Reumatoidalne zapalenie stawów. Aktywnie przez życie.

Reumatoidalne zapalenie stawów.
Aktywnie przez życie.
Poradnik pacjenta dotyczący reumatoidalnego zapalenia stawów.
Droga pacjentko, drogi pacjencie,
Profesor dr med. Markus
Gaubitz
Specjalista Chorób We
wnętrznych i Reumatolo
gii
Diagnostyka Interdyscyplin
arna i Terapia
w Akademii Medycyny
Manualnej
na Westfalskim Uniwersyt
ecie Wilhelma w Münste
r
Treść
Informacje dotyczące choroby 04
Informacje dotyczące leczenia 24
Życie z reumatoidalnym
zapaleniem stawów
44
Słownik58
Dalsze informacje
62
„Wiedza to siła“ mówi mądrość ludowa. A ta mądrość
sprawdza się szczególnie wtedy, gdy chodzi o taką
chorobę przewlekłą jak reumatoidalne zapalenie stawów.
Stany zapalne występujące wraz z tą chorobą mogą powodować różnorodne dolegliwości, poczynając od porannej
sztywności stawów przez bolące i obrzękłe stawy palców u
nóg i rąk aż do dużego ograniczenia ruchomości. Czasami
mogą być narażone nawet narządy wewnętrzne takie jak
serce lub płuca.
Ale wiedza jest także najlepszą bronią przeciw strachowi i
uczuciu, być zdanym bezsilnie na pastwę choroby. Kto jest
dotknięty tą chorobą, potrzebuje dlatego dużo informacji
– poprzez informacje o tym co powoduje wyzwalanie
się symptomów w systemie immunologicznym, przez całą
paletę nowoczesnych możliwości, nie zapominając o
możliwościach wymiany informacji między pacjentami w
grupach samopomocy. Kto zdaje sobie z tego sprawę,
może najlepiej nauczyć się jak żyć ze swoją chorobą i jak
aktywnie i celowo zwalczać związane z nią dolegliwości
oraz ograniczenia.
Celem tej broszury jest poszerzenie Państwa informacji.
Zawiera ona wiele ważnych i aktualnych faktów
dotyczących reumatoidalnego zapalenia stawów.
Jeszcze jedno na zakończenie: Dzięki medycznym badaniom terapia reumatoidalnego zapalenia stawów poczyniła
w ostatnich latach wielki krok do przodu. Przede wszystkim
od czasu wprowadzenia nowych leków – tzw. leków
biologicznych – w terapii osiąga się często zatrzymanie
postępu choroby. W ten sposób zostają uniknięte szkody,
a co więcej udaje się doprowadzić do poprawy stanu w
ciężkich przypadkach choroby. Dlatego też informacje zawarte w tej broszurze mają za zadanie nie tylko zwiększyć
Pani / Pana wiedzę na temat tej choroby, ale dodać także
odwagi, aby oczekiwać dużo więcej od nowoczesnej
terapii reumatycznej i nie zadawalać się skromną poprawą
stanu zdrowia!
Życzę interesującej lektury oraz poprawy stanu zdrowia
Wasz profesor dr med. Markus Gaubitz
Informacje dotyczące choroby.
Najważniejsze informacje dotyczące reumatoidalnego zapalenia stawów w przystępnej i
skondensowanej formie.
Co to jest reumatoidalne zapalenie
stawów?
Jak często występuje reumatoidalne
zapalenie stawów?
Reumatoidalne zapalenie stawów (skrót: RZS) jest przewlekłą
chorobą zapalną, która może dotknąć szereg narządów
czy też układów narządów. Dlatego też mówi się w tym
przypadku o chorobie całego układu. Jak sama nazwa
mówi, przeważnie dotknięte chorobą są stawy: Artroza
oznacza stan zapalny stawów.
RZS jest najczęściej występującą zapalnym schorzeniem
stawów; około 0,6 – 1 % populacji może być nią dotknięta.
W Niemczech odpowiada to liczbie około 800.000
pacjentów. Każdego roku na każdego z 2000 miszkańców
należy liczyć się z jednym nowym przypadkiem wystąpienia choroby.
Wcześniejsze nazwa „przewlekły polyarthritis“ wskazuje
na to, że wstępnie choroba dotykała większej („poly“) ilości
stawów.
Poza tym są możliwe różnorodne dalsze formy występowania. RZS jest stosunkowo ciężką formą całej grupy
przewlekle-zapalnych chorób (stawów), które obejmowane
są często jednym pojęciem zbiorczym „reumatyzm“.
04
Informacje dotyczące choroby
Kto może zachorować?
RZS może zasadniczo wystąpić po raz pierwszy w każdym
wieku. Większość ludzi zapada na tę chorobę między
40 i 50 rokiem życia. Ale RZS może przydarzyć się także
dzieciom i nastolatkom. Ten rodzaj choroby określa się
jako młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów. Kobiety
chorują trzy razy częściej niż mężczyzn. Przyczyny tego
braku równowagi nie są znane.
Jak dochodzi do reumatoidalnego
zapalenia stawów?
Przyczyny i początek RZS nie są do dzis do końca wyjaśnione. Jednakże istnieją liczne wskazówki. Wychodzi się z
założenia, że u podstawy leży uszkodzenie systemu immunologicznego. RZS uznaje się jako chorobę o podłożu autoimmunologicznym. Oznacza to, że system immunologiczny,
który służy normalnie do obrony przeciwko zarazkom
wywołującym chorobę oraz innym obcym ciałom, uznaje
własne tkanki jako „obce“ i produkuje przeciwko nim
przeciwciała. Ciało ludzkie atakuje się samo w określonych
miejscach, np. wewnętrzną maź stawową, co może prowadzić do zapaleń, obrzmień, bólu oraz uszkodzenia tkanki.
06
Badania prowadzone w rodzinach dotkniętych chorobą
pokazały, że pewną rolę odgrywają uwarunkowania
genetyczne, tzn. ryzyko zachorowania jest wyższe, jeśli
bliski krewny już na tą chorobę zachorował. Ale także
przyczyny zewnętrzne mogą być katalizatorem choroby.
Do tego zaliczamy infekcje wirusowe lub bakteryjne,
które nierzadko poprzedzają RZS.
Informacje dotyczące choroby
Co dzieje się w stawach?
RZS atakuje stawy (tak zwane stawy maziowe), których
powierzchnia kości pokryta jest warstwą chrząstki stawowej
oraz otoczona jest jamą wypełnioną płynem (jama stawowa).
Jama stawowa wypełniona jest błoną maziową, tzn. cienką
warstwą tkanki łącznej. Ta wewnętrzna stawowa błona
maziowa produkuje lepką substancję maziową (maź stawowa), która służy jako środek smarujący, aby zmniejszyć
tarcie między kościami.
Jaką rolę odgrywa neuroprzekaźnik
TNF- ?
Czynnik martwicy nowotworu (TNF-a) jest naturalnie
występującym neuroprzekaźnikiem (cytokina) układu odpornościowego, który odgrywa ważną rolę podczas procesów
zapalnych RZS oraz innych chorób reumatycznych na
tle zapalnym. Jego zastosowanie jest szerokie, lecz w
pierwszej linii stymuluje procesy zapalne. W zajętych przez
RZS stawach TNF-a wykrywalny jest w dużych ilościach.
Tam produkowany jest przez określone rodzaje komórek
(makrofagi, limfocyty), które pełnią ważną rolę w układzie
odpornościowym.
W dalszym przebiegu choroby następuje znaczne
zgrubienie tkanki łącznej (pannus) na chrząstce stawowej,
a w końcu do całkowitej degeneracji
chrząstki i graniczącej kości.
Normalny staw
Torebka
Maź stawowa
Komórka neutrofilna
Chrząstka
Komórki mazi
stawowej
Kość
08
Staw ze zmianami reumatycznymi
Osteoklast
Fibroblast
Makrofag
Komórka dendrytyczna
Limfocyt T
Komórka plazmatyczna
Limfocyt B
Angiogeneza
Komórka tuczna
Pannus
Przerośnięta
błona maziowa
Informacje dotyczące choroby
Jakie są typowe symptomy choroby?
Przy RZS procesem zapalnym dotknięte są zwykle liczne
stawy. Typowe jest, że są dotknięte małe stawy, przede
wszystkim stawy nadgarstkowo-śródręczne jak również
stawy śródstopno-paliczkowe. Zasadniczo dotkniętym może
być każdy staw. Rzadko spotykane są jednak problemy ze
stawami śródręczno - paliczkowymi.
W dalszym stadium choroby dochodzi do postępu przy
wzroście dotkniętych stawów. Stan zapalny przechodzi
potem często na większe stawy w rękach, ramionach
(łokcie, barki), stopach i nogach (staw skokowy, kolano,
biodro). Generalnie stawy czy też obszary stawów po obu
stronach ludzkiego ciała są dotknięte równomiernie; jest to
nazywane symetrycznym wzorcem zaatakowania stawu
Uszkodzenie chrząstki stawowej oraz kości poprzez stan
zapalny przy spóźnionym lub niewystarczającym leczeniu
może doprowadzić do zdeformowania stawu oraz do
ograniczenia lub do utraty funkcji ruchowych.
10
INFO
Przy RZS w stawie dochodzi do stanu zapalnego błony
maziowej dolnej i w następstwie do nagromadzenia
„komórek zapalnych" oraz innych komórek układu
odpornościowego.
Stan zapalny prowadzi do wzmożonego przyrostu
komórek oraz naczyń krwionośnych przy jednoczesnym
pogrubieniu wewnętrznej stawowej błony maziowej
oraz do chorobliwie narastającego wydzielania się
płynów stawowych. Następstwem są opuchnięcia
stawów oraz bóle.
Informacje dotyczące choroby
Typowymi dolegliwościami są bóle oraz opuchnięcia
dotkniętych stawów, przy czym także miękkie elementy w
sąsiedztwie stawów mogą być opuchnięte. Pacjenci często
odczuwają także podwyższoną ciepłotę oraz pieczenie stawów. Przy schłodzeniu (np. pod zimną wodą) dochodzi do
poprawy stanu. Charakterystyczne jest także, że dolegliwości
te występują raczej w stanie spoczynku, zaś poprawa
następuje podczas ruchu.
U niektórych pacjentów pojawiają się małe wyczuwalne
guzki pod skórą, przede wszystkim w obszarze łokcia oraz
na stawach dłoni. Te tak zwane guzki reumatyczne powstają
na skutek stanu zapalnego tkanki łącznej i są ważną
wskazówką przy diagnozie.
Jako że jest to choroba całego ciała, RZS mogą towarzyszyć
zmęczenie, znużenie, ogólny stan złego samopoczucia,
brak apetytu, utrata wagi ciała oraz apatia aż do stanu
depresji. Przede wszystkim ostrym postępom z wysoką
aktywnością choroby towarzyszyć może podwyższona
temperatura ciała a nawet lekka gorączka.
Do tego zaliczamy stany zapalne części elementów ruchowych (pochewki stawów,kaletka maziowa) oraz narządów
wewnętrznych jak serce i płuca, układ krwiotwórczy,
naczynia chłonne, nerwy oraz naczynia krwionośne. Przez
to mogą powstawać poważne komplikacje.
„Reumatoidalne zapalenie stawów zostaje późno
rozpoznane z powodu licznych powodów: We wczesnej
fazie choroba ta postępuje z mało typowymi objawami.
Pacjent jest obciążony przez ogólne symptomy oraz
pojawiające się od czasu do czasu dolegliwości stawów.
W tym momencie ani pacjentowi ani lekarzowi
pierwszego kontaktu nie przychodzi na myśl RZS.“
Profesor dr Markus Gaubitz
Poza stawami mogą zostać zaatakowane także inne narządy
wzgl. układy narządów; mówi się także o manifestacji
zewnątrzstawowej tzn. leżącej poza stawami.
12
Informacje dotyczące choroby
Jak przebiega reumatoidalne zapalenie
stawów?
Początek choroby oraz przebieg RZS są różne w zależności
od pacjenta. Choroba może zacząć się bardzo gwałtownie
z ostrymi dolegliwościami, ale może także postępować
łagodnie z symptomami, które są niekoniecznie typowe
dla RZS.
Przy większości dokniętych nią pacjentów choroba postępuje
sukcesywnie z okresowymi pogorszeniami stanu zdrowia,
tzn. dolegliwości powiększają się z upływem lat. Pomiędzy
mogą leżeć czasokresy o przeróżnej długości, podczas
których choroba atakuje z mniejszą aktywnością.
Nie można wcześniej stwierdzić, jak będzie przebiegała
choroba u poszczególnych pacjentów. Jedyną możliwością
korzystnego wpłynięcia na przebieg choroby i potencjalne
następstwa jest wczesna diagnoza oraz odpowiednio
szybkie i celowe leczenie.
Podczas gdy wcześniej RZS uważane było za chorobę
nieuleczalną, ostatnio medycyna zanotowała znaczne
sukcesy w jej leczeniu. Dzięki nowoczesnym skutecznym
możliwościom leczenia, istnieją w międzyczasie duże
szanse, aby powrócić do dalece zadawalającego stanu,
a w najkorzystniejszym przypadku nawet do stanu wolnego
od dolegliwości (remisja).
14
Informacje dotyczące choroby
Ważne kryteria, które mogą wskazywać
na reumatoidalne zapalenie stawów
 P oranna sztywność trwająca przynajmniej jedną
godzinę przez okres conajmniej 6 tygodni
 S
tan zapalny (artroza) przynajmniej trzech stawów
przez okres conajmniej 6 tygodni
 S
tan zapalny (artroza) stawów nadgarstkowo-śródręcznych jak również stawów śródstopno-paliczkowych
przez okres conajmniej 6 tygodni
 S
ymetryczny przykład zajęcia stawów (tzn. po obydwu
połowach ciała) przez okres conajmniej 6 tygodni
 Guzki reumatyczne
 W
ynik oznaczenia obecności czynnika
reumatoidalnego (RF) w surowicy
 W
ynik typowych zmian stawów palców i dłoni na
zdjęciu rentgenowskim
INFO
Typową wskazówką jest także „poranna sztywność“
stawów: Rankiem lub po dłuższym pozostawaniu w
spoczynku stawy wydają się być sztywne oraz niezdolne
do poruszania. Ten stan może trwać od kilku minut do
wielu godzin.
16
Do zdiagnozowania RZS muszą być spełnione
przynajmniej 4 z 7 kryteriów.
Informacje dotyczące choroby
Jak zostaje zdiagnozowane reumatoidalne
zapalenie stawów ?
Właśnie na początku choroby także dla doświadczonego
reumatologa nie zawsze jest to proste, aby pewnie zdiagnozować RZS, przede wszystkim gdy obraz choroby nie jest
zbyt charakterystyczny. Na początku także niektóre wyniki
laboratoryjne nie dają podstaw do alarmu. Diagnoza RZS
opiera się głównie na następujących trzech podstawach:
 S
zczegółowy wywiad (anamneza), ogólne i ukierowane
badanie pacjenta przez lekarza, szczególnie biorąc
pod uwagę stan stawów (status stawów)
 Badania przy zastosowaniu badań obrazowych
 Badania laboratoryjne
INFO
Ważne kryteria do zdiagnozowania RZS zostały ustalone
przez ekspertów w 1987 i zachowały one do dziś swoją
aktualność (patrz strona 17). W międzyczasie możliwości
diagnozowania zostały wzbogacone o dodatkowe
procedury. W dalszej części zostaną krótko omówione
możliwości badań.
Status stawu służy do ewidencji danych oraz przyporządkowaniu stanu chorobowego do określonego poziomu na
podstawie tzw. Disease Activity Score (DAS). DAS28 wynika z liczby bolących na skutek ucisku oraz opuchniętych
stawów (z każdorazowo łącznie 28 zbadanych stawów,
dlatego DAS28), OB (szybkość opadania czerwonych
krwinek w osoczu) po godzinie oraz dzięki zdefiniowanemu w określonej skali wskaźnikowi zaawansowania
choroby, określonemu przez pacjenta.
Wskaźniki DAS28 poniżej 3,2 oznaczają bardzo dobrze
kontrolowany postęp choroby. Wskaźniki powyżej 5 wskazują na podwyższony postęp choroby. W tym
wypadku pacjent winien porozmawiać
z lekarzem o intensyfikacji terapii.
Wyniki laboratoryjne
 Szybkość opadania czerwonych krwinek w osoczu (OB)
 Czynnik reumatoidalny (RF)
W ten sposób oznacza się prędkość, z jaką opadają
czerwone krwinki w pionowo ustawionej kalibrowanej probówce wypełnionej krwią. Po jednej lub dwóch godzinach
odczytuje się o ile milimetrów na godzinę opadały czerwone
krwinki. Podwyższone OB wskazuje na to, że w organizmie
znajduje się nagły lub przewlekły proces zapalny.
Czynnik reumatoidalny to przeciwciała, które są skierowane
przeciw przeciwciałom własnego ciała (immunglobulina);
dlatego nazywa się je także autoprzeciwciałami. Można je
wykryć w soczewicy (wynik pozytywny) u części przewlekle
reumatycznie chorych, jednak nie u wszystkich. Przy RZS w
pierwszej połowie roku RF jest pozytywny u około połowy a
później u około dwóch trzecich pacjentów.
Jednakże w tym przypadku mamy do czynienia z bardzo
nieprecyzyjnym pomiarem, ponieważ nie można rozpoznać,
gdzie znajduje się stan zapalny. OB jest zwykle (choć nie
zawsze) podwyższone przy RZS.
20
 Białko C-reaktywne (CRP)
Chodzi tutaj o białko (proteiny), którego stężenie w surowicy
krwi przy określonych procesach zapalnych w ciągu kilku
godzin może się nawet zwiększyć 1.000 krotnie. Wysokość
stężenia CRP w surowicy jest charakterystyczna dla rozmiaru
stanu zapalnego oraz przebiegu choroby. W przypadku
poprawy spada ono gwałtownie, pokazując przy okazji
sukces terapii. Jednakże także przy RZS nie zawsze poziom
stężenia CRP jest podwyższony.
 A
nty-CCP (przeciwciała przeciw cyklicznym
peptydom cytrulinowym)
Przeznaczeniem tej proteiny jest relatywnie nowy test, który
jest bardzo specyficzny dla RZS, szczególnie w połączeniu
z obecnością RF oraz jest wykrywalna we wczesnym
stadium choroby.
W rzadkich przypadkach można go wykryć także u
pacjentów zdrowych lub z chorobami wątroby.
Informacje dotyczące choroby
Badania obrazowe
Jakie inne choroby mogą
być podobne?
 Rentgen
Ponieważ właśnie na początku obraz kliniczny RZS
jest niespecyficzny, także liczne inne choroby mogą
być przyczyną dolegliwości. Jest to zadaniem lekarza,
aby na podstawie wszelkich dostępnych informacji oraz
wskazówek z diagnozy tak oddzielić od siebie przeróżne
obrazy kliniczne chorób, aby jak najszybciej dojść do
właściwej diagnozy.
Przy pomocy zwykłych (konwencjonalnych) zdjęć rentgenowskich stawów można zobrazować najważniejsze zmiany
lub szkody w chrząstkach lub kościach, jak np. zniszczenia
kości (erozje) oraz zmniejszenie się szpar stawowych
pomiędzy kośćmi w stawach. Zmiany otaczających części
miękkich są jednak mało widoczne.
 Rezonans magnetyczny (MR)
Do najważniejszych chorób, które muszą być odróżnione od
RZS, należą degeneracyjne choroby stawów (artroza), artretyzm,
zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (choroba Bechterewa),
zapalenie stawów przy przy łuszczycy (łuszczycowe zapalenie
stawów), zapalenia stawów wywołane infekcjami (np. boreliozowe
zapalenie stawów) oraz wiele innych chorób zapalnych wzgl.
przewlekłych stawów oraz tkanki łącznej.
Przy zastosowaniu MR, który może być przeprowadzony
z lub bez kontrastu, można zobrazować wszystkie struktury
tkanki zmienionej przez stan zapalny wraz z częściami
miękkimi (np. wewnętrzna stawowa błona maziowa,
ścięgna). Przede wszystkim wczesne zmiany są lepiej wzgl.
wcześniej rozpoznawalne niż przy zastosowaniu zdjęć
rentgenowskich.
 Ultrasonografia stawów
Przy pomocy tej motody bazującej na technice fal ultradźwiękowych można dobrze rozpoznać procesy zapalane w
wewnętrznej stawowej błonie maziowej. Dlatego też metoda
ta zyskuje coraz większe znaczenie w diagnostyce oraz w
kontroli przebiegu RZS.
22
„Żadne uporczywe opuchnięcie stawów i długotrwały ból
stawów oraz ograniczenie ogólnego stanu stanu zdrowia nie
powinny być w przyszłości akceptowane, lecz winny skłonić
pacjenta do tego, aby udał się do lekarza.“
Profesor dr Markus Gaubitz
Informacje dotyczące choroby
Informacje dotyczące leczenia.
Dowiedzcie się Państwo, co dziś jest możliwe.
Najważniejszymi celami przy RZS jest zmniejszenie bólu,
zatrzymanie degeneracji stawów oraz utrzymanie ic h
sprawności. Podczas gdy wcześniej można było osiągnąć
najwyżej zmniejszenie dolegliwości, dzisiaj dzięki nowo-
czesnym metodom leczenia istnieją duże szanse na daleko
posunięte lub nawet całkowite cofnięcie objawów choroby
(remisja) a przez to osiągnięcie stanu bez dolegliwości.
Podczas procesu leczenia w regularnych odstępach czasowych winny zostać przeprowadzone określone badania
kontrolne, aby rozpoznać możliwe działania uboczne
oraz / i stwierdzić czy pacjent reaguje na terapię. Szczególnie ważne przy monitorowaniu i kontroli sukcesu terapii jest
sporządzenie DAS28 (patrz strona 19) jako odnośnika dla
aktywności chorobowej oraz kontrola chorych stawów przy
pomocy technik obrazowych.
Jeżeli jakaś metoda leczenia po wielu miesiącach nie daje
wystarczających rezultatów, lekarz musi zmienić terapię.
Leczenie składa się ogólnie z przeróżnych metod terapeutycznych, z których najważniejsze zostaną omówione w
dalszej części.
24
Informacje dotyczące leczenia
„W każdym momencie choroby lekarze i pacjenci muszą
brać pod uwagę cel terapii jakim jest remisja. Pacjent,
który cierpi na poważne dolegliwości lub źle znosi swoje
lekarstwa, nie jest dobrze leczony.
Reżim leczenia musi zostać w tym momencie przemyślany
oraz zmieniony.“
Profesor dr Markus Gaubitz
26
Terapia farmakologiczna
Ponieważ RZS jest chorobą, która atakuje całe ciało,
zasadniczo zostają zastosowane lekarstwa, które działają
wewnętrznie (systemowo), aby ewentualnie osiągnąć
oddziaływanie w całym ciele. Dodatkowo mogą być
pomocne lokalne metody leczenia stawów.
Przy lekarstwach mających za zadanie leczenie chorób reumatycznych można wyróżnić cztery rodzaje grup substancji.
Posiadają one różne działania a przez to także różne
zastosowanie teraupeutyczne.
Zasadniczo wyróżnić można dwa sposoby leczenia: leczenie
lekami które działają uśmierzająco oraz podawanie leków,
które – mniej lub bardziej – ingerują w chorobę wzgl.
korzystnie wpływają na przebieg choroby (leki modyfikujące
chorobę). Często różne substancje czynne są stosowane
równocześnie lub w połączeniu.
Informacje dotyczące leczenia
Blindtext
 L eki tłumiące stan zapalny, bez kortyzonu
Leki tłumiące stan zapalny, bez kortyzonu (NLPZ = niesteroidowe leki przeciwzapalne; środki przeciwzapalne) w
pierwszej linii działą antyzapalnie oraz uśmierzając ból,
tzn. wpływają na syptomy stanu zapalnego, takie jak
opuchnięcie stawów, odczucie podwyższonej temperatury
ciała, sztywność oraz ból wynikający ze stanów zapalnych.
Tworzą one podstawową grupę
przy leczeniu lekkich stanów
zapalnych stawówJednakże
oddziaływują one tylko na syptomy
a nie na przyczyny.
28
Przy niektórych substancjach tej grupy substancji czynnych
(np. kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, diclofenak)
wiadomo jest, że mogą one wywoływać typowe działania
uboczne takie jak owrzodzenie żołądka (mdłości, krwawienia
itp.). Nowymi przedstawicielami tej grypy substancji
czynnych są tzw. środki COX-2, które ze względu na
specyficzne działanie są lepiej przyswajalne dla żołądka.
Działanie kortyzonu zaczyna być skuteczne w ciągu kilku
dni, a przez to znacznie szybciej niż przy podstawowych
preparatach leczniczych (patrz następujący rozdział).
Jednakże po odstawieniu mogą powrócić zarówno symptomy
jak i zmiany we krwi wywołane stanem zapalnym. Poza
tym kortyzon sam nie jest w stanie zatrzymać zmian przewlekłego stanu zapalnego chrząstek stawowych lub kości.
 G
likokortykoidy (Kortyzon)
Z powodu działań ubocznych preparaty kortyzonowe w
dużej dawce należy stosować tylko krótkotrwale (np. przy
gwałtownym postępie choroby lub na początku terapii).
Przy stosowaniu przez długi okres czasu należy je stosować
w bardzo niewielkich dawkach. Przy ostrym oraz mocnym
stanie zapalnym stawu istnieje możliwość iniekcji glikokortykoidu w postaci tzw. zawiesiny kryształów prosto w staw
(= dostawowo), aby osiągnąć szybkie ustąpienie bólu i
obrzęku. Ten sposób postępowania nadaje się tylko do
niektórych stawów.
Kortyzon jest organiczną pochodną kortyzolu, naturalnego
hormonu steroidowego. Wywołuje różne efekty w organizmie
człowieka. Preparaty na bazie kortyzonu (np. Prednizolon)
określane są w medycynie również jako glikokortykoidy,
kortykoidy lub steroidy. W wielu chorobach, jak i w RZS są
stosowane przede wszystkim ze względu na ich właściwości
dotyczące hamowania procesu zapalnego. Działają zarówno na miejsce wystąpienia zapalenia jak i w przypadku
systemicznego zapalenie ciała. Dlatego mają nie tylko pozytywne oddziaływanie na ból wywołany zapaleniem, ale
również na ogólne objawy choroby oraz wartości możliwe
do pomiaru we krwi świadczące o procesie zapalnym.
Informacje dotyczące leczenia
 P
odstawowe preparaty lecznicze
Substancje czynne tej grupy są nazywane konwencjonalnymi podstawowymi preparatami leczniczymi oraz jako
długotrwale działające leki przeciwzapalne lub leki modyfikujące przebieg choroby (określenie anglo-amerykańskie:
DMARDs = Disease Modifying Antirheumatic Drugs). Substancje czynne odróżniają się od tych do tej pory wymienionych grup leków przez to, że są w stanie powstrzymać
szkody przewlekłego stanu zapalnego chrząstki stawowej
albo kości lub przynajmniej je znacznie zmniejszyć. Do
najczęściej używanych w reumatologii konwencjonalnych
podstawowych preparatów leczniczych należą Methotrexat,
Sulfasalazin i Leflunomid.
Wszystkie podstawowe preparaty lecznicze przynoszą
uśmierzają bóle wywołane stanem zapalnym oraz prowadzą do cofnięcia się lokalnych oznak stanu zapalnego. W
przeciwieństwie do wcześniej wymienionych grup substancji
czynnych działanie jest wodoczne dopiero przy średniolub długoterminowym stosowaniu. Podobnie jak kortyzon
substancje modyfikujące chorobę działają także przeciw
systemowym stanom zapalnym, przy czym dochodzi tu do
normalizacji możliwych do pomiaru we krwi oznak stanu
zapalnego.
Przy większości podstawowych preparatów leczniczych
dopiero po tygodniach czy też miesiącach można ocenić,
na ile skutecznie działają. Dlatego ważnym jest, aby nie
przerywać zażywania, nawet kiedy na wstępie nie widać
wyraźnej poprawy. Jeżeli mimo kuracji o wystarczającej
długości nie widać zadawalającego skutku, przy niektórych
preparatach zwiększenie dawki może przynieść powodzenie.
W innym przypadku lekarz zdecyduje, czy jest sensowne
aby zmienić substancję czynną lub połączyć ją z innym
preparatem.
okres czasu i tylko wtedy jest skuteczne, gdy preparat jest
regularnie zażywany. To oznacza, że terapia musi być kontynuowana, gdy następuje poprawa czy też powinna być
kontynuowana tak długo, jak długo stwierdza się działanie
leków. W innym przypadku po odstawieniu leków może
dojść do gwałtownego rozwoju choroby względnie do
pogorszenia stanu pacjenta.
Odnośnie wszystkich długodziałających podstawowych
preparatów leczniczych istnieje jedna reguła: leczenie
musi być przeprowadzone nieprzerwanie przez dłuższy
Długotrwale działające leki przeciwzapalne winny być
zastosowane po potwierdzonej diagnozie tak szybko jak
to jest możliwe, aby powstrzymać zniszczenia kości lub
zmiany w narządach. Jaki lek powinien być zastosowany,
wynika z okresu trwania choroby, stadium choroby oraz poziomu aktywności stanu zapalnego. Większość preparatów
może być stosowana w ramach monoterapii (tylko jedna
substancja czynna) lub też w ramach połączenia z jedną
lub wieloma innymi substancjami czynnymi.
30
Informacje dotyczące leczenia
Jak przy każdym skutecznym leczeniu, także przy podstawowych preparatach leczniczych mogą wystąpić niepożądane skutki. Jeżeli podczas terapii zauważycie Państwo
niecodzienne dolegliwości, należy o tym jak najszybciej
poinformować swojego lekarza. Aby wcześnie rozpoznać
działania uboczne i podjąć konieczne kroki, niezbędne są
regularne kontrole u lekarza. Podczas takiej kontroli lekarz
bada pacjenta oraz w zależności od zastosowanego lekarstwa zleci kontrolę określonych wyników laboratoryjnych
wzgl. przeprowadzenie dalszych badań.
Przy niektórych preparatach mężczyźni w trakcie leczenia
– częściowo także potem – nie powinni płodzić dzieci. To
oznacza że powinniście Państwo poinformować swojego
lekarza o chęci posiadania dzieci.
Najważniejsze podstawowe preparaty lecznicze zostaną
opisane w dalszej części. Wymienione zostają tylkonajważniejsze informacje.
INFO
Jeżeli zażywacie Państwo jeden z tych leków, powinniście
ewent. zasięgnąć informacji lekarza, odnośnie specjalnych
wskazówek przy terapii tym preparatem.
Dla wszystkich podstawowowych preparatów leczniczych
obowiązuje zasada: nie powinny być one stosowane
podczas ciąży i w trakcie karmienia piersią.
Kobiety w wieku rozrodczym powinnny
stosować pewne środki anty
koncepcyjne w trakcie terapii
oraz przez pewien czas
po jej zakończeniu.
32
Informacje dotyczące leczenia
Blindtext
 M
ethotrexat
Methotrexat (MTX) jest lekiem o szerokim działaniu. Przy
dużej dawce hamuje rozrost komórek – efekt, który jest
bardzoprzydatny przy terapii zwalczającej raka. Przy
niewielkim dawkowaniu ma działanie antyzapalne oraz
wpływa na procesy immunologiczne. Przy RZS MTX jest
podawany w niewielkiej dawce, działa w ten sposób,
że wkracza w proces zapalny i hamuje reakcje obronne
systemu immunologicznego.
MTX można stosować jako gotowy zastrzyk, roztwór do
injekcji lub infuzji oraz w postaci tabletek i zażywa się go
raz na tydzień. Jest także możliwy zastrzyk podskórny (tzn.
pod skórę – tak jak przy zastrzyku insuliny), który może być
wykonany przez samego pacjenta.
W przeciwieństwie do większości innych substancji, działanie MTX można ogólnie stwierdzić już po krótkim okresie
czasu, tzn. po około czterech do ośmiu tygodni. Przy braku
pozytywnych efektów kuracji często wstępnie zwiększana
jest dawka leku.
Najczęstszymi działaniami ubocznymi są zmiany wątrobowe
oraz morfologiczne. Aby chronić wątrobę, pacjenci podczas
leczenia MTX powinni powstrzymywać się od spożywania
alkoholu. Oprócz tego należy unikać intensywnego
nasłonecznienia.
Często występują m.in. zapalenia śluzówki jamy ustnej,
brak apetytu, mdłości, wymioty, bóle brzucha oraz biegunka.
Kompletną listę działań ubocznych znajdziecie Państwo na
ulotkach w opakowaniu leku.
34
 S
ulfasalazin
INFO
Sulfasalazin posiada słabe działanie. Jest zażywany generalnie dwa razy na dzień w postacitabletek. Dawka jest na
początku niewielka i jest stopniowo zwiększana w ciągu
pierwszych tygodni. Początek działania należy oczekiwać
po około czterech do dwunastu tygodni. Jeżeli po trzech
miesiącach nie widać wyraźnej poprawy, lekarz decyduje
o zwiększeniu dawki. Jednak dopiero po upływie łącznie
sześciu miesięcy można z pewnością stwierdzić, czy
Sulfasalazin jest wystarczająco skuteczny.
MTX stosowany jest z sukcesem wielu dziesięcioleci w
terapiach RZS oraz przy innych chorobach zapalnoreumatycznych.
Do najczęstszych działań ubocznych należą m. in. wysypka
połączona ze swędzeniem, mdłości, bóle brzucha, brak
apetytu, bóle głowy, uczucia słabości i zmęczenie. Pierwsze
niepożądane działania występują w pierwszych tygodniach
leczenia.
Kompletną listę działań ubocznych znajdziecie Państwo na
ulotkach w opakowaniu leku.
Jest to także najczęściej aplikowany podstawowy
preparat leczniczy przy RZS. Liczne naukowe opracowania
dokumentują dobrą skuteczność oraz zastosowanie MTX
zarówno jako pojedyńczego środka oraz w połączeniu
z innymi lekarstwami.
 L eflunomid
 C
yklosporyna
Działanie leflunomidu przy RZS polega na tym, że hamuje
on stan zapalny, niestabilne reakcje układu odpornościowego oraz wzmożoną produkcję tkanki. Przyjmowany jest
w postaci tabletek raz dziennie. Początek działania należy
oczekiwać po około czterech do sześciu tygodni. Najwcześniej po czterech miesiącach można z pewnością ocenić
sukces terapii.
Cyklosporyna jest lekiem o działaniu immonosupresyjnym
(tzn. powstrzymuje reakcje immunologiczne) oraz hamuje
reakcje zapalne. Substancja jest podawana w postaci kapsułek lub jako roztwór pitny i jest dozowana w zależności
od ciężaru ciała. Generalnie cyklosporyna jest podawana
dwa razy dziennie. Początek działania należy oczekiwać
po około czterech do ośmiu tygodniach, rzadko dopiero
po sześciu miesiącach.
Do najczęstszych działań ubocznych zalicza się brak apetytu,
mdłości, wymioty, bóle brzucha, biegunka, zmęczenie,
wypadanie włosów lub wysypka. U niektórych pacjentów
dochodzi do lekkiego podwyższenia ciśnienia krwi lub do
przejściowej niewielkiej utraty wagi.
W trakcie terapii, w ciągu pierwszych sześciu miesięcy
przeprowadza się co dwa tygodnie a potem co cztery
do ośmiu tygodni niezbędne badania kontrolne.
Podczas badań zostaje zmierzone ciśnienie
oraz sprawdzone funkcjonowanie wątroby,
nerek oraz rozmaz krwi na podstawie
pobranych prób krwi oraz moczu.
36
Do najczęstszych działań ubocznych zalicza się hiperplazję
dziąseł, podwyższone ciśnienie, mdłości, wymioty,
biegunkę oraz nadmierne owłosienie. Od czasu do czasu
obserwuje się także zaburzenia funkcjonowania wątroby
i / lub nerek, oraz zmęczenie, złe samopoczucie oraz
drgawki. Nieco podwyższone jest ryzyko infekcji. Kompletną
listę działań ubocznych znajdziecie Państwo na ulotkach w
opakowaniu leku.
Informacje dotyczące leczenia
 Środki przeciw malarii:
chlorochina, hydroksychlorochina
Obydwie substancje chlorochina i hydroksychlorochina
są także używane do zapobiegania oraz przy terapii
tropikalnej choroby malarii. Przy RZS ich działanie polega
na osłabianiu reakcji immunologicznych. Są stosowane
głównie w połączeniu z innymi podstawowymi preparatami
leczniczymi. Początek działania należy oczekiwać po około
trzech do czterech tygodni, czasami dopiero po sześciu
miesiącach. Obydwa środki są dostępne tylko jako tabletki.
Z reguły są zażywane dwa razy dziennie. Dozowanie jest
zależne od wagi ciała.
Większość działań ubocznych następuje w pierwszych tygodniach leczenia. Najczęstsze są mdłości, wymioty, bóle
głowy, zawroty głowy, lub zmęczenie. Podczas leczenia
należy unikać intensywnego nasłonecznienia. Na poczatku
leczenia dochodzi czasami do problemów ze wzrokiem, np.
rozmyte pole widzenia, wrażliwość na światło lub problemy
z rozpoznawaniem kolorów. Te zmiany są niegroźne i po
krótkim czasie ustępują. Podczas leczenia mogą (bardzo
rzadko) wystąpić zmiany w siatkówce, które mogą zostać
rozpoznane przez okulistę, zanim wystąpią nieodwracalne
zmiany.
38
 Preparaty ze złotem
Złoto może być zażywane w postaci tabletek (oralnie) jak
i w postaci roztworu iniekcyjnego (paranetralnie). Tabletki
działają relatywnie słabo i dlatego są używane najwyżej
w połączeniu z innymi lekami.
Roztwór iniekcyjny (np. Natriumaurothiomalat) jest
wstrzykiwany domięśniowo (do mięśni pośladka) i działa
mocniej. Ze względu na nowe możliwości leczenia
znaczenie preparatów ze złotem w terapii RZS w ostatnich
latach znacznie osłabło.
 D
alsze podstawowe preparaty lecznicze
Obok już wymienionych istnieją inne leki, takie jak Azathioprine, Cyclophosphamid lub penicylina D, które są
skuteczne przy RA. Ponieważ mogą im towarzyszyć ciężkie
działania uboczne, są one dziś rzadko stosowane, np.
przy bardzo ciężkim przebiegu choroby wzgl. gdy inne
leki nie są skuteczne.
Informacje dotyczące leczenia
W zasadzie chodzi tu o monoklonalne tzn. pochodzące
z tej samej komórki i jednakowo zbudowane przeciwciała,
komórki neuroprzekaźnikowe lub inne proteiny, tzw. białka
fuzyjne. Leki biologiczne zostały wynalezione, aby bardzo
skutecznie ingerować – na różnych poziomach – w zaburzonych procesach immunologicznych, które odgrywają istotną
rolę w powstawaniu RZS i innych przewlekłych chorób na
tle zapalnym. Ich działanie polega na tym, że hamują neuroprzekaźniki, pobudzające wzrost oraz procesy zapalne, a
tym samym zapobiegają współdziałaniu między komórkami,
które biorą udział w powstawaniu stanów chorobowych.
„Nowoczesna terapia z lekami biologicznymi ingeruje
bardziej celowo i skutecznie w proces zapalny, w porównaniu z dotychczasowymi lekami podstawowymi. Dlatego
działa ona szybciej, przeważnie bardziej hamuje stan
zapalny i do tego jeszcze jest dobrze przyswajalna.
Badania potwierdziły w międzyczasie, że połączenie
tradycyjnych podstawowych leków z lekami biologicznymi
daje najlepsze wyniki terapii.“
Profesor dr Markus Gaubitz
 S
ubstancje biologiczne
Tak zwane leki biologiczne (Biologics, Biologicals) należą
do nowej generacji leków, które zostały wynalezione do
zwalczenia dużej ilości chorób. Chodzi tu o różnorodne,
genetycznie wytworzone białka (proteiny), które poprzez
hamowanie lub pobudzenie aktywności naturalnie występujących substancji mają zastosowanie terapeutyczne.
Wytwarzane są za pomocą żywych komórek w
procesach biotechnologicznych.
40
Ważnymi celami do zwalczenia są następujące neuroprzekaźniki: czynnik martwicy nowotworu (TNF-a) oraz
interleukiny (IL) -1. Neuroprzekaźniki oddziałują na różne
komórki, poprzez zakotwiczenie do powierzchni komórki
na określonych strukturach białka, które nazywa się receptorami. Poprzez te receptory przekazywane są decydujące
sygnały do komórki. Niektóre leki biologiczne działają na tej
podstawie, że same blokują neuroprzekaźniki, z kolei inne
zajmują receptory i również zapobiegają rozwinięciu się
działania neuroprzekaźnika.
Informacje dotyczące leczenia
„Z pewnością przy terapii lekami biologicznymi szczególnie
dużo pacjentów we wczesnym stadium reumatoidalnego
zapalenia stawów (które nie trwa dłużej niż dwa lata) osiągnie wymarzoną remisję. Także w późnym stadium
stanu zapalnego leki te mają wysoką skuteczność.
Większość preparatów jest wstrzykiwana pod skórę i po
odpowiednim przeszkoleniu pacjenci mogą je sobie
wstrzykiwać sami.
Ponieważ leki biologiczne działają bardzo celowo, wydają
się nieznacznie oddziaływać na normalne (fizjologiczne)
procesy w organizmie oraz mieć mniej działań ubocznych
niż zwykłe leki. W najbardziej korzystnych przypadkach
niektóre substancje mogą nawet doprowadzić do procesu
odbudowy szkód w stawach oraz cofnięcie się powstałych
zmian. Do najczęściej występujących działań ubocznych
należą reakcje na iniekcję w miejscu jej wykonania jak zaczerwienienie, opuchlizna, ból lub swędzenie. Kompletną
listę działań ubocznych znajdziecie Państwo na ulotkach
w opakowaniu leku.
Podobnie jak przy podstawowych preparatach leczniczych,
leki biologiczne nie powinny być stosowane podczas ciąży
i w trakcie karmienia piersią, zaś kobiety w wieku rozrodczym
nie powinny zachodzić w ciążę przynamniej podczas
leczenia, ponieważ nie ma jeszcze
wystarczających informacji
dotyczących zachowania
się organizmu w tych
warunkach.
42
Doświadczenia ostatnich lat pokazały, że także pacjenci
z długotrwałym RZS mogą znacznie skorzystać z terapii
stosującej antagonistę TNF-a.“
Profesor dr Markus Gaubitz
Ponieważ tworzenie i produkcja tych substancji jest bardzo
kosztowna, ich zastosowanie w porównaniu do zwykłych
terapii nie jest tanie.
Dlatego też leki biologiczne są w pierwszej linii opcją
leczenia pacjentów z przebiegiem RZS nie reagującym
odpowiednio na leki modyfikujące przebieg choroby lub
przy których nie mogą być one stosowane ze względu na
przeciwskazania lub działania uboczne. Nawet w bardzo
ciężkich przypadkach można przy ich pomocy osiągnąć
poprawę. Działanie jest widoczne generalnie w ciągu
kilku tygodni.
Informacje dotyczące leczenia
Życie z reumatoidalnym zapaleniem stawów.
Wskazówki dotyczące samopomocy oraz życia codziennego.
Fizykalne działania lecznicze
W celu utrzymania funkcjonalności stawów obok terapii
medycznych służących uśmierzeniu bólu oraz zmniejszenia
stanu zapalnego, niezbędne są fizykalne działania
lecznicze, które mogą składać się z różnych metod postępowania. Powinny one zostać dokładnie dopasowane do
każdego pacjenta. Do nich zaliczamy np. terapię zimnem
lub ciepłem, kąpiele, masaże oraz elektroterapię. Służą one
temu aby uśmierzać ból, przeciwdziałać stanom zapalnym
oraz wspierają odprężenie mięśni oraz ich ukrwienie.
Przede wszystkim przy ostrym stanie zapalnym stawów
szczególnie wskazana jest terapia zimnem, ponieważ w
ten sposób doprowadza się do zmniejszenia opuchlizny
oraz hamuje się stan zapalny. Zimno może być stosowane
miejscowo (krioterapia np. opakowania z lodem) lub na
całe ciało (komora kriogeniczna).
Szczególnie ważna jest gimnastyka rehabilitacyjna dopasowana do konkretnego stadium choroby, która służy utrzymaniu lub przywróceniu najlepszej możliwej ruchomości.
44
Pod fachowym okiem pacjent stosuje specjalne ćwiczenia
ruchowe. Po właściwym przeszkoleniu wiele z tych ćwiczeń
pacjent może regularnie stosować w domu.
Korzystna może być także ergoterapia. Ma się ona
przyczyniać do poprawy lub ponownego przyuczenia
ograniczonych procesów ruchowych poprzez właściwe
ćwiczenia. Dzięki temu wzmacniana jest samodzielność
pacjenta w życiu prywatnym oraz zawodowym. Czasami
konieczne jest wsparcie środkami pomocniczymi.
Te działania mogą pomóc przedłużyć funkcjonalność
oraz lepiej podchodzić do wszystkich ograniczeń w życiu
codziennym lub też lepiej rozwiązywać wynikające z nich
problemy. Do zadań ergoterapeuty należy także porada
dotycząca środków pomocniczych oraz ich właściwe
zastosowanie w życiu codziennym.
Życie z reumatoidalnym zapaleniem Blindtext
stawów
Metody chirurgiczne
Niekiedy przy RZS konieczne są także interwencje chirurgiczne, nie tylko w celu uniknięcia zniszczenia stawów, ale
także – znacznie częściej – w celu zachowania funkcjonalności stawów. Niektóre sposoby służą do uniknięcia
dalszych zniszczeń stawów. Przy pojedyńczych względnie
kilku stawach zmieniona pod wpływem choroby tkanka
maziowa może zostać usunięta przy pomocy zabiegu
endoskopowego (tzn. przy pomocy oczyszczenia stawów).
Taki zabieg określa się mianem synowektomii.
Jeżeli wystąpiły już szkody w stawie lub w ścięgnach,
funkcjonalność może zostać poprawiona przez zabieg
rekonstrukcyjny, tzn. odtwarzający. Czasami konieczne jest
usztywnienie stawu (artrodeza) lub wstawienie zamiennika
stawu (endoproteza).
Radiosynowiorteza
Aby po chirurgicznym zabiegu usunięcia błony maziowej
usunąć całkowicie ewentualną resztę tkanki, jakiś czas po
zabiegu zostaje przeprowadzona dodatkowa tak zwana
radiosynowiorteza. Polega ona na wstrzyknięciu do stawu
radioaktywnej substancji, co prowadzi do zniszczenia
tkanki zmienionej przez stan zapalny.
Czy i kiedy sensowna jest taka operacja, zależy od wielu
okoliczności, np. rodzaj i funkcjonalność stawu, stadium
choroby, oraz rozmiar zniszczeń.
46
Życie z reumatoidalnym zapaleniem Blindtext
stawów
Inne środki towarzyszące
Powyżej opisane sposoby leczenia mogą być w zależności
od potrzeb wsparte dodatkowymi środkami. Można je
dobrze połączyć ze zwykłym leczeniem farmakologicznym.
Pomocne mogą być różnorodne środki, na przykład terapia
behawioralna, ćwiczenia rozluźniające, medytacja, joga,
lub Tai-Chi. Umożliwiają one lepsze przezwyciężenie stresu
i bólu, prowadzą do podwyższenia jakości życia i oraz
długoterminowo do lepszego przebiegu choroby. Poza tym
metody te mogą przyczynić się do lepszego przezwyciężenia
problemów psychicznych w związku z chorobą, takich jak
depresje lub objawy zmęczenia.
każdy proces nadaje się dla wszystkich pacjentów.
Naturalnie możecie Państwo omówić to ze swoim lekarzem
lub terapeutą.
INFO
Ponieważ RZS zostawia u pacjentów nie tylko ślady na ich
organizmie, ale oznacza także duże obciążeniepsychiczne,
towarzyszące procesy psychoterapeutyczne i / lub
psychosocjalna opieka stanowią dużą pomoc przy
przezwyciężaniu wielu problemów występujących przy
tej chorobie.
Przez ukierunkowane strategie można także korzystniej
wpływać na reakcje na ból.
Które metody są właściwe i które są najlepiej przyswajalne,
rozstrzyga pacjent wraz z upływem czasu. Ponieważ nie
48
Życie z reumatoidalnym zapaleniem stawów
Leczenie alternatywne
Do (wspomagającego) leczenia chorób reumatycznych
zalicza się dużą ilość leków oraz postępowań z zakresu
„medycyny alternatywnej”. Do tzw. „uzupełniających”
postępowań zalicza się: terapię biorezonansową, terapię
kwiatami Bacha, terapię przetaczania własnej krwi oraz
terapię moczową, wahadełka i wiele innych. W klasycznej
medycynie te metody nie mają zastosowania, ponieważ
ich skuteczność nie została jednoznacznie dowiedziona.
Wielu roślinnym substancjom czynnym (fitoterapia)
przypisuje się właściwościhamujące stan zapalny lub
kortyzon-podobne. Jednakże żadna z tych substancji nie
została sprawdzona według kryteriów stosowanych przy
substancjach „medycyny konwencjonalnej“. Poza tym środki
roślinne mogą mieć działania uboczne.
Należy zawsze zachować ostrożność, jeżeli środek nie
działa mimo dłuższego zażywania. Samodzielnie nie
mogą one zastąpić terapii podstawowymi preparatami
50
„Godne polecenia, choć w życiu codziennym nie zawsze
łatwe do zrealizowania, jest optymistyczne nastawienie.
Do tego należy także fakt, że pacjent z reumatoidalnym
zapaleniem stawów zgodnie z nowoczesnym rozumowaniem może prowadzić w miarę możliwości normalne
życie we wszystkich jego obszarach oraz powinien
aktywnie do tego dążyć.“
Profesor dr Markus Gaubitz
leczniczymi! Na odwrót: Jeżeli skuteczne środki, takie jak
leczenie podstawowymi preparatami leczniczymi zostaną
opóźniona lub nawet zatrzymane, może to prowadzić do
powstania trwałych uszkodzeń w stawach.
Jednak w pojedyńczych przypadkach dany środek może
być pomocny oraz wspierać właściwą terapię. Jeżeli mieliście Państwo dobre doświadczenia z jakąś metodą, nic nie
stoi na przeszkodzie, aby ją stosować. Jednak w każdym
przypadku zastosowanie alternatywnej metody leczniczej
powinno się wcześniej uzgodnić z lekarzem prowadzącym
leczenie!
Życie z reumatoidalnym zapaleniem stawów
W
skazówki do samopomocy oraz pomocy
w życiu codziennym
Przez długi czas reumatyzm był uznawany za przeznaczenie,
które trzeba przyjąć, nie mogąc nic przy tym zmienić. Te
czasy mamy na szczęście za sobą: Dzięki nowoczesnym
metodom leczenia udaje się dziś coraz lepiej zatrzymać
rozwój niszczących procesów chorobowych lub też wyraźnie
je opóźnić oraz osiągnąć stan dalece lub zupełnie bez
dolegliwości.
Jednak życie z przewlekłą i nieuleczalną chorobą jest
uciążliwe i obciążające. Ponadto leczenie oraz środki
wspierające wymagają dużo trudu oraz dodatkowego
nakładu czasu. Następujące wskazówki mogą stać się
przydatne do polepszenia standardu życiowego i postępo
wania z chorobą, i wskażą, jak sami możecie wnieść wkład do sukcesu leczenia.
 P roszę spróbować myśleć pozytywnie oraz nie uskarżać
się zbytnio na przeznaczenie. Dzięki pozytywnemu i
optymistycznemu nastawieniu możliwe jest łatwiejsze
zniesienie wielu obciążeń i utrudnień w związku z
chorobą oraz terapią.

Nie należy zbyt ulegać chorobie, należy próbować żyć
tak, aby posiadaćradość z życia, dalsze korzystanie z
niego oraz dalej wspólnie z rodziną oraz przyjaciółmi
być w wolnym czasie aktywnym, podróżować itp.
 Informujcie się Państwo na temat swojej choroby oraz
zasięgajcie rady i pomocy od specjalistów oraz innych
dotkniętych tym schorzeniem, np. w stowarzyszeniach
pacjentów. Dzielone cierpienie to połowiczne cierpienie
– dlatego grupy samopomocy są tak ważne. Chory
wie, że nie jest sam ze swoimi problemami i otrzymuje
rozmaite wsparcie.
 T akże wtedy, gdy leczenie lub inne działania powiązane
są z dodatkowym nakładem czasu i zaangażowania,
należy wziąć na siebie ten trud – w interesie Państwa
zdrowia.
WSKAZÓWKA
Grupy samopomocy są bardzo przydatne dla pacjentów
z chorobami przewlekłymi. Niosą one ważną pomoc i
wypełniają przy tym szerokiego zakresu zadania. Osoba
zainteresowana może poprzez rozmowę z innymi pacjentami otrzymać nowe informacje, może także otrzymać
słowa otuchy, może także poprostu zawrzeć nowe znajomości. Do tego reprezentują one interesy pacjentów wśród
opinii publicznej oraz w polityce.
INFO
Przede wszystkim przy ciężkim przebiegu RZS „łagodne“
metody np. stosowanie środków roślinnych generalnie nie
wystarczają, szczególnie aby zapobiec postępującemu
niszczeniu stawów.
Życie z reumatoidalnym zapaleniem Blindtext
stawów
Wysiłek fizyczny oraz sport
„Kto odpoczywa, ten rdzewieje“ – to przysłowie szczególnie
sprawdza się przy pacjentach z reumatyzmem. Poprzez
ukierunkowany trening części aparatu ruchowego (kości,
chrząstki, mięśnie) są lepiej ukrwione i odżywione, przez co
lepsza jest siła mięśni oraz wytrzymałość. To przyczynia się
do poprawy dobrego samopoczucia, zarówno fizycznego
jak i psychicznego. Nie wspominając o tym, że ruch
fizyczny ma bardzo dobry wpływ samopoczucie psychiczne.
Tak jak gimnastyka rehabilitacyjna, każdy trening musi
być dopasowany do aktualnego stanu zdrowia oraz stanu
fizycznego danego pacjenta. Czasami są możliwe tylko
pasywne ćwiczenia, np. przy szczególnie wyrazistej aktywności choroby lub przy jej skoku. Przy niewielkiej aktywności
choroby oraz dobrym stanie zdrowia można przeprowadzać
ukierunkowany trening wytrzymałościowy lub siłowy.
Jednakże takie aktywności muszą być wcześniej uzgodnione
z lekarzem lub fizjoterapeutą.
Godne polecenia są rodzaje sportów, przy których stawy
są nieznacznie obciążane. Zaliczamy do nich pływanie
(szczególnie na plecach), jazdę na rowerze, (Nordic-)
Walking lub biegi narciarskie. Powinniście Państwo unikać
takich rodzajów sportów, które mogą prowadzić do
przeciążenia lub uszkodzenia stawów. Zaliczamy do nich
sporty z gwałtownymi ruchami oraz nagłym hamowaniem
takie jak tenis, squash, piłka nożna, inne sporty z użyciem
piłki. Proszę skonsultować rodzajuprawiania sportu z f
izjoterapeutą.
Najlepiej, jeśli stworzy on dla Państwa specjalnie dopasowany indywidualny program treningowy, który będziecie
Państwo mogli sami przeprowadzić.
INFO
Regularny ruch jest przy reumatyzmie konieczny i
sensowny, aby uniknąć zesztywnienia stawów, wzmacniać
mięśnie i ścięgna (aby odciążyć stawy) oraz unikać wad
postawy. Dotyczy to także już chorych stawów.
54
Życie z reumatoidalnym zapaleniem Blindtext
stawów
Wskazówki dotyczące odżywiania
Do dzisiaj brak naukowo udowodnionej wiedzy, że
odżywianie ma decydujący wpływ na powstanie lub przebieg RZS. Dlatego nie ma też żadnej specjalnej diety
reumatologicznej. Jednak niektórzy pacjenci z reumatyzmem
widzą związek między spożywaniem niektórych pokarmów
a pogłębieniem – lub też też polepszeniem – ich dolegliwości.
Czasami nie są tolerowane orzechy, produkty mleczne,
słodycze, tłuste potrawy lub mięso – przede wszystkim w
dużych ilościach. Nie ma tu jednak jednego generalnego
przepisu. Próbujcie Państwo sami, co Wam służy a co nie,
wzgl. jak organizm reaguje na określone potrawy. Jeżeli po
wielokrotnych próbach jednoznacznie można stwierdzić
pogorszenie stanu zdrowia, sensownym jest aby
zrezygnować ze spożywanego pokarmu.
Zasadniczo godną polecenia jest wyważona, pełnowartościowa dieta. Powinna ona zawierać obfite ilości świeżych
owoców i warzyw, sałaty, zboża (produkty pełnoziarniste)
rośliny strączkowe, oraz odtłuszczone produkty mleczne.
Poza tym mogą być przydatne następujące wskazówki:
 S
pożywajcie Państwo przede wszystkim roślinne
produkty spożywcze.
Zredukujcie spożycie mięsa oraz wyrobów wędliniarskich
do maksymalnie dwóch posiłków tygodniowo. Zastąpcie
tłuszcze zwierzęce olejami roślinnymi.
 S
pożywajcie więcej ryb. Wiadomo, że zawarte w oleju
rybnym nienasycone kwasy tłuszczowe Omega-3 powstrzymują procesy zapalne. Można je znaleźć przed
wszystkim w tłustych rybach morskich takich jak łosoś
czy makrela. Dlatego też zalecane są jeden do dwóch
posiłków z rybami morskimi na tydzień. Po konsultacji z
lekarzem mogą być dodatkowo zażywane odpowiednie
uzupełniające suplementy żywności z kwasami
tłuszczowymi Omega-3 (kapsułki oleju z łososia).

W każdym przypadku należy unikać nadwagi,
ponieważ w ten sposób dodatkowo obciążane są stawy.
Jeżeli poddajecie się państwo kuracji odchudzającej,
należy redukować wagę powoli.

Umiarkowane poszczenie może spowodować
zmniejszenie aktywności choroby. Powinno to zostać
jednak omówione z lekarzem i w żadnym przypadku
nie można dopuścić do niedowagi lub do pogorszenia
stanu zdrowia.

Należy unikać nadmiernego spożywania alkoholu,
ponieważ może on rozwijać stan zapalny.

Należy koniecznie zrezygnować z palenia papierosów.
Palenie przynosi zwiększone ryzyko cięższego przebiegu,
komplikacji sercowo-naczyniowych oraz tworzenia się
guzków reumatycznych
56
Życie z reumatoidalnym zapaleniem stawów
Słownik.
 A
Analgetyk (liczba mnoga: analgetyki)
środki przeciwbólowe
Artroza
Przewlekle-degeneratywna zmiana stawów
(powstała na skutek przeciążenia, nadmiernej
eksploatacji stawu)
Anamneza (wywiad)
Historia choroby
Autoprzeciwciała
Przeciwciała skierowane przeciw tkankom własnym
organizmu; Autoprzeciwciała wykrywane są w
wypadku schorzeń autoimmunologicznych
Ankiloza
Zesztywnienie stawów
 B
Antagonista
Substancja zwalczająca określone działanie
lub strukturę (np. receptor)
Antiphlogisticum
Hamujący stany zapalne
Antygen
Substancja obca, lub własna organizmu
wywołująca reakcję immunologiczną
Artretyzm
Zapalenie stawów
Artretyzm jednego stawu
Zapalenie jednego (pojedynczego) stawu
Artrodeza
Zesztywnienie stawów
Artrografia
Zdjęcie rentgenowskie stawu z kontrastem
Artropatia
(zapalne lub degeneracyjne) schorzenie stawu
Artroskopia
Badanie obrazowe stawu
58
Balneoterapia
Zabiegi lecznicze w postaci kąpieli
Białko C- reaktywne (CRP)
Proteina (białko), którego koncentracja w osoczu
krwi może wzrosnąć w wypadku występowania
procesów zapalnych nawet 1000-krotnie w
przeciągu kilku godzin
Błona maziowa dolna
Składająca się z tkanki łącznej wewnętrzna
warstwa torebki stawowej wyściełająca jamę
stawową i wytwarzająca płyn synowialny
 C
Choroba Bechterewa
Patrz: spondylitis ankylopoetica;
Morbus (łacina) = choroba
Choroba Crohna
Przewlekłe zapalne schorzenie jelita
Cyklooksygeneza (COX)
Kompleks enzymatyczny odgrywający kluczową
rolę podczas produkcji prostaglandyny
Cytokina
Pojęcie zbiorcze dla licznych neuroprzekaźników własnych organizmu, które przekazują
sygnały pomiędzy komórkami układu odpornościowego i innymi komórkami i odgrywają
poprzez to istotną rolę podczas reakcji
odpornościowej. Cytokiny pełnią miedzy
innymi różnorodne funkcje pobudzające stany
zapalne (prozapalne), funkcje regulatorów
odpornościowych oraz sterują produkcja krwi.
Do cytokin zaliczają się na przykład interleukina,
lub TNF-a.
Czynnik martwicy guza-inhibitor alfa
(Inhibitor TNF-a) naturalnie występujący
neuroprzekaźnik (cytokina) systemu odpornościowego o różnych wpływach, które między
innymi odgrywają kluczowa rolę podczas
wielu procesów zapalnych
Czynnik reumatoidalny (RF)
Przeciwciało działające przeciwko proteinie
własnej; w niektórych rodzajach chronicznych
schorzeń reumatoidalnych, przede wszystkim w
wypadku reumatoidalnego zapalenia stawów
jest wykrywane w osoczu krwi jako „pozytywne”,
rzadko u osób zdrowych
 D
Dermatologia
Dziedzina specjalistyczna medycyny zajmująca się
schorzeniami skóry, przydatków skóry i śluzówek
Diagnoza różnicowa
Rozróżnienie i oddzielenie podobnych obrazów
klinicznych chorób
DMARD
Patrz: leki modyfikujące przebieg choroby
Dostawowo
Dostawowy, względnie wewnątrz stawu
 E
Endoproteza
Substytut części ciała z materiału obcego,
przykładowo stawu
 F
Fototerapia
Leczenie naturalnym lub sztucznym
promieniowaniem świetlnym
 G
Glikokortykoidy (kortyko(stero)idy)
Grupa leków, pochodząca od kortyzonu i
działająca przeważnie przeciwzapalnie,
posiadająca jednak ponadto wiele innych działań
 I
Immunologia
Nauka o budowie i funkcjach układu
odpornościowego
immunosupresyjny
Hamujący lub osłabiający reakcję odpornościową
Interleukina (IL)
Produkowane przez leukocyty (krwinki białe)
neuroprzekaźniki, które pośredniczą w wymianie
informacyjnej w obrębie systemu odpornościowego, aktywują inne komórki i dodatkowo
posiadają działanie homonopodobne; zależnie
od typu (IL 1 do 18) interleukiny mają różnorodne
oddziaływania
 K
Kortyzon
Sztucznie produkowana pochodna kortyzolu,
hormonu produkowanego przez nadnercza;
należy do glukokortykoidów
 L
Lek biologiczny (liczba mnoga: leki biologiczne;
ang. Biologics, Biologicals)
środki wyprodukowane metodą
biotechnologiczną, „substancje biologiczne“
Lek immunosupresyjny
(liczba mnoga: leki immunosupresyjne)
Lek, który hamuje bądź osłabia reakcje
odpornościową organizmu
Leki modyfikujące przebieg choroby (DMARD
= Disease Modifying Antirheumatic Drug)
Leki antyreumatyczne modyfikujące przebieg
choroby o działaniu długoterminowym
Leukocyt
krwinka biała
 Ł
Łac. Colitis ulcerosa
Przewlekłe zapalne schorzenie jelita grubego
Łac. Enthesitis
Stan zapalny przyczepów ścięgnistych
Łać. Iritis
Zapalenie tęczówki oka
Łac. Oligoarthritis
Stan zapalny kilku stawów (zazwyczaj od 1 do
3 stawów)
Łac. Psoriasis (łuszczyca)
Przewlekła zapalna choroba stawów,
objawiająca się najczęściej przez psoriasis
(łuszczycę) skóry i / lub paznokci
Łuszczycowe zapalenie stawów
Łuszczyca
 M
Makrofagi
Rodzaj krwinek białych (leukocytów) należący
do układu odpornościowego; makrofagi „trawią”
substancje obce i określane są z tego powodu
również jako komórki żerne
Mediatory
Neuroprzekaźniki, które służą komunikacji
międzykomórkowej
Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów
postać chronicznego zapalenia stawów, na
które cierpią przeważnie dzieci i / lub młodzież
Słownik
Monoartykularny
Dotyczący jednego (pojedynczego) stawu
Monoklonarny
Pochodzący od jednej komórki, względnie
zbudowany z jednej komórki
Monoterapia
Leczenie jednym lekiem, względnie substancją
czynną
Morfologia krwi
Określenie zbiorcze dla badań laboratoryjnych,
w których określana jest ilość składowych komórkowych we krwi (komórki krwi, barwnik krwi)
 N
Niesteroidowe leki przeciwzapalne
(NLPZ wzgl. ang. NSAID)
Substancje czynne niebędące pochodną
kortyzonu (steroid) o działaniu przeciwbólowym
i przeciwzapalnym, oparte na hamowaniu
produkcji prostaglandyny
 O
Ogniska plackowate
na skórze: płasko ułożone, płytkopodobne
zmiany skórne, typowe dla łuszczycy
Oligoartykularny
Dotyczący kilku stawów
Opad krwi (OB)
Prędkość, z jaką komórki krwi (krwinki) opadają
w dół pod wpływem siły ciężkości, kiedy
60
pozostawi się próbkę krwi (z czynnikiem zapobiegającym krzepnięciu) na jedną wzgl. dwie
godziny. Podwyższony OB może wskazywać na
ostry lub przewlekły stan zapalny w organizmie.
Progresywny
Rozwijający się, postępujący
oralny
przez, poprzez, do ust
Proteza
Sztuczny zamiennik części ciała
Osteoporoza
Choroba kości z utratą, względnie zmniejszeniem
się substancji kostnej; skutkiem jest zwiększone
ryzyko złamań kości
 P
Pannus (łuszczka)
Masa komórek, która wnika do chrząstek i kości
i niszczy je; charakterystyczna cecha RZS
Paranetralny
omijający przewód pokarmowy, pozajelitowy
Patogeneza
Powstawanie i rozwój chorób
Placebo
Pozorny lek
Płyn stawowy = Synovia
lepki płyn zawarty w jamach stawowych
(= jamy maziowe), który zmniejsza tarcie
powierzchni kostnych stawu
Pozastawowy
Dotyczący innego organu (układu) niż stawy
Progresja
Postęp procesów chorobowych lub zmian
Proteina
Substancja białkowa
Prozapalny
Wspierający rozwój stanu zapalnego
Przeciwciało (= immunoglobulina)
Proteina (cząsteczka białka) tworzona w wyniku
reakcji układu odpornościowego i skierowana
specyficznie przeciw określonej substancji, lub
strukturze (antygen)
Przeciwzapalny
Hamujący stany zapalne
PUVA (= Psoralen + UV-A)
Promieniowanie UV-A z dodatkiem psoralenu
(furanokumaryna) podnoszące wrażliwość na
promieniowanie świetlne (fotochemioterapia);
Psoralen zażywany jest zarówno w postaci tabletek,
jak i nanoszony zewnętrznie. Szczególną postacią
jest terapia kąpielą PUVA, w której substancja
dodawana jest do wody kąpielowej.
 R
Receptor
Najczęściej struktura położona na powierzchni
komórki przyjmująca sygnały przekazywane
przez neuroprzekaźniki i przekazująca je dalej
do jądra komórkowego; Receptory wyspecjalizo-
wane są na odbieranie określonych
neuroprzekaźników i umożliwiają komórce
reakcje na dany neuroprzekaźnik
Rehabilitacja
Odbudowa, integracja lub działania zapobiegawcze w celu usunięcia zaburzeń zdrowotnych
Remisja
Długotrwały lub przejściowy zanik objawów
choroby;stan wolny od objawów
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
przewlekłe zapalenie wielostawowe
Przewlekłe schorzenie zapalne stawów;
potocznie zwane też reumatyzmem
Rodzaj krwinki białej (leukocytu),
który odgrywa ważną rolę w obronie
odpornościowej organizmu
Rokowanie
Ocena przewidywalnego przebiegu choroby,
względnie stanu
 S
Spondyloartropatia (Spondyloarthritis)
przewlekłe schorzenie reumatoidalne przeważnie ze zmianami w obrębie kręgosłupa
Spondylitis
Stan zapalny w obrębie kręgosłupa
Spondylitis ankylopoetica (łac.),
(= Choroba Bechterewa)
Określona postać chronicznego zapalnego
schorzenia stawów
Staw synowialny
Staw, w którym powierzchnie kostne pokryte są
warstwą chrząstki stawowej i posiadający wypełnioną płynem synowialnym oraz powleczoną
błoną synowialną jamę stawową, która wzmocniona jest komorą z tkanki łącznej i więzadeł
Steroid
Patrz kortykosteroidy
Subkutaneis (łac. )
podskórny
Synovitis (= Synovialitis)
Stan zapalny błony maziowej
System HLA
(ludzki system antygenów leukocytowych)
System antygenów tkankowych człowieka,
występujących w komórkach prawie wszystkich
tkanek i dobrze wykrywające leukocyty
Systemowy
system narządów lub (w dalszym sensie)
również system wielonarządowy, to znaczy
dotyczący całego organizmu
 Ś
Środek przeciwłuszczycowy
Środek do leczenia łuszczycy
Środek antyzapalny
(liczba mnoga: środki antyzapalne)
Leki stosowane w leczeniu schorzeń
reumatycznych o różnych sposobach działania
 U
Układ odpornościowy
Układ obronny; całość struktur (komórki, antyciała,
neuroprzekaźniki itd. w organizmie, które odpowiedzialne są za reakcję obronną na substancje
obce (antygeny), lub zwyrodniałe komórki własne
organizmu (nowotwory)
 W
Welostawowy
Dotyczący wielu stawów
Wielostawowe zapalenie stawów
Stan zapalny większej ilości, względnie wielu
stawów
Wysięk
Zebranie się płynu np. w stawie; najczęściej
rozpoznawalny jako opuchlizna, która poprzez nacisk na sąsiadujące nerwy może być też bolesna
 Z
Zapalenie palców
Zapalenie i obrzęk palca dłoni lub stopy
Zmiany płytki paznokciowej
typowe dla łuszczycowego zapalenia stawów
i reumatycznego łuszczycowego zapalenia
stawów zmiany płytki paznokciowej z małymi
(wielkości główki od szpilki) rowkowatymi
wgłębieniami w płytce paznokciowej powstającymi na skutek zaburzeń wzrostu paznokcia
Słownik
Dalsze informacje.
Wiedza to siła. Działaj mądrze i zdecydowanie przeciwko
swojej chorobie.
Grupa samopomocy
Adresy internetowe

Deutsche Rheuma-Liga Bundesverband e. V.
Maximilianstr. 14
53111 Bonn
Tel.: 02 28 / 7 66 70 80
Fax: 02 28 / 7 66 06 20
www.rheuma-liga.de

www.rheumanet.org
Deutsche Rheumahaus oferuje próżne informacje oraz linki dotyczące
chorób reumatycznych.
Deutsche Rheuma-Liga jest największą grupą samopomocy w
obszarze zdrowia z ok. 250.000 członkami. Oferta obejmuje
między innymi pomoc i samopomoc dla zainteresowanych,
oferty ruchowe, informacje opinii publicznej oraz reprezentowanie
interesów chorych na reumatyzm.

www.rheuma-online.de
Informacje dotyczące reumatyzmu od A do Z; aktualne wiadomości
dotyczące zachorowań oraz możliwości terapeutycznych, możliwość
wymiany doświadczeń dotkniętych nim osób

www.rhzmev.de
Rheumazentrum München: Reumatyzm od A do Z, z licznymi
zdjęciami dotyczącymi łuszczycowego zapalenia stawów oraz
możliwości wyszukania lekarza

www.rheuma-wegweiser.de
Lista polecanych stron internetowych dotyczących różnych chorób
reumatycznych
Polecane książki

Diagnose Rheuma.
Lebensqualität mit einer entzündlichen Gelenkerkrankung
Daniela Loisl, Rudolf Puchner
Wydawnictwo Springer Vienna, 2. wyd., 2008
ISBN-13: 978-3211756379

Rheuma – ein Patientenlehrbuch.
Wolfgang Miehle
Wydawnictwo Rheumamed, 2007
ISBN-13: 978-3981096002

Entzündliches Gelenkrheuma.
Rat, Hilfe und Informationen
Wolfgang Miehle
Wydawnictwo Rheumamed, 4. wyd., 2005
ISBN-13: 978-3980660761

Rheumatoide Arthritis – alles was hilft.
Therapien und Tipps für Menschen mit Gelenkrheuma
Michaela Sievers
Wydawnictwo Govi, 1. wyd., 2003
ISBN-13: 978-3774109940
 Kursbuch Rheuma.
Neue Wege der Schmerzlinderung und Heilung
Dr. med. Susanne Holst, Ulrike Preußiger-Meiser
Wydawnictwo Südwest, 2. wyd., 2004
ISBN-13: 978-3517067544
62
Dalsze informacje
Reumatoidalne zapalenie stawów.
Aktywnie przez życie.
Pfizer Pharma GmbH
Telephone 030 - 55 00 55 01
Fax
030 - 55 00 54 99 999
Monday – Friday 8:00 a.m. – 6:00 p.m.
www.pfizer.com/[email protected]
62418/Vers. 1/06-12
Poradnik pacjenta dotyczący reumatoidalnego zapalenia stawów.