Ze względu na gęstnienie sieci infrastruktury w krajobrazie oraz potencjalny rozwój gospodarczy, należy zadbać o uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego oraz studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania, wniosków wynikających z istniejącej lub planowanej lokalizacji terenów chronionych (parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu). 99 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego selektywnego dostępu do terenów wyjątkowo cennych przyrodniczo. 2. Przestrzeganie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem. 3. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkalnego i rekreacyjnego na terenach chronionych. 4.8.3. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt Celem ochrony gatunkowej jest zabezpieczenie dziko występujących gatunków zwierząt szczególnie rzadkich i zagrożonych wyginięciem oraz zachowanie różnorodności gatunkowej. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Opracowania planów ochrony siedlisk gatunków, które są zagrożone. 2. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, celem wskazania cennych przyrodniczo siedlisk, które należy wyłączyć np. z zalesiania. 3. Określenie potrzeb w zakresie reintrodukcji roślin i zwierząt. 4.8.4. Ochrona lasów Istniejące na terenie gminy duże obszary leśne wymuszają podjęcie zdecydowanych działań ochronnych istniejących zasobów w celu zachowania ich funkcji (przyrodniczej, społecznej i gospodarczej). W związku z tym wprowadza się ochronę terenów otwartych – leśnych, poprzez: ♦ zachowanie istniejących ekosystemów leśnych i przywracanie ich ciągłości przestrzennej, ♦ zachowanie polan śródleśnych z ich zbiorowiskami roślinnymi, ♦ zachowanie naturalnych zbiorowisk roślinnych i przypotokowych. Ponadto wprowadzono zakaz zabudowy na tych terenach z wyjątkiem budowli i urządzeń związanych z gospodarką leśną i wodną oraz infrastrukturą techniczną. Wprowadzono również tereny proponowane do zalesienia, a także obudowy biologicznej cieków. Na terenach obudowy biologicznej cieków należy utrzymać istniejące trwałe użytki zielone, zakrzewienia i zadrzewienia oraz wprowadzać nowe zadrzewienia i zakrzewienia. Wymienione tereny tworzą system ekologiczny obszaru, który jest podstawowym elementem ochrony przyrody w obrębie Popradzkiego Parku Krajobrazowego. 100 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Prowadzenie stałego monitoringu środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (choroby, szkodniki). 2. Prowadzenie zalesiania równolegle z działaniami prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów. 3. Zalesianie leżących odłogiem oraz słabych bonitacyjnie użytków rolnych. 4. Stworzenie systemu zachęcającego rolników do zalesiania nieużytków będących ich własnością. 5. Szkolenie prywatnych właścicieli lasów na temat prawidłowych zasad gospodarki leśnej. 6. Rozwój roli ochronnej i buforowej lasów. 4.8.5. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody Gmina Muszyna ma sprzyjające warunki do rozwoju działalności uzdrowiskowej, turystyki i agroturystyki, co może stanowić potencjalne zagrożenie dla terenów przyrodniczych. Kolejnym zagrożeniem jest gospodarka rolna w pobliżu terenów cennych przyrodniczo oraz intensywna zabudowa mieszkaniowa o nieuregulowanej gospodarce ściekowej. Z tego względu ważnym zadaniem będzie wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Promowanie zachowań związanych z codziennym bytowaniem mieszkańców a zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i przyrody. 2. Rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w ramach funkcjonowania obiektów uzdrowiskowych, turystycznych i rekreacyjnych, budownictwa mieszkaniowego oraz prowadzenia działalności rolniczej. 3. Rozwój przyrodniczych ścieżek dydaktycznych. Uwarunkowania prawne Podstawowe regulacje prawne z zakresu zasobów przyrodniczych zawarte są w takich aktach jak, ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 ), ustawa o lasach (Dz. U. z 1991 r. Nr 101, poz. 444 z późn. zm.) , Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), Prawo łowieckie (Dz. U. z 1995 r. Nr 147, poz. 713 z późn. zm. – ustawa z dnia 26 lipca 2001 r. o zmianie ustawy prawo łowieckie Dz. U. 2001 Nr 125 poz. 1366), ustawa o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz. U. z 2001 r. Nr 73, poz. 764) oraz ustawa o ochronie gatunków rolnych i leśnych (Dz. U. z 1995 Nr 16, poz. 78). 101 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Najważniejsze przepisy wykonawcze do wymienionych ustaw to: 1. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie rodzajów i zakresu opracowań ekofizjograficznych (Dz. U. 2002 Nr 155 poz. 1298); 2. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. 2001 Nr 92 poz. 1029); 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie zasad współdziałania Lasów Państwowych ze starostami w zakresie sporządzania planów zalesiania i uproszczonych planów urządzenia lasu, szkoleń, nadzoru nad wykonywaniem prac zalesieniowych oraz dostarczania sadzonek (Dz. U. 2002 Nr 12 poz. 121); 4. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyrąb drzewostanu (Dz. U. 2002 Nr 99 poz. 905); 5. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie rocznych planów łowieckich i wieloletnich łowieckich planów hodowlanych (Dz. U. 2002 Nr 194 poz. 1640); 6. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych zasad przekazywania w zarząd obwodów łowieckich wyłączonych z wydzierżawiania (Dz. U. 2002 Nr 219 poz. 1842); 7. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych oraz określenia okresów polowań na te zwierzęta (Dz. U. 2001 Nr 43 poz. 488). 4.9. Awarie przemysłowe Aktualnie na terenie gminy brak jest zakładów o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowych. Należy jednak wymienić tu PGK Sp. z o.o. w Muszynie (stacja uzdatniania wody), gdzie ze względu na magazynowanie chloru, potencjalnie może wystąpić zagrożenie środowiska. Potencjalnym zagrożeniem środowiska i zdrowia człowieka jest transport substancji niebezpiecznych przez teren gminy. Pod uwagę należy wziąć tu drogę wojewódzką nr 971 oraz linię kolejową Tarnów – Nowy Sącz – Muszyna – granica państwa, znajdujące się w obrębie gminy. Transport materiałów niebezpiecznych odbywa się przeważnie autocysternami. Przewozi się głównie paliwa ciekłe, gaz ciekły (propan-butan) oraz chemikalia (amoniak, chlor). Uwzględniając zagrożenia jakie mogą powstać na terenie gminy, określono cel ekologiczny: Zmniejszanie zagrożenia dla mieszkańców i środowiska z powodu gromadzenia, przechowywania i transportu materiałów niebezpiecznych 102 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Ustawa "Prawo ochrony środowiska" z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Tytuł IV "Poważne awarie ") określa podstawowe zasady zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym. Obowiązki związane z awariami przemysłowymi spoczywają głównie na prowadzącym zakład o dużym lub zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii oraz na organach Państwowej Straży Pożarnej, a także Wojewodzie. Szczegółowy opis obowiązków podaje ustawa Prawo ochrony środowiska. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska realizuje zadania z zakresu zapobiegania występowania awarii przemysłowych poprzez: - kontrolę podmiotów gospodarczych o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii - badanie przyczyn wystąpienia awarii oraz sposobów likwidacji skutków awarii - prowadzenie szkoleń i instruktażu. Kierunki działań: 1. Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii podczas magazynowania i transportu materiałów niebezpiecznych. 4.10. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych Wyznaczone cele ekologiczne i kierunki działań, jakie należy podjąć w zakresie ochrony środowiska na terenie gminy, stanowią podstawę dla realizacji konkretnych zadań na przestrzeni kilkunastu lat. Są to między innymi: 1. edukacja ekologiczna oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju; 2. wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska; 3. wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stanu środowiska, a także systemów pomiarowych zużycia wody i ciepła; 4. realizowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urządzeń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej; 5. urządzanie i utrzymywanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień oraz parków; 6. realizacja przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami; 7. wspieranie działań przeciwdziałających zanieczyszczeniom; 8. profilaktyka zdrowotna dzieci na obszarach, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska; 9. wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii; 103 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 10. wspieranie ekologicznych form transportu; 11. działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpośrednio oddziałujące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególności na prowadzenie gospodarstw rolnych produkujących metodami ekologicznymi położonych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody. Zadania zostały wyznaczone na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego na terenie gminy, przewidywanych kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie planowanych inwestycji z dziedziny „ochrona środowiska”, które realizowane będą przez Urząd Gminy, instytucje obligatoryjnie zajmujące się ochroną środowiska oraz inne jednostki organizacyjne działające na terenie gminy. Z uwagi na szeroki zakres przedsięwzięć koniecznych do osiągnięcia wyznaczonych celów z pośród wszystkich zadań ekologicznych wybrano kilka, które należy realizować w pierwszej kolejności. Ich zestawienie stanowi krótkoterminowy harmonogram - plan operacyjno - realizacyjny Programu Ochrony Środowiska na lata 2004-2007 (Tabela 4.12.). Część pozostałych zadań ekologicznych będzie realizowane w okresie długoterminowym w ramach długoterminowego harmonogramu – planu operacyjnego Programu Ochrony Środowiska na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2015. (Tabela 4.13.). W obu harmonogramach - poszczególnym celom strategicznym i ich kierunkom działań przyporządkowano konkretne zadania priorytetowe z określeniem czasu ich realizacji i instytucje, które powinny je realizować lub współrealizować. Z uwagi na specyfikę niektórych zadań np. edukacja ekologiczna, czy zadania kontrolne będą one realizowane zarówno w ramach harmonogramu krótko i długoterminowego. Pozostałe zadania ekologiczne nie ujęte w żadnym z harmonogramów, a zamieszczone w części opisowej dotyczącej polityki ekologicznej, stanowią dla gminy dodatkową bazę możliwości realizacyjnych w ramach opracowanego Programu Ochrony Środowiska. Ich ewentualne wprowadzenie do harmonogramu może nastąpić na etapie przewidzianym Prawem Ochrony Środowiska (art. 14 ust. 2), po czteroletniej weryfikacji polityki ekologicznej państwa. Bowiem w takim samym cyklu założono przyjmowanie kolejnych etapów realizacji niniejszego Programu Ochrony Środowiska. 104 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.12. Cel strategiczny: Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych Kierunek działania Racjonalizacja użytkowania wody Zadanie priorytetowe 1. Zmniejszenie 2. materiałochłonno ści i odpadowości produkcji 3. 4. Racjonalne gospodarowanie energią elektryczną 5. a) b) Realizacja planów racjonalnego gospodarowania wodą (np. uszczelnienie sieci ,wprowadzanie zamkniętych obiegów wody); Wprowadzanie bodźców ekonomicznych dla przedsięwzięć proekologicznych : a) ulgi podatkowe, b) współfinansowanie Termomodernizacja, bądź remont i docieplenie: a) szkoła podstawowa w Żegiestowie, b) szkoła w Złockiem i Muszynie, Przedszkole w Muszynie, Urząd M iGU w Muszynie, SPZPOZ w Muszynie Podjęcie działań promocyjnych i doradztwa związanego z wdrażaniem pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych Montaż instalacji solarnej do podgrzewania centralnej ciepłej wody i dogrzewania obiektu w: Zespole Szkół Ogólnokształcących w Muszynie, SPZPOZ w Muszynie, Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Złockiem, Szkole w Powroźniku, Szkole w Żegiestowie Okres realizacji Zadanie ciągłe Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 15,0 2005 2006 40,0 2007 40,0 Zadanie ciągłe 2004 Jednostki Realizujące Urząd Miasta i Gminy; Zakłady produkcyjne i 40,0 przemysłowe oraz jednostki i obiekty infrastruktury Urząd Miasta i Gminy, Starostwo Powiatowe Urząd Miasta i Gminy, jednostki prowadzące obiekty 300,0 2006 2,0 2,0 Urząd Miasta i Gminy, Starostwo Powiatowe, 2,0 inwestorzy Urząd Miasta i Gminy 2006-2007 Środki własne jednostek realizujących, kredyty, dotacje Środki jednostek realizujących, dotacje Środki własne, środki unijne WFOŚiGW, budżet państwa 1 000,0 Zadanie ciągłe 2004 Źródła finansowania 115,0 Środki własne jednostek realizujących Środki własne jednostki realizującej, środki unijne, budżet państwa 750,0 105 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacji (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004-2007 T a b e l a 4.12. – ciąg dalszy Cel strategiczny: Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych – ciąg dalszy Kierunek działania Racjonalne gospodarowanie energią elektryczną Zadanie priorytetowe 6. a) b) c) d) e) Budowa bądź przebudowa oświetlenia ulicznego w miejscowościach: Muszyna, ul. Grunwaldzka, Złockie, Muszyna-droga Muszyna – przejście graniczne w Leluchowie (odcinki: ul. Pułaskiego, Ogrodowa i Piłsudskiego), Szczawnik – droga gminna „Poręba”, Muszyna, ul. Rolanda, Ogrodowa, Słoneczna i Polna Okres realizacji Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 2005 2006 2007 Jednostki Realizujące Urząd Miasta i Gminy, Zakład Energetyczny 2004 2004 140,0 224,0 2004-2005 2006 300,0 Źródła finansowania Środki własne jednostki realizującej 200,0 250,0 2006-2007 100,0 320,0 Cel strategiczny: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową) Ograniczenie emisji do powietrza w jednostkach gospodarczych, instytucjach i obiektach infrastruktury 1. 2. 3. Spalanie węgla lepszej jakości lub zamiana nośnika na bardziej ekologiczny Modernizacja układów technologicznych oraz montaż urządzeń ograniczających emisję (w takich przypadkach istnieje możliwość wspólnego ubiegania się Urzędów wraz z zakładami o środki finansowe np. z Eko – konwersji zadłużenia) Stopniowa likwidacja kotłowni wyposażonych w stare, wyeksploatowane kotły opalane węglem oraz szeroka modernizacja technologii w związku z wdrażaniem najlepszych dostępnych technik (BAT). Właściciele mieszkań, Zarządcy budynków Zadanie ciągłe Jednostki gospodarcze, instytucje i inne obiekty infrastruktury Zadanie ciągłe Właściciele obiektów Zadanie ciągłe 30,0 60,0 40,0 40,0 Środki własne jednostek realizujących Środki własne jednostek realizujących, dotacje, fundusze ekologiczne, kredyty Środki własne jednostki realizującej, kredyty, dotacje, fundusze ekologiczne 106 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacji (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004-2007 T a b e l a 4.12. – ciąg dalszy Cel strategiczny: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową) – c. dalszy Kierunek działania Zadanie priorytetowe Okres realizacji Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa 4. 5. 6. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych 7. 8. 9. Wymiana starych wyeksploatowanych kotłów węglowych na nowoczesne wysoko sprawne posiadające atest przyjaznych środowisku Wsparcie finansowe dla mieszkańców zmieniających ogrzewanie węglowe na bardziej ekologiczne Prowadzenie systematycznych akcji edukacji ekologicznej na temat oszczędności energii cieplnej i elektrycznej oraz stosowania proekologicznych nośników energii, szkodliwości spalania materiałów odpadowych w kotłowniach domowych Usprawnienie systemu komunikacyjnego (poprawa nawierzchni i warunków bezpieczeństwa ruchu, modernizacja i rozbudowa dróg) Remonty i modernizacja dróg gminnych i powiatowych w : Szczawniku, Powroźniku, Wojkowej, Dubnem, Leluchowie, Jastrzębiku, Złockiem, Żegiestowie, Andrzejówce (27,1 km) Zadania ciągłe 2005 30,0 2006 40,0 1,0 1,5 50,0 1,5 191,0 900,0 6050,0 99,0 1 200,0 2 200,0 Środki własne jednostki realizującej, kredyty, dotacje, WFOŚiGW Urząd Miasta i Gminy, Właściciele obiektów Środki własne jednostek realizujących oraz dotacje i ulgi Środki własne jednostek realizujących, dotacje Starostwo Powiatowe Urząd Miasta i Gminy, Szkoły, 1,5 Pozarządowe organizacje ekologiczne 7330,0 Przebudowa i modernizacja nawierzchni ulic w Muszynie (5,5 km) 2004-2007 Właściciele obiektów 50,0 Zadanie ciągłe 2004-2007 Źródła finansowania 2007 Zadanie ciągłe Zadanie ciągłe Jednostki Realizujące 500,0 GDDKiA, WZD, PZD, Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostki realizującej Urząd Miasta i Gminy, Starostwo Powiatowe, PZD Środki własne jednostek realizujących, budżet państwa SAPARD Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostki realizującej, budżet państwa środki unijne 107 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacji (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004-2007 T a b e l a 4.12. – ciąg dalszy Cel strategiczny: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową) – c. dalszy Kierunek działania Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych Zadanie priorytetowe 10. Modernizacja nawierzchni drogi i chodnika Al. Zdrojowej (2 km) 11. Poszerzenie ulicy Krótkiej (0,3 km) 12. Przebudowa chodnika przy drodze wojewódzkiej 971 w Żegiestowie (4,0 km) 13. Przebudowa ciągu pieszo-rowerowego w Złockiem (2 km) 14. Przebudowa chodników na os. Piłsudskiego w Muszynie (3 km) 15. Modernizacja chodnika na wale przeciwpowodziowym (2 km) 16. Budowa mostów na: a) p. Jastrzębik w Muszynie, b) rz. Muszynka w Muszynie Okres realizacji Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 2005 2006 Jednostki Realizujące 2007 Urząd Miasta i Gminy 2006 1 000,0 2006-2007 2004-2005 250,0 340,0 250,0 Urząd Miasta i Gminy, WZD 340,0 Urząd Miasta i Gminy 2005 2005-2006 600,0 200,0 2006 Środki własne jednostki realizującej, budżet państwa środki unijne Środki własne jednostek realizujących. budżet państwa Środki własne jednostki realizującej, środki unijne 500,0 300,0 Urząd Miasta i Gminy 2005 2007-2008 Źródła finansowania 300,0 1 250,0 Środki własne jednostki realizującej, dotacje 108 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacji (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004-2007 T a b e l a 4.12. – ciąg dalszy Cel strategiczny: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową) – c. dalszy Kierunek działania Zadanie priorytetowe 17. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych oraz tworzenie ścieżek rowerowych i spacerowych: a) Budowa ścieżki rowerowej Żegiestów – Palenica – Szczawnik, b) Budowa ścieżki rowerowej Leluchów – Dubne – Wojkowa. Okres realizacji Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 2005 2006 2007 Urząd Miasta i Gminy, Pozarządowe organizacje ekologiczne Zadanie ciągłe 2006 2007 Jednostki Realizujące 400,0 Źródła finansowania Środki własne jednostek realizujących, środki unijne, fundusze ekologiczne 1 500,0 Cel strategiczny: Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego i hałasu pochodzącego z obiektów działalności gospodarczej Ochrona przed hałasem komunikacyjnym 1. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych przechodzących przez teren gminy Zadanie ciągłe Właściciele i zarządcy obiektów: Wojewódzki Zarząd Dróg, Powiatowy Zarząd Dróg) oraz WIOŚ, Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy, Środki własne jednostek realizujących 109 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.12.ciąg dalszy Cel strategiczny: Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego i hałasu pochodzącego z obiektów działalności gospodarczej – ciąg dalszy Kierunek działania Ochrona przed hałasem komunikacyjnym Zadanie priorytetowe 2. 3. Wprowadzenie do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zapisów sprzyjających ograniczeniu zagrożenia środowiska hałasem Wprowadzanie rozwiązań bezpośrednio ograniczających wpływ hałasu na mieszkańców, mianowicie: budowy ekranów akustycznych i tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej, a także izolacji budynków (np. wymiana okien) Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych (zwłaszcza zlokalizowanych w pobliżu zabudowy mieszkalnej) Okres realizacji Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 2005 2006 2007 Jednostki Realizujące Źródła finansowania 2004 Właściciele i zarządcy obiektów Środki własne jednostek realizujących Ochrona przed 4. hałasem pochodzącym z Zadanie ciągłe obiektów działalności gospodarczej Cel strategiczny: Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym WIOŚ Środki własne jednostek realizujących Inwentaryzacja 1. źródeł promieniowania elektromagnetycz nego Preferowanie 2. niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego Starostwo Powiatowe Urząd Miasta i Gminy Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego oraz kontrola wprowadzania do środowiska nowych urządzeń emitujących promieniowanie Współpraca z zakładami energetycznymi, jednostkami telefonii komórkowej, stacjami przekaźnikowymi RTV w dziedzinie ochrony mieszkańców przed oddziaływaniem promieniowania elektromagnetycznego Zadanie ciągłe Zadanie ciągłe Zadanie ciągłe Zakłady Energetyczne, jednostki telefonii komórkowej, stacje przekaźnikowe TRV, Starostwo Powiatowe Urząd Miasta i Gminy 110 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.12.ciąg dalszy Cel strategiczny: Zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości wody do picia, dążenie do zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowej wody, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią Kierunek działania Zarządzanie zasobami wodnymi i ochrona wód Zadanie priorytetowe 1. 2. 3. 4. 5. 6. Wdrożenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami wodnymi obejmującego wody podziemne i powierzchniowe Wprowadzanie zapisów do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego chroniących obszary szczególnie wrażliwe (doliny rzeczne, obszary płytkiego zalegania wód podziemnych) przed zainwestowaniem i rygorystyczne przestrzeganie tych zapisów Edukacja ekologiczna mieszkańców gminy w zakresie właściwej lokalizacji i przechowywania obornika, gnojowicy, itp. Założenie ewidencji zbiorników bezodpływowych Prowadzenie bieżących kontroli stanu technicznego zbiorników bezodpływowych oraz częstotliwości ich opróżniania Ograniczenie ilości lokalnych ujęć wód powierzchniowych na stokach leśnych, w celu zmniejszenia wysuszania gleb i ochrony przed erozją oraz ochrony lasów Okres realizacji Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 2005 2006 2007 Zadanie ciągłe Jednostki Realizujące Źródła finansowania Jednostki zajmujące się ochroną wód i gospodarką wodną Środki własne jednostek realizujących Urząd Miasta i Gminy Środki własne ODR ; Urząd Miasta i Gminy Środki własne Zadanie ciągłe Zadanie ciągłe 1,0 2,0 2,0 2,0 Urząd Miasta i Gminy 2004-2005 Zadanie ciągłe Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy Nadleśnictwo Piwniczna Środki własne 111 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.12.ciąg dalszy Cel strategiczny: Zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości wody do picia, dążenie do zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowej wody, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią – ciąg dalszy Kierunek działania Budowa i modernizacja ujęć wody oraz budowa i modernizacja sieci wodociągowych Budowa nowych oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnych Zadanie priorytetowe 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków 17. Modernizacja ujęć wody oraz modernizacja sieci wodociągowych na terenie gminy Budowa sieci wodociągowej w Szczawniku – „Poręba” (1,5 km) Budowa sieci wodociągowej w Muszynie (ul. Słoneczna i Polna – 2 km), osiedle Wapienne – 2 km Budowa kanalizacji sanitarnej w Muszynie – osiedle Zapopradzie (1,5 km) Budowa kolektora sanitarnego w Jastrzębiku (4,7 km) Budowa kanalizacji sanitarnej w Muszynie, ul. Grunwaldzka (0,4 km) Budowa kanalizacji sanitarnej w Szczawniku – „Poręba” (1,5 km) Budowa oczyszczalni ścieków (przep. 260 m3/dobę) i sieci kanalizacji sanitarnej (9 km) dla wsi Andrzejówka i Milik Budowa kanalizacji sanitarnej (1 km) i oczyszczalni ścieków dla wsi Leluchów Budowa kanalizacji sanitarnej ( 1 km) i oczyszczalni ścieków dla wsi Wojkowa Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach nie przeznaczonych do skanalizowania Okres realizacji Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 2005 2006 2007 Zadania ciągłe Jednostki Realizujące Urząd Miasta i Gminy Źródła finansowania Środki własne, Środki własne 2005 300,0 2005-2006 200,0 2004 935,0 2004 1 100,0 Urząd Miasta i Gminy 120,0 2005 150,0 2005 300,0 2005-2006 2 500,0 Środki własne jednostki realizującej, środki unijne, NFOŚiGW, WFOŚiGW Właściciele obiektów mieszkalnych Środki własne inwestorów, fundusze ekologiczne 2 500,0 2007-2008 1 300,0 2007-2008 1 300,0 Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy 112 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.12.ciąg dalszy Cel strategiczny: Zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości wody do picia, dążenie do zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowej wody, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią – ciąg dalszy Kierunek działania Ochrona przeciwpowodzio wa i mała retencja Zadanie priorytetowe 18. Wyznaczenie i ujęcie w studiach i kierunkach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych 19. Budowa umocnień brzegów i potoków górskich oraz budowli hydrotechnicznych 20. Regulacja potoków 21. Budowa wałów przeciwpowodziowych na rzece Poprad ul. Kościuszki i Leśna w Muszynie wraz z mostem i kładką (3 km) 22. Utrzymanie i konserwacja urządzeń melioracji podstawowej Okres realizacji Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 2005 2006 2007 Zadanie ciągłe Zadania ciągłe 400,0 600,0 600,0 Jednostki realizujące Urząd Miasta i Gminy Środki własne RZGW w Krakowie Budżet państwa; fundusze UE, NFOŚiGW; WFOŚiGW Fundusze UE Budżet państwa Fundusze UE Budżet państwa 600,0 MZMiUW i RZGW w Krakowie Zadania ciągłe MZMiUW w Krakowie 2007-2011 Zadanie ciągłe 3 000,0 200,0 250,0 300,0 300,0 Źródła finansowania MZMiUW w Krakowie Budżet państwa WIOŚ, WIOR Środki własne jednostek realizujących Środki własne jednostek realizujących Cel strategiczny: Ochrona powierzchni ziemi i właściwe wykorzystanie gleb Ochrona gleb użytkowanych rolniczo 1. 2. 3. Ocena jakości gleby i ziemi oraz obserwacja zmian w ramach państwowego monitoringu środowiska Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się jakości gleb oraz zakwaszeniu Ochrona gruntów rolnych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Zadanie ciągłe Zadanie ciągłe Zadanie ciągłe ODR, Urząd Miasta i Gminy, Właściciele gruntów Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostki 113 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.12.ciąg dalszy Cel strategiczny: Ochrona powierzchni ziemi i właściwe wykorzystanie gleb – ciąg dalszy Kierunek działania Racjonalne zużycie środków ochrony roślin i nawozów Wdrażanie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej Prowadzenie gospodarki rolnej pod kątem skutecznego zabezpieczenia przed erozją Ochrona zasobów kopalin Zadanie priorytetowe 4. 5. 6. 7. 8. 9. Ochrona wód leczniczych Wapnowanie gleb zgodnie z wynikami badań gleb wykorzystanych rolniczo Upowszechnienie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych Opracowanie i wdrażanie zasad racjonalnej gospodarki rolnej na terenach zagrożonych erozją Wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych Uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego wszystkich złóż w granicach ich udokumentowania Bieżąca rekultywacja terenów poeksploatacyjnych 10. Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznych zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w porównaniu z zasobami eksploatacyjnymi oraz udzielonymi koncesjami na eksploatację wód leczniczych Okres realizacji Zadanie ciągłe Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 2005 20,0 2006 30,0 2007 40,0 Jednostki Realizujące Źródła finansowania Rolnicy Środki własne jednostek realizujących ODR, Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostek realizujących 40,0 Zadanie ciągłe 1,0 1,5 1,5 1,5 Zadanie ciągłe - 3,0 1,5 ODR, 1,5 Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostek realizujących Zadanie ciągłe 20,0 30,0 30,0 Nadleśnictwo 30,0 Piwniczna Urząd Miasta i Gminy Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostek realizujących Środki własne jednostki Urząd Miasta i Gminy RZWG w Krakowie Środki własne; Fundusze UE, NFOŚiGW; WFOŚiGW Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostek realizujących, budżet państwa Zadania ciągłe Zadanie ciągłe 2005-2006 5,0 5,0 114 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacji (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004-2007 T a b e l a 4.12. – ciąg dalszy Cel strategiczny: Ochrona powierzchni ziemi i właściwe wykorzystanie gleb – ciąg dalszy Kierunek działania Ochrona wód leczniczych Zadanie priorytetowe 11. Ocena możliwości wykorzystania nie zagospodarowanych wód leczniczych i mineralnych a także rozwoju bazy zasobowej tych wód 12. Opracowanie kart punktowych i liniowych ognisk zanieczyszczeń wód leczniczych i mineralnych Zapobieganie powstawaniu osuwisk na terenie gminy 13. Opracowanie wykazu terenów predysponowanych do osuwania się ziemi 14. Bieżąca rejestracja nowych osuwisk oraz aktualizacja opracowanego wykazu terenów osuwiskowych 15. Rozpoznanie geologiczno-inżynierskie terenów osuwiskowych i predysponowanych do osuwania się oraz zamieszczenie wyników tego rozpoznania w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego 16. Opracowanie szczegółowego planu likwidacji osuwisk oraz zabezpieczenie przed ich rozszerzaniem się 17. Wykonanie rozpoznania geologicznoinżynierskiego osuwisk przeznaczonych do likwidacji oraz zabezpieczenie przed ich rozszerzaniem się Okres realizacji Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 2005 2005-2007 4,0 2005-2006 3,0 2005 Zadanie ciągłe 2006 2007 6,0 Jednostki Realizujące RZWG w Krakowie, Uzdrowiskowe Zakłady 6,0 Górnicze, Starostwo Powiatowe Starostwo Powiatowe Urząd Miasta I Gminy 5,0 Urząd Miasta i Gminy Starostwo Powiatowe 10,0 Środki własne jednostek realizujących, budżet państwa Środki własne jednostek realizujących, budżet państwa Środki własne jednostek realizujących Urząd Miasta i Gminy - 0,7 0,7 2005-2007 5,0 5,0 2005-2006 3,0 4,5 0,5 Urząd Miasta i Gminy Środki Powiatu, Budżet Gminy Starostwo Powiatowe Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostek realizujących Środki własne jednostek realizujących, budżet państwa 5,0 Urząd Miasta i Gminy, 2004-2007 Źródła finansowania 115 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.12.ciąg dalszy Cel strategiczny: Ochrona powierzchni ziemi i właściwe wykorzystanie gleb – ciąg dalszy Kierunek działania Zapobieganie powstawaniu osuwisk na terenie gminy Zadanie priorytetowe 18. Likwidacja istniejących osuwisk oraz zabezpieczenie terenów osuwiskowych przed rozszerzaniem się osuwisk, tym: 9 Opracowanie projektów i dokumentacji likwidacji i zabezpieczeń osuwisk 9 Likwidacja osuwiska wraz z przebudową odcinka drogi prowadzącej do przejścia granicznego w Leluchowie 19. Rozpoznanie i wytypowanie na terenie gminy terenów osuwiskowych przeznaczonych do zalesienia i zakrzewienia oraz opracowanie programu zabezpieczenia tych osuwisk przez zalesienie i zakrzewienie Okres realizacji 2004-2005 2004-2005 Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 2005 2 650,0 1,5 2006 2007 Źródła finansowania Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy, PIG Środki własne jednostek realizujących, budżet państwa 2 650,0 Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy, Nadleśnictwo Piwniczna 2,5 20. Wykonanie prac zalesienia i zakrzewienia terenów osuwiskowych 2005-2007 Jednostki Realizujące 10,0 10,0 12,0 Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy, Nadleśnictwo Piwniczna Środki własne jednostek realizujących, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych Środki własne jednostek realizujących, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych 116 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.12.ciąg dalszy Cel strategiczny: Ochrona i utrzymanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych Kierunek działania Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych Zadanie priorytetowe 1. 2. 3. Integracja 4. aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym 5. 6. Przestrzeganie 7. zasad utrzymania stylu architektury obiektów Ochrona 8. elementów środowiska przyrodniczokulturowego 9. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych i konserwacyjnych parków i pomników przyrody Rozpoznanie przyrodnicze wskazanych do objęcia ochroną obszarów i obiektów pomnikowych Aktualizacja Planu Ochrony Popradzkiego Parku Krajobrazowego Stymulowanie rozwoju turystyki i rekreacji na obszarach dotychczas mniej zagospodarowanych: a) Centrum rekreacji i wypoczynku na Zapopradziu – ul. Zdrojowa w Muszynie Przestrzeganie procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem Turystyczne i rekreacyjne zagospodarowanie doliny potoku Szczawnik Okres realizacji Zadanie ciągłe Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 2005 2006 2007 Urząd Miasta i Gminy 1,0 1,0 1,0 1,0 Urząd Miasta i Gminy Zadanie ciągłe PPK 2005 2004-2005 875,0 500,0 500,0 2005 Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostki realizującej Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostki realizującej Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostki realizującej Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostki realizującej Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostki realizującej 500,0 600,0 Zadanie ciągłe Rewitalizacja zamku w Muszynie 2006-2009 625,0 625,0 Środki własne jednostek realizujących, Środki własne NFOŚiGW WFOŚiGW Środki własne jednostek realizujących Środki własne jednostki realizującej Zadanie ciągłe 2005-2007 Źródła finansowania Urząd Miasta i Gminy 875,0 Przebudowa centrum Powroźnika Uwzględnianie w planach miejscowych zagospodarowania przestrzennego zapisów dot. Zachowania tradycyjnych układów miejscowości oraz specyficznych form zabudowy, itp. Jednostki Realizujące 117 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.12.ciąg dalszy Cel strategiczny: Ochrona i utrzymanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych – ciąg dalszy Kierunek działania Zadanie priorytetowe Okres realizacji Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 2005 2006 2007 Ochrona elementów środowiska przyrodniczokulturowego 10. Przystosowanie zespołu podworskiego do funkcji kulturotwórczej Ochrona kompozycji układów zieleni 12. Ochrona otoczenia obiektów zabytkowych i bieżąca pielęgnacja zieleni Zadanie ciągłe 5,0 8,0 8,0 8,0 Ochrona lasów 13. Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (choroby szkodniki) Zadanie ciągłe 20,0 30,0 30,0 30,0 11. Zachowanie elementów małej architektury (np. kapliczki przydrożne) 14. Nadzorowanie procesu zalesiania równolegle z działaniami prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów 15. Zachęcanie rolników do racjonalnego zalesiania śródleśnych nieużytków będących ich własnością Rozwój sieci szlaków turystycznych i ścieżek przyrodniczych 16. Stworzenie układu przyrodniczych ścieżek dydaktycznych: a) budowa alejek spacerowych na górze Baszta Jednostki Realizujące Urząd Miasta i Gminy 2007 Zadanie ciągłe 1 500,0 Urząd Miasta i Gminy 2,0 3,0 3,0 Zadanie ciągłe Zadania ciągłe Zadanie ciągłe 2004 2,0 5,0 335,0 20,0 3,0 20,0 3,0 Właściciele obiektów; Urząd Miasta i Gminy Źródła finansowania Środki własne jednostki realizującej Środki własne jednostki realizującej Środki własne jednostek realizujących Nadleśnictwo Piwniczna Środki własne jednostek realizujących Nadleśnictwo Piwniczna Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostek realizujących, dotacje Starostwo Powiatowe, WFOŚiGW, 3,0 Nadleśnictwo, prywatni środki unijne właściciele Urząd Miasta i Gminy, Zarząd PPK, 20,0 Pozarządowe organizacje ekologiczne Środki własne jednostek realizujących, budżet państwa, środki unijne 118 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4. 12. – Ciąg dalszy Cel strategiczny: Ochrona i utrzymanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych – ciąg dalszy Kierunek działania Rozwój sieci szlaków turystycznych i ścieżek przyrodniczych Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody Zadanie priorytetowe 17. Rozwój tras turystyki rowerowej i pieszej z wykorzystaniem przejść małego ruchu granicznego: a) Budowa kładki przez Poprad w Miliku, b) Budowa kładki przez Poprad w Żegiestowie 18. Włączenie w akcję edukacji ekologicznej proekologicznych organizacji pozarządowych 19. Promowanie zachowań związanych z codziennym bytowaniem mieszkańców zgodnych z zasadami ochrony przyrody i krajobrazu Okres realizacji Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tys. zł) 2004 2005 2006 2007 Środki własne jednostki realizującej, środki unijne Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy 8,0 ODR, Nadleśnictwo Piwniczna Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy, 5,0 Szkoły Środki własne jednostek realizujących, dotacje 500,0 2007-2008 500,0 Zadanie ciągłe 3,0 8,0 5,0 8,0 5,0 Źródła finansowania Urząd Miasta i Gminy 2007-2008 Zadanie ciągłe Jednostki Realizujące Środki własne jednostek realizujących, dotacje 119 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2015. Cel strategiczny Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych Kierunek działania Lata realizacji Jednostka realizująca Źródła finansowania Zaniechanie nieuzasadnionego wykorzystywania wód podziemnych na cele przemysłowe Zadanie ciągłe Zakłady przemysłowe, WIOŚ Zmniejszenie 2. materiałochłonności i odpadowości produkcji Stosowanie bodźców ekonomicznych dla przedsięwzięć proekologicznych (ulgi podatkowe, możliwości współfinansowania); Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych Poprawa parametrów energetycznych budynków – termo renowacja (dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalności cieplnej, właściwa izolacja termiczna ścian – ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z naturalną (cieplejszą), kierunkową orientacją stron świata); Stosowanie indywidualnych liczników ciepła Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy Właściciele i zarządcy i budynków Środki własne jednostek realizujących, dotacje Środki własne jednostek realizujących (ulgi podatkowe) Środki własne jednostek realizujących, dotacje, kredyty Zadanie ciągłe Właściciele i zarządcy i budynków Stopniowe zwiększanie udziału energii otrzymanej z surowców odnawialnych w całkowitym zużyciu energii; Zadanie ciągłe Racjonalizacja użytkowania wody Zadanie priorytetowe 1. 3. 4. 5. Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową) T a b e l a 4.13. Ograniczenie emisji do 1. powietrza w jednostkach gospodarczych, instytucjach i obiektach 2. infrastruktury Wprowadzenie systemu monitoringu i kontroli emisji zanieczyszczeń na terenie przedsiębiorstw (w razie przekroczeń dopuszczalnych stężeń należy spowodować, za pomocą dostępnych środków administracyjnych zaprzestania emisji); Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wokół dużych emitorów zanieczyszczeń (strefy te powinny być tworzone z gatunków roślinności o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane); 2010 Zadanie ciągłe Środki własne jednostek realizujących, dotacje, kredyty Urząd Miasta i Gminy, Środki własne Zakłady przemysłowe, jednostek właściciele i zarządcy i realizujących, dotacje, budynków kredyty Starostwo Powiatowe, Środki własne WIOŚ jednostek Urząd Miasta i Gminy, realizujących, dotacje, Właściciele emitorów – Środki własne zakłady przemysłowe jednostek realizujących, 120 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2015. Cel strategiczny Kierunek działania Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową)- ciąg dalszy Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych Zadanie priorytetowe Źródła finansowania Sukcesywna zamiana węgla na alternatywne nośniki ciepła (gaz, brykiet drzewny, brykiety drzewne, biomasa); Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy, Mieszkańcy Środki własne jednostek realizujących, dotacje 2. Wsparcie finansowe dla mieszkańców zmieniających ogrzewanie węglowe na bardziej ekologiczne; Zadanie ciągłe Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy 3. Edukacja ekologiczna społeczeństwa na temat wykorzystania proekologicznych nośników energii i szkodliwości spalania materiałów odpadowych Zadanie ciągłe 4. Budowa nowych dróg i obiektów mostowych oraz kontynuacja modernizacji przebudowy dróg oraz odbudowy sieci drogowej i zlokalizowanych w jej ciągu mostów: Dokończenie budowy mostu na rz. Muszynce w Muszynie, ul. Grunwaldzka – Słoneczna, remont mostu – w Muszynie, Al. Zdrojowa Wspieranie budowy infrastruktury rowerowej poprzez budowę nowych tras rowerowych i modernizacje istniejących Zadania ciągłe Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy, Szkoły, pozarządowe organizacje ekologiczne Urząd Miasta i Gminy, GDDKiA, WZD, PZD Środki własne jednostek realizujących (dotacje, ulgi, zwolnienia podatkowe) Środki własne jednostek realizujących, dotacje Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów komunikacyjnych (strefy te powinny być komponowane z gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane). Wspieranie inwestycji ograniczających wpływ hałasu, mianowicie: budowy ekranów akustycznych i tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej, a także izolacji budynków (np. wymiana okien); Prowadzenie monitoringu hałasu wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych przechodzących przez teren gminy Zadanie ciągłe Integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z problemami zagrożenia hałasem; 6. 7. 8. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym Jednostka realizująca 1. 5. Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku Lata realizacji T a b e l a 4.13.- ciąg dalszy 1. 2. 3. 2008 2009 Zadanie ciągłe Środki własne jednostek realizujących, dotacje, kredyty Urząd Miasta i Gminy, Pozarządowe organizacje ekologiczne Urząd Miasta i Gminy, WZD, PZD, Środki własne jednostek realizujących, dotacje, Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy, GDDKiA, WZD, PZD, 2011 GDDkIA, PZD, WZD, WIOŚ Środki własne jednostek realizujących, dotacje, kredyty Środki własne jednostek realizujących, dotacje Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostek realizujących, -* 121 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2008 –2011 z perspektywą na lata 2012 –2015. Cel strategiczny Kierunek działania Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku – ciąg dalszy Ochrona przed hałasem generowanym w zakładach działalności gospodarczej Zadanie priorytetowe 4. 5. 6. Ochrona Inwentaryzacja źródeł mieszkańców przed promieniowania promieniowaniem elektromagnetycznego Elektromagnetycznym Zapewnienie mieszkańcom odpowiedniej jakości ilości wody do picia, dążenie do zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowe wód, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią 1. Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych (zwłaszcza zlokalizowanych w pobliżu zabudowy mieszkalnej) i egzekwowanie warunków decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu; Egzekwowanie na zakładach zmian technologicznych w przypadku przekroczeń emisji hałasu (stosowania obudów, dźwiękochłonnych, ekranów oraz tłumików akustycznych); Tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej wokół zakładów Lata realizacji Jednostka realizująca Zadanie ciągłe WIOŚ Zadanie ciągłe Zakłady przemysłowe, Starostwo Powiatowe, WIOŚ Zakłady przemysłowe Zadanie ciągłe Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego oraz kontrola wprowadzania do środowiska nowych urządzeń emitujących promieniowanie Zadanie ciągłe Starostwo Powiatowe Urząd Miasta i Gminy Współpraca z zakładami energetycznymi w dziedzinie ochrony mieszkańców przed oddziaływaniem promieniowania elektromagnetycznego; Zadanie ciągłe Zakład Energetyczny Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy Budowa nowych sieci wodociągowych oraz sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej; Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy 2. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne i lokalne); Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy, właściciele sieci 3. Budowa i modernizacja ujęć wody oraz stacji uzdatniania w celu dostosowania jakości wody do picia do wymagań prawnych; Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy 4. Uruchomienie procedur formalno –prawnych w celu ustanowienia stref ochrony wokół ujęć; Zadanie ciągłe Właściciele ujęć Preferowanie 2. niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania Elektromagnetycznego Zarządzanie zasobami 1. wodnymi i Ochrona wód T a b e l a 4.13.- ciąg dalszy Źródła finansowania -* Środki własne jednostek realizujących, Środki własne jednostek realizujących, -* -* Środki własne jednostek realizujących, dotacje, kredyty Środki własne jednostek realizujących, Środki własne jednostek realizujących, dotacje, kredyty Środki własne jednostek realizujących, 122 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2015. Cel strategiczny Zapewnienie mieszkańcom odpowiedniej jakości ilości wody do picia, dążenie do zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowe wód, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią – ciąg dalszy Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Jednostka realizująca Źródła finansowania Przeprowadzenie akcji edukacyjno – informacyjnej propagującej optymalizację zużycia wody przez indywidualnych użytkowników (np. gromadzenie wody deszczowej i wykorzystywanie jej na cele agrarne – do podlewania zieleni) Zadanie ciągłe Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy, Szkoły, pozarządowe organizacje ekologiczne Środki własne jednostek realizujących, dotacje, Sukcesywna modernizacja istniejącej sieci kanalizacji ogólnospławnej (rozdział kanalizacji sanitarnej i deszczowej) i realizacja nowych sieci. 7. Dokończenie budowy kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków dla wsi Leluchów. 8. Dokończenie budowy kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków dla wsi Wojkowa. 9. Optymalizacja wykorzystania (dociążenie) oraz budowa, rozbudowa i modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków (w kierunku spełnienia wymagań obowiązującego prawa oraz dyrektyw UE); 10. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych i zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz częstotliwości opróżniania; 11. Stopniowe ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko zanieczyszczeń obszarowych (pozostałości chemicznych środków ochrony roślin oraz nawozów) i punktowych (składowiska obornika) pochodzących z działalności rolniczej; 12. Preferowanie użytkowania łąkowego oraz kształtowanie pasów roślinności wzdłuż cieków wodnych; Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostek realizujących, dotacje, Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostek realizujących, dotacje, Zarządzanie zasobami 5. wodnymi i Ochrona wód – ciąg dalszy 6. Ochrona przeciwpowodziowa i mała retencja T a b e l a 4.13.- ciąg dalszy 13. Budowa umocnień brzegów rzek i potoków 14. Kontynuacja budowy wałów przeciwpowodziowych na rzece Poprad, ul. Kościuszki i Leśna w Muszynie wraz z mostem i kładką. 15. Uporządkowanie oraz ograniczenie systemów melioracyjnych 2008 2008 2008-2015 Urząd Miasta i Gminy 2008 Zadanie ciągłe -* Urząd Miasta i Gminy , Środki własne ODR, jednostek realizujących, dotacje, Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy Zadanie ciągłe 2008-2011 Właściciele cieków i ujęć wody, ODGW, Urząd Miasta i Gminy Urząd Miasta i Gminy Zadanie ciągłe Właściciele cieków, ODGW, Spółki wodne Środki własne jednostek realizujących, dotacje, Środki własne jednostek realizujących, dotacje, Środki własne jednostki, dotacje Środki własne jednostek realizujących, dotacje, 123 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2008 –2011 z perspektywą na lata 201 –2015. Cel strategiczny Ochrona powierzchni ziemi i właściwe wykorzystanie gleb Kierunek działania Gleby użytkowane rolniczo Zadanie priorytetowe 1. Zasoby wód mineralnych Jednostka realizująca Źródła finansowania Prowadzenie właściwej struktury zagospodarowania przestrzennego (zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wyższych klasach bonitacyjnych wyłączonych z produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o niskiej przydatności rolniczej); Dostosowanie formy zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji do naturalnego potencjału gleb Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy Środki własne jednostek realizujących, dotacje, Zadanie ciągłe ODR, Właściciele gruntów Środki własne jednostek realizujących, 3. Podnoszenie jakości i struktury gleb poprzez wykorzystanie kompostu; Zadanie ciągłe 4. Rekultywacja terenów zdegradowanych; Zadanie ciągłe ODR, rolnicy, właściciele gruntów Właściciele gruntów Środki własne jednostek realizujących, Środki własne jednostek realizujących, dotacje, kredyty 5. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego wszystkich złóż wraz z zapisami o ochronie przed zainwestowaniem Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy 6. Bieżąca rekultywacja terenów poeksploatacyjnych; Zadanie ciągłe Eksploatatorzy zasobów 7. Opracowanie dokumentacji hydrologicznych zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w porównaniu z zasobami eksploatacyjnymi oraz udzielonymi koncesjami na eksploatację wód leczniczych Ocena możliwości wykorzystania nie zagospodarowanych wód leczniczych i mineralnych a także rozwoju bazy zasobowej tych wód Właściwa polityka organów administracji w zakresie udostępniania wód podziemnych Zadanie ciągłe Starostwo Powiatowe Urząd Miasta i Gminy Zadanie ciągłe RZGW, Uzdrowiskowe Zakłady Górnicze, Starostwo Powiatowe Starostwo powiatowe, Urząd Miasta i Gminy 2. Zasoby kopalin Lata realizacji T a b e l a 4.13.- ciąg dalszy 8. 9. Zadanie ciągłe -* Środki własne jednostek realizujących, Środki Powiatu, budżet państwa Środki Powiatu, budżet państwa Środki własne jednostek realizujących 124 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2008 –2011 z perspektywą na lata 201 –2015. Cel strategiczny Ochrona i utrzymanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Jednostka realizująca Urząd Miasta i Gminy, Pozarządowe organizacje ekologiczne Urząd Miasta i Gminy Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych 1. Zapewnienie ochrony obszarów cennych przyrodniczo, dotychczas nie objętych ochroną Zadanie ciągłe Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt 2. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkalnego i rekreacyjnego na terenach chronionych (środki administracyjno – prawne); 2008-2012 Ochrona lasów 3. T a b e l a 4.13.- ciąg dalszy Źródła finansowania Środki własne jednostek realizujących, Środki własne, środki UE, dotacje Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, celem wskazania cennych przyrodniczo siedlisk, które należy wyłączyć np. z zalesiania; Zadanie ciągłe Urząd Miasta i Gminy 4. Prowadzenie stałego monitoringu środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (choroby, szkodniki); Zadanie ciągłe Nadleśnictwo Piwniczna Środki własne jednostek realizujących, 5. Prowadzenie zalesiania równolegle z działaniami prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów Zadanie ciągłe 6. Zalesianie leżących odłogiem oraz słabych bonitacyjnie użytków rolnych; Zadanie ciągłe Środki własne jednostek realizujących, dotacje, kredyty Środki własne jednostek realizujących, dotacje 7. Stworzenie systemu zachęcającego rolników do zalesiania nieużytków będących ich własnością; Zadanie ciągłe Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy, Nadleśnictwo Piwniczna Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy, Nadleśnictwo Piwniczna Urząd Miasta i Gminy, Nadleśnictwo Piwniczna 8. Szkolenie prywatnych właścicieli lasów na temat prawidłowych zasad gospodarki leśnej; Zadanie ciągłe - Nadleśnictwo Piwniczna, Pozarządowe organizacje ekologiczne * Środki własne jednostek realizujących, (dotacje, ulgi) Środki własne jednostek realizujących, dotacje 125 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Muszyna na lata 2008 –2011 z perspektywą na lata 201 –2015. Cel strategiczny Ochrona i utrzymanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych – ciąg dalszy Kierunek działania Zadanie priorytetowe Rozwój sieci szlaków 9. turystycznych i ścieżek przyrodniczych Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody Rozwój tras turystyki rowerowej i pieszej z wykorzystaniem przejść małego ruchu granicznego a) dokończenie budowy kładki przez Poprad w Miliku i Żegiestowie 10. Promowanie zachowań związanych z codziennym bytowaniem mieszkańców zgodnych z zasadami ochrony przyrody i krajobrazu Lata realizacji Jednostka realizująca Urząd Miasta i Gminy 2008 Zadanie ciągłe Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta i Gminy, Szkoły T a b e l a 4.13.- ciąg dalszy Źródła finansowania Środki własne jednostki realizującej, Środki unijne - 126 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 4.11. Koszty finansowe planowanych przedsięwzięć Określone w Rozdziale 4.10 - cele ekologiczne i kierunki działań, jakie należy podjąć w zakresie ochrony środowiska na terenie gminy Muszyna wymagają określonych środków finansowych, jakie należy ponieść na przestrzeni najbliższych lat. W niżej przedstawionym zestawieniu nakładów finansowych przewidzianych do poniesienia w latach 2004-2007 ustalono orientacyjne wielkości niezbędne dla osiągnięcia zakładanych celów ekologicznych określonych w Programie. Wielkości te winny być urealniane w takcie konkretyzowania zadań służących poprawie stanu środowiska w gminie. Zestawienie kosztów realizacji „Planu operacyjnego” Programu Ochrony Środowiska w latach 2004- 2007 w gminie Muszyna. Koszty w tys. zł. Zadanie 2004-2007 2004 2005 2006 2007 Racjonalizacja zużycia energii 3840,0 1094,0 242,0 2142,0 362,0 Jakość wód i stosunki wodne 16955,0 2635,0 4300,0 3520,0 6500,0 - zaopatrzenie w wodę 620,0 0,0 500,0 120,0 0,0 - gospodarka ściekowa 10085,0 2035,0 2950,0 2500,0 2600,0 6250,0 600,0 850,0 900,0 3900,0 26040,0 690,0 3640,0 10790,0 10920,0 340,0 60,0 100,0 90,0 90,0 25700,0 630,0 3540,0 10700,0 10830,0 2790,5 7,5 11,0 636,0 2136,0 Ochrona lasów 118,0 20,0 32,0 33,0 33,0 Ochrona gleb 251,5 41,0 64,5 73,0 73,0 Ochrona zasobów kopalin 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Ochrona wód leczniczych 34,0 0,0 12,0 16,0 6,0 Zapobieganie powstawaniu osuwisk na terenie gminy 5361,2 2650,7 2674,0 19,0 17,5 Edukacja ekologiczna 1454,5 345,0 36,5 36,5 1036,5 RAZEM 56810,7 7483,2 11000,0 17249,5 21078,0 - ochrona przed powodzią Ochrona powietrza atmosferycznego - redukcja emisji niskiej - ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych Ochrona przyrody i krajobrazu 127 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA V. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO 5.1. Potrzeba edukacji ekologicznej 5.2. Docelowe segmenty edukacji 5.2.1. Edukacja ekologiczna formalna 5.2.2. Edukacja ekologiczna nieformalna 5.3. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 5.4. Społeczna kampania informacyjna 5.4.1. Pracownicy samorządowi 5.4.2. Edukacja dorosłych 5.4.3. Nauczyciele i dziennikarze 5.4.4. Współpraca Gminy ze szkołami 5.4.5. Udział pozarządowych organizacji ekologicznych w edukacji dzieci i młodzieży 5.5. Media w kampanii informacyjnej 5.6. Przyczyny zanieczyszczeń i sposoby zapobiegania 5.6.1. Zanieczyszczenie atmosfery 5.6.2. Zanieczyszczenia wód 5.6.3. Zanieczyszczenia gleb 5.6.4. Hałas 5.6.5. Pole elektromagnetyczne 5.6.6. Ochrona kopalin 5.6.7. Ochrona przyrody 5.1. Potrzeba edukacji ekologicznej Edukacja ekologiczna to koncepcja kształcenia i wychowania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem „ myśleć globalnie, działać lokalnie”. Powinna ona obejmować wszystkie grupy społeczeństwa – od dzieci, młodzieży, dorosłych do decydentów. Prawidłowo i skutecznie prowadzona edukacja ekologiczna jest warunkiem powodzenia pozostałych działań w zakresie ochrony środowiska. Doświadczenia wielu zachodnich państw wskazują, że tylko przy współudziale mieszkańców można uzyskać zakładane efekty. Dlatego ważne jest zaangażowanie każdego mieszkańca gminy, a także turysty odwiedzającego rejon gminy w tą problematykę. Poprzedzone to musi być odpowiednim teoretycznym przygotowaniem społeczeństwa do planowanych działań, aby przyniosło pożądane efekty. Na terenie miasta Muszyna działa „Popradzkie Zagłębie Zdrowia”, które przygotowuje i planuje inwestycje związane z wypoczynkiem i turystyką. Edukacja ekologiczna na terenie gminy prowadzona jest w podstawowym wymiarze w ramach działalności dydaktycznej i pedagogicznej szkół podstawowych i gimnazjalnych. Organizowane są konkursy 128 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA ekologiczne na szczeblu szkół podstawowych i gimnazjalnych. Ponadto prowadzone są akcje zbiórki surowców wtórnych oraz akcje porządkowe z okazji: „ Dnia Ziemi”, „Sprzątanie Świata”, itp. Szerszy wymiar przyjmuje działalność edukacyjna prowadzona przez organizacje pozarządowe, samorząd Gminy Muszyna, Lasy Państwowe i inne. Mówiąc o jednostkach prowadzących edukację ekologiczną w Gminie należy wymienić: • Nadleśnictwo Piwniczna, • Pozarządowe organizacje ekologiczne: PKE, LOP, PTTK • Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego ; • Urząd Miasta i Gminy Gmina Muszyna uczestniczy w realizacji szeregu programów edukacyjnych, między innymi w zakresie racjonalnej gospodarki odpadami w swoim otoczeniu miejscowości, Programy te skierowane są do wszystkich grup mieszkańców i mają na celu uświadamianie lokalnej społeczności o słuszności wyboru systemu gospodarki odpadami opartego na: • unikaniu odpadów, • wielokrotnym wykorzystaniu produktu, • ponownym przetwarzaniu odpadów, • utylizacji odpadów najlepszą dostępną technologią • składowaniu ( w oczekiwaniu na technologię) • składowaniu bezpiecznego balastu ( końcowe). Ponadto pracownicy Gminy uczestniczą w prelekcjach, wykładach, warsztatach z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej na szczeblu powiatowym i wojewódzkim. Raz w roku, uczniowie szkół z terenu gminy biorą udział w konkursie wiedzy ekologicznej organizowanym przez miasto Muszyna dla uczniów z gmin powiatu nowosądeckiego. Edukacja w zakresie ochrony przyrody realizowana jest też przez Nadleśnictwo Piwniczna. Nadleśnictwo posiada opracowany Program edukacji leśnej społeczeństwa na lata 2004 - 2008, (zgodnie z Zarządzeniem nr 57 Dyrektora Generalnego LP). Program ten uwzględnia działania z szeroko pojętej edukacji przyrodniczej: zajęcia w szkołach, konkursy, pogadanki, zielone lekcje, przygotowywanie ścieżek przyrodniczych, wydawanie folderów informacyjnych o nadleśnictwie, prowadzenie szkoleń, warsztatów dla nauczycieli. Edukacja ekologiczna dla mieszkańców gminy prowadzona jest również przez Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego Oddział w Nawojowej, który prowadzi swoją działalność poprzez indywidualne doradztwo, szkolenia, kursy, wyjazdy studyjne, konkursy, wystawy, prezentacje w mediach i własnych wydawnictwach. W działalności doradczej z zakresu ochrony środowiska i ekologii zwraca szczególną uwagę na następujące zagadnienia: 129 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA • organizację produkcji w gospodarstwie zgodnie z założeniami KDPR, w sposób umożliwiający racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody oraz zapobiegający szkodliwym wpływom na środowisko, • podstawowe zasady produkcji roślinnej i zwierzęcej w rolnictwie ekologicznym, • przestawianie gospodarstw na ekologiczne metody produkcji, • system kontroli produkcji w gospodarstwach i przetwórniach ekologicznych, • ekologia w domu i zagrodzie w tym przydomowe oczyszczalnie ścieków i zagospodarowanie odpadów komunalnych. 5.2. Docelowe segmenty edukacji Edukacja ekologiczna jest dialogiem jaki musi zostać przeprowadzony z mieszkańcami gminy Muszyna w celu integracji działań na rzecz ochrony środowiska oraz poczucia odpowiedzialności za jego jakość. Musi ona dotrzeć do wszystkich grup społecznych, zarówno dzieci jak i dorosłych. Ważne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu, tak aby w najprostszy i najskuteczniejszy sposób przekazać wiedzę ekologiczną. Cel ekologiczny zakładający wykształcenie wśród mieszkańców nawyków kultury ekologicznej jest zgodny z założeniami Polityki Ekologicznej Państwa (PEP), która kładzie nacisk na włączanie i rozszerzanie współpracy, szczególnie instytucji publicznych z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi, jak również włączenie organizacji pozarządowych, a tym samym społeczeństwa w procedury konsultowania ważnych dla środowiska przedsięwzięć i decyzji. Dlatego strategię realizacji celu zogniskowano wokół zagadnień: • edukacja ekologiczna formalna (edukacja dzieci i młodzieży w systemie szkolnictwa) • edukacja ekologiczna nieformalna (pozaszkolna) 5.2.1. Edukacja ekologiczna formalna Kształtowanie świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży jest ważnym zadaniem realizowanym w formalnym systemie kształcenia obejmującym wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne. Rozporządzenie MEN z dnia 15.02.1999 dotyczące podstawy programowej kształcenia ogólnego określa podstawowe zadania szkoły w zakresie nauczania, umiejętności i pracy wychowawczej uwzględniając w nich działania mające na celu wzrost świadomości ekologicznej uczniów. Rozporządzenie to wprowadza również obok przedmiotów i bloków przedmiotowych realizację ścieżki między przedmiotowej. Wymóg ten do 2003 roku obejmuje szkoły podstawowe i gimnazja. interdyscyplinarnych jest edukacja ekologiczna. Tematyka Jedną ze ścieżek ekologiczna stanowi element 130 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA wielu przedmiotów a jej właściwa realizacja zależy przede wszystkim od zaangażowania nauczycieli, od ich znajomości najważniejszych problemów z zakresu ochrony środowiska swojego regionu. Ważnym zadaniem jest wprowadzanie do programów szkolnych zagadnień związanych z edukacją ekologiczną szczególnie dotykającą tych problemów, które w danej gminie są najistotniejsze, np. stosowanie ekologicznych źródeł energii, selektywna zbiórka odpadów, właściwa gospodarka wodno-ściekowa itp. Stosowanie przez nauczycieli metod aktywizujących i poszukujących tj. burza mózgów, karty pracy, projekty; zajęcia terenowe oparte na bezpośrednim kontakcie ucznia z przedstawianą problematyką wykształci w uczniu umiejętność obserwacji, logicznego myślenia, kojarzenia, wyciągania wniosków. Zadaniem nauczyciela w szeroko pojętej edukacji ekologicznej jest: • kształtowanie u ucznia postawy odpowiedzialności za stan środowiska, • zachęcanie ucznia do prowadzenia własnych obserwacji, badań i analizy środowiska, • kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów zgodnie z posiadana wiedzą, • umożliwienie dzieciom i młodzieży podejmowania praktycznych działań na rzecz ochrony środowiska w ich otoczeniu. We wszystkich tych podejmowanych działaniach niezbędne jest wsparcie Gminy, zarówno programowe jak i finansowe. Stosunkowo nieskomplikowanymi przykładami wspierania działań ekologicznych szkoły są współfinansowanie , wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsięwzięciach jak: • konkursy związane z tematyką środowiskową / lokalną/, • organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska, • prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach, • udział w zajęciach terenowych klas bądź kół przyrodniczych w charakterze specjalistów, w zakresie określonym tematem zajęć terenowych, • prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych, • wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnień związanych z ekologią i ochroną środowiska, Oczywiście zamieszczone tu przykłady nie wyczerpują wszystkich możliwości jakie niesie ze sobą praktyka i zapewne zostaną one zweryfikowane w działaniu. 5.2.2. Edukacja ekologiczna nieformalna Jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju jest włączenie do udziału w nim całego społeczeństwa. Dlatego konieczna jest jak najbardziej wszechstronna edukacja ekologiczna skierowana do: osób dorosłych, różnych grup zawodowych (rolników, organizatorów turystyki, przedsiębiorców). Edukacja osób dorosłych wymaga znalezienia 131 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA właściwego sposobu kształtowania świadomości ekologiczne. Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej osób dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców gminy w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a także o możliwościach prawnych uczestniczenia mieszkańców w podejmowaniu decyzji mających wpływ na stan środowiska. Wśród wielu ważnych tematów edukacji ekologicznej znaczące miejsce należy przypisać edukacji w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, gospodarki ściekowej, ochrony powietrza atmosferycznego, oszczędności energii itp. Ze względu na możliwości rozwoju turystyki, agroturystyki i rekreacji w gminie, konieczne jest objęcie edukacją ekologiczną organizatorów turystyki i wypoczynku jak i osób korzystających z oferowanych usług. Edukacja ekologiczna dorosłych powinna być połączona również z rozrywką mieszkańców gminy, jak i turystów przebywających w regionie. Interesującymi przykładami są organizowane z powodzeniem przeróżne imprezy ekologiczne np.: festyny, wystawy, konkursy, wycieczki itp. Imprezy tego typu zazwyczaj przeznaczane są dla całych rodzin. Stanowi to sposobność do włączenia dzieci w prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaangażowanym w występy dzieci. Nowym i ważnym wezwaniem dla edukacji jest zmieniająca się pozycja polskiego rolnictwa i wsi. Przemianom w tej sferze gospodarki musi towarzyszyć zwiększenie świadomości ekologicznej rolników i zachowanie tradycji przyjaznego dla środowiska rolnictwa (np. poprzez wdrażanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych). Zdecydowanie największy wpływ na poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa mają media co potwierdzają wyniki badań. Podkreślić należy, ze istnieje ścisła zależność między wiedzą społeczeństwa z zakresu stanu środowiska i nastawieniem do działań na rzecz jego ochrony, a sposobem ukazywania problemów ekologicznych w mediach. Media przekazują wiedzę na temat funkcjonowania, znaczenia i zagrożeń przyrody, ale również informują na bieżąco o problemach i działaniach na rzecz ochrony środowiska. Coraz większego znaczenia nabierają: ¾ tematyczne programy publicystyczne, ¾ filmy popularnonaukowe o tematyce środowiskowej ¾ reklama społeczna promująca działania przyjazne środowisku. Współpraca w zakresie propagowania edukacji ekologicznej poprzez media powinna być realizowana we współpracy z innymi gminami powiatu i zaowocować cyklicznym ukazywaniem się artykułów w prasie lokalnej oraz programów telewizji lokalnej, audycji radiowych, w których przybliżałoby się mieszkańcom bieżące problemy i działania. Ważną inicjatywą służącą komunikacji społecznej i informowaniu mieszkańców o podejmowanych przez władze gminy działaniach jest wykorzystanie możliwości jakie daje 132 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Internet Tą drogą istnieje duża szansa dotarcia do młodzieży wśród której Internet jest najbardziej popularnym środkiem komunikacji . Również ze względu na rozwój i coraz szerszy dostęp dorosłych mieszkańców gminy do Internetu coraz większe znaczenie będą miały informacje i treści edukacyjne na stronach www oraz możliwość kontaktu i dyskusji droga internetową. • strona www. Stworzenie strony Internetowej na której znalazłyby się wszystkie informacje dotyczące problemów ochrony środowiska w gminie; • poczta elektroniczna. Możemy wysyłać listy elektroniczne zawierające informacje o stanie środowiska, zagrożeniach ekologicznych. Dodatkowo poczta elektroniczna daje możliwość zgłaszania przez internautów – mieszkańców postulatów związanych z ochroną środowiska do władz gminnych. • elektroniczna baza danych. Znalazłyby się tutaj np.: katalog biblioteki Centrum Informacji Ekologicznej, informacje o prowadzonych w gminie akcjach ekologicznych, itp. Duże znaczenie w edukacji ekologicznej dorosłych mają działania pozaszkolne podejmowane przez uczniów i pedagogów placówek oświatowych. Umożliwiają one włączenie do programu edukacji ekologicznej całą społeczność lokalną, bez poparcia której żadne działania na rzecz ochrony środowiska nie przyniosłyby oczekiwanych efektów. Równocześnie wspólne działania dzieci i rodziców stwarzają szansę na zmianę mentalności i zachowania lokalnej społeczności oraz kształtowania świadomości proekologicznej. Stąd koniecznym jest zapewnienie mieszkańcom gminy Muszyna niezbędnych informacji dotyczących stanu środowiska oraz działań na rzecz jego ochrony , współdziałanie władz lokalnych z zakładami pracy i pozarządowymi organizacjami w celu efektywnego wykorzystania różnych form edukacji ekologicznej ,współdziałanie władz gminy z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i pozytywnych przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony . Równocześnie konieczne jest określenie celów i efektów, jakie ma przynieść prowadzona akcja edukacyjno-informacyjna. Są nimi przede wszystkim : 1. Powstanie trwałych grup mieszkańców, które współpracują z samorządem lokalnym i podejmują nowe wyzwania w zakresie edukacji ekologicznej. 2. Sprzyjające nastawienie społeczeństwa gminy do ochrony środowiska. Aby to mogło być realizowane musi nastąpić upowszechnienie informacji o środowisku. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska ( art. 19 POŚ ) organy administracji tak rządowej jak i samorządowej są zobowiązane do udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie, znajdujące się w swoim posiadaniu. Zakres informacji i zasady ich udostępniania określa Dział IV Informacje o środowisku. Do tego celu powinna służyć 133 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA współpraca z mediami. Ma ona na celu uzyskanie aktywnego poparcia mieszkańców dla realizowanych przez samorząd działań. Chodzi o taką profesjonalną działalność z zakresu public relations ,której celem jest nie tylko przeforsowanie trudnych decyzji kierownictwa gminy lecz przede wszystkim promowanie postaw prospołecznych. Dzięki pomocy mediów w trakcie realizacji programu możliwe będzie również przeprowadzenie rozmaitych akcji i kampanii edukacyjnych. 5.3. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa Dla prawidłowego funkcjonowania kampanii edukacji społeczeństwa związanej z całą problematyką ochrony środowiska na terenie gminy Muszyna niezbędna jest sprawna koordynacja wszystkich działań edukacyjnych. Zadanie to należy powierzyć kierownictwu gminy. Proponujemy powołać przy siedzibie gminy w Muszynie Centrum Edukacji Ekologicznej, które byłoby odpowiedzialne za prowadzenie edukacji ekologicznej. Centrum podejmowało i prowadziłoby różne działania związane z edukacją ekologiczną, których celem w dłuższym okresie czasu byłoby promowanie zasad i idei zrównoważonego rozwoju. Działania edukacyjne prowadzone w Centrum Edukacji Ekologicznej przedstawia poniższa tabela . Działania edukacyjne prowadzone na terenie gminy Muszyna przez Centrum Edukacji Ekologicznej Tabela 5.1. Akcje Edukacja ekologiczna Szkolenia Polityka medialna Ekologiczne • • • Przedszkola; Szkoły podstawowe; Gimnazja; • • • • Pracownicy Gminy, Radni Nauczyciele Dziennikarze Służby komunalne • • • Prasa Radio Internet • • • • • Sprzątanie Świata Wystawy Konkursy Zielony telefon Festyny 134 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 5.4. Społeczna kampania informacyjna 5.4.1. Pracownicy samorządowi Pod powyższym pojęciem rozumieć kierownictwo Urzędu Gminy, radnych gminy i radnych powiatowych reprezentujących gminę oraz sołtysów poszczególnych wsi wchodzących w skład Gminy. Podstawowe funkcje zarządu jednostki samorządowej w dziedzinie ochrony środowiska to: 9 funkcja planowania, programowania i rozwoju - jej zadaniem jest podejmowanie działań inwestycyjnych i organizacyjnych, związanych ze zrównoważonym rozwojem i ochroną środowiska na terenie gminy; 9 funkcja sprowadzająca się do zapewnienia świadczenia usług związanych z działaniami na rzecz ochrony środowiska przez organizację własnych form działalności gospodarczej lub zlecania wykonywania tych usług; 9 funkcje zarządzania i kontroli. Decydenci powinni posiadać odpowiednie przygotowanie zawodowe. Konieczne jest również ciągłe ich dokształcanie się poprzez udział w różnorodnych formach szkolenia, konferencjach, wizytacjach różnych rozwiązań technicznych, targach ekologicznych oraz samokształcenie poprzez czytanie fachowej literatury i prasy. PROPOZYCJE: 1. Zakup specjalistycznych publikacji. 2. Prenumerata specjalistycznych pism i czasopism. 3. Szkolenia danej grupy w siedzibie Centrum Edukacji Ekologicznej ( tak Gminnym jak i Powiatowym ) – warsztaty ekologiczne. 4. Wyjazd danej grupy na specjalistyczne konferencje. 5.4.2. Edukacja dorosłych Edukacja osób dorosłych wymaga znalezienia właściwego sposobu kształtowania świadomości ekologicznej. Specjalnie organizowane spotkania, wykłady, czy kluby dyskusyjne nie zawsze przynoszą, zamierzone rezultaty. Krąg odbiorców tego typu form edukacyjnych bywa bardzo zawężony (pojawiają się tylko zainteresowani). Z badań wynika, że na kształtowanie świadomości ekologicznej duży wpływ wywierają media. Przekazują one wiedzę na temat funkcjonowania, znaczenia i zagrożeń przyrody, ale również informują na bieżąco o problemach i działaniach na rzecz ochrony środowiska. Dlatego też współpraca z mediami (prasa lokalna, telewizja, lokalna telewizja ,rozgłośnie radiowe) nie tylko poszerza 135 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA znacznie krąg edukowanych, ale także przekazuje treści ekologiczne wraz z informacjami o konkretnych działaniach. Dobrze przeprowadzona edukacja w prasie lokalnej ma na celu rozbudzenie świadomości mieszkańców przejawiającej się w konkretnych działaniach, z troską o najbliższe środowisko. Ważny jest również wybór odpowiednich treści, położenie szczególnego nacisku na uświadomienie, że pojedyncze zachowania każdego z nas mają wielkie znaczenie w zachowaniu czystości i estetyki. Dlatego niezbędna jest tematyka związana z odpadami, recyklingiem, oraz ze znaczeniem przyrody w życiu codziennym każdego człowieka. Ta forma edukacji ekologicznej jest stosunkowo prosta do przeprowadzenia. Edukacja ekologiczna dorosłych powinna być połączona również z rozrywką mieszkańców gminy, jak i turystów przebywających w regionie. Interesującymi przykładami są organizowane z powodzeniem przeróżne imprezy ekologiczne np.: festyny (przykład podano w dalszej części rozdziału), wystawy, konkursy, wycieczki, koncerty itp. Imprezy tego typu zazwyczaj przeznaczone są dla całych rodzin. Stanowi to sposobność do włączania dzieci w prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaangażowanym w występy dzieci. Elementy edukacji ekologicznej można włączać do wszystkich imprez kulturalnych odbywających się na terenie gminy. Taki sposób edukowania dorosłych (rodziców) stanowi bardzo skuteczną formę przekazywania i rozpowszechniania treści ekologicznych. Nie należy również zapominać o tzw. „akcjach ekologicznych”, najczęściej sezonowych. Stawiają sobie one za cel ochronę przyrody, ostrzegają przed zagrożeniami, uświadamiają szkodliwość niektórych zachowań człowieka. Poniżej przedstawiono propozycje takich programów edukacyjnych: • Wystawa – Pomniki przyrody, • Konkursy np. – Czy wiesz, jak chronić przyrodę Wystawa - Świat opakowany, • Spotkania Zielonych – Kropelka czystej wody. • Festyn pod hasłem - Mój Dzień Ziemi Na omawianym terenie proponowane formy przekazu treści ekologicznych powinny mieć charakter cykliczny. Można do ich organizacji wykorzystać Gminny Ośrodek Kultury, szkoły, remizę strażacką (wystawy) a także boiska czy scenę widowiskową (festyny). 5.4.3. Nauczyciele i dziennikarze Dla pomyślnego promowania zagadnień ekologicznych niezbędne jest włączenie środków masowego przekazu. Spełniają one ważne miejsce w kształtowaniu świadomości proekologicznej. Posiadając spore możliwości oddziaływania, winny traktować edukację 136 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA ekologiczną jako stały element działalności. Powinny w sposób rzetelny przedstawiać stan środowiska przyrodniczego okolic i w równie rzetelny sposób informować o zagrożeniach, jakie na danym terenie występują. Ważne jest nawiązanie bliskiej współpracy mediów z instytucjami i organizacjami zajmującymi się ochroną środowiska, dla pełniejszego rozeznania w sprawach ekologii. Dziennikarze powinni tworzyć i udostępniać szeroki wachlarz materiałów ukazujących piękno przyrody, jako niebagatelnego bodźca ochrony środowiska. Powinni uczestniczyć w kampaniach na rzecz środowiska, czy wspierać lokalne inicjatywy w tym zakresie. Dla programu edukacji mieszkańców gminy w zakresie podniesienia świadomości ekologicznej pomocne zapewne będą media: • prasa; • radio. PROPOZYCJE: 1. Szkolenia wybranej grupy na miejscu. 2. Wyjazd danej grupy na specjalistyczną konferencję. 3. Prenumerata i zakup specjalistycznych pism i publikacji, 4. Zakup innych materiałów edukacyjnych np. filmy wideo, kasety. 5. Zamówienie specjalistycznych artykułów dla prasy (w wydawnictwach i czasopismach ekologicznych). Działalność nauczycieli w gminie Muszyna w ramach edukacji ekologicznej rozpoczyna się już w przedszkolu, przez szkołę podstawową. Edukacja ekologiczna powinna być przeprowadzana na wszystkich przedmiotach a szczególnie w ramach realizacji tzw. między przedmiotowej ścieżki ekologicznej czy odrębnie przeprowadzanych zajęć edukacyjnych - ścieżki ekologicznej. Niezbędnym jest więc, by wszyscy nauczyciele a nie tylko przyrody czy biologii posiadali wiedzę z zakresu ochrony środowiska. PROPOZYCJE: 1. Szkolenia nauczycieli na miejscu. 2. Prowadzenie w szkołach odrębnych zajęć w ramach ścieżki ekologicznej, 3. Zakup książek, wydawnictw, publikacji ekologicznych. 4. Zakup kaset wideo, płyt DVD o tematyce ekologicznej. 5. Wyjazd wybranej grupy na targi ekologiczne. 6. Prowadzenie zajęć edukacyjno – dydaktycznych na terenie Nadleśnictwa Piwniczna 137 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 5.4.4. Współpraca Gminy ze szkołami Edukacja ekologiczna uczniów musi mieć szerszy aspekt. Nauczyciele i uczniowie, otrzymując wsparcie gminy w tym zakresie (np. poprzez kontakt z Gminnym Centrum Edukacji Ekologicznej), mogą i podejmują w praktyce szereg działań na rzecz środowiska lokalnego. Wsparcie ze strony zarówno wsparcia gminy jak i powiatu programowego jak i jest jednak niezbędne. Dotyczy to finansowego, przygotowywanych przez poszczególnych nauczycieli czy placówki oświatowe działań. Niestety często obydwie strony są za mało zorientowane we wzajemnych potrzebach i możliwościach. Dlatego bardzo przydatne, ze strony gminy, byłoby przygotowanie każdego roku informatora dla szkół o możliwościach oferowanej pomocy przez Gminę czy Powiat Nowosądecki w określonym zakresie związanym z edukacją ekologiczną . Stosunkowo nieskomplikowanymi dla gminy przykładami wspierania ekologicznych działań szkoły są współfinansowanie, wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsięwzięciach jak: ª konkursy związane z tematyką środowiskową (przede wszystkim lokalną), ª organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska, ª prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach, ª programy edukacyjne na rzecz środowiska, ª udział w zajęciach terenowych klas bądź kół przyrodniczych, w charakterze specjalistów, w zakresie określonym tematem zajęć terenowych, ª udostępnianie i popularyzacja informacji, w tym także materiałów drukowanych, nt. zagrożeń i prośrodowiskowych działań powiatu czy gminy, celem wspólnej edukacji mieszkańców danego terenu, ª prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych, ª wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnień związanych z ekologią i ochroną środowiska, ª wspieranie programów i ekologicznych przedsięwzięć szkół w niezbędne pomoce naukowe wykorzystywane podczas realizacji tych działań, ª współorganizacja z Gminnym Centrum Edukacji Ekologicznej i Wojewódzkim Ośrodkiem Metodycznym form doskonalenia nauczycieli (np. warsztatowych) w zakresie edukacji ekologicznej/ środowiskowej. Oczywiście zamieszczone tu przykłady nie wyczerpują wszystkich możliwości jakie niesie ze sobą praktyka i zapewne zostaną one zweryfikowane w działaniu. 138 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 5.4.5. Udział pozarządowych organizacji ekologicznych w edukacji dzieci i młodzieży Lokalne organizacje pozarządowe zajmujące się ekologią stanowią często podstawowy czynnik w angażowaniu młodzieży w akcje edukacji ekologicznej. Lista społecznych organizacji ekologicznych jest bardzo długa. Do najważniejszych pozarządowych organizacji czy stowarzyszeń zajmujących się problemami ekologicznymi należą m.in.: ª Liga Ochrony Przyrody, ª Polski Klub Ekologiczny ª Związek Harcerstwa Polskiego ª Federacja Zielonych Urząd Gminy powinien w jak najszerszym stopniu współpracować z organizacjami ekologicznymi przy podejmowanych na swoich terenach działaniach na rzecz ochrony środowiska naturalnego i zrównoważonego rozwoju. Powinien zachęcać mieszkańców do zakładania kół, oddziałów czy nowych organizacji społecznych oraz wspierać ich działalność. 5.5. Media w kampanii informacyjnej Współpraca z mediami ma na celu uzyskanie aktywnego poparcia mieszkańców dla realizowanych przez samorząd działań. Chodzi o taką profesjonalną działalność z zakresu public relations, której celem jest nie tylko przeforsowanie trudnych decyzji Wójta, lecz przede wszystkim promowanie postaw prospołecznych. Promocja za pośrednictwem mediów zachowań proekologicznych, a szczególnie selektywnej zbiórki odpadów odgrywa bardzo ważną rolę i jest jednym z podstawowych źródeł informacji. Dzięki pomocy mediów w trakcie realizacji programu możliwe będzie również przeprowadzenie rozmaitych akcji i kampanii edukacyjnych. Ważną inicjatywą służącą komunikacji społecznej i informowaniu mieszkańców o podejmowanych przez władze samorządowe działań jest wykorzystanie możliwości jakie daje Internet. Tą drogą istnieje duża szansa dotarcia do młodzieży, wśród której Internet jest najbardziej popularnym środkiem komunikacji. 5.6. Przyczyny zanieczyszczeń i sposoby zapobiegania Ważnym elementem kampanii edukacyjnej jest uświadomienie społeczeństwu negatywnego wpływu na środowisko poszczególnych zachowań ludzi. Z tego też względu poniżej zaprezentowano kilka przyczyn zanieczyszczeń środowiska i sposobów zapobiegania powstawania tych zanieczyszczeń. 139 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 5.6.1. Zanieczyszczenie atmosfery Przenikanie do atmosfery rozmaitych substancji oraz różnych postaci energii nazywamy emisją. Substancje te mogą występować we wszystkich trzech stanach skupienia(stałym, ciekłym i gazowym), a ich źródłem są naturalne procesy (chemiczne, biologiczne, fizyczne i fotochemiczne) zachodzące w przyrodzie oraz działalność antropogeniczna. Główne źródła zanieczyszczeń: Zanieczyszczenia naturalne: ¾ wybuchy wulkanów (zanieczyszczenia pyłowe i gazowe); ¾ przebieg procesów biologicznych (powstawanie węglowodorów – CxHy, siarczku wodoru – H2S, tlenków azotu – NOx, amoniaku – NH3); ¾ przebieg procesów fizycznych (wyładowania elektryczne – źródło istotnych ilości tlenków azotu NOx). Zanieczyszczenia antropogeniczne: ¾ małe rozproszone stacjonarne źródła punktowe uwalniające głównie produkty spalania paliw kopalnych tj. 9 paleniska domowe, 9 kotłownie lokalne, 9 zakłady rzemieślnicze, ¾ duże źródła punktowe emitujące produkty spalania paliw i zanieczyszczenia wynikające z profilu produkcji tj. 9 elektrownie, 9 elektrociepłownie, 9 rafinerie, 9 duże zakłady przemysłowe, ¾ środki transportu wprowadzające do atmosfery zanieczyszczenia: gazowe dwutlenek węgla (CO2), tlenek węgla zwany czadem (CO), tlenki azotu (NOx), węglowodory (CxHy), pyłowe – emitowane wraz z gazami odlotowymi oraz powstające wskutek ścierania opon, nawierzchni dróg i okładzin hamulcowych; ¾ wypalanie trwałych użytków zielonych, lasów; ¾ palenie tytoniu. 140 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Konkretne działania proekologiczne Nie spalajmy śmieci - jeżeli spalamy śmieci, odpady plastikowe i gumowe, to naszych piecach powstają dziesiątki bardzo szkodliwych, drażniących a w nawet powodujących choroby nowotworowe związków chemicznych. Najbardziej rakotwórcze to Dioksyny i Furany. Kominy naszych domów nie są wysokie. Wszystkie pyły i szkodliwe substancje nie ulatują nad chmury, lecz snują się przy ziemi, zatruwając wszystko dookoła. Pamiętaj! Z kominów unoszą się trujące, rakotwórcze, mutagenne substancje szczególnie szkodliwe dla małych dzieci a nawet tych, jeszcze nie narodzonych!!! Jak i czym ogrzewać domy by nie truć się wzajemnie? 1. należy uszczelnić okna i ocieplić ściany 2. wykorzystywać prąd elektryczny, gaz, olej opałowy 3. spalać czyste nie malowane i nie impregnowane drewno 4. wykorzystywać energię słoneczną poprzez instalację kolektorów słonecznych 5. nie palić resztek roślinnych – kompostuj je. 5.6.2. Zanieczyszczenia wód Główne źródła zanieczyszczeń: ª Zanieczyszczenia fizyczne a) substancje radioaktywne (działalność elektrowni węglowych i jądrowych, zakłady przeróbki materiałów radioaktywnych); b) osady denne (sedymentacja cząstek stałych); ª Zanieczyszczenia termiczne (zrzut do wód powierzchniowych podgrzanych wód pochodzących z układów chłodniczych); ª Zanieczyszczenia mineralne a) substancje toksyczne gł. jony metali ciężkich (rtęci Hg, ołowiu Pb, kadmu Cd, niklu Ni, arsenu As i glinu Al); b) zasolenie wód (wprowadzenie do wód powierzchniowych zasolonych wód dołowych, zawierających znaczne ilości jonów chloru Cl- i siarczanu SO4-) ª Zanieczyszczenia organiczne a) rozpuszczone detergenty, b) ropa naftowa i substancje naftopochodne, c) wypłukiwane z gleby związki z nawozów sztucznych, d) fenole, e) wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), f) polichlorowane bifenyle (PCB) 141 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Zanieczyszczenia antropogeniczne a) ścieki bytowo-gospodarcze (wody zużyte w gospodarstwach domowych); b) ścieki przemysłowe (wody zużyte w procesach technologicznych, wody chłodnicze, kopalniane wody dołowe); c) wody deszczowe (wody opadowe spłukujące zanieczyszczenia z powierzchni terenu); d) ścieki z rolnictwa (intensywna hodowla bydła i trzody chlewnej) e) eutrofizacja – proces polegający na wzbogacaniu się środowiska w substancje pokarmowe wskutek wzmożonego ich dopływu głównie azotu i fosforu. Konkretne działania proekologiczne ¾ Nie używaj środków do prania zawierających fosforany; ¾ Sprawdź, czy używane środki czystości ulegają biodegradacji; ¾ Korzystaj z myjni samochodowych; ¾ Niezwłocznie zreperuj cieknący kran; ¾ Korzystaj z prysznica – jest zdrowszy i oszczędniejszy ¾ Zbieraj deszczówkę. 5.6.3. Zanieczyszczenia gleb Główne źródła zanieczyszczeń: ¾ Przenikanie do gleb zanieczyszczeń pochodzących z: 9 atmosfery (pyły, gazy, kwaśny opad atmosferyczny), 9 wód (ścieki, nawadnianie), 9 odpadów przemysłowych (hałdy), 9 komunalnych (wysypisk śmieci), 9 komunikacji (duże natężenie ruchu pojazdów) ¾ Przemysł (największe zanieczyszczenie w sąsiedztwie zakładów ) a) Postępująca chemizacja rolnictwa oraz przemysłowa hodowla bydła i trzody chlewnej; b) Erozja (wodna, wietrzna, powierzchniowa) – wymywanie lub wywiewanie powierzchniowej warstwy gleby. Konkretne działania proekologiczne ¾ Zabiegi chroniące gleby przed erozją: a) tarasowanie stromych stoków; b) prowadzenie dróg małymi spadkami; c) unikanie monokultur i stosowanie płodozmianu; 142 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA d) zaprzestanie nadmiernego i nieuzasadnionego wyrębu drzew; e) ograniczenie odwadniania; f) zwiększanie zalesień i zadrzewień stosując pasy zieleni. ¾ Ograniczenie emisji pyłowo-gazowych (gł. SO2 i metali ciężkich). ¾ Rozsądne dostosowanie chemicznych środków ochrony roślin i nawozów do rodzajów upraw. ¾ Właściwe składowanie odpadów przemysłowych i komunalnych w postaci hałd i wysypisk śmieci. ¾ Wykorzystywanie gleb najsłabszych na cele budownictwa, przemysłu, komunikacji. 5.6.4. Hałas Główne źródła hałasu: 9 instalacje; 9 zakłady przemysłowe; 9 urządzenia; 9 drogi, linie kolejowe; Konkretne działania proekologiczne: ¾ Monitoring środowiska. ¾ Przestrzeganie wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku określonych przez właściwe organy. 5.6.5. Pole elektromagnetyczne Główne źródła pól elektromagnetycznych: ª linie i stacje elektroenergetyczne o napięciu znamionowym 110 kilowoltów lub wyższym, ª radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne, których równoważna moc promieniowana izotropowo jest równa 15 watów lub wyższa, emitujących pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0,03 megaherca do 300000 megaherców. Konkretne działania proekologiczne ¾ Zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. ¾ Utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub na tych poziomach. ¾ Poprzez ustalenie określonych zakresów częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się czynniki fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól 143 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA elektromagnetycznych na środowisko oraz określenie dopuszczalnych wartości czynników fizycznych dla poszczególnych zakresów częstotliwości. 5.6.6. Ochrona kopalin Złożem kopaliny jest takie naturalne nagromadzenie minerałów i skał oraz innych substancji stałych, gazowych i ciekłych, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą (Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r.): 1. Złoża kopalin podlegają ochronie polegającej na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym wykorzystaniu kopalin, w tym również kopalin towarzyszących. 2. Obszary występowania złóż kopalin oraz obecne i przyszłe potrzeby eksploatacji tych złóż uwzględnia się w gminnym planie zagospodarowania przestrzennego, w planie zagospodarowania przestrzennego województwa oraz w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. 3. Eksploatację złoża kopaliny prowadzi się w sposób gospodarczo uzasadniony oraz przy zastosowaniu środków ograniczających szkody w środowisku i przy zapewnieniu racjonalnego wydobycia i zagospodarowania kopalin. 4. Podejmujący eksploatację złóż kopaliny lub prowadzący tę eksploatację jest obowiązany przedsiębrać środki niezbędne do ochrony zasobów złoża, jak również do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, sukcesywnie prowadzić rekultywację terenów poeksploatacyjnych oraz przywracać do właściwego stanu inne elementy przyrodnicze. 5. Zasady gospodarowania złożem kopaliny i związanej z eksploatacją złoża ochrony środowiska określają przepisy prawa geologicznego i górniczego. 5.6.7. Ochrona przyrody Ochrona przyrody – to zachowanie, restytuowanie i właściwe użytkowanie zasobów przyrody i jej tworów ożywionych i nieożywionych, których utrzymanie leży w interesie społeczeństwa ze względów naukowych, gospodarczych, historyczno-pamiątkowych, estetycznych, rekreacyjnych i krajoznawczych. Każdy z mieszkańców ma możliwość, w swoim własnym zakresie, przyczyniać się do poszanowania przyrody. Konkretne działania proekologiczne: Nie zrywaj i nie niszcz roślin prawnie chronionych. ª Dokarmiaj zwierzęta zimą (karmniki, pasieki); np. zorganizować w szkołach akcje dokarmiania zwierząt. 144 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA ª Bierz udział w akcjach sadzenia drzew. ª Zadbaj o przydomowy krajobraz (np. konkurs o najpiękniej utrzymany ogród w gminie, we wsi). Ochrona zwierząt i roślin polega na: ¾ zachowaniu cennych ekosystemów, bioróżnorodności i utrzymaniu równowagi przyrodniczej, ¾ tworzeniu warunków prawidłowego rozwoju i optymalnego spełniania przez zwierzęta i roślinność funkcji biologicznej na rzecz środowiska, ¾ zapobieganiu lub ograniczaniu szkodliwych oddziaływań na środowisko, które mogłyby niekorzystnie wpływać na zasoby oraz stan zwierząt i roślin, ¾ zapobieganiu zagrożeniom dla naturalnych kompleksów i tworów przyrody. Ochrona, o której mowa jest realizowana w szczególności przez: 1. obejmowanie ochroną obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, 2. ustanawianie ochrony gatunków zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem, 3. ograniczanie możliwości pozyskiwania dziko występujących zwierząt i roślin, 4. odtwarzanie populacji i stanowiska oraz zapewnianie reprodukcji dziko występujących zwierząt i roślin, 5. zabezpieczenie lasów i zadrzewień przed zanieczyszczeniem i pożarami, 6. ograniczanie możliwości wycinania drzew i krzewów oraz likwidacji terenów zieleni, 7. zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupisk roślinności zwłaszcza gdy przemawiają za tym potrzeby ochrony gleby, zwierząt, kształtowania klimatu oraz inne potrzeby związane z zapewnieniem bioróżnorodności, równowagi przyrodniczej i zaspokajania potrzeb rekreacyjno - wypoczynkowych ludzi, 8. nadzorowanie wprowadzania do środowiska genetycznie zmodyfikowanych organizmów. Szczegółowe zasady w zakresie: ¾ ochrony obszarów i obiektów o wartościach przyrodniczych, krajobrazu, zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem oraz drzew, krzewów i zieleni określają przepisy o ochronie przyrody, ¾ ochrony lasów określają przepisy o lasach, ¾ ochrony dziko występujących zwierząt określają przepisy o łowiectwie, o rybactwie śródlądowym i rybołówstwie morskim, ¾ ochrony zwierząt gospodarskich i domowych określają przepisy o ochronie zwierząt. 145 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA VI. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 6.1. Współpraca w ramach wdrożenia Programu 6.1.1. Wprowadzenie 6.1.2. Współpraca z jednostkami szczebla wojewódzkiego i powiatowego 6.1.3. Inspekcja Ochrony Środowiska - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska 6.1.4. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 6.1.5. Współpraca z samorządami gminnymi 6.1.6. Współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi 6.1.7. Inne instytucje i organizacje 6.2. Założenia systemu finansowania inwestycji 6.2.1. Emisja obligacji komunalnych 6.2.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 6.2.3. EkoFundusz 6.2.4. Fundusz Spójności 6.2.5. Bank Ochrony Środowiska 6.3. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska 6.3.1. Instrumenty prawne 6.3.2. Instrumenty finansowe 6.3.3. Instrumenty społeczne 6.3.4. Instrumenty strukturalne 6.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska 6.4.1. Zasady monitoringu 6.4.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych 6.5. Wskaźniki monitorowania celów określonych w Programie Ochrony Środowiska 6.1. Współpraca w ramach wdrożenia Programu 6.1.1. Wprowadzenie Niezależnie od istniejących kompetencji na poszczególnych szczeblach zarządzania i zakresu odpowiedzialności uwarunkowanej ustawodawstwem, bardzo ważnym czynnikiem sukcesu Programu jest dobra i szeroko pojęta współpraca między różnymi partnerami, uczestnikami Programu. Współpraca powinna uwzględniać następujące zasady: ¾ swobody działania - poszczególne podmioty mają swobodę działania według posiadanych przez nie kompetencji. Realizują one własne cele zapisane w statutach; mają własne struktury, procedury, techniki działania zapisane w dokumentach organizacyjnych i regulaminach, ¾ dobrowolności i równości, ¾ efektywnego użycia środków (zasobów) - na wszystkich podmiotach ciąży obowiązek efektywnego i racjonalnego użycia środków, ¾ wykorzystania prostych rezerw - priorytetem w polityce krótko- i średniookresowej powinny być działania przynoszące duże efekty ekologiczne przy stosunkowo niskich nakładach. Do tych działań należą wszelkie działania prewencyjne, poprawa organizacji zarządzania, wprowadzanie zasad czystszej produkcji, poszanowanie 146 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA energii i surowców oraz edukacja ekologiczna i działania na rzecz podniesienia świadomości ekologicznej, ¾ pomocniczości i solidarności - wszyscy uczestnicy Programu są zobowiązani do współpracy w realizacji Programu, do solidarnego ponoszenia kosztów jego realizacji oraz wspierania słabszych partnerów. Postępowanie wszystkich uczestników programu zgodnie z tymi zasadami gwarantuje: uspołecznienie decyzji, współdziałanie, równość podmiotów uczestniczących w zarządzaniu, swobodę przepływu informacji. Wśród najważniejszych partnerów włączonych zarówno w proces opracowania Programu, jak i jego wdrażania należy wymienić: 9 jednostki szczebla wojewódzkiego i powiatowego, 9 Inspekcję Ochrony Środowiska (WIOŚ), 9 Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW w Warszawie, WFOŚiGW w Krakowie), 9 sąsiednie gminy, 9 podmioty gospodarcze, 9 organizacje pozarządowe. 6.1.2. Współpraca z jednostkami szczebla wojewódzkiego i powiatowego Zagrożenia dla środowiska mogą mieć pochodzenie lokalne, ale także mogą wynikać z zanieczyszczeń pochodzących spoza obszaru gminy. Stąd potrzeba koordynacji działań o charakterze ponadlokalnym, podejmowanych na szczeblu powiatu lub województwa. Na realizację Programu środki finansowe pochodzić będą także z budżetu Wojewody i z budżetu samorządowego województwa małopolskiego. Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku - Prawo ochrony środowiska (Art. 17, ust. 2) projekt programu musi być opiniowany przez Zarząd Powiatu . Działania mające na celu poprawę jakości wód powierzchniowych muszą obejmować swym zasięgiem całą zlewnię. Przykładem tego może być realizacja zadań związanych z uporządkowaniem gospodarki wodno-ściekowej zlewni rzeki Dunajec i Poprad. 147 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 6.1.3. Inspekcja Ochrony Środowiska - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska kontroluje respektowanie prawa przez podmioty gospodarcze w zakresie korzystania ze środowiska oraz koordynuje lokalne sieci monitoringu środowiska. W okresie wdrażania programu zostanie zintensyfikowana współpraca, zwłaszcza w zakresie wymiany informacji i wiedzy. Informacje zdobyte przez WIOŚ w trakcie kontroli zakładów przemysłowych mogą być podstawą stosownych wystąpień o weryfikację pozwoleń wydawanych przez Starostę, zwłaszcza dla tych zakładów, które będą wdrażały normy zarządzania środowiskowego. Uzyskane informacje posłużą również do weryfikacji wskaźników monitorowania celów określonych w Programie oraz przeciwdziałania powstawaniu niekorzystnych dla środowiska zjawisk. 6.1.4. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Posiadanie odpowiednich środków finansowych jest bardzo ważnym warunkiem wdrożenia Programu Ochrony Środowiska. W rozdziale 6.2. omówione zostały potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć zdefiniowanych w Programie. Wiele działań będzie realizowane poprzez środki pochodzące z przedmiotowych funduszy. Są to: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie (WFOŚiGW). Dokonanie wyboru priorytetów musi opierać się o dobrą współpracę między władzami gminy Muszyna a Narodowym i Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, tak aby realizowane inwestycje przyniosły jak największe efekty dla środowiska i zdrowia człowieka. Należy zaznaczyć, że w perspektywie długoterminowej udział środków pochodzących z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (narodowego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnych) w inwestycjach na rzecz ochrony środowiska będzie malał, co wynika z prognozowanych coraz mniejszych wpływów. 6.1.5. Współpraca z samorządami gminnymi Realizacja przedsięwzięć na rzecz ochrony środowiska w znacznym stopniu zależy od efektywnej współpracy między gminami, która jest konieczna na każdym etapie polityki ochrony środowiska. Wiele działań musi być wdrażanych na poziomie lokalnym, bądź co najmniej wymaga udziału gmin. 148 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Do nich należą przede wszystkim zadania z zakresu: gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami komunalnymi, zbiórki odpadów niebezpiecznych. Bardzo ważnym tematem będzie edukacja ekologiczna, gdzie udział gmin będzie ściśle sprecyzowany poprzez zdefiniowanie form współpracy zarówno z władzami powiatu, województwa, jak i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi. Współpraca z sąsiednimi gminami, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska, może przynieść także wymierne korzyści ekonomiczne. Współpraca ta powinna dotyczyć przede wszystkim: ¾ poprawy stanu czystości wód, ¾ systemu powiązań komunikacyjnych: budowa i modernizacja głównych korytarzy transportowych, ¾ wdrażania systemu Natura 2000, ¾ rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa: restrukturyzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej, ¾ modernizacji infrastruktury i urządzeń melioracyjnych, ¾ modernizacji i utrzymania systemu ochrony przeciwpowodziowej, ¾ poprawy gospodarowania odpadami komunalnymi. 6.1.6. Współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi Organizacje pozarządowe coraz częściej biorą udział w pracach nad Programami Ochrony Środowiska, a przede wszystkim w działaniach związanych z edukacją i informacją ekologiczną. Z punktu widzenia władz gminnych, pozarządowe organizacje ekologiczne mogą spełniać następujące zadania: ª wyjaśniać znaczenie działań, mających na celu ochronę przyrody i środowiska, ª reprezentować opinie społeczeństwa szczególnie w przypadku, gdy cieszą się szerokim poparciem społecznym, ª brać udział w komunikacji środowiskowej, edukacji ekologicznej i promowaniu zrównoważonego rozwoju, ª zabiegać o coraz to większe poparcie opinii publicznej dla polityki władz w zakresie ochrony środowiska, ª stanowić przeciwwagę dla interesów, które brane są pod uwagę w procesie podejmowania decyzji dotyczących środowiska naturalnego, ª brać udział w opracowywaniu i wdrażaniu programu ochrony środowiska, ª wnosić wiedzę oraz dostarczać alternatywne ekspertyzy przydatne w procesie opracowywania polityki ochrony środowiska i podejmowania decyzji. 149 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Oczekuje się, że organizacje ekologiczne, w oparciu o własne siły, wykażą inicjatywę ukierunkowaną na mieszkańców i placówki edukacyjne, takie jak szkoły podstawowe, gimnazjalne i ponadgimnazjalne, aby rozszerzyć edukację ekologiczną nastawioną na podniesienie świadomości ekologicznej oraz wdrożyć projekty pilotażowe i specjalne programy realizowane w ścisłej współpracy z samorządem wojewódzkim, powiatowym i gminnym. W układzie sił - pozarządowe organizacje ekologiczne mają określoną pozycję (tworzą oddzielną siłę). Przecenianie swojego wpływu na politykę ochrony środowiska i możliwości zmian np. decyzji dot. inwestycji ważnych w skali regionu, stanowi zagrożenie dla efektywnego działania organizacji. 6.1.7. Inne instytucje i organizacje Do instytucji z którymi władze gminy będą współpracować należy także zaliczyć: ¾ Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Nowym Sączu ¾ Nadleśnictwo Piwniczna oraz Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Krakowie ¾ Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie ¾ Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie ¾ Ośrodek Doskonalenia Rolniczego w Nawojowej. Wszystkie te jednostki zajmują ważne miejsce na polu ochrony środowiska i ich doświadczenia będą wykorzystane przy realizacji Programu Ochrony Środowiska. 6.2. Założenia systemu finansowania inwestycji Realizacja zadań wytyczonych w Programie Ochrony Środowiska wiąże się z wysokimi nakładami inwestycyjnymi. Większość instytucji, które udzielają dotacji lub korzystnie oprocentowanych kredytów na inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska wymaga, żeby inwestycja osiągnęła odpowiednio duży efekt ekologiczny i objęła swym zasięgiem możliwie największą liczbę mieszkańców gminy. Dlatego w przypadku gminy Muszyna należy dążyć aby podejmowane działania obejmowały swym zasięgiem kilka gmin (np. międzygminne działania na rzecz ochrony środowiska). Wspólne działanie kilku gmin nie tylko ma wpływ na finansowanie inwestycji (obniży koszty, które będzie musiała ponieść pojedyncza gmina), ale również obniży koszty eksploatacyjne. Oznacza to, że przedsięwzięcia winny być wspólnie realizowane. W zależności od przyjętego w danym przypadku rozwiązania wariantu organizacyjnego gmina Muszyna samodzielnie lub wspólnie z innymi gminami będzie finansować realizację konkretnych zadań. Środki na finansowanie zadań związanych z ochroną środowiska i gospodarką odpadami pochodzić mogą z następujących źródeł: 150 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA ª środków własnych, ª dofinansowania z Gminnego, Powiatowego, Wojewódzkiego i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, ª emisji obligacji komunalnych, ª funduszy pomocowych i związanych z eko-konwersją (Ekofundusz), ª funduszu pomocowego ISPA, ª kredytów bankowych na preferencyjnych warunkach (np. Bank Ochrony Środowiska), ª pozyskanych inwestorów strategicznych, w tym także inwestorów zagranicznych. Należy zaznaczyć, że wszystkie instytucje udzielające pomocy finansowej w dziedzinie ochrony środowiska wymagają od inwestora nie tylko wypełnienia odpowiedniego formularza, ale również przedstawienia szeregu opracowań i dokumentacji planujących czy opisujących dane przedsięwzięcie. Są to między innymi.: ¾ plan zagospodarowania przestrzennego i strategia rozwoju gminy, ¾ Program Ochrony Środowiska, Plan Gospodarki Odpadami, Koncepcja Gospodarki Wodno-ściekowej, Plan Zalesiania itp. ¾ projekt budowlany i wykonawczy wraz ze źródłową dokumentacją ekonomiczną, finansową i przetargową, ¾ studium wykonalności (lub biznes plan w przypadku przedsięwzięć komercyjnych), ¾ wymagane przez prawo zezwolenia na realizację projektu. 6.2.1. Emisja obligacji komunalnych Jako nowy sposób gromadzenia środków finansowych wprowadzono emisję obligacji. Dzięki obligacjom Emitent pozyskuje środki na rozwój, a kupujący obligacje - korzystne ulokowanie środków pieniężnych na określony czas. Istnieje możliwość emisji obligacji na inwestycje służące ochronie środowiska. W przypadku podmiotów szczególnie uciążliwych dla otoczenia obligacje mogą być odpowiednio uatrakcyjnione zobowiązaniem do radykalnego ograniczenia tej uciążliwości. Podmiotowe obligacje mogą być nabywane przez budżet terenowy, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz kupowane przez inne podmioty, odczuwające ekologiczną uciążliwość emitenta. Obligacja jest wyrazem zobowiązań przedmiotu emitującego i jednocześnie praw nabywców obligacji do otrzymywania ich spłaty wraz z odsetkami i innych świadczeń o charakterze rzeczowym. Jest zatem zbliżona do transakcji kredytowej w banku. Przez emisję obligacji realizuje się przepływ kapitału. Kredyt uzyskany w drodze emisji obligacji nie jest łatwy ani tani, gdyż zysk zamierzonego przedsięwzięcia musi być na 151 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA tyle wysoki, aby pokrywał związane z obligacją zobowiązania. Można przewidywać, że zainteresowanie obligacjami – dotąd znikome – będzie wzrastać w miarę wykształcenia się myślenia kategoriami majątkowymi (kapitałowymi). 6.2.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Polskie miasta i gminy najczęściej korzystają z pomocy finansowej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚ i GW). Jednym z priorytetów tego funduszu jest ochrona powierzchni ziemi. Fundusz przewiduje dofinansowanie (poprzez pożyczki) wdrażania projektów związanych z realizacją programów ochrony poszczególnych elementów środowiska, w tym także gospodarki odpadami. Wniosek do NFOŚiGW składa się wg wzoru stosowanego w Funduszu. Maksymalnym udziałem pomocy funduszu w finansowaniu przedsięwzięcia jest pożyczka w wysokości 50% całości nakładów inwestycyjnych. Oprocentowanie tej pożyczki wynosi dla samorządów terytorialnych 0,3% stopy redyskontowej. W NFOŚiGW istnieje możliwość umarzania pożyczek jeśli: zadanie zostało zrealizowane terminowo, osiągnięto założony efekt rzeczowy i ekologiczny, spłacono terminowo co najmniej 50% udzielonej pożyczki wraz z oprocentowaniem. Fundusz preferuje wnioski podmiotów, które zadeklarują przeznaczenie umorzonych kwot na inwestycje proekologiczne. Okres spłaty pożyczki wynosi maksymalnie 5 lat. 6.2.3. EkoFundusz Środki EkoFunduszu pochodzą z bezzwrotnej pomocy zagranicznej i z tzw. ekokonwersji (zamianę kwot polskiego długu zagranicznego na środki inwestycyjne w dziedzinie ochrony środowiska). Zadaniem EkoFunduszu jest dofinansowywanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają przynieść efekt w skali nie tylko regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej a nawet światowej. W Statucie EkoFunduszu pięć sektorów ochrony środowiska uznanych zostało za dziedziny priorytetowe. Są nimi: ¾ ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu; ¾ ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej; ¾ ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (ochrona klimatu); ¾ ochrona różnorodności biologicznej; ¾ gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych. 152 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie preferencyjnych pożyczek lub/i bezzwrotnych dotacji. Pomoc finansową uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nie inwestycyjne. Maksymalna kwota, jaką może otrzymać jednostka samorządowa wynosi 30% nakładów na projekt. W przypadku jednostek gospodarczych kwota ta wynosi 20%. Specyfika EkoFunduszu polega również na tym, iż inwestor może liczyć na zwolnienie dokonanych za granicą zakupów od ceł i opłat granicznych. W wyjątkowych uzasadnionych przypadkach maksymalnym udziałem pomocy funduszu w finansowaniu przedsięwzięcia jest pożyczka w wysokości 50% całości nakładów inwestycyjnych. Oprocentowanie tej pożyczki wynosi dla samorządów terytorialnych 0,3% stopy redyskontowej. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać pożyczkę lub/i dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową i posiadaniem zabezpieczeń, a także zapewnieniem pełnego finansowania projektu w części nie objętej dofinansowaniem EkoFunduszu. EkoFundusz nie dofinansowuje badań naukowych, akcji pomiarowych i edukacyjnych, konferencji i sympozjów, tworzenia i prowadzenia systemów monitoringu środowiska, wszelkiego rodzaju studiów i opracowań oraz tworzenia dokumentacji projektowej. Ze środków EkoFunduszu nie mogą także korzystać te przedsięwzięcia, które kwalifikują się do udzielenia znaczącej pomocy ze strony przedakcesyjnych programów pomocowych Unii Europejskiej. Wszystkie projekty rozpatrywane przez EkoFundusz można podzielić na projekty techniczne (inwestycyjne) oraz projekty przyrodnicze. Wśród projektów technicznych wyróżnić można projekty komercyjne, czyli takie które generują znaczne zyski po ich zakończeniu oraz niekomercyjne, których głównym celem jest poprawa stanu środowiska oraz względy społeczne, a przyszłe opłaty użytkowników jedynie pokrywają koszty, bez generowania zysków, bądź generują zyski w niewielkiej wysokości. W obydwu grupach projektów można wyróżnić projekty typowe oraz projekty innowacyjne. Przez przedsięwzięcia innowacyjne EkoFundusz rozumie takie, które wprowadzają na polski rynek nowe, lepsze niż dotąd rozwiązania techniczne służące ochronie środowiska, oferowane zarówno przez firmy polskie, jak i firmy z krajów – donatorów. Zadaniem EkoFunduszu jest upowszechnianie takich sprawdzonych, a nie stosowanych dotąd w kraju lub w danym regionie rozwiązań. Pewnym ograniczeniem stawianym przez EkoFundusz jest konieczność wprowadzania technologii pochodzącej z jednego z krajów donatorów, które przeznaczyły 153 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA część polskiego długu na ochronę środowiska (USA, Francja, Szwajcaria, Szwecja, Norwegia, Włochy). 6.2.4. Fundusz Spójności Fundusz Spójności, inaczej nazwany Funduszem Kohezji lub Europejskim Funduszem Kohezji, jest to czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których produkt krajowy brutto nie przekracza 90 % średniej dla wszystkich krajów członkowskich (Grecja, Portugalia, Hiszpania i Irlandia). Fundusz ten nie należy do grupy Funduszy Strukturalnych, ze względu na określony czas w którym działa. Ze względu na charakter i cel Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej. Realizację Funduszu Spójności zaplanowano na lata 1993-99. Na szczycie UE w Berlinie postanowiono przedłużyć jego działanie do 2006 r. W związku z wejściem Polski do UE, po 1 maja 2004 roku stał się on dostępny także dla naszego kraju. Fundusz Kohezji (Spójności) redystrybowany jest przez Komisję Europejską na podstawie składanych wniosków w odpowiednich terminach. Tak więc to nie instytucje krajowe, ale stosowne organy Unii Europejskiej rozpatrują konkretne projekty, akceptując je, a następnie finansując. Pomoc, którą te kraje otrzymują w ramach Funduszu obejmuje finansowanie projektów dotyczących inwestycji w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej (w tym wspieranie rozwoju sieci korytarzy transeuropejskich). Budżet Funduszu Spójności na lata 2000 - 2006 wynosi 18 mld Euro (w latach 1994 1999 wynosił 15,5 mld Euro). Fundusz może przyczyniać się do finansowania: ¾ projektów, lub etapów projektu, które są technicznie lub finansowo niezależne, ¾ grupy projektów powiązanych ze sobą widoczną strategią tworzącą spójną całość. Fundusz może zapewnić pomoc dla: ª projektów dotyczących środowiska, przyczyniających się do osiągnięcia celów art. 130 R Traktatu, łącznie z projektami wynikającymi z przyjętych zgodnie z art. 130 S działań, a w szczególności projekty zgodne z priorytetami nałożonymi na wspólnotową politykę w zakresie ochrony środowiska przez Piąty Program Polityki i Działania odnoszący się do Środowiska i Stałego Rozwoju, 154 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA ª projektów pozostających we wspólnym interesie, dotyczących infrastruktury transportu, finansowanych przez państwa członkowskie, które są objęte wytycznymi wymienionymi w art. 129 C Traktatu; jednakże inne projekty dotyczące infrastruktury transportu, przyczyniające się do osiągnięcia celów zawartych w art. 129 B Traktatu, mogą być finansowane aż do przyjęcia odpowiedniej orientacji przez Radę. Fundusz może również udzielać pomocy: ª na wstępne badania odnoszące się do kwalifikujących się projektów, łącznie z tymi, które są konieczne dla ich wprowadzenia, ª na środki wsparcia technicznego, a w szczególności: a) na środki poziome takie jak badania porównawcze mające na celu ocenę wpływu pomocy wspólnotowej; b) na środki i badania, które przyczyniają się do oceny, monitorowania lub oszacowania projektów, oraz wzmocnienia i zagwarantowania koordynowania projektów i ich spójności, a w szczególności spójności z politykami wspólnotowymi; c) na działania i badania pomagające w sporządzeniu koniecznych dostosowań we wprowadzanych projektach. 6.2.5. Bank Ochrony Środowiska Bank Ochrony Środowiska udziela kredytów ze środków własnych oraz środków NFOŚiGW i WFOŚiGW z przeznaczeniem na inwestycje służące likwidacji degradacji i ochronę środowiska. Na bazie wieloletniego doświadczenia Bank realizuje zadania związane z jego proekologiczną misją, współpracuje z organizacjami zajmującymi się finansowaniem ochrony środowiska tj. Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej oraz innymi funduszami pomocowymi. Bank udziela na cele proekologiczne następujących instrumentów: 9 Kredyty na inwestycje służące ochronie środowiska udzielane we współpracy z WFOŚiGW – kredyty udzielane są ze środków WFOŚiGW (w tym w formie linii kredytowych) lub ze środków Banku z dopłatami WFOŚiGW do oprocentowania z przeznaczeniem na inwestycje służące ochronie środowiska przynoszące wymierny efekt ekologiczny. Przedmiotem kredytowania są inwestycje z zakresu ochrony środowiska polegające na realizacji/modernizacji obiektów służących: - ochronie wód i gospodarce wodnej (np. oczyszczalnie ścieków wraz z systemem kanalizacji, modernizacje technologii służące oszczędności wody), 155 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA - ochronie atmosfery (np. budowa i modernizacja instalacji ograniczających emisję zanieczyszczeń do atmosfery, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii), - ochronie powierzchni ziemi (np. redukcja odpadów u źródeł wytwarzania, składowiska odpadów, zakłady utylizacji odpadów) 9 Kredyty na zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska kredyt dla Sprzedawców lub/i Wykonawców na zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska, np.: przydomowych oczyszczalni ścieków, materiałów do ociepleń budynków, pomp ciepła, okien termoizolacyjnych, itd. Przedmiotem kredytowania jest zakup, zakup i montaż lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska, np.: przydomowych oczyszczalni ścieków, kolektorów słonecznych, pomp ciepła, grzejników konwekcyjnych, kotłów gazowych, olejowych lub zasilanych energią elektryczną, zaworów termostatycznych, materiałów do ocieplania budynków, okien termoizolacyjnych, rolet zewnętrznych i okiennic, drzwi zewnętrznych charakteryzujących się niskim współczynnikiem przenikania ciepła. Kredytowane urządzenia i wyroby winny posiadać wymagane prawem dokumenty potwierdzające jakość (aprobaty, certyfikaty, deklaracje producenta, itp.) - zgodne z ustawą o badaniach i certyfikacji oraz rozporządzeniami wykonawczymi do tej Ustawy. Montaż wyrobów może być kredytowany w przypadku gdy: a) Sprzedawca, z którym Bank podpisał porozumienie jest jednocześnie Wykonawcą, b) Wykonawca jest jednostką autoryzowaną przez Sprzedawcę, z którym Bank podpisał porozumienie, c) Bank podpisał z Wykonawcą porozumienie dotyczące montażu urządzeń i wyrobów zakupionych wyłącznie na zasadach obowiązujących dla niniejszego produktu. Kwota kredytu – do 100% kosztów inwestycji - czyli ceny zakupu i montażu urządzenia lub wyrobu. Okres kredytowania: do 5 lat. Oprocentowanie: według zmiennej stopy procentowej lub indywidualnie dla każdego wyrobu i urządzenia. 9 Kredyty na energooszczędne przedsięwzięcia z zakresu modernizacji oświetlenia – kredyt na energooszczędne przedsięwzięcia z zakresu modernizacji oświetlenia ulic, placów itp. polegające na zmianie dotychczasowych urządzeń na energooszczędne, udzielany jest ze środków Banku Ochrony Środowiska S.A. Przedmiotem kredytowania jest pełny lub częściowy zakres prac związanych z modernizacją oświetlenia (zakup i instalacja żarówek, opraw, urządzeń sterujących, słupów i wysięgników). Kwota kredytu do 100% wartości przedsięwzięcia. Okres kredytowania do 5 lat, zależny od uzyskiwanych oszczędności energii (nie więcej niż suma okresu realizacji inwestycji, ewentualnej karencji w spłacie kapitału oraz okresu spłaty całego kredytu). 156 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 9 Kredyty na realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych – kredyt na realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych w rozumieniu ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych, m.in. na ulepszenia, w wyniku których następuje: - zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię zużywaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej lub zmniejszenie strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i lokalnej sieci ciepłowniczej, - wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, - całkowita lub częściowa zamiana źródeł energii z konwencjonalnych na niekonwencjonalne (w tym odnawialne). Przeznaczenie kredytu dla jednostek samorządu terytorialnego realizujących przedsięwzięcia termomodernizacyjne w budynku stanowiącym ich własność i wykorzystywanym do wykonywania zadań publicznych. Przedmiotem kredytowania są: a) ulepszenia, w wyniku których następuje zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię zużywaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania ciepłej wody: w budynkach, w których modernizuje się jedynie system grzewczy – co najmniej o 10%, w budynkach, w których w latach 1985-2001 przeprowadzono modernizację systemu grzewczego – co najmniej o 15%, w pozostałych budynkach – co najmniej o 25%, b) ulepszenia, w wyniku których następuje zmniejszenie rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i w lokalnej sieci ciepłowniczej – co najmniej o 25%, c) wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, w celu zmniejszenia kosztów zakupu ciepła dostarczanego do budynków – co najmniej o 20% w stosunku rocznym. Kwota kredytu: do 80% kosztów inwestycji. Okres kredytowania do 10 lat. Oprocentowanie wg zmiennej stopy procentowej 9 Kredyty na przedsięwzięcia inwestycyjne z zakresu agroturystyki ze środków Fundacji "Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej - Counterpart Fund" - kredyt na inwestycje związane z uruchomieniem nowych lub rozwojem istniejących gospodarczych w zakresie agroturystyki na wsi lub w miastach do przedsięwzięć 10 tys. mieszkańców obejmujące tworzenie i rozwój bazy noclegowej, gastronomicznej, rekreacyjno-sportowej i kulturowej. Przeznaczony dla rolników i członków ich rodzin oraz innych osób fizycznych wykonujących działalność gospodarczą, spółek handlowych, organizacji pozarządowych 157 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA (fundacji i stowarzyszeń) posiadających osobowość prawną, zarządów gmin (o kredyt nie mogą ubiegać się jednostki państwowe ani spółdzielcze). Przedmiot kredytowania: ª zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja budynków mieszkalnych, towarzyszących i gospodarskich (stodoły, stajnie, itp.) na agroturystyczną bazę noclegową dla turystów (pokoje gościnne, domki rekreacyjne, pensjonaty, kwatery grupowe, itp.), w tym budowa/modernizacja instalacji kanalizacyjnej, wodnej, systemu grzewczego, instalacji gazowej i elektrycznej w budynkach przewidzianych do użytkowania jako agroturystyczna baza noclegowa, ª zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja, adaptacja obiektów/punktów przeznaczonych do świadczenia usług gastronomicznych dla turystów, w tym założenie/instalacja urządzeń kuchennych, budowa/modernizacja instalacji kanalizacyjnej, wodnej, systemu grzewczego, instalacji gazowej i elektrycznej w pomieszczeniach kuchennych, jadalniach oraz w zapleczu magazynowym artykułów spożywczych, ª zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów stanowiących lokalną atrakcję turystyczną, związanych z bezpośrednim świadczeniem usług rekreacyjno-sportowych i kulturowych dla turystów obejmujące zakładanie pól biwakowych i kempingów, budowę i modernizację lokalnych obiektów i urządzeń sportowo-rekreacyjnych (wypożyczalnie sprzętu turystycznego, kąpieliska, plaże, przystanie kajakowe i żeglarskie, ścieżki rowerowe, ścieżki zdrowia, stałe parki rekreacyjno-rozrywkowe i szlaki turystyczne, wyciągi narciarskie), zakup koni oraz budowa i modernizacja stajni i padoków służących usługom jeździeckim, sportowym leczniczym, zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów/punktów lokalnej kultury ludowej (warsztaty tkackie, kowalsko-artystyczne, garncarskie, wikliniarskie, galerie oraz punkty sprzedaży wyrobów lokalnego rękodzieła i rzemiosła artystycznego), ª zakup niezbędnego, pierwszego wyposażenia inwestycyjnego budowanych obiektów agroturystycznych obejmującego zarówno środki trwałe, jak i inne rzeczowe składniki majątku obrotowego wielokrotnego użytku (np. naczyń, sztućców, pościeli) ściśle i jednoznacznie związanego z wyposażeniem i funkcjonowaniem wymienionych wyżej obiektów. 158 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Kwota kredytu: a) do 150 tys. zł, nie więcej niż 70% wartości kosztorysowej zadania inwestycyjnego, b) do 100 tys. zł, nie więcej niż 75% wartości kosztorysowej zadania inwestycyjnego, c) do 50 tys. zł, nie więcej niż 80% wartości kosztorysowej zadania inwestycyjnego. Okres kredytowania do 5 lat (wliczając okres karencji w spłacie kredytu nie przekraczający 1 roku). 6.3. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska Jednym z warunków realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarządzania tym Programem. Zarządzanie Programem odbywa się, z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarządzania zgodne z kompetencjami i obowiązków podmiotów zarządzających. W odniesieniu do niniejszego Programu Ochrony Środowiska jednostką, na której będą spoczywały główne zadania zarządzania tym programem będzie Urząd Gminy. Jednak całościowe zarządzanie środowiskiem będzie odbywać się na kilku szczeblach. Oprócz szczebla gminnego są jeszcze szczeble powiatowy i wojewódzki - obejmujące działania podejmowane w skali powiatu i województwa , a także szczeble jednostek organizacyjnych, obejmujących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Na każdą z tych jednostek nałożone są różne (czasami zbieżne) obowiązki (Tabela 6.1.). Ustawowe zadania poszczególnych samorządowych jednostek organizacyjnych Jednostka administracyjna Województwo 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 Tabela 6.1. Zakres obowiązków opracowanie strategii rozwoju opracowanie planów wieloletnich opracowanie planów zagospodarowania przestrzennego realizacja polityki rozwoju edukacja publiczna promocja i ochrona zdrowia pomoc społeczna ochrona środowiska gospodarka wodna obronność bezpieczeństwo publiczne 159 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Tabela 6.1. – ciąg dalszy Jednostka administracyjna Powiat ª ª ª ª ª Zakres obowiązków zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego; gospodarki wodnej; ochrony środowiska i przyrody; ochrony przeciwpowodziowej; zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska; ª promocji i ochrony zdrowia; ª administracji geologicznej Gmina gospodarka odpadami komunalnymi; zaopatrzenie w wodę dla celów komunalnych; oczyszczanie ścieków komunalnych; tworzenie prawa miejscowego w zakresie gospodarki przestrzennej; ochrona i tworzenie terenów zieleni miejskiej i parkowej; wydawanie informacji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu; ª prowadzenie kampanii i programów edukacyjnych. ª ª ª ª ª ª Na trochę innych zasadach odbywa się zarządzanie w stosunku do podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska. Kierują się one głównie rachunkiem (efektami) ekonomicznym i zasadami konkurencji rynkowej, choć od jakiegoś czasu uwzględniają one także głos opinii społecznej. Na tym szczeblu zarządzanie środowiskiem odbywa się przez: ¾ dotrzymywanie wymagań stawianych przez przepisy prawa, ¾ porządkowanie technologii i reżimów obsługi urządzeń ¾ modernizacje stosowanych technologii, ¾ eliminowanie technologii uciążliwych dla środowiska, ¾ instalowanie urządzeń ochrony środowiska, ¾ stałą kontrole zanieczyszczeń. Instytucje działające w ramach administracji a odpowiedzialne za wykonanie i egzekwowanie prawa mają głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniom środowiska poprzez: 9 racjonalne planowanie przestrzenne, 9 kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, 9 porządkowanie działalności związanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, 9 instalowanie urządzeń ochrony środowiska. 160 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Instrumenty służące do zarządzania Programem Ochrony Środowiska wynikają z obowiązujących aktów prawnych (np. Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach itp.) i można je podzielić na instrumenty prawne, finansowe, społeczne oraz strukturalne. 6.3.1. Instrumenty prawne Do instrumentów prawnych zaliczamy: 9 pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane, 9 decyzje zatwierdzające plany gospodarki odpadami, 9 koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatacje surowców mineralnych, 9 oceny oddziaływania na środowisko planowanych czy istniejących inwestycji, 9 decyzje zatwierdzające plany zagospodarowania przestrzennego. Szczególnym instrumentem prawnym jest od niedawna monitoring czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska jak też w odniesieniu do ilości zasobów środowiska. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czynią je instrumentem o znaczeniu prawym. 6.3.2. Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych zaliczamy: ª opłaty za korzystanie ze środowiska – za emisje zanieczyszczeń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchnie, z której odprowadzane są ścieki, ª administracyjne kary pieniężne, ª odpowiedzialność cywilną, karną i administracyjną, ª kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska. 6.3.3. Instrumenty społeczne Wśród instrumentów społecznych jako najważniejszy należy wymienić współdziałanie. Uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne są ważnym elementem skutecznego zarządzania opartego o zasady zrównoważonego rozwoju. Można je podzielić na : ª narzędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa tzw. „uczenie się poprzez działanie”. Można wyróżnić w nich dwie kategorie dotyczące: 161 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA a) działań samorządów (dokształcanie profesjonalne i system szkoleń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych), b) powiązań miedzy władzami samorządowymi a społeczeństwem (udział społeczeństwa w zarządzaniu poprzez system konsultacji i debat publicznych, wprowadzenie mechanizmów, tzw. budowania świadomości – kampanie edukacyjne) ª narzędzia dla formułowania, integrowania i wdrożenia polityk środowiskowych: a) środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, statuty, b) strategie i plany działań, c) systemy zarządzania środowiskiem, d) ocena wpływu na środowisko, e) ocena strategii środowiskowych. ª narzędzia włączające mechanizmy rynkowe w realizacje zrównoważonego rozwoju: a) opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), b) regulacje cenowe, c) regulacje użytkowania, oceny inwestycji, d) środowiskowe zalecenia dla budżetowania, e) kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych. ª narzędzia dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków zrównoważonego rozwoju: a) wskaźniki równowagi środowiskowej, b) ustalenie wyraźnych celów operacyjnych, c) monitorowanie skuteczności procesów zarządzania Kolejnym bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest edukacja ekologiczna. Pod tym pojęciem należy rozumieć różnorodne działania, które zmierzają do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstawą jest tu rzetelne i ciągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie się władz samorządów lokalnych ze społeczeństwem na drodze podejmowanych działań inwestycyjnych. Ważna dla ochrony środowiska jest również współpraca pomiędzy służbami ochrony środowiska, instytucjami naukowymi, organizacjami gospodarczymi. Powinny to być relacje partnerskie społecznymi oraz podmiotami prowadzące do wspólnej realizacji poszczególnych przedsięwzięć. I tak pozarządowe organizacje ekologiczne mogą zajmować się zarówno działaniami planistycznymi (np. przygotowywać plany ochrony rezerwatów i parków narodowych, opracowywać operaty ochrony przyrody dla nadleśnictw), prowadzić 162 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA konstruktywne (i jak najbardziej fachowe) programy ochrony różnych gatunków czy typów siedlisk, realizować prośrodowiskowe inwestycje (np. związane z alternatywnymi źródłami energii) itp. Tradycyjną rolą organizacji jest też prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska i monitoringu. Niezbędne jest aby prowadzona komunikacja społeczna objęła swym zasięgiem wszystkie grupy społeczeństwa. Bardzo ważną sprawą jest właściwe, rzetelne i odpowiednio wcześniejsze informowanie tych mieszkańców, których planowane inwestycje będą dotyczyły w sposób bezpośredni (np. mieszkańców przez posesje których będzie przebiegać wodociąg). Nie może mieć miejsca sytuacja, że o planowanych zamierzeniach dowiadują się oni z „innych” źródeł np. prasy. W takim przypadku wielokrotnie zajmą oni postawę negatywną (czasami nawet wrogą) w stosunku do planowanej inwestycji. Jak uczy doświadczenie, wydłuża to lub nawet czasami uniemożliwia realizacje planowanych celów. Należy jednak pamiętać, że głównym celem prowadzonej edukacji ekologicznej będzie zmiana postaw (nawyków) społeczeństwa w odniesieniu do poszczególnych dziedzin życia tak, aby były one zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju. Z uwagi na specyfikę tego zagadnienia trzeba mieć świadomość, że będzie to proces wieloletni co nie oznacza , że nie należy go prowadzić. Działania edukacyjne powinny być realizowane w różnych dziedzinach, różnych formach oraz na różnych poziomach, począwszy od szkół wszystkich stopni a skończywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. W szczególności szkolenia ekologiczne powinny być organizowane dla: ¾ pracowników administracji; ¾ samorządów mieszkańców; ¾ nauczycieli szkół wszystkich szczebli; ¾ dziennikarzy; ¾ dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych. Edukacja i informacja z komunikacją są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji. 6.3.4. Instrumenty strukturalne Do instrumentów strukturalnych należą wszelkie programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi a także program ochrony środowiska i to one 163 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA wytyczają główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Nadrzędnym dokumentem powinna być strategia rozwoju, jako dokument wytyczający główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla opracowania programów sektorowych np. dotyczących rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu ochrony zdrowia turystyki ochrony środowiska itp. W programach tych powinny być uwzględnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytyczono pewne ramy tego rozwoju, warunkowane troską o stan środowiska. Oznacza to, że ochrona środowiska na terenie gminy wymaga podejmowania pewnych działań w określonych dziedzinach gospodarki jak i codziennego życia jego mieszkańców. 6.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska 6.4.1. Zasady monitoringu W procesie wdrażania Programu ważna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zadań w nim wyznaczonych z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów. Z tego względu ważne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie którego będzie możliwe dokonanie oceny procesu wdrażania, jak i również będą mogły być dokonane ewentualne modyfikacje Programu. Monitoring powinien być sprawowany w następujących zakresach: ª monitoring środowiska; ª monitoring programu; ª monitoring odczuć społecznych. Monitoring środowiska – system kontroli środowiska, jest narzędziem wspomagającym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarządzania środowiskiem. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działań na rzecz ochrony środowiska i może być traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska. Monitoring środowiska jest jednym z najważniejszych kryteriów, na podstawie których tworzona jest nowa polityka. Mierniki efektów ekologicznych są w znacznym stopniu dostępne jako wielkości mierzone w ramach istniejących systemów kontroli i monitoringu. Pomiary poziomów emisji i imisji, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, są wykonywane w ramach działalności np. WIOŚ, RZGW, IMGW, a przyrost obszarów aktywnych przyrodniczo (lasów, 164 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA łąk, terenów parkowych, użytków ekologicznych) znany jest instytucją takim jak np. Urzędy Gmin, RDLP, Dyrekcje Parków Narodowych i Krajobrazowych. Monitoring programu – najważniejszym wskaźnikiem jest monitorowanie realizacji poszczególnych zadań, które powinno się odbywać np. co roku, na podstawie zestawienia planu działań przewidzianych do realizacji z postępem ich wdrożenia. W przypadku nie osiągnięcia zaplanowanych zamierzeń należy dokonać analizy sytuacji i poznać jej przyczyny. Powodem mogą być np. brak czasu, pieniędzy, zasobów ludzkich lub też zmiana kolejności przewidzianych w programie zadań priorytetowych. Monitoring odczuć społecznych – jest on sprawowany na podstawie badań opinii społecznej i specjalistycznych opracowań służących jakościowej ocenie udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a także ocenie odbioru przez społeczeństwo efektów Programu, między innymi przez ilość i jakość zgłoszonych interwencji. 6.4.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych W ocenie postępu wdrażania Programu Ochrony Środowiska oraz jego faktycznego wpływu na środowisko pomocna jest analiza i monitorowanie założonych efektów ekologicznych, jakie powinna przynieść realizacja wyznaczonych celów. W efekcie realizacji wyznaczonych dla gminy miejsko - wiejskiej celów ekologicznych powinno uzyskać się zamieszczone w Tabeli 6.2. efekty ekologiczne. Zakładane efekty działań proponowanych w Programie Ochrony Środowiska Tabela 6.2. Zakładany efekt Proponowane działania Bezpośredni Pośredni Ochrona powietrza Wyposażanie emitentów w filtry wyłapujące zanieczyszczenia do powietrza atmosferycznego – największe podmioty gospodarcze emitujące zanieczyszczenia • Ograniczenie emisji zanieczyszczenia powietrza • • Czystsze powietrze, Zwiększenie atrakcyjności turystycznej gminy Mniejsze zagrożenie dla zdrowia ludzi Lepsze warunki rozwoju flory i fauny 165 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Tabela 6.2. – ciąg dalszy Promowane działania Zakładany efekt Bezpośredni Pośredni Ochrona powietrza – ciąg dalszy Kontrola emitowanych zanieczyszczeń przez podmioty gospodarcze Przestrzeganie limitów emisyjnych Zmiana systemu grzewczego i • energetycznego na terenie • gminy ograniczenie emisji niskiej do powietrza zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza związkami NOx i SOx oraz pyłami • • • Poprawa (usprawnienie) systemów przesyłania energii cieplnej oraz poprawa parametrów cieplnoenergetycznych budynków • • • Reorganizacja transportu zbiorowego • Zmniejszenie zapotrzebowania na nośniki energii Ograniczenie zużycia surowców energetycznych Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza • Ograniczenie emisji spalin • • Wzrost zapotrzebowania na „ekologiczne” surowce energetyczne (gaz, słoma drewno wierzba energetyczna, geotermia) Możliwość zagospodarowania niewykorzystanego dotychczas areału lub fragmentów pól uprawnych o słabszej klasie bonitacyjnej do produkcji surowców energetycznych Tworzenie nowych miejsc pracy Zmniejszenie efektu cieplarnianego Ograniczenie ilości odpadów ze spalania Zapotrzebowanie na ekologiczne środki napędowe (gaz, biopaliwa) 166 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Tabela 6.2. – ciąg dalszy Zakładany efekt Promowane działania Bezpośredni Pośredni Ochrona powietrza – ciąg dalszy • Przebudowa układu komunikacyjnego • • Tworzenie stref ochronnych wokół największych emitorów zanieczyszczeń oraz najbardziej uczęszczanych ciągów komunikacyjnych Nowe nasadzenia – zalesianie • Zmniejszenie natężenia ruchu drogowego Ograniczenie emisji spalin • Ograniczanie rozprzestrzeniania się emitowanych zanieczyszczeń Zwiększenie zadrzewień • Zwiększenie zatrudnienia Ograniczenie poziomu hałasu Zwiększenie potencjału Zwiększenie produkcyjnego „produkcji tlenu” charakteru lasu – możliwości pozyskiwania drewna • Nowe miejsca rekreacji i wypoczynku Ochrona wód Opracowanie bilansu wodno • – gospodarczego Budowa wodociągów i skanalizowanie jak największego terenu gminy • • • Budowa nowych ujęć wody • Stworzenie założeń ochrony zasobów wodnych na terenie gminy Zmniejszenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych Dostarczanie ludności wody pitnej o dobrych parametrach jakościowych Lepsze warunki rozwoju fauny i flory zwłaszcza wodnej Zwiększenie dyspozycyjnych zasobów wodnych • • • • • Zmniejszenie zagrożenia zdrowia ludzi Zwiększenie atrakcyjności turystycznej gminy Wzrost możliwości osadniczych Dostarczanie mieszkańcom wody o dobrej jakości Wzrost możliwości osadniczych 167 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Tabela 6.2. – ciąg dalszy Zakładany efekt Promowane działania Bezpośredni Pośredni Ochrona wód – ciąg dalszy Podłączenie maksymalnej ilości mieszkańców do istniejących lub nowo projektowanych) oczyszczalni ścieków zbiorczych i przydomowych • Ograniczenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych • • • Wyznaczenie norm zużycia wody przy poszczególnych rodzajach działalności produkcyjnej Promowanie dziedzin • • • produkcji o małej Zachowanie zasobów wodnych Ograniczenie ilości ścieków • • Możliwości rozwojowe gminy – osadnictwo, działalność gospodarcza Zmniejszenie nakładów na inwestycje związane z zaopatrzeniem w wodę i oczyszczaniem ścieków wód Ograniczenie zużycia wody Zmniejszenie ilości odprowadzanych ścieków • Wzrost zatrudnienia wodochłonności • Zwiększenie kontroli poboru • Naliczanie właściwych stawek za użytkowanie wód • • Zmniejszenie zagrożenia przeciw powodziowego Zwiększenie łatwo dostępnych zasobów wodnych • • Zmniejszenie zagrożenia powodziowego • wody i zrzutu ścieków Budowa lokalnych zbiorników retencyjnych • Budowa, kontrola oraz konserwacja wałów i urządzeń przeciw powodziowych • Zmniejszenie zagrożeń dla zdrowia mieszkańców Zwiększenie atrakcyjności turystycznej gminy Lepsze warunki do rozwoju fauny i flory • Wzrost zatrudnienia Wzrost atrakcyjności turystycznej Nowe miejsca wypoczynku i rekreacji Zmniejszenie strat materialnych w przypadku wystąpienia powodzi 168 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Tabela 6.2. – ciąg dalszy Zakładany efekt Proponowane działania Bezpośredni Pośredni Ochrona wód – ciąg dalszy Odbudowa oraz prawidłowa eksploatacja systemów melioracji • • Poprawa stosunków wodnych na terenie gminy • • Zmniejszenie zagrożenia powodziowego Poprawa warunków upraw Wzrost zatrudnienia Ochrona powierzchni ziemi Prowadzenie racjonalnej gospodarki uprawowej • • Zachowanie walorów użytkowych terenów upranych • Prowadzenie edukacji dotyczącej racjonalnej gospodarki rolnej, wprowadzania nowych metod, nowych upraw • • • Wykorzystanie potencjału rolnego gminy • Wykorzystanie kompostu do nawożenia gleb • • • Wzrost wydajności uprawianych gleb Podniesienie jakości (żyzności) ziemi • Utrzymanie plonów na dotychczasowym poziome lub ich zwiększenie Zmniejszenie zagrożenia zanieczyszczeń wód podziemnych w skutek przenawożenia Wzrost zatrudnienia Wzrost przedsiębiorczości związanej z gospodarką rolną Nowe możliwości przychodów dla mieszkańców Podniesienie wydajności upraw Ograniczenie degradacji gleb Ochrona przed hałasem Tworzenie naturalnych i • sztucznych stref ochronnych wokół największych emitorów hałasu oraz najbardziej uciążliwych ciągów komunikacyjnych Obniżenie poziomu hałasu • • • • Zwiększenie komfortu egzystencji mieszkańców Polepszenie warunków rozwoju fauny Wzrost liczby zadrzewień – zwiększenie produkcji tlenu Zwiększenie estetyki 169 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA Tabela 6.2. – ciąg dalszy Zakładany efekt Proponowane działania Bezpośredni Pośredni Ochrona przed hałasem – ciąg dalszy Wprowadzanie nowych „cichych” technologii • Eliminacja źródeł hałasu • • • • Zwiększenie komfortu egzystencji mieszkańców Polepszenie warunków rozwoju fauny Wzrost liczby zadrzewień – zwiększenie produkcji tlenu Zwiększenie estetyki Odpady Przerób odpadów • • Prowadzenie akcji edukacyjnej • • • Wydłużenia czasu eksploatacji istniejących i projektowanych składowisk • Produkcja wyrobów z odpadów np. elementy małej architektury, kompostu • Zmniejszenie materiałochłonności i energochłonności produkcji Wykorzystanie kompostu do pielęgnacji terenów zielonych Pozyskanie źródła częściowego finansowania systemu gospodarki odpadami Unikanie powstawania • • odpadów Właściwe postępowanie z odpadami Ochrona środowiska Wzrost świadomości ekologicznej • Zwiększenie atrakcyjności gminy Wzrost świadomości narodowej Ochrona dóbr kultury Prowadzenie renowacji istniejących zabytków • Zachowanie zabytków dla przyszłych pokoleń • Inwentaryzacja istniejących dóbr kultury • Stworzenie bazy danych • dóbr kultury na terenie gminy Wprowadzenie właściwego oznakowania i opisu dóbr kultury • Zwiększenie atrakcyjności gminy • Możliwość planowania zabiegów konserwatorskich Promocja gminy Muszyna 170 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 6.5. Wskaźniki monitorowania celów określonych w Programie Ochrony Środowiska Podstawą właściwego systemu oceny realizacji zadań określonych w Programie Ochrony Środowiska jest system sprawozdawczości, oparty na wskaźnikach (miernikach) stanu środowiska i zmiany presji na środowisko w tym zakresie. Poniżej przedstawiono grupę wskaźników przyjmując że lista ta nie jest wyczerpująca i będzie sukcesywnie modyfikowana. 6.5.1. Gospodarka wodna i ściekowa oraz stosunki wodne CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2003 r.) Zapewnienie mieszkańcom gminy odpowiedniej jakości i ilości wody do picia 1. Zwodociągowanie gminy (%) 2. Zużycie w gospodarstwach domowych wody wodociągowej (m3/rok*M) 3. Długość sieci wodociągowej (km) 76,5 20,6 4. Liczba przyłączy (szt.) 991 5. Skanalizowanie gminy (%) 6. Długość sieci kanalizacyjnej (km) 71 Dążenie do zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowej wód 7. Liczba przyłączy (szt.) 8. Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków w % ludności ogółem 9. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczania w dam3 na 1 km2 Ochrona przed powodzią 10. Długość konserwowanych rowów melioracyjnych w ciągu roku [km] b.d. 53,8 30,8 - - 6.5.2. Ochrona powietrza atmosferycznego CELE Poprawa jakości powietrza atmosferycznego Systematyczna redukcja niskiej emisji WSKAŹNIK 1. Klasa strefy: ª pod kątem ochrony zdrowia ª pod kątem ochrony roślin 2. Emisja pyłów i gazów (w tys. Mg/ rok) 3. Liczba zmodernizowanych kotłowni lokalnych 4. Sieć gazowa rozdzielcza (km) 5. Odbiorcy gazu z sieci (tys.) 6. Zużycie gazu z sieci na 1 odbiorcę w m3 STAN WYJŚCIOWY (2003 r.) A A Pyłowych: 0,05 Gazowych: 0,15 b.d. b.d. 171 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 6.5.2. Ochrona powietrza atmosferycznego – ciąg dalszy CELE Systematyczna redukcja emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych do powietrza WSKAŹNIK 7. Poprawa nawierzchni i warunków bezpieczeństwa ruchu, modernizacja i rozbudowa dróg 8. Drogi powiatowe o ulepszonej powierzchni (km) do ogólnej długości dróg powiatowych 9. Drogi gminne o ulepszonej powierzchni (km) do ogólnej długości dróg gminnych STAN WYJŚCIOWY (2003 r.) b.d. 28/61 6.5.3. Ochrona przed hałasem CELE WSKAŹNIK Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego i hałasu pochodzącego z obiektów działalności gospodarczej 1. Miejsca, gdzie poziom hałasu przekracza wartość progową 2. Ekrany akustyczne (długość w mb) 3. Udział podmiotów gospodarczych nie spełniających wymagań w zakresie emisji w ogólnej liczbie kontrolowanych STAN WYJŚCIOWY (2003 r.) b.d. b.d. 6.5.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym CELE Rozeznanie skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi WSKAŹNIK Liczba miejsc, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku z wyszczególnieniem: a) Terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową b) Miejsc dostępnych dla ludzi STAN WYJŚCIOWY (2003 r.) - 6.5.5. Ochrona przyrody CELE Ochrona i utrzymanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych WSKAŹNIK 1. Procentowy udział obszaru chronionego krajobrazu 2. Procentowy udział terenu objętego siecią NATURA 2000 3. Udział parków krajobrazowych w całkowitej powierzchni gminy STAN WYJŚCIOWY (2003 r.) 100,0% 100,0% 172 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – MIASTO I GMINA MUSZYNA 6.5.5. Ochrona przyrody – ciąg dalszy CELE Ochrona i utrzymanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych – ciąg dalszy WSKAŹNIK 4. Liczba parków krajobrazowych 5. Liczba pomników przyrody, w tym: ª Grupy drzew ª Pojedyncze drzewa 6. Liczba pomników przyrody (poj. drzewa) poddanych zabiegom pielęgnacyjnym 7. Liczba użytków ekologicznych 8. Liczba akcji pomagających w pokonywaniu tras komunikacyjnych zwierzynie drobnej 9. Liczba gospodarstw agroturystycznych STAN WYJŚCIOWY (2003 R.) 1 24 8 11 b.d. 6.5.6. Ochrona lasów CELE WSKAŹNIK Wskaźnik lesistości Ochrona terenów leśnych oraz powiększanie ich zasobów. Zrównoważona 1. Powierzchnia lasów pod względem ekonomicznym, społecznym ogółem: i ekologicznym gospodarka leśna. w tym: ª lasy publiczne ª lasy prywatne 2. Powierzchnia w ha zalesiona w ciągu roku STAN WYJŚCIOWY (2003 r.) 62,2% 8 837 8 220 617 6.5.7. Ochrona gleb CELE Ochrona i właściwe wykorzystanie gleb WSKAŹNIK 1. Liczba metrów bieżących nasadzeń śródpolnych 2. Powierzchnia gruntów zdegradowanych 3. Udział gruntów wymagających rekultywacji (%) 4. Liczba przeprowadzonych w ciągu roku badań zanieczyszczenia gleb 5. Liczba wybudowanych w ciągu roku płyt obornikowych, zbiorników na gnojowicę STAN WYJŚCIOWY (2003 r.) b.d 173
