Wpływ prac manualnych na rozwój poznawczy dziecka

Wpływ prac manualnych na rozwój poznawczy dziecka
Zainspirowana artykułami o podobnej tematyce pragnę przedstawić w pigułce jak ważne
są zajęcia manualne w rozwoju dziecka, a niestety bardzo niedoceniane we współczesnym
szkolnictwie, w dobie komputerów, tabletów, gotowych elementów, naklejek itp.
Na wstępie – czym jest motoryka?
Motoryka to sprawność ruchowa człowieka, która wpływa na większość jego czynności.
Każdy, nawet najprostszy ruch kontrolują złożone procesy zachodzące w mózgu. Każdego
ruchu należy się nauczyć, wyćwiczyć. Motoryka dzieli się na dwie podstawowe
kategorie: motorykę małą i dużą. Motoryka duża to ruchy angażujące całe ciało, np.
bieganie, skakanie czy chodzenie. Motoryka mała odnosi się zasadniczo do czynności
związanych z użyciem palców i dłoni. Czynności z zakresu motoryki małej pobudzane są przez
naśladowanie, percepcję, motorykę dużą, a przede wszystkim koordynację wzrokoworuchową.
Rozwój motoryki i jej wpływ na ogólny rozwój dziecka
Motoryka dzieci rozwija się poprzez dojrzewanie, uczenie się i procesy poznawcze. W
wieku niemowlęcym o rozwoju motoryki decyduje przede wszystkim dojrzewanie. Im starsze
dziecko, tym ważniejsze dla rozwoju motorycznego stają się procesy poznawcze i nauka.
Motoryka wpływa na wiele dziedzin życia dziecka i jego ogólny rozwój. Dziecko, którego
zdolności motoryczne są z jakiegoś powodu ograniczone, może np. wytworzyć negatywny
obraz siebie, co będzie wpływało na jego relację z innymi ludźmi. Jeśli dziecko jest na niższym
poziomie motorycznego rozwoju od rówieśników, szybko zostanie wykluczone lub zacznie
unikać sytuacji, w których aktywność będzie wymagana. Rozwój sensoryczny, czyli
postrzeganie zmysłami, może prawidłowo rozwijać się jedynie wtedy, gdy dziecko jest
aktywne fizycznie i manualnie. Dzieci, u których obserwuje się prawidłowy rozwój motoryki,
są bardziej stabilne emocjonalnie. Mają pozytywny obraz siebie, wierzą we własne
możliwości i rzadziej są lękliwe.
Motoryka nie jest dana nam z urodzeniem. By prawidłowo stymulować rozwój ruchowy
dziecka należy pamiętać, że zaczyna się on od motoryki dużej (ogólnej sprawności ruchowej)
aby później przejść do rozwoju motoryki małej.
Ręka to wyspecjalizowany narząd ruchowo - chwytno – badawczy, poznawczo –
komunikacyjny. Funkcja ręki jest ważna nie tylko dla codziennych czynności życiowych. Ręce
dają możliwość inicjowania działań i rozwiązywania problemów, dostarczają narzędzi do
wykonywania różnych czynności, wpływają jednocześnie na wszystko i wszystkich w
otoczeniu dziecka. Mając sprawne ręce nie zastanawiamy się nad złożonością nawet tak
prostych czynności, jak przekładanie kartek w książce, nawlekanie igły, zbieranie przedmiotów do jednego pojemnika, itp.. Dopiero, gdy rytm, tempo i spójność jakiejś czynności
zostaną zaburzone poprzez np.: skaleczenie, zwichnięcie, złamanie ręki, itd., zdajemy sobie
sprawę ze swojego ograniczenia. Ręka jest również bardzo ważnym organem sensorycznym.
Dzięki niej dokonujemy rozróżniania cech i właściwości przedmiotów.
Umiejętności z zakresu motoryki małej są niezbędne do wdrożenia każdego
zindywidualizowanego programu nauki. Pomyślny rozwój umiejętności samoobsługi,
rysowania, pisania i artykulacji jest zależny od rozwoju motoryki małej dziecka.
Gdy dziecko będzie lepiej panować nad dłońmi i palcami, nauka stanie się mniej frustrująca i
da zadowolenie zarówno dziecku, jak i nauczycielowi.
Jak prace ręczne mogą wpłynąć na rozwój dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych?
Liczne badania wykazały ścisły związek rozwoju psychicznego z rozwojem ruchowym.
Dzieci upośledzone w stopniu lekkim reprezentują niższy poziom motoryczny niż ich
pełnosprawni rówieśnicy. Opóźniony jest też proces lateralizacji. Jak wiemy, lateralizacja to
dominacja czynnościowa narządów ruchu (ręki, nogi) i narządów zmysłu wzroku i słuchu po
jednej stronie ciała. Zaburzenia występują nie tylko u dzieci z lekkim upośledzeniem
umysłowym. Nieprawidłowa lateralizacja współwystępuje z obniżeniem motoryki rąk i
nieprawidłowym wykształceniem się orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Może być
przyczyną dysleksji, dysgrafii i dysortografii.
Takie problemy jak kłopoty z wycinaniem, naklejaniem, rysowaniem, wolne tempo pracy,
trudności z odwzorowywaniem kształtów, linie niepewne, ruchy gwałtowne lub zwolnione
można niwelować za pomocą odpowiednich ćwiczeń dla dyslektyków i dzieci z zaburzoną
lateralizacją poprawiających koordynację wzrokowo-ruchową. Wśród tych ćwiczeń jest
wiele czynności, które z pewnością zastosujemy na zajęciach manualnych. Są to m.in.:
- nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków, tasiemek, sznurowadeł przez różne rzeczy i
otwory
- zawiązywanie kokardek, wiązanie supełków
- obrysowywanie szablonów
- układanie kompozycji według wzoru
- cięcie po narysowanych liniach - prostych frędzelki, - falistych serwetki
- wycinanie z papieru z uwzględnieniem stopnia trudności
- modelowanie z plasteliny, modeliny, masy papierowej
- wydzieranie z kolorowego papieru i naklejanie wydzieranki na papier
- wycinanki - naklejanki
- przyszywanie guzików,
- szycie prostymi ściegami
- proste origami
Origami zasługuje na parę zdań wtrącenia ze względu na swój potencjał, gdyż zauważono,
że sprawdza się w terapii zaburzeń różnego charakteru i stopnia, w pracy z dziećmi mającymi
trudności z koncentracją, z przyswajaniem wiedzy. Może być dobrą metodą wspierania
rozwoju i formą terapii w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym. Podczas składania papieru
dziecko odbiera wrażenia za pomocą zmysłu dotyku, wzroku i słuchu równocześnie, co
kształtuje koordynację wzrokowo – ruchową. Stosując w pracy z dziećmi technikę origami,
możemy rozwijać całą sferę sprawności manualnej. Poza tym origami wymaga od dziecka
dużej koncentracji (koncentracja umożliwia zapamiętywanie, spostrzeganie,) obserwacji
nauczyciela, uczy się podzielności uwagi, porównuje, wybiera różne sposoby zgięć, a także
rozmawia, dokonuje wyboru i analizy. Origami daje możliwość nauki logicznego myślenia,
rozwoju myślenia twórczego, konstrukcyjnego i wyobraźni przestrzennej. Udana praca daje
dziecku poczucie własnej wartości i twórczego spełnienia.
Jak z powyższego wynika, nie można pominąć dziś znaczenia, jakie mają prace ręczne na
rozwój poznawczy dziecka.
Zdaniem profesor Marty Uberman idee prac ręcznych są ciągle żywe. „Rozwój manualny
jest niezbędny dla rozwoju intelektualnego każdego człowieka. Ręka jest narzędziem, którym
dziecko, posługując się wzmaga procesy umysłowe, myślowe, wyobrażeniowe. Dzięki pracom
ręcznym rozwija swoje kompetencje moralne, etyczne, uczy się odpowiedzialności,
dokładności, sumienności, planowania. Rozwija i kształtuje poczucie estetyki, aktywizuje
swoje siły. Zręczność rąk jest konieczna w ponowoczesnym świecie, aby móc w nim
funkcjonować. Dziecko poprzez prace ręczne urzeczywistniania siebie i swoje pomysły”.
Zdaniem Bogusława Śliwerskiego: „Ręce powinny być symbolem zaradności i umiejętności
działania. Należałoby, zatem przywrócić w kształceniu ogólnym znaczenie i wartość
wykonywania prac ręcznych. Trzeba otworzyć dzieci na realne możliwości codziennego
świata ich życia, a nie świata wirtualnego. To ma ogromne znaczenie także w procesie
wychowania rodzinnego. Ręka jest głównym narzędziem człowieka. Zajęcia ręczne są
kluczowe w rozwoju mózgu dziecka. Może ono dzięki nim odkrywać relacje społeczne,
poznawać strukturę i znaczenie przedmiotów, narzędzi, funkcje rzeczy. Zajęcia praktyczne są
doświadczaniem rzeczywistości materialnej, które prowadzi do świata rozwoju duchowego
osoby”.
Opracowała Joanna Orzechowska
W artykule wykorzystałam informacje zawarte w następujących publikacjach z Internetu:

artykuł „Prace(roboty) ręczne wyzwaniem dla edukacji dziecka XXI wieku” z wykorzystaniem
fragmentów tekstu dr hab. Marty Uberman, profesor Uniwersytetu Rzeszowskiego pt. „Nauczanie prac
ręcznych historycznym ideałem czy wyzwaniem dla edukacji dziecka XXI w.
 artykuł Bogusława Śliwerskiego, pedagoga, profesora zwyczajnego Akademii Pedagogiki Specjalnej w
W-wie
 opracowanie Małgorzaty Sakowskiej ze Szkoły Szpitalnej w Bydgoszczy „Origami jako forma
wspomagająca rozwój dziecka”
 opracowanie mgr Beaty Andrzejewskiej „Możliwości wspomagania rozwoju u dziecka z zaburzeniami
parcjalnymi”. Wychowanie przedszkolne. Przedszkole nr 158 w Poznaniu
 opracowanie Joanny Weintritt
 Mała motoryka czyli na czym polega usprawnianie dłoni i palców małego smyka...
http://kreatywnik.bloog.pl/
 Natalia Kusto http://www.netmama.pl/
oraz:
materiały z Kursu kwalifikacyjnego z zakresu oligofrenopedagogiki – opracowania mgr Joanny Dworzańczyk
i mgr Małgorzaty Kozłowskiej