PLAN WYNIKOWY NAUCZANIA BIOLOGII

PLAN WYNIKOWY NAUCZANIA BIOLOGII
W ZAKRESIE PODSTAWOWYM
W LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCYM
( w roku szkolnym 2004/2005 w zakresie podstawowym odbędą się
34 godziny lekcyjne w klasie I i 68 godzin w klasie II
- w sumie 102 godziny w cyklu 3 – letnim nauczania ).
Uczeń potrafi
Dział
Podstawy
biologii
Rozdział
Molekularne
podstawy życia
Temat lekcji
Wymagania
podstawowe
Wymagania
ponadpodstawowe
Materiał
genetyczny
komórki -- 1
godz.
- wymienić składniki ciała
ludzkiego;
- wymienić nazwiska
odkrywców struktury DNA;
- przedstawić budowę DNA
i RNA.
- ocenić znaczenie prac
odkrywców struktury DNA;
- porównać budowę DNA i
RNA,
- skonstruować model DNA
i RNA.
Rola DNA i RNA - 1 godz.
- wyjaśnić pojęcia:
komplementarność,
replikacja, transkrypcja,
translacja, kodon,
antykodon;
- podać rodzaje RNA i
wyjaśnić ich rolę;
- sprawnie posługiwać się
instrukcją.
- przedstawić
schematycznie budowę
DNA i RNA;
- analizować przebieg
procesu replikacji,
transkrypcji i translacji;
- wyjaśnić pojęcia: intron,
egzon;
- wyjaśnić proces
składania genu.
Synteza białek -1 godz.
- wyjaśnić pojęcia:
komplementarność,
replikacja, transkrypcja,
translacja, kodon,
antykodon;
- podać istotę procesów
replikacji, transkrypcji,
translacji.
- wykonać model replikacji
na podstawie podanej
informacji;
- dokonać transkrypcji i
translacji na podstawie
sekwencji zasad;
- posługiwać się tabelą
kodu genetycznego;
- wyjaśnić pojęcia: intron,
egzon.
Ludzki genom -1 godz.
- wyjaśnić pojęcie genom;
- podać przykłady
organizmów, których
genomy zostały całkowicie
poznane;
- uzasadnić ogromne
znaczenie badań nad
genomem człowieka.
- omówić stan badań nad
ludzkim genomem;
- przewidywać pozytywne i
negatywne skutki poznania
genomu ludzkiego.
Organizmy
modyfikowane
genetycznie -- 1
godz.
- wyjaśnić pojęcia:
inżynieria genetyczna,
organizmy transgeniczne;
- wymienić przykłady
organizmów
transgenicznych.
- wykazać potrzebę
modyfikowania
organizmów;
- argumentować własne
stanowisko;
- ustosunkować się do
argumentów kolegów.
Choroby
-wyjaśnić pojęcie mutacja;
wynikające ze
- podać przykłady mutacji
zmian w
genowych i
strukturze DNA -- choromosomowych,
1 godz.
- podać czynniki
mutagenne;
- wyjaśnić pojęcie
karcinogeny.
- analizować mechanizm
powstawania nowotworów;
- rozróżnić rodzaje
nowotworów;
- analizować mechanizm
powstawania nowotworów
złośliwych.
Geneza i
- wymienić przykłady
profilaktyka
karcinogenów;
chorób
- podać skutki palenia
nowotworowych - tytoniu;
- 1 godz.
- określić możliwość i
znaczenie profilaktyki
przeciwnowotworowej;
- ocenić wpływ trybu życia
na powstawanie
nowotworów.
- podać przyczyny różnych
nowotworów w różnych
regionach świata;
Budowa i funkcje
białek -- 1 godz.
- podać skład białek;
- wykazać możliwości
zastąpienia białka
zwierzęcego białkiem
roślinnym;
- analizować tabelę
(zawartość aminokwasów
egzogennych w wybranych
produktach).
- przedstawić funkcje
białek w komórce;
- opisać strukturę
przestrzenną białek;
- wykazać związki między
niedoborem aminokwasów
a zdrowiem człowieka.
- zdefiniować pojęcia:
aminokwasy egzogenne i
endogenne;
Budowa i rola
tłuszczów -- 1
godz.
- opisać budowę
tłuszczów;
- wyjaśnić pojęcia: kwas
tłuszczowy nasycony i
nienasycony;
- podać przykłady kwasów
tłuszczowych;
- uzasadnić rolę enzymów
jako biokatalizatorów w
trawieniu tłuszczów.
- rozróżnić na schemacie
kwas tłuszczowy nasycony
i nienasycony;
- określić rolę tłuszczów i
wskazać miejsce ich
występowania w komórce;
- opisać działanie enzymów
lipolitycznych,
-potrafi wyjaśnić pojęcie
emulgacji.
Węglowodany.
- opisać budowę
Wykrywanie
węglowodanów;
związków
- podać przykłady
organicznych -- 1 produktów spożywczych, w
godz.
których występują białka,
cukry, tłuszcze.
- określić funkcje
węglowodanów;
- wskazać miejsce
występowania
węglowodanów w
organizmie człowieka;
- opisać sposoby
wykrywania związków
organicznych;
- wykryć cukier, białko i
tłuszcz;
- interpretować uzyskane
wyniki.
Metabolizm -- 1
godz.
- identyfikować procesy
metaboliczne na rycinie;
- analizować szlaki
metaboliczne;
- wnioskować na podstawie
schematów.
- wyjaśnić pojęcia:
metabolizm, anabolizm,
katabolizm, szlak
metaboliczny;
- podać przykłady szlaku
metabolicznego i opisać
go.
Komórki,
tkanki, narządy
Witaminy i sole
mineralne -- 1
godz.
- określić właściwości
witamin;
- podzielić witaminy ze
względu na
rozpuszczalność;
- podać przykłady witamin;
- podać przykłady mikro- i
makroelementów;
- określić ich rolę.
- określić rolę witamin,
makro- i mikroelementów
w prawidłowym
funkcjonowaniu
organizmu;
- analizować ulotki
preparatów
farmaceutycznych;
- ocenić przydatność
składu preparatu przy
określonych objawach
braku witamin i soli
mineralnych;
- dokonać właściwego
wyboru preparatu.
Powtórzenie
wiadomości z
gimnazjum -- 1
godz.
- wyjaśnić podstawowe
pojęcia dotyczące komórki,
takie jak: komórka, błona
komórkowa, chromosom
itp.
- przypisać wymienianym
elementom właściwą im
funkcję i miejsce w
komórce.
Budowa i funkcja
organelli
komórkowych -2 godz.
- wymienić elementy
budujące jądro
komórkowe,
mitochondrium, rybosomy,
siateczkę
wewnątrzplazmatyczną,
peroksysomy, lizosomy,
cytoszkielet;
- podać funkcje jądra
komórkowego i
pozostałych organelli
komórkowych;
- podać funkcje elementów
jądra komórkowego
(jąderka, błony jądrowej,
chromatyny,
chromosomów);
- wskazać na schemacie
jądro komórkowe i
pozostałe organelle
komórkowe;
- opisać budowę
chromosomu.
- wykazać związki między
budową i funkcjami
elementów składowych
jądra;
- wykazać związki między
budową i funkcjami
poszczególnych organelli
komórkowych;
- na podstawie schematu
omówić budowę jądra i
wykazać jego
przystosowanie do
pełnionych funkcji;
- rozpoznać na fotografii
kariotyp człowieka i
wskazać chromosomy płci.
Budowa i funkcje
błon
biologicznych -- 2
godz.
- opisać budowę błony
biologicznej;
- rozpoznać na schemacie
błonę biologiczną;
- opisać proces plazmolizy
i deplazmolizy;
- wymienić funkcje błony.
- wykazać związek budowy
błony z pełnionymi
funkcjami;
- uzasadnić rolę błon w
strukturze i
funkcjonowaniu komórki;
- interpretować wykonane
eksperymenty;
- wykonać schematyczny
rysunek błony.
Budowa komórki
-- modelowanie - 2 godz.
- określić proporcje
organelli komórkowych na
podstawie tekstu.
- wykonać modele
organelli komórkowych na
podstawie zdobytej wiedzy
i tekstu z podręcznika.
Hodowle
komórkowe -- 1
godz.
- podać warunki
przechowywania tkanek
przeznaczonych do
transplantacji;
- podać przykłady
zastosowania hodowli
komórkowych.
- opisać przygotowanie i
prowadzenie hodowli
komórkowych;
- uzasadnić przydatność
hodowli komórkowych w
rozwoju medycyny;
- ocenić etyczne aspekty
hodowli tkanek ludzkich.
Potencjał
- wyjaśnić, jakie czynniki
elektryczny błony powodują powstawanie
-- 1 godz.
polaryzacji na błonie;
- opisać sposób
powstawania potencjału
czynnościowego.
- posługując się
schematem, interpretować
przenoszenie się
pobudzenia w neuronie i
synapsie;
- uzasadnić konieczność
przekazywania informacji
w komórkach i tkankach.
Podziały komórek - wskazać miejsce i cel
-- mitoza -- 1
mitozy;
godz.
- wyjaśnić pojęcia:
chromatyda, wrzeciono
podziałowe;
- opisać przebieg mitozy;
- podać liczbę komórek i
chromosomów po podziale.
- opisać etapy cyklu
życiowego komórki;
- wykonać model
chromosomu;
- rozpoznać na zdjęciu
etap mitozy;
- uzasadnić konieczność
podziału chromosomów na
chromatydy.
Redukcyjny
podział komórek
-- 1 godz.
- wskazać miejsce i cel
zachodzenia mejozy;
- podać liczbę komórek i
chromosomów po podziale;
- wyjaśnić pojęcie
chromosomy homologiczne
i biwalenty;
- opisać przebieg mejozy;
- podać przykład chorób
związanych z błędami w
podziale komórek;
-porównać mitozę z
mejozą.
- omówić proces crossingover;
- uzasadnić rolę crossingover w zmienności
genetycznej;
- rozpoznać na fotografii
etap mejozy;
- wyjaśnić mechanizm
powstawania błędów
podczas podziału komórek.
Procesy
komórkowe -- 1
godz.
- wyjaśnić pojęcie
homeostaza komórkowa;
- opisać cechy komórki
tłuszczowej;
- określić okres
zwiększania się liczby
komórek tłuszczowych u
człowieka;
- wyjaśnić problem tycia i
chudnięcia;
- analizować tekst
źródłowy.
- porównać tkankę
tłuszczową z innymi
tkankami;
- wskazać warunki
przekształcania się
fibroblastów w komórki
tłuszczowe;
- wyjaśnić pojęcie
apoptoza i nekroza;
- rozróżnić na rysunkach
apoptozę i nekrozę.
Budowa i funkcja
tkanek -- 1 godz.
- opisać budowę tkanek i
ich funkcje;
- podać umiejscowienie
tkanek;
- narysować komórki
budujące tkanki.
- rozpoznać tkankę pod
mikroskopem;
- wykazać związek między
budową a funkcją tkanek.
Budowa i
czynności
życiowe
człowieka
Wprowadzenie
do anatomii i
fizjologii
człowieka
Powłoka ciała
Układ ruchowy
człowieka:
szkielet i
mięśnie
szkieletowe
Wprowadzenie do - wyjaśnić pojęcia: jama
anatomii i
ciała, trzewia, otrzewna,
fizjologii
błona surowicza, komórka,
człowieka -- 1
tkanka, narząd, układ;
godz.
- podać podstawowe
funkcje układów;
- wymienić części ciała
ludzkiego;
- wymienić jamy ciała i
określić ich miejsce w
organizmie człowieka.
- wyjaśnić pojęcia: krezki,
więzadła;
- wskazać na schemacie
lub modelu jamy ciała w
obrębie tułowia, trzewia,
otrzewną, krezki, więzadła;
- przyporządkować jamom
określone narządy;
- opisać zmiany
zachodzące w wyglądzie i
budowie człowieka z
upływem lat.
Zmienność
budowy ciała
człowieka -- 1
godz.
- opisać zróżnicowanie
budowy ciała ludzkiego;
- wykonać pomiary części
ciała;
- skonstruować tabelę.
- postawić hipotezę;
- zaproponować sposób
weryfikacji hipotezy;
- wykonać wykres,
wykorzystując dane z
tabeli;
- interpretować wykonany
wykres.
Budowa i funkcje
skóry -- 1 godz.
- wskazać na schemacie
części skóry;
- wpisać uzyskane wyniki
w tabelę.
- wymienić warstwy skóry;
- opisać rolę skóry;
- wyjaśnić rolę melaniny;
- podać wytwory naskórka
i ich rolę.
- wykazać związek między
barwą skóry a wrażliwością
na słońce;
- wykazać związek między
obecnością barwnika a
kolorem skóry i włosów;
- wyjaśnić
termoregulacyjną rolę
skóry.
Choroby i higiena - podać przykłady chorób i
skóry -- 1 godz.
opisać ich objawy;
- opisać sposoby
pielęgnacji skóry;
- charakteryzować rodzaje
cery.
- wykazać związki między
odżywianiem a
funkcjonowaniem skóry;
- ocenić skutki
niewłaściwej pielęgnacji
skóry.
Budowa i funkcje - wymienić podstawowe
kości człowieka -- elementy szkieletu
1 godz.
człowieka;
- wskazać na schemacie
(szkielecie) podstawowe
kości;
- podać kryteria
rozróżniania kości;
- wymienić elementy
budowy kości długiej;
- narysować schemat kości
i stawu;
- uzasadnić, że kość jest
tkanką żywą;
- podać funkcję okostnej;
- podać umiejscowienie i
funkcje szpiku;
- wymienić przykłady
nieruchomych i ruchomych
połączeń kości;
- opisać składniki
chemiczne kości;
- określić rolę komórek
kostnych.
- wykazać powiązania
między budową,
rozmieszczeniem i funkcją
tkanki kostnej zbitej i
gąbczastej;
- wskazać miejsca
połączeń kości na
szkielecie i zaklasyfikować
je do nieruchomych lub
ruchomych;
- zinterpretować wyniki
ćwiczenia.
Koordynacja.
Nerwowohormonalna
regulacja
funkcji
fizjologicznych
Choroby układu
kostnostawowego -- 2
godz.
- wymienić najczęściej
występujące choroby
układu kostno-stawowego;
- wymienić czynniki
wpływające na prawidłowe
funkcjonowanie układu
ruchu;
- wskazać grupy wiekowe i
płciowe o większej
częstotliwości
występowania
osteoporozy.
- opisać objawy chorób
układu kostno-stawowego;
- podać przyczyny
patologicznej kifozy,
skoliozy i lordozy, wykazać
związki między
odżywianiem i trybem
życia a powstawaniem
chorób układu kostnostawowego;
- scharakteryzować
przyczyny powstawania
osteoporozy.
Źródła energii
potrzebnej do
funkcjonowania
mięśni -- 1 godz.
- omówić budowę mięśnia i
filamentu mięśniowego;
- wskazać elementy
budowy mięśnia i
filamentu mięśniowego na
schemacie;
- podać funkcję ATP;
- wymienić szlaki
metaboliczne uzyskiwania
energii;
- wymienić źródła energii.
- wskazać na schemacie
wybrane mięśnie człowieka
i określić ich rolę;
- uzasadnić etapowość
uzyskiwania energii;
- zapisać wzorem przebieg
szlaku metabolicznego;
- wykazać związek między
źródłem energii a rodzajem
ruchu.
Typy komórek
mięśniowych i ich
rola w
wykonywanym
ruchu -- 1 godz.
- podać cechy mięśni
przystosowanych do
różnego wysiłku;
- wymienić miejsca
występowania tych mięśni;
- omówić czynniki
wpływające na
wykonywanie wysiłku.
- uzasadnić występowanie
różnych komórek w
mięśniach;
- powiązać występowanie
różnych komórek w
mięśniach z uprawianą
dyscypliną sportową;
- interpretować wykres
rozkładu normalnego
zawartości kinazy
kreatynowej w mięśniach.
Sposoby
podwyższania
sprawności
fizycznej -- 1
godz.
- wymienić sposoby
podwyższania sprawności
fizycznej;
- podać przykłady
anabolików;
- opisać negatywny wpływ
anabolików na zdrowie.
- wyjaśnić związek między
rodzajem treningu a
budową mięśni;
- uzasadnić rolę treningu w
ekstremalnych warunkach;
-negatywnie ocenić
dopping.
Ocena możliwości - wykonać określone
uczniów do
ćwiczenia fizyczne.
wykonywania
określonych
ruchów -- 2 godz.
- ocenić przy pomocy
nauczyciela preferencje do
wykonywania określonego
wysiłku.
Przypomnienie
podstawowych
wiadomości o
układzie
nerwowym i
hormonalnym -1 godz.
- znaleźć związki pomiędzy
poszczególnymi pojęciami;
- przyporządkować pojęcia
do odpowiednich układów;
-wyjaśnić na czym polega
sprzężenie zwrotne.
- podać elementy budujące
układ nerwowy;
- dokonać podziału układu
na ośrodkowy i obwodowy;
- wyjaśnić pojęcia: odruch,
hormon, koordynacja,
regulacja;
- podać przykłady
odruchów;
- podać przykłady
gruczołów i hormonów
przez nie wydzielanych.
Budowa i funkcje
komórek układu
nerwowego -- 1
godz.
- wymienić elementy
budowy neuronu i
synapsy;
- wyjaśnić rolę neuronu i
synapsy;
- narysować schemat
neuronu i synapsy;
- określić rolę komórek
glejowych;
- wymienić przykładowe
neuroprzekaźniki układu
nerwowego;
- wyjaśnić pojęcia:
receptor i efektor;
- omówić za pomocą
schematu przebieg impulsu
w łuku odruchowym.
- podać przykłady
neuronów pełniących różne
funkcje;
- wykazać związek między
budową a działaniem
neuronu i synapsy;
- udowodnić, że w
synapsie następuje zmiana
informacji.
Budowa i
działanie układu
nerwowego -- 1
godz.
- omówić budowę i funkcję
rdzenia kręgowego;
- wymienić części mózgu i
określić ich rolę.
- podać rozmieszczenie
ośrodków w mózgu;
- analizować łuk
odruchowy;
- wskazać na schemacie
części rdzenia kręgowego i
mózgu;
- korzystać z filmu jako
źródła wiedzy.
Wybrane narządy
zmysłów -- oko.
Złudzenia
zmysłowe -- 1
godz.
- wymienić elementy
budowy gałki ocznej;
- określić rolę
poszczególnych części;
- wyjaśnić pojęcia:
akomodacja, krótkowidz,
dalekowidz ;
- wskazać na modelu lub
schemacie poszczególne
części oka.
- analizować proces
powstawania obrazu w
oku;
- narysować powstawanie
obrazu po przejściu światła
przez soczewkę;
- umiejscowić obraz w
zależności od wady
wzroku;
- wyjaśniać obserwowane
zjawiska optyczne;
-znajomość chorób oczu :
jaskra, zaćma ,
astygmatyzm i daltonizm.
Stres -biologiczny
mechanizm -- 1
godz.
- zdefiniować pojęcie stres;
- podać objawy stresu;
- podać przykłady sytuacji
stresowych i stresorów;
- analizować własne
zachowanie się w sytuacji
stresowej.
- wymienić hormony
biorące udział w reakcji
stresowej;
- wykazać związek między
działaniem stresora a
reakcją organizmu;
- wykazać związek między
długotrwałym działaniem
stresu a zdrowiem;
- analizować wykres.
Jak radzić sobie
ze stresem? -- 1
godz.
- podać sposoby
kontrolowania własnych
reakcji;
- wymienić metody walki
ze stresem;
- prezentować
przemyślenia na forum
klasy.
- analizować własne
reakcje;
- kontrolować własne
reakcje.
Krążenie. Układ
krwionośny i
limfatyczny
Neuroprzekaźniki,
czyli jak związki
chemiczne
wpływają na
ludzkie
zachowania -- 1
godz.
- opisać rolę
neuroprzekaźników;
- wymienić choroby
związane z zaburzeniami
metabolizmu
przekaźników;
- wymienić zachowania
człowieka związane z
działaniem
neuroprzekaźników;
- odszukać właściwe
informacje w literaturze.
- zaprezentować swoją
wiedzę;
- wykazać związek między
rodzajem
neuroprzekaźnika a
sposobem zachowania się
człowieka;
- udowodnić wpływ
zaburzeń metabolizmu
neuroprzekaźników na
pojawianie się chorób.
Budowa i funkcje
układu
krwionośnego -2 godz.
- podać funkcje układu
krążenia;
- wymienić elementy
budujące układ
krwionośny;
- opisać budowę serca i
naczyń krwionośnych;
- narysować serce i
zaznaczyć elementy jego
budowy;
- analizować przepływ krwi
w układzie, posługując się
schematem.
- opisać działanie zastawek
w sercu i naczyniach
krwionośnych;
- nazwać przedstawione na
schematach typy naczyń
krwionośnych;
- wyjaśnić mechanizm
działania automatyzmu
serca; układ rozrusznikowy
serca;
- porównać budowę żyły i
tętnicy.
Choroby układu
krwionośnego.
Profilaktyka -- 1
godz.
- podać przykłady chorób
układu krwionośnego, ich
objawy i sposób
powstawania;
- opisać sposoby
zapobiegania tym
chorobom;
- wyjaśnić pojęcia tętno,
ciśnienie krwi;
- wykonać pomiar ciśnienia
i tętna;
- ocenić wpływ stylu życia
na funkcjonowanie układu
krążenia;
- uzasadnić zależność
między szybkością tętna a
ruchem.
Składniki krwi i
ich funkcje -- 1
godz.
- wymienić składniki krwi;
- opisać budowę i funkcje
erytrocytów, leukocytów i
trombocytów;
- wskazać miejsce
występowania i opisać rolę
hemoglobiny.
- rozpoznać na schemacie i
pod mikroskopem
poszczególne krwinki;
- zaplanować sposób
prezentacji pracy grupy;
- uzasadnić związki między
budową krwinek a ich rolą.
Układy grupowe
krwi -- 1 godz.
- wyjaśnić pojęcia: grupy
krwi, antygen,
przeciwciało, pamięć
immunologiczna, konflikt
serologiczny;
- podać cechy układu AB0 i
Rh;
- opisać sposób oznaczania
grup krwi;
- uzasadnić konieczność
oznaczania grup krwi.
- wykonać symulację
oznaczania grup krwi;
- wyjaśnić przyczyny
konfliktu serologicznego;
- ocenić znaczenie
profilaktyki konfliktu
serologicznego;
- podać możliwości
zapobiegania konfliktowi
serologicznemu.
Diagnostyka
- określić warunki
laboratoryjna -- 1 przystąpienia do badań
godz.
laboratoryjnych;
- podać podstawowe
normy (OB, erytrocyty,
leukocyty, trombocyty,
cholesterol, glukoza);
- odczytać wynik badania
laboratoryjnego.
- podać przyczyny
fizjologicznych odstępstw
od norm wyników badań
laboratoryjnych;
- ocenić zgodność z normą
wyniku badań.
Odporność
Układ
oddechowy
Budowa i funkcje
układu
limfatycznego -1 godz.
- wymienić elementy
budujące układ
limfatyczny;
- opisać rolę układu
limfatycznego i limfy;
- wskazać na schemacie
elementy układu
limfatycznego.
- opisać sposób
powstawania limfy i jej
skład;
- wykazać związek układu
limfatycznego z układem
krwionośnym.
Jak organizm
broni się przed
intruzem? -- 1
godz.
- wymienić sposoby obrony
organizmu przed infekcją;
- opisać działanie
limfocytów.
- wskazać na schemacie
narządy układu
odpornościowego;
- udowodnić negatywne
skutki życia w warunkach
aseptycznych;
- wyjaśnić pojęcia:
specyficzna i niespecyficzna reakcja
odpornościowa.
AIDS i inne
choroby związane
z działaniem
układu
odpornościowego.
Przyczyny,
objawy,
profilaktyka -- 2
godz.
- wymienić choroby
związane z
funkcjonowaniem układu
odpornościowego;
- opisać sposoby zarażenia
się wirusem HIV;
- nazwać i opisać etyczne
problemy osób
zakażonych;
- podać możliwości
zapobiegania zarażeniu się
wirusem HIV.
- opisać podłoże chorób
odpornościowych;
- ocenić jakość życia osób
chorych na AIDS;
- wykorzystać różnorodne
źródła informacji.
Budowa i funkcje
układu
oddechowego -2 godz.
- wymienić funkcje układu
oddechowego;
- omówić budowę i funkcje
poszczególnych odcinków
układu oddechowego
(jama ustna i gardło,
krtań, tchawica, oskrzela,
płuca);
- wskazać na schemacie
elementy układu
oddechowego;
- opisać budowę i funkcje
pęcherzyków płucnych;
- wyjaśnić, jakie cechy
budowy układu
oddechowego umożliwiają
transport i oczyszczanie
powietrza wdychanego do
płuc;
- wykazać, że budowa
pęcherzyków płucnych
zapewnia odpowiednie
warunki do wymiany
gazowej;
- podać położenie
przepony i żeber przy
wdechu i wydechu.
- zmierzyć pojemność
życiową płuc bez pomocy
spirometru;
- opisać czynnościowe i
strukturalne powiązania
pomiędzy układem
oddechowym i
krwionośnym;
- wykazać, że ciśnienie
gazów w powietrzu
pęcherzykowym i krwi
wpływa na wymianę
gazową w płucach;
- opisać funkcje
surfaktantu;
- wykazać, że położenie
żeber i przepony
determinuje wdech i
wydech;
- wykazać, że uszkodzenie
pnia mózgu może
zablokować oddychanie;
wyjaśnić pojęcie
pojemność życiowa płuc;
- wyjaśnić, w jaki sposób
praca mięśni oddechowych
warunkuje oddychanie
(wentylację płuc).
Układ
pokarmowy i
odżywianie
Oddychanie w
warunkach
ekstremalnych -1 godz.
- wymienić problemy, jakie
napotyka człowiek przy
oddychaniu w wysokich
górach i na głębokościach
(podczas nurkowania);
- opisać skutki niedoboru
tlenu;
- wyjaśnić pojęcia:
alpinizm, nurkowanie,
hipoksja, choroba
kesonowa, dekompresja,
aklimatyzacja, adaptacja;
- zaproponować sposób
wspomagania oddychania
w górach i na
głębokościach;
- wskazać na mapie
obszary wysokogórskie
(powyżej 3500 m n.p.m.).
- opisać reakcję organizmu
na ekstremalne warunki
oddechowe;
- wyjaśnić na przykładach
przyczyny i skutki
niedotlenienia mózgu;
- charakteryzować
przyczyny i objawy
choroby kesonowej;
- wyjaśnić, jak można jej
zapobiec;
- wykazać, że hipotermia
może zmniejszać skutki
niedotlenienia mózgu;
- wyjaśnić pojęcia kwasica,
zasadowica w kontekście
poziomu dwutlenku węgla
w organizmie.
Choroby układu
oddechowego -1 godz.
-wymienić kilka chorób
układu oddechowego,
podać ich przyczyny;
- omówić szkodliwe efekty
palenia papierosów;
- przewidzieć skutki
palenia papierosów przez
uczniów.
- charakteryzować
mechanizm alergizacji;
- wyjaśnić, na czym polega
biologiczny mechanizm
uzależnienia;
- opisać objawy i sposoby
diagnozowania alergii.
Wtórne funkcje
układu
oddechowego -1 godz.
- podać elementy układu
oddechowego biorące
udział w wytwarzaniu
mowy, omówić ich funkcje;
- przekazywać informacje
za pomocą mowy ciała.
- wyjaśnić, dlaczego
zwierzęta nie używają
języka artykułowanego do
porozumiewania.
Budowa i funkcje
układu
pokarmowego
człowieka -- 1
godz.
- wymienić części układu
- wykazać związek między
pokarmowego;
budową narządu a jego
- przyporządkować rolę
funkcją.
poszczególnym narządom;
- określić funkcje wątroby i
trzustki;
- wskazać na schemacie
poszczególne narządy.
Procesy
trawienne -- 1
godz.
- określić i wskazać na
schemacie miejsca
trawienia poszczególnych
składników pokarmowych;
- podać zasadę trawienia
składników pokarmowych;
- wskazać drogi
wchłaniania produktów
trawienia.
- wykazać związek między
obróbką pokarmu a jego
trawieniem;
- opisać przystosowanie
dziecka do trawienia
mleka;
- wykazać zależność
między odżywianiem,
trybem życia a rodzajem
związków lipoproteinowych
w organizmie i ich
wpływem na zdrowie
człowieka.
Wydalanie
Choroby układu
pokarmowego -2 godz.
- wymienić przyczyny
chorób układu
pokarmowego;
- podać przykłady
organizmów powodujących
zatrucia;
- określić zasady
zapobiegania zatruciom
pokarmowym;
- uzasadnić stosowanie
higieny w przygotowaniu
posiłków;
- wymienić objawy
anoreksji i bulimii.
- rozpoznać objawy
anoreksji i bulimii;
- znaleźć pomoc dla osób
chorych na anoreksję i
bulimię (psycholog,
poradnia, stowarzyszenie);
- obliczyć wskaźnik masy
ciała i prawidłowo go
zinterpretować.
Potrzeby
pokarmowe
organizmu -- 2
godz.
- wymienić źródła glukozy
dla mózgu w różnych
fazach głodówki;
- uzasadnić negatywne
skutki głodówki;
- opisać sposób
wykorzystania substancji
zapasowych w organizmie;
- wyjaśnić pojęcie
metabolizm podstawowy.
- opisać konsekwencje
wykorzystania białek jako
źródła energii;
- wyjaśnić rolę tłuszczu
jako najlepszej formy
materiału zapasowego;
- obliczyć wartość
metabolizmu
podstawowego i
zapotrzebowania
energetycznego własnego
organizmu;
- wykorzystać dane z
tabeli.
Zdrowe
odżywianie -- 2
godz.
- podać składniki diety
śródziemnomorskiej;
- opisać sposób
prawidłowego odżywiania
się;
- wskazać szkodliwe
składniki diety;
- rozróżnić "dobre" i "złe
tłuszcze";
- ocenić swój sposób
odżywiania i zweryfikować
go.
- dobrać składniki
prawidłowej diety;
- podać zalecenia
dietetyczne w profilaktyce
chorób nowotworowych;
- opisać zmiany w
sposobach odżywiania na
przestrzeni wieków;
- prezentować wyniki
swojej pracy;
- projektować formę
graficzną wyników swojej
pracy.
Budowa i funkcje
układu
wydalniczego -- 1
godz.
- wymienić elementy
budujące układ
wydalniczy;
- na schemacie określić
położenie nerek;
- na modelu nerki wskazać
korę, rdzeń, miedniczkę,
moczowody;
- rozróżnić pojęcia
wydalanie i wydzielanie,
podać przykłady tych
procesów;
- przyporządkować rolę
poszczególnym narządom
układu wydalniczego.
- wykonać schematyczny
rysunek nerki i układu
wydalniczego;
- wyjaśnić mechanizm
kontroli oddawania moczu;
- przyporządkować proces
do miejsca, w którym się
odbywa.
Powstawanie
moczu -- 1 godz.
- opisać funkcje nerek;
- podać budowę nefronu;
- wymienić procesy
odbywające się w nefronie;
- opisać sposób
powstawania moczu.
- narysować schemat
nefronu i umiejscowić go w
nerce;
- określić rolę leków
moczopędnych.
Rozmnażanie i
rozwój
człowieka
Badania
laboratoryjne
moczu -- 1 godz.
- wymienić składniki
prawidłowego moczu;
- opisać wygląd moczu;
- wymienić składniki
nieprawidłowego moczu.
- analizować i
interpretować wynik
moczu;
- skojarzyć wynik z
chorobą;
- wykazać związki między
trybem życia a
funkcjonowaniem układu
wydalniczego.
Budowa i funkcje
układu
rozrodczego u
człowieka -- 1
godz.
- wymienić zadania układu
rozrodczego;
- wymienić I i II-rzędowe
cechy płciowe;
- omówić budowę i funkcje
narządów płciowych
męskich (jąder, moszny,
dróg wyprowadzających
nasienie, pęcherzyków
nasiennych, prostaty,
gruczołów opuszkowocewkowych, prącia);
- wskazać na schemacie i
nazwać główne elementy
układu płciowego
męskiego;
- wyjaśnić pojęcia stulejka,
obrzezanie;
- wskazać na schemacie i
nazwać główne elementy
układu płciowego
żeńskiego;
- omówić budowę i funkcje
narządów płciowych
żeńskich (jajników,
jajowodów, macicy,
pochwy, sromu).
- omówić położenie układu
rozrodczego męskiego w
stosunku do elementów
układu moczowego;
- wykazać, że wspólna
droga dla moczu i nasienia
w obszarze cewki
moczowej nie przeszkadza
w funkcjonowaniu obu
układów;
- uzasadnić położenie jąder
poza jamą brzuszną;
- wymienić funkcje
składników nasienia;
- omówić położenie układu
rozrodczego żeńskiego w
stosunku do elementów
układu moczowego.
Hormonalna
regulacja pracy
układu
rozrodczego -- 1
godz.
- wymienić funkcje
męskich hormonów
płciowych;
- wymienić hormony
płciowe żeńskie, podać ich
funkcje;
- korzystając ze schematu,
omówić przebieg cyklu
menstruacyjnego;
- opisać objawy zespołu
napięcia
przedmiesiączkowego.
- podać różnice w cyklu
wydzielania hormonów
płciowych u kobiet i
mężczyzn;
- wykazać skutki różnic w
cyklu wydzielania
hormonów płciowych u
kobiet i mężczyzn;
- na podstawie schematu
omówić proces oogenezy;
- na podstawie schematu
omówić proces
spermatogenezy;
- wykazać wzajemne
oddziaływania hormonów
na osi podwzgórzeprzysadka-gonady u kobiet
i mężczyzn.
Zapłodnienie,
ciąża, poród,
połóg -- 2 godz.
- wymienić funkcje aktu
płciowego;
- opisać zapłodnienie i
rozwój zapłodnionego jaja
do momentu implantacji;
- wymienić czynniki
zagrażające ciąży;
- analizować zachowania
zmniejszające ryzyko
porodu przedwczesnego w
ciąży zagrożonej;
- wymienić objawy
wskazujące na rozpoczęcie
porodu;
- wyjaśnić pojęcie połóg;
- analizować teksty
źródłowe;
- konstruować metaplan.
- opisać wygląd zarodka i
płodu pod koniec każdego
trymestru ciąży;
- omówić sposoby badania
rozwoju i stanu zdrowia
płodu.
Planowanie
- opisać naturalne metody
rodziny -- 1 godz. kontrolowania płodności;
- wyjaśnić pojęcia:
hormonalne i barierowe
środki antykoncepcyjne;
- wymienić przykłady
barierowych i mieszanych
środków
antykoncepcyjnych;
- omówić najczęściej
spotykane przyczyny
niepłodności i sposoby
leczenia.
- przedstawić etyczne
problemy związane z
antykoncepcją i
zapłodnieniem
pozaustrojowym;
- zaprezentować referat na
temat adopcji w Polsce;
- zaplanować i
przeprowadzić wywiad ze
specjalistą na temat
planowania rodziny;
- omówić pozytywne i
negatywne skutki
stosowania poszczególnych
metod planowania rodziny;
- wyjaśnić, na czym polega
zapłodnienie
pozaustrojowe.
Choroby
przenoszone
drogą płciową -1 godz.
- opisać sposoby leczenia
chorób przenoszonych
drogą płciową;
- nazwać i opisać etyczne
problemy osób
zakażonych;
- wyszukać informacje na
temat AIDS i przedstawić
je w formie krótkiej
prezentacji.
- wymienić choroby
przenoszone drogą
płciową;
- opisać objawy chorób
przenoszonych drogą
płciową;
- przedstawić zasady
higieny i profilaktyki w
chorobach przenoszonych
drogą płciową.
Uwarunkowania
- wymienić czynniki
rozwoju
wpływające na rozwój
biologicznego -- 1 płodu;
godz.
- wymienić czynniki
wpływające na rozwój
człowieka w okresie
postnatalnym;
- wymienić etapy rozwoju
ontogenetycznego.
- zaklasyfikować osoby ze
zdjęć do odpowiedniego
okresu ontogenetycznego;
- czytać siatki centylowe;
- interpretować dane
odnoszące się do
odpowiednich siatek
centylowych.
Rozwój
biologiczny
człowieka:
dzieciństwo i
dojrzewanie -- 1
godz.
- wymienić etapy rozwoju
człowieka;
- scharakteryzować
okresy: noworodkowy,
niemowlęcy, dzieciństwa i
pokwitania.
- opisać biologiczne i pozabiologiczne zmiany w
wymienionych etapach
rozwoju
ontogenetycznego;
- zaproponować działania
łagodzące problemy
związane z tymi zmianami;
- powiązać zmiany
widoczne w okresie
pokwitania ze zmianami w
gospodarce hormonalnej
organizmu.
Rozwój
biologiczny
człowieka:
dojrzałość,
przekwitanie,
starość -- 1 godz.
- scharakteryzować
biologiczne i
pozabiologiczne zmiany w
okresie dojrzałości,
przekwitania i starości;
- wyjaśnić różnicę
pomiędzy menopauzą a
andropauzą.
- powiązać zmiany
widoczne w okresie
przekwitania ze zmianami
w gospodarce hormonalnej
organizmu;
- zaproponować działania
łagodzące problemy
występujące w okresie
przekwitania (rak piersi,
rak prostaty);
- zaproponować działania
społeczne poprawiające
jakość życia ludzi starych.
Człowiek i Ewolucja i
Teoria ewolucji -- - analizować tekst
- przedstawić różne
środowisko bioróżnorodność główne założenia źródłowy;
znaczenia pojęcia
i tezy -- 1 godz.
- omówić podstawowe tezy ewolucja;
teorii ewolucji.
- omówić poglądy biologów
na narodziny i ewolucję
życia.
Mechanizmy i
warunki ewolucji:
dobór naturalny i
zmienność -- 1
godz.
- podać przejawy i cele
doboru płciowego;
- zdefiniować zmienność i
wyjaśnić jej znaczenie dla
działania selekcji;
- wymienić źródła
zmienności.
- wyjaśnić pojęcia dobór
naturalny, dobór sztuczny;
- wyjaśnić znaczenie dryfu
genetycznego w
powstawaniu gatunków;
- wyjaśnić, w jaki sposób
mutacje, rozmnażanie
płciowe i związki
symbiotyczne organizmów
żywych determinują
(wytwarzają) zmienność.
Dowody ewolucji.
Ewolucja
organizmów
chorobotwórczych
-- 1 godz.
- wykazać konsekwencje
ewolucji mikroorganizmów
chorobotwórczych dla
skuteczności działania
antybiotyków i
szczepionek;
- wymienić rodzaje
dowodów ewolucji.
-analizować przyczyny
szybkości tempa ewolucji
mikroorganizmów;
- opisać metody datowania
materiałów kopalnych;
- wyjaśnić sposób
wykorzystania skamielin
przewodnich do datowania
znalezisk;
- opisać uwarunkowania i
przebieg ewolucji wirusa
HIV.
- uzasadnić, że melanizm
przemysłowy oraz
zmienność wirusów i
bakterii to adaptacyjna
reakcja tych organizmów
za zmianę środowiska
wywołaną przez człowieka.
Zasoby
środowiska
Pochodzenie i
ewolucja
człowieka -- 1
godz.
- wymienić w
chronologicznej kolejności
przedstawicieli człowieka
anatomicznie
współczesnego;
- rozpoznać na rycinie
przedstwicieli przodków
człowieka;
- scharakteryzować ich
wygląd, zachowanie,
przejawy kultury.
- przedstawić alternatywne
hipotezy pochodzenia
człowieka anatomicznie
współczesnego;
- omówić dowody, na
których opiera się
rekonstrukcja ewolucji
człowieka.
Podstawowe
pojęcia
ekologiczne -- 1
godz.
- zdefiniować środowisko,
ekologię, ekosystem,
niszę, siedlisko;
- opisać przykłady
adaptacji organizmów do
środowiska;
- omówić przykłady
selekcji międzygatunkowej
i wewnątrzgatunkowej;
- omówić zasady
klasyfikacji istot żywych.
- wskazać na przykładach
różnice pomiędzy
zasobami i warunkami
środowiska;
- opisać, w jaki sposób i w
jakim celu organizmy żywe
utrzymują wewnętrzną
homeostazę;
- wyjaśnić, jak zmienia się
tolerancja organizmów na
warunki środowiskowe w
odniesieniu do konkretnych
funkcji życiowych.
Czynniki
- wykazać znaczenie
kształtujące
bioróżnorodności;
bioróżnorodność - - omówić czynniki
- 1 godz.
ograniczające
bioróżnorodność;
- wymienić przejawy
zmniejszania się
(ograniczania)
bioróżnorodności.
- wyjaśnić przyczyny
bogactwa różnorodności
świata żywego;
- określić powiązania
pomiędzy różnorodnością
siedlisk a
bioróżnorodnością;
- opisać ekonomiczne
(gospodarcze) znaczenie
bioróżnorodności.
Wymieranie
gatunków -- 1
godz.
- podać przykłady
gatunków wymarłych i
wymierających;
- określić przyczyny
wymierania gatunków;
- opisać sposoby ratowania
wymierających gatunków.
- opisać największe
epizody wymierania
gatunków w historii Ziemi;
- ocenić działalność
człowieka jako przyczyny
wymierania gatunków;
- zaproponować działania
pozwalające na
zapobieganie wymieraniu
gatunków.
Sposoby ochrony
bioróżnorodności
-- 1 godz.
- opisać sposoby
zachowania bogactwa form
świata ożywionego;
- uzasadnić konieczność
ochrony istniejącej
bioróżnorodności.
- zaproponować sposoby
ochrony bioróżnorodności;
- omówić możliwości
współczesnej nauki w
badaniu i podtrzymywaniu
bioróżnorodności.
Zasoby
środowiska i ich
eksploatacja
przez człowieka - 1 godz.
- zdefiniować pojęcia
zasoby odnawialne, zasoby
nieodnawialne;
- podać przykłady zasobów
odnawialnych i
nieodnawialnych;
- wymienić czynniki
wpływające na tempo
wzrostu populacji.
- zaklasyfikować podane
przez nauczyciela zasoby
do grupy odnawialnych lub
nieodnawialnych;
- wyjaśnić pojęcia:
pojemność środowiska,
eksploatacja populacji;
- wyjaśnić, który moment
w rozwoju populacji jest
najkorzystniejszy do
osiągania wysokich
zbiorów w dłuższej
perspektywie czasowej.
Biomy: klimat,
flora, fauna -- 4
godz.
- wyjaśnić pojęcie biom;
- wskazać poszczególne
biomy na mapie świata.
- scharakteryzować klimat,
warunki środowiska, florę i
faunę poszczególnych
biomów;
- wykonać modele stref
klimatycznych Ziemi.
Strategie
ekologiczne
stosowane przez
człowieka -- 1
godz.
- wymienić i opisać
stosowane przez człowieka
strategie ekologiczne;
- podać przykłady
współcześnie żyjących
społeczeństw stosujących
daną strategię ekologiczną.
- przyporządkować
poszczególne strategie do
mapy biomów; wykazać,
że cechy poszczególnych
biomów "wymuszają" daną
strategię ewolucyjną.
Ewolucja relacji
człowiekśrodowisko -- 1
godz.
- wymienić przedstawicieli
rodzaju Homo, opisać ich
wygląd, przyporządkować
im określone zachowania
kulturowe.
- przyporządkować
określone strategie
ekologiczne do
konkretnego okresu w
rozwoju społeczeństw
europejskich;
- wykazać, że zachowania
kulturowe i organizacja
społeczna są konsekwencją
stosowanej strategii
ekologicznej.
Nowoczesne
- omówić nowoczesne
sposoby
metody uprawy roślin i
produkcji
hodowli zwierząt.
żywności:
rolnictwo
przemysłowe -- 1
godz.
- wskazać różnice
pomiędzy rolnictwem
tradycyjnym a
przemysłowym.
Problemy
- wymienić zagrożenia i
ekologiczne i
korzyści dla zdrowia
zdrowotne
człowieka wynikające ze
spowodowane
stosowania:
przez rolnictwo -- -- nawozów sztucznych w
3 godz.
uprawie roślin,
-- sztucznych pasz w
karmieniu zwierząt,
-- inżynierii genetycznej w
hodowli nowych odmian
roślin i zwierząt;
- wymienić choroby
przenoszone przez
zwierzęta hodowlane,
opisać zachowania
człowieka pozwalające
uniknąć zakażenia.
- uzasadnić wpływ
nowoczesnych sposobów
produkcji żywności na
zdrowie człowieka;
- scharakteryzować wpływ
nowoczesnych sposobów
produkcji żywności na
środowisko;
- scharakteryzować
czynniki zakaźne,
wywołujące choroby u
zwierząt hodowlanych i
ludzi.
Problemy
-uzasadnić wpływ diety,
zdrowotne w
ruchu i stylu życia na
krajach
zdrowie;
bogatych:
- wskazać bogate i biedne
choroby
obszary świata;
cywilizacyjne -- 1 - wymienić choroby
godz.
cywilizacyjne;
- wyjaśnić przyczyny
wybranych chorób
cywilizacyjnych;
- opisać sposoby
zapobiegania wybranym
chorobom cywilizacyjnym.
- podać przyczyny
niezrównomiernego
podziału dóbr na świecie.
Problemy
zdrowotne w
krajach ubogich:
choroby biedy i
brudu -- 1 godz.
- wymienić choroby
najczęściej występujące w
krajach ubogich;
- wyjaśnić pojęcia:
epidemia, pandemia;
- wymienić przykłady
epidemii w przeszłości i we
współczesnym świecie.
- wyjaśnić przyczyny
nasilenia występowania
tych chorób;
- omówić sposoby leczenia
oraz zapobiegania
najpowszechniejszym
chorobom w krajach
ubogich;
- opisać sposoby radzenia
sobie z epidemią;
- uzasadnić związek
zagrożenia epidemią z
postępem cywilizacji;
- analizować czynniki
utrudniające opanowanie
epidemii.
Idea
zrównoważonego
rozwoju -- 1
godz.
- opisać tempo wzrostu
populacji ludzkiej w
świecie;
- omówić konsekwencje
tempa wzrostu populacji
ludzkiej;
- opisać konsekwencje
niekontrolowanej
eksploatacji środowiska;
- określić właściwe warunki
dla równowagi środowiska;
- podać możliwości
działania człowieka na
rzecz ochrony środowiska;
- zdefiniować pojęcie
zdrowa żywność, wymienić
jej przykłady;
- opisać sposoby
produkowania zdrowej
żywności.
- ocenić globalne znaczenie
wycinania lasów,
stosowania rolnictwa
przemysłowego i
urbanizacji;
- ocenić wpływ działalności
przemysłu na stan
środowiska i zdrowie
człowieka;
- przedstawić ideę
ekorozwoju;
- zinterpretować wykres
przedstawiający model
rozwoju świata z 1970 r.;
- na podstawie wykresów z
podręcznika przedstawić
możliwe scenariusze
rozwoju świata;
- ocenić znaczenie
biotechnologii dla rolnictwa
i środowiska naturalnego;
- znaleźć w Internecie
witryny poświęcone
ekorozwojowi.
Plan wynikowy oparty na planie zamieszczonym w przewodniku metodycznym
„ Biologia – zakres podstawowy” autorstwa G. Wojciechowskiej,
A.Kozłowskiej – Rajewicz i J. Duszyńskiego, Wydawnictwo Szkolne PWN i poddany
modyfikacjom dostosowującym do obecnych klas w Katolickim Liceum
Ogólnokształcącym im. św. Jadwigi Królowej w Świnoujściu.