bibliotheca nostra - Silesian Digital Library

BIBLIOTEKA GŁÓWNA AKADEMII WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
IM. JERZEGO KUKUCZKI W KATOWICACH
BIBLIOTEKA UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO
INSTYTUT BIBLIOTEKOZNAWSTWA I INFORMACJI NAUKOWEJ UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO
BIBLIOTHECA
NOSTRA
RADA NAUKOWA
prof. UŚ dr hab. ANTONI BARCIAK
prof. dr hab. ELŻBIETA GONDEK
prof. AWF dr hab. JANUSZ ISKRA
prof. UŚ dr hab. ZYGMUNT KŁODNICKI
prof. zw. dr hab. JAN MALICKI
prof. UŚ dr hab. DARIUSZ PAWELEC
prof. dr hab. MIROSŁAW PONCZEK
prof. UŚ dr hab. MARIA Z. PULINOWA
prof. dr hab. IRENA SOCHA
prof. UŚ dr hab. AGNIESZKA STOPIŃSKA-PAJĄK
prof. zw. dr hab. WOJCIECH ŚWIĄTKIEWICZ
prof. zw. dr hab. JACEK WÓDZ
prof. zw. dr hab. ZBIGNIEW ŻMIGRODZKI
REDAKCJA
dr JOLANTA GWIOŹDZIK – redaktor naczelny
(Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UŚ)
mgr KATARZYNA BARAN, mgr JOANNA CHWAŁEK, mgr MARIUSZ PACHA,
mgr DAMIAN ZIÓŁKOWSKI (Biblioteka Główna AWF)
dr ANETA DRABEK, mgr MARIA KYCLER, (Biblioteka UŚ)
mgr MONIKA LECH (Biblioteka Główna Politechniki Śląskiej)
mgr AGATA MUC, mgr BOGUMIŁA WARZĄCHOWSKA (Biblioteka Teologiczna UŚ)
dr GRAŻYNA TETELA (Biblioteka Wydziału Nauk o Ziemi UŚ)
dr MARTA KUNICKA, mgr DOMINIKA POTEMPA
(Biblioteka Wydziału Prawa i Administracji UŚ)
mgr IZABELA JURCZAK (Biblioteka Wyższej Szkoły Humanitas w Sosnowcu)
mgr ANNA KOPKA (Biblioteka Wyższej Szkoły Mechatroniki w Katowicach)
dr AGNIESZKA BAJOR, dr HANNA LANGER, dr IZABELA SWOBODA
(Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UŚ)
WESELINA GACIŃSKA (tłumaczenie abstraktów)
CZASOPISMO POWSTAJE PRZY WSPÓŁUDZIALE
SEKCJI BIBLIOTEK SZKÓŁ WYŻSZYCH STOWARZYSZENIA BIBLIOTEKARZY POLSKICH
PRZY ZARZĄDZIE OKRĘGU W KATOWICACH
NR 2 (21) 2010
BIBLIOTEKA GŁÓWNA AKADEMII WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
IM. JERZEGO KUKUCZKI W KATOWICACH
BIBLIOTEKA UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO
INSTYTUT BIBLIOTEKOZNAWSTWA I INFORMACJI NAUKOWEJ UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO
BIBLIOTHECA NOSTRA
ŚLĄSKI KWARTALNIK NAUKOWY
OPRACOWANIE
DOKUMENTÓW
KATOWICE 2010
RECENZENT
prof. dr hab. WIESŁAW BABIK
REDAKTOR NUMERU
MONIKA LECH
REDAKCJA MERYTORYCZNA
Małgorzata Cebula
KOREKTA
Aneta Drabek, Maria Kycler
WYDAWCA
Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach
© Copyright by Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki
w Katowicach 2010
ADRES REDAKCJI
Biblioteka Główna Akademii Wychowania Fizycznego
im. Jerzego Kukuczki w Katowicach
ul. Mikołowska 72 A, 40-065 Katowice,
tel. 32 207 51 48, e-mail: [email protected]
Wersja elektroniczna
http://www.bibliothecanostra.awf.katowice.pl
http://www.sbc.org.pl
REDAKCJA TECHNICZNA,
SKŁAD I ŁAMANIE
Joanna Chwałek
DRUK
Poligrafia AWF im. Jerzego Kukuczki,
ul. Mikołowska 72 C, 40-065 Katowice
Nakład: 230 egz.
Zapraszamy zainteresowane instytucje do zamieszczania informacji o swojej
ofercie na łamach Bibliotheca Nostra.
Kontakt: tel. 32 207 51 35, e-mail: [email protected]
ISSN 1734-6576
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010 OPRACOWANIE DOKUMENTÓW
SPIS
5
TREŚCI
Od Redakcji ● 9
ARTYKUŁY
I MATERIAŁY
Marek Nahotko Automatyczne tworzenie metadanych ● 13
Agata Kyzioł Format MARC 21 dla książki - krok po kroku ● 32
Urszula Iwańska, Irena Nowak Dylematy opracowania zbiorów kartograficznych – na
przykładzie Biblioteki Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego ● 73
SPRAWOZDANIA
Dominika Paleczna Konferencja Naukowa „Spotkanie z archiwum” 13 kwietnia
2010 ● 87
Przemysław Kasperkiewicz Sprawozdanie z 55 Międzynarodowych Targów Książki w
Warszawie ● 90
Mariusz Pacha „Sport, turystyka i rekreacja bibliotekarzy” I Konferencja Naukowa
Katowice, 25 czerwca 2010 r. ● 97
OMÓWIENIA
I RECENZJE
Jakość usług bibliotecznych w społeczeństwie informacyjnym. Red. Joanna Kamińska,
Beata Żołędowska–Król (Agata Muc) ● 101
Bibliosfera.net (Dominika Paleczna) ● 109
Biblioteki szkół wyższych w społeczeństwie wiedzy. Uwarunkowania i wybrane
zagadnienia. T. 1. Konteksty i uwarunkowania. Pod red. Zbigniewa Gębołysia; Biblioteki
szkół wyższych w społeczeństwie wiedzy. Uwarunkowania i wybrane zagadnienia. T. 2
Narzędzia i formy funkcjonowania. Pod red. Ireny Sochy (Bogumiła Warząchowska) ● 112
WYDARZENIA ● 121
6
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010 OPRACOWANIE DOKUMENTÓW
AKTUALNOŚCI AWF
Dorota Kusa, Jadwiga Mamzer Historia zdjęciem pisana ● 127
Piotr Halemba AWF na szczytach świata ● 130
INFORMACJE
Aktualny wykaz czasopism dostępnych w Bibliotece Głównej AWF w Katowicach ● 133
Bazy danych dostępne w Bibliotece Głównej AWF w Katowicach ● 137
NOWOŚCI
W ZBIORACH
Wykaz książek zarejestrowanych w Bibliotece Głównej AWF w Katowicach w II kwartale
2010 roku ● 139
NOWOŚCI
WYDAWNICZE
AWF ● 159
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010 DOCUMENTS' CATALOGUING
7
CONTENTS
Editorial ● 9
ARTICLES
AND MATERIALS
Marek Nahotko Automatic creation of metadata ● 13
Agata Kyzioł Format MARC 21 for a book – step by step ● 32
Urszula Iwańska, Irena Nowak Dilemmas in cataloguing and indexing cartographic
collections – the example of Library of Faculty of Earth Sciences, University of
Silesia ● 73
REPORTS
Dominika Paleczna Scientific Conference „A meeting with an archive” 13th april
2010 ● 87
Przemysław Kasperkiewicz Report on the 55th International Book Fair in Warsaw ● 90
Mariusz Pacha „Sport, tourism and librarians’ pastime” The 1th Scientific Conference,
Katowice, 25th june 2010 ● 97
DISCUSSIONS
AND REVIEWS
The quality of library services in the information society. Eds. Joanna Kamińska, Beata
Żołędowska –Król (Agata Muc) ● 101
Bibliosfera.net (Dominika Paleczna) ● 109
College libraries in knowledge-based society. Conditioning and selected issues. Vol. I.
Contexts and conditionings. Ed. Zbigniew Gębołyś; College libraries in knowledge-based
society. Conditioning and selected issues. Vol. II. Instruments and forms of functioning. Ed.
Irena Socha (Bogumiła Warząchowska) ● 112
EVENTS ● 121
8
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010 DOCUMENTS' CATALOGUING
ACADEMY
OF
PHYSICAL EDUCATION (AWF) NEWS
Dorota Kusa, Jadwiga Mamzer History written by photography ● 127
Piotr Halemba AWF at the top of the world ● 130
INFORMATION
A current register of periodicals available at the Main Library of Academy of Physical
Education (Biblioteka Główna AWF) in Katowice ● 133
Data bases available at the Main Library of Academy of Physical Education (Biblioteka
Główna AWF) in Katowice ● 137
NEWS
IN THE COLLECTION
Books registered in the Main Library of Academy of Physical Education (Biblioteka
Główna AWF) in the second quarter of 2010 ● 139
AWF’S
PUBLISHING NEWS
● 159
OD REDAKCJI
9
OD REDAKCJI
Współczesne zasoby informacyjne, powstałe dzięki rozwojowi te-
chnologii cyfrowych, wymagają nowego ujmowania podstawowych zadań bibliotek: gromadzenia, opracowania, udostępniania i informowania o zbiorach. Znane systemy organizowania wiedzy, jak autorytatywne zbiory nazw, klasyfikacje (np. Klasyfikacja Biblioteki Kongresu) i inne języki informacyjno-wyszukiwawcze (język deskryptorowy
z tezaurusem czy język haseł przedmiotowych) znajdują nowe zastosowanie w sieci, m.in. w automatycznym rozpoznawaniu i wyodrębnianiu metadanych. Stosowana tu metoda polega na przetwarzaniu
syntaktycznym i wykorzystaniu algorytmów maszynowego uczenia
się. Użytkownicy, przyzwyczajeni do narzędzi internetowych, np. do
usług Google, oczekują podniesienia wartości i atrakcyjności informacyjnej katalogów bibliotecznych. Katalogi elektroniczne w Internecie są zatem uzupełniane o elementy dodatkowe, dodawane do rekordów bibliograficznych, takie jak odsyłacze, tagi, recenzje lub zeskanowane obrazy okładek (to ostatnie wzorem Amazona). Możliwa staje się
także zmiana błędnych zapytań czy pokazywanie relacji skojarzeniowych między terminami, co służy lepszemu poznawaniu przez użytkownika i wykorzystywaniu zbiorów bibliotecznych. Do ich prezentacji w sieci wykorzystuje się programy komercyjne (jak Prima czy
AquaBrowser), a także darmowe, działające na zasadzie open source
(jak VuFind, SOPAC).
Takie rozwiązania są charakterystyczne dla wyszukiwarek semantycznych, korzystających z tzw. metadanych semantycznych,
a więc opisujących treść dokumentu. Należą do nich po pierwsze wyszukiwarki analizujące “znaczenie” treści indeksowanych dokumen-
10
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
tów, np. Hakia przeszukuje nie tyle strony internetowe, co ich zawartość znaczeniową, stosując odpowiednie metody analizy tekstu dokumentu, dzięki procedurom mechanicznego przetwarzania języka naturalnego. Po drugie są to wyszukiwarki związane z rozwojem sieci
semantycznej (Web 3.0), przeszukujące zawartość sieci semantycznej,
czyli zawartość indeksowanych plików RDF, stanowiących metaopis
zawartości dokumentów internetowych.
Tematykę automatycznego tworzenia metadanych podjął Marek
Nahotko. To zagadnienie staje się szczególnie aktualne w sytuacji
wzrastających zasobów sieci, powstawania globalnej biblioteki cyfrowej, czyli „scentralizowanych usług wyszukiwania informacji w rozproszonych zasobach informacyjnych”. W bibliotekach, archiwach czy
ośrodkach informacji dominuje tworzenie metadanych przez ludzi, jednak szybki wzrost treści dostępnych w sieci wymaga wykorzystywania
w tym celu procedur zautomatyzowanych. W pierwszym przypadku indeksowanie semantyczne jest realizowane dzięki prototypowym pojęciom, w drugim – przez identyfikację zestawu cech, bez rozumienia
sensu informacji zawartej w obiekcie cyfrowym. Często konieczna jest
„kompatybilność obu sposobów oceny treści”, a nawet ich integracja,
gdy osoby inicjują lub kontrolują procesy zautomatyzowane.
W wyszukiwarkach komercyjnych automatyczne tworzenie metadanych jest wykonywane przed wysłaniem zapytania przez użytkownika, służy wówczas do przygotowania zasobu metadanych,
z którymi jest porównywane to pytanie, a także już podczas prowadzenia wyszukiwania, dzięki czemu przeszukuje się zasoby poza bazą danych wyszukiwarki. Autor analizuje metody automatycznego
tworzenia metadanych dla zasobów cyfrowych, zwracając jednak
uwagę, że wciąż brakuje badań ich efektywności dla przygotowania
rekordów metadanych. Kierunkom badań w ujęciu chronologicznym
jest poświecona druga część jego artykułu. Zwraca także uwagę na
generatory metadanych, specjalnie i wyłącznie przeznaczone do tworzenia rekordów metadanych.
Rozwój sieci semantycznych będzie wpływał na wzrost funkcjonalności wyszukiwarek, a także na integrację różnych modeli opisu
danych, w tym formatów zapisu metadanych bibliograficznych.
Przykładem takich działań jest aplikacja Zotero, ułatwiająca archiwizowanie i organizowanie źródeł informacji, w tym tworzenie bibliografii. Wraz dodatkiem Zotz (Firefox) pozwala na łatwiejsze przeszukiwanie i filtrowanie dużych zasobów, a pobrane dane można samodzielnie modyfikować. Interfejs jest także dostępny w języku pol-
OD REDAKCJI
11
skim. W tej sytuacji nowego znaczenia nabiera normalizacja i stosowanie standardów w zakresie formatu zapisu danych bibliograficznych w systemach komputerowych.
Agata Kyzioł w następnym artykule omówiła format MARC21
(MAchine Readable Cataloging), pierwotnie opracowany przez Bibliotekę Kongresu (jako Pilot MARC w 1965 r.), a następnie modyfikowany (obecna wersja opublikowana została po raz pierwszy w 1999 r.).
Wskazała oczywiste zalety formatu, jak prawidłowe odczytanie zapisu
bez względu na kraj i język, możliwość uwzględniania specyfiki wielu
rodzajów dokumentów, które ułatwiają wymianę rekordów i sprzyjają
tworzeniu baz danych. Za twórcami formatu zdefiniowała pięć typów
danych: opis bibliograficzny, zasób i lokalizacja, hasła wzorcowe,
symbol klasyfikacji oraz dane faktograficzne. Autorka na przykładzie
wydawnictw zwartych szczegółowo przeanalizowała opis bibliograficzny na różnych poziomach, z uwzględnieniem stosowania określonych pól i podpól, ich wzajemnych korelacji, co z pewnością posłuży
praktycznemu poznaniu formatu.
Możliwość jego zastosowania w odniesieniu do opracowania zbiorów kartograficznych jest jednym z zagadnień, poruszanych w tekście
autorstwa Urszuli Iwańskiej i Ireny Nowak. Charakterystyczną cechą
dokumentów kartograficznych (takich jak atlasy, różnego rodzaju mapy, zdjęcia lotnicze i satelitarne, przekroje, globusy) jest zróżnicowanie
jednostek opisu, jak dokument jednoczęściowy, praca współwydana,
jedna część dokumentu wieloczęściowego oraz dokument wieloczęściowy jako całość. Zasadniczo wpływa to na sposób ich opracowania.
Związane z tym dylematy przedstawiono na przykładzie zbiorów kartograficznych Biblioteki Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego.
Omówiono obowiązującą normalizację i opracowanie zbiorów kartograficznych w dwóch systemach: Bitmap i Prolib, wykorzystujący format
MARC21, rozważając ich cechy i zakres stosowania.
Różne aspekty współczesnego opracowania zbiorów nie tylko
obrazują zmieniające się wraz z rozwojem technologii cyfrowych potrzeby użytkowników, ale także ukazują nowe możliwości ich zaspokajania, uzupełniające tradycyjne narzędzia. Automatyczne tworzenie metadanych okazuje się szybsze, tańsze i na tyle wydajne, że
może być wykorzystane do indeksowania tak dynamicznych zasobów, jak dostępne we współczesnej Sieci: „…funkcjonuje poprawnie,
można nawet powiedzieć, że daje równie dobre rezultaty, jak indeksowanie realizowane przez człowieka, jest tylko inne…”. Ważna jest
także możliwość wykorzystania wiedzy internatów na potrzeby opra-
12
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
cowania zbiorów. Interesującym – i zakończonym sukcesem – przykładem takiego udziału społeczności internetowej jest projekt o nazwie „The Commons”, animowany przez Bibliotekę Kongresu, służący
udostępnianiu fotografii historycznej poprzez serwis Flickr, co znacząco wpłynęło także na promocję zbiorów fotografii, bowiem zbiory
biblioteczne bywają nie w pełni wykorzystywane z powodu braku
wiedzy o nich potencjalnych odbiorców.
Jolanta Gwioździk
13
MAREK NAHOTKO
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa
Uniwersytetu Jagiellońskiego
AUTOMATYCZNE
TWORZENIE METADANYCH
Często powtarzane są informacje o szybkim tempie rozwoju zasobów
Webu, porównywalnym do eksplozji1. Zasadnicze znaczenie dla organizacji i udostępniania tych zasobów, zróżnicowanych pod względem treści,
jakości, formy i formatu, ma tworzenie metadanych o odpowiedniej jakości. Wszystkie najnowsze kierunki rozwoju zasobów sieciowych, takie jak
powstawanie globalnej biblioteki cyfrowej (Nahotko 2010), rozumianej jako scentralizowane usługi wyszukiwania informacji w rozproszonych zasobach informacyjnych oraz ich ewolucja w kierunku usług Semantycznego Webu, wymagają efektywnego tworzenia metadanych.
W obecnym środowisku sieciowym metadane są tworzone zarówno
w procesach realizowanych przez ludzi, jak i bez ich bezpośredniego
udziału, w sposób zautomatyzowany. W pierwszym przypadku autorami metadanych są profesjonalni twórcy metadanych (np. bibliotekarze,
wydawcy) lub dostawcy treści (np. twórcy stron Web, autorzy publikacji, umieszczający własne treści w repozytoriach). Podstawą oceny jakości metadanych, tworzonych przez ludzi, jest zwykle poziom ich semantycznej i syntaktycznej zgodności z przyjętym schematem metadanych. Do niedawna był to jedyny sposób tworzenia metadanych. Obec1
O rozwoju Internetu może świadczyć wzrost liczby hostów: w 1971 r. połączono ze
sobą pierwsze 23 komputery; w 1987 r. było 10 tys. hostów, w 1989 r. – 100 tys.;
milion hostów przekroczony został w 1992 r. Obecnie zarejestrowanych jest 760 mln
hostów (10 mln w Polsce), z których korzysta 1,8 mld użytkowników.
14
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
nie wciąż dominuje on w bibliotekach (w tym cyfrowych), muzeach (również wirtualnych), archiwach i tym podobnych ośrodkach informacji,
udostępniających dane o określonej jakości oraz metadane ich dotyczące. Pomimo początkowego braku zainteresowania, coraz częstsze
jest także tworzenie przez ludzi metadanych dla dokumentów udostępnianych w Webie, na co wskazuje wzrost stosowania etykiet „słowa
kluczowe” i „opis” (description) w etykietach <meta> XHTML (Çelik,
Meyer, Mullenweg 2005, s. 994). Innym, stosunkowo nowym przykładem jest wykorzystanie w tym celu mikroformatów, takich jak DCMF
dla metadanych Dublin Core2. Tego typu inicjatywy nigdy nie miały na
celu tworzenia metadanych dla wszystkich zasobów Webu – wręcz
przeciwnie, dotyczą tylko bardzo niewielkich kolekcji (w stosunku do
rozmiarów Internetu, bo istnieją biblioteki cyfrowe udostępniające miliony obiektów, opisanych metadanymi). Dalsze tworzenie metadanych
w ten sposób może w przyszłości być utrudnione także z powodu coraz
częstszego uwzględniania w bibliotekach zasobów powstających poza
tradycyjnymi, scentralizowanymi metodami publikowania, takich jak
blogi, osobiste zasoby multimediów i środowisko tagów powstających
we współpracy użytkowników Webu. Wszystkie te czynniki powodują,
że upowszechnia się tworzenie metadanych oparte na procedurach
zautomatyzowanych, których szybkość działania dorównuje szybkości
przyrostu treści w Sieci.
Maszynowe przetwarzanie zasobów sieciowych
Automatyczne tworzenie metadanych polega na maszynowym
przetwarzaniu zasobów danych. Bibliotekarze i specjaliści od informacji naukowej najczęściej mają do czynienia z automatycznym indeksowaniem, którego głównym celem jest określenie zakresu indeksowanego źródła. Tu warto zwrócić uwagę na różnicę w indeksowaniu treści
tzw. semantycznym, realizowanym przez człowieka i program komputerowy. Człowiek indeksujący treść posługuje się zestawem prototypowych pojęć. Przetwarzanie maszynowe opiera się natomiast na identyfikacji zestawu cech. Cechy, wykorzystywane w automatycznym tworzeniu metadanych, stanowią podstawę do podejmowania ocen i decyzji podobnych do podejmowanych przez ludzi, więc powstają z intencją emulacji zachowań podobnych do działań użytkownika-człowieka,
2
Por. http://www.webposible.com/microformatos-dublincore/microformats_dublin-core.html [dostęp: 2010-10-15]
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
15
podczas określania zestawu pojęć. Działania komputerów są jednak
inne niż ludzi, gdyż opierają się raczej na zestawie heurystyk lub miarach statystycznych niż właściwym rozumieniu sensu informacji zawartej w obiekcie cyfrowym. W związku z tym konieczne jest zwracanie
szczególnej uwagi na kompatybilność obu sposobów oceny treści.
Wyszukiwarki komercyjne stosują automatyczne tworzenie metadanych w dwóch przypadkach. Po pierwsze metadane są tworzone automatycznie, zanim jeszcze rozpocznie się jakiekolwiek wyszukiwanie
użytkownika, przy pomocy oprogramowania – pająków, które bez przerwy przeglądają zawartość Webu pobierając i przechowując metadane
jej dotyczące w bazach danych wyszukiwarek. Zapytanie użytkownika
najpierw jest porównywane z tym apriorycznie przygotowanym zasobem
metadanych. Po drugie, w przypadku gdy nie udało się stworzyć odpowiedzi na zapytanie użytkownika na podstawie zgromadzonych zawczasu metadanych, automatycznie i dynamicznie, podczas prowadzenia
wyszukiwania przez użytkownika, tworzone są nowe metadane, w wyniku działania algorytmów wyszukiwawczych na otwartym, globalnym zasobie informacyjnym Webu, czyli poza bazą danych wyszukiwarki. Reprezentacje dokumentów w obu sytuacjach na ogół składają się z kilku
pierwszych wierszy odszukanych dokumentów (zasobu Web), informacji
o lokalizacji (głównie URL) oraz metadanych z etykiety „tytuł”.
Jeżeli obiekty cyfrowe, dla których tworzone są metadane, zdefiniujemy bardzo szeroko, jako dowolną jednostkę, formę lub działanie, dla
których można zapisać dane kontekstualne (Greenberg 2003, s. 245), to
wówczas stwierdzimy, że operacje automatycznego tworzenia metadanych wykonywane są masowo każdego dnia. Przykładem może być automatyczne tworzenie metadanych o wyrażeniach dokumentujących zakupy dokonywane online lub transakcje realizowane za pomocą bankomatów, a także zapisy dotyczące odbytych rozmów telefonicznych. Automatyzacja tych procesów umożliwia przesunięcie ludzi do prac bardziej
intelektualnych, również tych związanych z tworzeniem metadanych,
a czasem po prostu jest warunkiem ich efektywnego wykonywania.
Automatyczne tworzenie metadanych w najczystszej postaci polega wyłącznie na przetwarzaniu maszynowym. Często są to jednak procesy, w realizację których włącza się ludzi. Mogą oni inicjować odpowiednie procesy, dalej wykonywane automatycznie; wyspecjalizowane
oprogramowanie może działać na zasobach metadanych, tworzonych
przez człowieka (np. realizując tzw. mashup danych bibliograficznych
z wielu źródeł, w tym OPAC i innych baz danych); w końcu zdarza się
także, że metadane tworzone automatycznie, szczególnie dotyczące za-
16
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
kresu dokumentu cyfrowego, są w końcowym etapie ich zestawiania
kontrolowane i korygowane przez ludzi. Niektórzy autorzy uważają, że
najbardziej efektywnym sposobem tworzenia metadanych jest podejście zintegrowane, łączące udział człowieka i programów komputerowych (Craven 2001). Może to odbywać się na przykład poprzez integrację technik przetwarzania języka naturalnego (Natural Language Processing, NLP) z zastosowaniem słowników kontrolowanych typu tezaurusa (Greenberg, Spurgin, Crystal 2006, s. 5).
Jane Greenberg wskazuje na dwie metody automatycznego tworzenia metadanych dla zasobów cyfrowych: ekstrakcja (extraction)
metadanych oraz ich zbieranie (harvesting) [Greenberg 2004, s. 63].
Ekstrakcja metadanych odbywa się podczas automatycznego wydobywania metadanych z treści dokumentu, wyświetlonego za pomocą
przeglądarki internetowej. Treść dokumentu analizowana jest na poziomie podstawowym, co pozwala na tworzenie metadanych ustrukturyzowanych (etykietowanych), składających się na reprezentację
obiektu cyfrowego. Można stwierdzić, że ustrukturyzowane metadane
są zazwyczaj ekstrahowane z części „body” dokumentu HTML
(XHTML). Automatyczna ekstrakcja metadanych może opierać się na
skomplikowanych technikach automatycznego indeksowania i algorytmach klasyfikowania treści, które zwiększają jakość metadanych.
Część informacji jest łatwa do ekstrakcji dzięki temu, że jej składnia
jest dobrze rozpoznawalna. Prostym przykładem może być adres poczty elektronicznej lub strony internetowej URL. Jednak takie przykłady nie są najlepsze, gdyż Internet i jego usługi tworzone były od
początku z myślą o wykorzystywaniu komputerów i wymienione elementy zaprojektowane zostały w sposób, ułatwiający ich automatyczne rozpoznawanie i przetwarzanie.
Istnieją także inne elementy danych łatwe do rozpoznania, chociaż
w nieco bardziej zawodny sposób. Są to takie wartości, jak kwoty pieniędzy, określenie godziny oraz daty. W tym zakresie kłopoty może
sprawiać na przykład istnienie wielu wariantów przedstawienia daty.
Część błędów spowodowana jest różnicami kulturowymi, jak na przykład używanie kropki (na kontynencie europejskim) lub przecinka
(w krajach anglosaskich) dla oddzielenia części „groszowych” od pełnych jednostek płatniczych.
Często spotykanym, w codziennej praktyce wyszukiwania informacji, przykładem ekstrahowanych metadanych jest informacja o dokumencie Web (będąca w pewnym sensie odpowiednikiem abstraktu),
którą wiele wyszukiwarek komercyjnych tworzy dynamicznie podczas
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
17
wyświetlania odpowiedzi na zapytanie użytkownika. Różnica pomiędzy
tą informacją a „prawdziwym” abstraktem polega na tym, że jest ona
tworzona z algorytmicznie pobieranych części dokumentu internetowego (np. kilka pierwszych zdań tekstu lub pierwsze zdanie z każdego
akapitu), podczas gdy abstrakt tworzony jest w strukturze intelektualnie logicznej (np. wstęp, metody, wyniki, wnioski). Bez względu na te
różnice w obu przypadkach mamy do czynienia z ekstrakcją w takim
sensie, że proces realizowany jest na treści dokumentu.
Zbieranie, druga podstawowa metoda automatycznego tworzenia
metadanych, ma miejsce, gdy metadane są automatycznie gromadzone
z etykiet <meta> znajdujących się w części nagłówkowej (header) kodu
źródłowego strony Web w HTML lub też pobierane z zasobów w innych
formatach (np. dokumentów MS Word, plików graficznych). Przetwarzanie tego typu opiera się na metadanych, tworzonych zarówno przez
ludzi, jak i procesy całkowicie lub częściowo zautomatyzowane (wykonywane przez oprogramowanie). Na przykład oprogramowanie do tworzenia stron Web, takie jak MS Frontpage oraz większość edytorów
(w tym MS Word i Adobe) tworzą automatycznie metadane w trakcie
powstawania lub modyfikacji dokumentu, zapisując na przykład dane
o formacie, dacie utworzenia oraz dacie modyfikacji bez udziału, a nawet wiedzy użytkownika. Podobnie działają urządzenia, takie jak cyfrowe aparaty fotograficzne, które zapisują wspomniane wcześniej metadane w pliku wykonanej fotografii. Tego rodzaju oprogramowanie-generator metadanych może także wspomagać półautomatyczne tworzenie metadanych przez prezentację użytkownikowi (np. autorowi dokumentu lub architektowi stron Web) formularza, przy pomocy którego
można, w sposób wspomagany, wprowadzać ręcznie metadane, w rodzaju słów kluczowych lub streszczenia (abstraktu). Oprogramowanie
wspomagające automatycznie konwertuje wprowadzone dane do odpowiednich wartości etykiet <meta>, zapisanych w wybranej syntaktyce
(np. HTML, XML) i umieszcza je w nagłówku opisywanego dokumentu.
Metody te pozwalają na tworzenie metadanych, które nie tylko bezpośrednio ułatwiają wyszukiwanie opisanego obiektu, ale także mogą być
zbierane przez generator w celu utworzenia rekordu metadanych
ustrukturyzowanych, który z kolei może stać się częścią bazy
(meta)danych i służyć jako źródło danych do mashup’u.
Ekstrakcja i zbieranie metadanych są zasadniczymi elementami
funkcji realizowanych przez generator metadanych, jednak wciąż brak
szczegółowych badań efektywności tych technik dla tworzenia rekordów metadanych. Jeżeli inicjatywy, służące rozwojowi metadanych,
18
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
mają odnosić korzyści z możliwości automatycznego przetwarzania danych, niezbędne jest zbadanie wpływu tych metod na jakość metadanych i określenie sposobów ich praktycznego wdrożenia.
Kierunki badań
Badania automatycznego tworzenia metadanych opierają się na
pracach naukowych dotyczących automatycznego indeksowania, abstraktowania i klasyfikowania, które rozpoczęły się niedługo po powstaniu pierwszych tekstów elektronicznych, tzn. na początku lat 50.
XX wieku. Pierwsze prace w tym zakresie obejmowały głównie tworzenie opisu rzeczowego w postaci deskryptorów/słów kluczowych i abstraktów. Obecnie automatyczne przygotowanie metadanych służy już
nie tylko identyfikacji zakresu dokumentu, ale także obejmuje tworzenie wartości dla takich, tradycyjnie uznawanych za formalne, elementów metadanych, jak autor, tytuł, daty (utworzenia, opublikowania,
modyfikacji), format i wielu innych. Dodatkowo w Internecie funkcjonują tysiące informacyjnych baz danych, a ich zasoby są często tworzone z użyciem otwartych standardów ułatwiających współdziałanie,
takich jak XML. Dzięki temu systemy automatycznego tworzenia metadanych mogą pracować na znacznie większych zasobach, co przyśpiesza przechodzenie z fazy eksperymentów do praktycznych zastosowań.
Badania nad automatycznym tworzeniem metadanych podzielić
można na dwa obszary: badania eksperymentalne, skupiające się na
technikach wyszukiwania informacji i opisu treści zasobów cyfrowych
oraz badania wdrożeniowe (aplikacyjne), dotyczące głównie rozwoju
oprogramowania dla budowy zasobów i narzędzi tworzenia metadanych, stosowanych w działających systemach. Oba obszary omówione
są w dalszej części artykułu.
Eksperymenty
Olbrzymie i stale rosnące zasoby cyfrowe dostarczają bogatego materiału do eksperymentów w zakresie badania automatycznego tworzenia metadanych. Naukowcy, pracujący na treściach obiektów cyfrowych
w celu tworzenia metadanych, prowadzą badania w dwóch zasadniczych
kierunkach: struktury dokumentów i systemów organizacji wiedzy.
W pierwszym przypadku uczeni zidentyfikowali relacje pomiędzy
rodzajem, treścią i strukturą dokumentu. Rodzaj dokumentu może na
przykład być wnioskowany z gęstości tekstu, która bywa także wyko-
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
19
rzystana do przewidywania sposobu działania algorytmu ekstrakcji
metadanych dla niektórych rodzajów dokumentów (Greenberg, Spurgin, Crystal 2005, s. 4). W historii badań nad automatycznym indeksowaniem stosowane były dwa podstawowe modele teoretyczne: model
wektorowo-przestrzenny i model probabilistyczny. Różnica pomiędzy
tymi dwoma modelami jest niewielka, zasadza się na szczegółach ich
aplikacji. Metadane mogą być ekstrahowane przy pomocy różnych
środków, na przykład z wykorzystaniem maszyn wektorowych dla cech
lingwistycznych. Pomyślny przebieg miały eksperymenty badające
strukturę dokumentu z wykorzystaniem algorytmów SVM (Support
Vector Machine) i DVHMM (Dual Variable Hidden Markov Model) do
badania opisów bibliograficznych [Takasu 2003]. Pomyślnie wdrażano
także metody heurystyczne.
James Anderson i José Pérez-Carballo przedstawili techniki i strategie automatycznego indeksowania dokumentów tekstowych, w dużej
części wypracowane w trakcie serii eksperymentów TREC3:
• Podział tekstu na słowa wydaje się tak prostą czynnością, jak
zdefiniowanie słowa: jest to ciąg znaków oddzielony spacją lub znakiem przestankowym4. Problemy stwarza jednak decyzja o sposobie
traktowania znaków przestankowych, takich jak kropki, przecinki,
apostrofy lub nawiasy, znajdujących się w obrębie takich jednostek,
jak np. symbole chemiczne lub równania matematyczne, które odgrywają zasadniczą rolę w pracach naukowych wielu dyscyplin. Dużym
utrudnieniem jest uwzględnianie znaków diakrytycznych, stosowanych
w większości języków (poza angielskim). Należy także podjąć decyzję
o sposobie traktowania tzw. form złożonych, typu „bardziej pociągający” – czy traktować je jako dwa słowa, czy jedno wyrażenie, a jeśli tak,
to w jaki sposób je automatycznie wyróżniać? Dla uniknięcia tych
problemów niektórzy badacze odchodzą od wyszczególniania słów na
rzecz tworzenia sekwencji znaków – na przykład wszystkich ciągów
trój-, cztero- lub pięcioznakowych. Problem powstaje, gdy chcemy uwzględniać cyfry, bo istnieje nieskończona ilość niepowtarzalnych liczb.
Inny problem stwarza odróżnianie dużych i małych liter. Podczas obliczania częstotliwości występowania słowa lepiej jest nie odróżniać wielkości liter, natomiast wyrazy pisane dużą literą mogą być przydatne do
wyodrębniania nazw własnych. Najprostsze indeksowanie automaty3
TREC – Text REtrieval Conferences (http://trec.nist.gov/) [dostęp: 2010-10-15].
Definicja słowa oparta na spacji i znakach przestankowych jest odpowiednia dla
większości systemów alfabetycznych, jednak nie sprawdza się np. w piśmie chińskim.
4
20
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
czne powoduje wyszczególnienie każdego wystąpienia dowolnego słowa; powstałe w ten sposób indeksy mogą być przedstawiane użytkownikowi jako indeks typu KWIC lub KWOC5. Oznacza to indeksowanie
pełnotekstowe, znane z edytorów tekstów. W zastosowaniach baz danych dodawana jest możliwość tworzenia słów odrzuconych, tzw. stop-listy, dzięki czemu ogranicza się rozmiary indeksu.
• Obliczanie częstości słów i ich wagi. Szybko okazało się, że samo wystąpienie słowa nie świadczy jeszcze o treści lub przeznaczeniu
dokumentu. Programy zaczęły liczyć wystąpienia słów w tekście dla
określenia częstości ich występowania, co ma lepiej wskazywać na
ważne elementy tekstu. Dla grupowania słów różniących się tylko odmianą stosowana jest także analiza morfologiczna, np. przez wskazanie postaci hasłowej słowa i połączenie jej z wszystkimi jego formami,
wynikającymi z odmiany. Kolejnym krokiem jest ważenie słów
o określonej częstotliwości przez porównywanie ich częstości w danym tekście z częstością występowania w całym zbiorze (np. tekstach
danego języka naturalnego lub specjalistycznego). W ten sposób można znaleźć słowa, które w danym tekście (dokumencie) występują
z inną częstością niż zwykle. Taka częstość relatywna zwiększa efektywność wyszukiwania: im rzadziej słowo występuje w całym zbiorze
dokumentów, tym wyższą wagę otrzymuje jego wystąpienie w konkretnym dokumencie. W ten sposób można obliczyć wagę każdego
słowa w dokumencie, a na tej podstawie wagę dokumentu z punktu
widzenia zapytania użytkownika.
• W wielu przypadkach wyróżnianie pojedynczych słów nie wystarcza do opisania treści dokumentu. Często połączenia słów oznaczają coś więcej, albo nawet coś zupełnie innego, niż pojedyncze słowa, dlatego bardzo przydatne (choć kosztowne) jest określenie metod
i algorytmów identyfikacji fraz w tekście. Polegają one na analizie
struktury gramatycznej tekstu w celu identyfikacji części mowy
i struktur syntaktycznych.
• Indeksowanie jest zawsze oparte na grupowaniu elementów na
podstawie podobieństwa wybranych cech charakterystycznych. Grupowanie (clustering) oznacza więc tworzenie klas elementów i/lub przydzielanie elementów do klas. Termin ten stosowany jest dla procesów wykonywanych automatycznie; w przypadku wykonywanych przez człowieka
używa się terminu klasyfikowanie. Grupy mogą być tworzone według
różnych kryteriów – współwystępowania terminów w dokumentach, au5
KWIC – Keyword in context, KWOC – Keyword out of context.
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
21
torstwa, tytułu czasopisma, cytowań. W ten sposób można na przykład
oferować wyszukiwanie dokumentów „podobnych” do wskazanego. Techniki automatycznego grupowania służą do obliczania stopnia podobieństwa pomiędzy terminami lub dokumentami. Grupowanie dokumentów jest stosowane do organizowania plików obiektów cyfrowych
(grupowanie statyczne) lub w tzw. locie, w celu prezentacji zbioru wyszukanych dokumentów użytkownikowi (grupowanie dynamiczne).
• Interesującym źródłem informacji o wzajemnych relacjach pomiędzy dokumentami są cytowania. Podążanie za cytowaniami, zawartymi w publikacjach uznanych za interesujące dla danego zagadnienia,
powoduje tworzenie grupy połączonej cytowaniami. Zastosowanie
komputerów znacznie ułatwiło korzystanie z cytowań nie tylko chronologicznie wstecz (kogo cytuje autor znanego nam dzieła), ale także do
przodu (kto cytuje autora). Oprócz bardzo przydatnych możliwości wyszukiwawczych, indeksy cytowań wskazują na powiązania pomiędzy
dokumentami podobnymi ze względu na wspólny temat, cel, znaczenie. Na podstawie cytowań bibliograficznych także tworzone są grupy –
zgodnie z założeniem, że dokumenty posiadające te same opisy w bibliografiach załącznikowych są do siebie podobne. W ten sposób tworzone grupy są statyczne (bibliografie załącznikowe w opublikowanych dokumentach nie zmieniają się). Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku współcytowania – tu grupa powstaje z dokumentów wspólnie
cytowanych w kolejnych, nowych publikacjach. Takie grupy są dynamiczne, gdyż nowych publikacji (z nowymi cytowaniami) wciąż przybywa. Odrębnym zagadnieniem jest problem linków w Webie, które także
mogą być uważane za swego rodzaju cytowania (Anderson, Pérez-Carballo 2001b, s. 256-270).
Dla wielu rodzajów dokumentów można także przewidywać ich
strukturę, co jest podstawą dla algorytmizowanej ekstrakcji ustrukturyzowanych metadanych. Na przykład artykuły naukowe publikowane
w czasopismach naukowych zawierają zazwyczaj standardowe dane,
takie jak „tytuł”, „autor” oraz „afiliacja autora”. Prowadzone były badania służące ekstrakcji tytułu jedynie na podstawie informacji o formacie tekstu, takich jak rozmiar czcionki i umiejscowienie akapitu. Takie
podejście znajduje zastosowanie dla dokumentów w językach innych
niż angielski (Tonkin, Muller 2008, s. 30). Działania związane określeniem rodzaju jednostek służących do określenia czasu, daty, kwot pieniędzy i nazw własnych w nieustrukturyzowanym tekście nazywane są
ekstrakcją jednostek nadrzędnych (ang. generic entity extraction). Wiele
serwisów stosuje heurystyki, służące do wykrywania tych jednostek.
22
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Metody te można podzielić na:
• wykorzystujące preprogramowane heurystyki; po wstępnym
oprogramowaniu heurystyki, do doskonalenia powstałych schematów,
wykorzystywana jest ludzka inteligencja, co pozwala na uwzględnienie
wyjątków, występujących w językach naturalnych; wiąże się to z koniecznością stałej modyfikacji posiadanego zestawu schematów, powodowanej odkrywaniem i potrzebą uwzględnienia nowych problemów, które w skrajnym przypadku mogą doprowadzić do tego, że system wymknie się spod kontroli;
• służące gromadzeniu konwencji tekstu na podstawie ręcznie etykietowanych danych ćwiczebnych; systemy te zawierają zdefiniowaną
strukturę, która może być adaptowana do bieżąco napotykanych wzorców tekstowych. Adaptacja ta uwzględnia parametry oceny zgodne
z etykietowanymi dokumentami ćwiczebnymi; w ten sposób można łatwo uwzględniać nowo odkryte warianty przez dodanie do bazy ćwiczebnej kolejnych, ręcznie etykietowanych przykładów;
• heurystyki potrafiące samodzielnie podejmować działania adaptacyjne, wykorzystując dane nieetykietowane; raz wprowadzone techniki autoadaptacyjne mogą funkcjonować autonomicznie dla dużej liczby
nieetykietowanych dokumentów. Takie podejście daje dobre efekty
przy minimalnym wysiłku manualnym.
Opisane techniki oparte na badaniu (tekstowej) treści dokumentu
są znacznie mniej efektywne w zastosowaniu dla zasobów multimedialnych, takich jak wideo, nagrania muzyczne, obiekty graficzne i zestawy
danych nietekstowych (np. obliczeń). Poprawna analiza treści tego rodzaju danych jest wciąż przedmiotem aktywnych badań, a jej metody
w małym stopniu korzystają z metadanych dotyczących treści. Poszukiwane są inne metody, czego częściowym efektem jest ostatni wzrost zastosowań folksonomii, czyli etykietowania obiektów cyfrowych w oparciu
o aktywność społeczności użytkowników. Niestety, swobodne etykietowanie przez ludzi jest użyteczne tylko w przypadku, gdy liczba użytkowników znacznie przekracza liczbę zasobów do etykietowania oraz gdy
nie jest wymagane użycie słowników kontrolowanych (patrz dalej) ani
standardowych formatów metadanych. W innych sytuacjach Marko
Rodriguez, Johan Bollen i Herbert Van De Sompel proponują ekstrapolację (Rodriguez, Bollen, Sompel 2009, s. 7:3) metadanych na podstawie
podobieństwa opisywanych dokumentów (chodzi o podobieństwo w zakresie takich cech, jak autorstwo, data publikacji, cytowania). Istnieje
duże prawdopodobieństwo, że dokumenty podobne mogą być opisane
przy pomocy tych samych, wspólnych metadanych, więc wystarczy wy-
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
23
korzystać istniejące metadane dla określonych zasobów, aby opisać nimi podobne zasoby, ale nie opatrzone metadanymi. Można na przykład
opisać metadanymi użytkownika, przygotowanymi dla fotografii cyfrowej, wszystkie inne fotografie tego użytkownika wykonane w podobnym
czasie (np. w kilkuminutowych odstępach) w tym samym miejscu.
Technologie cyfrowe poważnie zwiększyły dostępność i użyteczność takich systemów organizacji wiedzy, jak ontologie, tezaurusy,
systemy klasyfikacyjne, autorytatywne zbiory nazw. W większości były
one znane i stosowane wcześniej, jednak w zastosowaniach sieciowych
znalazły nowe miejsce, między innymi w automatycznym rozpoznawaniu i wyodrębnianiu metadanych. Rozwój tych narzędzi oraz globalny
zasięg Webu spowodowały konieczność budowy rejestrów metadanych
specjalnie służących rozpowszechnianiu systemów organizacji wiedzy,
takich jak Knowledge System Laboratory (KSL) Ontology Server
w Stanford University (http://ksl.stanford.edu/, dostęp: 2010-10-15)
oraz rejestr schematów metadanych SCHEMAS (http://www.schemas-forum.org/registry/, dostęp: 2010-10-15) i rejestr elementów Dublin
Core (http://dcmi.kc.tsukuba.ac.jp/dcregistry/ dostęp: 2010-10-15)
Tego rodzaju zasoby dostarczają kolejnych źródeł do badań automatycznego tworzenia metadanych.
Systemy organizacji wiedzy szczególnie stosowane są podczas tworzenia tzw. metadanych semantycznych, a więc opisujących treść dokumentu [Park, Lu 2009, s. 226]. W tym zakresie wyróżniane są dwa
modele. Pierwszy z nich, nazywany etykietowaniem semantycznym
z użyciem ontologii, może być stosowany do tworzenia zestawu etykiet
semantycznych opisujących treść dokumentu na różnych poziomach
strukturalnych. Drugi model, nazywany semantycznym tworzeniem
metadanych, ma na celu tworzenie metadanych, które opisują semantycznie treść adnotowanego dokumentu. W tym przypadku można zdefiniować w systemie własną ontologię lub przejąć istniejącą wcześniej
(Yang 2009, s. 9710).
Stosowanie ontologii także może rozpoczynać się od opisanej
wcześniej ekstrakcji danych z dokumentu. Dane te konwertowane są
następnie do metadanych semantycznych w oparciu o posiadaną ontologię. Na podstawie reguł heurystycznych, opartych na ontologii, metadane te są z kolei uzupełniane o elementy ontologii nie występujące
wprost w tekście dokumentu.
Ontologie to efektywne narzędzia wspomagające automatyczne tworzenie metadanych, podwyższają one jednak koszty tego przedsięwzięcia, gdyż ich zawartość i struktura wymagają aktualizacji wraz z rozwo-
24
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
jem wiedzy. Dlatego też stosowane są metody nie wymagające predefiniowanej ontologii. Wówczas najczęściej ontologia tworzona jest metodą
indukcyjną, w procesie generowania metadanych semantycznych,
w oparciu o procesy maszynowego uczenia się i zbiór treningowych stron
Web, z których pobierany jest wstępny zbiór słów kluczowych.
Istnieją także systemy automatycznej klasyfikacji dokumentów
przy pomocy tradycyjnych systemów organizacji wiedzy. Często wykorzystywane są Klasyfikacja Biblioteki Kongresu i Język Haseł Przedmiotowych tej biblioteki. Stosowana tu metoda polega na przetwarzaniu syntaktycznym i wykorzystaniu algorytmów maszynowego uczenia
się. Istotną cechą tego rodzaju systemów jest posiadanie przez nie narzędzi oceny metadanych, na podstawie której wspomagane są powtarzalne procesy doskonalenia systemu. W ten sposób system może być
dostosowywany do potrzeb otoczenia i udoskonalany w oparciu o wyniki oceny jakości tworzonych metadanych. Wykorzystywane są także inne klasyfikacje, na przykład Ei Thesaurus and Classification Scheme,
składający się z dwóch części: tezaurusa terminów technicznych
i schematu klasyfikacji (Golub, Lykke 2009, s. 903). Badania wykazały
62-procentową zbieżność indeksowania automatycznego z wykonywanym przez człowieka. W wyniku tych prac zaproponowano także modyfikacje samej klasyfikacji.
Istnieją również badania służące automatycznej kontroli autorytatywności nazw osobowych przy użyciu KHW Biblioteki Kongresu (Patton i in. 2004). Nazwy w indeksowanym dokumencie ekstrahowane były przez porównanie z kartoteką wzorcową.
Badania eksperymentalne, zajmujące się treścią dokumentu, spowodowały rozwój wiedzy o możliwościach automatycznego tworzenia
metadanych. Pewne ograniczenia wynikają z faktu, że badania dotyczą
zwykle określonego zakresu, rodzaju i/lub formatu dokumentów i elementów metadanych. Badacze zdają sobie jednak sprawę z tych wad,
wynikających z budowy algorytmów dla ograniczonych zastosowań
i próbują znaleźć prototypowe narzędzia, pozwalające na tworzenie metadanych z zastosowaniem różnych ontologii (Hatala, Forth 2003). Decyzja o wyborze najlepszej metody wymaga dalszych badań.
Aplikacje
Innym kierunkiem badań jest tworzenie aplikacji wspomagających kreowanie zarówno treści, jak ich metadanych. Do przygotowania metadanych dla zasobów cyfrowych można używać zarówno opro-
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
25
gramowania ogólnego stosowania służącego tworzeniu treści, jak również wyspecjalizowanych narzędzi, nazywanych generatorami metadanych. Aplikacje te stosowane są zazwyczaj przez autorów zasobów
lub inne osoby nie posiadające zawodowego wyszkolenia w tworzeniu
metadanych. Również zintegrowane systemy biblioteczne posiadają
edytory wspomagające tworzenie metadanych, na ogół wyposażone
w funkcje pozwalające na kontrolę i optymalizację jakości powstających metadanych. W podobne moduły wyposażone są programy do
tworzenia i obsługi bibliotek cyfrowych, takie jak polska dLibra (zob.
rys. 1). Tego rodzaju narzędzia przeznaczone są dla profesjonalistów –
katalogerów, którzy posiadają odpowiednie przygotowanie i na bieżąco podnoszą kwalifikacje. Możliwości edycyjne zintegrowanych systemów bibliotecznych stanowią jednak odrębne zagadnienie, którego
nie będę dalej rozwijał.
Rys. 1. Edytor metadanych systemu dLibra.
Oprogramowanie do tworzenia treści stanowi bardzo zróżnicowaną grupę narzędzi, które łączy jedna cecha – programy te
służą do tworzenia dokumentów elektronicznych. Są to wszelkiego rodzaju edytory tekstów z MS Word na czele, ale także Adobe
26
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Acrobat, Macromedia Dreamweaver czy Winamp – czyli każde oprogramowanie, wykorzystywane do tworzenia zasobów, zarówno tekstowych,
jak i multimedialnych. W warunkach Webu tego rodzaju oprogramowanie używane jest do tworzenia dokumentu elektronicznego z przeznaczeniem do udostępniania poprzez standardową przeglądarkę Web i związane z nią oprogramowanie. Cyfrowy surogat dokumentu, zawierający
dane bibliograficzne (metadane), także może być traktowany jako rodzaj
(meta)treści, więc narzędzia typu EndNote Thompsona (http://www.endnote.com/), służące do tworzenia rekordów metadanych (bibliografii
załącznikowych), mogą również być uważane za pewną formę oprogramowania tego rodzaju, edytor do tworzenia treści.
Rys. 2. Wypełniony formularz metadanych i metadane osadzone w pliku HTML
Oprogramowanie takie w coraz większym zakresie obsługuje także
tworzenie metadanych w różnym trybie: przy pomocy funkcji zautomatyzowanych, częściowo zautomatyzowanych lub wykonywanych przez
człowieka. W sposób zautomatyzowany tworzone są takie elementy metadanych technicznych, jak data utworzenia, data modyfikacji, rozmiar, rozdzielczość i format. Często również automatycznie jako twórca
dokumentu wskazywany jest właściciel oprogramowania. Niektóre programy pobierają metadane z treści dokumentu, próbując tworzyć w ten
sposób metadane opisowe, na przykład Word automatycznie określa
tytuł dokumentu w oparciu o zawartość pierwszego wiersza dokumentu. Inne programy pozwalają wyświetlać formularze, wypełniane przez
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
27
użytkownika metadanymi. Metadane te mogą być później automatycznie ekstrahowane przez różne aplikacje i konwertowane do wybranego języka kodowania, na przykład XML, co z kolei pozwala na wklejenie ich do opisywanego dokumentu lub umieszczenie w bazie metadanych. Przykład stosowania tej funkcjonalności w Wordzie zawiera rys.
2., gdzie przedstawiony jest formularz (strona lewa), częściowo wypełniany automatycznie, uzupełniany przez użytkownika, zawierający
podstawowe metadane o tworzonym dokumencie.
Gdy opisywany dokument zostanie zapisany jako plik HTML, metadane te automatycznie są integrowane z metadanymi z innych formularzy i umieszczane w nagłówku nowego dokumentu (rys. 2., prawa
strona). Możliwość zapisania podobnego rodzaju metadanych dają nie
tylko komputery, ale też innego rodzaju urządzenia cyfrowe, na przykład aparaty fotograficzne; są takie, które zapisują nie tylko czas wykonania fotografii ale także współrzędne geograficzne fotografowanego
miejsca. Służą do tego specjalne formaty metadanych, takie jak standard IPTC (http://ww.iptc.org/).
W coraz większym stopniu do tworzenia metadanych dla zasobów Web stosowane są generatory metadanych. Różnią się one od
programów poprzednio opisanych tym, że są one specjalnie i wyłącznie przeznaczone do tworzenia rekordów metadanych. Można je
podzielić, ze względu na stosunek pracy wykonywanej przez człowieka i automatycznie, na generatory, które nawet w całości same pobierają metadane z obiektu cyfrowego w sposób zautomatyzowany
oraz edytory, które łączą działania automatyczne z przetwarzaniem
przez człowieka.
Takie generatory funkcjonują zarówno dla standardowych etykiet
<meta>, stosowanych w HTML i XMTML, jak również dla wybranych
standardów metadanych ustrukturyzowanych, takich jak Dublin Core.
Dla tego schematu dostępnych jest kilka narzędzi, pozwalających zakodować elementy metadanych w wybranej syntaktyce (HTML, XML,
RDF), konwertować wyniki do innych schematów, a także kodować
wyrażenia tzw. mikroformatów. Często generator automatycznie pobiera metadane ze wskazanej strony Web, przedstawiając rezultaty użytkownikowi w celu dokonania ewentualnych modyfikacji poprzez uzupełnienie wyświetlonego formularza.
Rosnąca liczba tego typu aplikacji jest pozytywnym zjawiskiem,
gdyż daje wzrost możliwości efektywnego tworzenia metadanych często
przez osoby nie znające tego zagadnienia. Według Jane Greenberg aplikacje te posiadają jednak pewne ograniczenia:
28
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
• rzadko pozwalają na stosowanie standardowych funkcji kontroli
bibliograficznej, w tym głównie kontroli autorytatywnej i kwalifikacji
elementów metadanych;
• rzadko stosowane są w nich rozwinięte techniki i algorytmy automatycznego indeksowania, pomimo, że odpowiednie algorytmy już
istnieją;
• tworzone są one w izolacji, co powoduje, że nie uwzględniają poprzednich, pozytywnie zweryfikowanych rozwiązań – jest to częściowo
spowodowane brakiem standardów i rekomendowanych funkcji, które
mogłyby zostać wykorzystane podczas projektowania aplikacji;
• do badania ich użyteczności i efektywności nie przywiązywano
dotąd dostatecznej wagi (Greenberg, Spurgin, Crystal 2005, s.8).
Zakończenie
Oprócz, wcześniej opisanych, problemów technicznych istnieją
także sprawy organizacyjne, mające wpływ na automatyczne tworzenie
metadanych. Jedną z podstawowych jest posiadanie opracowywanego
tekstu (obiektu) w wersji elektronicznej. Tak naprawdę przydatność
procedur automatycznych widoczna jest w ich zastosowaniu do masowych zasobów sieciowych – ze wskazaniem na zasoby internetowe, których inaczej nie sposób zindeksować.
Istnienie wersji elektronicznej łączy się z problemem doboru formatów. Można ogólnie powiedzieć, że dokumenty w niektórych formatach znacznie łatwiej poddawać komputerowej obróbce, niż w innych,
gdyż format wpływa na poziom dostępności dokumentu. Należy więc
uwzględnić te różnice już na etapie tworzenia dokumentów.
Istnieją także zagadnienia prawne, dotyczące wykorzystania lub
analizy pełnych tekstów dokumentów dla ekstrahowania z nich surogatów. Po pierwsze mogą wystąpić problemy z akceptacją żądania dostępu do dokumentu przez posiadający go serwis. Odrębnym zagadnieniem jest publikacja rekordu metadanych. W pewnych przypadkach
wskazane jest bowiem zachowanie pełnego tekstu dokumentu przez
system indeksujący (jak to robi Google) w celu umożliwienia jego kolejnego przetwarzania i częściowej analizy treści.
Trudności sprawiać może ocena jakości rekordu metadanych
utworzonego automatycznie. Stosując metody komputerowe, szczególnie oparte na statystyce, można oszacować stopień poprawności osiągniętych wyników. Ujawnianie tych informacji użytkownikom systemu
nie jest jednak powszechnie przyjętą praktyką. Z punktu widzenia
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
29
użytkownika metadanych informacja ta jest więc tracona i nie jest wykorzystywana podczas stosowania metadanych.
Również język dokumentu i jego lokalizacja mogą powodować kłopoty podczas automatycznego tworzenia metadanych. Wiele z wymienionych narzędzi i metod (algorytmów) jest przygotowana do pracy
w określonym języku, zazwyczaj angielskim.
Jak piszą James Anderson i José Pérez-Carballo, automatyczne
indeksowanie dokumentów funkcjonuje poprawnie, można nawet
powiedzieć, że daje równie dobre rezultaty, jak indeksowanie realizowane przez człowieka, jest tylko inne (Anderson, Pérez-Carballo
2001a, s. 236). Jest ono jednocześnie znacznie szybsze i tańsze niż
tworzenie metadanych przez ludzi na podstawie analizy intelektualnej i na tyle wydajne, że może być wykorzystane do indeksowania
nawet tak olbrzymich, a jednocześnie tak dynamicznych zasobów,
jak te funkcjonujące we współczesnym Webie. Według opinii Bożenny Bojar, poza stosowaniem różnego rodzaju metod przetwarzania
języka naturalnego, nie ma innej alternatywy dla umożliwienia efektywnego wyszukiwania we współczesnych zasobach informacyjnych,
tak wielkich, że z chaosu tych zasobów, w wyniku samoorganizacji,
wyłania się nowy porządek (Bojar 2009, s. 19-23), który nie może
być już opisany przy pomocy tradycyjnych narzędzi, służących do
tworzenia metadanych przez ludzi.
Bibliografia
Anderson J., Pérez-Carballo J. (2001a), The nature of indexing : how humans and
machines analyze messages and texts for retrieval. Part I: research, and the nature of human indexing. „Information Processing and Management” vol. 37,
s. 321-245.
Anderson J., Pérez-Carballo J. (2001b), The nature of indexing : how humans and
machines analyze messages and texts for retrieval. Part II: machine indexing
and the allocation of human versus machine effort. „Information Processing and
Management” vol. 37, s. 255-277.
Bojar B. (2009). Języki informacyjno-wyszukiwawcze wczoraj, dziś… czy jutro? „Zagadnienia Informacji Naukowej” nr 1, s. 3-24.
Çelik T., Meyer E., Mullenweg M. (2005). XHTML Meta Data Profiles. W: Proc. of
14th International Conference of the World Wide Web Consortium (WWW2005),
Chiba, Japan, 10-14 May 2005. Pod red. A. Ellis, T. Hagino. New York, s. 994-995.
Craven T. (2001), Description meta tags in public home and linked pages [online]
30
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
„Libres” vol. 11 nr 2. [dostęp: 2010-05-15]. Dostępny w World Wide Web:
http://libres.curtin.edu.au/LIBRE11N2/craven.htm
Golub K., Lykke M. (2009). Automated classification of Web pages in hierarchical
browsing. „Journal of Documentation” vol. 65 nr 6, s. 901-925.
Greenberg J. (2004). Metadata extraction and harvesting: a comparison of two automatic metadata generation applications. „Journal of Internet Cataloging” vol.
6 nr 4, s. 59-82.
Greenberg J. (2003), Metadata and the Word Wide Web. W: The encyclopedia of library and information science. 2nd ed. Pod red. M. Drake, vol. 72. New York,
s. 244-261.
Greenberg J., Spurgin K., Crystal A. (2006), Functionalities for automatic metadata
generation applications: a survey of metadata experts’ opinions. „Intern. Journal
on Metadata, Semantics and Ontologies” vol. 1 nr 1, s. 3-20.
Greenberg J., Spurgin K., Crystal A. (2005), Final report for the AMeGA (Automatic
Metadata Generation Applications) Project [online]. [dostęp: 2010-05-12]. Dostępny w World Wide Web: http://www.loc.gov/catdir/bibcontrol/lc_amega
_final_report.pdf
Hatala M., Forth S. (2003), A comprehensive system for computer-aided metadata
creation. W: Proc. of 12th International Conference of the World Wide Web Consortium (WWW2003), Budapest, 20-24 May 2003. Pod red. G. Hencsey, B. White. New York, s. 334.
Nahotko M. (2010), Komunikacja naukowa w środowisku cyfrowym. Warszawa.
Park J., Lu C. (2009), Application of semi-automatic metadata generation in libraries:
types, tools and techniques. „Library & Information Science Research” vol. 31,
s. 225-321.
Patton M. [i in.] (2004), Toward a metadata generation framework: a case study at
the John Hopkins University. „D-Lib Magazine” [online]. 2004, Vol. 10 nr 11 [dostęp: 2010-05-29]. Dostępny w World Wide Web: http://www.dlib.org/dlib/november04/choudhury/11choudhury.html.
Rodriguez M., Bollen J., Sompel H. (2009), Automatic metadata generation using associative networks. „ACM Transactions on Information Systems” vol. 27 nr 2,
art. 7.
Takasu A. (2003), Bibliographic attribute extraction from erroneous references based
on a model. W: Proc. of the 3rd ACM/IEEE conference on digital libraries JCDL.
Pod red. L. Delcambre, G. Henry, C. Marshall. Washington, s. 49-60.
Tonkin E., Muller H. (2008), Keyword and metadata extraction from pre-prints. W:
Open scholarship authority, community and sustainability in the age of Web
2.0. Proc. of the 12th Intern. Conference on Electronic Publishing ELPUB 2008,
Toronto 25-27 June 2008. Pod red. L. Chan i S. Mornati. Torino, s. 30-44.
Yang H. (2009), Automatic generation of semantically enriched web pages by a text
mining approach. „Expert Systems with Applications” vol. 36, s. 9709-9718.
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
M. Nahotko
31
Automatic metadata creation
Summary
Because of the enormous Web resources and their rapid increase it has become
impossible to develop and indexing them by traditional methods - by trained
cataloguers. Therefore are more and more widely methods of automatic metadata
creation used, both on the formal characteristics (author, title, source) and the content
of text documents. The article describes the latest developments in this field, both
experimental studies and implementations.
32
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
AGATA KYZIOŁ
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. KEN w Warszawie
FORMAT MARC 21
DLA KSIĄŻKI
–
KROK PO KROKU
Już od wielu lat na wszelkiego rodzaju bibliotekarskich spotkaniach
ogólnopolskich lub lokalnych pojawia się jako hasło przewodnie „MARC
21”. Chodzi o format zapisu danych bibliograficznych w systemach komputerowych. Skrót MARC 21 skrywa angielską nazwę – MAchine Readable Cataloging. Format ten jest w pełni zgodny z normą ISO 2709:1996 i jej
polskim odpowiednikiem, czyli PN-ISO 2709:1998.
Format MARC narodził się w amerykańskiej Bibliotece Kongresu
w 1965 roku jako Pilot MARC. Po dwuletnim użytkowaniu otrzymano wiele uwag od bibliotekarzy, co z kolei przyczyniło się do powstania ulepszonego wariantu formatu, czyli MARC II. W 1980 roku dalsze modyfikacje
wpłynęły na wdrożenie MARC format for bibliographic data, osiem lat później zaś zastosowano USMARC format for bibliographic data. UNIMARC
zyskał także kilka odmian narodowych, stworzonych przez ośrodki informacji w różnych krajach. Były to między innymi: kanadyjski CAN/MARC,
angielski UKMARC, francuski INTERMARC czy australijski AUSMARC.
W początkach lat osiemdziesiątych XX wieku pojawiła się także polska
wersja tego formatu – MARC BN, opracowana przez Bibliotekę Narodową.
Nadal jednak nie było pełnej spójności formatów USMARC, CAN/MARC
i UKMARC, dlatego też w latach dziewięćdziesiątych minionego wieku szukano sposobu na ich zharmonizowanie. Uwieńczeniem tych prac było powstanie w 1997 roku nowego formatu MARC 21, który miał zastąpić formaty stosowane wcześniej. Pierwsza publikacja opisująca rekord bibliograficzny w formacie MARC 21 ukazała się w 1999 roku pod tytułem
MARC 21 format for bibliographic data. Obecnie trwają prace nad kolejną
modyfikacją, minie jednak jeszcze jakiś czas zanim najnowsza wersja formatu zostanie udostępniona do powszechnego użytku.
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
33
Skąd w ogóle potrzeba zastosowania formatu dla danych bibliograficznych? Świat ogarnęła fala informatyzacji, a co za tym idzie pojawiło
się hasło „pracujemy lokalnie, a myślimy globalnie”. Zgodnie z tą tezą
biblioteki podjęły szeroko zakrojoną współpracę w zakresie ujednolicenia, w miarę możliwości, sposobu wyszukiwania i prezentacji informacji dla użytkowników. Oczywiście idealna zbieżność jest tu niemożliwa
choćby ze względu na różnice w zastosowanych systemach komputerowych, a także ze względu na specyfikę i wielkość zbiorów poszczególnych książnic. Wiele zależy także od indywidualnych oczekiwań grup
czytelniczych. Jednak w obrębie jednego typu bibliotek, obsługujących
grupę użytkowników o zbliżonych potrzebach w określonym kraju, takie ujednolicenie jest nieco bardziej realne. Wówczas jedynym źródłem
różnic będzie wielkość zbiorów, przekładająca się na prezentowanie
większej liczby informacji, a także na nieco inny podział przedmiotowy,
czy rzeczowy. Format MARC miał za zadanie tak podzielić elementy
opisu bibliograficznego, aby każdej informacji przyporządkować odpowiednie pole i podpole. Dodatkowo zakodowano wiele innych przydatnych danych, które biblioteki mogą, choć często nie muszą, gromadzić.
W ten sposób uzyskaliśmy zapis bibliograficzny, który można prawidłowo odczytać bez względu na kraj jego utworzenia, posługując się kodowaniem marcowskim. Dodajmy do tego jeszcze możliwość przemieszczania rekordów utworzonych w formacie pomiędzy różnymi systemami komputerowymi, a uzyskujemy globalną sieć informacji bibliotecznej. Pozwala to znacznie szybciej budować bazy danych poszczególnym książnicom, bowiem mogą skorzystać z opisów wprowadzonych
przez kolegów z innej placówki, a sami skupić się na dodatkowej działalności na rzecz środowiska i użytkowników. Obecnie od bibliotek
oczekuje się, że będą nie tylko centrami informacji, ale także kultury
i edukacji. Jednolita struktura formatu pozwoliła także odejść od tworzenia oddzielnych baz bibliograficznych dla różnych typów dokumentów, ponieważ uwzględniała specyfikę tych dokumentów, dodając odpowiednie pola dla każdego typu. Jako pierwszy powstał format dla
wydawnictw zwartych, na bazie którego powstawały także formaty dla
innych typów zbiorów bibliotecznych.
Wprowadzony format różni się znacznie od tego, do czego przyzwyczajeni byli bibliotekarze większości polskich placówek. Jako pierwsze
przyjęły nowinkę książnice uniwersyteckie, które najwcześniej tworzyły
sieć połączonych komputerowych baz bibliograficznych. Do dziś istnieją w Polsce placówki, które wdrożenia formatu MARC lub MARC 21 nie
przewidują. Przywykliśmy dotąd myśleć kategoriami wprowadzonymi
34
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
przez normy bibliograficzne, czyli strefami opisu. W formacie MARC zostały one przełożone na pola i podpola, tym samym są uwzględniane
przez format, jednak nie mają w nim odpowiednika. Dlaczego? Ze
względu na fakt, że w formacie istotne jest właściwe umiejscowienie
pól i podpól z uwzględnieniem reguł ich wypełniania. Bardzo ważna
jest tu zasada powtarzalności niektórych pól.
W formacie MARC 21 zostało zdefiniowanych pięć typów danych:
opis bibliograficzny, zasób i lokalizacja, hasła wzorcowe, symbol klasyfikacji oraz dane faktograficzne. Skoncentruję się na opisie bibliograficznym wydawnictw zwartych, bowiem każdy typ zbiorów bibliotecznych MARC 21 ma nieco odmienne zasady stosowania pól i podpól.
Pola mają etykiety oznaczone trzycyfrowymi nazwami i dzielimy
je na pola stałej i zmiennej długości. W tych pierwszych kodujemy
określoną liczbę informacji, zawsze w ten sam sposób, przy czym najczęściej są to dane dla systemu, dzięki którym prawidłowo przetwarzany jest rekord. Niejednokrotnie wprowadza je automatycznie system, po wcześniejszym ustawieniu kreatorów przez administratora,
a użytkownik zyskuje możliwość nielicznych modyfikacji poprzez wybór właściwych oznakowań. Dodatkowe informacje zapewnia zaopatrzenie niektórych pól w jednocyfrowe wskaźniki: pierwszy i drugi.
Mogą one wystąpić razem, może pojawić się tylko jeden lub pole może
być ich pozbawione. Z kolei pola dzielą się na podpola, które określa
litera, rzadziej cyfra, a oddziela separator w postaci określonego znaku (np. ^ % $ | itp.). Poniżej graficzna prezentacja elementów rekordu w formacie MARC:
Pola łączą się w grupy pionowo i w poziomie. Każda grupa koduje
określone rodzaje informacji, co pokazuje tabela powyżej.
Rys. 1. Graficzna prezentacja elementów rekordu w formacie MARC
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
35
Przykładowo, jeżeli weźmiemy z grupy pól pionowych pole 1XX
(hasło osobowe lub ciało zbiorowe), a z grupy poziomych X00 (nazwy
osobowe), to uzyskamy hasło osobowe opisu bibliograficznego 100.
Odrzucamy X i XX, uzyskując właściwą etykietę pola rekordu bibliograficznego, kodującą nazwisko i imię autora. Analogicznie postępujemy w przypadku tworzenia etykiet innych pól.
Rys. 2. Grupy pól rekordu MARC 21
Rys. 2. Grupy pól rekordu MARC 21
Rekord bibliograficzny nigdy nie korzysta z wszystkich pól oferowanych przez format MARC 21. Dla każdej pozycji wybiera się jedynie te pola, które odzwierciedlają konkretny dokument pod względem danych formalnych i rzeczowych, z uwzględnieniem odpowie-
36
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
dnich haseł umożliwiających późniejsze wyszukiwanie w bazie. Dopasowujemy te informacje do indywidualnych potrzeb biblioteki i jej
użytkowników.
Skupię się na szczegółowym opisie pól najczęściej wykorzystywanych w drugim stopniu szczegółowości opisu w średniej wielkości
bibliotece (ok. 300 000 woluminów). Placówka ta używa systemu
PROLIB, dlatego też zrzuty z ekranu przy poszczególnych elementach
opisu będą pochodziły z tego systemu. Zasada kodowania w formacie
MARC 21 jest jednak taka sama, bez względu na system jakim się
posługujemy. Różni się tylko graficzną prezentacją oraz spersonalizowaniem sposobu wyświetlania danych. Decydują o tym programiści,
a w ograniczonym zakresie także administrator systemu komputerowego, czy też bibliotekarz systemowy. Można pracować w formacie,
nie zdając sobie z tego sprawy, kiedy administrator zdefiniował pola
tak, by przypominały znane nam z norm elementy opisu. Jednak każdy rekord w systemie obsługującym format MARC 21 można wyświetlić z ukazaniem struktury formatowej, a nie tylko w formie karty katalogowej, czy skróconej formatki z podstawowymi danymi.
Etykieta rekordu i pola danych kontrolnych 0XX
Każdy rekord w formacie MARC 21 otwiera LEADER, oznaczony
w systemach komputerowych skrótem LDR. Składają się na niego pola
kontrolne zawierające dane potrzebne do przetwarzania rekordu, a także
kodujące informacje bibliograficzne. Większość danych LEADER-a ustawia się domyślnie w systemie, a podczas tworzenia rekordu nie ma dostępu do ich modyfikacji. Etykieta składa się z 24 znaków ponumerowanych
od 00 do 23. Poszczególnym znakom są przyporządkowane ściśle określone znaki, niezbędne komputerowi do właściwego przetwarzania rekordu.
Ten ciąg znaków występuje w każdym rekordzie komputerowym.
Kolejne pola danych kontrolnych jak 001 (numer kontrolny rekordu, pozwalający identyfikować rekord i wszystkie jego kopie we wszystkich katalogach bibliotecznych on-line), oraz 005 (data ostatniej modyfikacji) są nadawane automatycznie przez system.
Pola LEADERA (LDR) oraz 001-005 są kodowane na ogół automatycznie przez system komputerowy. Każdy system ma własną specyfikę
i niekiedy zdarza się, że operacje możliwe w jednym programie, są nie do
wykonania w innym, mimo że pozostają w zgodzie z zasadami formatu
MARC 21. Należy starać się komunikować takie problemy twórcom
oprogramowania, by wyeliminować to, co komplikuje prawidłową pracę
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
37
Rys. 3. Leader (LDR)
bibliotekarską. Niestety nie zawsze ma się wpływ na twórców i pozostaje
nam dopasować się do możliwości programu komputerowego, w którym
pracujemy. Stąd często obserwujemy różnice w zapisie danych, nieraz
nawet nieprawidłowym z punktu widzenia formatu, w różnych bibliotekach pracujących w odmiennych systemach komputerowych.
Pole 008
Pierwszym ważnym z punktu widzenia bibliotekarza polem modyfikowalnym jest 008, składające się z 40 znaków, numerowanych od
00 do 39. Jest to pole obowiązkowe, dopuszcza się jednak konsekwentne pomijanie pewnych jego elementów. W niektórych przypadkach
używa się wypełniacza, czyli dowolnego znaku umownego (np. %, $, #
itp.) lub spacji. Poniższa tabelka pokazuje jakie dane zawiera pole 008.
Koduje się tutaj przede wszystkim rok wydania pozycji, który jest potem podstawą do wyszukiwania nowości.
Numery, kody, klasyfikacje
Kolejna grupa pól to pola 0XX, czyli numery, kody i klasyfikacje,
do których zaliczamy: 020 (ISBN), 040 (instytucja tworząca opis), 041
(kod języków dokumentu, 044 (kod kraju wydania) oraz 080 (UKD).
Z tymi spotkamy się najczęściej, nie będę tutaj omawiać pól rzadko lub
38
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Rys. 4. Pole 008
Tabela 1. Dane pola 008
Zawartość pola
Szczegółowe informacje
00-05
Data wprowadzenia rekordu w formacie rrmmdd, wprowadzana
automatycznie przez system.
06
Typ daty publikacji:
s - data pojedyncza wydania lub druku, pozostałe znaki to
wypełniacze;
m - stosowane kiedy publikacja ma antycypowaną datę
wydania, wówczas podajemy daty rozpoczęcia i zakończenia
druku;
q - data niepewna, często wynikająca z ustaleń własnych
bibliotekarza;
r - data reprodukcji i data publikacji oryginału.
07-14
Daty wydania – najczęściej występuje jedna, rzadko dwie.
Znaki nieużyte zastępują wypełniacze.
15-17
Kod miejsca publikacji zawiera dwu– lub trzyliterowy kod kraju
wydania dokumentu, podawany na podstawie listy kodów zamieszczonej na stronie WWW Biblioteki Kongresu w Waszyngtonie. Najczęściej słownik kodów można utworzyć w systemie i wybierać potrzebne dane z rozwijalnego menu. Podaje
się kod miejsca wydania właściwy dla aktualnej przynależności
politycznej i tylko dla nazw krajów.
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
Zawartość pola
Szczegółowe informacje
18-21
Kod ilustracji: brak (@), są ilustracje (a), mapy (b), portrety (c),
plany (e), nuty (g), faksymile (h), herby (i), tabele genealogiczne
(j), formularze (k), próbki (l), nagrania dźwiękowe (m), fotografie
(o), iluminacje (p).
Tak naprawdę wiele bibliotek pomija kodowanie tych szczegółów jako mało istotne dla czytelnika, chyba, że gromadzimy
bogate zbiory graficzne. Wystarczy ustawić system na automatyczne kodowanie „@”.
22
Kod przeznaczenia czytelniczego, czyli kto jest adresatem treści
dokumentu: nieokreślony (@), przedszkole (a), klasy 1-3 szkoły
podstawowej (b), klasy 4-6 szkoły podstawowej i gimnazjum (c),
liceum (d), dorośli (e), odbiorca specjalistyczny (f), odbiorca
ogólny (g), młodzież (j).
I znów niekoniecznie biblioteki to kodują ponieważ uwzględnione grupy odbiorców nie w każdej placówce wymagają wyodrębnienia.
23
Kod formy zapisu: inne (@), mikrofilm (a), mikrofisza (b), mikrokarta (c), druk dużą czcionką (d), druk Braille’m (f), druk
standardowy (r), dokument elektroniczny (s).
Stosują tylko te biblioteki, które mają bogate zbiory specjalne.
Jeżeli większość dokumentów ma postać kodeksową nie ma
potrzeby używania tych kodów. Ustawia się wówczas automatycznie „r”.
24-27
Kod formy piśmienniczej: nieokreślona (@), analiza dokumentacyjna (a), bibliografia (b), katalog (c), słownik niebibliograficzny (d), encyklopedia (e), podręcznik i poradnik (f), artykuły
i przeglądy prawnicze (g), indeks (i), patent (j), dyskografia (k),
akty prawne (l), dysertacje (m), przegląd piśmiennictwa (n),
recenzja (o), podręcznik programowany (p), filmografia (q),
książka teleadresowa (r), zestawienia statystyczne (s), raport
techniczny (t), normy (u), sprawy sądowe (v), orzecznictwo (w),
traktaty i umowy (z).
Również z tych pól nie wszystkie biblioteki korzystają, pozostawiając kod jako nieokreślony.
28
Kod publikacji urzędowej: albo jest albo brak zamiaru kodowania, czyli dana książka jest lub nie jest publikacją urzędową.
29
Kod materiałów z imprezy (konferencji):
0 – nie zawiera materiałów konferencyjnych;
1 – zawiera materiały konferencyjne.
Najlepiej ustawić w systemie jako automat opcję występującą
najczęściej (0), zaś drugą wybierać w razie potrzeby.
39
40
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Zawartość pola
Szczegółowe informacje
30
Kod publikacji jubileuszowej:
0 – nie jest publikacją jubileuszową;
1 - jest publikacją jubileuszową.
Analogicznie jak wyżej, należy ustawić domyślnie wartość
częściej występującą, czyli „0”.
31
Kod indeksu:
0 – brak indeksu;
1 – zawiera indeks.
32
Zawartość nieokreślona – pomijamy wypełniaczami (to
miejsce na ewentualne informacje, które kiedyś będą uznane
za przydatne a w chwili obecnej nie są kodowane.
33
Kod formy literackiej – tekst nieliteracki (0), tekst literacki
(1); w ramach tekstów literackich dodatkowo kodujemy
gatunku: sztuka teatralna (d), listy (i), antologia (m),
przemówienia, homilie i kazania (s), nieznane (u).
Kodują te biblioteki, które uznają taki podział informacji za
istotny – nie każde zbiory wymagają takiego podziału.
34
Kod biografii: publikacja nie jest biografią (0), jest biografią
(1). Szczegółowe kodowanie obejmuje: brak informacji
biograficznych (@), autobiografia (a), biografia (b), biografia
zbiorowa (c), zawiera informacje biograficzne (d).
Za informacje biograficzne uznaje się wszelkie tego rodzaju
dane, także umieszczone na obwolutach, we wstępach
i innych fragmentach dokumentu. Również w tym przypadku
niektóre biblioteki nie kodują danych.
35-37
Kod języka tekstu – trzyliterowy symbol języka, w którym
napisany jest główny dokument, wg listy Biblioteki Kongresu
w Waszyngtonie. Można wygenerować słownik takich kodów
w systemie i wybierać z rozwijalnego menu.
38
Kod zmiany formy zapisu w stosunku do występującej w dokumencie: dane nietransliterowane (@), transliterowane (o).
39
Źródło opisu to jednoznakowy kod twórcy opisu pierwotnego,
czyli siglum biblioteki, która sporządziła rekord.
Niektóre biblioteki nie pobierają opisów z innych placówek,
przez co w tym polu zawsze będą miały własne siglum.
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
41
wcale niewykorzystywanych. Dodatkowo do kodów, numerów i klasyfikacji zaliczamy dwa pola z grupy 9XX, czyli 920 (ISBN z kreskami) oraz
980 (UKD w zapisie ciągłym, bez rozbicia na poszczególne symbole). Dodam jeszcze, że pola i podpola mogą być powtarzalne, czyli wystąpić dowolną ilość razy w jednym opisie (oznaczyłam je w tabeli symbolem P),
lub też niepowtarzalne, czyli pojawią się tylko raz (mają symbol NP).
Pole powtarzalne 020, pozbawione wskaźników, określa Międzynarodowy znormalizowany numer książki ISBN i posługuje się
dwoma podpolami. Podpole „x” dla właściwego numeru oraz podpole
„z” dla numeru błędnego, jaki niekiedy pojawia się w publikacjach
(np. z pominięciem jednej cyfry). Jeżeli mamy więcej niż jeden ISBN,
np. dla różnych opraw lub części, to wprowadzamy dla każdego odrębne pole 020.
Rys. 5. Numery, kody, klasyfikacje
Pole 040 jest polem niepowtarzalnym, na ogół generowanym automatycznie przez system. Określa instytucję, która sporządziła rekord.
Nie ma wskaźników, a podpole w nim używane to „a”.
Następne pole, wymagające ingerencji bibliotekarza, to niepowtarzalne 041, czyli język dokumentu, a także oryginału, streszczeń, abstraktów itp. Wprowadzamy je jeżeli publikacja jest tłumaczona z innego języka lub zawiera elementy w języku obcym.
42
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Rys. 6. Pole 020
Pole 041 wykorzystuje dwa wskaźniki. Pierwszy - wskaźnik przekładu o wartości 0 (dokument nie jest przekładem) lub 1 (dokument
jest przekładem). Wskaźnik drugi określa źródło stosowanych kodów
i zawsze jest to wartość oznaczająca listę kodów MARC (można ustawić
domyślnie, symbol jest różny zależnie od systemu ale zawsze ma postać wypełniacza, czyli spacji, @ itp.). Podpola jakie najczęściej się wykorzystuje w polu 041 (wszystkie powtarzalne) to: „a” (język tekstu), „b”
(streszczenie), „h” (język oryginału). Dla podpola „b” zamieszcza się dodatkowo uwagę w polu 546, zaś przy użyciu podpola „h” wskaźnik
pierwszy musi mieć wartość 1.
Rys. 7. Pole 041 i podpola
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
43
Podaje się tutaj 3-znakowy kod z listy zamieszczonej na stronie
WWW Biblioteki Kongresu. Na ogół system komputerowy pozwala na
stworzenie słownika, z którego tylko wybiera się odpowiedni element.
Pole niepowtarzalne 044 służy do kodowania kraju miejsca wydania, o ile w polu 260 podano więcej niż jedno miejsce. Brak tutaj
wskaźników, jest tylko powtarzalne podpole „a”.
Rys. 8. Podpole w polu 041
Ważnym polem powtarzalnym jest pole 080, kodujące symbole
UKD. O ile placówka korzysta z tej klasyfikacji, może zapisywać ją
w postaci rozdzielonych symbolów w polu 080, każdy symbol w osob-
Rys. 9. Słownik kodów pola 041
44
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
nym niepowtarzalnym podpolu „a”. Dla poddziałów wspólnych zarezerwowano powtarzalne podpole „x”. Można także zapisać symbol w całości w polu 980.
Wspomniane wcześniej pole powtarzalne 920 służy do ponownego
zapisu ISBN, z tym, że teraz z użyciem akronimu i kresek rozdzielających cyfry. Zapis z tego pola pojawi się na komputerowej karcie katalogowej. Analogicznie jak w polu 020, nie ma wskaźników, a podpola dla
numerów to: „a” dla prawidłowego i „x” dla formy błędnej.
Rys. 10. Pole 080
Kolejne niepowtarzalne pole 980 zawiera w podpolu „a” cały symbol
wraz z poddziałami wspólnymi. W tym przypadku także nie występują
wskaźniki.
Strefy formalnego opisu bibliograficznego a MARC 21
Po wprowadzeniu wstępnych danych przechodzimy do tworzenia
opisu bibliograficznego i łączenia go z hasłami kartotek wzorcowych poprzez określone indeksy. O ile w katalogowaniu tradycyjnym mieliśmy
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
45
do czynienia z poszczególnymi strefami opisu, o tyle w MARCu21 strefy
te są ujęte w określone pola i podpola. I tak, zgodnie z normami, mamy
następujące strefy:
- strefa tytułu i odpowiedzialności, obejmująca pole 245,
- strefa wydania, obejmująca pole 250,
- strefa adresu wydawniczego, obejmująca pole 260,
- strefa opisu fizycznego, obejmująca pole 300,
- strefa serii, obejmująca pole 400 lub 490 (do wyboru),
- strefa uwag, obejmująca pola 500-501, 504-505, 520-521, 546,
555 (najczęściej spotykane),
- strefa ISBN, obejmująca opisane wcześniej pole 920.
Wszystkie strefy (poza serią) kończą się kropką w ostatnim podpolu.
Na ogół znaki rozdzielające, zgodnie z zaleceniami normy, wprowadzamy
samodzielnie, choć w niektórych przypadkach może wyręczać nas system komputerowy.
Niepowtarzalne pole 245 to strefa tytułu i oznaczenia odpowiedzialności, zapisywana zgodnie z normami, z uwzględnieniem znaków przez nie określonych. Mamy tutaj dwa wskaźniki. Pierwszy
określa czy należy sporządzać dodatkową pozycję indeksową pod tytułem – jeśli tak to 0, jeśli nie to 1. W praktyce 1 używa się kiedy mamy w opisie pole 1XX (hasło główne), zaś 0, gdy tego pola nie ma.
Z kolei drugi wskaźnik określa liczbę znaków (takich jak cudzysłów,
rodzajniki w językach obcych itp.) pomijanych przy szeregowaniu
i przyjmuje wartość od 1 do 9. Dzięki temu tytuły szeregują się alfabetycznie w sposób prawidłowy wedle norm. Pole 245 musi pojawić
się w każdym opisie bibliograficznym.
Podpola używane w polu 245 to:
a - tytuł (niepowtarzalne),
b - ciąg dalszy tytułu (niepowtarzalne),
n - oznaczenie części (powtarzalne),
p - nazwa części (powtarzalne),
c - pozostałe elementy strefy tytułu i oznaczenia odpowiedzialności
(niepowtarzalne).
Gdyby w podpolu „c” znajdował się pseudonim, akronim, imię zakonne, odmienne od przyjętej w kartotece haseł wzorcowych nazwy autora, wówczas dodatkowo podajemy informację o tym w uwagach (pole
500). Obowiązuje zasada, że podajemy dane ze strony tytułowej, a cokol-
46
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Rys. 11. Pole 245
wiek pochodzi spoza niej, musi być ujęte w nawias kwadratowy. Podpola
„n” i „p” są przeznaczone dla dokumentów wielotomowych i podaje się
w nich numer części/tomu oraz tytuł, zgodnie z normą opisu bibliograficznego dla takich przypadków. Numer części/tomu podaje się zawsze
cyframi arabskimi, korzystając ze skrótu „cz.”, „t.”, „z.” itp.
Następne pole niepowtarzalne 250, bez wskaźników, określa strefę
wydania. Zawiera informacje dotyczące: oznaczenia wydania, oznaczenia odpowiedzialności dotyczącej wydania, dodatkowego oznaczenia wydania. Informacje te przejmuje się z opisywanej książki, zachowując następującą kolejność źródeł: główna strona tytułowa, inne preliminaria,
okładka, metryka książki. Informacje przejęte z innych źródeł ujmuje się
w nawiasy kwadratowe.
Podpola:
a - oznaczenie wydania (niepowtarzalne) zapisywane cyframi
arabskimi
b - ciąg dalszy strefy wydania (niepowtarzalne), czyli pierwsze
oznaczenie odpowiedzialności dotyczące wydania (dane o współtwórcach i instytucjach sprawczych właściwych tylko dla danego wydania).
Jeśli osób odpowiedzialnych jest nie więcej niż trzy, to dla każdej należy sporządzić hasła dodatkowe w polu 700.
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
47
Rys. 12. Pole 250
Niepowtarzalne pole 260 to strefa adresu wydawniczego. Zawiera, zapisane w zgodzie z normami opisu bibliograficznego, informacje
o miejscu wydania, wydawcy, roku wydania. Ewentualnie można także
podawać analogiczne dane dotyczące druku. Nie ma wskaźników.
Podpola:
a - miejsce wydania (powtarzalne)
b - nazwa wydawcy (powtarzalne)
c - data wydania (niepowtarzalne), w razie braku takiej daty należy
ustalić rok przybliżony, np. na podstawie bibliografii, lub przynajmniej
wiek i podać w nawiasie kwadratowym. Datę wydania podaje się zawsze cyframi arabskimi.
e - miejsce druku (niepowtarzalne), stosowane praktycznie wyłącznie w przypadku, kiedy nie jest znane miejsce wydania ani dystrybucji. Dane podaje się analogicznie jak dane dotyczące wydania. Nazwę
miejsca druku zapisuje się w nawiasach okrągłych razem z nazwą drukarni i datą druku (podpola „f” i „g”).
f - nazwa drukarni (niepowtarzalne)
g - data druku (niepowtarzalne)
48
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Rys. 13. Pole 260
Strefie opisu fizycznego odpowiada niepowtarzalne i bezwskaźnikowe pole 300, zawierające charakterystykę cech fizycznych książki.
Wszystkie podpola są niepowtarzalne.
Podpola:
a - określenie formy książki i/lub objętość podana zgodnie z normami.
b - oznaczenie ilustracji określane skrótem „il.” bez względu na
ich typ.
c - format podaje się zaokrąglając w górę do pełnego centymetra. Jeżeli mamy do czynienia z nietypowym wymiarem książki,
wówczas podajemy zarówno wysokość, jak i szerokość książki (np.
20x20 cm).
e - oznaczenie dokumentu towarzyszącego.
Następne pola powtarzalne 440 i 490 odpowiadają strefie serii.
Odnoszą się także do wydawnictw wielotomowych. Pole 440 jest formą
pobieraną z kartoteki haseł wzorcowych i służy do przeszukiwania bazy;
zapis nawy serii w polu 490 jest zamieszczany na karcie katalogowej.
Najczęściej stosuje się samo pole 440, jednak jeżeli pojawia się na książce inna wersja serii o różnych formach zapisu, wówczas używamy albo
pola 490, albo pola 8XX z hasłami dodatkowymi dla serii. W 490 zapisu-
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
49
Rys. 14. Pole 300
jemy wówczas serię w postaci zgodnej z normami opisu bibliograficznego, zaś w 490 lub 8XX zgodnej z indeksami w bazie.
Pole 440 ma tylko drugi wskaźnik – znaki pomijane przy szeregowaniu (oznaczane od 0 do 1). Pole 490 ma pierwszy wskaźnik, który mówi,
czy utworzono dodatkowe hasło w polu 8XX (jeżeli tak to 1, jeżeli nie to
0). Nie ma drugiego wskaźnika.
Podpola:
a - tytuł serii głównej i całości książki wielotomowej przejmowany
z kartoteki haseł wzorcowych. Jest niepowtarzalny dla pola 440 i przyjmuje brzmienie z kartoteki haseł wzorcowych czyli indeksu. Z kolei
powtarzalny w polu 490, gdzie uzyskuje postać zgodną z zapisem na
opracowywanym dokumencie.
n - oznaczenie części/podserii/sekcji (powtarzalne) zawiera numerację podserii (sekcji) lub tomu książki wielotomowej, przejęte z kartoteki haseł wzorcowych – występuje wyłącznie w polu 440.
p - nazwa części/podserii/sekcji (powtarzalne) obejmuje tytuł
podserii lub opisywanej części książki wielotomowej, korzystając
z rekordów kartoteki haseł wzorcowych – występuje tylko dla pola
440.
v - numeracja w obrębie serii/podserii/sekcji lub części książki
wielotomowej, podawana w postaci cyfr arabskich. Dla pola 440 niepowtarzalna, zaś dla 490 powtarzalna.
50
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Rys. 15. Pola 440 i 490
x - ISSN niepowtarzalny z łącznikiem (myślnikiem) i akronimem
(często generowane przez system automatycznie) dla pola 490 oraz powtarzalny bez akronimu i łącznika w polu 440.
Pola z grupy 5XX tworzą strefę uwag. Poszczególne pola w tej
grupie dzielą uwagi wedle ich rodzajów. Wszystkie pola z tej grupy
poza jednym, 555 (uwaga o indeksach), są powtarzalne. Większość
jest pozbawiona wskaźników. Mają je tylko dwa pola: 505 (uwaga
o zawartości) i 521 (uwaga o przeznaczeniu czytelniczym). W polu
505 pierwszy wskaźnik oznacza, że wprowadzono uwagę dotyczącą
pełnej zawartości (0), częściowej (2) lub nie koduje się takiej informacji (8). Można ustawić automatycznie 8 niezależnie od rodzaju wprowadzanej uwagi. Z kolei wskaźnik drugi mówi o tym, czy cała uwaga
mieści się w podpolu „a” (# lub inny wypełniacz), czy są dodatkowe
podpola (0). W polu 521 występuje tylko pierwszy wskaźnik w postaci – 8, czyli brak wyrażenia wprowadzającego uwagę, także możliwy
do automatycznego ustawienia.
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
51
Wszystkie pola z grupy 5XX, poza polami 521 i 546, stosują tylko podpole „a”, gdzie mieści się cała uwaga. Jeżeli chcemy zamieścić
dwie podobne uwagi, np. o bibliografii i dyskografii, wówczas dwukrotnie umieszczamy pole 504, a w każdym z nich w podpolu „a” piszemy uwagę.
Pola poszczególnych uwag:
500 - uwaga ogólna zawiera uwagę o charakterze innym niż przewidziany w pozostałych polach z grupy 5XX.
501 - uwaga dotycząca prac współwydanych. Obejmuje te z nich,
które nie mają tytułu wspólnego, a każda ma tytuł indywidualny, który
nie jest podany w polu 245 ani w 505 (nie dotyczy klocków introligatorskich). Dla wprowadzonych tu danych sporządza się także hasła dodatkowe w polach z grupy 7XX.
504 - uwaga dotycząca bibliografii załącznikowej występującej
w opisywanej książce lub dokumencie towarzyszącym, może (ale nie
musi) być podawana wraz ze stronami, na których się znajduje.
505 - uwaga dotycząca zawartości książki informuje o zawartości
dokumentu, m.in. o pracach współwydanych pod wspólnym tytułem.
Dodatkowo należy sporządzić hasła w polach 7XX (osobowe lub tytułowe) dla poszczególnych prac. Podpola
a - uwaga dotycząca zawartości książki (niepowtarzalne) obejmuje
tytuły oraz dodatki do tytułu prac współwydanych.
Rys. 16. Pole 504
52
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
g - informacje różne (powtarzalne) zawiera zwykle oznaczenie części, gdy wartość drugiego wskaźnika wynosi 0.
t - tytuł (powtarzalne) pracy współwydanej lub części książki wielotomowej, gdy wartość drugiego wskaźnika wynosi 0.
r - oznaczenie odpowiedzialności (powtarzalne) dla pracy współwydanej lub książki wielotomowej, gdy wartość drugiego wskaźnika
wynosi 0.
521 - uwaga dotycząca przeznaczenia czytelniczego zawiera przejęte z książki, istotne dla danej placówki informacje o jej przeznaczeniu
dla określonych użytkowników.
546 - uwaga dotycząca języka uzupełnia dane o języku i piśmie
tekstu, streszczeniach obcojęzycznych oraz języku oryginału dokumentu; powiązna z polami 008 i 041. Informację o transliteracji umieszcza
się tylko w polu 008/38. Podpola
a - uwaga dotycząca języka (niepowtarzalne)
b - uwaga dotycząca pisma (powatarzalne) podawana tylko kiedy
Rys. 17. Pole 546
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
53
tekst dokumentu wyrażony jest w innym alfabecie niż tytuł właściwy,
lub gdy dany język posługuje się dwoma alfabetami.
555 - uwaga dotycząca indeksów, zawiera informacje o zamieszczonych w publikacji indeksach i skorowidzach.
Hasła kontrolowane kartotekami haseł wzorcowych
Oprócz pól będących odpowiednikami elementów stref opisu bibliograficznego, mamy także pola kontrolujące indeksy wyszukiwawcze.
Dzięki nim czytelnik jest w stanie odnaleźć poszukiwane dokumenty.
Z tego też względu mają one kluczowe znaczenie dla poprawności opisu i wymagają kontroli oraz ujednolicenia w postaci kartotek haseł
wzorcowych. Podstawowe grupy pól tego rodzaju to:
- hasło główne 100 (osobowe), 110 (ciało zbiorowe), 111 (nazwa
imprezy, np. konferencji), 130 (tytuł ujednolicony),
- hasło tytułu 240 (ujednoliconego), 246 (wariantu: grzbietowego,
okładkowego, równoległego itp.),
- hasła przedmiotowe 600 (osobowe), 610 (ciało zbiorowe), 611
(nazwa imprezy), 630 (tytuł ujednolicony), 650 (ogólne), 651 (geograficzne),
- hasła dodatkowe 700 (osobowe), 710 (ciało zbiorowe), 711 (nazwa imprezy), 730 (tytuł ujednolicony),
- hasła dodatkowe dla serii lub dokumentów wieloczęściowych
800 (osobowe), 810 (ciało zbiorowe), 811 (nazwa imprezy), 830 (tytuł
ujednolicony).
Powiązanie bazy bibliograficznej z bazą haseł wzorcowych, które
stają się punktami dostępu do rekordów bibliograficznych i pozwalają
stosować w nich różnorodne strategie wyszukiwawcze, można przedstawić graficznie (zob. rys. 18).
Komputerowa baza biblioteczna składa się z dwóch podbaz – opisów bibliograficznych oraz haseł wzorcowych, które łączą się ze sobą.
Połączenie pomiędzy rekordem bibliograficznym a kartoteką haseł
wzorcowych następuje w tzw. punktach dostępu. Należą do nich cztery
grupy pól z etykietami:
1XX
4XX
6XX
7XX
8XX
(hasła główne)
(seria i książka wielotomowa)
(hasła przedmiotowe)
(hasła dodatkowe)
(hasła dodatkowe serii)
54
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Rys. 18. Hasła a baza
Rys. 19. Hasła formalne i rzeczowe
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
55
Poniżej dla przykładu fragment kartoteki haseł wzorcowych i pojedynczy rekord dla hasła „Podręczniki szkolne”. Pobrane hasło pojawia się
w opisie jako pole 655.
Dane przejęte do konkretnych opisów bibliograficznych z wymienionych pól są indeksowane, co pozwala w razie potrzeby nanosić globalne
poprawki. Przykładowo poprzez pole 100 zostało wprowadzone formalne
hasło wzorcowe dla autora publikacji; po pewnym czasie zostalo ono zmodyfikowane o nowe podpola, a wszystkie zapisane w nim zmiany zostały
skopiowane do każdego z rekordów bibliograficznych, w których to hasło
Rys. 20. Hasła wzorcowe ogólne - indeks
zostało użyte. Dodatkowo dużym plusem kartotek haseł wzorcowych jest
ujednolicony zapis tych haseł, dzięki czemu nie mamy kilkunastu nazw
instytucji sprawczych, odnoszących się do jednego podmiotu. Wystarczy
wówczas przyjąć jedną formę nazwy jako hasło, pozostałe zaś odrzucić,
czyli opatrzyć odsyłaczem „nie używa się”. Takie odsyłacze są w pełni wyszukiwane i osoba wpisująca odrzuconą nazwę zostanie automatycznie
przekierowana do prawidłowo brzmiącej nomenklatury.
56
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Hasło główne
Wszystkie pola z grupy 1XX są polami niepowtarzalnymi i mają tylko pierwszy wskaźnik. Pierwsze z nich, pole 100, w drugim wskaźniku
informuje, czy nazwa zaczyna się od nazwiska (1), czy od imienia (0). Pole zawiera nazwę osobową jedynego autora książki albo autora uznanego
za głównego i wyróżnionego w książce, ewentualnie nazwę pierwszego
autora z trzech równorzędnie wymienionych. Prace współwydane bez
wspólnego tytułu mają w polu 100 autora wymienionego jako pierwszego w polu 245. Dla pozostałych autorów i innych odpowiedzialnych tworzy się hasła dodatkowe w polu 700. Hasło autorskie ma postać ustaloną w kartotece haseł wzorcowych – można korzystać z kartoteki Biblioteki Narodowej lub NUKAT, można także stworzyć własną.
Podpola:
a - nazwa osobowa (niepowtarzalne)
b - numeracja, np. dla władców i papieży (niepowtarzalne)
Rys. 21. Pole 100.
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
57
d - daty biograficzne (niepowtarzalne)
c - dopowiedzenie inne niż daty biograficzne, np. dziedzina działalności (powtarzalne)
Pole 110 przez wskaźniki koduje informację, czy zaczyna się od
nazwy geograficznej (1), czy w naturalnej kolejności składników (2).
Wartość 2 jest stosowana dla nazw organów administracji państwowej
i samorządowej. Pole zawiera nazwę ciała zbiorowego, która występuje
wówczas, kiedy opracowujemy oficjalny dokument o charakterze administracyjnym lub informacyjnym, dotyczący działalności instytucji,
a brak informacji nt. autorów bądź innych osób odpowiedzialnych za
opracowanie dokumentu. Można powiedzieć, że instytucja staje się autorem. Jeżeli jest więcej niż jedna instytucja sprawcza, wtedy w polu
110 umieszczamy ciało zbiorowe wyróżnione w publikacji lub pierwsze
z trzech wymienionych. Jeżeli na dokumencie podane są więcej niż trzy
instytucje, rekord będzie pozbawiony pola hasła głównego, a nazwy ciał
zbiorowych należy umieścić w hasłach dodatkowych w polu 710. Hasło
korporatywne przejmuje się z kartoteki haseł wzorcowych.
Podpola:
a - nazwa ciała zbiorowego lub nazwa geograficzna jako pierwszy
element (niepowtarzalne)
b - nazwa jednostki podrzędnej (powtarzalne)
n - numer imprezy (powtarzalne)
d - data imprezy (powtarzalne)
c - miejsce imprezy (niepowtarzalne)
Pole 111 ma identyczny wskaźnik jak pole 110. Drugi wskaźnik odnosi się do nazw imprez organizowanych przez organy administracyjne.
W tym polu umieszczamy nazwę imprezy. Jest ono rzadko używane, zawiera na ogół nazwę ciała zbiorowego, a następnie nazwę organizowanej przez
nie imprezy (konferencji itp.). Wykorzystuje się je przy opracowaniu materiałów pokonferencyjnych bez podanego autora czy redaktora, jednak wiele
bibliotek nie stosuje tego indeksu. Na ogół jednak używa się pola 110 z nazwą instytucji, a następnie imprezy. Hasło korporatywne zawierające nazwę
imprezy przejmuje się z kartoteki haseł wzorcowych.
Podpola:
a - nazwa imprezy (niepowtarzalne)
n - numer imprezy (powtarzalne)
58
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
d - data imprezy (niepowtarzalne)
c - miejsce imprezy (niepowtarzalne)
e - nazwa jednostki podrzędnej (powtarzalne)
W polu 130 jako wskaźnik pierwszy podaje się liczbę znaków (0-9)
pomijanych przy szeregowaniu. Jest to tytuł ujednolicony, najczęściej
stosowany do opracowania Biblii i ksiąg świętych innych wyznań,
a także ksiąg liturgicznych oraz anonimów starożytnych i średniowiecznych, często publikowanych w różnych przekładach i pod różnymi
tytułami. Pole nie występuje w rekordach zawierających inne pola
z grupy 1XX. Dokładne odwzorowanie brzmienia tytułu wg strony tytułowej podaje się wtedy w polu 240, a tytuł ujednolicony przejmuje się
w formie ustalonej w kartotece haseł wzorcowych.
Podpola (wszystkie niepowtarzalne):
a – tytuł ujednolicony
l – język dzieła
n – oznaczenie części dzieła
p – nazwa części dzieła
s – wersja lub wydanie
Dodatkowe hasła tytułowe
Niepowtarzalne pole 240 określa tytuł ujednolicony jednego dzieła
autorskiego. Pole może wystąpić tylko wtedy, kiedy w rekordzie jest pole
100, 110 albo 111. Zapis tytułu ze strony tytułowej podaje się w polu 245,
a jego ujednoliconą wersję przejmuje się z kartoteki haseł wzorcowych.
Dotyczy to dzieł wielokrotnie wydawanych pod różnymi tytułami lub zmieniających brzmienie i kolejność zapisu podtytułów w kolejnych edycjach.
Pierwszy wskaźnik odpowiada za wyświetlenie pola na monitorze użytkownik; przy wartości 0 pole jest niewidoczne. Drugi wskaźnik określa liczbę
znaków pomijanych przy szeregowaniu, czyli 0-9.
Podpola:
a - tytuł ujednolicony (niepowtarzalne)
n - oznaczenie części (powtarzalne)
p - nazwa części (powtarzalne)
l - język tekstu (niepowtarzalne)
k - sformalizowane określenie (powtarzalne)
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
59
s - wersja (niepowtarzalne)
f - rok wydania (niepowtarzalne)
Pole 246 jest powtarzalne i obejmuje wariant tytułu, stosowany do
zapisu wszelkich odmian tytułu właściwego, zarówno występujących
w książce, jak i poza nią; na końcu pola nie stawia się kropki. Pole obsługują dwa wskaźniki, z których pierwszy przyjmuje wartości: 1 (sporządza się uwagę i indeksuje tytuł), 2 (sporządza się uwagę ale się nie
indeksuje), 3 (brak uwagi ale tytuł indeksowany) oraz 4 (brak uwagi i indeksowania). Drugi wskaźnik określa rodzaj tytułu: wypełniacz (nieokreślony), 0 (część tytułu lub tytuł części), 1 (równoległy), 2 (indywidualny), 3 (inny), 4 (okładkowy), 5 (z obcojęzycznej strony tytułowej), 6 (nagłówkowy), 7 (z żywej paginy), 8 (grzbietowy).
Podpola:
a - tytuł (niepowtarzalne) odmienny od podanego w polu 245.
b - ciąg dalszy tytułu (niepowtarzalne) jeżeli tytuł w polu 245 jest
niejednoznaczny.
n - numer części (powtarzalne) - jak w 245
p - nazwa części (powtarzalne) - jak w 245
i - uwaga poprzedzająca tytuł (niepowtarzalne) stosowana kiedy
w drugim wskaźniku wybrano „#” (albo inny wypełniacz).
Hasła przedmiotowe
Hasła przedmiotowe z jakimi najczęściej się spotka bibliotekarz to
hasła osobowe (pole 600), korporatywne lub ciał zbiorowych (pole 610),
hasła imprez (pole 611), hasło tytułu ujednoliconego (pole 630), hasło
ogólne (pole 650), hasło geograficzne (pole 651), hasło formalne (pole
655) oraz hasło lokalne, właściwe tylko dla bibliotek stosujących różne
uzupełnienia przedmiotowej klasyfikacji treści niezgodnie z metodyką
istniejących haseł przedmiotowych (pole 990).
Wszystkie pola z grupy 6XX nie mają pierwszego wskaźnika, natomiast drugi służy do określenia języka haseł przedmiotowych z jakiego
się korzysta. I tak dla KABY jest to „#”, dla JHP BN „9” (tylko sama
Biblioteka Narodowa ma obecnie symbol „4” a docelowo „7”, ponieważ
jest twórcą tej klasyfikacji a nie tylko użytkownikiem), dla MESHa „2”.
Pozostałe symbole określają klasyfikacje nie stosowane w polskich bibliotekach.
60
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Wszystkie hasła poza odpowiednimi polami do zapisywania tematu, mają zestaw pól przeznaczonych dla określników i tak w każdym
polu 6XX są określniki:
x – rzeczowy
z – geograficzny
y – chronologiczny
v – formalny.
Należy jednak pamiętać, że jeżeli ktoś stosuje Język Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej, to od początku 2009 roku, następuje
stopniowa likwidacja określników formalnych i przekształcanie ich
w tematy formalne.
Pole 600, hasło osobowe, składa się z następujących podpól:
a – nazwa osobowa
b – numeracja związana z nazwą
c – dopowiedzenie związane z nazwą
d – daty biograficzne
t – tytuł dzieła
n – numer części dzieła
p – tytuł części dzieła
l – język tekstu dzieła
Pole 610, nazwa ciała zbiorowego, zapisuje się w podpolach:
a – nazwa ciała zbiorowego
b – jednostka podrzędna
c – miejsce imprezy
d – data imprezy
l – język dzieła
t – tytuł dzieła
n – numer części dzieła
p – tytuł części dzieła
Pole 611, nazwa imprezy, obejmuje podpola:
a – nazwa imprezy
c – miejsce imprezy
d – data imprezy
e – jednostka podrzędna
l – język dzieła
t – tytuł dzieła
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
61
n – numer części dzieła
p – tytuł części dzieła
Pole 630, tytuł ujednolicony, zawiera podpola:
a – tytuł ujednolicony
l – język dzieła
t – tytuł dzieła
n – numer części dzieła
p – tytuł części dzieła
Pole 650, nazwa ogólna, pospolita lub jednostkowa, obejmuje podpole:
a – nazwa ogólna lub jednostkowa
Pole 651, nazwa geograficzna, składa się z podpola:
a – nazwa geograficzna
Pole 655, formalne, ma jedno podpole:
a – określenie rodzaju lub formy dokument
Hasła dodatkowe
Najczęściej mamy tu do czynienia z polami 700 i 710. Pola z grupy
7XX zapisujemy podobnie jak ich odpowiedniki z grupy 1XX, z tą róż-
Rys. 22. Hasła przedmiotowe - pole 650
62
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
nicą, że hasła dodatkowe to pola powtarzalne. Drugi wskaźnik we
wszystkich tych polach mówi, czy jest to hasło dla pracy współwydanej, czyli czy oprócz nazwy autora zawiera też tytuł. Jeżeli tak to
wskaźnik ma wartość 2 lub jest niekodowany i wtedy używa się „#” lub
innego wypełniacza.
Rys. 5. Hasła przedmiotowe - pole 655
Pole 700 w pierwszym wskaźniku koduje informację, czy hasło zaczyna się od nazwiska (1), czy od imienia (2). Wartość 2 jest stosowana
dla władców, świętych i duchownych. Pole służy podaniu nazwy osobowej nie ujętej w polu 100, zawiera nazwy autorów i współtwórców
książki wymienionych w polach: 245, 250, 490, 5XX. Pole 700 może
też zawierać tytuł pracy współwydanej lub zawartej w opisywanej
książce. W tym polu określa się także rodzaj współpracy danej osoby
w publikacji. Hasło osobowe przejmuje się z kartoteki haseł wzorcowych.
Podpola:
a - nazwa osobowa (niepowtarzalne) jak w polu 100
b - numeracja (niepowtarzalne) jak w polu 100
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
63
d - daty biograficzne (niepowtarzalne) jak w polu 100
c - dopowiedzenie inne niż daty biograficzne (powtarzalne) jak
w polu 100
e - określenie rodzaju współpracy (niepowtarzalne) nie stosuje się
określenia dla współautora.
t - tytuł ujednolicony/tytuł (niepowtarzalne) jak w polu 240
n - oznaczenie części (powtarzalne) jak w polu 240
p - nazwa części (powtarzalne) jak w polu 240
k - sformalizowane określenie (powtarzalne) jak w polu 240
l - język tekstu (niepowtarzalne) jak w polu 240
s - wersja (niepowtarzalne) jak w polu 240
f - rok wydania (niepowtarzalne) jak w polu 240
Pole 710 w pierwszym wskaźniku koduje informację, czy zaczyna
się od nazwy geograficznej (1), czy w naturalnej kolejności składników.
(2). Wartość 2 jest stosowana dla nazw organów administracji pań-
Rys. 24. Hasło dodatkowe - pole 700
64
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
stwowej i samorządowej. Pole zawiera nazwy wszystkich ciał zbiorowych i imprez wymienionych w polach: 245, 250, 490, 5XX oraz
w miarę potrzeby wymienionych w polu 260 (ale nie w polach 610 ani
810). Pole 710 może zawierać ponadto tytuł pracy związanej, współwydanej, zawartej w opisywanym dokumencie. Hasło przejmuje się z kartoteki haseł wzorcowych.
Podpola:
a - nazwa ciała zbiorowego lub nazwa geograficzna jako pierwszy
element (niepowtarzalne) jak w polu 110
b - nazwa jednostki podrzędnej (powtarzalne) jak w polu 110
n - numer imprezy (powtarzalne) jak w polu 110
d - data imprezy (powtarzalne) jak w polu 110
c - miejsce imprezy (niepowtarzalne) jak w polu 110
t - tytuł ujednolicony/tytuł (niepowtarzalne) jak w polu 240
n - oznaczenie części (powtarzalnie) jak w polu 240
p - nazwa części (powtarzalne) jak w polu 240
k - sformalizowane określenie (powtarzalne) jak w polu 240
l - język tekstu (niepowtarzalne) jak w polu 240
s - wersja (niepowtarzalne) jak w polu 240
f - rok wydania (niepowtarzalne) jak w polu 240
Pole 711 ma identyczny wskaźnik jak pole 710. Wskaźnik 2 odnosi
się do nazwy imprezy wymienionej w polach: 245, 5XX (ale nie w polach 611 ani 811). Może też zawierać tytuł pracy związanej, współwydanej, zawartej w opisywanym dokumencie. Hasło to przejmuje się
z kartoteki haseł wzorcowych.
Podpola:
a - nazwa imprezy (niepowtarzalne) jak w polu 111
n - numer imprezy (powtarzalne) jak w polu 111
d - data imprezy (niepowtarzalne) jak w polu 111
c - miejsce imprezy (niepowtarzalne) jak w polu 111
e - nazwa jednostki podrzędnej (powtarzalne) jak w polu 111
t - tytuł ujednolicony/tytuł (niepowtarzalne) jak w polu 240
n - oznaczenie części (powtarzalne) jak w polu 240
p - nazwa części (powtarzalne) jak w polu 240
k - sformalizowane określenie (powtarzalne) jak w polu 240
l - język tekstu (niepowtarzalne) jak w polu 240
s - wersja (niepowtarzalne) jak w polu 240
f - rok wydania (niepowtarzalne) jak w polu 240
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
65
W polu 730 jako wskaźnik pierwszy podaje się liczbę znaków (0-9)
pomijanych przy szeregowaniu. W tym polu zapisujemy tytuł ujednolicony, dotyczący przede wszystkim Biblii, innej księgi świętej, księgi liturgicznej, anonimu klasycznego - związanych z opisywaną książką
Może ono zawierać tytuł ujednolicony innego dzieła opisywanego pod
tytułem, wymienionego w polu 5XX lub jako druga pozycja w polu 245.
Hasło przejmuje się z kartoteki haseł wzorcowych.
Podpola:
a - tytuł ujednolicony (niepowtarzalne) jak w polu 130
n - oznaczenie części (powtarzalne) jak w polu 130
p - nazwa części (powtarzalne) jak w polu 130
k - sformalizowane określenie (niepowtarzalne) jak w polu 130
l - język tekstu (niepowtarzalne)
s - wersja (niepowtarzalne)
f - rok wydania (niepowtarzalne)
W polu 740, rzadko występującym, jako wskaźnik pierwszy podaje
się liczbę znaków (0-9) pomijanych przy szeregowaniu. Jest to tytuł dokumentu współwydanego, zawartego w opisywanej książce bądź z nim
związanego.
Podpola powtarzalne poza „a”:
a – tytuł
n - numer części
p - nazwa części
Hasła dodatkowe dla serii lub książki wielotomowej
Pole 800 ma w pierwszym wskaźniku wartość 0 (gdy zaczyna się
od imienia) lub 1 (gdy początkiem jest nazwisko). Brak w nim drugiego
wskaźnika. Pola 810 i 811 mają w pierwszym wskaźniku informację
czy nazwa zaczyna się w naturalnej kolejności składników (2), czy od
nazwy geograficznej (1), a wskaźnik drugi w nich nie występuje. Z kolei
pole 830 nie ma pierwszego wskaźnika, natomiast drugi określa liczbę
znaków pomijanych przy szeregowaniu (0-9)
Pole 800 zawiera informacje o całości książki wielotomowej opisywanej pod hasłem autorskim, przejęte z kartoteki haseł wzorcowych.
Pola tego używa się, jeżeli w rekordzie występuje pole 490 lub uwaga
66
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
w polu 500, zawierające informacje o tej publikacji w formie nie wyszukiwawczej. Hasło to tworzy się dla głównego lub pierwszego autora pozycji wielotomowej.
Podpola:
a - nazwa osobowa (niepowtarzalne) jak w polu 100
b - numeracja (niepowtarzalne) jak w polu 100
d - daty biograficzne (niepowtarzalne) jak w polu 100
c - dopowiedzenie inne niż daty biograficzne (powtarzalne) jak
w polu 100
t - tytuł ujednolicony/tytuł (niepowtarzalne) całości książki wielotomowej
n - oznaczenie części (powtarzalne) książki wielotomowej, jeżeli ma
budowę hierarchiczną. Numer podaje się cyframi arabskimi
p - nazwa części (powtarzalne) tytuł części książki wielotomowej,
o ile taki występuje
k- sformalizowane określenie (powtarzalne)
l - język tekstu (niepowtarzalne)
s - wersja (niepowtarzalne)
f - rok wydania (niepowtarzalne)
v - oznaczenie tomu (niepowtarzalne) podaje się cyframi arabskimi
Z kolei pole 810 zawiera dane książki wielotomowej opisywanej
pod hasłem korporatywnym, przejęte z kartoteki haseł wzorcowych.
Używane, jeżeli w rekordzie występuje pole 490 lub uwaga w polu 500,
zawierające informacje nie wyszukiwawcze.
Podpola:
a - nazwa ciała zbiorowego lub nazwa geograficzna jako pierwszy
element (niepowtarzalne) jak w polu 110
b - nazwa jednostki podrzędnej (powtarzalne) jak w polu 110
n - numer imprezy (powtarzalne) jak w polu 110
d - data imprezy (powtarzalne) jak w polu 110
c - miejsce imprezy (niepowtarzalne) jak w polu 110
t - tytuł ujednolicony/tytuł (niepowtarzalne) całości książki wielotomowej.
n - oznaczenie części (powtarzalne) książki wielotomowej, jeśli ma
budowę hierarchiczną. Numer podaje się cyframi arabskimi.
p - nazwa części (powtarzalne) - tytuł części książki wielotomowej,
jeżeli ma budowę hierarchiczną.
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
67
k - sformalizowane określenie (powtarzalne)
l - język tekstu (niepowtarzalne)
s - wersja (niepowtarzalne)
f - rok wydania (niepowtarzalne)
v - oznaczenie tomu (niepowtarzalne) zapisane cyframi arabskimi
Pole 811 zawiera dane książki wielotomowej opisywanej pod hasłem korporatywnym – nazwa imprezy, przejęte z kartoteki haseł wzorcowych. Używane, kiedy występuje pole 490 lub uwaga w polu 500,
zawierające informacje niewyszukiwawcze. Jeżeli impreza jest opisana
pod nazwą ciała zbiorowego, to korzystamy z pola 810.
Podpola:
a - nazwa imprezy (niepowtarzalne) jak w polu 111
n - numer imprezy (niepowtarzalne) jak w polu 111
d - data imprezy (niepowtarzalne) jak w polu 111
c - miejsce imprezy (niepowtarzalne) jak w polu 111
e - nazwa jednostki podrzędnej (powtarzalne) jak w polu 111
t - tytuł ujednolicony/tytuł (niepowtarzalne) całości książki wielotomowej.
n - oznaczenie części (powtarzalne) książki wielotomowej,
jeśli ma budowę hierarchiczną. Numer zapisuje się cyframi
arabskimi.
p - nazwa części (powtarzalne) książki wielotomowej, jeżeli ma budowę hierarchiczną.
f - rok wydania (niepowtarzalne)
v - oznaczenie tomu (niepowtarzalne) w obrębie całości wydania
wielotomowego, podany cyframi arabskimi.
Pole 830 zawiera tytuł ujednolicony lub tytuł serii lub całości
książki wielotomowej opisywanej pod tytułem, przejęte z kartoteki haseł wzorcowych. Dopisuje się ISSN i numer tomu cyfrą arabską. Pole
używane, kiedy w 490 lub 500 są niewyszukiwawcze dane o serii.
Podpola:
a - tytuł ujednolicony/tytuł (niepowtarzalne) serii lub książki wielotomowej z kartoteki haseł wzorcowych.
n - oznaczenie części/podserii/sekcji (powtarzalne) przejęte z kartoteki haseł wzorcowych. Numer podajemy cyfrą arabską.
68
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Rys. 25. Pole 856
Rys. 26. Pole 999
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
69
p - nazwa części/podserii/sekcji (powtarzalne) przejęta z kartoteki
haseł wzorcowych.
k - sformalizowane określenie (niepowtarzalne)
l - język tekstu (niepowtarzalne)
s - wersja (niepowtarzalne)
x - ISSN (niepowtarzalne) z łącznikami (myślnikami), z akronimem, niekiedy generowanym przez system.
f - rok wydania (niepowtarzalne)
v - oznaczenie tomu (niepowtarzalne) w obrębie serii (podserii,
sekcji) lub numer tomu wydania wielotomowego, zapisywane cyframi
arabskimi.
Format MARC obsługuje także pole 856, czyli informacje o lokalizacji elektronicznej opisywanego w rekordzie bibliograficznym dokumentu.
Jest stosowane dla określenia lokalizacji elektronicznej wersji opisywanej książki lub lokalizacji powszechnie dostępnego dokumentu elektronicznego, powiązanego z tą książką. Dane zawarte w polu służą do przesyłania plików lub korzystania z katalogów bibliotecznych.
Pole 999, nieistotne z punktu widzenia użytkowników bibliotek rejestruje informacje na temat aktywności bibliotekarzy/operatorów
w obrębie danej biblioteki. Umożliwia prześledzenie ”historii” rekordu
zarówno pod kątem jego kolejnych modyfikacji, jak i osób współtworzących opis.
Przydatne może być także graficzne porównanie tradycyjnej
karty katalogowej z obecnie funkcjonującym opisem w formacie
MARC 21. Rys. 27 ukazuje rekord w postaci tradycyjnej karty katalogowej, rys. 28 zaś odkrywa ten sam rekord w postaci formatu
MARC 21.
Znajomość określonych grup pól i ich wzajemnych korelacji ułatwia postrzeganie formatu jako całości relacji między różnymi poziomami danych bibliograficznych.
W praktyce każdy system biblioteczno-informacyjny ma własną
specyfikę, stąd operacje możliwe w jednym, są nie do wykonania w innym, mimo zgodności z zasadami formatu MARC 21. Ta specyfika
wpływa na różnice w zapisie danych, nieraz nawet nieprawidłowym ze
względów formalnych.
70
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Szczegółowe informacje na temat poszczególnych pól, także tych
ukrytych generowych przez system, omawia załączona literatura
przedmiotu.
Rys. 27. Karta katalogowa
Rys. 28. Opis w formacie MARC 21
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
71
Bibliografia
Adaptacja formatu USMARC do polskich zasad katalogowania: opis bibliograficzny
i zasady wyboru haseł. (2001), Oprac. A. Janowska. Warszawa.
Bartoszewicz-Fabiańska B. (2007), Baza katalogowa w formacie MARC 21 w programie MAK dla bibliotek publicznych. W: Praktyczne aspekty automatyzacji
bibliotek publicznych : materiały z VII ogólnopolskiej konferencji pt. „Automatyzacja bibliotek publicznych” Warszawa, 22-24 listopada 2006 r. Warszawa,
s. 168-174.
Format MARC21 rekordu bibliograficznego dla książki [online]. (2005) [dostęp
2010-06-28]. Wersja ze zmianami redakcyjnymi Marii Lenartowicz, grudzień
2005. Dostępny w World Wide Web: http://www.nukat.edu.pl/nukat/book/
aneks_bib-070202b.pdf.
Hopkinson A. (1993), Zastosowanie formatów standardowych w systemach bibliograficznych. Czy MARC się przeżył? W: Automatyzacja bibliotek : wybór materiałów z konferencji „Automatyzacja bibliotek”, Wrocław, 11-13 grudnia 1992.
Wrocław, s. 27-40.
Janowska M. (2002), Format MARC 21 w systemach biblioteczno-informacyjnych.
W: Działalność resortowego systemu informacji naukowej w dobie społeczeństwa informacyjnego : materiały z II Forum Naukowej Informacji Wojskowej,
20-21 listopada 2001. Warszawa, s. 9-20.
Murasik P. (1988), Uniwersalny format wymiany danych bibliograficznych. „Zagadnienia Informacji Naukowej”, nr 2, s. 165-186.
Opis książki w formacie MARC 21: zasady tworzenia rekordu bibliograficznego i rekordu egzemplarza w systemie INNOPAC w Bibliotece Narodowej. (2002), Oprac. Z. Byczkowska. Warszawa.
Paluszkiewicz A. (1996), Formaty MARC : początki i ewolucja. W: Komputeryzacja
bibliotek naukowych w kontekście standardów oprogramowania bibliotecznego: materiały z konferencji ogólnopolskiej – Gdańsk 9-10 maja 1994 r. Red.
nauk. Jurand Bogdan Czermiński. Gdańsk, s. 148-153.
Paluszkiewicz A. (1997), Struktura danych bibliograficznych w zintegrowanych systemach bibliotecznych. Warszawa.
72
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
A. Kyzioł
Format MARC 21 for a book – step by step
Summary
This article is an introduction to MARC21 for books and how it works in
a libraries automation system (using system PROLIB). It explains what the MARC
standards are and how those standards tie in with our cataloging rules to help
catalogers create data that will function effectively in a library catalog.
MARC 21 is based on the standard Z39.2, which allows users of different
software products to communicate with each other and to exchange data. MARC 21
was designed to redefine the original MARC record format for the 21st century and to
make it more accessible to the international community. MARC 21 has got formats for
the following five types of data: Bibliographic Format, Authority Format, Holdings
Format, Community Format, and Classification Data Format. MARC 21 will be on
those areas commonly used in cataloging for schools and small public libraries, i.e.
books and audiovisual materials.
Each bibliographic record is divided logically into fields. There is a field for the
author, a field for title information, and so on. These fields are subdivided into one or
more subfields. As previously noted, the textual names of the fields are too lengthy to
be reproduced within each MARC record. Instead that are represented by 3-digit tags.
Each field is associated with a 3-digit number called a tag. The tag identifies the
field - the kind of data - that follows. Even though a printout or screen display may
show the tag immediately followed by indicators (making it appear to be a 4-5-digit
number), the tag is always the first 3 digits.
This article explains and illustrates correct MARC coding for indexed fields used
for searching in a catalog to find a description of a resource, display fields used for
choosing between resources have found in a catalog, coded fields used by the catalog
to customize searches and displays and number fields used for searching in a catalog
and for duplicate record detection.
At the conclusion of this article, users should be able to read the MARC record,
talk MARC, understand how errors in MARC coding affect the library catalog, and
correctly explain the following, and many other, mysteries of the catalog.
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
73
URSZULA IWAŃSKA
IRENA NOWAK
Biblioteka Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego
DYLEMATY OPRACOWANIA ZBIORÓW KARTOGRAFICZNYCH
– NA PRZYKŁADZIE BIBLIOTEKI
WYDZIAŁU NAUK O ZIEMI UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO
Wprowadzenie
Duża różnorodność zbiorów kartograficznych, ich specyfika stanowi
wielkie wyzwanie dla katalogujących bibliotekarzy. Literatura przedmiotu
za dokument kartograficzny przyjmuje każdy materiał prezentujący całość lub część Ziemi lub innego ciała niebieskiego (Dudzicka., Gazicka
i Grzybowska, 2007, s. 6). Według kartografów są to wszelkie dokumenty
wykorzystywane do uzyskania informacji o odległościach, kierunkach
i wielkościach obszarów, o danych przestrzennych oraz jako pomoc w odkrywaniu i rozumieniu rozmieszczenia zjawisk i relacji przestrzennych
(Kraak i Ormeling, 1998, s.11).
Dokumentami kartograficznymi są więc: atlasy, różnego rodzaju
mapy, zdjęcia lotnicze i satelitarne, przekroje, globusy itp. Charakterystyczną cechą tych dokumentów jest to, że występują one często jako dokumenty wieloczęściowe lub wieloarkuszowe. W związku z tym
ilość różnych jednostek opisu jest znacznie większa niż w przypadku
opracowywania zbiorów innego typu. Jednostką opisu może być: dokument jednoczęściowy (np. pojedynczy arkusz samoistnych map,
plan miasta itp.), praca współwydana (np. atlas współwydany, dwie
lub więcej map równorzędnych wydanych na jednym arkuszu), jedna
część dokumentu wieloczęściowego oraz dokument wieloczęściowy.
Ze względu na swój charakter, opracowanie zbiorów kartograficznych stanowi duży problem dla katalogujących, którzy chcą zapewnić precyzyjną i aktualną informację dla coraz bardziej wymagającego czytelnika. Z informacji uzyskanych w trakcie rozmów z pracownikami różnych bibliotek wynika, że często opracowywaniem zasobów
kartograficznych zajmują się specjaliści dziedzinowi (pracownicy od-
74
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
działów specjalnych), a nie bibliotekarze z oddziałów opracowania1.
W związku z tym, że wiedza fachowa katalogujących jest czasem niewystarczająca, bardzo ważną kwestią jest, aby zasady opracowania dokumentów kartograficznych były nie tylko precyzyjnie i ściśle określone, ale ponadto opatrzone licznymi komentarzami wyjaśniającymi terminy dziedzinowe. Trudno pogodzić wytyczne polskiej normy i instrukcji opisu dokumentów kartograficznych z wypracowanymi metodami
opracowania stosowanymi w polskich bibliotekach gromadzących tego
typu materiały. W wielu z nich funkcjonują już inne narzędzia, dzięki
którym sprawnie opracowuje się i udostępnia zasoby. Pojawia się pytanie: czy konieczne jest katalogowanie zbiorów kartograficznych według
podobnych zaleceń jak zbiory zwarte lub ciągłe - według instrukcji stosowania formatu MARC21 rekordu bibliograficznego?
Mając świadomość, że najważniejsze jest zaspokajanie potrzeb
czytelnika, zapewnienie mu szybkiego i łatwego dotarcia do poszukiwanych materiałów, wydaje się oczywiste, że konieczne jest ustalenie
jednolitych zasad umożliwiających współkatalogowanie oraz stworzenie centralnego katalogu zbiorów kartograficznych. Centralny katalog
jest z pewnością szybkim i pełnym źródłem informacji dla potencjalnego czytelnika2. Jednak czy lokalny system dokumentowania i wyszukiwania zbiorów nie jest wystarczający, a nawet korzystniejszy dla
czytelnika poszukującego materiałów kartograficznych w konkretnej
bibliotece? Czy należy go zaniechać na rzecz systemu opracowania
wykorzystującego format MARC21?
Przed koniecznością odpowiedzi na te pytania stanęła Biblioteka
Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego.
Obecna praktyka i perspektywy opracowania dokumentów kartograficznych w Bibliotece Wydziału Nauk o Ziemi – dwa systemy
I. Bibmap
Zbiory kartograficzne Biblioteki Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego są niezbędnym w procesie dydaktycznym i badawczym
źródłem wiedzy dla studentów i pracowników naukowych. Pochodzą
1
Informacja ta ukazała się również w publikacji: Format MARC21 rekordu bibliograficznego dla dokumentu kartograficznego. Oprac. G. Dudzicka, D. Gazicka, I. Grzybowska, 2007, s. 4.
2
Istotną wartość centralnego opracowania dostrzegli już twórcy Centralnego Katalogu
Zbiorów Kartograficznych w Polsce. Oprac. M. Łodyński i in., wydawnictwa nieregularnego ukazującego się w latach 1961-2000 (6 vol.).
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
75
z zasobów przyłączonej do Biblioteki Składnicy Map oraz własnych
Biblioteki. Po połączeniu - w 2004 roku - zbiory kartograficzne BWNoZ
liczą około 30 000 jednostek, a stanowią je: mapy topograficzne w różnych skalach i układach, różnorodne mapy tematyczne, plany, atlasy,
zdjęcia lotnicze oraz mapy i atlasy zabytkowe. Spory, ciągle powiększany, jest także zasób dokumentów w postaci elektronicznej.
Pierwotnie, w Składnicy Map, informacje o zasobach znajdowały
się w skorowidzach i księgach inwentarzowych. Jednak po przyłączeniu do BWNoZ, niezbędne stało się szybkie i sprawne skatalogowanie
zbiorów, w taki sposób aby ułatwić pracę bibliotekarzom, a przede
wszystkim czytelnikom. Intensywnie szukano narzędzia elektronicznego, które sprostałoby temu zadaniu.
Korzystając z doświadczenia pracowników Instytutu Geografii
i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, BWNoZ
podjęła w 2004 roku decyzję o zakupieniu systemu Bibmap. Zamysł
systemu powstał w Pracowni Komputerowej Marka Szczecha. Pierwotnie miał służyć ośrodkom geodezyjnym, następnie został zmodyfikowany i dostosowany dla potrzeb dokumentowania i udostępniania
zasobów kartograficznych bibliotek. Zastosowany do opracowania
zbiorów kartograficznych Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Bibmap okazał się narzędziem w pełni zaspokajającym oczekiwania katalogera-kartografa.
System ten zapewnia możliwość szybkiego i sprawnego skatalogowania zasobów. Jest to narzędzie pełniące rolę katalogu, wyszukiwarki, a także rejestru wypożyczeń. Składa się z dwóch zasadniczych
części – opisowej (tekst) i graficznej (mapa). Część opisowa służy do
rejestracji i ewidencjonowania dokumentów kartograficznych przy
użyciu minimalnej lecz niezbędnej liczby danych: godło3, układ4, sygnatura, opis, data wydania (Szczech, 2003). Przy wprowadzaniu kolejnej pozycji system podpowiada ostatnio wpisane atrybuty, dzięki
czemu wpisywanie wielu egzemplarzy jednej pozycji staje się bardzo
proste i szybkie (rys. 1).
3
Godło mapy jest symbolem liczbowym lub liczbowo-literowym, który wraz z nazwą
arkusza mapy (przeważnie nazwa największej miejscowości) określa położenie geograficzne oraz położenie względem innych arkuszy (na skorowidzu), zgodnie z przyjętym podziałem sekcyjnym.
4
Układ współrzędnych - państwowy system odniesień przestrzennych – system przyjętych i stosowanych w Polsce geodezyjnych układów współrzędnych płaskich prostokątnych (X,Y).
76
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Rys. 1. Rekord dokumentu kartograficznego w Bibmap
Bibliotekarz ma do dyspozycji szereg zestawień, które może modyfikować w zależności od potrzeb za pomocą dołączonego do programu edytora. Wprowadzenie godła mapy do opisu jest niezmiernie
ważne gdyż pozwala na jednoznaczne określenie obszaru, który obejmuje swoim zasięgiem dany dokument. Jest łącznikiem pomiędzy
częścią tekstową i graficzną. Podstawą do opracowania części graficznej był program Ewmapa firmy Geobid sp. z o.o. W siatkę współrzędnych układu państwowego „92” wpasowano samochodowa mapę
Polski. Na mapę nałożono skorowidz map w skali 1 : 50 000 w tym
układzie. Istnieje opcja wprowadzania do systemu wielu innych układów państwowych wraz ze skorowidzami co umożliwia wpisywanie
dokumentów kartograficznych z różnych okresów i wydanych w różnych układach. Jeżeli dany dokument kartograficzny nie posiada
własnego godła, które by jednoznacznie umiejscowiało go na mapie
Polski, możliwe jest pośrednie określenie jego położenia. Pomocny
w tym jest interfejs „zakres mapy”, gdzie wpisuje się godła map obejmujących obszar opisywanego dokumentu (rys.2). Pozwala to na
dość precyzyjne umiejscowienie dokumentu kartograficznego, a także
bardzo upraszcza wyszukiwanie.
Czytelnik nie musi znać tytułu, sygnatur, autora, czy innych danych bibliograficznych aby znaleźć w katalogu pozycje dotyczące poszukiwanego obszaru. Po wskazaniu kursorem interesującego go
miejsca na mapie pojawia się wykaz wszystkich dokumentów, obejmujących zakresem dany obszar (rys. 3).
Czytelnikowi gorzej zorientowanemu w przestrzeni geograficznej,
która jest przedmiotem jego poszukiwań, system pomaga określić
dokładniej dane matematyczne. Istnieją możliwości dokonywania po-
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
77
Rys. 2. Zakres mapy
Rys. 3. Lista map obejmujących obszar wskazany przez użytkownika
miaru odległości, powierzchni obszaru, określenia współrzędnych topograficznych i geograficznych, a także podaje godła danego miejsca
na Ewmapie w różnych układach.
Wyszukiwanie dokumentów kartograficznych nie jest sprawą
prostą, dlatego uzupełnienie części opisowej (tekst) o graficzną (mapa) jest istotnym atutem tego systemu. Z bibliotecznej praktyki obsługi czytelników wynika, że zdecydowana większość z nich nie poszukuje konkretnego dokumentu kartograficznego, lecz informacji
78
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
o określonym obszarze geograficznym. Często poszukiwane są informacje o niewielkich, mało znanych miejscowościach, dotarcie do dokumentów kartograficznych na ich temat jest możliwe jedynie dzięki
przedstawieniu graficznemu – zapewnia to Ewmapa.
Taki sposób katalogowania wydawał się początkowo całkowicie zadowalający. W ciągu 5 lat wprowadzono do systemu 16 150 dokumentów kartograficznych. Nie jest to mało, biorąc pod uwagę fakt, że wprowadzanie danych było dokonywane tylko na jednym stanowisku pracy.
Skompletowana baza nie jest na razie uwidoczniona w źródłach internetowych, jednak istnieje możliwość dodatkowej modyfikacji pozwalającej
to osiągnąć. Trzeba podkreślić, że jest to program wyłącznie lokalny,
w którym nie istnieje opcja zastosowania metody współkatalogowania.
II. Zintegrowany system biblioteczny wykorzystujący format
MARC 21
Pierwszym poważnym krokiem w kierunku wypracowania jednolitych zasad katalogowania dokumentów kartograficznych było wydanie w 2001 r. normy PN-N-01152-5. Opis Bibliograficzny. Dokumenty
Kartograficzne. Kilka lat później, w 2007 roku, ukazała się długo
oczekiwana instrukcja (Dudzicka, Gazicka i Grzybowska, 2007) dotycząca stosowania formatu MARC21 dla dokumentu kartograficznego.
Dzięki temu również ta grupa dokumentów zyskała format pozwalający na sporządzanie jednorodnych opisów bibliograficznych. Pojawiła się też możliwość wprowadzania rekordów do katalogu NUKAT5.
Z uwagi na to, że informacje o pozostałych zbiorach BWNoZ udostępniane są w katalogu elektronicznym OPAC (Online Public Access Catalogue), który jest efektem opracowywania w zintegrowanym systemie bibliotecznym PROLIB, trzeba było na nowo rozważyć problem
opracowania zbiorów kartograficznych. Stało się to tym bardziej istotne, że BWNoZ funkcjonuje w ramach ogólnouczelnianego systemu
biblioteczno-informacyjnego, a Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego
podjęła decyzję o sporządzaniu opisów bibliograficznych materiałów
kartograficznych w formacie MARC21. BUŚ współpracuje przy tym
z bazą NUKAT – wprowadza swoje rekordy i korzysta z niej przy importowaniu z narodowej bazy do katalogu lokalnego.
5
Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny jest tworzony metodą współkatalogowania
przez polskie biblioteki naukowe stosujące następujące zintegrowane systemy biblioteczne: ALEPH, HORIZON, PROLIB, VIRTUA. Wszystkie systemy wykorzystują do opracowania rekordów format MARC21, a informacje o zbiorach udostępniane są w OPAC.
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
79
Perspektywa uwidocznienia całości zasobów bibliotecznych
w źródłach internetowych jest bardzo kusząca. Wiąże się ona z zaistnieniem nie tylko w OPAC-u wykazującym zbiory systemu biblioteczno-informacyjnego Uniwersytetu Śląskiego, ale również w katalogu
NUKAT. Trzeba jednak pamiętać, że decyzja ta przysparza wiele trudności. Bibliotekarz – geograf/kartograf musi opanować znajomość
formatu MARC21; bibliotekarz - kataloger powinien poznać specyficzną terminologię kartograficzną. Opracowujący musi umieć zadecydować czy tworzyć rekord bibliograficzny dla pojedynczego arkusza
mapy, lub zdjęcia, dla pracy współwydanej, dla dokumentu wieloczęściowego itp. Konieczność dokładnego obejrzenia dokumentu sprawia, że czas jego opracowania w stosunku do innych typów zbiorów
znacznie się wydłuża. Na usprawnienie opracowania tych zasobów
bardzo korzystny wpływ miałaby ścisła współpraca specjalisty (karto-
Rys. 4. Rekord bibliograficzny dokumentu kartograficznego w formacie MARC21 zamieszczony w bazie NUKAT.
80
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
grafa) z bibliotekarzem (katalogerem). Pozwoliłoby to nie tylko na zdobycie, czy poszerzenie niezbędnej wiedzy, ale także na wymianę doświadczeń. W BWNoZ ten warunek jest osiągalny. Format MARC21
stwarza konieczność wprowadzania różnorodnych, bardzo dokładnych informacji o opracowywanym dokumencie. Rys. 4 ukazuje
przykład konkretnego rekordu bibliograficznego w formacie MARC21.
W formacie tym specyficznymi, właściwymi tylko dla dokumentu
kartograficznego, są strefy: pole stałej długości 007 (forma fizyczna)
oraz pole 255 (strefa danych matematycznych). Również pole 6XX
(hasło przedmiotowe) ma odmienny charakter.
Wypełnienie kodów pola 007 nie wymaga wiedzy specjalistycznej,
gdyż łatwo można określić rodzaj dokumentu, jego postać fizyczną, kolor, nośnik czy typ reprodukcji - w przeciwieństwie do pola 255, gdzie
stopień trudności jest bardzo duży. Już pierwszy element – skala – stanowi poważny problem dla katalogującego. W przypadku gdy skala nie
jest podana w postaci ułamka, obliczenie jej na podstawie podziałki liniowej, skali mianowanej lub siatki często przerasta umiejętności bibliotekarza. Pełniejsze komentarze wyjaśniające terminy kartograficzne
zamieszczone w opisie tego pola w instrukcji byłyby niezwykle pomocne. Kolejnym, stwarzającym trudności, podpolem jest oznaczenie położenia geograficznego obszaru przedstawionego w dokumencie (współrzędne geograficzne). Odczytuje się je z opisywanego dokumentu, czasem wymaga to jednak dodatkowych umiejętności przy samodzielnym
wyznaczaniu długości i szerokości geograficznej. Problemem jest ich
określenie w przypadku kiedy prezentowany obszar nie jest pokazany
w takim samym stopniu szczegółowości w każdej części mapy. Sposób
oznaczenia współrzędnych geograficznych staje się wtedy progiem
trudnym do pokonania (Dudzicka, Gazicka i Grzybowska, 2007, s. 85).
Na krytykę zasługuje również sposób w jaki instrukcja traktuje dane
dotyczące map nieba – oznaczenie strefy nieba, oznaczenie równonocy.
Terminologia tam zastosowana jest trudna do zrozumienia nawet dla
kartografa. Jedynie dana matematyczna dotycząca odwzorowania jest
bezdyskusyjna – przejmuje się ją z dokumentu, nie określa się odwzorowania samodzielnie.
Nie tylko strefa danych matematycznych wpływa na znaczne wydłużenie czasu opracowania dokumentu kartograficznego. Również
opracowanie informacji o zawartości treściowej (hasła przedmiotowe)
jest bardzo pracochłonne. Kwestia ta jest niezwykle ważna – właściwe
opracowanie tematyki (jak i formy) i przedstawienie jej jako hasła
przedmiotowego (temat plus określniki) może najlepiej zaspokoić po-
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
81
trzeby wyszukiwawcze użytkownika (Poloczek, 2007a, s. 58-60). Informacja zawarta w hasłach przedmiotowych powinna być bardzo bogata
i szczegółowo odpowiadać na pytanie o obszar, rok lub lata przedstawionej sytuacji, temat i rodzaj mapy. Na potrzeby opisywanego systemu, do opracowania rzeczowego, zastosowano język haseł przedmiotowych KABA. Przeważająca część haseł ma postać [Temat] – [określnik
formy], przy czym tematem jest nazwa geograficzna, która często występuje również jako określnik swobodny geograficzny. Szczegółowe informacje o zasadach stosowania zostały zawarte w instrukcji Język haseł przedmiotowych KABA (Głowacka, 2000, s. 93-115) i w podręczniku Analiza dokumentu i jego opis przedmiotowy (Głowacka, 2003,
s. 45-56) – obie pozycje wydano w serii wydawniczej FOKA. Jak podają
wymienione źródła, w funkcji tematu występują hasła wyrażone nazwami kontynentów, państw współczesnych i dawnych, regionów historycznych, gospodarczych, kulturowych, jednostek podziału administracyjnego, politycznego, jednostek fizjograficznych i ich części: gór,
wysp, mórz itp. Po nazwach geograficznych stosuje się ponad 200
określników swobodnych. Przykład: Alzacja (Francja; region), Wisła
(Polska; rzeka). W opracowaniu dokumentów kartograficznych ważną
rolę odgrywają określniki formy, wskazujące na formę piśmienniczą
lub wydawniczą dokumentu, określające jego postać fizyczną, przeznaczenie czytelnicze, formę zawartej informacji. Przykład: mapy teledetekcyjne, mapy turystyczne, mapy – wydawnictwa przed 1800.
Niestety, jako że w katalogu NUKAT dokumenty kartograficzne zaczęto katalogować dopiero po 2007 roku, słownictwo kartograficzne języka przedmiotowego KABA jest jeszcze dość ubogie. Ma na to wpływ również fakt, że mało jest fachowców z dziedziny kartografii, którzy chcieliby współpracować z bazą NUKAT w tym zakresie. W czasie Specjalistycznych warsztatów otwartych dla użytkowników języka haseł przedmiotowych zorganizowanych w 2009 roku w Warszawie, zgłoszono pilną potrzebę znalezienia osób, które weszłyby do grupy roboczej opracowującej
hasła przedmiotowe z kartografii. Z pewnością w przyszłości sytuacja ta
ulegnie poprawie, indeks haseł przedmiotowych będzie coraz pełniejszy,
a jego przeszukiwanie będzie cenniejszym źródłem informacji zaspokajającym różnorakie potrzeby użytkownika. Indeks przedmiotowy nie jest
oczywiście jedynym indeksem stosowanym w zintegrowanym systemie
bibliotecznym, dzięki któremu funkcjonuje NUKAT. Nie można pominąć
znaczenia indeksu autorskiego czy tytułowego. Poruszanie się po tak
bogatej bazie rekordów bez tych indeksów byłoby niemożliwe, ich wartość informacyjno-wyszukiwawcza jest jednak mniejsza. Jak już bowiem
82
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
wspomniano, czytelnicy zainteresowani materiałami kartograficznymi
przeważnie nie poszukują konkretnego dokumentu kartograficznego,
zdecydowana większość poszukuje dokumentów z określonego obszaru
geograficznego lub na określony temat. Przemawia to za poglądem, że
większe znaczenie ma indeks przedmiotowy. I jeszcze jedno - hasła
przedmiotowe często uzupełniają bądź rekompensują niepełne lub niekompletne dane zamieszczone w pozostałych strefach opisu rekordu
bibliograficznego dokumentu kartograficznego.
Rys. 5. Rekord bibliograficzny dokumentu kartograficznego w programie Bibmap
i w formacie MARC21
Podsumowanie – wady i zalety obu systemów, który wybrać?
Nie można w prosty, bezpośredni sposób porównać obu systemów opracowania zbiorów kartograficznych, gdyż pełnią one inne role, ich przeznaczenie różni się. Bibmap służy do opracowania zasobów zgromadzonych w konkretnej bibliotece. Zintegrowany system
biblioteczny Prolib wykorzystujący do opracowania rekordów format
MARC21 ma szerszy zasięg, znajduje zastosowanie w katalogowaniu
centralnym, ogólnonarodowym i co ważne – opiera się na zasadzie
współkatalogowania. Zastanawiając się jakie są wady i zalety obu
sposobów opracowania, można dojść do wniosku, że najlepszą cechą
Bibmap jest możliwość graficznego przedstawienia poszukiwanego
obszaru na mapie, natomiast systemu PROLIB (i innych wykorzystujących format MARC21)6 – zastosowanie różnego rodzaju indeksowania, z czego najważniejszy jest indeks haseł przedmiotowych. Okazuje
się, że te elementy, które stanowią największa zaletę opracowania
w jednym programie nie zostały uwzględnione w drugim.
6
Patrz przypis 4.
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
83
Porównanie sposobu potraktowania danych matematycznych –
ważnych informacji, właściwych tylko dla dokumentów kartograficznych
– przemawia na korzyść Bibmap. W tym programie bibliotekarz (oraz
użytkownik) nie jest pozostawiony sam sobie, istnieją narzędzia pomocne w rozwiązywaniu problemów, których ta strefa danych przysparza.
Odnośnie do innych elementów opisu, opinie o ich przydatności
są różne. Format MARC21 wymusza podawanie informacji o autorze,
redaktorze, instytucjach sprawczych, wydawcach. W artykule dotyczącym użytkowników dokumentów kartograficznych przeanalizowano potrzeby wyszukiwawcze czytelników (Poloczek, 2007b, s. 35-40).
Niektórzy z nich uważają, że opis bibliograficzny powinien być tak
dokładny, by na jego podstawie można było ocenić przydatność danego dokumentu na swoje potrzeby. Inni natomiast sądzą, że nie warto
podawać zbyt szczegółowych danych, ponieważ opis staje się mało
przejrzysty. Wszyscy jednak zgadzają się co do tego, że dopiero po
analizie konkretnego dokumentu (mapy), czytelnik może się zorientować, czy dana pozycja spełnia jego oczekiwania. Badania te potwierdzają również, że obszar jest głównym elementem zapytań wyszukiwawczych; bardzo istotne są również temat i skala mapy, a mniej
ważne rok, wydawca, tytuł i autor.
Nawet jeśli redaktor, instytucja sprawcza, czy wydawca są rzadko
wykorzystywanym wyrażeniem wyszukiwawczym, to nie możemy potencjalnego użytkownika pozbawić możliwości uzyskania odpowiedzi na tego typu pytania. Dlatego korzystne jest to, że zintegrowany system biblioteczny stosujący format MARC21 indeksuje nazwiska twórców,
a dzięki powiązaniom z kartoteką haseł formalnych uściśla je, że istnieją
indeksy tytułów, haseł przedmiotowych. Bibmap, pozbawiony indeksowania, nie daje użytkownikowi tych możliwości wyszukiwawczych.
Dokumenty kartograficzne często są wieloczęściowe, zdarza się
zatem, iż ta sama pozycja występuje kilkakrotnie w indeksie tytułów:
raz opracowana jako pojedynczy arkusz, drugi raz jako część pewnej
całości, co zależy od stopnia skompletowania danej pozycji w zasobach konkretnej biblioteki lub od opinii osoby katalogującej. Decyduje ona, czy opisywana część ma na tyle indywidualny, wyróżniający
tytuł, że zasługuje on na umieszczenie go w podpolu \a pola 245.
Ważne jest, że istnieje pole 246 (wariant tytułu), które jest pomocne
przy identyfikacji dokumentu lub do wyszukania jego opisu. Zastosowanie tego pola (albo tych pól, bo 246 jest polem powtarzalnym) pozwala uniknąć rekordów dublowanych. Niestety, po dokładniejszym
przejrzeniu rekordów bazowych w NUKAT można stwierdzić, że wy-
84
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
pełnianie pola 246 przez katalogujących jest traktowane dość niekonsekwentnie. Baza tytułów w katalogu NUKAT jest także tak zasobna, że wyszukiwanie w niej konkretnej pozycji jest utrudnione.
Baza gromadzi bowiem w jednej kategorii wyszukiwawczej „tytuł”
wszystkie tytuły: wydawnictw zwartych, ciągłych i kartograficznych.
Przeglądając bazę tytułów w poszukiwaniu konkretnej mapy, trudno
nam rozróżnić, która pozycja zawierająca w tytule nazwę geograficzną dotyczy wydawnictwa kartograficznego. Tytuły czasopism zasłużyły na odrębną kategorię wyszukiwawczą „tytuł czasopism”. Czy nie
byłoby zasadne stworzenie odrębnej kategorii również dla dokumentu kartograficznego?
Czasami tytuł dokumentu kartograficznego jest mało konkretny
i może utrudnić potencjalnemu czytelnikowi uzyskanie informacji
o jego przydatności. Wtedy tym cenniejsze okazują się hasła przedmiotowe. W Bibmapie zaś hasła przedmiotowe nie są podawane.
Niezmiernie cenną zaletą Bibmap jest czas opracowania zasobów.
Jak wynika ze statystyki opracowań zbiorów BWNoZ, dzięki Bibmap
w stosunkowo krótkim okresie udało się opracować i przygotować do
udostępniania pokaźny zasób dokumentów kartograficznych. W przypadku programu stosującego MARC21, opracowanie tak dużej liczby rekordów bibliograficznych w porównywalnym okresie nie byłoby możliwe.
Sytuacja ta w przyszłości może się zmienić. Trzeba bowiem pamiętać
o zasadzie współkatalogowania. Baza rekordów kartograficznych w katalogu NUKAT, do której trafiają opisy bibliograficzne stworzone przez
katalogerów z bibliotek naukowych stosujących format MARC21 jest
stosunkowo młoda. Zaczęto do niej wprowadzać rekordy po 2007 roku,
jednak z czasem będzie ona coraz pełniejsza i katalogowanie zasobów
kartograficznych bibliotek współpracujących coraz częściej polegać będzie na kopiowaniu rekordów do lokalnej bazy.
Można stwierdzić, że obecnie najbardziej korzystnym rozwiązaniem dla Biblioteki WNoZ jest opracowywanie dokumentów kartograficznych zarówno w Bibmap, jak i w zintegrowanym systemie bibliotecznym polegającym na współkatalogowaniu przy użyciu formatu
MARC 21. Ma to sens z uwagi na to, że jak wykazano, każdy z nich
odgrywa inną rolę, ma inne zalety. Oba systemy nie wykluczają się,
a wręcz uzupełniają. W skrócie ujmując – pierwszy z nich ma znaczenie lokalne, drugi globalne.
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
85
Bibliografia
Dudzicka G., Gazicka D., Grzybowska I. (oprac.) (2007), Format MARC21 rekordu
bibliograficznego dla dokumentu kartograficznego. Warszawa.
Głowacka T. (red.) (2000), Język haseł przedmiotowych KABA : zasady tworzenia
słownictwa. Warszawa.
Głowacka T. (2003), Analiza dokumentu i jego opis przedmiotowy. Warszawa.
Kraak M.-J., Ormeling F. (1998), Kartografia : wizualizacja danych przestrzennych. Warszawa.
Poloczek I. (2007a), Opracowanie i wyszukiwanie dokumentów kartograficznych
w bibliotekach. „Zagadnienia Informacji Naukowej”, nr 1 (89), s. 50-65.
Poloczek I. (2007b), Użytkownicy bibliotecznych dokumentów kartograficznych.
„Polski Przegląd Kartograficzny”, nr 1, s. 35-43.
Polska Norma PN-N-01152-5. Opis bibliograficzny. Dokumenty kartograficzne
(2001), Warszawa.
Szczech M. (2003), Katalog map – instrukcja (maszynopis), Książenice.
Żaba B., Poremba A. (2005), Początki bywają trudne – spostrzeżenia dotyczące
gromadzenia dokumentów elektronicznych. „Biuletyn Informacyjny Biblioteki
Głównej AE w Krakowie” [online], nr 25 [dostęp: 2010-03-12]. Dostępny
w World Wide Web: http://kangur.uek.krakow.pl/biblioteka/biuletyn/Old1
/index.php?Strona=Art.&Tytul=008...
U. Iwańska, I. Nowak
Dilemmas in cataloguing and indexing cartographic collections – the example
of Library of Faculty of Earth Sciences, University of Silesia
Summary
Cataloguing and indexing cartographic collections can be a great challenge for
cataloguing librarians. Cataloguing this category of documents is a difficult and
laborious activity due to the particular character of these documents, their variety, the
necessity of expert terminology and the adjustment of current praxis of cataloguing
and indexing cartographic collections in local libraries to the guidelines of Polish
standard and instructions of use of format MARC21. The article presents the
dilemmas that appear in the cataloguing process on the example of Library of Faculty
of Earth Sciences of University of Silesia. Resources of cartographic documents in the
Library of Faculty of Earth Sciences were catalogued and indexed in Bibmap
programme. It is planned to catalogue this type of documents in integrated library
system consisting in shared cataloguing with use of format MARC21. The article
deliberates upon advantages and disadvantages of both methods and presents the
conclusions deriving from practical use of these methods.
87
DOMINIKA PALECZNA
Koło Naukowe Bibliotekoznawców
przy Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej
Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
KONFERENCJA NAUKOWA
SPOTKANIE Z ARCHIWUM
(KATOWICE, 13
KWIETNIA
2010 R.)
W Sali Rady Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 13 kwietnia 2010 roku zebrali się archiwiści, pracownicy naukowi oraz studenci. Okazją ku temu była Konferencja Naukowa „Spotkanie z archiwum”, zorganizowana przez członków Sekcji Bibliograficznej Koła Naukowego Bibliotekoznawców, działającej przy Instytucie
Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego
w Katowicach (IBiIN UŚ).
Konferencję rozpoczęła chwila ciszy, która była symbolicznym aktem oddania hołdu osobom, które zginęły w katastrofie lotniczej w Smoleńsku trzy dni wcześniej. Na początku głos zabrała prof. dr hab. Elżbieta Gondek – Dyrektor IBiIN UŚ. Podkreśliła, że wśród ofiar tragedii znalazł się Prezes Instytutu Pamięci Narodowej Janusz Kurtyka.
Imprezę poprowadzili doktoranci IBiIN UŚ – mgr Aleksandra Gajowska i mgr Piotr Biesiada. Motywem przewodnim pierwszej sesji były Archiwa i archiwalia biblioteczne; otworzyło ją wystąpienie prof. UŚ dr hab.
Marioli Jarczykowej (IBiIN UŚ) Źródła bibliologiczne w Archiwum Głównym Akt Dawnych. Prelegentka zaprezentowała zbiory tego Archiwum,
jak również przedstawiła zdjęcia wielu zabytkowych dokumentów o bardzo zróżnicowanym charakterze – od Biblii po książki kucharskie. Podano ponadto przykłady czerpania informacji na temat kultury książki
z takich źródeł, jak np. dedykacje.
W dalszej kolejności wysłuchano referatu Źródła do dziejów książki
w archiwach klasztorów żeńskich w XVI-XVIII w. autorstwa dr Jolanty
Gwioździk (IBiIN UŚ), która podzieliła się ze słuchaczami swoimi do-
88
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
świadczeniami związanymi z korzystaniem z klasztornych zbiorów archiwalnych. Omówiono archiwa klasztorów żeńskich, które mają mniej
dokładnie opracowane swoje zasoby. Często informacje na temat zbioru
ksiąg w inwentarzach, a nawet katalogach ograniczają się do podstawowego zapisu bibliograficznego, a nawet wzmianki, że biblioteki nie było.
Prelegentka scharakteryzowała praktyczne wykorzystanie metody proweniencyjnej. Zobrazowano problemy, związane z korzystaniem z zasobów archiwalnych w Polsce i za granicą.
Kolejną prelegentką była dr Agnieszka Górniak (BG Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach), która zaprezentowała referat Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej – perspektywy rozwoju.
Przedstawiono historię Biblioteki Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach, którą założył Karol Musioł – bibliotekoznawca i germanista z wykształcenia, Ślązak z pochodzenia.
Zaakcentowano połączonie Biblioteki z Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej w 1968 roku. Jednymi z cenniejszych zasobów Archiwum są
druki muzyczne pochodzące z XIX wieku. Do ciekawych zbiorów należy
zaliczyć również rękopisy współczesnych śląskich kompozytorów, które
niejednokrotnie były pozyskiwane przez K. Musioła drogą nieoficjalną –
dzięki prośbom kierowanym do autorów dzieł. W zbiorach Archiwum
znaleźć można m.in. rękopisy utworów Witolda Szalonka i Henryka Góreckiego. Opisano też imprezy, organizowane przez Bibliotekę Akademii
Muzycznej, jak sympozja i wystawy. Przedstawiono perspektywy rozwoju
Biblioteki i Archiwum, które mają w planach digitalizację rękopisów
w celu ich ochrony.
Drugą sesję – Archiwa państwowe i zakładowe - którą rozpoczęło wystąpienie mgr Anny Bieniek (Archiwum Uniwersytetu Śląskiego) Działalność archiwum na przykładzie Archiwum Uniwersytetu Śląskiego. Opisano zbiory i działalność archiwum zakładowego
mającego prawo do gromadzenia materiałów historycznych. Cały
zasób Archiwum wynosi 3 tys. metrów bieżących akt, obejmujących
m.in. wszystkie prace licencjackie, magisterskie, doktorskie oraz
habilitacyjne bronione w Uniwersytecie Śląskim. Przedstawiono obowiązki Archiwum, do których należy m.in. nadzór nad dokumentacją, jej przejmowanie, ewidencja, przechowywanie, opracowanie, porządkowanie, tworzenie zestawień statystycznych oraz udzielanie informacji o zasobach oraz historii Uczelni. Opisano ponadto bazy danych tworzone przez Archiwum: wykaz akt osobowych osób zwolnionych, katalog prac magisterskich i licencjackich, bazę kartotek płacowych oraz bazę akt osobowych studentów, która jest dopiero
SPRAWOZDANIA
89
w planach. Spostrzeżono, że zainteresowanie użytkowników zbiorami Archiwum, liczba kwerend i udostępnianych dokumentów z roku
na rok jest coraz większa.
W dalszej kolejności wystąpiła dr Halina Dudała (Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach), która zaprezentowała referat Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach: historia, zasób, użytkownicy. Na początku
wystąpienia zdefiniowano przedmiot archiwistyki podkreślając, że archiwa nie są bibliotekami ani muzeami. Umiejscowiono zbiory archiwum
archidiecezjalnego w strukturze narodowego zasobu archiwalnego – jako
nieewidencjonowane i niepaństwowe. Wymieniono akty prawne normujące działalność Instytucji, wśród których najważniejsze są akty prawa
kanonicznego. Zaprezentowano zdjęcia budynku, w którym mieści się
Archiwum, a także scharakteryzowano zasoby, m.in. księgi metrykalne,
które cieszą się dużym zainteresowaniem użytkowników.
Ostatnim referatem było wystąpienie mgr Anny Podsiadło (Archiwum Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach) Inne archiwum. O Archiwum Artystycznym Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach. Na wstępie zaznaczono, że określenie
– „inne archiwum” – jest trafne w odniesieniu do opisywanego Archiwum Artystycznego. Podkreślono, że przedmiotem rozważań nie jest archiwum zakładowe, które funkcjonuje przy każdym teatrze, ale archiwum artystyczne. W jego przypadku gromadzenie dokumentacji rozpoczyna się już na początku pracy teatru nad nową premierą, kiedy to
sporządza się notatki z prób lub rejestruje je w formie audiowizualnej.
Dzięki temu uzyskuje się pierwotną wersję scenariusza. Pozwala to
również zobrazować proces pracy nad spektaklem. W archiwum artystycznym są gromadzone również recenzje teatralne, afisze, programy, nuty
itp. Wśród użytkowników archiwum znajdują się m.in. studenci, aktorzy
i twórcy wystaw.
Po wysłuchaniu ostatniego wystąpienia nastąpiła dyskusja, którą
moderowali prowadzący Konferencję. Pytania zadawali zarówno przedstawiciele studentów, jak i pracownicy naukowi. Krótkiego podsumowania
obrad i zamknięcia Konferencji dokonał mgr Piotr Biesiada. Spotkanie
przybliżyło bibliotekoznawcom specyfikę funkcjonowania znacznie różniących się między sobą archiwów, a także pozwoliło zapoznać się słuchaczom z niezwykle ciekawymi źródłami, które spoczywają w instytucjach
odpowiedzialnych za gromadzenie narodowego zasobu archiwalnego.
90
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
PRZEMYSŁAW KASPERKIEWICZ
Biblioteka Główna Politechniki Śląskiej
Filia w Katowicach
Z
SPRAWOZDANIE
55. MIĘDZYNARODOWYCH TARGÓW KSIĄŻKI
W WARSZAWIE
1
Rynek książki w Polsce od wielu lat podlega dynamicznym zmianom. Poza przeobrażeniami o charakterze kapitałowo-własnościowym
następuje przemiana wizerunku książki w obiegu społecznym i kulturowym, przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii prezentacji i dystrybucji informacji. Rosnąca popularność i dostępność publikacji
elektronicznych wywołuje zasadne pytania o kondycję i przyszłość tradycyjnej książki. Dyskusja na ten temat trwa właściwie od połowy lat
dziewięćdziesiątych, gdy w powszechnym użyciu pojawiły się multimedialne publikacje na dyskach optycznych. Niemal masowy dziś dostęp
do Internetu, pojawienie się e-czytników, digitalizacja drukowanych
źródeł i tworzenie cyfrowych kolekcji bibliotecznych sprzyjają podobnym obawom. Jak naprawdę wygląda rynek książki w liczbach, można
ocenić na podstawie raportów, publikowanych przez Bibliotekę Analiz.
Równie miarodajne, choć bardziej jakościowe źródło informacji o aktualnych trendach produkcji wydawniczej stanowią targi wydawnicze.
Tego typu impreza jest przede wszystkim okazją dla wydawców do zaprezentowania bieżącej oferty wydawniczej, przedstawienia planów wydawniczych oraz pozyskania nowych kanałów dystrybucji. Dystrybutorzy i księgarze, w bezpośrednim kontakcie z wydawcą, mogą podjąć
współpracę na wynegocjowanych, korzystnych warunkach. Bibliotekarze mają sposobność dokładnego zapoznania się z szeroką, interdyscyplinarną ofertą wydawniczą wielu edytorów i każdą edycją z osobna.
Czytelnik, oprócz kontaktu z książką, ma szansę uczestnictwa w spot1
W serwisie Youtube (pod adresem: http://www.youtube.com/watch?v=O-Jlve4xQas)
autor sprawozdania umieścił krótką, autorską video-relację z pobytu na 55 MTK
w Warszawie (film Z kamerą wśród… książek) [dostęp: 03 czerwca 2010]
SPRAWOZDANIA
91
kaniach autorskich i imprezach towarzyszących, promujących kulturę
czytelniczą. W naszym kraju odbywa się cyklicznie kilka znaczących
tego typu imprez.
Najważniejsza z nich - 55. Międzynarodowe Targi Książki (MTK) w tym roku odbywały się w dniach 20-23 maja. To wydarzenie od wielu lat skupia szczególną uwagę i zainteresowanie wydawców, księgarzy, bibliotekarzy i czytelników. Tegoroczna impreza miała po raz pierwszy poważną konkurencję - zaledwie tydzień wcześniej (również w Pałacu Kultury i Nauki) spółka Murator Expo zorganizowała pierwszą
edycję Warszawskich Targów Książki (WTK), zapraszając do udziału
krajowych edytorów. Zorganizowanie obydwu targowych przedsięwzięć
niemal w tym samym terminie spowodowało sytuację, w której niewielu edytorów zdecydowało się wystąpić w obu imprezach. Dowodem tego było ograniczenie przestrzeni wystawowej do parteru pałacu, podczas gdy poprzednie ekspozycje MTK zajmowały zwykle parter i piętro.
Pierwszy dzień targów miał tradycyjnie branżowy charakter – ekspozycja była dostępna dla osób profesjonalnie zajmujących się książką, co dawało komfort dokładnego, szczegółowego zapoznania się
z ofertą wydawniczą, prezentowaną na poszczególnych stoiskach.
Fot. 1. Uroczyste otwarcie Targów, od lewej: Dorota Malinowska-Grupińska (przewodnicząca rady M. Warszawy), Song Mingchang (wiceminister Organu Administracji
Prasy i Wydawnictw Chin)
92
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
W uroczystości otwarcia MTK uczestniczyli m.in.: prezes Ars Polony
- Grzegorz Guzowski, wiceminister Organu Administracji Prasy i Wydawnictw Chin – Song Mingchang oraz przewodnicząca Rady Miasta Warszawy – Dorota Malinowska-Grupińska. Patronat nad imprezą objęli:
Bogdan Zdrojewski – Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz
Adam Struzik – Marszałek Województwa Mazowieckiego2. Podczas części
oficjalnej – po powitalnych wystąpieniach - dokonano symbolicznego
przecięcia wstęgi na schodach prowadzących do Sali Marmurowej.
Jedno z największych stoisk należało do grupy wydawnictw rosyjskich (wśród nich wymienić należy m.in. Mashinostroenie, Mir Knigi,
OLMA-Press, Russkoye Slovo, Universitetskaya Kniga, Raduga). Równie imponująco, pod względem zajmowanej przestrzeni wystawowej jak
i oferty tytułowej, prezentowali się wystawcy z Ukrainy (m. in. Ukrainian Publishing Assocation, Dniproknyha, Krynytsia, Oranta, Ranok),
USA (American Bookstore), Wielkiej Brytanii (m.in. Cambridge University Press, Oxford University Press, Elsevier, Wiley), Niemiec (Frankfurt
Book Fair), Chin (Beijing Xian Zhi Xian Xing Books Publishing Co,
Ltd.). Interesujące publikacje, zwłaszcza pod względem edytorskim,
wyeksponowano na stoiskach Ambasady Pakistanu, Japonii i General
Egyptian Book Organization; odnotować należy też ciekawe ekspozycje
wystawców z Białorusi (m.in. Narodnaya Asveta, Literatura i Iskusstvo), Gruzji i Izraela (stoiska przygotowane przez ambasady tych krajów w Polsce), Korei (m.in. The Choicemaker Korea Co), Węgier (m.in.
Szalay Publishing Hungary) i Afryki (South African Embassy).
Lista krajowych wydawców uczestniczących w MTK była - za
sprawą konkurencyjnych WTK – w tym roku zdecydowanie krótsza;
do największych (pod względem zajmowanej powierzchni wystawowej)
zaliczyć należy: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Ars Polonę,
Helion i INFOR Press. Warto wspomnieć o niezwykle bogatej ofercie
tytułowej wydawnictw książkowych, nutowych i fonograficznych, poświęconych osobie i twórczości Fryderyka Chopina (w związku z obchodzonym w tym roku jubileuszem). Na wspólnym stoisku prezentowali się m.in.: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Muzeum Chopina, Towarzystwo im. Fryderyka Chopina, Polskie Wydawnictwo Muzyczne SA oraz firmy fonograficzne: Universal, Polskie Nagrania, Radiowa Agencja Fonograficzna.
2
Mecenat nad targami zapowiadał również tragicznie zmarły Prezydent RP, Lech Kaczyński.
SPRAWOZDANIA
93
Szczególnie charakterystycznym miejscem Targów był Salonik Chopinowski – zorganizowany w Sali Marmurowej, w pobliżu stoiska z wydawnictwami muzycznymi. To tutaj odbywały się spotkania z autorami
wielu monografii, poświęconych wielkiemu kompozytorowi. Przede
wszystkim uwagę zwracał wyeksponowany, cyfrowy fortepian firmy Yamaha, który odtwarzał zapamiętane wcześniej fragmenty utworów Chopina. Widok uruchamianej klawiatury (nie przez pianistę, lecz przez
komputer) z pewnością był ciekawym doświadczeniem.
Fot. 2. Salonik Chopinowski – „samogrający” fortepian Yamaha
Wśród wielu innych, rodzimych wydawców, prezentujących swoją
ofertę wydawniczą - odnotować należy m.in.: Arkady, Akapit Press,
WKŁ, Parlament Europejski – Biuro Informacyjne w Polsce, Spółdzielnię Wydawniczą „Czytelnik”, Instytut Wydawniczy „Latarnik”, Prószyński Media Sp., PWE, Kartę, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Multico, Wydawnictwo RM, Bezdroża i Austerię. Należy wspomnieć o obecności największych wydawnictw uniwersyteckich i jednocześnie zauważyć, iż na targach nie gościły oficyny politechniczne, które z pewnością mogłyby pochwalić się interesującą ofertą tytułową.
Wielkim zainteresowaniem wśród ogółu czytelników (nie tylko
profesjonalistów z branży) cieszyły się kolejne dni targowe, adresowane do szerszej publiczności. Można było wówczas spotkać w jednym
94
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
miejscu wielu znanych ludzi pióra i mediów (pisarzy, aktorów, satyryków) oraz dokonać zakupu książki wraz z cennym autografem. Swoje
książki podpisywali m.in.: Jacek Cygan i Leopold Kozłowski- Kleinman (Klezmer), Stanisław Tym (Mamuta tu mam), Beata Tyszkiewicz
(Nie wszystko na sprzedaż), Grzegorz Wasowski i Bohdan Butenko
(PKP, czyli poczet królów polskich), Magdalena Pawlicka (Zacisze
Gwiazd), Łukasz Gołębiewski (E-książka/Book. Szerkopasmowa kultura), Krzysztof Globisz i Olga Katafiasz (Krzysztof Globisz. Notatki
o skubaniu roli), Beata Pawlikowska (W dżungli samotności). Szczególnie interesujące było spotkanie z Januszem Ekiertem (biografem
Chopina, znanym wcześniej z Wielkiej Gry ekspertem z tematów muzycznych), który w Saloniku Chopinowskim opowiadał o swojej książce - albumie Fryderyk Chopin. Lista nazwisk przybyłych osobiście autorów była znacznie dłuższa; warto wymienić takie literackie znakomitości jak: Zygmunt Broniarek, Tomasz Łysiak, Maciej Kuczyński,
Ilona Łepkowska, Jerzy Gruza, Marcin Wolski, Anna Onichimowska,
Łukasz Wierzbicki, Tomasz Raczek, Edward Lutczyn, Andrzej Sapkowski itd. Oferta tytułowa prezentowanych książek przedstawiała
się równie imponująco; na stoiskach były dostępne nowości oraz ree-
Fot. 3. Z Jackiem Cyganem, autorem książki Klezmer o Leopoldzie Kozłowskim-Kleinmanie
SPRAWOZDANIA
95
dycje znanych już wydań. Każdy z czytelników mógł znaleźć coś dla
siebie – od beletrystyki, przez literaturę faktu aż po wydawnictwa albumowe, turystyczne przewodniki i poradniki.
Na MTK można było zapoznać się z ofertą wydawców książek
elektronicznych i producentów czytników do ich obsługi. Firma
VIRTUALO – producent i dystrybutor treści cyfrowych - promował
wydawane przez siebie e-książki; CZYTIO.PL prezentował funkcjonalne możliwości czytników. Warto też wspomnieć o stoisku I Ogólnopolskiej Wypożyczalni Książek Dotykowych w SOSW dla Dzieci i Młodzieży Słabo Widzącej, z siedzibą w Lublinie, oraz o audiobookach,
dostępnych na stoiskach różnych wydawców.
Tegoroczne MTK mimo poważnej konkurencji (WTK), można uznać
za ważne. Uczestniczyło w nich blisko 300 wystawców3 (dla porównania – według szacunków duzeka.pl - w roku ubiegłym na Targach prezentowało się 500 wydawców), którzy przedstawili bogatą ofertę wydawniczą (krajową i zagraniczną), w większości dystrybuowaną w Polsce.
Niedosyt mógł sprawić brak stoisk wielu wiodących wydawców np.
PWN, którzy zaprezentowali swą ofertę podczas WTK. Warto podkreślić, że ceny większości książek prezentowanych na tegorocznych Targach były średnio o 20-30% niższe od ustalonych przez księgarnie. To
właśnie wydawcy uczestniczący w WTK rozpoczęli cenowy pojedynek,
do którego przystąpili także wystawcy MTK. Trudno wymienić wszystkie interesujące imprezy, o czym świadczą wielostronicowe programy
ze szczegółowym harmonogramem m.in. wszystkich spotkań autorskich, drukowane w targowym przewodniku i materiałach promocyjnych. Jest szansa, aby przyszłoroczne MTK wróciły do swojego rozmachu, ponieważ Ars Polona (organizator MTK) zabiega o porozumienie
z Muratorem Expo w celu organizacji wspólnej imprezy targowej. To
dobra informacja dla wydawców i czytelników, którzy nie będą zmuszeni do dokonywania wyboru pomiędzy udziałem w WTK a MTK.
Zgromadzenie i wyeksponowanie tytułów wielu edytorów, tłumy
odwiedzających targi oraz interesujące formy bezpośredniej promocji
książki i czytelnictwa przez wydawców wskazują na zasadność i potrzebę organizowania targów wydawniczych. Reklama i dystrybucja
książki za pośrednictwem Internetu, choć wygodna z punktu widzenia
obsługi klienta i ograniczenia kosztów własnych oficyny, nie daje moż3
Szacunkowa, najbardziej wiarygodna liczba podana za PAP (http://ksiazki.wp.pl/
tytul,Targi-ksiazki-kryzysowe-ale-ciekawe,wid,16056,wiadomosc.html?ticaid=1b4b45
6&_ticrsn=3).
96
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
liwości bliższego kontaktu z Czytelnikiem. Przeglądanie rozbudowanych witryn internetowych księgarni najlepiej sprawdza się w sytuacji
poszukiwania konkretnej pozycji, w wielu przypadkach brak dokładnych informacji dotyczących cech formalnych i treściowych konkretnej edycji. O tym, czego nie da się sprawdzić w Internecie, można się
w pełni przekonać na targach. Zwolennicy książek w wersji elektronicznej także mogą czuć się usatysfakcjonowani, ponieważ firmy wydawnicze starają się sprostać potrzebom posiadacza e-czytnika, prezentując cyfrowe kolekcje i sprzęt. Dla miłośników dzieł ogłoszonych drukiem dodatkowym atutem (przemawiającym za tradycyjną formą książki) jest okazja otrzymania cennego autografu od autora. Edycje bibliofilskie prezentują niejednokrotnie walory artystyczno-estetyczne, trudne do uzyskania w cyfrowej wersji. Przytoczone argumenty pozwalają
optymistycznie oceniać przyszłość zarówno oficyn wydawniczych, jak
i książek, w tardycyjnej i cyfrowej formie.
97
SPRAWOZDANIA
MARIUSZ PACHA
Biblioteka Akademii Wychowania Fizycznego
im. Jerzego Kukuczki w Katowicach
SPORT, TURYSTYKA I REKREACJA BIBLIOTEKARZY
I KONFERENCJA NAUKOWA
(KATOWICE, 25
CZERWCA
2010 R.)
W auli im. Lechosława Deca Akademii Wychowania Fizycznego
im. Jerzego Kukuczki w Katowicach 25 czerwca odbyła się konferencja naukowa Sport, turystyka i rekreacja bibliotekarzy, zorganizowana
przez Bibliotekę Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach w ramach obchodów 40-lecia uczelni. Jej celem
było zaprezentowanie motywów podejmowania, form i korzyści płynących z aktywności fizycznej bibliotekarzy. W sympozjum uczestniczyli
przedstawiciele dwudziestu bibliotek uczelni wyższych, pedagogicznych, miejskich i powiatowych oraz innych instytucji z całego kraju. Wygłoszono 12 referatów.
Oficjalnego otwarcia konferencji dokonał prorektor ds. dydaktyki
i studentów Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki
w Katowicach, dr Wiesław Garbaciak, podkreślając znaczenie kultury
fizycznej w życiu każdego człowieka.
Konferencję podzielono na cztery bloki tematyczne. Pierwszy został poświęcony pasjom i zainteresowaniom bibliotekarzy. Dominika
Potempa (Biblioteka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu
Śląskiego w Katowicach), autorka referatu Bibliotekarki na start czyli
o pożytkach z uprawiania sportów, zapytała czytelników za pośrednictwem ankiety, jak widzą nas, bibliotekarzy. Czy uważają, że jesteśmy wysportowani, czy praca w bibliotece wymaga sprawności fizycznej, a jeśli tak, to jakiej? Okazało się, że większość ankietowanych
odpowiedziała twierdząco na tak postawione pytania, wskazując na
różne formy aktywności fizycznej przydatne bibliotekarzom. W następnym wystąpieniu Kolarstwo górskie czyli z biblioteki na rower Artur Wildhardt (Biblioteka Instytutu Neofilologii. Sekcja Angielska
98
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie) przekonywał, że kolarstwo
górskie to fascynujące zajęcie, to kontakt z górską przyrodą, ale i walka z własnymi słabościami. Autor przedstawił wykorzystywany sprzęt
kolarski oraz omówił literaturę dotyczącą kolarstwa górskiego. Z prezentacji Renaty Zając (Biblioteka Główna Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie) Znaczenie tańca towarzyskiego w życiu bibliotekarza –
kompetencje zawodowe i czas wolny można było dowiedzieć się, że
uprawianie tańca towarzyskiego sportowego wpływa nie tylko na cechy motoryczne, ale także na cały zespół cech psychicznych oraz
umiejętności przydatne w zawodzie bibliotekarza.
W drugim bloku tematycznym, zatytułowanym Rekreacja i sport
bibliotekarzy na przykładzie wybranych bibliotek, przedstawiono dwa
referaty. W wystąpieniu Aktywność fizyczna pracowników Biblioteki
Głównej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego Ewa Nowak (Biblioteka
Główna Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach) podjęła
próbę odpowiedzi na pytania: w jakim stopniu bibliotekarze są aktywni fizycznie, jakie formy tej aktywności preferują, co ich motywuje
do tej aktywności oraz jakie są bariery aktywnego trybu życia. Renata
Ciesielska-Kruczek i Artur Wildhardt (Biblioteka Instytutu Neofilologii. Sekcja Angielska Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie) wygłosili referat Rekreacja, turystyka i sport w życiu bibliotekarzy Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, w którym nakreślili profil
współczesnego bibliotekarza jako turysty-sportowca.
Trzeci blok tematyczny dotyczył aktywności fizycznej bibliotekarzy w aspekcie motywów jej podejmowania, form i korzyści z niej płynących. W wystąpieniu Aktywność fizyczna bibliotekarzy uczelni wyższych Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego Karolina Planeta (Studia Doktoranckie. Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach), Ewelina Latosik (Wyższa Szkoła Planowania
Strategicznego w Dąbrowie Górniczej) i Agnieszka Stachura (Biblioteka Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach) omówiły przeprowadzone badania ankietowe z użyciem Międzynarodowego Kwestionariusza Aktywności Fizycznej (IPAQ), na podstawie którego wyliczyły tygodniowe zużycie energii bibliotekarzy. W referacie Ruszaj się bo…zardzewiejesz? – motywy i przeszkody podejmowania aktywności ruchowej przez katowickich bibliotekarzy Ewelina
Latosik (Wyższa Szkoła Planowania Strategicznego w Dąbrowie Górniczej), Agnieszka Stachura (Biblioteka Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach) i Karolina Planeta (Studia Doktoranckie. Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Ku-
SPRAWOZDANIA
99
kuczki w Katowicach) zanalizowały dane zawarte w arkuszu pytań
dotyczących deklarowanej aktywności fizycznej, jej regularności oraz
powodów i przeszkód w jej podejmowaniu przez bibliotekarzy w czasie
wolnym od pracy zawodowej. Katarzyna Szaniewska (Biblioteka Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach)
w wystąpieniu Wybrane formy aktywności ruchowej w profilaktyce
schorzeń kręgosłupa oraz układu krążenia u bibliotekarzy zwróciła
uwagę na dolegliwości, które najczęściej dotykają bibliotekarzy, a następnie zaprezentowała wybrane formy aktywności ruchowej w korzystny sposób wpływające na poprawę ogólnego stanu zdrowia tej grupy zawodowej. Referat Janusza Iskry (Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach) Lekkoatletyka dla bibliotekarzy – żartobliwie o poważnej sprawie w zastępstwie autora przedstawiła Marzena Paruzel-Dyja (Akademia Wychowania Fizycznego im.
Jerzego Kukuczki w Katowicach). Okazało się, że każdy, również bibliotekarz, ma wiele wspólnego z „królową sportu” – lekkoatletyką. Na
przykład pierwszy krok dziecka to prymitywna forma chodu sportowego, bieg do autobusu z pokonaniem kałuży to elementarne ćwiczenie początkujących płotkarzy.
Nowe formy integracji środowiska bibliotekarskiego to temat ostatniego bloku tematycznego konferencji. Karina Szołtysik (Biblioteka
Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu. Wydział Zamiejscowy w Chorzowie) w prezentacji Biblioteka podróży. Wyjazdy edukacyjne bibliotekarzy do bibliotek europejskich omówiła chronologicznie dotychczasowe
wizyty w zagranicznych książnicach w ramach działalności Sekcji Bibliotek Szkół Wyższych przy Zarządzie Okręgu Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich w Katowicach. Autorka podkreśliła walory edukacyjne
oraz poznawcze podróżowania. W kolejnym wystąpieniu BIBLIO CUP piłkarska liga bibliotek, innych instytucji kultury oraz naszych przyjaciół - jako sposób na promocję zawodu bibliotekarza i miasta Łodzi oraz
integrację środowiska bibliotekarskiego Ewa Maćkowiak (Miejska Biblioteka Publiczna Łódź Górna. Filia nr 4) przedstawiła sposób na zmianę wizerunku bibliotekarza. Dokonuje się ona poprzez sport, a dokładnie organizację turniejów piłki nożnej. Katarzyna Barczak, Joanna
Chwałek i Damian Ziółkowski (Biblioteka Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach) w referacie Nie samą pracą człowiek żyje – rzecz o Sportowym Turnieju Bibliotekarzy zaprezentowali historię powstania tej swoistej sportowej olimpiady. Prelegenci
omówili dotychczasowe edycje zawodów, występujące konkurencje
i ich rezultaty. Całość uzupełnił pokaz zdjęć.
100
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Konferencję zakończyło spotkanie z gościem specjalnym - Łukaszem Wierzbickim, zatytułowane Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd.
Autor prezentacji zebrał, opracował i opatrzył wstępem reportaże Kazimierza Nowaka z jego podróży do Afryki w latach trzydziestych XX
w. Ryszard Kapuściński uznał je za klasykę polskiego reportażu.
Okazją do nawiązania bliższych kontaktów i wymiany opinii były
przerwy między poszczególnymi blokami tematycznymi oraz spektakl
Kolega Mela Gibsona w katowickim Teatrze Korez, na który zostali zaproszeni wszyscy uczestnicy sympozjum.
Duże zainteresowanie konferencją i różnorodność tematów pokazały, że aktywność fizyczna odgrywa ważną rolę w życiu bibliotekarzy i niejednokrotnie ma bardzo pozytywny wpływ na wykonywaną przez nich pracę.
Fot. 1. Spotkanie z gościem specjalnym - Łukaszem Wierzbickim
101
Agata Muc
Biblioteka Teologiczna Uniwersytetu Śląskiego
Jakość usług bibliotecznych w społeczeństwie informacyjnym. Red.
J. Kamińska, B. Żołędowska. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2009, 239 s.
– ISBN: 978-83-61464-16-7
W 2009 roku Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich przy współudziale Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach wydało kolejną pozycję w ramach serii „Nauka – Dydaktyka - Praktyka”, zatytułowaną
Jakość usług bibliotecznych w społeczeństwie informacyjnym.
W zbiorowej publikacji, która ukazała się pod redakcją Joanny Kamińskiej i Beaty Żołędowskiej-Król, zaprezentowano artykuły będące pokłosiem konferencji zorganizowanej w lutym 2009 roku przez
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu
Śląskiego, Bibliotekę Śląską oraz Komisję Zarządzania i Marketingu
Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Za główny cel wydania monografii uznano przedstawienie aktualnego stanu badań nad jakością usług bibliotecznych oraz pokazanie różnych doświadczeń polskich bibliotek zarówno z wdrażania nowoczesnych koncepcji zarządzania jakością, jak i wprowadzania innowacyjnych usług bibliotecznych (Wstęp, s. 9).
Na pracę składają się dwadzieścia dwa artykuły, ułożone w pięciu działach o następujących tytułach: „Koncepcje zarządzania jakością”, „Badania potrzeb i satysfakcji użytkowników bibliotek”,
„Standardy pracy i wskaźniki efektywności bibliotek”, „Etyczne
aspekty zarządzania jakością”, „Problemy jakości – przegląd piśmiennictwa”. Ponadto na końcu książki zamieszczono literaturę
przedmiotu złożoną z 168 pozycji.
Pierwszą część otwiera artykuł Ewy Głowackiej z Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu zatytułowany Ocena wpływu usług biblioteczno-informacyjnych na środowisko społeczne w badaniach jakości bibliotek (s. 13-22). Autorka, uznany autorytet zarówno w środowisku
102
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
bibliotekarskim, jak i akademickim, podjęła ten temat, kontynuując
niejako swoje wcześniejsze rozważania dotyczące szeroko pojętej jakości w bibliotekoznawstwie i informacji naukowej. Tym razem Ewa
Głowacka proponuje rozpoczęcie badań nad wpływem biblioteki na
środowisko społeczne, jako jedną z metod oceny jakości biblioteki.
Szczególnie istotnym elementem takich badań powinna być charakterystyka wpływu usług biblioteczno-informacyjnych na użytkowników oraz otoczenie biblioteki. Rozpoznanie tego oddziaływania oraz
jego pomiar mogą bowiem pozwolić lepiej i bardziej świadomie
kształtować społeczną rolę biblioteki.
Joanna Kamińska z Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji
Naukowej Uniwersytetu Śląskiego omówiła Możliwości wykorzystania
benchmarkingu w zarządzaniu zasobami ludzkimi biblioteki (s. 23-30).
Próby zastosowania tej metody kompleksowego zarządzania jakością
wielokrotnie już były opisywane w polskiej literaturze fachowej, jednak Joanna Kamińska pokazuje nowy obszar jego zastosowań
w bibliotece. Przedstawia mianowicie benchmarking zasobów ludzkich jako metodę stosowaną podczas rekrutacji i selekcji pracowników, ich doskonalenia zawodowego i rozwoju, czy też w systemie wynagradzania i motywowania.
Joanna Kita i Jacek Marek Radwan z Biblioteki Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego
w Krakowie napisali o zastosowaniu Ośmiu Zasad Zarządzania Jakością w bibliotece wydziałowej, w której pracują (s. 31-40). Artykuł
zawiera charakterystykę zasady zarządzania jakością z uwzględnieniem wymagań zawartych w normie ISO 9001:2000 wraz z ich praktycznym zastosowaniem w bibliotece akademickiej. W podsumowaniu bibliotekarze stwierdzają, że stosowanie Ośmiu Zasad Zarządzania Jakością przynosi wymierne korzyści w postaci: zwiększenia
efektywności zarządzania biblioteką, lepszego wykorzystania zasobów ludzkich, poprawy jakości świadczonych usług, a tym samym
przyczynia się do utrwalenia korzystnego wizerunku biblioteki poprzez wzrost zaufania pracowników nauki, studentów i całej społeczności akademickiej do usług bibliotecznych i bibliotekarzy.
Bogumiła Konieczny-Rozenfeld z Biblioteki Akademii Pedagogiki
Specjalnej w Warszawie zatytułowała swoje wystąpienie: Narzędzia
kontroli jakości w działalności biblioteki akademickiej. Czy filozofia
Kaizen ma zastosowanie w bibliotece akademickiej uczelni pedagogicznej ? (s. 41-50). Autorka przedstawia nowe narzędzie kontroli jakości, jakim jest wywodzący się z filozofii japońskiej Kazein, który
RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA
103
oznacza ciągłe doskonalenie organizacji za pomocą małych kroków.
Ta nowatorska filozofia polega na nieustannej analizie procesów, zasad postępowania, sposobów i standardów pracy, a także na ciągłym doskonaleniu kadry kierowniczej oraz wszystkich pracowników.
Zastosowanie metody „małych kroków” powoduje, że jej rezultaty
nie są zauważalne od razu, lecz po upływie pewnego czasu, o czym
przekonano się w Bibliotece Akademii Pedagogiki Specjalnej.
W kolejnym tekście „Należy ciągle tworzyć, dbając o jakość, a nie
bojąc się o jakość” – audyt informacyjny w praktyce bibliotekarskiej
(s. 51-59) Kacper Trzaska, student Instytutu Informacji Naukowej
i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego, stawia tezę,
że prawidłowo przeprowadzony audyt informacyjny jest wyznacznikiem jakości pracy biblioteki. Autor podkreśla, że współczesna biblioteka jest specyficzną organizacją, w której znaczenie audytu będzie
wzrastać, ponieważ jest to miejsce zarówno produkowania, przetwarzania, jak i przekazywania informacji. Zastosowanie tego rodzaju techniki badania informacji, pozwala zorientować się czy gromadzone
dane są zgodne z polityką i kulturą organizacyjną biblioteki.
Część druga tomu opatrzona tytułem „Badanie potrzeb i satysfakcji użytkowników bibliotek” zawiera sześć opracowań. Pierwszym
z nich jest artykuł napisany w języku czeskim Poznámky k psychologii čtenáře (Uwagi o psychologii współczesnego czytelnika) (s. 63-66)
Milady Pískovej związanej z Uniwersytetem Śląskim w Opawie w Czechach. W abstrakcie zasygnalizowano, że rozważania czeskiej badaczki koncentrują się wokół zagadnień z zakresu psychologii czytelnictwa. Milada Písková zwraca uwagę na to, że współczesny pracownik
biblioteki powinien oprócz wszechstronnego wykształcenia, znajomości języków obcych oraz aktualnej produkcji wydawniczej, posiadać
także wiedzę psychologiczną. Dzięki niej bibliotekarz będzie w stanie
odczytać motywacje, jakimi kierują się czytelnicy wybierający dane
pozycje i tym samym lepiej reagować na ich potrzeby i oczekiwania.
Tytuł artykułu oraz abstrakt brzmią interesująco, dlatego należy wyrazić żal, że nie został on przetłumaczony na język polski lub angielski, co ułatwiłoby jego odbiór większej liczbie czytelników.
Katarzyna Regulska z Biblioteki Głównej Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu przedstawiła Przegląd metod i narzędzi do
pomiaru jakości usług bibliotecznych w bibliotekach akademickich
(s. 67-77). Autorka wskazuje, że mierzenie jakości pracy bibliotek
to zorganizowane i systematyczne analizowanie i ocenianie stopnia
spełniania wymagań wynikających z przypisanych im zadań z uw-
104
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
zględnieniem opinii użytkowników. Katarzyna Regulska słusznie
zauważa, że obecnie jedną z coraz częściej wykorzystywanych na
świecie metod badawczych jest LibQUAL+™, czyli zespół narzędzi
i usług ułatwiających poznanie, pomiar i analizę satysfakcji. Metoda ta wykorzystuje zarówno środki jakościowe, jak i liczbowe do
mierzenia postrzeganej przez klientów bibliotek jakości dostarczanych im usług.
Kolejne dwa korespondujące ze sobą wystąpienia należą do
przedstawicielek Biblioteki Głównej Politechniki Poznańskiej.
W pierwszym z nich, Emilia Lepkowska zajęła się badaniem potrzeb
i satysfakcji użytkowników oraz wpływem etyki bibliotekarskiej na
działalność usługową bibliotek (s. 78-86). Autorka przedstawiła wyniki kilku badań ankietowych przeprowadzonych wśród użytkowników czytelń w latach 1996 - 2008 w Bibliotece Głównej Politechniki
Poznańskiej (BGPP). Pokazują one, że pozytywnie została oceniona
praca bibliotekarzy oraz poziom proponowanych usług, natomiast
zastrzeżenia budziło zaplecze techniczne instytucji (zbyt wolna praca katalogów komputerowych, za mała liczbę skanerów i kserografów). Beata Korzyska przybliżyła zagadnienia badania jakości i profilowania usług biblioteczno-informacyjnych w informacyjnym modelu naukowej biblioteki technicznej (s.87-95). Podstawową cechą
takiego modelu jest strategiczne zarządzanie informacją (MSI), które
pozwala w ujęciu dynamicznym dostosować działalność biblioteki
do wymagań zmieniającego się otoczenia. Na uwagę zasługują tu
badania prowadzone wśród kadry naukowej za pośrednictwem formularza WWW ankiety, dzięki którym udało się dokonać oceny stanu współpracy ośrodków informacji BGPP z pracownikami naukowymi oraz wskazać kierunki dalszej współpracy kadry naukowej ze
specjalistami ds. informacji.
Justyna Jerzyk-Wojtecka z Oddziału Informacji Naukowej Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego w artykule Mechaniczne bariery informacyjne i możliwości ich niwelowania w bibliotece akademickiej
na przykładzie Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego – omówienie badania czytelniczego (s. 96-104), zwróciła uwagę na inny aspekt jakości
usług informacyjnych. Posługując się także badaniami czytelniczymi, dokonała analizy nastawienia użytkowników do nowych usług
bibliotecznych, wprowadzonych po rozbudowie budynku. Okazuje
się, że pokonanie barier mechanicznych w większości przypadków
sprowadzało się do konieczności nauczenia się obsługi nowego
sprzętu zainstalowanego w bibliotece.
RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA
105
Wioletta Jachym z Biblioteki Uczelnianej Państwowej Wyższej
Szkoły Zawodowej w Tarnowie zatytułowała swój artykuł: „Książka
życzeń” w Bibliotece Uczelnianej PWSZ w Tarnowie – czyli jak podnosimy jakość usług poprzez stosowanie badań ankietowych (s.
105-114). Jest to kolejny tekst potwierdzający tezę, że najefektywniej podnosi się poziom usług bibliotecznych, badając opinie głównych zainteresowanych, czyli czytelników. Wprowadzanie wszelkich zmian, czy to w zakresie nowych technologii, czy też samego
procesu obsługi użytkowników winno być poddawane ocenie, a następnie uwzględniane podczas przygotowywania planów działalności każdej książnicy.
Część trzecią omawianej książki, zatytułowaną „Standardy pracy i wskaźniki efektywności bibliotek” otwiera opracowanie Marka
M. Górskiego z Biblioteki Politechniki Krakowskiej pt. Analiza funkcjonowania bibliotek naukowych w Polsce (AFBN) jako narzędzie
wspomagające zarządzanie biblioteką (s. 117-127). Autor publikacji
jest jednym z członków Zespołu ds. Standardów dla Bibliotek Naukowych (ZSBN), powołanego do życia w 2001 roku w celu opracowania wspólnej metody oceny funkcjonowania polskich bibliotek naukowych1. W wystąpieniu omawia najważniejsze cele i działania związane z realizacją projektu AFBN, pokazuje procedury rejestracji,
wprowadzania danych do bazy oraz potencjalne możliwości i korzyści, jakie biblioteki naukowe mogą osiągać, współuczestnicząc
w projekcie. Słusznie prognozuje, że uzyskane tą drogą wskaźniki
funkcjonalności będą w przyszłości pełnić rolę narzędzi oceny jakości i efektywności świadczonych usług.
Monika Kwaśniak z Książnicy Pomorskiej im. Stanisława Staszica w Szczecinie zaprezentowała model systemu zarządzania jakością w sieci bibliotek publicznych województwa zachodniopomorskiego (s. 128-135). W tym przypadku autorami modelu byli bibliotekarze z Książnicy Pomorskiej, którzy za podstawowy cel postawili
sobie opracowanie standardów pracy dla bibliotek gminnych oraz
powiatowych. Propozycja standardów zaprezentowanych przez Monikę Kwaśniak wydaje się być na tyle interesująca, że powinni się
z nią zapoznać także przedstawiciele bibliotek publicznych z innych
regionów, zważywszy na brak ogólnopolskich standardów pracy dla
tego typu placówek.
1
Zob. Więcej informacji na temat AFBN pod adresem: http://ssk2.bu.amu.edu.pl/
standaryzacja/ [dostęp: 2010-10-07].
106
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Małgorzata Janiak z Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego zaproponowała inny
sposób oceny systemów informacyjnych, co omówiła w artykule zatytułowanym: Kryteria estetyczne w ocenie jakości systemów informacyjnych (s. 136-144). Po przeanalizowaniu różnych ocen jakości
systemów informacyjnych, można stwierdzić, iż rzadkością jest analiza ich cech estetycznych. W dotychczasowych opracowaniach dominowały kryteria graficzne, techniczne czy funkcjonalne, natomiast Małgorzata Janiak wyodrębniła nową grupę cech, a mianowicie cechy związane z pojęciem piękna, takie chociażby jak: porządek, czystość formy, uniwersalność, minimalizm środków, porządek
semantyczny, formalna składnia, modularność czy modyfikowalność. W wyniku przeprowadzonej analizy badaczka stwierdza, iż termin „piękno” nie jest zbyt popularny w formularzach ocen systemu
informacyjnego, a technologia informacyjna w odczuciu większości
ludzi nie musi być piękna.
Ewa Busse-Turczyńska i Renata Birska, reprezentujące Bibliotekę Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, przedstawiły aktualną
ofertę usług bibliotecznych dla środowisk medycznych w Polsce (s.
145-154). Użytkownicy tego typu bibliotek mają obecnie możliwość
korzystania online nie tylko z usług rejestracyjnych, informacyjnych, międzybibliotecznych (system Doc@med) czy szkoleniowych,
ale także mają zapewniony dostęp do usług bibliometrycznych oraz
rejestracji poprzez system Proxy. Należy dodać, że zapewnieniu tak
wysokiego poziomu usług biblioteczno-informacyjnych sprzyja
współpraca, którą realizują polskie biblioteki medyczne, świadome
funkcji, jaką powinny spełniać w społeczeństwie informacyjnym.
Trzecią część książki zamyka tekst Heleny Olszewskiej z Biblioteki Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, opatrzony tytułem Jakość usług bibliotecznych w społeczeństwie informacyjnym na
przykładzie Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu (s. 155-161). Autorka omawia zadania, przed jakimi stają biblioteki naukowe w czasie budowy społeczeństwa informacyjnego, czyli nowe usługi biblioteczne i doskonalenie już istniejących, a także przypomina usługi
wywodzące się sprzed kilku lat i w tym kontekście próbuje prognozować zupełnie nowe wyzwania, przed jakimi staną biblioteki na początku XXI wieku. Helena Olszewska, prowadząc badania na temat
satysfakcji użytkowników oraz zbierając opinie dotyczące jakości
obsługi, otrzymała dane, które mogą stanowić cenną wskazówkę do
podnoszenia jakości oraz standaryzacji usług.
RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA
107
Część czwarta – „Etyczne aspekty zarządzania” – zawiera tylko
trzy opracowania. Jako pierwszy zamieszczony został artykuł Beaty
Żołędowskiej-Król z Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego: Wartości organizacyjne w kulturze jakości (s. 167-174). W publikacji omówiono pojęcie kultury jakości
kształtującej wartości i normy, które z kolei wyznaczają etykę zachowań, a w konsekwencji wizerunek biblioteki. Ponadto przedstawiono różne rodzaje wartości organizacyjnych, ich wpływ na funkcjonowanie instytucji oraz podstawowe narzędzia służące komunikowaniu kluczowych wartości w bibliotece. Badaczka trafnie zauważa, że tworzeniu kultury jakości służy właściwa atmosfera pracy,
demokratyczny styl zarządzania oraz partycypacja pracowników,
a jej kształtowanie uzależnione jest od postaw i wartości reprezentowanych przez bibliotekarzy.
Maja Wojciechowska z Biblioteki Wyższej Szkoły Ateneum
w Gdańsku w artykule Wartości etyczne w wybranych aspektach zarządzania i organizacji bibliotek (s. 175-184) poruszyła temat z pewnością ważny, ale i ostatnio modny, ponieważ dotyczy dylematów
moralnych, jakie napotyka osoba kierująca pracą biblioteki. Do
szczególnie istotnych kwestii należy w tym wypadku zaliczyć etyczne zarządzanie personelem biblioteki, kwestie planowania, realizowania i kontrolowania wykonywanych przez niego zadań i sposobu pracy. Autorka zwróciła także uwagę na coraz częściej poruszany
w literaturze fachowej problem wypalenia zawodowego oraz mobbingu wśród bibliotekarzy, dlatego tak ważne jest, aby kadra kierownicza uwzględniała aspekty etyczne zarówno podczas zarządzania biblioteką, jak i planowania jej organizacji.
Zdzisław Gębołyś z Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji
Naukowej Uniwersytetu Śląskiego zatytułował swoje wystąpienie:
Etyczne rozterki, etyczne dylematy, etyczne zasady polskich bibliotekarzy (w świetle ankiety) (s. 185-193). Autor będąc współredaktorem Kodeksów etyki bibliotekarskiej na świecie: antologii narodowych kodeksów etycznych (Warszawa 2008), postanowił zbadać
stan świadomości etyki bibliotecznej i informacyjnej wśród bibliotekarzy po wejściu w życie polskiej wersji kodeksu. W tym celu opracował ankietę rozprowadzoną wśród pracowników wybranych bibliotek publicznych w Polsce. Wyniki potwierdziły przypuszczenia badacza, że wartości i standardy etyczne są ważną cechą jakości pracy
bibliotekarskiej, na którą zwracają uwagę tak bibliotekarze, jak
i użytkownicy biblioteki.
108
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Ostatnią część omawianej książki zatytułowaną „Problemy jakości – przegląd piśmiennictwa” otwiera opracowanie Stanisławy Kurek-Kokocińskiej z Katedry Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Łódzkiego zatytułowane Kilka uwag o usługach
bibliotecznych (s. 197-204). Autorka skoncentrowała się przede
wszystkim na zagadnieniu jakości usług bibliograficznych, poddając
analizie wybrane realizacje tego rodzaju usług dawniej i obecnie.
Przeprowadzone przez nią badania zawartości serwisów WWW polskich bibliotek pokazują, że najczęstszą formą realizacji usług bibliograficznych jest opracowywanie zestawień tematycznych odpłatnych i darmowych wykonywanych na zlecenie lub gotowych. Prym
w tej dziedzinie wiodą w Polsce biblioteki pedagogiczne.
Dwa ostatnie opracowania przygotowali pracownicy Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego. Pierwsze z nich Jolanta Szulc opatrzyła tytułem Koncepcje zarządzania jakością w bibliotekach polskich. Stan obecny i kierunki badań (przegląd piśmiennictwa) (s. 205-214). Badaczka dokonała przeglądu różnych metod
zarządzania jakością na podstawie analizy literatury przedmiotu rejestrowanej w polskich bibliografiach bibliologicznych dostępnych online
oraz w jednym z zestawień bibliograficznych przygotowanych przez Bibliotekę Śląską (Bibliografia Analityczna…; Bibliografia Bibliografii…; Koszowska, 2007; Polska Bibliografia...). Badania literaturowe wykazały, że
w bibliotekach polskich stosowane są różnego rodzaju nowoczesne koncepcje zarządzania jakością, a do najpopularniejszych należą: zarządzanie strategiczne, samoocena pracowników, TQM.
W ostatnim artykule Agnieszka Bajor, Hanna Langer i Agnieszka Łakomy przedstawiły rozwój usług bibliotecznych i informacyjnych w Niemczech w latach 1990-2008 (s. 215-229). Analizę przeprowadziły na podstawie „Bibliografii Analitycznej Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Piśmiennictwo zagraniczne”. Autorki
zbadały usługi biblioteczne i informacyjne we wszystkich typach
bibliotek, ze szczególnym uwzględnieniem bibliotekarstwa akademickiego, publicznego i szkolnego.
Publikacja Jakość usług bibliotecznych w społeczeństwie informacyjnym jest lekturą ciekawą i pobudzającą do refleksji, a pomysł
zamieszczenia opracowań teoretyków oraz praktyków bibliotekoznawstwa w jednym miejscu, dodaje jej tylko wartości. Zaprezentowane w książce materiały i doświadczenia mogą stać się w dalszej
perspektywie przedmiotem kolejnych badań i analiz. Jedynym mankamentem prezentowanej monografii jest brak indeksów osobowych
109
RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA
i przedmiotowych, które ułatwiłyby dotarcie do wielu cennych informacji zawartych w poszczególnych tekstach. Aktualność i różnorodność poruszanych kwestii z zakresu podnoszenia jakości usług
bibliotecznych oraz zarządzania jakością powinna zainteresować zarówno badaczy, jak i pracowników oraz użytkowników bibliotek.
Bibliografia
Bibliografia Analityczna Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Piśmiennictwo zagraniczne [online]. (1995-2009) [dostęp: 2010-07-14]. Dostępny
w World Wide Web: http://mak.bn.org.pl/cgi-bin/makwww.exe?BM=15.
Bibliografia Bibliografii Polskich [online]. (1995-2009) [dostęp: 2010-07-14]. Dostępny w World Wide Web: http://mak.bn.org.pl/cgi-bin/makwww.exe?
BM=13.
Kamińska J., Żołędowska B. (red.) (2009) Jakość
w społeczeństwie informacyjnym. Warszawa.
usług
bibliotecznych
Koszowska A., Przybylska L. (oprac.) (2007), Jakość w bibliotekarstwie – zarządzanie jakością, badanie efektywności oraz narzędzia oceny usług bibliotek
publicznych, szkolnych, pedagogicznych i naukowych (materiały bibliograficzne za lata 1995-2007). Katowice.
Polska Bibliografia Bibliologiczna [online]. (1995-2009) [dostęp: 2010-07-14].
Dostępny w World Wide Web: http://mak.bn.org.pl/cgi-bin/makwww.exe?
BM=12.
Dominika Paleczna
Koło Naukowe Bibliotekoznawców przy Instytucie Bibliotekoznawstwa
i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
bibliosfera.net [online]. 2010 [dostęp: 2010-07-07]. Dostępny w World
Wide Web: http://bibliosfera.net/.
W kształtującym się obecnie społeczeństwie informacyjnym nie
można nie zauważyć dynamicznego rozwoju serwisów internetowych
opartych na technologii Web 2.0, których podstawę funkcjonowania
110
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
stanowi aktywność użytkowników. Tendencji tej podporządkowało
się również aktywne w Internecie środowisko bibliotekarzy, bibliologów i informatologów.
Serwisem godnym zwrócenia uwagi jest Bibliosfera (bibliosfera.net,
2010). Jej pomysłodawcą i twórcą jest Krzysztof Lityński, student Instytutu Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu
Warszawskiego (IINiSB UW). Swój udział w projektowaniu strony miał
również inny student IINiSB UW – Jakub Kołakowski. Wortal został
udostępniony szerokiej rzeszy użytkowników 14 czerwca 2010 r.
Rys. 1. Logo serwisu Bibliosfera (bibliosfera.net, 2010)
Tematyka treści zawartych w serwisie mieści się w zakresie tzw.
bibliosfery. Termin ten „powstał z przekształcenia słowa blogosfera (czyli
mówiąc prosto zbiór blogów), więc może się wydawać, że bibliosfera to
po prostu biblioteczna blogosfera” (Lityński, 2010). Lityński definiuje jednak bibliosferę znacznie szerzej. Zalicza do niej wszelkie informacje
związane z biblioteką i tematami z nią pokrewnymi umieszczone w Internecie, a nawet posuwa się do rozważań nad możliwością zaliczenia do
niej świata pozawirtualnego: „Kto powiedział, że nie zalicza się do niej
świat analogowy, „realny”? Tym sposobem poszerzamy bibliosferę na artykuły w czasopismach tradycyjnych, imprezy w bibliotekach, przekazy
radiowe i telewizyjne, książki, badania…” (Lityński, 2010).
Bibliosfera jest narzędziem, które z jednej strony umożliwia dzielenie się materiałami znalezionymi w Internecie, z drugiej pozwala przeglądać wyselekcjonowane i udostępnione na stronie przez innych internautów linki związane z książkami, bibliotekami, informacją i nowymi
technologiami. Możliwość uzupełniania Serwisu o odnośniki do artykułów, filmów, obrazów itp. mają tylko osoby zarejestrowane w serwisie, przeglądać zgromadzone zasoby może natomiast każdy. Dodawanie
linków jest proste i intuicyjne, podobnie jak założenie konta w serwisie. Aby dokonać rejestracji przez formularz, wystarczy podać takie dane jak nazwa użytkownika, adres e-mail i hasło, które posłuży do logo-
RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA
111
wania się w Bibliosferze. Autor strony stworzył też możliwość założenia
konta w Bibliosferze przez import niezbędnych danych z profilu w serwisie Facebook (Facebook, 2010). Ciekawą opcją jest również zintegrowanie kont w obu serwisach, co umożliwia automatyczne informowanie znajomych użytkownika o dodanych przez niego do Bibliosfery materiałach oraz polecanych artykułach, wątkach z forów, obrazach i filmach itd. Także dodawanie zasobów do serwisu nie powinno przysparzać problemów, odbywa się przy pomocy niewielkiej formatki, która
wyświetla się po kliknięciu przycisku „Dodaj do Bibliosfery” lub przy
pomocy bookmarkletu (Czym jest bookmarklet?, 2010).
Materiały można filtrować według języka, typu informacji (zabawne, poważne, trudno powiedzieć) oraz wpisując słowa kluczowe, które
wcześniej zostały przypisane przez osobę dodającą materiał do Bibliosfery. Przy nadawaniu tagów odnośnikom oraz przy wprowadzaniu ich
w oknie wyszukiwania, system wyświetla propozycje ze zbioru, który
już wcześniej był wykorzystany do opisania tekstów w serwisie. Stanowi to udogodnienie, zwłaszcza w procesie wyszukiwania. Istnieje także
możliwość wybrania interesujących użytkownika tagów z listy najpopularniejszych. Selekcjonowanie linków może również odbywać się według poszczególnych kategorii źródeł, z których pochodzą (do wyboru
są: profesjonalne media pozabranżowe, blogi i media amatorskie, fora,
wydarzenia, obrazy, wideo oraz inne). Mimo że dołączone do serwisu
strony są podzielone na kategorie, a ich treść jest opisywana przy pomocy tagów, po serwisie bibliotekarskim można by spodziewać się
sprawniejszego rozwiązania w zakresie przedmiotowego opracowania
linków, np. stworzenia taksonomii lub tezaurusa.
Dodatkową możliwość filtrowania wyświetlanych linków daje
wbudowany czytnik RSS, który umożliwia zalogowanemu użytkownikowi zdefiniowanie kanałów, z których materiały będą automatycznie
wyświetlane w odpowiednim oknie na stronie głównej oraz po wejściu
w zakładkę „Czytnik RSS”. Wyselekcjonowane przez zarejestrowanego
użytkownika źródła zostają zapamiętane. W serwisie nie zabrakło narzędzi do komunikacji osób zarejestrowanych, Bibliosfera ma forum,
umożliwia także komentowanie dodanych do wortalu treści.
Serwis wciąż jest rozwijany i uzupełniany o nowe funkcjonalności, a jego autor jest otwarty na propozycje zmian sygnalizowane
przez użytkowników, np. na wortalowym forum lub w profilu serwisu
na Facebooku. Bibliosferę zdecydowanie należy zaliczyć do stron
WWW, którą każda osoba, dla której „biblioteka to coś więcej, niż
tabliczka «zachować ciszę»” (bibliosfera.net, 2010), powinna dodać do
zakładki „Ulubione” w swojej przeglądarce internetowej.
112
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Bibliografia
bibliosfera.net [online]. 2010 [dostęp: 2010-07-07]. Dostępny w World Wide Web:
http://bibliosfera.net/.
Lityński K. (2010), Czym jest bibliosfera? W: bibliosfera.net [online]. 2010 [dostęp:
2010-07-07]. Dostępny w World Wide Web: http://bibliosfera.net/blog/dev/
1/czym-jest-bibliosfera/.
Czym jest bookmarklet? W: bibliosfera.net [online]. 2010 [dostęp: 2010-07-07].
Dostępny w World Wide Web: http://bibliosfera.net/bookmarklet/.
Facebook [online]. 2010 [dostęp: 2010-07-07]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.facebook.com/.
Bogumiła Warząchowska
Biblioteka Teologiczna Uniwersytetu Śląskiego
Biblioteki szkół wyższych w społeczeństwie wiedzy. Uwarunkowania
i wybrane zagadnienia. T. 1. Konteksty i uwarunkowania / pod red.
Z. Gębołysia. – Katowice : STUDIO NOA; Uniwersytet Śląski, 2010. – 213
s. – ISBN 978-83-60071-44-1.
Biblioteki szkół wyższych w społeczeństwie wiedzy. Uwarunkowania
i wybrane zagadnienia. T. 2. Narzędzia i formy funkcjonowania / pod
red. I. Sochy. – Katowice : STUDIO NOA ; Uniwersytet Śląski, 2010. –
171 s. – ISBN 978-83-60071-44-2.
Publikacja Biblioteki szkół wyższych w społeczeństwie wiedzy.
Uwarunkowania i wybrane zagadnienia składa się z dwóch tomów.
Mimo oddzielnych, pozornie odrębnych pozycji, praca tworzy integralną całość i dlatego należy omówić je łącznie. Monografia jest
bezpośrednio adresowana do słuchaczy studiów podyplomowych Technologie informacyjne w bibliotekach społeczeństwa wiedzy, a pośrednio do pracowników naukowych i studentów informacji naukowej
i bibliotekoznawstwa. Może służyć również bibliotekarzom bibliotek
szkół wyższych, zainteresowanym nowoczesnym zarządzaniem i technologiami informacyjnymi jako podręcznik sprawnego funkcjonowania bibliotek akademickich w społeczeństwie wiedzy.
RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA
113
W pierwszym tomie Konteksty i uwarunkowania pod redakcją
Zdzisława Gębołysia, znalazło się siedem opracowań oscylujących wokół zagadnień funkcjonowania społeczeństwa wiedzy w aspekcie bibliotek uczelnianych. Zebrany materiał inspiruje do refleksji nad strategią bibliotek w czasach, które niosą ze sobą kolejne wyzwania
i przeobrażenia.
Rozdział pierwszy, Biblioteki szkół wyższych w społeczeństwie
wiedzy, opracowany przez Irenę Sochę jest zarazem rozbudowanym
wstępem do całego tomu. Wprowadza on w problematykę bibliotek
naukowych, które w ostatnim czasie stawiają czoła kolejnym wyzwaniom nie tylko w połączeniu z nowymi technologiami informacyjnymi
i digitalizacją zbiorów, ale z koniecznością tworzenia funkcjonalnych
konsorcjów, pozyskiwania środków finansowych oraz reorganizacją
przestrzeni niezbędnej przy rozwiązywaniu nowych zadań stawianych
bibliotekom. Tradycyjne książnice naukowe przekształcane są w systemy biblioteczno-informacyjne, a w konsekwencji zarządzają zasobami wiedzy i tworzą dostęp do informacji w społeczeństwie wiedzy.
Społeczeństwo to wymaga stałego samokształcenia zarówno w zakresie technologii informacyjnych, jak również wiedzy dziedzinowej,
a także umiejętności korzystania z całego systemu wiedzy, aby podejmowane działania były bardziej skuteczne. Jednym z warunków realizowanych przez biblioteki społeczeństwa wiedzy jest określenie modelu adresata, który mógłby uczestniczyć w nowoczesnym społeczeństwie, a także modelu wzajemnych relacji biblioteka – użytkownik.
Biblioteki tym skuteczniej funkcjonują i lepiej realizują swoje cele
i zadania im bardziej otwarte są na wzajemną współpracę.
Komunikacja w społeczeństwie wiedzy to temat podjęty przez Katarzynę Tałuć. Autorka przybliża aparat podstawowych pojęć i definicji dotyczących komunikowania oraz główne teorie dotyczące społeczeństwa wiedzy. Proces komunikowania ulega coraz większej złożoności, wraz z rozwojem nowych technologii, a sama komunikacja ma
miejsce wtedy, gdy osoby w niej uczestniczące posługują się znanymi
kodami służącymi do tworzenia komunikatów. Autorka zwraca uwagę
na ważną rolę psychologicznych i społecznych determinantów komunikowania wśród których wymienia: wiek, płeć, wykształcenie, dostępność odbioru, kontekst odbioru, nawyki korzystania z mediów
itp. Podkreśla również cele i zamiary jakie przyświecają nadawcy komunikatów w społeczeństwie wiedzy w stosunku do odbiorcy uczestniczącego w procesie komunikowania. Ważną rolę w społeczeństwie
wiedzy odgrywają biblioteki, zwłaszcza te o charakterze naukowym,
114
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
które gromadzą, przechowują i udostępniają zbiory, a tym samym
wiedzę, współuczestniczą w przetwarzaniu informacji, która nie znajduje się w zasobach biblioteki, dzięki czemu przyczyniają się do
wzbogacania własnych zbiorów.
Próby zdefiniowania nauki oraz wyznaczenia jej celów i zadań
podjęła się Małgorzata Gwadera w opracowaniu Nauka w społeczeństwie wiedzy – obieg książki naukowej. W społeczeństwie wiedzy nauka pełni znaczącą funkcję, gdyż daje odpowiedź na różnorakie pytania, stanowi zatem narzędzie realizacji najwyższych potrzeb ludzkich
w wymiarze indywidualnym i społecznym. Za kryteria naukowości
można uznać te właściwości wiedzy naukowej, które odróżniają ją od
wiedzy innego typu, a cechą wyróżniającą naukę od wiedzy jest
przede wszystkim jej metodologia, czyli nauka o metodach stosowanych w nauce. W badaniach naukowych zasadnicze znaczenie mają
publikacje naukowe, które autorka podzieliła na publikacje badawcze, przeglądowe, dydaktyczno-naukowe, informacyjne. Jednym
z podstawowych elementów organizacji nauki jest rynek publikacji
naukowych. W Polsce rynek książki akademickiej i naukowej jest
bardzo rozległy i podlega prawom i zmianom zachodzącym w obszarze
kultury. Pod względem liczby publikowanych tytułów wydawnictwa
uczelniane znajdują się na pierwszym miejscu, natomiast pod względem wielkości nakładów dominują wydawnictwa komercyjne. Jednym z zasadniczych elementów promocji publikacji naukowych są
źródła informacji bieżącej i retrospektywnej, a także wystawy, kiermasze i targi, w których biorą udział oficyny prezentując swoją ofertę
dzięki katalogom, prospektom, reklamom. Istotna jest również obecność tego typu instytucji na konferencjach, seminariach, sympozjach
gromadzących specjalistów z danej dziedziny wiedzy. Znaczną część
opracowania poświęcono ponadto miejscu bibliotek akademickich
w ogólnym systemie organizacji nauki w Polsce. Biblioteki te koordynują i prowadzą prace badawcze w zakresie informacji naukowej i bibliotekoznawstwa oraz dziedzin pokrewnych, a przede wszystkim publikują zgodnie z profilem gromadzenia zbiorów zeszyty naukowe, bibliografie, materiały informacyjno-biblioteczne, biuletyny, raporty,
sprawozdania, kroniki.
Szczególne miejsce w systemie komunikacji społecznej zajmują
czasopisma elektroniczne. Obecnie większość uczonych poszukiwania
informacji rozpoczyna od źródeł elektronicznych, a zwłaszcza dostępnych w sieci czasopism oraz polskich i zagranicznych serwisów e-czasopism. Aneta Drabek w artykule Czasopisma elektroniczne w komuni-
RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA
115
kacji naukowej i społecznej, rozpoczyna swoje rozważania od zdefiniowania czym jest czasopismo elektroniczne, jaka jest jego geneza i jakiego można dokonać podziału tych czasopism. Następnie przedstawiono
wady i zalety tych czasopism. Do największych zalet czasopism elektronicznych należy szybkość publikacji i aktualizacja danych, a także
nieograniczony dostęp do informacji bez względu na miejsce i czas korzystania. Wadą natomiast jest konieczność dostępu do Internetu
i podstawowej znajomości pracy z komputerem oraz brak możliwości
zrezygnowania z prenumeraty tradycyjnej, gdyż tylko taka jest warunkiem koniecznym do uzyskania dostępu online. Zaprezentowano również stan wszystkich polskich czasopism elektronicznych z zakresu
informacji naukowej i bibliotekoznawstwa, z uwzględnieniem serwisu
Elektroniczna Biblioteka EBIB, umieszczającego spisy treści kilkudziesięciu czasopism dziedzinowych. Dopełnieniem opracowania jest omówienie dokumentów publikowanych w systemie Open Access, a są to
Open Access Journals oraz repozytoria gromadzące reprinty, prace
dyplomowe i raporty z badań naukowych. System ten umożliwia użytkownikom bezpłatne korzystanie z pełnych tekstów artykułów.
Przedmiotem kolejnych rozważań są Polskie spisy i serwisy bibliograficzne dostępne w Internecie, opracowane przez Agnieszkę Bajor
i Hannę Langer. Autorki w obszernym omówieniu zaprezentowały najważniejsze typy bibliografii, do których należą bieżąca i retrospektywna
bibliografia narodowa, bibliografie terytorialne i lokalne, bibliografie zespołów osobowych, bibliografie dziedzin i zagadnień, bibliografie gatunków i rodzajów piśmienniczych. Ze szczególną starannością dokonano
analizy kolejnych typów bibliografii, wzbogacając konkretne tytuły o ramy czasowe ukazywania się, wątek historyczny powstania oraz zakres
i zasięg prezentowanych tytułów. Imponująca liczba przypisów świadczy
o wnikliwej analizie badawczej i rzetelnym opracowaniu materiałów.
Cennym uzupełnieniem artykułu jest bogaty zestaw tablic ilustrujących
dostęp do poszczególnych typów bibliografii z podaniem źródła dostępu.
Należy podkreślić, że tworzenie i informowanie o internetowych bazach
bibliograficznych w znacznym stopniu wspiera rozwój nauki, zwłaszcza
że nowoczesne technologie są wykorzystywane zarówno w procesie gromadzenia, przechowywania i dostarczania informacji, jak i w prowadzeniu działalności naukowo-badawczej oraz bieżącej pracy informacyjnej
wyspecjalizowanych służb bibliotecznych.
Kolejny artykuł A. Drabek przybliża Indeksy cytowań jako narzędzie diagnozy stanu nauki. Przedstawiono w nim zamysł i ideę
utworzenia indeksów cytowań, które są specyficznym rodzajem baz
116
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
danych, gdyż wyszukiwanie potrzebnych informacji wymaga odpowiedniej wiedzy i przygotowania specjalistycznego. Rola indeksów
cytowań w społeczeństwie wiedzy gwarantuje najwyższą jakość oferowanych informacji oraz umożliwia sprawne przetwarzanie tych
informacji Bazy tego typu pozwalają na przejście od podstawowych
informacji bibliograficznych do bardziej zaawansowanych analiz
ukazujących sieć powiązań między poszczególnymi ośrodkami naukowymi. W Polsce natomiast indeksy te wykorzystywane są do
ocen parametrycznych, przy zakupie czasopism i baz zagranicznych a to z kolei poprawia jakość kształcenia i udoskonala wyniki badań naukowych.
Tom pierwszy zamyka opracowanie Jolanty Szulc, która przedstawia Systemy ekspertowe w społeczeństwie wiedzy. Strukturę, zastosowanie, problemy badawcze. Systemy ekspertowe zalicza się do czwartej
generacji systemów informacyjnych, oprócz systemów transakcyjnych,
systemów informowania kierownictwa i systemów wspierania decyzji.
Gromadzą one bazy danych z informacjami przechowywanymi symbolicznie. Następnie przedstawiono strukturę systemów ekspertowych
w postaci obrazowych wykresów i diagramów, a także zaprezentowano
bogatą ich typologię. Ważne miejsce w opracowaniu zajęło scharakteryzowanie zastosowania systemów ekspertowych w technice, w dziedzinie
wojskowości, w praktyce medycznej, decyzjach finansowo-ekonomicznych, a zwłaszcza w praktyce bibliotecznej i informacji naukowej.
Wykorzystanie tych systemów pozwala na zwiększenie wydajności pracy, polepszenie jakości wytwarzanych produktów oraz na zmniejszenie
kosztów produkcji, dzięki czemu możliwe jest szersze zainteresowanie
i wzrost znaczenia systemów ekspertowych w praktyce.
Drugi tom Narzędzia i formy funkcjonowania pod redakcją I. Sochy tworzy pięć artykułów. Tom ten rozpoczyna praca Z. Gębołysia
omawiająca Zarządzanie strategiczne w bibliotekach szkół wyższych
w społeczeństwie wiedzy. Istotą zarządzania strategicznego jest teoretyczno-praktyczne posługiwanie się wypracowanymi modelami badawczymi, wykorzystujące własne metody, techniki i procedury. Model zarządzania strategicznego w bibliotece szkoły wyższej tworzy misja biblioteki, analiza strategiczna i implementacja strategii. Nieodłączną funkcją zarządzania strategicznego jest kontrola strategiczna,
a podstawowym jej narzędziem jest metoda analizy strategicznej.
Kontrola ta może przyjąć formę controllingu strategicznego, polegającego na stałej lub okresowej ewidencji stanu zasobu biblioteki oraz
ocenie nałożonych na nią zadań. Całość opracowania uzupełnia
RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA
117
aneks z licznymi przykładami misji, wizji biblioteki szkoły wyższej
oraz z kilkunastoma tabelami ukazującymi metody zarządzania strategicznego w tych instytucjach.
Renata Frączek i Izabela Swoboda opracowały Wpływ nowych technologii na przemiany pracy współczesnych bibliotek szkół wyższych. W bibliotekach uczelnianych podobnie jak w wielu instytucjach współczesnego świata nowe technologie wpłynęły na wiele obszarów struktury organizacyjnej tych placówek. Wszelkie usprawnienia stanowisk pracy, udoskonalenia metod zarządzania nakierowane
są na potencjalnego odbiorcę czyli użytkownika. Tworzone są nowe
działy, a w nich nowe stanowiska pracy dla bibliotekarzy systemowych, dziedzinowych, przedstawicieli konsorcjów, specjalistów sieciowych zasobów informacyjnych. Coraz częściej współczesne biblioteki
akademickie dysponują skutecznymi i atrakcyjnymi narzędziami służącymi pozyskiwaniu, rozpowszechnianiu i udostępnianiu informacji.
Biblioteki uczelniane realizują także uniwersalne usługi informacyjne
poprzez: działalność informacyjną o zasobach własnych i innych
ośrodków polskich i zagranicznych; działalność dokumentacyjną,
szczególnie w zakresie dorobku naukowego pracowników uczelni
i tworzonych baz w bibliotece; działalność edukacyjną obejmującą
szkolenia użytkowników. W sposób przemyślany i modelowy łączy się
ideę biblioteki tradycyjnej, korzystając z jej wielowiekowych i bogatych zasobów, z nowoczesnością o najwyższych standardach wyposażenia bibliotek cyfrowych. Dzięki nowym technologiom tandem nowoczesności i tradycjonalizmu zapewnia efektywną obsługę użytkownikom bibliotek akademickich.
Kolejny artykuł Wyszukiwanie informacji w Internecie jako narzędzie rozwoju społeczeństwa wiedzy Arkadiusza Pulikowskiego uświadamia, że znaczna część informacji udostępnianych w Internecie staje
się dla większej części społeczeństwa naturalnym środowiskiem informacyjnym. W tej sytuacji ważna staje się umiejętność dokonywania
oceny wartości dokumentów, a tym samym wzrasta rola narzędzi wyszukiwawczych pozwalających sprawnie dotrzeć do zgromadzonej
w sieci wiedzy. Pomocą w krytycznej ocenie dokumentów służą dwa
podstawowe kryteria jakimi są użyteczność i wiarygodność. W obrębie
użyteczności kryterium szczegółowe to zawartość i aktualność informacji; natomiast kryteria szczegółowe wiarygodności to: autorstwo,
cel, obiektywność i poprawność informacji. Sukcesem w korzystaniu
z zasobów Internetu jest sprawne i maksymalne opanowanie tych
umiejętności, a tym samym ilość i jakość pozyskanych informacji.
118
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Alternatywne źródła finansowania bibliotek szkół wyższych (sponsoring, fundraising, lobbing) opracowane przez Z. Gębołysia jest zagadnieniem rzadko poruszanym w środowisku bibliotekarzy szkół wyższych. Zmniejszanie funduszy na naukę, a tym samym na funkcjonowanie bibliotek akademickich, sprawia, że placówki te starają się służyć środowisku naukowemu w zakresie najwyższych kompetencji szukając równocześnie alternatywnych źródeł finansowania. Cechą charakterystyczną sponsoringu, fundraisingu i lobbingu jest dążenie do
uzyskania różnych korzyści dla bibliotek, które przejawiają się poprzez: wspomaganie finansowe, mecenat, patronat, dotacje, fundacje,
subwencje, ulgi, datki, pożyczki. Wszystkie te działania są ważnym
przedsięwzięciem organizacyjnym, wymagającym dogłębnego przemyślenia, starannego przygotowania i solidnego wdrożenia. W opracowaniu zwrócono uwagę na podstawy prawne sponsoringu, fundraisingu i lobbingu, jako warunku koniecznego w ramach obowiązującego
prawa. Skuteczność dobrej współpracy pomiędzy bibliotekami i instytucjami pomocowymi jest usankcjonowana stosownymi umowami.
Dla usprawnienia korzystania z alternatywnych źródeł finansowania
na końcu artykułu zamieszczono aktualne podstawy prawne oraz
wzory umów sponsoringowych.
Tom drugi zamyka artykuł Z. Gębołysia Etyka biblioteczna i informacyjna w społeczeństwie wiedzy. Etykę biblioteczną tworzy zbiór
standardów moralnych niepisanych, a także utrwalonych w postaci
dokumentu, przedstawionych w formie kodeksu etycznego. Etyka biblioteczna określana jest jako zespół wymogów i norm stawianych
bibliotekarzom, a odnoszących się do sfery ich obowiązków zawodowych. Tak jak w każdym zawodzie również w profesji bibliotekarza,
aby dobrze służyć użytkownikom, należy być wiernym standardom
etycznym, które autor przedstawił w sposób następujący: konfidencjonalność, sprzeciw wobec cenzury w bibliotece, zakaz stronniczości
i prywaty, ochrona wolności intelektualnej, etyka kierowania biblioteką oraz profesjonalizm usług bibliotecznych. Końcowe wywody autora
dotyczą etyki komunikowania się w bibliotece, na które składają się
werbalne i niewerbalne formy komunikowania. Całość opracowania
zamyka omówienie kodeksu etycznego biblioteki szkoły wyższej.
Prezentowana publikacja stanowi niezwykle cenne kompendium
poświęcone roli i znaczeniu bibliotek szkół wyższych w społeczeństwie
wiedzy. Zsyntetyzowany ładunek informacji przedstawiony na jej łamach jak dotąd nie doczekał się szerszego kompleksowego opracowania. Wiele danych o podobnej tematyce można było uzyskać w formie
RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA
119
artykułów rozproszonych w różnych czasopismach lub usłyszeć podczas konferencji. Nie są to jednak źródła ukazujące w pełni problematykę funkcjonowania bibliotek szkół wyższych w społeczeństwie wiedzy. Dobrze się złożyło, że autorzy poszczególnych artykułów, oprócz
bogatej bibliografii załącznikowej w większości przypadków zamieścili
aneksy oraz tabele, wykresy i rysunki obrazujące omawiane zagadnienia. Różnorodność wykorzystanych źródeł informacji i ich wnikliwa
synteza sprawiły, że autorzy przedstawiając pokaźny materiał zachowali przejrzystość wywodu i przystępną formę przekazu zwłaszcza, że
praca kierowana jest do słuchaczy wspominanych już studiów podyplomowych, których przygotowanie przed rozpoczęciem studiów do tego
typu treści jest zróżnicowanie. Publikacja ta oferuje pracownikom naukowym i studentom nowe spojrzenie na sens funkcjonowania biblioteki akademickiej w środowisku uczelnianym, a absolwentom wymienionych studiów pozwoli lepiej zrozumieć fenomen biblioteki szkoły wyższej i jego odniesienie do społeczeństwa wiedzy.
121
Warszawskie Targi Książki
W dniach od 13-16 maja br. odbyły się pierwsze Warszawskie
Targi Książki (WTK), jako inicjatywa środowiska wydawców i spółki
targowej Murator EXPO. Celem spotkania było stworzenie wielowątkowego wydarzenia służącego promocji książki i innych nośników literatury, adresowanego do profesjonalistów i szerokiej publiczności.
Targi odwiedziło 28000 gości, którzy mieli okazję podziwiać ofertę
około 300 wystawców. Podczas WTK zaprezentowano ciekawy program dla odwiedzających. Na liście autorów, którzy gościli na Targach, było blisko 200 znanych nazwisk. Poza spotkaniami z autorami
odbyły się między innymi prelekcje poświęcone prezentacji nośników
i czytników nowej generacji. W czwartek -13 maja, podczas uroczystości otwarcia WTK zostały wręczone nominacje do tegorocznej edycji Nagrody Sezonu Wydawniczo - Księgarskiego IKAR. Ogłoszono
zwycięzców konkursów na najlepsze audiobooki 2009 oraz wyniki jubileuszowej 50. edycji Konkursu Najpiękniejsze Książki Roku. Wręczono Nagrodę im. Jerzego Kuryłowicza, przyznawaną od roku 2003
tłumaczom literatury naukowej. W tym roku uhonorowana została
Agata Jurkiewicz, za przekład Stereochemii Davida G. Morrisa (PWN
2008) oraz Chemii związków aromatycznych Johna D. Hepwortha,
Davida R. Waringa i Michaela J. Waringa (PWN 2008). Podczas targów można było obejrzeć wystawę światowej sławy ilustratora książek
dla dzieci Józefa Wilkonia. Wymienione imprezy stanowią jedynie wycinek z bogatej oferty tegorocznych targów. W niedzielę 16 maja, WTK
zakończył uroczysty koncert, podczas którego wręczone zostały nagrody w konkursie „Edycja Chopin 2010”.
Źródło:
http://www.targi-ksiazki.waw.pl/informacje-ogolne/o-targach/
Marta Kunicka
122
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
55. Międzynarodowe Targi Książki
55. Międzynarodowe Targi Książki w Warszawie odbyły się 20-23
maja w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. Wzięło w nich udział
blisko 500 wystawców i podwystawców z 29 krajów. W bieżącym roku
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne obchodziły jubileusz 65-lecia.
Jak i co roku targi stały się okazją do spotkań i wymiany doświadczeń. Dla około 37 tysięcy odwiedzających gości przygotowano liczne
imprezy towarzyszące - pół tysiąca różnego rodzaju spotkań z pisarzami, poetami oraz wydawcami. Wśród atrakcji wymienić można
święto miłośników fantasy i fantastyki, czyli "Ars Fantastica". Rok
2010 ogłoszono rokiem chopinowskim, ogromnym zainteresowaniem
zwiedzających gości cieszył się zatem salonik chopinowski, prezentujący zeszyty edukacyjne o Fryderyku Chopinie, a jego twórczość stała
się tematem przewodnim tegorocznych targów.
Źródło:
http://arspolona.com.pl/index.php/s/dokument/doc/179
http://www.wiadomosci24.pl/artykul/55_miedzynarodowe_targi_
ksiazki_w_warszawie_ruszyly_w_139618.html
Marta Kunicka
VIII Spotkanie Kierowników Bibliotek Prawniczych
Już po raz ósmy, od 10 do 11 czerwca 2010 roku, odbyła się
Konferencja Kierowników Polskich Bibliotek Prawniczych, w tym roku zorganizowana przez Bibliotekę Wydziału Prawa i Administracji
Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Dyskusja ogniskowała się wokół problemów dotyczących bibliotek prawniczych i sposobu usprawnienia ich działania. Powracającym problemem jest kwestia współpracy bibliotek, szczególnie w zakresie zakupu elektronicznych źródeł informacji prawniczej. Bibliotekarze biorący udział
w Konferencji mieli możliwość wysłuchania prelekcji dotyczącej historii wydziału i uniwersytetu, zwiedzenia Zamku w Kórniku, gdzie
przygotowano dla nich prezentację ciekawych eksponatów o tematyce prawniczej ze zbiorów biblioteki rodowej Działyńskich. Drugiego
dnia uczestnicy zapoznali się z działaniem Systemu ARFIDO, który
jest nowoczesnym rozwiązaniem ochrony i identyfikacji księgozbiorów. ARFIDO pracuje w oparciu o technologię identyfikacji za pomo-
WYDARZENIA
123
cą fal radiowych RFID (Radio Frequency IDentification) i wspiera
wiele procesów w bibliotekach, archiwach oraz przemyśle. Omawiana technologia zaprezentowana została na przykładzie Biblioteki Filologii Polskiej i Klasycznej. Następnie bibliotekarze udali się do
Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu, gdzie po zapoznaniu się
z ogólnymi zasadami obowiązującymi w zwiedzanej instytucji, mieli
możliwość obejrzenia najcenniejszych zbiorów. Na zakończenie
uczestnicy konferencji wzięli udział w wycieczce zabytkowym tramwajem Traktem Królewsko-Cesarskim, wzbogaconej prelekcją dra
Andrzeja Gulczyńskiego.
Spotkanie zakończyło się dyskusją i podsumowaniem.
Marta Kunicka
Zagłębiowskie laury
Konkurs o Zagłębiowską Nagrodę „Humanitas” na stałe wpisał się
do kalendarza wydarzeń kulturalnych Zagłębia. To wyróżnienie dla wybitnych osobistości życia publicznego i instytucji, działających w sposób szczególny na rzecz regionu, w tym roku zostało przyznane po raz
piąty. Kandydaci do nagrody zgłaszani są przez organizacje pozarządowe, instytucje kultury i nauki oraz członków Kapituły w dwóch kategoriach: honorowej i promocyjnej. Na specjalnym posiedzeniu Kapituły
wszystkie zgłoszenia są dyskutowane, a zwycięzcy zostają wybrani poprzez głosowanie. Tegoroczni laureaci zostali wyłonieni 28 maja b.r.,
ale werdykt pozostał tajny do czasu uroczystej gali.
Finałowa gala Zagłębiowskiej Nagrody „Humanitas” odbyła się 18
czerwca 2010 r. w murach uczelni Wyższej Szkoły Humanitas w Sosnowcu, pomysłodawcy konkursu. Oprócz zaproszonych gości: posłów, senatorów i samorządowców oraz kandydatów do nagrody, nie zabrakło mieszkańców miasta oraz studentów uczelni. Zwycięzców ogłosił i wręczył pamiątkowe medale rektor uczelni WSH prof. dr Jerzy Kopel. W tym roku
nominacje do nagrody uzyskało 20 podmiotów, po 10 w każdej z kategorii
nagrody. W kategorii promocyjnej wyróżnienie otrzymał - istniejący od 50
lat - Pałac Kultury Zagłębia w Dąbrowie Górniczej za wspieranie, poprzez
swoją działalność, rozwoju różnorodnych nurtów lokalnej aktywności. Nagrodę odebrał dyrektor PKZ – Grzegorz Perz. Z kolei nagrodę honorową
Kapituła konkursu przyznała księdzu doktorowi Pawłowi Sobierajskiemu
za aktywne uczestnictwo i organizację wielu imprez kulturalnych, festiwali i koncertów w regionie Zagłębia Dąbrowskiego.
124
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Tegoroczna gala miała wyjątkowy charakter także ze względu na
pośmiertne uhonorowanie posła Grzegorza Dolniaka, który zginął
w kwietniowej katastrofie samolotu prezydenckiego pod Smoleńskiem.
Członkowie Kapituły zdecydowali się na podobne wyróżnienie po raz
pierwszy w historii konkursu. Myślą przewodnią ich decyzji było wyróżnienie wyjątkowej i nadzwyczajnej osobistości, która swoim życiem
udowadniała, że Zagłębie Dąbrowskie jest wartością. Nagroda została
wręczona na ręce żony posła, Barbary Dolniak.
Zwieńczeniem uroczystości był koncert zespołu sceny folkowej
Beltaine, który reprezentuje szczególną umiejętność łączenia tradycyjnej muzyki celtyckiej z muzyką współczesną. Gwiazdą wieczoru był Mirosław Czyżkiewicz - pieśniarz, poeta, kompozytor i gitarzysta, który
wystąpił z recitalem poezji śpiewanej.
Całość odbyła się przy współudziale Urzędu Miejskiego w Sosnowcu oraz sponsorów: Ergo Hestii, Energetyki na Rzecz Polski Południowej, a także ING Banku Śląskiego.
Izabela Jurczak
III Sportowy Turniej Bibliotekarzy
W dniu 26 czerwca 2010 r. w Akademii Wychowania Fizycznego
im. Jerzego Kukuczki w Katowicach odbył się III Sportowy Turniej Bibliotekarzy. Impreza została zorganizowana przez Bibliotekę AWF w ramach obchodów 40-lecia Alma Mater. Celem corocznego turnieju było
obalenie krzywdzącego stereotypu bibliotekarza jako osoby zakompleksionej, niedbającej o formę sportową oraz zintegrowanie ogólnopolskiego środowiska bibliotekarzy, zwrócenie uwagi na potrzebę aktywności
fizycznej i działania na rzecz propagowania zdrowego stylu życia.
Organizatorzy przygotowali siedem konkurencji: kręgle, badminton, strzelanie sportowe, bibliotekarski tor przeszkód, po raz pierwszy
pływanie i boulle (petanque) oraz karaoke. Przed rozgrywkami sportowymi firma Medical Service z Katowic przeprowadziła dla wszystkich
uczestników profesjonalne szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy. Turniej rozpoczął się od równolegle rozgrywanych zawodów: gry
w kręgle, strzelania, pływania oraz badmintona. Po emocjonujących
zmaganiach wyłoniono zwycięzców. W zawodach gry w kręgle pierwsze
miejsce zajęła Krystyna Kalisz z Biblioteki Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach (ŚUM), drugie miejsce wywalczył Mariusz Pa-
WYDARZENIA
125
cha z Biblioteki AWF w Katowicach, trzecie miejsce zdobyła Wiesława
Mika z Biblioteki ŚUM. Do klasyfikacji zespołowej tej dyscypliny zostały zaliczone wyniki trzech najlepszych zawodników z danej biblioteki.
Najlepiej „rzucała” drużyna Biblioteki ŚUM, drugie miejsce zajęła Biblioteka AWF, trzeci był zespół Biblioteki Śląskiej (BŚ). Na basenie zwyciężył Remigiusz Lis z BŚ, drugie miejsce zajęła Ewa Nowak, a trzecie
Anna Just – obie z Biblioteki ŚUM. W konkurencji strzelectwo sportowe ex aequo pierwsze miejsce zdobyli Magdalena Piwowar z BŚ i Piotr
Raczkowski z Biblioteki Politechniki Poznańskiej, drugie miejsce „wystrzelał” reprezentant Biblioteki AWF Piotr Szewczyk, a trzeci był Rafał
Stępień z Biblioteki Publicznej im. Władysława Biegańskiego w Częstochowie. Po kilkugodzinnych zmaganiach badmintonistów najlepszym
okazał się Przemysław Kasperkiewicz z Biblioteki Politechniki Śląskiej filia w Katowicach, drugie miejsce zajęła Katarzyna Baran z Biblioteki
AWF, trzecie miejsce zdobył Remigiusz Lis z BŚ. Po raz pierwszy odbyły
się rozgrywki w boulle (petanque). Zawodnicy rywalizowali w dwuosobowych zespołach, a zwyciężyła drużyna Biblioteki Głównej Akademii
Ekonomicznej w Katowicach w składzie: Zofia Pokusińska i Artur Hedzielski, drugie miejsce zajęli Joanna Sowa i Ewa Nowak z Biblioteki
ŚUM, trzecie - Ewa Smędzik i Urszula Kusiak z Biblioteki Akademii
Muzycznej w Katowicach. Po zakończeniu wymienionych konkurencji
rozegrano zawody nazwane bibliotekarskim torem przeszkód. Mistrzowski tytuł został obroniony przez drużynę Biblioteki Wyższej Szkoły Humanitas w Sosnowcu (WSH), drugie miejsce przypadło Bibliotece
Wydziału Prawa i Administracji UŚ w Katowicach, a najniższy stopień
podium zdobyli bibliotekarze z BŚ. W trakcie trwania wszystkich konkurencji można było uczestniczyć w konkursie karaoke. Pierwsze miejsce „wyśpiewał” Przemysław Kasperkiewicz z Biblioteki Politechniki
Śląskiej - filia w Katowicach, kolejne zajęli przedstawiciele BŚ i Biblioteki WSH. Poza zawodami, rekreacyjnie można było zagrać w squasha
oraz uczestniczyć w zajęciach aqua aerobicu.
Wyrażamy uznanie dla wszystkich uczestników turnieju, gdyż rywalizacja odbywała się zgodnie z zasadami fair-play. Tturniej przyczynia się do integracji środowiska bibliotekarskiego i jest ciekawą, nową
formą spędzania wolnego czasu. Wszystkim bibliotekarzom-sportowcom dziękujemy za udział i zapraszamy za rok na kolejny IV Sportowy
Turniej Bibliotekarzy.
Więcej o III Sportowym Turnieju Bibliotekarzy można przeczytać
na stronie internetowej http://www.turniej-bibl.awf.katowice.pl.
Damian Ziółkowski
127
JADWIGA MAMZER
DOROTA KUSA
Biblioteka Akademii Wychowania Fizycznego
im. Jerzego Kukuczki w Katowicach
HISTORIA
ZDJĘCIEM PISANA
W roku 2010 Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach obchodzi jubileusz 40-lecia. Uczelnia nasza rozpoczęła działalność w roku 1970, kiedy to na podstawie rozporządzenia Rady
Ministrów, na bazie Studium Nauczycielskiego Wychowania Fizycznego
powołano Wyższą Szkołę Wychowania Fizycznego w Katowicach, w roku
1979 przekształconą następnie w Akademię Wychowania Fizycznego.
Fot. 1. Uroczysta inauguracja pierwszego roku akademickiego 1970/1971.
Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego w Katowicach.
128
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Jubileusz ten stał się dobrą okazją do zaprezentowania dokumentacji fotograficznej obrazującej dzieje naszej Alma Mater. Pracownicy
Biblioteki, po zgromadzeniu zdjęć z poszczególnych inauguracji roku
akademickiego, a także „ściągnięciu” ich z prywatnych zbiorów wielu
dydaktyków naszej Uczelni postanowili zaprezentować je na Jubileuszowej Wystawie. Znalazły się tam zarówno zdjęcia „zabawne” - z AWFaliów i innych rozrywkowych imprez, balów, obozów studenckich itp.,
jak i te bardziej „poważne” – z inauguracji, spotkań wigilijnych, kongresów zagranicznych, nadawania tytułów honorowych itd.
Fot. 2. Studentki Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach.
Zajęcia z gimnastyki
Prezentujemy także zdjęcia dostarczone przez trenerów i sportowców z różnych imprez sportowych, na których zdobywali medale i cenne trofea. Podziwiając osiągnięcia naszych zawodników cisną się słowa
„Ody do Sportu” napisanej przez Pierre’a de Coubertina: „O Sporcie,
tyś jest Radością! Na zew twój ciało rozkwita weselem, oczy się śmieją
i krew szybciej krąży. Myśli się stają czystsze i jaśniejsze. Pierzchają
troski udręczonych smutkiem, a pełni życia kosztują szczęśliwi”
(Coubertin). Uwagę przyciągają również zdjęcia J.M. Rektorów, którzy
wspólnie bawią się z bracią studencką, nie bacząc na dzielący ich dystans, ani profesorskie tytuły…Wszystko to można obejrzeć na naszej
Jubileuszowej Wystawie, do której zwiedzania serdecznie zapraszamy.
AKTUALNOŚCI AWF
129
W trakcie całego Roku Jubileuszowego Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach chcielibyśmy kontynuować „historię zdjęciem pisaną”, a przez to przybliżyć i niejednokrotnie
pokazać z innej strony sylwetki tych, którzy ją tworzyli. Wspominając
historię życia i osiągnięć naszych pracowników, studentów, sportowców chcemy podziękować im za stworzenie podwalin dla nowych pokoleń – miłośników kultury fizycznej i sportu.
Fot. 3. Studenci Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach.
Międzynarodowy Obóz Pracy w NRD
Bibliografia
Coubertin de P. (2009), Oda do Sportu. Wyd. 2 zm. Łomianki, s. 31.
130
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
PIOTR HALEMBA
Akademia Wychowania Fizycznego
im. Jerzego Kukuczki w Katowicach
AWF
NA SZCZYTACH ŚWIATA
Problematyka turystyki górskiej i alpinizmu w murach Akademii
Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach nabiera
szczególnego znaczenia z kilku powodów. Do najważniejszych można zaliczyć fakt, że jest to uczelnia sportowa mająca dwa kierunki bezpośrednio związane z turystyką (zarządzanie ze specjalnością w turystyce, hotelarstwie i gastronomii oraz turystyka i rekreacja). Istotne jest również
to, iż nosi ona imię najwybitniejszego polskiego i śląskiego alpinisty Jerzego Kukuczki, które to imię wybrali kilka lat temu dla swojej uczelni
sami studenci. Niestety drobny eksperyment dziennikarski przeprowadzony na terenie uczelni w przeddzień inauguracji roku akademickiego
2009/2010 wykazał, iż spora część zapytanych przez dziennikarzy studentów o patrona uczelni nie była w stanie nawet w przybliżeniu wymienić jego osiągnięć, a część nawet nie kojarzyła go z alpinizmem, nie
wspominając tych, którzy nie wiedzieli czyje imię nosi uczelnia, mimo że
w samej nazwie uczelni imię to występuje. Między innymi te okoliczności
skłoniły mnie do wykorzystania dla celów edukacyjnych wśród społeczności akademickiej doświadczeń i pasji związanych z górami, sportem
i ogólnie podróżowaniem. Również popularyzacja tego rodzaju działalności w środowisku osób związanych ze sportem i turystyką wydała mi się
zasadna (niekoniecznie na poziomie najwyższych szczytów poszczególnych kontynentów). Zdjęcia wykorzystane podczas wystawy zatytułowanej „AWF na szczytach świata”, znajdujące się w galerii „Przy Schodach”,
zorganizowanej z okazji obchodów 40-lecia Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach są efektem kilku wypraw zorganizowanych na
przełomie 2009/2010 roku w ramach realizacji planu zdobycia korony
ziemi. Pochodzą z podróży na najwyższe pasma i szczyty górskie trzech
kontynentów: Europy, Afryki i Ameryki Południowej.
AKTUALNOŚCI AWF
131
Alpy ze swoim najwyższym szczytem Mont Blanc 4810 m n.p.m. są
jeszcze w miarę kojarzone i znane, chociażby ze względu na turystykę
narciarską, coraz popularniejszą w Polsce, a uprawianą przez Polaków
na stokach włoskich Dolomitów, w Alpach austriackich czy niemieckich.
Z tego powodu na wystawie zdecydowaną większość stanowią bardziej
unikatowe zdjęcia pochodzące z Afryki i Ameryki Południowej. Flaga
AWF Katowice im. Jerzego Kukuczki zawisła po raz pierwszy na „dachu”
Afryki na wysokości 5895 m n.p.m. 18 września 2009 roku na szczycie
Kilimandżaro. O ile nazwa Kilimandżaro spopularyzowana na świecie
i w Polsce głównie przez literaturę i kinematografię jest przez studentów
w miarę kojarzona, o tyle najwyższy szczyt Andów – Aconcagua – leżący
na wysokości 6962 m n.p.m. stanowi zazwyczaj całkowitą egzotykę,
a sama nazwa, zarówno jeśli chodzi o pisownię jak i fonetycznie sprawia
sporo problemów. Zaprezentowanie w galerii fotografii przedstawiających
pracownika uczelni trzymającego flagę AWF Katowice, wykonaną z okazji 40-lecia uczelni, na szczycie Aconcagua na wysokości blisko 7000 m
n.p.m. mam nadzieję pomoże zmienić ten stereotyp, zwłaszcza wśród
studentów kierunków o profilu związanym z turystyką, rekreacją i sportem. Ponieważ na fladze znajduje się napis z pełną nazwą uczelni, również z wymienieniem Jerzego Kukuczki jako patrona AWF Katowice,
pozostaje mieć nadzieję, iż ta i inne inicjatywy, np. Bieg Kukuczki, spowodują spopularyzowanie sylwetki wybitnego alpinisty oraz turystyki
górskiej w ogóle. Dokładnie ta sama flaga została zabrana przez międzynarodową ekspedycję złożoną z wybitnych alpinistów (m. in. Anna Czerwińska, Kinga Baranowska, Bogusław Ogrodnik, Tomasz Kobielski),
która latem 2010 roku usiłowała zdobyć jeden z najwyższych i najtrudniejszych szczytów świata – K2. Niestety w górach, i to niekoniecznie
tych najwyższych, decydujące znaczenie oprócz umiejętności, determinacji i doświadczenia ma pogoda. Tak było i w tym przypadku. Załamanie pogody na wysokości 8000 m n.p.m. i tragiczna śmierć jednego ze
wspinaczy - Szweda Fredrika Ericssona spowodowały, iż wyprawa na
szczyt zakończyła się niepowodzeniem.
Uzupełnienie wystawy stanowią zdjęcia wykonane w Afryce po zejściu z Kilimandżaro, na wyspie Zanzibar. Specyfika i piękno afrykańskich pejzaży znalazły odzwierciedlenie w wybranych fotografiach wykonanych nie tylko wysoko w górach, ale również na poziomie morza. Wymiernym efektem zorganizowanej wystawy jest nie tylko popularyzacja
patrona uczelni Jerzego Kukuczki i turystyki górskiej, ale również fakt,
iż w tym stosunkowo krótkim czasie zgłosiło się wielu studentów i kilku
pracowników, których pasję stanowią góry i którzy chętnie przy okazji
132
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
swych wypraw zabraliby ze sobą symbole promujące uczelnię w świecie.
Pozostaje mi mieć nadzieję, że wystawa będzie stanowić przyczynek do
dalszych tego typu inicjatyw, z korzyścią zarówno dla uczelni jak i społeczności akademickiej.
133
W
AKTUALNY WYKAZ CZASOPISM DOSTĘPNYCH
BIBLIOTECE GŁÓWNEJ AWF W KATOWICACH
Czasopisma zagraniczne
1. Acta Physiologica
2. Acta Universitatis Carolinae. Kinanthropologica
3. Acta Universitatis Palackianae Olomucensis. Gymnica
4. Archives of Physical Medicine and
Rehabilitation
5. Exercise and Sport Sciences Reviews
6. Fiziceskaja Kultura v Skole
7. Fussballtraining
8. Gait & Posture
9. International Journal of Sports Medicine
10. JOPERD - Journal of Physical
Education, Recreation and Dance
11. Journal of Science and Medicine
in Sport
12. Lab Times
13. Leichtathletik
14. Leichtathletiktraining
15. Manuelle Medizin + on-line
16. Marketing Science + on-line
17. Medicine & Science in Sports
and Exercise
18. Olympisches Feuer
19. Physio Active
20. Physio Science
21. Pt Zeitschrift fur Physiotherapeuten (poprzedni tytuł: Krankengymna-
stik) + on-line
22. Research Quarterly for Exercise
and Sport
23. Science
24. Swimming World Magazine
25. Telesna Kultura
26. Teorija i Praktika Fiziceskoj Kultury
27. University Sports Magazine
Czasopisma polskie
I. BIBLIOTEKOZNAWSTWO. INFORMACJA
NAUKOWA. BIBLIOGRAFIA
1. Bibliografia Bibliografii Polskich
2. Bibliotekarz
3. Bibliotheca Nostra
5. Polska Bibliografia Bibliologiczna
6. Przegląd Biblioteczny
8. Rocznik Biblioteki Narodowej
10. Zagadnienia Informacji Naukowej
II. PRAWO
1. Dziennik Urzędowy MEN
2. Dziennik Urzędowy Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego
3. Dziennik Urzędowy Ministra Nauki
i Szkolnictwa Wyższego
4. Dziennik Ustaw
5. Monitor Polski
6. Zbiór Praw. T. 14: Prawo Nauki
i Szkolnictwa Wyższego (pozycja
wymiennokartkowa)
134
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
III. NAUKI EKONOMICZNE. ZARZĄDZANIE.
SOCJOLOGIA. PRACA. STATYSTYKA
1. Brief
2. Controlling i Rachunkowość Zarządcza
3. Ekonomiczne Problemy Turystyki
(seria Zesz. Nauk. / Uniw. Szczeciński)
4. Ekonomista
5. Logistyka
6. Marketing i Rynek
7. Marketing w Praktyce
8. Monitor Europejski
9. Organizacja i Kierowanie
10. Personel i Zarządzanie
11. Praca i Nauka za Granicą
12. Praca i Rehabilitacja
Niepełnosprawnych
13. Problemy Jakości
14. Przegląd Organizacji
15. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej
Polskiej
16. Rocznik Statystyczny Województwa
Śląskiego
17. Scientific Journal. Service Management
(seria Zesz. Nauk. / Uniw. Szczeciński)
18. Sportplus
19. Studia Periegetica. Zeszyty Naukowe
WWSTiZ w Poznaniu
20. Studia Socjologiczne
21. Szkolnictwo Wyższe : informator
statystyczny
22. Turystyka (seria Informacje
i Opracowania Statystyczne)
23. Zeszyty Naukowe / ŚWSZ im. gen.
Jerzego Ziętka w Katowicach
24. Zeszyty Naukowe MWSE w Tarnowie
IV. NAUKA. EDUKACJA. PEDAGOGIKA. SZKOLNICTWO
1. Academia : magazyn Polskiej Akademii
Nauk
2. Akademicki Przegląd Sportowy
3. Biuletyn Akademii Obrony Narodowej
4. Chowanna
5. Edukacja Ustawiczna Dorosłych
6. Eunomia : miesięcznik raciborskiej
Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej
7. Forum Akademickie
8. Informator Nauki Polskiej
9. Kwartalnik Pedagogiczny
10. Nauka
11. Nauka i Szkolnictwo Wyższe
12. Nowa gAWFa : pismo studentów
Akademii Wychowania Fizycznego
Józefa Piłsudskiego w Warszawie
13. Nowa Szkoła
14. Politechnika Częstochowska : pismo
środowiska akademickiego
15. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze
16. Przyjaciel : dwumiesięcznik dla
rodziców dzieci z wyzwaniami
rozwojowymi
17. Rekord : miesięcznik Akademii
Wychowania Fizycznego w Katowicach
18. Rocznik Pedagogiczny
19. Rozprawy Naukowe / PWSZ
im. Papieża Jana Pawła II w Białej
Podlaskiej
20. Studia Humanistyczne / AWF Kraków
21. Szkolnictwo Wyższe : informator
statystyczny
22. Szkoła Specjalna
23. Świat Nauki
24. Wiedza i Życie
25. Zbiór Praw. T. 14: Prawo Nauki
i Szkolnictwa Wyższego (pozycja
wymiennokartkowa)
26. Zdrowie, Kultura Zdrowotna,
Edukacja
27. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły
Pedagogiki i Administracji w Poznaniu
V. WOJSKO. OBRONNOŚĆ
1. Biuletyn Akademii Obrony Narodowej
2. Przegląd Obrony Cywilnej
3. Terroryzm
4. Wiedza Obronna
VI. NAUKI BIOLOGICZNE. EKOLOGIA.
ANTROPOLOGIA. BIOCHEMIA
1. Anthropological Review
2. Antropomotoryka
3. Biology of Sport
4. Human Movement
5. Wiadomości Ekologiczne
INFORMACJE
VII. MEDYCYNA. HIGIENA.
REHABILITACJA
1. Acta Balneologica
2. Ból
3. Chirurgia Kolana, Artroskopia,
Traumatologia Sportowa
4. European Journal of Physical & Health
Education
5. Fizjoterapia
6. Fizjoterapia Polska
7. International Journal of Occupational
Medicine and Environmental Health
8. KardioProfil : pismo lekarzy praktyków
9. Medicina Sportiva
10. Medicina Sportiva Practica
11. Medycyna Sportowa
12. Ortopedia, Traumatologia
i Rehabilitacja
13. Pediatria Polska
14. Polski Merkuriusz Lekarski
15. POMOST : biuletyn osób
niepełnosprawnych
16. Postępy Rehabilitacji
17. Praca i Rehabilitacja
Niepełnosprawnych
18. Praktyczna Fizjoterapia
& Rehabilitacja
19. Przegląd Medyczny / Uniwersytet
Rzeszowski
20. Przyjaciel : dwumiesięcznik dla
rodziców dzieci z wyzwaniami
rozwojowymi
21. Rehabilitacja Medyczna
22. Rehabilitacja w Praktyce
23. Roczniki PZH
24. Sport Niepełnosprawnych
25. Terapia : uzależnienia
i współuzależnienia
26. Wychowanie Fizyczne i Fizjoterapia
(seria Zesz. Nauk. / PO)
27. Zdrowie, Kultura Zdrowotna,
Edukacja
28. Żyjmy Dłużej
135
VIII. WYCHOWANIE FIZYCZNE.
SPORT. KULTURA FIZYCZNA.
KULTURYSTYKA
1. Antropomotoryka
2. Akademicki Przegląd Sportowy
3. Biblioteczka Piłki Nożnej
4. Biology of Sport
5. Biuletyn Sekcji Historii PTNKF
6. Body Life
7. Chirurgia Kolana, Artroskopia,
Traumatologia Sportowa
8. Cross
9. European Journal of Physical
& Health Education
10. Góry : górski magazyn sportowy
11. Handball Polska
12. Human Movement
13. Jeżyk : biuletyn informacyjny
Stowarzyszenia Olimpiady Specjalne
Polska
14. Jogging
15. Journal of Human Kinetics
16. Kronika / AWF Poznań
17. Kultura Fizyczna
18. Kulturystyka i Fitness
19. Lekkoatleta
20. Lider
21. Magazyn Futbol
22. Magazyn Górski
23. Magazyn Rowerowy
24. Medicina Sportiva
25. Medicina Sportiva Practica
26. Medycyna Sportowa
27. Physical Culture and Sport Studies
and Research
28. Piłka Nożna : tygodnik
29. Piłka Nożna Plus : magazyn sportowy
30. Pływanie
31. Podlaska Kultura Fizyczna
32. Polish Journal of Sport & Tourism
(poprzedni tytuł: Rocznik Naukowy
/ Instytut WFiS Biała Podlaska)
33. Polska Siatkówka
34. POMOST : biuletyn osób
niepełnosprawnych
35. Prace Instytutu Kultury Fizycznej
(seria Zesz. Nauk. / Uniw. Szczeciński)
136
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
36. Prawo Sportowe (pozycja
wymiennokartkowa)
37. Przegląd Sportowy
38. Research Yearbook / AWF Gdańsk
39. Rocznik Naukowy / AWF Gdańsk
40. Rocznik Naukowy IDO – Ruch Dla
Kultury
41. Roczniki Naukowe WSWFiT
w Białymstoku
42. Rozprawy Naukowe AWF we Wrocławiu
43. Siatkówka
44. SKI: magazyn dla narciarzy
45. Sport
46. Sport dla Wszystkich
47. Sport Niepełnosprawnych
48. Sport Wyczynowy
49. Sportplus
50. Sporty Wodne i Ratownictwo
51. Studia Humanistyczne / AWF Kraków
52. Studies in Physical Culture & Tourism
53. Tenis : magazyn
54. Trener
55. Wioślarz
56. Wuefiak
57. Wychowanie Fizyczne i Fizjoterapia
(seria Zesz. Nauk. / PO)
58. Wychowanie Fizyczne i Sport
59. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne
60. Zdrowie, Kultura Zdrowotna, Edukacja
61. Zeszyty Metodyczno-Naukowe / AWF
Katowice
62. Zeszyty Naukowe WSKFiT
63. Żagle
64. Żyjmy Dłużej
IX. KRAJOZNAWSTWO. TURYSTYKA. REKREACJA
1. Cross
2. Ekonomiczne Problemy Turystyki (seria
Zesz. Nauk. / Uniw. Szczeciński)
3. Folia Turistica
4. Góry : górski magazyn sportowy
5. Hotelarz
6. Magazyn Górski
7. National Geographic Polska
8. Pamiętnik Polskiego Towarzystwa
Tatrzańskiego
9. Physical Culture and Sport Studies
and Research
10. Płaj
11. Problemy Turystyki
12. Problemy Turystyki i Hotelarstwa
13. Roczniki Naukowe WSWFiT
w Białymstoku
14. Rynek Podróży
15. Rynek Turystyczny
16. Studia Periegetica. Zeszyty Naukowe
WWSTiZ w Poznaniu
17. Studia Turystyczne
18. Studies in Physical Culture
& Tourism
19. Sudety
20. Taternik
21. Turystyka (seria: Informacje
i Opracowania Statystyczne)
22. Turystyka i Hotelarstwo
23. Turystyka i Rekreacja
/ AWF Warszawa
24. Turystyka i Rekreacja (seria Zesz.
Nauk. /PO)
25. Turystyka i Rekreacja (seria
Zeszyty Naukowe WSTiJO w Warszawie)
26. Turyzm
27. Wiadomości Turystyczne
28. Wierchy
29. Zeszyty Naukowe WSHiT
w Częstochowie
30. Zeszyty Naukowe WSKFiT / Pruszków
X. DZIENNIKI, TYGODNIKI, MIESIĘCZNIKI - OGÓLNE
1. Dziennik Gazeta Prawna
2. Polska Dziennik Zachodni
3. Focus
4. Forum
5. Gazeta Wyborcza
6. Newsweek Polska
7. Polityka
8. Przekrój
9. Rzeczpospolita
10. Wprost
INFORMACJE
W
137
BAZY DANYCH DOSTĘPNE
BIBLIOTECE GŁÓWNEJ AWF W KATOWICACH
Bazy własne biblioteki:
PROLIB
Obejmuje całość zbiorów zgromadzonych w Bibliotece Głównej Akademii
Wychowania Fizycznego.
PROMAX
Rejestruje dorobek naukowy pracowników AWF (prace zwarte, artykuły,
udział w konferencjach naukowych)
oraz prace magisterskie i doktorskie.
PROWEB
Bibliografia Zawartości Czasopism.
Zawiera informacje bibliograficzne o zawartości wybranych tytułów czasopism
polskich z zakresu kultury fizycznej,
sportu, edukacji obronnej, nauk biologiczno-medycznych, rehabilitacji oraz
turystyki i rekreacji.
Bazy elektroniczne dostępne w Czytelni Informacji Naukowej oraz w Internecie:
ACTA BIOCHIMICA POLONICA
Elektroniczna wersja czasopisma „Acta
Biochimica Polonica”.
AUSTRALIAN JOURNAL OF PHYSIOTHERAPY
Elektroniczna wersja czasopisma „Australian Journal of Physiotherapy”.
MEDICINA SPORTIVA
Elektroniczna wersja czasopisma „Medicina Sportiva” na CD-ROM. Za rok
2005-2009.
MEDICINA SPORTIVA PRACTICA
Elektroniczna wersja czasopisma „Medicina Sportiva Practica” na CD-ROM.
Za rok 2006-2009.
SPORTS MEDICINE
Elektroniczna wersja czasopisma „Sports
Medicine” on-line na platformie OVID.
W ramach serwisu EBSCO (on-line):
ACADEMIC SEARCH COMPLETE
Największa na świecie akademicka wielodziedzinowa baza danych, zawiera
blisko 4000 pełnych tekstów artykułów
z czasopism naukowych. Reprezentowane są w niej takie dziedziny jak: pedagogika, edukacja, nauki medyczne,
biologiczne i społeczne.
138
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
AGRICOLA
Baza zawiera opisy bibliograficzne z zakresu rolnictwa i ochrony środowiska
od 1970 (również patenty, oprogramowanie, raporty techniczne).
AMERICAN HUMANITIES INDEX
Zawiera kolekcje opisów bibliograficznych z czasopism popularnonaukowych, wydawanych w USA i Kanadzie
przez Whiston Publishing.
BUSINESS SEARCH PREMIER
Największa na świecie pełnotekstowa
baza danych z dziedziny biznesu. Zawiera teksty artykułów z 3.050 czasopism.
CLINICAL PHARMACOLOGY
Baza dotyczy rejestrowanych w USA leków, ziół i suplementów żywieniowych,
również tych, które znajdują się w fazie
badań klinicznych.
COMMUNICATION & MASS MEDIA
COMPLETE
Baza umożliwia wyszukiwanie artykułów z dziedziny komunikacji i mediów
komunikacyjnych.
ERIC
Zawiera streszczenia z ponad 980 czasopism z dziedziny edukacji i wychowania.
HEALTH SOURCE – CONSUMER EDITION
Baza obejmuje blisko 300 czasopism
z pełnymi tekstami z zakresu nauk medycznych, nauk o żywieniu i suplementacji, opieki nad dziećmi, medycyny
sportowej i zdrowego stylu życia.
HEALTH SOURCE: NURSING/ACADEMIC EDITION
Baza obejmuje 550 czasopism z pełnymi tekstami oraz 850 czasopism ze
streszczeniami zawartości z zakresu
medycyny i nauk pokrewnych.
MASTERFILE PREMIER
Baza adresowana do bibliotek publicznych, multidyscyplinarnych. Obejmuje ponad 2000 opisów bibliograficznych, w tym również pełne teksty wybranych artykułów od 1975 roku. Dodatkowo: 350 tekstów książek, ponad
84.000 biografii, ponad 86.000 dokumentów źródłowych oraz kolekcję
107.000 zdjęć, map i oznaczeń.
MEDLINE
Baza Narodowej Biblioteki Medycznej
USA zawiera abstrakty publikacji z zakresu nauk medycznych, w tym z rehabilitacji i fizjoterapii. Obejmuje publikacje od roku 1966 do chwili obecnej
z około 3800 czasopism. Medline zawiera odnośniki do wszystkich publikacji zawartych w Index Medicus, Index
to Dental Literature oraz International
Nursing. W bazie znajduje się ponad 11
mln rekordów bibliotecznych, z tego ok.
75% z abstraktami. MEDLINE jest udostępniany w ICM w systemie OvidNET,
zajmuje obecnie ok. 9 GB i jest aktualizowany miesięcznie.
NEWSPAPER SOURCE
Newspaper Source zawiera wybrane
pełne teksty z ok. 180 regionalnych gazet amerykańskich i wybranych międzynarodowych pozycji prasowych.
Z dziedziny biznesu zawiera ponad
10.000 pozycji.
REGIONAL BUSINESS NEWS
Baza zawiera pełne teksty artykułów
z regionalnych czasopism i gazet biznesowych z USA.
SPORT DISCUS
Baza zawiera opisy bibliograficzne publikacji wraz ze streszczeniami (pełne opisy
bibliograficzne monografii od 1949 r.,
czasopism od 1975 r.). Zakres tematyczny bazy to: sport, wychowanie fizyczne,
fizjologia, biomechanika i rekreacja.
139
WYKAZ
KSIĄŻEK ZAREJESTROWANYCH
W BIBLIOTECE GŁÓWNEJ AWF W KATOWICACH
W II KWARTALE 2010 ROKU
Encyklopedie ogólne, informatyka,
bibliotekoznawstwo, bibliografie, ogólne podstawy wiedzy i kultury
KOPERTOWSKA M.: CorelDRAW 9. PL.
Warszawa : Studio Komputerowe „Tortach”, 2008. Sygn.: Cz.O. 42714
Adobe Photoshop CS4/CS4 PL : oficjalny podręcznik : eksperymentuj i odkrywaj
możliwości aplikacji Adobe Photoshop
CS4. Gliwice : „Helion”, cop. 2009. (Oficjalny Podręcznik). Sygn.: Cz.O. 42750/
+CD
LENART A., WINIARSKI J., WINKOWSKI E.: Podstawy informatyki w turystyce : materiały do ćwiczeń. Gdańsk :
Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa ;
Sopot : Fundacja Rozwoju Uniwersytetu
Gdańskiego, 2010. Sygn.: Cz.O. 42354
Analiza danych przemysłowych : jakość
i innowacyjność w praktyce. Kraków :
„StatSoft Polska”, 2009. (Zastosowania
Statystyki i Data Mining). Sygn.:
W 42324; Cz.O. 42323
PN-EN ISO 9000:2006 Systemy zarządzania jakością. Podstawy i terminologia.
Wprowadza EN ISO 9000:2005, IDT, ISO
9000:2005, IDT ; zastępuje PN-EN ISO
9000:2006 (U) ; zatwierdzona przez Prezesa PKN dn. 18 września 2006 r. Warszawa : Polski Komitet Normalizacyjny,
cop. 2006. Sygn.: Cz.O. 42555
Analiza danych w programie STATISTICA 9 : przegląd. Kraków : „StatSoft Polska”, 2009. (Zastosowania Statystyki
i Data Mining). Sygn.: W 42328; Cz.O.
42327
FRANKOWSKI P.: Joomla! : budowa
i modyfikacja szablonów. Gliwice : „Helion”, cop. 2010. Sygn.: W 42751
PN-EN ISO 9001:2009 Systemy zarządzania jakością. Wymagania. Wprowadza EN ISO 9001:2008, IDT, ISO
9001:2008, IDT ; zastępuje PN-EN ISO
9001:2008 ; zatwierdzona przez Prezesa
PKN dn. 23 lutego 2009 r. Warszawa :
Polski Komitet Normalizacyjny, cop.
140
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
2009. Sygn.: Cz.O. 42556/+popr.
STATISTICA w badaniach naukowych
i nauczaniu statystyki. Kraków : „StatSoft
Polska”, 2010. Sygn.: W 42687, 42688;
Cz.O. 42686
Zastosowania nowoczesnej analizy danych w marketingu i badaniach rynku.
Kraków : „StatSoft Polska”, 2009. (Zastosowania Statystyki i Data Mining). Sygn.:
W 42326; Cz.O. 42325
Zastosowania statystyki i data mining
w badaniach naukowych. Kraków : „StatSoft Polska”, 2009. (Zastosowania Statystyki i Data Mining). Sygn.: W 42330;
Cz.O. 42329
Filozofia, psychologia, religia
GASIUL H.: Psychologia osobowości :
nurty, teorie, koncepcje. Warszawa : Centrum Doradztwa i Informacji „Difin”, cop.
2006. Sygn.: Cz.O. 42733
KERN M.: Mądrość ciała : czaszkowo-krzyżowe podejście do istoty zdrowia. Warszawa : „Virgo”, 2010. Sygn.: Cz.O. 42724
KOWALCZYK S.: Elementy filozofii i teologii sportu / Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Wyd. 2 uzup. Lublin :
Wydaw. KUL, 2010. Sygn.: W 42685;
Cz.O. 42684
Medycyna aktywności fizycznej z elementami psychologii i pedagogiki : praca
zbiorowa / pod red. nauk. K.S. Klukowskiego. Warszawa : Wydaw. AWF, 2010.
(Wydawnictwa Dydaktyczne / Akademia
Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie).
T. 1, Medycyna aktywności fizycznej,
wysiłek fizyczny w aspekcie wieku, pedagogika zdrowia. Sygn.: Cz.O. 42606/T.1
T. 2, Medycyna sportowa - odnowa bio-
logiczna, skrajne warunki środowiska,
sport niepełnosprawnych, psychologia
sportu. Sygn.: Cz.O. 42606/T.2
PRZYTUŁA S.: Psychologia zarządzania :
wybrane zagadnienia. Wrocław : Wydaw.
UE, 2008. (Skrypty Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu). Sygn.: Cz.O.
42691
Publication manual of the American
Psychological Association / [ed. in chief
G.R. VandenBos]. 6th ed., 2 print. Washington : American Psychological Association, cop. 2010. Sygn.: W 42456
Socjologia, statystyka, demografia
Metody badań jakościowych / red. N.K.
Denzin, Y.S. Lincoln ; red. nauk. wyd. pol.
K. Podemski. Warszawa : Wydaw. Nauk.
PWN, 2009. (Metodologia).
T. 1. Sygn.: Cz.O. 42725/T.1
T. 2. Sygn.: Cz.O. 42725/T.2
Osobliwości zabiegów terapeutycznych
w otwartym środowisku społecznym / pod
red. nauk. A. Klinik. Kraków : Oficyna
Wydaw. „Impuls”, 2010. (Problemy Edukacji, Rehabilitacji i Socjalizacji Osób Niepełnosprawnych ; t. 12). Sygn.: Cz.O.
42541
PLIETH-KALINOWSKA I.: Bezpieczeństwo społeczne dziecka niepełnosprawnego z dysfunkcją narządu ruchu. Bydgoszcz : Wydaw. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2009. Sygn.: Cz.O. 42755
STATISTICA w badaniach naukowych
i nauczaniu statystyki. Kraków : „StatSoft
Polska”, 2010. Sygn.: W 42687, 42688;
Cz.O. 42686
Zastosowania statystyki i data mining
w badaniach naukowych. Kraków : „StatSoft Polska”, 2009. (Zastosowania Staty-
NOWOŚCI W ZBIORACH
styki i Data Mining). Sygn.: W 42330;
Cz.O. 42329
Polityka, nauki ekonomiczne, gospodarka, prawo, wojskowość
DRAJSKA E., GAWRYCKA M.: Ekonomia : wybrane zagadnienia : przewodnik
metodyczny do ćwiczeń. Gdańsk : Wyższa
Szkoła Turystyki i Hotelarstwa ; Sopot :
Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, 2009. Sygn.: Cz.O. 42351
Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju
przedsiębiorczości na obszarach wiejskich :
praca zbiorowa / pod red. nauk. K. Krzyżanowskiej ; Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego. Wydział Nauk Ekonomicznych. Katedra Ekonomiki Edukacji, Komunikowania i Doradztwa. Warszawa :
Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA, 2009. Sygn.: Cz.O. 42609
KACZMAREK J., STASIAK A., WŁODARCZYK B.: Produkt turystyczny : pomysł, organizacja, zarządzanie. Wyd. 2 zm. Warszawa : Polskie Wydaw. Ekonomiczne,
2010. Sygn.: W 42524; Cz.O. 42523
KOZŁECKA B., OSOWSKA K.: Marketing usług hotelarskich : [podręcznik technik hotelarstwa, technikum, szkoła policealna]. Warszawa : „Difin”, cop. 2010.
(E Edukacja). Sygn.: Cz.O. 42517
KRUCZEK Z., WALAS B.: Promocja i informacja w turystyce. Kraków : „Proksenia”, 2010. Sygn.: W 42569; Cz.O. 42568
KULESZA A.: Niepełnosprawni : rehabilitacja zawodowa 2003-2008 : (literatura polska i obca w wyborze) / oprac.
A. Kulesza. Warszawa : GBPiZS, 2009.
(Bibliografie / Główna Biblioteka Pracy
i Zabezpieczenia Społecznego ; 117).
Sygn.: Cz.O. 42640/+CD
141
OLSZEWSKI A.: Wybrane problemy
bankowości w turystyce. Gdańsk : Wyższa
Szkoła Turystyki i Hotelarstwa ; Sopot :
Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, 2010. Sygn.: Cz.O. 42352
Podatki w branży turystycznej / M. Flis
[i in.]. Warszawa : „Wiedza i Praktyka Oficyna Prawa Polskiego”, cop. 2010. (Biblioteka Prawa Podatkowego). Sygn.: Cz.O.
42732
Podstawy rachunkowości / red. nauk.
K. Sawicki ; aut. rozdz. A. Buczkowska
[i in.]. Wyd. 6 zm. Warszawa : Polskie Wydaw. Ekonomiczne, 2009. Sygn.: Cz.O.
42781
RZECZYCKA A.: Finanse w przedsiębiorstwie turystycznym. Gdańsk : Wyższa
Szkoła Turystyki i Hotelarstwa ; Sopot :
Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, 2010. Sygn.: Cz.O. 42353
Sposoby wykorzystania dóbr kultury
dla potrzeb rozwoju funkcji turystycznej na
Mazowszu przy wsparciu z funduszy
strukturalnych / red. nauk. H. Powęska.
Warszawa : Wydaw. SGGW, 2008. (Prace
Naukowe / Szkoła Główna Gospodarstwa
Wiejskiego. Wydział Nauk Ekonomicznych. Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu ; nr 46). Sygn.: Cz.O. 42610
TYLIŃSKA R., WAJGNER M.: Ekonomia
i prawo w turystyce : podręcznik do nauki
zawodu technik obsługi turystycznej. Warszawa : „Rea”, cop 2009. Sygn.: Cz.O.
42535
Wpływ światowego kryzysu finansowego na rozwój sportu, turystyki i rekreacji :
praca zbiorowa / pod red. W. Siwińskiego,
R.D. Taubera, E. Muchy-Szajek ; Polskie
Stowarzyszenie Naukowe Animacji, Rekreacji i Turystyki. Poznań : WSHiG,
2009. (Monografie / Wyższa Szkoła Hote-
142
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
larstwa i Gastronomii w Poznaniu, ISSN
1895-1546 ; nr 6). Sygn.: Cz.O. 42705
Zachowania konsumentów na rynku turystycznym / red. nauk. B. Dobiegała-Korona. Warszawa : ALMAMER Wyższa
Szkoła Ekonomiczna, 2010. Sygn.: Cz.O.
42771
Zastosowania nowoczesnej analizy danych w marketingu i badaniach rynku.
Kraków : „StatSoft Polska”, 2009. (Zastosowania Statystyki i Data Mining). Sygn.:
W 42326; Cz.O. 42325
ZIĘTALA G.A.: Biznes w Rosji : nieruchomości, turystyka. Rzeszów : Wydaw.
Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2010. Sygn.:
Cz.O. 42783
Szkolnictwo, oświata, pedagogika, wychowanie
Aktywna edukacja w przedszkolu
i szkole : teoria i praktyka / red. nauk.
H. Krauze-Sikorska, K. Kuszak ; Wyższa
Szkoła Pedagogiki i Administracji im. Mieszka I w Poznaniu. Poznań : Wydaw.
Nauk. WSPiA, 2010. Sygn.: Cz.O. 42799
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku :
suplement A - Ż / [red. nauk. i przewodn.
kom. red. T. Pilch]. Warszawa : Wydaw.
Akad. „Żak” Teresa i Józef Śniecińscy,
cop. 2010. Sygn.: Cz.O. 29292/T.8,
32005/T.8
KIERCZAK U.: Koncepcja edukacji fizycznej - zdrowie, sport, rekreacja : wychowanie fizyczne w edukacji wczesnoszkolnej : poradnik metodyczny. Kraków : Oficyna Wydaw. „Impuls”, 2010. Sygn.:
W 42512; Cz.O. 42511
KOSIBA G.: Doskonalenie i rozwój zawodowy nauczycieli wychowania fizycznego. Kraków : AWF, 2009. (Studia i Mono-
grafie / Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie,
ISSN 1429-8627 ; nr 58). Sygn.: Cz.O.
22976/Nr58
KUBINOWSKI D.: Jakościowe badania
pedagogiczne : filozofia, metodyka, ewaluacja. Lublin : Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2010. Sygn.: Cz.O.
42767
ŁOBOCKI M.: Teoria wychowania w zarysie. Wyd. 6. Kraków : Oficyna Wydaw.
„Impuls”, 2009. Sygn.: W 42739; Cz.O.
42738
Medycyna aktywności fizycznej z elementami psychologii i pedagogiki : praca
zbiorowa / pod red. nauk. K.S. Klukowskiego. Warszawa : Wydaw. AWF, 2010.
(Wydawnictwa Dydaktyczne / Akademia
Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie).
T. 1, Medycyna aktywności fizycznej,
wysiłek fizyczny w aspekcie wieku, pedagogika zdrowia. Sygn.: Cz.O. 42606/T.1
T. 2, Medycyna sportowa - odnowa biologiczna, skrajne warunki środowiska,
sport niepełnosprawnych, psychologia
sportu. Sygn.: Cz.O. 42606/T.2
PILCH T., BAUMAN T.: Zasady badań
pedagogicznych : strategie ilościowe i jakościowe / rozdz. 6 oprac. A. Radźko. Wyd.
3 popr. i rozsz. Warszawa : Wydaw. Akad.
„Żak” Teresa i Józef Śniecińscy, cop. 2010.
Sygn.: Cz.O. 42537
Podstawy metodologii badań w pedagogice / red. nauk. S. Palka. Gdańsk ; Sopot : Gdańskie Wydaw. Psychologiczne,
2010. (Pedagogika / GWP). Sygn.: Cz.O.
42543
ŚLIWERSKI B.: Teoretyczne i empiryczne
podstawy samowychowania. Kraków : Oficyna Wydaw. „Impuls”, 2010. Sygn.: Cz.O.
42737
NOWOŚCI W ZBIORACH
Turystyka, rekreacja, czas wolny,
hotelarstwo, etnologia
Aktywność ruchowa jako promocja
zdrowia / red. nauk. J. Knotowicz,
P. Rąglewska ; Wyższa Szkoła Edukacji
i Terapii w Poznaniu. Poznań : WSEiT,
2010. Sygn.: Cz.O. 42689
Aktywność ruchowa ludzi w różnym
wieku / [red. nauk. D. Umiastowska ;
Uniwersytet Szczeciński i Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej].
Szczecin : Wydaw. Promocyjne „Albatros”,
2009. Sygn.: Cz.O. 42612
Atrakcyjność przyrody i turystyki na ziemi wałbrzyskiej / red. nauk. E. Lonc,
S. Toczek-Werner. Wałbrzych : Wydaw.
Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej
im. Angelusa Silesiusa, 2010. Sygn.: Cz.O.
42633
AWEDYK M.: Pozaeuropejska turystyka
poznawcza mieszkańców Polski w aspekcie
przemian ustrojowych. Poznań : Bogucki
Wydaw. Nauk., 2009. Sygn.: Cz.O. 42343
CYNARSKI W.: Spotkania, konflikty,
dialogi : analiza wybranych obszarów
kultury fizycznej i turystyki kulturowej.
Wyd. 2 zm. Rzeszów : Wydaw. Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2010. Sygn.: Cz.O.
42784
DZIEDZIC M.: Austriackie (Niemieckie)
Towarzystwo Karkonoskie 1880-1945.
Wałbrzych : Wydaw. Państwowej Wyższej
Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa,
2009. Sygn.: Cz.O. 42634
Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju
przedsiębiorczości na obszarach wiejskich :
praca zbiorowa / pod red. nauk. K. Krzyżanowskiej ; Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego. Wydział Nauk Ekonomicznych. Katedra Ekonomiki Edukacji, Ko-
143
munikowania i Doradztwa. Warszawa :
Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA, 2009. Sygn.: Cz.O. 42609
Etyka przewodników turystycznych i pilotów wycieczek : [materiały z V Forum Pilotażu i Przewodnictwa] / pod red. Z. Kruczka ; [aut. art. Stanisław J. Adamczyk
i in.]. Kraków : „Proksenia”, 2010. (Monografie o Tematyce Turystycznej ; 4). Sygn.:
Cz.O. 42562
HYSKI M., ŚCIBICH M.: Zabytkowe
obiekty sakralne w Zagłębiu Dąbrowskim /
Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. Katowice :
Wydaw. AWF, 2010. Sygn.: W 42637,
42638; Cz.O. 42636
KACZMAREK J., STASIAK A., WŁODARCZYK B.: Produkt turystyczny : pomysł, organizacja, zarządzanie. Wyd. 2 zm. Warszawa : Polskie Wydaw. Ekonomiczne,
2010. Sygn.: W 42524; Cz.O. 42523
KIENZLER I.: Słownik turystyki i hotelarstwa niemiecko-polski, polsko-niemiecki /
oprac. I. Kienzler. Warszawa : C.H. Beck,
2010. Sygn.: Cz.O. 42735
KONIECZNIAK J.: Encyklopedia schronisk tatrzańskich. Kraków : Oficyna Wydaw. „Wierchy” Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej PTTK, 2010. Sygn.: Cz.O.
42651
KOWALCZYK A., DEREK M.: Zagospodarowanie turystyczne. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2010. (Turystyka).
Sygn.: W 42744; Cz.O. 42743
KOWALIK T.: Życie dla turystyki, krajoznawstwa i sportu : Mieczysław Orłowicz
1881-1959. Warszawa : Zarząd Główny
PTTK : Wydaw. PTTK „Kraj”, 2009. Sygn.:
Cz.O. 42652
144
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
KOZŁECKA B., OSOWSKA K.: Marketing usług hotelarskich : [podręcznik technik hotelarstwa, technikum, szkoła policealna]. Warszawa : „Difin”, cop. 2010. (E
Edukacja). Sygn.: Cz.O. 42517
Kronika imprez turystycznych 2003-2004 / Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Koło PTTK Fablok Chrzanów. Kraków : Wydaw. Towarzystwa Słowaków w Polsce, [2004]. (Wędruj Razem
z Nami). Sygn.: Cz.O. 42337
KRUCZEK Z.: Polska : geografia atrakcji
turystycznych / [mapy S. Podlasek]. Wyd.
8 popr. Kraków : „Proksenia”, 2010.
Sygn.: W 42560; Cz.O. 42559
KRUCZEK Z., WALAS B.: Promocja i informacja w turystyce. Kraków : „Proksenia”, 2010. Sygn.: W 42569; Cz.O. 42568
Kształcenie następnego pokolenia profesjonalistów dla turystyki biznesowej problemy i rozwiązania : ATLAS Business
Tourism Special Interest Group 23-25.11
2008 : monografia pokonferencyjna /
[red. nauk. J. Siemiński]. Warszawa :
Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Informatyczna, 2009. Sygn.: Cz.O. 42358
LENART A., WINIARSKI J., WINKOWSKI E.: Podstawy informatyki w turystyce :
materiały do ćwiczeń. Gdańsk : Wyższa
Szkoła Turystyki i Hotelarstwa ; Sopot :
Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, 2010. Sygn.: Cz.O. 42354
LITWICKA P.: Metodyka i technika pracy animatora czasu wolnego. Kraków :
„Proksenia”, 2010. (Biblioteka Metodyczna
Turystyki ; 2). Sygn.: W 42572, 42573;
Cz.O. 42571
Obsługa ruchu turystycznego : teoria
i praktyka / red. nauk. Z. Kruczek ; [aut.
M. Dutkiewicz-Kruczek i in.]. Kraków :
„Proksenia”, 2009. Sygn.: W 42567; Cz.O.
42566
Okręgowa
Wystawa
Filatelistyczna
„Chrzanów 2003” zorganizowana z okazji
35-lecia Koła PTTK - Fablok oraz 445-lecia
Poczty Polskiej : MOKSiR - Chrzanów, 17-23
maja 2003, Zespół Szkół Zawodowych nr
1 - Chrzanów, 18-24 października 2003 /
[oprac. katalogu J. Syska] ; Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Chrzanowie [i in.]. Kraków : Wydaw. i Drukarnia
Towarzystwa Słowaków w Polsce, 2003.
Sygn.: Cz.O. 42336
OLSZEWSKI A.: Wybrane problemy
bankowości w turystyce. Gdańsk : Wyższa
Szkoła Turystyki i Hotelarstwa ; Sopot :
Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, 2010. Sygn.: Cz.O. 42352
Perspektywy rozwoju oraz promocji turystyki wiejskiej i agroturystyki w Polsce /
pod red. C. Jastrzębskiego. Kielce : Wydaw. Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im.
prof. Edwarda Lipińskiego : Kieleckie Towarzystwo Edukacji Ekonomicznej na
zlec. WSEiP, 2010. Sygn.: Cz.O. 42757
Podatki w branży turystycznej / M. Flis
[i in.]. Warszawa : „Wiedza i Praktyka Oficyna Prawa Polskiego”, cop. 2010. (Biblioteka Prawa Podatkowego). Sygn.: Cz.O.
42732
Podróże biznesowe a infrastruktura turystyczna (na przykładzie Krakowa) / red.
nauk. J. Berbeka ; [zesp. aut. J. Berbeka
i in. ; Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie]. Kraków : Fundacja
UE, cop. 2009. Sygn.: Cz.O. 42808
Potencjał turystyczny regionów : praca
zbiorowa / pod red. nauk. A. Balińskiej ;
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego.
Wydział Nauk Ekonomicznych. Katedra
NOWOŚCI W ZBIORACH
Ekonomiki Edukacji, Komunikowania
i Doradztwa. Warszawa : Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA,
2009. Sygn.: Cz.O. 42608
POTOCKI
J.:
Funkcje
turystyki
w kształtowaniu transgranicznego regionu
górskiego Sudetów. Wrocław : Wrocławskie Towarzystwo Naukowe. Wydaw.,
2009. Sygn.: Cz.O. 42596
RÓŻYCKI P.: Zarys wiedzy o turystyce.
Wyd. 2 poszerz. Kraków : „Proksenia”,
2009. Sygn.: W 42558; Cz.O. 42557
RZECZYCKA A.: Finanse w przedsiębiorstwie turystycznym. Gdańsk : Wyższa
Szkoła Turystyki i Hotelarstwa ; Sopot :
Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, 2010. Sygn.: Cz.O. 42353
RUDNICKI L.: Zachowania konsumentów na rynku turystycznym. Kraków :
„Proksenia”, 2010. Sygn.: Cz.O. 42570
SAWICKA K.: Ochrona zdrowia turysty.
Wyd. 2 zm. Gdańsk : Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa ; Sopot : Fundacja
Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, 2010.
Sygn.: Cz.O. 42350
Sposoby wykorzystania dóbr kultury
dla potrzeb rozwoju funkcji turystycznej na
Mazowszu przy wsparciu z funduszy
strukturalnych / red. nauk. H. Powęska.
Warszawa : Wydaw. SGGW, 2008. (Prace
Naukowe / Szkoła Główna Gospodarstwa
Wiejskiego. Wydział Nauk Ekonomicznych. Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu ; nr 46). Sygn.: Cz.O. 42610
SZEWCZYK I., SZEWCZYK R.: Szlaki
turystyczne. Wyd. 3. Warszawa : „Carta
Blanca” Grupa Wydaw. PWN, 2010.
Sygn.: W 42530
Sztuka i podróżowanie : studia teorety-
145
czne i historyczno-artystyczne / pod red.
P. Krasnego i D. Ziarkowskiego ; [aut. art.
J. Lipiec i in.] ; Instytut Historii Sztuki
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytut Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania
Fizycznego w Krakowie, Ojcowski Park
Narodowy. Kraków : „Proksenia”, 2009.
(Monografie o Tematyce Turystycznej ; 3).
Sygn.: Cz.O. 42561
SZYMAŃSKI K.: Bezpieczna turystyka
i rekreacja / Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu. Wyd. 2 popr. i uzup. Poznań :
AWF, 2009. Sygn.: Cz.O. 42703
Środowisko społeczno-przyrodnicze a aktywność fizyczna człowieka / red. A. Kaiser, M. Sokołowski. Poznań : WWSTiZ,
2010. (Monografie / Wielkopolska Wyższa
Szkoła Turystyki i Zarządzania w Poznaniu ; nr 3/10). Sygn.: Cz.O. 42773
TARNOWSKI M.: Uwarunkowania aktywności turystycznej młodzieży szczecińskich szkół średnich. Szczecin : Wydaw.
Nauk. US, 2009. (Rozprawy i Studia /
Uniwersytet Szczeciński, ISSN 0860-2751 ; t. 733). Sygn.: Cz.O. 42747
Turystyka kulturowa na Dolnym Śląsku :
wybrane aspekty / red. nauk. K. Widawski. Wrocław : IGiRR UWr., 2009. (Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju
Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego ; 9). Sygn.: Cz.O. 42807
Turystyka ornitologiczna w województwie lubuskim : praca zbiorowa / pod
red. P. Czechowskiego, M. Bocheńskiego,
L. Jerzaka. Sulechów : Wydaw. Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, 2010.
Sygn.: Cz.O. 42639
Turystyka religijna / pod red. Z. Kroplewskiego i A. Panasiuka. Szczecin : Wydaw. Nauk. US, 2010. (Rozprawy i Stu-
146
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
dia / Uniwersytet Szczeciński, ISSN 0860-2751 ; t. 765). Sygn.: Cz.O. 42782
Turystyka w parkach krajobrazowych /
red. Z. Wnuk i M. Ziaja ; Zakład Ekologii
i Ochrony Przyrody w Turystyce. Wydział
Wychowania Fizycznego Uniwersytetu
Rzeszowskiego. Rzeszów : UR, 2009.
Sygn.: Cz.O. 42803
Turystyka w Sudetach : materiały
z ogólnopolskiej konferencji naukowej zorganizowanej przez Instytut Turystyki Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im.
Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu / red.
nauk. S. Toczek-Werner. Wałbrzych : Wydaw. PWSZ im. Angelusa Silesiusa, 2007.
Sygn.: Cz.O. 42632
TYLIŃSKA R., WAJGNER M.: Ekonomia
i prawo w turystyce : podręcznik do nauki
zawodu technik obsługi turystycznej. Warszawa : „Rea”, cop 2009. Sygn.: Cz.O.
42535
Uwarunkowania ekorozwoju turystyki
i rekreacji : (ze szczególnym uwzględnieniem gospodarowania i zarządzania środowiskiem) : monografia / pod red. I. Wiatr
i H. Marczak ; Polskie Towarzystwo Inżynierii Ekologicznej. Lublin : Lubelski Oddział PTIE : Wydaw. Nauk. Gabriel Borowski, 2008. Sygn.: Cz.O. 42796
Uwarunkowania i plany rozwoju turystyki : praca zbiorowa / pod red. Z. Młynarczyka i A. Zajadacz. Poznań : Wydaw.
Nauk. UAM, 2008-2009.
T. 3, Walory i atrakcje turystyczne, potencjał turystyczny, plany rozwoju turystyki. 2009. (Turystyka i Rekreacja / Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Studia i Prace ; nr 3). Sygn.: Cz.O.
41046/T.3
WIDAWSKI K.: Wpływ folkloru i tradycyjnej kultury ludowej na rozwój ruchu tu-
rystycznego na przykładzie Hiszpanii /
Uniwersytet Wrocławski. Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego. Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki. Wrocław :
IGiRR UWr., 2009. Sygn.: Cz.O. 42806
Wpływ światowego kryzysu finansowego na rozwój sportu, turystyki i rekreacji :
praca zbiorowa / pod red. W. Siwińskiego,
R.D. Taubera, E. Muchy-Szajek ; Polskie
Stowarzyszenie Naukowe Animacji, Rekreacji i Turystyki. Poznań : WSHiG,
2009. (Monografie / Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu, ISSN
1895-1546 ; nr 6). Sygn.: Cz.O. 42705
WYZINA S.: 30 lat działalności Koła
PTTK „Fablok” w Chrzanowie / [teksty
S. Wyzina]. Chrzanów : Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Koło
„Fablok”, 1998. Sygn.: Cz.O. 42335
WYZINA S., PIWCZYK B.: Czterdzieści
lat działalności 1968-2008 [Koła PTTK
„Fablok” w Chrzanowie] / [teksty S. Wyzina, B. Piwczyk] ; Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.
Koło Fablok
w Chrzanowie. Chrzanów ; Kraków : Wydaw. i Drukarnia Towarzystwa Słowaków
w Polsce, 2008. (Wędruj Razem z Nami).
Sygn.: Cz.O. 42333
WYZINA S., PIWCZYK B.: 35 lat działalności Koła PTTK „Fablok” w Chrzanowie
1968-2003 / [oprac.: teksty S. Wyzina,
B. Piwczyk] ; Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.
Koło
„Fablok”
w Chrzanowie. Kraków : Wydaw. i Drukarnia Towarzystwa Słowaków w Polsce,
2003. (Wędruj Razem z Nami). Sygn.:
Cz.O. 42334
Zachowania konsumentów na rynku turystycznym / red. nauk. B. Dobiegała-Korona. Warszawa : ALMAMER Wyższa
Szkoła Ekonomiczna, 2010. Sygn.: Cz.O.
42771
NOWOŚCI W ZBIORACH
ZIĘTALA G.A.: Biznes w Rosji : nieruchomości, turystyka. Rzeszów : Wydaw.
Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2010. Sygn.:
Cz.O. 42783
Znaczenie ruchu w profilaktyce chorób
cywilizacyjnych / red. nauk. P. Rąglewska, J. Knotowicz ; Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii w Poznaniu. Poznań : WSEiT,
2009. Sygn.: Cz.O. 42690
ŻEMŁA M.: Wartość dla klienta w procesie kształtowania konkurencyjności obszaru recepcji turystycznej / Górnośląska
Wyższa Szkoła Handlowa im. Wojciecha
Korfantego. Katowice : GWSH, 2010.
Sygn.: Cz.O. 42785
Matematyka, nauki przyrodnicze
i biologiczne
Biologia molekularna / P.C. Turner
[i in.]. Wyd. 2 popr. i unow., dodr. 3. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2009. (Krótkie Wykłady). Sygn.: W 42385; Cz.O.
42384
Biomechanika sportu i rehabilitacji : wybrane zagadnienia / pod red. C. Urbanika, A. Mastalerza. Warszawa : Akademia
Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, 2009. Sygn.: Cz.O. 42359
Biomehanika i korrekcia disfunkcij stop :
monografia / pod nauc. red. A.I. Sviridenka i B.B. Laskovskogo ; [avt. M. Derlatka
i in.] ; Nacionalnaa Akademia Nauk Bielarusi. Gosudarstvennoe Naucnoe Ucrezdenie „Naucno-Issledovatelskij Centr Problem Resursosberezenia”. Grodno : GrGU,
2009. Sygn.: W 42309
GNAT R.: Analiza w warunkach in vitro
zakresu ruchomości oraz sztywności stawów krzyżowo-biodrowych podczas symulacji naturalnych sił oddziałujących na
miednicę / Akademia Wychowania Fizy-
147
cznego im. Jerzego Kukuczki. Katowice :
Wydaw. AWF, 2010. Sygn.: W 42311-42314; Cz.O. 42310
HAMES B., HOOPER N.: Biochemia.
Wyd. 2 popr. i unow., dodr. 5. Warszawa :
Wydaw. Nauk. PWN, 2009. (Krótkie Wykłady). Sygn.: W 42383; Cz.O. 42382
OSTROWSKI P.: Rozwój fizyczny i sprawność motoryczna dzieci i młodzieży Podkarpacia w latach 2004-2005. Rzeszów :
Wydaw. Uniwersytetu Rzeszowskiego,
2010. Sygn.: Cz.O. 42801
WINTER P., HICKEY G., FLETCHER H.:
Genetyka. Wyd. 2 popr. i unow., dodr. 3.
Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2009.
(Krótkie Wykłady). Sygn.: W 42397; Cz.O.
42396
Medycyna
Aktywność ruchowa jako promocja zdrowia / red. nauk. J. Knotowicz, P. Rąglewska ; Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii
w Poznaniu. Poznań : WSEiT, 2010.
Sygn.: Cz.O. 42689
BARTKOWIAK G.: Psychologiczne aspekty zarządzania zasobami ludzkimi w zakładach opieki zdrowotnej. Stan prawny na
1 stycznia 2010 r. Warszawa : Wolters Kluwer Polska, 2010. Sygn.: Cz.O. 42527
Biomechanika sportu i rehabilitacji : wybrane zagadnienia / pod red. C. Urbanika, A. Mastalerza. Warszawa : Akademia
Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, 2009. Sygn.: Cz.O. 42359
Biomehanika i korrekcia disfunkcij stop :
monografia / pod nauc. red. A.I. Sviridenka i B.B. Laskovskogo ; [avt. M. Derlatka
i in.] ; Nacionalnaa Akademia Nauk Biełarusi. Gosudarstvennoe Naucnoe Ucrezdenie „Naucno-Issledovatelskij Centr Prob-
148
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
lem Resursosberezenia”. Grodno : GrGU,
2009. Sygn.: W 42309
BIRCH K., MACLAREN D., GEORGE
K.: Fizjologia sportu. Wyd. 1, dodr. 1. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2009. (Krótkie Wykłady). Sygn.: W 42390, 42391;
Cz.O. 42389
BRUŻEWICZ S., WRONKOWSKI Z.: Nowotwory jelita grubego / współaut. M. Bębenek [i in.]. Warszawa : Wydaw. Lekarskie PZWL, cop. 2008. (Pokonać Raka /
Polski Komitet Zwalczania Raka). Sygn.:
Cz.O. 42442
Choroby wewnętrzne : podręcznik dla
studentów pielęgniarstwa i położnictwa /
pod red. L. Pączka, K. Muchy i B. Foroncewicza ; [aut. I. Bartłomiejczyk i in.].
Wyd. 1, dodr. Warszawa : Wydaw. Lekarskie PZWL, cop. 2009. Sygn.: Cz.O. 42420
DELAVIER F., GUNDILL M.: Suplementy żywnościowe dla sportowców. Łódź :
„Aha!” [właśc. ”JK”], 2010. (Fit & Active).
Sygn.: W 42546, 42547; Cz.O. 42545
Dietetyczne i suplementacyjne wspomaganie procesu treningowego / [A. Zając
i in.] ; Akademia Wychowania Fizycznego
im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. Katowice : Wydaw. AWF, 2010. Sygn.:
W 42585-42593; Cz.O. 42584
Doping zabija sport : skutki i przeciwdziałanie / red. W. Granowska ; aut.
D. Błachnio [i in.] ; Towarzystwo Lekarskie
Warszawskie. Warszawa : Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2007. Sygn.:
W 42342; Cz.O. 42341
DUCKWORTH A.D., PORTER D.E.,
RALSTON S.H.: Ortopedia, traumatologia
i reumatologia. Wyd. 1 pol. /red. A. Wall.
Wrocław : Elsevier Urban & Partner, cop.
2010. (Churchill's Pocketbooks). Sygn.:
W 42381; Cz.O. 42380
Encyclopedia of movement disorders /
eds. in chief L. Verhagen Metman,
K. Kompoliti. Amsterdam [i in.] : Elsevier
Academic Press, cop. 2010.
Vol. 1, [A-G]. Sygn.: W 42403/Vol.1/+CD
Vol. 2, [H-P]. Sygn.: W 42403/Vol.2
Vol. 3, [Q-Z, index]. Sygn.: W 42403/
Vol.3
Geriatria : wybrane zagadnienia / red.
K. Galus. Dodr. Wrocław : Elsevier Urban
& Partner, cop. 2010. Sygn.: Cz.O. 42370
HIMMEL M., OCKEL R.: Joga w każdym wieku. Warszawa : „Bellona”, cop.
2010. Sygn.: Cz.O. 42509
Jan Haftek - naukowiec, chirurg, nauczyciel / red. B. Kawałko, A. Kwolek. Zamość : Wyższa Szkoła Zarządzanie i Administracji. Centrum Badawczo-Szkoleniowe, 2007. Sygn.: Cz.O. 42692
JENKINS N., BRANDON L.: Joga : anatomia i praktyka. Warszawa : „Muza”, 2010.
Sygn.: W 42501, 42502; Cz.O. 42500
KAMINOFF L.: Joga : ilustrowany przewodnik anatomiczny po asanach, ruchach
i technikach oddychania / analiza asan
A. Matthews ; konsult. meryt. K. Kaniewska. Białystok : Studio Astropsychologii,
2010. Sygn.: W 42505; Cz.O. 42504
KASPRZAK W., MAŃKOWSKA A.: Fizjoterapia w kosmetologii i medycynie estetycznej. Warszawa : Wydaw. Lekarskie
PZWL, cop. 2010. Sygn.: W 42422, 42423;
Cz.O. 42421
KASPRZAK W., MAŃKOWSKA A.: Fizykoterapia, medycyna uzdrowiskowa i SPA.
Warszawa : Wydaw. Lekarskie PZWL, cop.
2010. Sygn.: W 42429; Cz.O. 42428
NOWOŚCI W ZBIORACH
149
KERN M.: Mądrość ciała : czaszkowo-krzyżowe podejście do istoty zdrowia. Warszawa : „Irgo”, 2010. Sygn.: Cz.O. 42724
ciem : gimnastyka dla każdego. Kraków :
Wydaw. OO. Franciszkanów „Bratni Zew”,
cop. 2010. Sygn.: Cz.O. 42499
KULMATYCKI L.: Joga dla zdrowia :
podręcznik ćwiczeń. Wyd. 7. Warszawa :
„Książka i Wiedza”, cop. 2008. Sygn.:
Cz.O. 42503
LYDYARD P.M., WHELAN A., FANGER
M.W.: Immunologia. Wyd. 2 zm. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2009. (Krótkie
Wykłady). Sygn.: W 42399; Cz.O. 42398
LALVANI V.: Joga : poradnik zdrowia
i urody. Warszawa : „Buchmann”, cop.
2008. Sygn.: W 42721; Cz.O. 42720
MAKUŁA W.: Usprawnianie ruchowe
osób ze stwardnieniem rozsianym : podręcznik ćwiczeń leczniczych. Kraków : Fundacja na Rzecz Chorych na SM im. bł.
Anieli Salawy, 2009. Sygn.: Cz.O. 42574
Leczenie bólu w różnych schorzeniach /
pod red. W. Koszewskiego ; [zesp. aut.
G. Adamczyk i in.]. Poznań : „Termedia”
Wydaw. Medyczne, cop. 2009. Sygn.:
W 42660; Cz.O. 42659
LEIBOLD G.: Bóle kręgosłupa : [przyczyny, objawy, zapobieganie, leczenie, łagodne terapie]. [Janki k. Warszawy] :
Agencja Wydaw. Jerzy Mostowski, cop.
2010. (Natura dla Zdrowia). Sygn.:
W 42710, 42711
LEIBOLD G.: Choroby stawów : [przyczyny, objawy, zapobieganie, skuteczne
leczenie metodami naturalnymi]. [Janki
k. Warszawy] : Agencja Wydaw. Jerzy Mostowski, cop. 2010. (Natura dla Zdrowia).
Sygn.: W 42713; Cz.O. 42712
LIDELL L.: Masaż : techniki wschodu
i zachodu krok po kroku : nowy przewodnik / oraz T. Sara [i in.]. Warszawa : Oficyna Wydaw. „Delta” W-Z, [2010?]. Sygn.:
Cz.O. 42731
LIDELL L., RABINOVITCH N., RABINOVITCH G.: Joga : przewodnik dla początkujących i znawców / przedm. S. Vishnu-Devananda. Warszawa : Oficyna Wydaw.
„Delta” W-Z, [2007?]. Sygn.: Cz.O. 42508
LOVECCHIO N., DUCOLI E., PELLAI
A.: Jak dbać o zdrowie, by cieszyć się ży-
MALINOWSKI A.: Repetytorium z anatomii człowieka / Wyższa Szkoła Pedagogiki
i Administracji im. Mieszka I w Poznaniu.
Poznań : Wydaw. Nauk. WSPiA, 2010-.
Cz. 1, Układ kostny i mięśniowy. 2010.
Sygn.: Cz.O. 42800/Cz.1
MANOCCHIA P.: Anatomiczne modelowanie sylwetki : atlas ćwiczeń. Warszawa :
„Buchmann”, 2010. Sygn.: W 42707,
42708; Cz.O. 42706
Medycyna aktywności fizycznej z elementami psychologii i pedagogiki : praca
zbiorowa / pod red. nauk. K.S. Klukowskiego. Warszawa : Wydaw. AWF, 2010.
(Wydawnictwa Dydaktyczne / Akademia
Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie).
T. 1, Medycyna aktywności fizycznej,
wysiłek fizyczny w aspekcie wieku, pedagogika zdrowia. Sygn.: Cz.O. 42606/T.1
T. 2, Medycyna sportowa - odnowa biologiczna, skrajne warunki środowiska,
sport niepełnosprawnych, psychologia
sportu. Sygn.: Cz.O. 42606/T.2
MICHAJLIK A., RAMOTOWSKI W.:
Anatomia i fizjologia człowieka. Wyd.
5 popr. i uzup., dodr. Warszawa : Wydaw.
Lekarskie PZWL, cop. 2009. Sygn.:
W 42409, 42410; Cz.O. 42408
150
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
MILANOWSKA K.: Kinezyterapia. Wyd.
6, dodr. Warszawa : Wydaw. Lekarskie
PZWL, cop. 2008. Sygn.: W 42438, 42439;
Cz.O. 42437
OPARA J.: Klinimetria w udarach mózgu / Akademia Wychowania Fizycznego
im. Jerzego Kukuczki. Wyd. 2 rozsz. Katowice : Wydaw. AWF, 2010. Sygn.:
W 42316-42626; Cz.O. 42315
Ortopedia i traumatologia / red. nauk.
T.S. Gaździk ; [aut. T. Bielecki i in.]. Wyd.
3 uaktual. i rozsz., dodr. Warszawa : Wydaw. Lekarskie PZWL, cop. 2010.
[T.] 1. Sygn.: W 42445/T.1; Cz.O.
42443/T.1
[T.] 2. Sygn.: W 42445/T.2; Cz.O.
42443/T.2
PILCH W.: Wpływ podwyższenia temperatury ciała na zmiany wybranych
wskaźników fizjologicznych i status antyoksydacyjny osocza biegaczy długodystansowych oraz mężczyzn nietrenujących. Kraków : AWF, 2009. (Studia i Monografie / Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie, ISSN 1429-8627 ; nr 59). Sygn.:
Cz.O. 22976/Nr59
Położnictwo i ginekologia : repetytorium /
red. nauk. G.H. Bręborowicz ; [aut. B. Banaszewska i in.]. Warszawa : Wydaw. Lekarskie PZWL, cop. 2010. Sygn.: Cz.O.
42447
Rehabilitacja medyczna w praktyce klinicznej : skrypt do nauczania studentów
fizjoterapii, pielęgniarstwa i medycyny /
pod red. R. Rutkowskiego ; [aut. H. Bachórzewska-Gajewska i in. ; Uniwersytet
Medyczny w Białymstoku]. Białystok :
UM, 2009. Sygn.: Cz.O. 42802
Rehabilitacja polska 1945-2009 / pod
red. J. Kiwerskiego [i in.]. Wrocław : Zakł.
Nar. im. Ossolińskich. Wydaw., 2009.
Sygn.: Cz.O. 42661
SAWICKA K.: Ochrona zdrowia turysty.
Wyd. 2 zm. Gdańsk : Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa ; Sopot : Fundacja
Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, 2010.
Sygn.: Cz.O. 42350
SCHULTZ R.L., FEITIS R.: Nieskończona sieć : anatomia powięzi w działaniu.
Wyd. 2. Warszawa : „Irgo”, 2009. Sygn.:
W 42730
SELIGMAN M.E.P., WALKER E.F., ROSENHAN D.L.: Psychopatologia. Poznań :
Zysk i S-ka, cop. 2003. Sygn.: Cz.O.
42734
SHEN P.: Masaż uśmierzający ból : krok
po kroku. Warszawa : Oficyna Wydaw.
„Delta” W-Z, [2009?]. Sygn.: W 42723
SUCHECKA J.: Ekonomia zdrowia
i opieki zdrowotnej. Stan prawny na dzień
7 stycznia 2010. Warszawa : Wolters Kluwer Polska, 2010. (Monografie / [Wolters
Kluwer Polska], ISSN 1897-4392). Sygn.:
Cz.O. 42498
SYCZEWSKA M.: Badanie ruchu kręgosłupa człowieka podczas chodu [rozprawa
habilitacyjna]. Warszawa : Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka” ; [Józefów : „Luno”], 2010. Sygn.: Cz.O. 42583
Środowisko społeczno-przyrodnicze a aktywność fizyczna człowieka / red. A. Kaiser, M. Sokołowski. Poznań : WWSTiZ,
2010. (Monografie / Wielkopolska Wyższa
Szkoła Turystyki i Zarządzania w Poznaniu ; nr 3/10). Sygn.: Cz.O. 42773
Testy fizjologiczne w ocenie wydolności
fizycznej / red. nauk. M. Zatoń, A. Jastrzębska ; [aut. P. Albiński i in.]. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2010. Sygn.:
NOWOŚCI W ZBIORACH
W 42741, 42742; Cz.O. 42740
TRACZYK W.Z.: Fizjologia człowieka
w zarysie. Wyd. 8 uaktual., dodr. Warszawa : Wydaw. Lekarskie PZWL, cop. 2010.
Sygn.: W 42779, 42787
ZAIDAT O.O., LERNER A.J.: Neurologia : the little black book / red. wyd. 1 pol.
H. Kwieciński. Wrocław : Elsevier Urban
& Partner, cop. 2010. Sygn.: Cz.O. 42378
Zarządzanie w opiece zdrowotnej : nowe
wyzwania / pod red. M. Kautscha. Warszawa : Wolters Kluwer Polska, 2010.
Sygn.: Cz.O. 42536
Zdrowotne aspekty aktywności fizycznej / red. J. Łuczak, S. Bronowicki. Poznań : WWSTiZ, 2010. (Monografie / Wielkopolska Wyższa Szkoła Turystyki i Zarządzania w Poznaniu ; 4/10). Sygn.:
Cz.O. 42772
Znaczenie ruchu w profilaktyce chorób
cywilizacyjnych / red. nauk. P. Rąglewska, J. Knotowicz ; Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii w Poznaniu. Poznań : WSEiT,
2009. Sygn.: Cz.O. 42690
ŻAK M.: Determinanty powtarzalności
upadków u osób po 75. roku życia. Kraków : AWF, 2009. (Studia i Monografie /
Akademia Wychowania Fizycznego im.
Bronisława Czecha w Krakowie, ISSN
1429-8627 ; nr 60). Sygn.: Cz.O. 22976/
Nr60
Organizacja i zarządzanie
BARTKOWIAK G.: Psychologiczne aspekty zarządzania zasobami ludzkimi w zakładach opieki zdrowotnej. Stan prawny na
1 stycznia 2010 r. Warszawa : Wolters Kluwer Polska, 2010. Sygn.: Cz.O. 42527
PN-EN ISO 9000:2006 Systemy zarzą-
151
dzania jakością. Podstawy i terminologia.
Wprowadza EN ISO 9000:2005, IDT, ISO
9000:2005, IDT ; zastępuje PN-EN ISO
9000:2006 (U) ; zatwierdzona przez Prezesa
PKN dn. 18 września 2006 r. Warszawa :
Polski Komitet Normalizacyjny, cop. 2006.
Sygn.: Cz.O. 42555
PN-EN ISO 9001:2009 Systemy zarządzania jakością. Wymagania. Wprowadza
EN ISO 9001:2008, IDT, ISO 9001:2008,
IDT ; zastępuje PN-EN ISO 9001:2008 ; zatwierdzona przez Prezesa PKN dn. 23 lutego 2009 r. Warszawa : Polski Komitet Normalizacyjny, cop. 2009. Sygn.: Cz.O.
42556/+popr.
PRZYTUŁA S.: Psychologia zarządzania :
wybrane zagadnienia. Wrocław : Wydaw.
UE, 2008. (Skrypty Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu). Sygn.: Cz.O.
42691
Zarządzanie w opiece zdrowotnej : nowe
wyzwania / pod red. M. Kautscha. Warszawa : Wolters Kluwer Polska, 2010.
Sygn.: Cz.O. 42536
Nauki techniczne, rolnictwo
Analiza danych przemysłowych : jakość
i innowacyjność w praktyce. Kraków :
„StatSoft Polska”, 2009. (Zastosowania
Statystyki i Data Mining). Sygn.:
W 42324; Cz.O. 42323
HYSKI M., ŚCIBICH M.: Zabytkowe
obiekty sakralne w Zagłębiu Dąbrowskim /
Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. Katowice :
Wydaw. AWF, 2010. Sygn.: W 42637,
42638; Cz.O. 42636
Okręgowa Wystawa Filatelistyczna
„Chrzanów
2003”
zorganizowana
z okazji 35-lecia Koła PTTK - Fablok oraz
445-lecia Poczty Polskiej : MOKSiR -
152
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
Chrzanów, 17-23 maja 2003, Zespół
Szkół Zawodowych nr 1 - Chrzanów, 18-24 października 2003 / [oprac. katalogu
J. Syska] ; Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Chrzanowie [i in.]. Kraków
: Wydaw. i Drukarnia Towarzystwa Słowaków w Polsce, 2003. Sygn.: Cz.O. 42336
wa : Wydaw. Nauk. PWN, 2009. (Krótkie
Wykłady). Sygn.: W 42390, 42391; Cz.O.
42389
BRANT J., WAŚKO J.: World women's
athletics : 100 best performers year list
1926-1962. Zamość : „Abacus”, 2010.
Sygn.: Cz.O. 42678
Sport
Aktywność ruchowa ludzi w różnym
wieku / [red. nauk. D. Umiastowska ;
Uniwersytet Szczeciński i Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej].
Szczecin : Wydaw. Promocyjne „Albatros”,
2009. Sygn.: Cz.O. 42612
Antydoping w Polsce / [red. A. Pokrywka ; aut. D. Błachnio i in.]. Warszawa : Instytut Sportu, 2009. Sygn.: W 42339,
42340; Cz.O. 42338
BRZÓZKA T.: Fitness dla mężczyzn :
[ćwiczenia, programy, zdrowie, dieta, relaks, styl życia]. Wrocław : „Siedmioróg”,
2010. Sygn.: W 42766/+DVD; Cz.O.
42765/+DVD
BURGER D.: Nordic walking : sposób na
zdrowie i kondycję. Warszawa : KDC Klub
dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2010.
Sygn.: Cz.O. 42553
AUSTIN A.: Tai chi : przewodnik dla początkujących. Warszawa : Dom Wydaw.
Bellona, cop. 2006. Sygn Cz.O. 42531
CYNARSKI W.: Spotkania, konflikty, dialogi : analiza wybranych obszarów kultury
fizycznej i turystyki kulturowej. Wyd. 2 zm.
Rzeszów : Wydaw. Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2010. Sygn.: Cz.O. 42784
BARANOWSKI K.: Regaty. Wyd. 2. Warszawa : Oficyna Wydaw. „Alma-Press” cop.
2008. (Książki dla Żeglarzy ; 93). Sygn:
Cz.O. 42528
DELAVIER F., GUNDILL M.: Suplementy
żywnościowe dla sportowców. Łódź : „Aha!”
[właśc. ”JK”], 2010. (Fit & Active). Sygn.:
W 42546, 42547; Cz.O. 42545
BARTOSZEWICZ R.: Aktywność ruchowa młodzieży gimnazjalnej w Polsce na tle
wybranych krajów europejskich. Wrocław :
Wydaw. AWF, 2010. (Studia i Monografie
Akademii Wychowania Fizycznego we
Wrocławiu, ISSN 0239-6009 ; nr 98).
Sygn.: Cz.O. 6936/Nr98
Die Olympischen Spiele 1936 in Berlin
und Garmisch-Partenkirchen / [Zsstellung
W. Richter]. Hamburg-Bahrenfeld : Cigaretten-Bilderdienst, 1936.
Bd. 1. Sygn.: Cz.O. 42348/Bd.1
BERNATEK-BRZÓZKA P., BRZÓZKA T.:
Fitness dla kobiet : [ćwiczenia, dieta, styl życia]. Wrocław : „Siedmioróg”, 2010. Sygn.:
W 42763/+DVD, 42764/+DVD; Cz.O.
42762/+DVD
BIRCH K., MACLAREN D., GEORGE K.:
Fizjologia sportu. Wyd. 1, dodr. 1. Warsza-
Dietetyczne i suplementacyjne wspomaganie procesu treningowego / [A. Zając
i in.] ; Akademia Wychowania Fizycznego
im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. Katowice : Wydaw. AWF, 2010. Sygn.:
W 42585-42593; Cz.O. 42584
DOBRUSZEK W.: Szarżujące byki : 70
lat leszczyńskiego żużla 1938-2008. Leszno : Firma Wydaw. „Danuta”, 2008.
NOWOŚCI W ZBIORACH
Sygn.: Cz.O. 42664
DOBRUSZEK W.: Żużlowe mistrzostwa.
Leszno : Firma Wydaw. „Danuta”, 2006-.
T. 6, Indywidualne Mistrzostwa Polski :
[1969-1985]. 2010. Sygn.: Cz.O. 41514/T.6
Doping zabija sport : skutki i przeciwdziałanie / red. W. Granowska ; aut.
D. Błachnio [i in.] ; Towarzystwo Lekarskie
Warszawskie. Warszawa : Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2007. Sygn.:
W 42342; Cz.O. 42341
ERNST K.: Fizyka sportu. Wyd. 2. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2010. Sygn.:
W 42393-42395; Cz.O. 42392
FABIAN M., PIEGZA M., PIEGZA M.:
Opowieść o trzech klubach : [AKS Chorzów,
K.S. Ruch Chorzów, M.K.S. Zryw Chorzów].
Chorzów : Agencja Mediów Lokalnych
„mediaL”, [2005?]. Sygn.: Cz.O. 42663
FRIEL J.: Triatlon : biblia treningu. Warszawa : „Buk Rower”, 2010. Sygn.:
W 42534; Cz.O. 42533
GĄSIENICA-ROJ W., HANUSZ H.,
SZATKOWSKI W.: Akademicki Związek
Sportowy w Zakopanem 1949-2009 / pod
red. W. Gąsienicy-Roja i H. Hanusz ; [aut.
tekstów W. Gąsienica-Roj, H. Hanusz, W.
Szatkowski]. Zakopane ; Kraków : „Fall”,
2010. Sygn.: W 42356; Cz.O. 42355
GEBERT J.: Pomorski bastion : 60 lat
koszykówki na Pomorzu. [B.m.] : Marek
Szatkowski, [2006?]. Sygn.: Cz.O. 42671
GÓRKO J.: Piłkarskie dzieje Podlasia :
80 lat historii piłki nożnej w regionie podlaskim: 1929-2009. Żelechów : „Sendsport.pl - Księgarnia Kibica”, cop. 2010.
Sygn.: Cz.O. 42675
GRABOWSKI A., MALINOWSKI Z.: Ka-
153
talog odznak klubów sportowych Warszawy i okolic do 1975 roku. Kraków : „Sendsport.pl - Księgarnia Kibica”, cop. 2010.
Sygn.: Cz.O. 42539
HESS C., SCHLEMM P.: Jak lepiej jeździć konno. Łódź : „Galaktyka”, cop. 2008-2009.
[Cz.] 2, Dla zaawansowanych : ujeżdżenie, skoki, jazda w terenie. Cop. 2009.
Sygn.: Cz.O. 40730/Cz.2
JARZĘBOWSKA M.: Hajda na koń :
ośrodki jeździeckie i stadniny w Polsce.
Warszawa : „Sport i Turystyka – Muza”,
2010. Sygn.: Cz.O. 42538
JORDAN A., HILLEBRECHT M.: Fitness
z piłką : ruch to życie - życie to ruch. Warszawa : Oficyna Wydaw. „Interspar”, 2010.
Sygn.: W 42716; Cz.O. 42715
KAŁUŻNY K.: Baseball : zabawy i gry
ruchowe / Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Wrocław : Wydaw.
AWF, 2010. Sygn.: Cz.O. 42604
KIERCZAK U.: Koncepcja edukacji fizycznej - zdrowie, sport, rekreacja : wychowanie fizyczne w edukacji wczesnoszkolnej : poradnik metodyczny. Kraków : Oficyna Wydaw. „Impuls”, 2010. Sygn.:
W 42512; Cz.O. 42511
KOMOROWSKI A.: Jachting Zatoki
Gdańskiej : monografia / red. H. Spigarski. Gdańsk : Fundacja Promocji Przemysłu Okrętowego i Gospodarki Morskiej,
2007. Sygn.: Cz.O. 42601
KOSIBA G.: Doskonalenie i rozwój zawodowy nauczycieli wychowania fizycznego. Kraków : AWF, 2009. (Studia
i Monografie / Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie, ISSN 1429-8627 ; nr 58). Sygn.:
Cz.O. 22976/Nr58
154
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
KOSIOROWSKI A., KOWAL A.: 60 lat
podkarpackiej siatkówki. Rzeszów : „RS
Druk”, 2006. Sygn.: Cz.O. 42674
KOWALCZYK S.: Elementy filozofii i teologii sportu / Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Wyd. 2 uzup. Lublin :
Wydaw. KUL, 2010. Sygn.: W 42685;
Cz.O. 42684
KRAŚNICKI K.: Legendy ringu : kronika
polskiego boksu. Warszawa : „Colma
1908”, 2009-.
Cz. 1, ...-1925. Sygn.: Cz.O. 42668/Cz.1
Cz. 2, Lata 1926-1928. Sygn.: Cz.O.
42668/Cz.2
Cz. 3, Lata 1929-1932. Sygn.: Cz.O.
42668/Cz.3
Kronika sportu polskiego 2009 / [red.
nacz. B. Chruścicki ; aut. tekstów A. Dutlinger i in.]. Warszawa : Fundacja Dobrej
Książki, 2010. Sygn.: Cz.O. 42679
KUBA L., PARUZEL-DYJA M.: Fitness nowoczesne formy gimnastyki : podstawy
teoretyczne : podręcznik dla instruktorów,
studentów i nauczycieli wychowania fizycznego / Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach.
Katowice : Wydaw. AWF, 2010. Sygn.:
W 42642-42776; Cz.O. 42641
LITTLEFORD J., MAGRATH A.: Tenis :
doskonal swoją grę. Warszawa : „Buchmann”, cop. 2009. Sygn.: W 42549;
Cz.O. 42548
MAĆKO K.: Tai chi chuan : filozofia
i praktyka. Katowice : „KOS”, 2006. Sygn.:
Cz.O. 42532
MANOCCHIA P.: Anatomiczne modelowanie sylwetki : atlas ćwiczeń. Warszawa :
„Buchmann”, 2010. Sygn.: W 42707,
42708; Cz.O. 42706
Medycyna aktywności fizycznej z elementami psychologii i pedagogiki : praca
zbiorowa / pod red. nauk. K.S. Klukowskiego. Warszawa : Wydaw. AWF, 2010.
(Wydawnictwa Dydaktyczne / Akademia
Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie).
T. 1, Medycyna aktywności fizycznej,
wysiłek fizyczny w aspekcie wieku, pedagogika zdrowia. Sygn.: Cz.O. 42606/T.1
T. 2, Medycyna sportowa - odnowa biologiczna, skrajne warunki środowiska,
sport niepełnosprawnych, psychologia
sportu. Sygn.: Cz.O. 42606/T.2
MEISE H., RATAJCZYK G.: Fitness
z szarfą : Thera-Band od stóp do głów.
Warszawa : Oficyna Wydaw. „ABA”, 2010.
Sygn.: W 42718; Cz.O. 42717
NAGLAK Z.: Kształcenie gracza na podstawowym etapie / Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Wrocław :
Wydaw. AWF, 2010. Sygn.: Cz.O. 42603
NORDMANN M., DREISBACH J.: Piłka
jest okrągła : 1000 najlepszych piłkarzy
świata. Ożarów Mazowiecki : „Olesiejuk”,
cop. 2010. Sygn.: Cz.O. 42542
NOWIŃSKI W.: Bramkarz - najważniejszy zawodnik w piłce ręcznej : technika
i taktyka / Związek Piłki Ręcznej w Polsce.
Warszawa : ZPRP, cop. 2009. Sygn.: Cz.O.
42602
OSTROWSKI A.: Nurkowanie z zatrzymanym oddechem. Kraków : AWF, 2009.
(Podręczniki i Skrypty / Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha
w Krakowie, ISSN 1429-8635 ; nr 33).
Sygn.: Cz.O. 22973/Nr33
OSTROWSKI P.: Rozwój fizyczny i sprawność motoryczna dzieci i młodzieży Podkarpacia w latach 2004-2005. Rzeszów :
Wydaw.
Uniwersytetu
Rzeszowskiego,
NOWOŚCI W ZBIORACH
2010. Sygn.: Cz.O. 42801
OTAŁĘGA J.: Niezłomna królowa : 100
lat Cracovii / [oprac. statystyki sportowej
Roman Kołodziej]. Kraków : „Jagiellonia”,
2006. Sygn.: Cz.O. 42672
PAMPUCH M.: Pany 1906-2006 : jubileusz 100-lecia KS Cracovia / [aut. tekstu
M. Pampuch ; zesp. red. J. Cierpiatka i in.].
Kraków : Klub Sportowy Cracovia, 2006.
Sygn.: Cz.O. 42662
PHELPS M., ABRAHAMSON A.: Bez granic. Warszawa : „Świat Książki”, 2010.
Sygn.: W 42709
PILCH W.: Wpływ podwyższenia temperatury ciała na zmiany wybranych wskaźników fizjologicznych i status antyoksydacyjny osocza biegaczy długodystansowych
oraz mężczyzn nietrenujących. Kraków :
AWF, 2009. (Studia i Monografie / Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie, ISSN 1429-8627 ;
nr 59). Sygn.: Cz.O. 22976/Nr59
POWAŁA-NIEDŹWIECKI M., WIERZBICKI J., OKAPA K.: 50 lat Polskiego Związku
Rugby 1957-2007. Lublin : Przeds. Wydaw.
Związku Niewidomych „Print 6”, 2007.
Sygn.: Cz.O. 42667
REISS P.: Spowiedź piłkarza. Poznań :
„SportWin”, 2009-.
Cz. 1. 2009. Sygn.: W 42665/Cz.1
SALETA P., SŁOWIŃSKI P.: Saleta : łowca adrenaliny. Katowice ; Chorzów : „Videograf II”, cop. 2010. Sygn.: W 42544
SCHMIDT R.A., WRISBERG C.A.: Czynności ruchowe człowieka : uczenie się i wykonywanie w różnych sytuacjach / Centralny Ośrodek Sportu. Warszawa : COS.
Zespół Wydaw., 2009. (Biblioteka Trenera).
Sygn.: W 42657, 42658; Cz.O. 42656
155
SCHRIEVER A.: Nauka jazdy konnej :
[początki jeździectwa krok po kroku]. Warszawa : Oficyna Wydaw. „Delta” W-Z,
[2010]. Sygn.: Cz.O. 42518
SEREDYŃSKI A.: Badania zmienności
cech budowy somatycznej i sprawności motorycznej żołnierzy zasadniczej służby wojskowej i studentów wychowania fizycznego. Rzeszów : Wydaw. Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2010. Sygn.: Cz.O. 42349
SŁAPEK D.: Sport i widowiska w świecie
antycznym : kompendium. Kraków : „Domini” ; Warszawa : Wydaw. Uniwersytetu
Warszawskiego, 2010. Sygn.: Cz.O. 42529
SOBERA M.: Charakterystyka procesu
utrzymywania równowagi ciała u dzieci
w wieku 2-7 lat. Wrocław : Wydaw. AWF,
2010. (Studia i Monografie Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, ISSN
0239-6009 ; nr 97). Sygn.: Cz.O. 6936/
Nr97
SORRELL R., MORAN C., MONDY B.:
Kolarstwo górskie w Europie. [Warszawa] :
National Geographic, cop. 2010. Sygn.:
Cz.O. 42510
SOSNOWSKI A., STANOWSKI A.: Bieg
życia Justyny. Kraków : „Biały Kruk”,
[2010]. Sygn.: Cz.O. 42497
Sport kobiet w Polsce - stan badań / red.
nauk. T. Socha, J. Bergier ; Ministerstwo
Sportu i Turystyki, Krajowa Federacja
Sportu dla Wszystkich, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego
w Warszawie. Warszawa : [AWF], 2009.
Sygn.: W 42595; Cz.O. 42594
STASZAK K., STASZEWSKI W., ŻAKOWSKA M.: Biegaj z nami. Warszawa :
„Agora”, cop. 2010. (Biblioteka Gazety Wyborczej). Sygn.: W 42551; Cz.O. 42550
156
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
STRUGALSKI T.: Nurkowanie pod lodem : podręcznik nurka. Warszawa : BEL
Studio, cop. 2009. Sygn.: Cz.O. 42522/
+2DVD
STRUGAREK J.: Plenerowe i halowe gry
rekreacyjne / Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznań : Wydaw.
Nauk. UAM, 2009. Sygn.: W 42746; Cz.O.
42745
STUŁA A., FIRLUS R.: Niemiecki system
kształcenia i selekcji młodzieży uzdolnionej
do gry w piłkę nożną / Międzynarodowe Towarzystwo Naukowe Gier Sportowych, Wydział Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii
Politechniki Opolskiej. Opole : [WWFiF PO],
2008. Sygn.: W 42701, 42790; Cz.O. 42700
SZAFKOWSKI Z.: 40 lat kolarstwa w LKS
POM Strzelce Krajeńskie (1968-2008) / [Lubuska Rada Olimpijska, Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej. Oddz.
w Gorzowie Wielkopolskim]. Gorzów Wlkp. ;
Strzelce Krajeńskie : LRO, 2010. Sygn.:
W 42332; Cz.O. 42331
Szkice z historii sportu i sprawności fizycznej / pod red. J. Urniaża ; Olsztyńska
Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego. Wydział Wychowania Fizycznego, Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Olsztyn : OSW, 2009. Sygn.:
Cz.O. 42613
Testy fizjologiczne w ocenie wydolności fizycznej / red. nauk. M. Zatoń, A. Jastrzębska ; [aut. P. Albiński i in.]. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2010. Sygn.: W 42741,
42742; Cz.O. 42740
Transnational aspects of European sport
history : proceedings of the 13th CESH Congres, Gorzów Wlkp., Poland / eds. T. Jurek,
S. Wassong. Gorzów Wlkp. : [Zamiejscowy
Wydział Kultury Fizycznej poznańskiej
Akademii Wychowania Fizycznego], 2009.
Sygn.: W 42357
WAŚKO J.: Długi basen w statystyce :
(stan na 31.12.2005r.) / oprac. J. Waśko ;
Polski Związek Pływacki. Warszawa ; Zamość : [PZP], 2006. Sygn.: Cz.O. 42680
WAŚKO J.: From Melbourne to Melbourne : swimming long course records - 50-th
anniversary / [Polski Związek Pływacki].
Warszawa ; Zamość : [PZP], 2007. Sygn.:
Cz.O. 42676
WAŚKO J., SOCHA A.: Athletics national
records evolution 1912-2006. Zamość ;
Sandomierz : [nakł. aut.], 2007. Sygn.:
Cz.O. 42677
WITKOWSKI K., WOLNY J.: Podstawy
ju-jitsu / Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Wrocław : Wydaw. AWF,
2010. Sygn.: Cz.O. 42758
Wpływ światowego kryzysu finansowego na rozwój sportu, turystyki i rekreacji :
praca zbiorowa / pod red. W. Siwińskiego,
R.D. Taubera, E. Muchy-Szajek ; Polskie
Stowarzyszenie Naukowe Animacji, Rekreacji i Turystyki. Poznań : WSHiG, 2009.
(Monografie / Wyższa Szkoła Hotelarstwa
i Gastronomii w Poznaniu, ISSN 1895-1546 ; nr 6). Sygn.: Cz.O. 42705
WRÓBLEWSKI P.: Nordic walking. Bielsko-Biała : „Pascal”, cop. 2010. (Poradnik
FAN Funkcjonalny, Aktywny, Niezbędny).
Sygn.: W 42540; Cz.O. 42519
ZABORNIAK S.: Lekkoatletyka na Podkarpaciu (1894-2008) : w 60-lecie działalności Okręgowego Związku Lekkiej Atletyki
(1948-2008). Rzeszów : „RS Druk”, 2009.
Sygn.: Cz.O. 42673
ZAWADZKA A., MORAWIEC M.: Leksykon olimpijczyków Zagłębia Dąbrowskiego.
Sosnowiec : Gimnazjum Sportowe nr 24
NOWOŚCI W ZBIORACH
im. Olimpijczyków Zagłębia Dąbrowskiego,
2010. Sygn.: Cz.O. 42611
ZAWADZKI E.: Protokół i ceremoniał
sportowy. Warszawa : PKMS, 2006. (Biblioteka Menedżera Sportu / Polska Korporacja Menedżerów Sportu ; 29). Sygn.:
Cz.O. 42655
Zdrowotne aspekty aktywności fizycznej /
red. J. Łuczak, S. Bronowicki. Poznań :
WWSTiZ, 2010. (Monografie / Wielkopolska Wyższa Szkoła Turystyki i Zarządzania
w Poznaniu ; 4/10). Sygn.: Cz.O. 42772
ZICHLARZ M.: Afryka gola! : futbol i codzienność. Poznań : „Sorus”, 2010. Sygn.:
W 42682
ŻAK P.: Historia polskiego sportu. Bielsko-Biała : „Dragon”, cop. 2010. (Historica).
Sygn.: Cz.O. 42719
Językoznawstwo, nauka o literaturze
MŁODNICKA M.: Mobilne rozmówki portugalskie / [aut. tekstów M. Młodnicka].
Poznań : „SuperMemo Word”, cop. 2009.
Sygn.: W 42577/+CD
ZIĘTALA G.A.: Biznes w Rosji : nieruchomości, turystyka. Rzeszów : Wydaw. Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2010. Sygn.:
Cz.O. 42783
Sztuka, architektura, urbanistyka
Sztuka i podróżowanie : studia teoretyczne i historyczno-artystyczne / pod red.
P. Krasnego i D. Ziarkowskiego ; [aut. art.
J. Lipiec i in.] ; Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytut Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie, Ojcowski Park Narodowy. Kraków : „Proksenia”, 2009. (Monografie o Tematyce Turystycznej ; 3). Sygn.:
Cz.O. 42561
157
Geografia, opisy krajów, podróże
BIRGIT A., PIUNTEK C.: 1000 najwspanialszych plaż i miejsc do nurkowania. Ożarów Mazowiecki : „Olesiejuk”, cop. 2008.
Sygn.: Cz.O. 42494
DZIEDZIC M.: Austriackie (Niemieckie)
Towarzystwo Karkonoskie 1880-1945.
Wałbrzych : Wydaw. Państwowej Wyższej
Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa,
2009. Sygn.: Cz.O. 42634
KONIECZNIAK J.: Encyklopedia schronisk
tatrzańskich. Kraków : Oficyna Wydaw.
„Wierchy” Centralnego Ośrodka Turystyki
Górskiej PTTK, 2010. Sygn.: Cz.O. 42651
KRUCZEK Z.: Polska : geografia atrakcji
turystycznych / [mapy S. Podlasek]. Wyd.
8 popr. Kraków : „Proksenia”, 2010. Sygn.:
W 42560; Cz.O. 42559
KRUCZEK Z., KUREK A., NOWACKI M.:
Krajoznawstwo : teoria i metodyka. Kraków :
„Proksenia”, 2010. Sygn.: W 42564, 42565;
Cz.O. 42563
Leksykon krajów świata / [red. M. Bręgiel-Benedyk]. Poznań : „Kurpisz”, 2010.
Sygn.: Cz.O. 42516
LODZIŃSKA E., WIECZOREK W.: Mazury i Suwalszczyzna : przewodnik + atlas /
oprac. tekstów S. Kulczyk i in.]. Warszawa :
„Demart”, cop. 2010. (Polska Niezwykła.
Mini Region). Sygn.: W 42727
LODZIŃSKA E., WIECZOREK W.: Pobrzeże Bałtyku - część wschodnia : przewodnik + atlas /oprac. tekstów M. Anklewicz
i in.]. Warszawa : „Demart”, cop. 2010.
(Polska Niezwykła. Mini Region). Sygn.:
W 42728
LODZIŃSKA E., WIECZOREK W.: Pobrzeże Bałtyku - część zachodnia : przewo-
158
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
dnik + atlas /oprac. tekstów M. Anklewicz
i in.]. Warszawa : „Demart”, cop. 2010.
(Polska Niezwykła. Mini Region). Sygn.:
W 42729
NOWAK K.: Rowerem i pieszo przez
Czarny Ląd : listy z podróży afrykańskiej
z lat 1931-1936 / zebr., oprac. i wstępem
opatrzył Łukasz Wierzbicki. Wyd. 4, dodr.
Poznań : „Sorus”, 2010. Sygn.: W 42554
SORRELL R., MORAN C., MONDY B.:
Kolarstwo górskie w Europie. [Warszawa] :
National Geographic, cop. 2010. (Inspiracje). Sygn.: Cz.O. 42510
STILWELL A.: Survival : techniki przetrwania. Warszawa : „Bellona”, cop. 2010.
Sygn.: Cz.O. 42736
STOCHEL Z.: Częstochowa i okolice :
przewodnik turystyczny / [tekst Z. Stochel ; rys. Z. Stochel]. Wierzchowisko :
„Sawa” Zbigniew Stochel, [2009?]. Sygn.:
W 42748, 42749
SZEWCZYK I., SZEWCZYK R.: Szlaki turystyczne. Wyd. 3. Warszawa : „Carta Blanca” Grupa Wydaw. PWN, 2010. Sygn.:
W 42530
1000 miejsc w Polsce, które warto w życiu zobaczyć / [aut. tekstów J.W. Niegodzisz i in.]. Warszawa : „Sport i Turystyka –
Muza”, 2009. Sygn.: Cz.O. 42493
WALENCIAK
A.,
SIERADZKA-KASPRZAK J.: Pomorze zachodnie i pomorze
wschodnie / [teksty A. Walenciak, J. Sieradzka-Kasprzak ; red. przewodn. J. Sieradzka-Kasprzak, E. Chmielewska, B. Malec].
Warszawa : „Daunpol” Wydaw. Kartogr.,
[2010]. (Przewodnik po Polskim Pomorzu).
Sygn.: W 42525
Wyżyna Śląska : mapa turystyczna : skala
1:50 000 / red. T. Ślusarczyk. Wyd. 2. Kra-
ków : „Compass”, 2010. Sygn.: W K-1117
ZICHLARZ M.: Afryka gola! : futbol i codzienność. Poznań : „Sorus”, 2010. Sygn.:
W 42682
Ziemia wadowicka : mapa turystyczna :
skala 1:50 000 / red. mapy, oprac. graf.
J. Korpak, D. Kruszelnicka. Kraków :
„Compass”, 2009. Sygn.: W K-1118
Historia, biografie
Jan Haftek - naukowiec, chirurg, nauczyciel / red. B. Kawałko, A. Kwolek. Zamość :
Wyższa Szkoła Zarządzanie i Administracji.
Centrum Badawczo-Szkoleniowe, 2007.
Sygn.: Cz.O. 42692
KOWALIK T.: Życie dla turystyki, krajoznawstwa i sportu : Mieczysław Orłowicz
1881-1959. Warszawa : Zarząd Główny
PTTK : Wydaw. PTTK „Kraj”, 2009. Sygn.:
Cz.O. 42652
SOSNOWSKI A., STANOWSKI A.: Bieg
życia Justyny. Kraków : „Biały Kruk”,
[2010]. Sygn.: Cz.O. 42497
159
L. Kuba, M. Paruzel-Dyja
Fitness. Nowoczesne formy
gimnastyki. Podstawy teretyczne.
2010
Uroczystość nadania profesorowi
Mark L. Latash godności doktora
honoris causa Akademii
Wychowania Fizycznego im.
Jerzego Kukuczki w Katowicach
2010
160
BIBLIOTHECA NOSTRA NR 2 (21) 2010
M. Hyski, M. Ścibich
Zabytkowe obiekty sakralne
w Zagłębiu Dąbrowskim
2010
Journal of Human Kinetics
Vol. 23
2010
Journal of Human Kinetics
Vol. 24
2010