więcej

Redakcja: Marita Koszarek
Inicjatywy klastrowe: skuteczne działanie i strategiczny rozwój
Wydanie I
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
Warszawa, 2011
Niniejszy podręcznik to zbiór wiedzy, narzędzi, dobrych praktyk i sposobów działania,
które będą pomocą dla inicjatyw klastrowych w zakresie przygotowania koncepcji
rozwoju lub jej ewaluacji po kilku latach funkcjonowania.
Zakres merytoryczny publikacji został wypracowany na bazie konsultacji z przedstawicielami
polskich inicjatyw klastrowych różnych branż, zarówno tradycyjnych, jak i wysoko
technologicznych.
W ostatnich latach klastry zyskały dużą popularność jako koncepcja współpracy
przedsiębiorstw, a także element polityki rozwoju gospodarki regionalnej. Perspektywa
potencjalnych korzyści z uczestniczenia w działaniach klastrowych zachęca przedsiębiorców
i ich partnerów do angażowania się w tworzenie inicjatyw.
Kluczowym elementem rozwoju inicjatywy klastrowej jest sformułowanie strategii. Wymaga
to jasnego określenia celów, ścieżki ich osiągnięcia oraz niezbędnych zasobów. Dobrze
sformułowana strategia ustanawia kierunek działań, wpływa na efektywną współpracę
i tempo wdrażania innowacji. Pomaga inicjatywie w elastycznym reagowaniu na ciągle
zmieniające się warunki rynkowe.
Przygotowanie koncepcji działania klastra obejmuje nie tylko sformułowanie wizji i celów
inicjatywy, ale także dodatkowe zagadnienia związane z analizą możliwości i potrzeb,
mobilizacją, planowaniem, finansowaniem i wdrażaniem zaplanowanych działań, wyborem
optymalnej struktury i formy prawnej dla poszczególnych aktywności, doskonaleniem
procesów wewnątrz inicjatywy oraz wsparcia ze strony polityki publicznej. Są to obszary,
które sprawiają inicjatywom szczególne trudności, a zaniedbane na wstępnym etapie, może
skutkować problemami przy realizacji strategii.
Analiza, to najczęściej jedno z pierwszych działań nakierowanych na rozwój klastra. Pozwala
ocenić szanse powodzenia inicjatywy, wyznaczyć obszary zadań priorytetowych oraz
zidentyfikować potencjalne korzyści ze współpracy. Pomocny w tym zakresie może być
szereg narzędzi, takich jak analiza typu: desk research, analiza jakościowa, otoczenia,
kluczowych segmentów i produktów przedsiębiorstw klastra, pięciu sił Portera, trendów
rynkowych oraz najpopularniejsza – analiza SWOT. Analizy powstałe dla celów opracowania
strategii wykorzystywane są często później w działaniach komunikacyjnych
i marketingowych, w ramach inicjatywy i na zewnątrz.
Działania rozwiniętej inicjatywy klastrowej mają wpływ na znacznie większą grupę
partnerów, niż podstawowe trzy grupy, tj przedsiębiorstwa, instytucje naukowo-badawcze
oraz administrację. Mobilizacja ma na celu zachęcenie do zaangażowania w inicjatywę
szerokiego grona partnerów, przede wszystkim przez komunikowanie potencjalnych korzyści.
W tej fazie rozwoju wykorzystywane są różne narzędzia m.in. spotkania informacyjne,
konsultacje z partnerami, dyskusje, dobre praktyki, a także warsztaty strategiczne. Jednym
z krytycznych czynników mobilizacji jest aktywność animatora klastra. Kompetencje
osoby/osób pełniących tę funkcję obejmują nie tylko wiedzę i umiejętności, ale także szerokie
doświadczenie praktyczne.
Jednym z najważniejszych elementów rozwoju klastra jest stworzenie formalnej strategii
inicjatywy. Jest to ważny dokument definiujący kierunek rozwoju klastra na najbliższe kilka
lat. Strategia powinna zawierać wnioski z etapów analizy i mobilizacji, lecz jej
najważniejszymi elementami są: wizja, misja i cele strategiczne klastra oraz zaplanowane na
ich podstawie działania. Pomocne w tym zakresie mogą być potencjalne kierunki rozwoju
inicjatywy oraz przykładowy wachlarz działań operacyjnych.
Konkretne działania klastrów są najczęściej realizowane w postaci projektów. Wymaga to
wdrożenia zasad zarządzania projektami oraz sprawdzonych mechanizmów organizacyjnych.
Niezbędnym narzędziem oceny stopnia realizacji strategii rozwoju klastra powinien być stale
prowadzony monitoring. Podane w publikacji przykłady wskaźników oceny efektów
podejmowanych działań, jak i ogólnego poziomu rozwoju klastra, pozwolą animatorom
inicjatyw na zdefiniowanie mierników postępu, indywidualnych dla danej inicjatywy. Wyniki
ocen okresowych umożliwią uzupełnienie i korygowanie przyjętego planu realizacji strategii.
W polskim prawie gospodarczym nie ma ustawowo określonej, formy prawnej
i organizacyjnej klastra. Powoduje to wiele pytań i kontrowersji. Często w miarę rozwoju
inicjatywy i realizacji wspólnych projektów, powstaje pilna potrzeba wykreowania nowych
podmiotów prawnych, które spełniałyby wymagania konkretnego przedsięwzięcia.
Przedstawione w publikacji zalety i wady poszczególnych form ułatwiają wybór konkretnej,
dostosowanej do specyficznych potrzeb danej inicjatywy.
Dokładne zaplanowanie finansowania działań zapisanych w strategii jest często czynnikiem
krytycznym dla ich skutecznej realizacji. Docelowym sposobem finansowania działań klastra
jest finansowanie wewnętrzne, czyli wszelkie środki pochodzące albo od uczestników klastra,
albo z działalności klastra. Dostępne formy dofinansowania ze środków publicznych (krajowe
i międzynarodowe) mogą znacząco wesprzeć klaster, zarówno w początkowym, jak i dalszych
etapach działania. Dobre praktyki w tym zakresie, a także zidentyfikowane problemy i bariery
związane z różnymi źródłami finansowania, pozwolą uniknąć podstawowych błędów w tym
zakresie.
Komisja Europejska promuje działania zmierzające do rozwoju klastrów światowej klasy.
Wiele polskich inicjatyw ma potencjał pozwalający osiągnąć taki status. Ale także te, które
zdecydują się pozostać na poziomie lokalnym, potrzebują doskonale zarządzanych
organizacji, które dostarczą wysokiej jakości usług, będą promować współpracę z ośrodkami
naukowymi i ułatwią rozwój działań na rynkach międzynarodowych. Przykłady działań
polskich i zagranicznych inicjatyw oraz wypracowane przez nie dobre praktyki wskazują, że
niezbędna jest m.in. wiedza z zakresu zarządzania działaniami innowacyjnymi.
Prezentowana publikacja omawia te oraz inne aspekty rozwoju klastrów i inicjatyw
klastrowych w Polsce.