(Microsoft PowerPoint - psychoneuroimmunologia SKNN [tryb

Wydział Psychologii
Uniwersytetu Warszawskiego
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
Założenia,
enia, badania, perspektywy
Anna Monika Karcz
Wydział Pedagogiczny i Wydział
Psychologii UW
UKŁAD IMMUNOLOGICZNY
Co robi?
Jego komórki precyzyjnie rozpoznają
rozpoznaj i odróżniają
elementy „własne” od „obcych”, eliminując
eliminuj
wszystko to, co zagrażają
żające i szkodliwe: wirusy,
bakterie, toksyny.
Niekiedy eliminuje również
równie zmutowane komórki
nowotworowe powstające
powstaj
w organizmie.
GARŚĆ POJĘĆ
ĘĆ Z ZAKRESU
IMMUNOLOGII...
Przeciwciało: inaczej immunoglobulina; białko
wytwarzane przez komórki układu
immunologicznego w odpowiedzi na obecność
obecno
antygenu. Jego zadaniem jest neutralizacja
toksyn i wirusów zagrażających
zagra
ustrojowi.
GARŚĆ POJĘĆ
ĘĆ Z ZAKRESU
IMMUNOLOGII...
Antygen: cząsteczka
steczka ciała obcego,
rozpoznawana przez receptory na limfocytach,
wywołująca
ca reakcję immunologiczną.
Bakteria, wirus, toksyna, obce białko, itp.
GARŚĆ POJĘĆ
ĘĆ Z ZAKRESU
IMMUNOLOGII...
Cytokiny: cząsteczki
steczki przekazuj
przekazujące informacje
między
dzy komórkami układu immunologicznego.
-interferony:
interferony: wzbudzają
wzbudzaj stan odporności
antywirusowej
-interleukiny:
interleukiny: wzbudzają podział i różnicowanie
innych komórek układu immunologicznego.
TYPY ODPORNOŚCI
ODPORNO
Układ odporności
odpornoś wrodzonej
Nie rozpoznaje antygenów, broni organizmu „na
ślepo”.
Zapory fizyczne: śluzówka
luzówka wewn
wewnątrz nosa czy
gardła; nabłonek migawkowy i rzęski
rz
w układzie
oddechowym.
Obrona termiczna: podwyższona
podwy
temperatura
ciała podczas infekcji ma na celu
wyeliminowanie bakterii.
Układ odporności
odporno nabytej
Identyfikuje patogeny. Reakcje są
s specyficzną
odpowiedzią na obecność konkretnego obiektu.
Odporność nabyta komórkowa
Bardziej prymitywna. Limfocyty T, B i NK.
Polega na fagocytozie (wchłanianiu) ciała
obcego przez komórkę.
komórk
(
http://nauczyciel.pl/page.php/resources/view_all?id=antibodies_granulocytes_hemoglobin_hemoglobin_carbamate_lymphocytes_m
onocytes_xyhemoglobin_phagocytes_phagocytosis_t_page_9&from=search
&from=search)(http://www.youtube.com/watch?v=UQrd3bwikps&feat
ure=related
ure=related)
http://www.cellsalive.com/qtmovs/
Odporność nabyta humoralna
Oparta na działaniu cząstek
cz
białkowych w
kształcie litery Y: immunoglobulin.
Wiążą się one z antygenem, do którego pasuj
pasują
jak klucz do zamka.
http://www.youtube.com/watch?v=lrYlZJiuf18&feature=related
UKŁAD IMMUNOLOGICZNY
GŁÓWNE KOMPONENTY:
1.. limfocyty T, limfocyty B, limfocyty NK
2.. fagocyty (monocyty, makrofagi)
3.. przeciwciała
Komponenty układu immunologicznego
Limfocyty T: grasicozależne,
grasicozale
dojrzewają w
grasicy. Za pomocą
ą produkowanych przez
siebie substancji, tzw. cytokin, wpływają
wpływaj na
różnorodne
norodne procesy immunologiczne.
W grasicy, podczas procesu różnicowania,
ró
komórki te „uczą się”” odró
odróżniać tkanki własne od
obcych, zewnętrznych.
zewn
Limfocyt T
Komponenty układu immunologicznego
Limfocyty B: powstają w szpiku kostnym. Na
swojej powierzchni mają receptory rozpoznające
konkretny typ antygenu.
„Pamięć immunologiczna”
Komponenty układu immunologicznego
Limfocyty NK:
nazywa się je komórkami NK (ang - Natural
Killers), czyli "naturalnymi zabójcami".
Ich rola polega na zabijaniu wadliwych komórek.
Pozwala to na zwalczanie wirusów i
nowotworów.
Limfocyt NK (żółty) atakujący
atakuj
komórkę
ę nowotworową
nowotworow
ODPOWIEDŹ IMMUNOLOGICZNA
1.. rozpoznanie antygenu
2. Komórki odpornościowe
ściowe zaczynaj
zaczynają się dzielić i
różnicować w komórki efektorowe dzięki
dzi
działaniu cytokin (komunikacja!)
3.. organizm reaguje swoiście
swoi
na dany antygen
dążącc do jego unieszkodliwienia (np. poprzez
wydzielanie swoistych przeciwciał przez
limfocyty B)
UKŁAD IMMUNOLOGICZNY
Zaburzenia:
-zbyt
zbyt słaba ochrona; infekcje.
-zbyt
zbyt silna ochrona; choroby
autoimmunologiczne, takie jak toczeń
tocze
rumieniowaty czy reumatoidalne zapalenie
stawów.
Układ immunologiczny a układ
nerwowy:
→ Najważniejsze
niejsze układy organizmu.
Niezwykle skomplikowane.
→ Podobieństwa:
Podobie
1. zdolność „uczenia się”
się i „zapamiętywania”
2.. samoregulacja
3. zdolność oceny bodź
bodźców i zróżnicowanego
reagowania na nie.
UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I
UKŁAD NERWOWY
ZWIĄZKI
ZKI FUNKCJONALNE
pośrednictwo
rednictwo układu hormonalnego.
UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I
UKŁAD NERWOWY
-”ośś stresu”
-zakończenia
czenia nerwowe znajduj
znajdują się w szpiku (
produkcja komórek odpornościowych),
odporno
w grasicy
(dojrzewanie), w węzłach
wę
chłonnych...
-na
na komórkach odpornościowego
odporno
znajdują się
receptory nie tylko dla produkowanych przez
niego cytokin, ale także
że dla neurotransmitterów
układu nerwowego.
UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I
UKŁAD NERWOWY
-neuropeptydy,
neuropeptydy, m.in. endorfiny, wpływają
wpływaj na
produkcję komórek odporno
odpornościowych w szpiku i
dojrzewanie w grasicy.
-układ limbiczny: związany
ązany z emocjami. Reguluje
wydzielanie neuropeptydów.
U ludzi z zaburzeniami lękowymi
lę
obserwuje się
osłabienie pracy układu odpornościowego.
odporno
UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I
UKŁAD NERWOWY
Candace Pert: „każdej
żdej emocji towarzyszy
wydzielenia odpowiedniego „koktajlu”
neuropeptydów, a zmieniony skład chemiczny
krwi wiąże się z odpowiedni
odpowiednią reakcją organizmu”
(Pert, 1985; 1990).
UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I
UKŁAD NERWOWY
Związek
zek jest obustronny: cytokiny produkowane
przez układ immunologiczny wpływają
wpływaj na układ
nerwowy
(„informują mózg o stanie odporności
odporno
organizmu”)
UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I
UKŁAD NERWOWY
Podwzgórze: podkorowa część
cz
mózgowia,
nadzorująca
ca reakcje bezwiedne organizmu.
Odpowiedzialna- pośredniopoś
za poziom
odporno
odporności.
UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I
UKŁAD NERWOWY
UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I
UKŁAD NERWOWY
Uszkodzenia podwzgórza powodują
powoduj zmiany
odporności
ści komórkowej.
Np. uszkodzenie przedniej części
cz
→ obniżenie
odporno
odporności.
OŚ STRESU
Podwzgórze → przysadka → nadnercza →
(kortyzol) → grasica → obniżenie ilości
limfocytów.
OŚ STRESU
Wniosek: psychika wpłynęła
wpłyn
ujemnie na
funkcjonowanie organizmu.
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
Co to jest?
Nowo powstała, interdyscyplinarna dziedzina z
pogranicza psychologii i nauk medycznych.
Zajmuje się poszukiwaniem zwi
związków między
stanami psychicznymi a zmianami w
funkcjonowaniu układu immunologicznego.
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
Opiera się na założeniu,
żeniu, że mózg wpływa na
układ odpornościowy.
odporno
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
Obserwacje potoczne: szczęśliwi
szcz
żyją dłużej,
rzadziej chorują,
chorują są zdrowsi.
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
Wciąż prowadzone są badania naukowe
potwierdzające
ce wpływ psychiki na stan układu
immunologicznego.
Poszukuje się dowodów istnienia tych
zależno
zależności.
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
Wiele badań koncentruje si
się na problematyce
wpływu stresu na układ immunologiczny.
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
badania i doniesienia
Badania na studentach medycyny (Janice
Kiecolt-Glaser
Glaser & Ronald Glaser)
Poziom komórek odpornościowych
odporno
mierzony
miesiącc przed sesją i po egzaminie.
Wynik: zmniejszenie ilości
ilo komórek
odpornościowych
ciowych (na skutek stresu
egzaminacyjnego)
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
badania i doniesienia
Poziom stresu a gojenie się
si ran.
Studentom medycyny wycięto
wyci
rany na
podniebieniu twardym 3 dni przed ważnym
wa
egzaminem. Goiły się
ę średnio 40 % czasu dłu
dłużej
niż rany zadane tym samym studentom w czasie
wakacji.
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
badania i doniesienia
Three Mile Island: awaria reaktora w elektrowni
jądrowej
drowej (marzec 1979 r. )
Mimo że
e nie doszło do zwiększenia
zwi
promieniowania w okolicy, wśród
w
mieszkańców
zapanował stres i niepokój .
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
badania i doniesienia
6 lat po wypadku mieszkańcy
mieszka
zostali poddani
badaniom immunologicznym.
Wyniki badania: bardzo mała liczba limfocytów T,
B i NK.
Dodatkowo znacznie wzrósł czynnik zachorowań
zachorowa
na raka.
Jak to wyjaśnić?
wyja
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
badania i doniesienia
Przewlekły stres a odporność
odporno u opiekunów osób
dotkniętych
tych chorobą
chorob Alzheimera.
Sytuacja taka stanowi poważne
powa
obciążenie
emocjonalne dla całej rodziny, choroba
postępuje
ępuje latami.
W efekcie u tych osób obserwuje się
si
zmniejszenie liczby swobodnie krążących
kr
limfocytów.
Zatem zależność między
ędzy układem nerwowym a
immunologicznym naprawdę
naprawd istnieje.
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
BADANIA NAD WARUNKOWANIEM
IMMUNOLOGICZNYM
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
Oparte na zasadzie klasycznego warunkowania
wg Pawłowa.
WARUNKOWANIE
IMMUNOLOGICZNE
Baza naukowa: wyuczona awersja do smaku.
szczury, którym razem ze słodką
słodk wodą
podawano lek wywołujący
wywołuj
mdłościcyklofosfamid- zaczynały unikać
unika również samej
słodkiej wody- powstała u nich awersja do smaku
kojarzącego się
ę z dolegliwościami.
dolegliwo
WARUNKOWANIE
IMMUNOLOGICZNE
W pierwotnej wersji eksperymentu szczurom
podano na początku
tku cyklofosfamid i słodką
słodk
wod
wodę.
Następnie
pnie podawano sam
samą wodę, obserwując
awersję
ę do smaku.
Nieoczekiwanie szczury zaczęły
zacz
chorować i
zdycha
zdychać.
Dlaczego?
WARUNKOWANIE
IMMUNOLOGICZNE
Cyklofosfamid jest równieżż lekiem immunosupresyjnym:
zmniejsza aktywność
ść układu odpornościowego.
odporno
Wystarczyło jednorazowe podanie leku, aby organizm
skojarzył efekt obniżenia
enia odporno
odporności ze smakiem słodkim.
W rezultacie za każdym
dym razem, kiedy szczurowi podawano
samą słodką wodę,, układ odporno
odpornościowy reagował na
spodziewaną (ale nieobecną!)
ą!) dawk
dawkę cyklofosfamidu, coraz
bardziej obniżającc swoją aktywność,
aktywno
aż do śmierci.
Ader (psycholog) i Cohen (immunolog) postanowili więc
wi
sprawdzić,, czy układ immunologiczny szczurów faktycznie
podlega warunkowaniu.
WARUNKOWANIE
IMMUNOLOGICZNE
Podawali lek szczurom chorym na toczeń
tocze
rumieniowaty. Gdy skojarzono go ze smakiem
sacharyny w wodzie, można
mo
było częściowo
zmniejszyć objawy samym bodźcem
bod
warunkowym (obniżyć
(obni
dawkę leku).
WARUNKOWANIE
IMMUNOLOGICZNE
Ghanta (1990) : odrzucanie wszczepionego
nowotworu w uwarunkowanej reakcji na zapach
kamfory.
WARUNKOWANIE
IMMUNOLOGICZNE
Dwyer: 1988.. Warunkowane odrzucanie
przeszczepu skóry u świnek morskich.
Przeszczepiano im fragmenty skóry królików,
wywołując reakcję
ę komórek T na ciała obce.
Zabieg łączono
czono z muzyk
muzyką, światłem, środkiem
znieczulającym
cym i opatrunkiem.
WARUNKOWANIE
IMMUNOLOGICZNE
Powtarzano to 2 razy, a za trzecim-nie
trzecim
wszczepiano skóry, stosowano zaś
za same bodźce
dodatkowe: światło, muzykę
muzyk itd.
Efekt: namnożenie
enie komórek T, oczekuj
oczekujących na
ciało obce, które należy
nale wyeliminować.
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
Do czego może byćć wykorzystywane PNI?
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
Wzmacnianie odporności
odporno w chorobach
związanych
zanych z jej brakiem
lub
obniżanie
anie (supresja) odporno
odporności w chorobach
autoimmunologicznych (toczeń,
(tocze reumatoidalne
zapalenie stawów)
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
W jaki sposób wpływać
wpływa na zwiększenie
odporno
odporności?
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
Na przykład wykorzystując
wykorzystuj wiedzę w wpływie
układu limbicznego i endorfin.
Wpływają one na produkcję
produkcj komórek
odpornościowych
ciowych w szpiku i dojrzewanie w
grasicy.
Zatem wywołującc odpowiednie stany psychiczne,
możemy
emy spowodować wzrost odporności.
METODA SIMONTONA
Jest to wykorzystywane w tzw. Metodzie
Simontona.
METODA SIMONTONA
Dr O. Carl Simonton amerykański lekarz,
onkolog- pionier
psychoonkologii,
twórca spójnego i
wszechstronnego
programu
psychoterapeutyczne
go dla chorych na
raka i osób ich
wspierających.
METODA SIMONTONA
Metoda obejmuje zarówno poznawczo-behawioralny
poznawczo
model
samopomocy emocjonalnej - Racjonalną Terapię
Zachowania (RTZ) rozwijający
ący "kompetencj
"kompetencję emocjonalną",
jak i terapię indywidualną,
ą, grupow
grupową i rodzinną, edukację,
rozwój duchowy/filozoficzny, stawianie i osiąganie
osi
celów
bez ryzyka niepowodzenia, relaksację
relaksacj i wyobraźnię,
aktywność fizyczną,, rozwijanie systemu wsparcia i
umiejętności
ci komunikacji z bliskimi, a tak
także wiele innych
elementów stanowiących
cych wszechstronny i spójny program
psychoonkologiczny.
RELAKSACJA A ODPORNOŚĆ
ODPORNO
Wizualizacja: pacjent wyobraża
wyobra sobie, jak jego
komórki odpornościowe
ciowe usuwaj
usuwają nowotwór z
organizmu.
Relaksacja, ćwiczenia
wiczenia oddechowe.
Trening autogenny Schulza.
RELAKSACJA A ODPORNOŚĆ
ODPORNO
badania
Badania nad wpływem treningów relaksacyjnych
na zmianę liczebności
ści limfocytów: Peavey,
Lawlis i Goven.
Osoby badane 2 razy w tygodniu uczestniczyły w
godzinnym treningu połączonym
poł
z
biofeedbackiem. Zaobserwowano u nich wzrost
zdolności
ci komórek odporno
odpornościowych do
niszczenia wirusów i bakterii.
Langer i Rodin: u chorych na nowotwór, zgodnie
z założeniami
eniami Simontonów.
RELAKSACJA A ODPORNOŚĆ
ODPORNO
badania
Kiecolt- Glaser, 1985:: 30% wzrost aktywności
komórek NK u starszych osób poddawanych
treningowi relaksacyjnemu.
IMMUNOSUPRESJA
(obniżanie
anie odporno
odporności)
Nadmierna aktywność
ść układu odporno
odpornościowego
prowadzi do niszczenia tkanek własnego
organizmu (choroby autoimmunologiczne) .
Dzieje się tak np. w przypadku tocznia
rumieniowatego i reumatoidalnego zapalenia
stawów.
IMMUNOSUPRESJA
(obniżanie
anie odporno
odporności)
Stosuje się wtedy leki immunosupresyjne, takie
jak cyklofosfamid. Ze względu
wzgl
na swoją
toksyczność,, jest on jednak wyjściem
wyj
ostatecznym.
Dlatego też podejmowane są
s próby terapii
opartej na warunkowaniu immunologicznym.
IMMUNOSUPRESJA A WARUNKOWANIE
IMMUNOLOGICZNE
Taką terapię podjęto
to u 13
13-letniej Marette, chorej
na toczeń rumieniowaty układowy, uszkadzaj
uszkadzający
skórę,, nerki, serce, układ nerwowy i inne
narzą
narządy.
Dziewczynce podawano cyklofosfamid
skojarzony z tranem i zapachem olejku
różanego.
żanego.
Po jakimś czasie można
żna było zmniejszy
zmniejszyć dawkę,
bez zmiany reakcji organizmu; zaszło
warunkowanie.
ŹRÓDŁA:
RÓDŁA:
→Lorentz Madeline „Stress and Psychoneuroimunology Revisited: using mind-body interventions
to reduce stress” Alternative Journal of Nursing, July 2006, issue 11
→Nowak Gabriel, Zadrożna Monika: materiały dydaktyczne „Układ immunologiczny i endokrynny”,
Zakład Cytobiologii i Histologii , CM UJ.
→Nurzyńska, A., Wasińska-Pokrywka, M. (2007
2007). Psychoneuroimmunologia – historia i przegląd
obszarów badań. Nowiny Psychologiczne, 3, str.. 49 – 62.
→ Olajossy M.,
„Neuroimmunologia a schizofrenia”
Naukowych, 1995, 76-79
Pamiętnik IV Lubelskich Spotkań
→Sheridan, Ch. L.; Radmacher, S.A. (1998). Psychologia zdrowia. Warszawa: Instytut Psychologii
Zdrowia.
→ Smith, L.W. (1998). Psychika i ciało. Warszawa:
Warszawa Prószyński i S-ka.
→Wirga Mariusz, „Teoria, biologia i terapia w psychoneuroimmunologii”
→Wrześniewski, K. (2003). Psychologiczne uwarunkowania powstawania i rozwoju chorób
somatycznych [w:] J. Strelau, Psychologia. Podręcznik
Podrę
akademicki. Gdańsk: GWP. Tom III,
→strona internetowa www.simonton.pl
Dziękuję
ę za uwagę
uwag ☺