Ts 24/08 - 9 lutego 2010 r.

81/2/B/2010
POSTANOWIENIE
z dnia 9 lutego 2010 r.
Sygn. akt Ts 24/08
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Kotlinowski,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jolanty
N. w sprawie zgodności:
art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2005 r.
Nr 31, poz. 267, ze zm.) z art. 30, art. 32, art. 67 i art. 68 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 17 stycznia
2008 r. pełnomocnik skarżącej zarzucił art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(Dz. U. 2005 r. Nr 31, poz. 267, ze zm.) sprzeczność z art. 30, art. 32, art. 67 i art. 68
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Działając na podstawie kwestionowanego przepisu, Zakład Ubezpieczeń
Społecznych – Oddział w Poznaniu, Inspektorat Poznań III, decyzją z dnia 8 maja 2006 r.
(znak: 290300-SZ-603-6000-N-2/2006), zobowiązał skarżącą do zwrotu nadpłaconego
zasiłku. Sąd Rejonowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 19 lipca 2007 r. (sygn. akt X 1 U
903/06) zmienił częściowo zaskarżoną decyzję. Apelacja wniesiona przez skarżącą od
powyższego rozstrzygnięcia została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu, Wydział VIII Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17
października 2007 r. (sygn. akt VIII Ua 49/07).
Z wydaniem wskazanych powyżej rozstrzygnięć skarżąca wiąże naruszenie zasady
równości w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego w czasie choroby. Zdaniem
skarżącej kwestionowana regulacja nierówno traktuje obywateli w zależności od rodzaju
wykonywanej przez nich działalności zarobkowej: osoby wykonujące pracę na podstawie
umowy o pracę są lepiej traktowane niż obywatele prowadzący działalność indywidualną,
w stosunku do których nawet niewielka styczność z firmą jest traktowana jako
wykonywanie działalności zarobkowej. Zdaniem skarżącej przepis ten narusza także prawo
do ochrony zdrowia w sytuacji, w której zalecenia lekarza prowadzącego nakazują
ubezpieczonemu przedsiębiorcy ze względów terapeutycznych wykonywać niektóre
czynności zawodowe celem oderwania jego myśli od procesów chorobowych.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 lutego 2008 r.
wezwano pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia w terminie 7 dni braków skargi
konstytucyjnej m.in. przez określenie sposobu, w jaki zaskarżony przepis narusza
wskazane w skardze konstytucyjnej prawa i wolności.
W piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków skargi
konstytucyjnej skarżąca wskazała ponownie na naruszenie chronionej przez art. 30
Konstytucji przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka, z którego skarżąca wywodzi
prawo do korzystania z wszelkich form leczenia, w tym także uzupełniającego leczenia
choroby nowotworowej poprzez wykonywanie pewnej aktywności zawodowej. Naruszenie
godności upatruje skarżąca w pozbawieniu jej prawa do zasiłku chorobowego w sytuacji
stosowania terapii, polegającej na częściowym wykonywaniu przez nią aktywności
zawodowej.
Ponadto skarżąca wskazuje na naruszenie art. 32 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 67
ust. 1 Konstytucji, do którego doszło poprzez zróżnicowanie sytuacji prawnej obywateli
korzystających ze zwolnienia lekarskiego ze względu na stosowaną wobec nich terapię:
chorzy niewymagający terapii polegającej na wykonywaniu częściowej aktywności
zawodowej w okresie leczenia mają prawo do korzystania z zasiłku chorobowego, podczas
gdy chorzy wymagający takiej terapii są tego prawa pozbawieni. Sytuacja, w której chory
jest zmuszony do wyboru: stosować terapię polegającą na wykonywaniu częściowej
aktywności zawodowej a zrezygnować z niej w celu otrzymania zasiłku chorobowego
narusza – zdaniem skarżącej – także wynikającą z art. 68 Konstytucji zasadę ochrony
zdrowia.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zasiłek chorobowy jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego, zastępującym
pracownikowi wynagrodzenie, które utracił wskutek wynikającej z choroby niezdolności
do świadczenia pracy (por. art. 6 ust. 1 kwestionowanej ustawy). Niezdolność do pracy
stwierdzić należy zaś w takich przypadkach, w których stan zdrowia ubezpieczonego
wymaga czasowego powstrzymania się od pracy, czy też wykonywania dotychczasowej
działalności. Nie budzi zatem wątpliwości, iż sytuacją uzasadniającą przyznanie zasiłku
chorobowego jest czasowa (przejściowa) niemożność świadczenia pracy, będąca skutkiem
choroby, nie zaś sama choroba.
Skarżąca przedmiotem skargi konstytucyjnej czyni art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267, ze zm.), zgodnie z którym
ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową
lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci
prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
Z wydaniem rozstrzygnięć opartych na zacytowanym powyżej przepisie skarżąca
wiąże naruszenie przede wszystkim prawa do ochrony zdrowia oraz zasady równości w
zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego w czasie choroby.
W pierwszej kolejności należy podkreślić oczywistą bezzasadność wysuniętego
przez skarżącą twierdzenia, zgodnie z którym naruszenie prawa do ochrony zdrowia przez
zaskarżony przepis, może być uzasadniane poprzez odwołanie się do sytuacji, w której
zalecenia lekarza prowadzącego nakazują ubezpieczonemu przedsiębiorcy ze względów
terapeutycznych na wykonywanie niektórych czynności zawodowych celem oderwania
jego myśli od procesów chorobowych. Nie budzi najmniejszych wątpliwości, iż w sytuacji,
w której osoba ubezpieczona jest zdolna do świadczenia pracy – niezależnie czy to
świadczenie będzie miało charakter terapeutyczny, czy tylko czysto zarobkowy – brak jest
podstaw do ubiegania się o zasiłek chorobowy. Jeżeli ubezpieczony jest zdolny pomimo
2
choroby do pracy i zarobkowania, to brak jest podstawy do przyznania mu zasiłku
chorobowego mającego w założeniu zastąpić utracone zarobki. Podkreślić należy, iż z
uzasadnienia wydanych w sprawie rozstrzygnięć wynikało jednoznacznie, że
podejmowane przez skarżącą czynności służyły uzyskiwaniu zarobku; stanowiły wyraz
aktywności nakierowanej na uzyskanie przychodu (wypracowanie zysku). Okoliczność, że
stanowiły one jednocześnie rodzaj terapii nie niweluje jednak faktu, że skarżąca nie była
osobą niezdolną do świadczenia pracy, który to fakt uzasadniałby dopiero przyznanie jej
zasiłku chorobowego. Podkreślić przy tym należy, iż brak jest podstaw – w świetle
przepisów kwestionowanej ustawy – do akceptacji tezy, zgodnie z którą ubezpieczonemu
przysługuje wybór: stosować terapię polegającą na wykonywaniu częściowej aktywności
zawodowej albo zrezygnować z terapii w celu otrzymania zasiłku chorobowego. Podstawą
przyznania zasiłku jest bowiem obiektywny fakt niezdolności do pracy. Jeżeli skarżąca
mogła świadczyć pracę – jak wynika z uzasadnienia wyroków, skarżąca w trakcie
przebywania na zasiłku podejmowała się tych samych czynności, które zasadniczo
podejmowała będąc zdrową, a które traktowane były wtedy jako prowadzenie działalności
gospodarczej – to brak było podstaw do stwierdzenia niezdolności do pracy i przyznania
zasiłku chorobowego.
Podkreślić także należy, że przyjęta w orzecznictwie Sądu Najwyższego wykładnia
kwestionowanego przepisu bierze pod uwagę specyfikę pracy osoby prowadzącej
działalność gospodarczą, dopuszczając sytuacje, w których pomimo podjęcia pewnych
czynności stanowiących wykonywanie pracy zarobkowej, nie zostaje spełniona dyspozycja
art. 17 ustawy zasiłkowej. Przede wszystkim dopuszczalne jest wykonywanie czynności
„sporadycznie” oraz „o formalnym charakterze” (jak np. złożenie podpisu, zob. wyroki
Sądu Najwyższego: z 6 lutego 2008 r., II UK 10/2007, OSNP 2009/9-10 poz. 123; z 15
czerwca 2007 r., II UK 223/2006, OSNP 2008/15-16 poz. 231 oraz z 9 października 2006
r., II UK 44/2006, OSNP 2007/19-20 poz. 295). Przejawem wskazanej powyżej linii
orzeczniczej jest też wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i
Spraw Publicznych z dnia 6 maja 2009 r. (sygn. akt II UK 359/2008), w którym
stwierdzono, że wykonywanie przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą w okresie
orzeczonej niezdolności do pracy czynności formalno-prawnych związanych z posiadanym
przez nią statusem pracodawcy (podpisywanie dokumentów) nie może być traktowane
jako prowadzenie działalności gospodarczej powodujące utratę prawa do zasiłku
chorobowego w myśl art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia wykazano
różnice w zakresie czynności podejmowanych przez ubezpieczoną w trakcie choroby i w
toku prowadzenia normalnej działalności gospodarczej. Ekspressis verbis stwierdzono
także, iż nie można zgodzić się ze stanowiskiem „że w okresie korzystania ze zwolnienia
lekarskiego, dokonanie wszelkich czynności, jakich wymaga prowadzenie działalności
gospodarczej, wykonywanej również przez pracowników, powoduje utratę prawa do
zasiłku chorobowego. Zaprzestanie prowadzenia działalności w razie zachorowania
pracodawcy oznaczałoby konieczność likwidacji zakładu pracy, zwalniania pracowników z
pierwszym dniem jego choroby i obowiązek wypłacenia im należności za okres
wypowiedzenia, a po odzyskaniu zdolności do pracy, ponowne poszukiwanie i
zatrudnianie odpowiednich pracowników.” Podobnie w wyroku z dnia 8 kwietnia 2008 r. (
I UK 273/02, nie publikowane) Sąd Najwyższy stwierdził, że „wykonywanie przez
ubezpieczonych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą po uzyskaniu
orzeczenia o niezdolności do pracy w związku z chorobą niezbędnych czynności mających
na celu zabezpieczenie funkcjonowania przedsiębiorstwa nie stanowi pracy zarobkowej w
rozumieniu art. 17 ustawy (…)”. Przypomnieć należy, że wykonywane przez skarżącą
czynności wykraczały zarówno poza dokonywanie czynności formalno – prawnych
3
związanych z prowadzeniem przez nią przedsiębiorstwa, jak i poza czynności niezbędne
do zabezpieczenia prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Powyższa konstatacja uzasadnia także oczywistą bezzasadność zarzutu naruszenia
przez zaskarżony przepis art. 32 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 67 ust. 1 Konstytucji, które
– zdaniem skarżącej – wynika ze zróżnicowania sytuacji prawnej obywateli korzystających
ze zwolnienia lekarskiego ze względu na stosowaną wobec nich terapię: chorzy
niewymagający terapii polegającej na wykonywaniu częściowej aktywności zawodowej w
okresie leczenia mają prawo do korzystania z zasiłku chorobowego, podczas gdy chorzy
wymagający takiej terapii są tego prawa pozbawieni. Nierówność stanowi także
konsekwencję – w ocenie skarżącej – rodzaju wykonywanej przez ubezpieczonych
działalności zarobkowej: osoby wykonujące pracę na podstawie umowy o pracę są lepiej
traktowani niż obywatele prowadzący działalność indywidualną, w stosunku do których
nawet niewielka styczność z firmą jest traktowana jako wykonywanie działalności
zarobkowej.
Podkreślić raz jeszcze należy, iż prawo do zasiłku chorobowego przysługuje w
przypadku niemożności świadczenia pracy skutkującej utratą możności zarobkowania.
Zasiłek chorobowy nie przysługuje z samego faktu „bycia chorym”, zaś niezdolność do
pracy nie jest cechą choroby, tylko może być – nie musi – jej konsekwencją, zależną w
wielu przypadkach od rodzaju pracy wykonywanej przez ubezpieczonego. Istnieją
schorzenia stanowiące obiektywną przeszkodę wykonywania tylko określonej kategorii
pracy, co oznacza, że wielokrotnie przy takich samych z biologicznego punktu widzenia
dolegliwościach część ubezpieczonych – ze względu na rodzaj wykonywanej pracy –
zostanie uznana za niezdolną do pracy, a w konsekwencji zostanie im przyznany zasiłek, w
stosunku zaś do pozostałej części brak będzie możliwości uznania ich za niezdolnych do
świadczenia dotychczasowej pracy. Zróżnicowanie prawa do zasiłku ze względu na rodzaj
wykonywanej pracy stanowi zatem immanentną cechę tego świadczenia
ubezpieczeniowego, związaną z jego ratio legis.
W ocenie Trybunału brak jest podstaw do przyjęcia tezy, iż poprzez pozbawienie
skarżącej prawa do zasiłku chorobowego w sytuacji stosowania terapii polegającej na
częściowym wykonywaniu aktywności zawodowej doszło do naruszenia chronionej przez
art. 30 przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Podkreślić raz jeszcze należy, że
pozbawienie prawa do zasiłku jest konsekwencją faktu, iż skarżąca de facto nie okazała się
niezdolna do pracy, która to niezdolność dopiero uzasadnia przyznanie zasiłku
chorobowego.
Mając powyższe na względzie należało, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3
ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, odmówić skardze
konstytucyjnej nadania dalszego biegu.
4