praca-magisterska
advertisement
Procesy geologiczne. Adrian Wojciechowski kl. II ”Td” Litosfera Litosfera jest to zewnętrzna, najbardziej sztywna strefa kuli ziemskiej o grubości 50 - 70 kilometrów pod oceanami, i 80 - 150 kilometrów pod kontynentami. Obejmuje skorupę ziemską i górną część płaszcza Ziemi. Nauka zwana geofizyką, dzieli wnętrze Ziemi na trzy główne strefy : skorupę ziemską, płaszcz i jądro. Każda z tych stref budujących Ziemię, ma inną budowę, właściwości fizyczne i chemiczne. Między tymi warstwami, geofizyka wskazuje na tak zwane powierzchnie nieciągłości. Każda z tych powierzchni oddziela od siebie strefy Ziemi. Znamy między innymi nierównomiernie rozłożoną na głębokości strefę nieciągłości Moho. W każdej z trzech głównych stref ziemskich, istnieje dalszy podział na pewne charakterystyczne podgrupy warstw. Najcieńszą warstwę litosfery tworzy skorupa ziemska. Zawiera ona - mówiąc w skrocie - cały układ okresowy pierwiastków chemicznych. Skorupę ziemską tworzą dwie sfery : bazaltowa i granitowa. Magnez, krzem i tlen to składniki strefy bazaltowej nazywanej sima, natomiast strefa granitowa, nazywana sial, zbudowana jest z krzemu, glinu i tlenu. Charakterystyczne dla skorupy ziemskiej jest to, że jest ona ruchoma, podlega stałym przemieszczeniom w poziomie i w pionie. Pod cienką warstwą skorupy ziemskiej rozciąga się zewnętrzny i wewnętrzny płaszcz ziemi. Crofesima to nazwa płaszcza zewnętrznego zbudowanego z czterech pierwiastków : magnezu, krzemu, żelaza i chromu. Na głębokości około 150 km, płaszcz ma charakter plastyczny. Plastyczność tej części płaszcza powoduje ruchliwość skorupy ziemskiej i przemieszczanie. Poniżej crofesimy znajduje się płaszcz wewnętrzny, czyli nifesima. Składniki tej części to : nikiel, żelazo, krzem i magnez. Przemieszczanie się mas plastycznych związane jest prawdopodobnie z ciepłem wpływającym na materię. Temperatura w płaszczu wewnętrznym osiąga powyżej 1300 stopni Celsjusza. Materia o tej temperaturze nosi nazwę magmy. Różnice temperatur powodują wytwarzanie się prądów cieplnych - wywołują one ruchy tektoniczne. Wybuchy wulkaniczne i trzęsienia ziemi są najpewniej efektem wyrównywania temperatur wewnątrz ziemi. Na głębokości około trzech tysięcy kilometrów w głąb Ziemi, kończy się płaszcz i zaczyna się jądro. Podobnie jak płaszcz Ziemi tak i jądro Ziemi dzieli się na część zewnętrzną i wewnętrzną. Zakłada się, że część wewnętrzna jądra ma konsystencję ciała stałego, natomiast zewnętrzna jest ciekła. Trudno jest sobie wyobrazić jak bardzo wysokie jest ciśnienie jądra - wynosi ono więcej niż 3,5 miliona atmosfer. Tak pokrótce wygląda budowa wnętrza Ziemi, począwszy od zewnętrznej części skorupy ziemskiej do jądra. Nas jednak najbardziej interesuje litosfera, czyli skorupa ziemska z górną częścią płaszcza Ziemi. Litosfera jest niejednorodna, stosunkowo chłodna i sztywna. Skorupa kontynentalna składa się z warstwy osadowej oraz granitowej i bazaltowej, a skorupę oceaniczną charakteryzuje brak warstwy granitowej. Część litosfery zwana płaszczem Ziemi, inaczej mezosfera, jest to środkowa strefa kuli ziemskiej zawarta między dolną granicą skorupy ziemskiej (na głębokości około 30 kilometrów). Teoria tektoniki płyt, zakłada że litosfera podzielona jest na stale przemieszczające się względem siebie płyty. Dzieje się tak pod wpływem prądów w płaszczu Ziemi. Zasadniczo wyróżnia się w litosferze płyty : euroazjatycką, afrykańską, indo - australijską, pacyficzną, amerykańską i antarktyczną. Granice płyt, to doliny ryftowe i rowy oceaniczne. Podsuwanie się jednej płyty pod drugą, występuje w tej strefie nazywanej strefą subdukcji. To, że płyty litosfery ulegają przesunięciom, powoduje tworzenie olbrzymich łańcuchów górskich, trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów. Przesunięcia te wynoszą do 10 centymetrów rocznie i jest prawdopodobne że za miliony lat kontynenty ulegną innemu rozmieszczeniu. Skorupę ziemską budują skały, w skład których wchodzą różnorodne minerały. Ogólnie skały można podzielić na osadowe, pochodzenia chemicznego i metamorficzne. Zewnętrzną warstwę skorupy ziemskiej czyli litosferę której podłoże jest obciążone budowlą ( za pośrednictwem jej fundamentu ) nazywamy gruntem budowlanym. Nośność gruntu budowlanego zwiększa się przez jego zagęszczenie. Aby to osiągnąć, przeprowadza się wbijanie pali, krzemianowanie lub zeskalanie. Od tego, jaki jest rodzaj gruntu budowlanego, zależy przebieg osiadania budowli. Przydatnością gruntów do celów budowlanych zajmuje się dział nauki zwany geotechniką. Nauka ta ma fundamentalne znaczenie w konstruowaniu budowli. Należy mieć doskonałą wiedzę na temat nośności gruntu i jego właściwości fizycznych i chemicznych, aby budynek nie osiadł. Aby nie dopuścić do takiej sytuacji, należy perfekcyjnie zbadać : gęstość pozorną, gęstość szkieletu gruntowego, wilgotność gruntu, skład uziarnienia, wodoprzepuszczalność, stan zagęszczenia gruntu i konsystencję gruntu. Dokładność w ocenie, gwarantuje pomyślność w postawieniu budowli. Bardzo istotną właściwością mechaniczną gruntów jest ich wytrzymałość na ściskanie, ścinanie oraz ściśliwość gruntu. Wytrzymałość na ściskanie określa przydatność do posadowienia obiektów budowlanych. Gruntu nie można obciążać do granic wytrzymałości. Wytrzymałość na ścinanie zależy od spójności między cząsteczkowej i od tarcia między cząsteczkami gruntu. Właściwe określenie wytrzymałości zapobiega osiadaniu obiektów budowlanych oraz zsuwaniu się skarp do wykopu. Najważniejszą cechą gruntu budowlanego jest ściśliwość gruntu. Od niej zależy osiadanie obiektu budowlanego który jest posadowiony w gruncie. Pod wpływem osiadania, pod fundamentem powstają naprężenia, które nazywamy rzeczywistymi. Jeszcze inną właściwością mechaniczną gruntu jest kąt stoku naturalnego . Określa on najwyższe z możliwych nachylenia gruntu w zboczu. Kąt odłamu gruntu, to część gruntu, która może się obsunąć. Geologicznie skorupa ziemska jest bardzo niejednorodna, także grunty są ze sobą przemieszane. Wyróżniamy grunty skaliste, mineralne - mało spoiste, średnio spoiste, ale też o dużej spoistości i organiczne. Od tego, jaki jest rodzaj gruntu, zależy organizacja pracy na budowie. Niezwykle istotne znaczenie ma rozeznanie gruntów w pracach budowlanych na dużych głębokościach. Każda warstwa gruntu wymaga stosowania innych technik przy wykopach . W zależności od rodzaju gruntu, należy dostosować sprzęt do prac budowlanych. W gruntach skalistych trzeba np. często stosować materiały wybuchowe zamiast typowego sprzętu wydobywczego. Dużą wagę w budownictwie, obok rodzaju gruntu mają warunki pogodowe - mróz i duża wilgotność mogą utrudnić lub zniszczyć efekty pracy zespołów budowlanych. Zewnętrzna warstwa litosfery, narzuca przez swą wielką różnorodność, konieczność uwzględnienia wszystkich enzymów, które mają stanowić o końcowym efekcie prowadzonych prac budowlanych i o gwarancjach wytrzymałościowych budowli. Trzęsienia Ziemi Jak częste są trzęsienia ziemi? Grunt pod naszymi stopami wydaje się twardy i niewzruszony, ale skorupa ziemska wcale nie jest spokojna i drży bardzo często. Uczeni szacują, że na całym świecie ma miejsce około miliona wstrząsów rocznie. W większości są one słabe i można je wykryć tylko za pomocą czułych przyrządów. W ciągu roku występuje jednak średnio od 15 do 25 silnych trzęsień ziemi, powodujących czasem duże zniszczenia. Te najgroźniejsze naturalne kataklizmy powodują śmierć tysięcy ludzi i ogromne straty materialne oraz przekształcają powierzchnię ziemi. Dlaczego ziemia się trzęsie? Skorupa ziemska nie jest jednolitą powłoką, lecz składa się z około tuzina olbrzymich płyt, pływających w plastycznym płaszczu ziemi. Płyty te powoli, lecz stale, trącają się wzajemnie, przez co wzdłuż ich krawędzi powstają silne naprężenia. W końcu stają się one tak duże, że płyta ugina się i powstaje wstrząs. Naprężenie na jakiś czas znika, ale ziemia może się trząść nadal na obszarze setek kilometrów. Większość trzęsień ziemi, zwłaszcza na obrzeżach Oceanu Spokojnego i w pasie ciągnącym się od południowej Europy w głąb Azji, jest wynikiem ruchów płyt skorupy ziemskiej. Bywają jednak i inne przyczyny. Niektóre części globu powracają jeszcze do stanu równowagi po zlodowaceniu, które ustąpiło zaledwie około 10 tyś. lat temu. Uwolniona od ogromnego ciężaru lodu skorupa ziemska podlega czasem wstrząsom powstającym w wyniku powolnego wyginania się do góry. Niewielkie trzęsienia o zasięgu lokalnym mogą być również powodowane przez wybuchy wulkanów, osuwanie się ziemi, podziemne eksplozje jądrowe, a nawet napełnianie zbiorników wodnych. Ich znaczenie jest jednak niewielkie w porównaniu z występującymi na krawędziach płyt trzęsieniami, w czasie których uwalnia się energia równoważna tuzinom bomb atomowych. Jak długo trwa trzęsienie ziemi? Główna faza trzęsienia ziemi rzadko trwa dłużej niż minutę, bywa jednak poprzedzona drobnymi drganiami zwanymi wstrząsami wyprzedzającymi. Mogą one występować kilka godzin, tygodni, a nawet miesięcy przed wstrząsem głównym. Po nim ma miejsce seria wstrząsów potomnych będących wynikiem powrotu skorupy ziemskiej do stanu stabilizacji. Chociaż są one bez porównania słabsze od wstrząsu głównego, często powodują szkody w obiektach, których konstrukcja została wcześniej osłabiona przez trzęsienie główne. Czy istnieją podwodne trzęsienia ziemi? Płyty skorupy ziemskiej mogą się poruszać nie tylko na obszarach lądowych, lecz także wzdłuż uskoków podwodnych. Występujące wtedy trzęsienia ziemi nie powodują groźnych skutków w najbliższej okolicy. Wstrząs taki może wprawdzie być odczuwany na statkach, ale ich uszkodzenie jest mało prawdopodobne. Wstrząsy następujące pod wodą lub w strefie brzegowej lądu powodują jednak powstawanie olbrzymich fal morskich noszących japońską nazwę tsunami. Fale te mogą posuwać się z prędkością 800 kilometrów na godzinę. Nie stanowią zagrożenia na pełnym morzu, gdzie nie osiągają dużej wysokości, ale zbliżając się do przybrzeżnych płycizn znacznie zwalniają i woda spiętrza się nawet do 60 metrów. Fale te uderzają o ląd i powodują ofiary śmiertelne i zniszczenia. Tsunami mogą powodować tragiczne skutki daleko od miejsca wstrząsu, który je wywołał. Fale wywołane przez trzęsienie ziemi na Alasce w 1964 roku wyrządziły znaczne szkody na wybrzeżu Kalifornii, zaś tsunami będące następstwem trzęsienia ziemi w Chile w roku 1960 uderzyło przeszło dobę później o wybrzeża Japonii. Jak działa sejsmograf? Sejsmolodzy, czyli uczeni zajmujący się badaniem trzęsień ziemi, używają całego zestawu wymyślnych przyrządów. Najważniejszym z nich jest sejsmograf - bardzo czułe urządzenie, wykrywające nawet najlżejsze drgania ziemi. Wstrząsy są zapisywane automatycznym piórkiem na papierze owiniętym dookoła obracającego się walca. W niektórych sejsmografach linia ta kreślona jest przez padający na światłoczuły papier cienką wiązkę światła. Gdy nie ma żadnych drgań, linia jest prosta. Drobne wstrząsy powodują lekkie zafalowanie linii, zaś większe - wyraźne skoki linii w górę i w dół. Stacje sejsmograficzne rozmieszczone są na całym świecie. Gdy zarejestrowane zostaną fale sejsmiczne znacznej wielkości, porównuje się natężenia fal i czas, jaki zajęło im dotarcie do poszczególnych stacji. Pozwala to zlokalizować wstrząs i określić jego siłę. Co to jest skala Richtera? W 1935 roku amerykański sejsmolog, Charles Richter, opracował skalę liczbową, pozwalającą określać siłę trzęsień ziemi. Każda kolejna liczba skali oznacza dziesięciokrotny wzrost energii uwalnianej przez wstrząs. Wstrząs o sile 2 stopni uwalnia zatem 10 razy więcej energii niż wstrząs o sile 1 stopnia, zaś wstrząs 3 - stopniowy - 10 razy więcej niż 2 - stopniowy. Sejsmografy zapisują codziennie setki drobnych wstrząsów. drgania o sile mniejszej od 2 nie są odczuwane przez ludzi. Powstanie poważniejszych szkód jest mało prawdopodobne, jeśli siła wstrząsu nie sięga 5 stopni. Groźne są trzęsienia ziemi powyżej 7 stopni. Tylko dwa osiągnęły dotychczas siłę 8,9 stopnia. Pierwsze miało miejsce w Kolumbii i Ekwadorze w 1906 roku, drugie zaś w 1933 roku w Japonii. Skąd bierze się sława uskoku San Andreas? Kalifornijski uskok San Andreas zdobył światowy rozgłos dzięki swym rozmiarom i nieprzerwanej aktywności sejsmicznej. Większość uskoków to tylko pęknięcia warstw skalnych, natomiast ten ogromny ryft stanowi granicę między dwiema wielkimi ruchomymi płytami skorupy ziemskiej. Ma on prawie 1100 kilometrów długości. Rozciąga się od Zatoki Kalifornijskiej w kierunku północno zachodnim, zaś na północ od San Francisco ciągnie się dalej po dnie oceanu. Wzdłuż całego uskoku notuje się co roku ponad 100 niewielkich wstrząsów, a czasem następują tu również silne trzęsienia ziemi. Dzieje się tak dlatego, że płyty ocierają się o siebie. Znajdująca się na wschód od uskoku płyta amerykańska jest dość stabilna, ale leżąca na zachód od niego płyta pacyficzna stale porusza się w kierunku północnym. Ruch ten odbywa się od milionów lat, a jego prędkość wynosi obecnie około 5 centymetrów rocznie. Następuje on skokowo, gdy narastające ciśnienie działające na uskok nagle ustępuje. W 1906 roku, podczas trzęsienia ziemi w San Francisco, ziemia przesunęła się wzdłuż uskoku o przeszło 4,5 metra. Czy trzęsienia ziemi są niebezpieczne? W wyniku trzęsień ziemi tracą życie miliony ludzi. Jednym z najciężej doświadczonych rejonów są Chiny, gdzie w roku 1556 przypuszczalnie zginęło około 830 tyś. osób, zaś w 1976 roku 242 tys. Także w Japonii, Indiach, Włoszech, Iranie i innych krajach położonych w strefie sejsmicznej trzęsienia ziemi zostawiają wiele ofiar. Stosunkowo mało ofiar trzęsień ziemi odnotowano w Ameryce Północnej. Trzęsienie ziemi w San Francisco w roku 1906 zrównało wprawdzie miasto z ziemią, lecz zginęło w nim zaledwie 700 osób. Trzęsienie ziemi na Alasce w roku 1964 miało około 8,5 stopnia w skali Richtera i wyrządziło szkody na powierzchni około 200 tys. kilometrów kwadratowych, ale pozostawiło po sobie tylko 131 zabitych. Większość powierzchni Polski leży poza strefą sejsmiczną. Południowa część kraju leży w strefie o słabej aktywności sejsmicznej. Wulkany Co to jest wulkan? Erupcje wulkanów należą do tych potężnych sił przyrody, których zawsze się lękano. Podczas wybuchu wulkanu masy lawy mogą spływać w dół po stoku, niszcząc wszystko po drodze. Potężna eksplozja może też wysadzić wierzchołek góry, wyrzucając jednocześnie w powietrze chmury gazów i kawałki materiału skalnego. Niezależnie od formy wybuchu, powoduje on zawsze zmiany w otoczeniu. Termin "wulkan" oznacza otwór w skorupie ziemskiej, przez który wydostaje się z wnętrza ziemi magma, czyli płynna skała. Używany jest także w odniesieniu do góry zbudowanej z materiału skalnego gromadzącego się wokół tego otworu. Formowany przez tysiące lat wulkan może osiągnąć olbrzymie rozmiary, jak np. najwyższy szczyt Afryki - Kilimandżaro, który wznosi się 4800 metrów ponad otaczającego go równiny. Czy wszystkie wulkany wyrzucają lawę? Magma docierająca na powierzchnię ziemi nosi nazwę lawy. Jest to najczęściej spotykana postać wyrzucanego materiału. Niektóre lawy mają w chwili wypływu temperaturę ponad 1100*C i dużą płynność, toteż mogą przepłynąć wiele kilometrów, zanim ochłodzą się i skrzepną. Lawy o innym składzie mineralnym i temperaturze są mniej ruchliwe i krzepną znacznie szybciej, zatykając wylot wulkanu i hamując wypływ. Zawarte w magmie gazy wytwarzają w końcu wysokie ciśnienie, które wysadza korek i powoduje potężną eksplozję. W powietrze wylatują nawet oderwane od ścian krateru bloki skalne, zaś wyrzucona lawa może zastygnąć w powietrzu i spaść jako bomby wulkaniczne. W sąsiedztwie wulkanu mogą też spadać odłamki skalne, popioły i drobne kamyki zwane lapillami ( z włoskiego lapilli kamyczki), a masy drobnoziarnistego popiołu i pyłu wulkanicznego mogą nadać ciemną barwę chmurze pary wodnej i innych gazów wydobywających się podczas wybuchu. Czy wszystkie erupcje są jednakowe? Lawy znacznie się między sobą różnią temperaturą i składem, siła wybuchu może więc być bardzo różna. Najmniej gwałtowne są erupcje typu hawajskiego, kiedy bardzo płynna lawa spływa spokojnie z krateru, formując rozległą kopułę. W erupcjach typu strombolijskiego kawałki gęściejszej lawy wyrzucane są podczas dość łagodnych, i na ogół ciągłych, eksplozji. Dużo silniejsze są erupcje typu wulkaniańskiego. Lawa tworzy wówczas korek blokujący wylot kanału w okresie między wybuchami. Gwałtowna eksplozja następuje wtedy, gdy olbrzymie ciśnienie gazów "odkorkowuje" wylot. Najgwałtowniejsze są erupcje typu peleańskiego, których nazwa pochodzi od wulkanu Mont Pelee na karaibskiej wyspie Martynice. W tym przypadku wybuch wyrzuca chmurę gorących gazów i popiołów, które posuwają się w dół, niszcząc wszystko cokolwiek napotkają po drodze. Jak powstają wulkany? Większość wulkanów to szerokie, kopulaste wulkany tarczowe lub strome, stożkowate stratowulkany. Wulkany tarczowe narastają w wyniku kolejnych wylewów bardzo płynnej lawy, która nim zakrzepnie, przebywa duże odległości. W rezultacie powstają łagodnie nachylone kopulaste góry, które mogą osiągnąć ogromne rozmiary. Przykładem jest leżąca na Hawajach Mauna Kea, wyrastająca ponad 9000 metrów nad dno oceaniczne. Jest to w rzeczywistości najwyższa góra świata, wyższa nawet niż himalajski Mount Everest. Stratowulkany powstają w wyniku bardziej złożonego cyklu erupcyjnego. Spływy płynnej lawy z położonego na wierzchołku krateru, przeplatają się z wybuchami wyrzucającymi popiół lub inny materiał stały. Strome stoki są zbudowane na przemian z warstw zastygłej lawy i okruchów skalnych. Czasem lawa przebija się na powierzchnię kanałami pobocznymi, tworząc na stokach tzw. stożki pasożytnicze. Często jednak nic nie zaburza formowania się stoków i wiele stratowulkanów, do których należy np. japońska Fudżi-jama, odznacza się niemal doskonałą symetrią. Który wybuch był najgroźniejszy? Najsłynniejszy ze wszystkich wybuchów miał miejsce w roku 79 n.e., kiedy włoski wulkan Wezuwiusz wysadził swój wierzchołek i w ciągu kilku godzin całkowicie zasypał miasto Pompeje. Najsilniejszą erupcją w czasach nowożytnych był jednak wybuch wulkanu Krakatau, który nastąpił 27 sierpnia 1883 roku. Jego huk słyszalny był w odległej o 3700 kilometrów Australii. Eksplozja wywołała 30-metrowe fale morskie, które spowodowały śmierć około 36 tys. osób. Chmura wyrzuconego popiołu została rozniesiona przez wiatry dokoła globu ziemskiego, powodując na całym świecie widowiskowe zachody słońca przez ponad rok. Gdzie znajduje się większość wulkanów? Wulkany usytuowane są w miejscach, w których skorupa ziemska jest mało stabilna - na grzbietach oceanicznych i w dolinach ryftowych, gdzie płyty litosfery rozchodzą się, oraz wzdłuż niektórych krawędzi kontynentów, gdzie płyty napierają na siebie. Na tych obszarach występują częste trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów. Najwięcej wulkanów występuje w tzw. pierścieniu ognia wokół Oceanu Spokojnego. Znajduje się tam przeszło połowa czynnych wulkanów świata. Czy zawsze po wybuchach wulkanów powstają góry? Lawa oraz popiół i żużel wyrzucane przez wulkan gromadzą się zwykle wokół jego wylotu, formując szczyt górski. Czasem jednak lawa wydostaje się przez podłużne szczeliny w skorupie ziemskiej i rozlewa szeroko, tworząc pokrywę. W osiemnastym wieku na Islandii wypływy lawy ze szczeliny o długości około 30 kilometrów spowodowały zalanie około 2000 kilometrów kwadratowych i śmierć jednej piątej ludności wyspy. Szczelinowe wylewy lawy miały miejsce w wielu rejonach świata. Przykładem utworzonego przez nie krajobrazu są Księżycowe Kratery w południowej części stanu Idaho. Niesamowity, księżycowy krajobraz zastygłej lawy, stożków żużlu i kraterów jest następstwem długiej serii wylewów ze szczeliny o długości około 80 kilometrów. Południowe Idaho jest częścią większego obszaru zwanego Płaskowyżem Kolumbii, obejmującego większość obszarów stanów Oregon i Waszyngton i fragmenty sąsiednich stanów. Wyżyna ta, utworzona w ciągu milionów lat przez wielokrotne wylewy szczelinowe, obejmuje obszar około 500 tyś. kilometrów kwadratowych, a warstwa zastygłej lawy ma tam do 1800 metrów grubości. Czy wulkany mogą wybuchać pod wodą? 14 listopada 1963 roku u wybrzeży Islandii, zaczęły wydobywać się z morza chmury dymu. Wkrótce potem kłęby pary, dymu i popiołu wzbiły się na wysokość 3,5 kilometra. Później okazało się, że w miejscu, gdzie przedtem nie było żadnego lądu pojawiła się niewielka wysepka. To podmorski wulkan przebił się ponad powierzchnię wody. Wybuchy powtarzały się w ciągu następnych miesięcy, a gdy ustały, wyspa miała powierzchnię 2,5 kilometra kwadratowego i wznosiła się 150 metrów n.p.m. Miejscowa ludność nazwała ją Surtsey od nordyckiego boga ognia Surtra. W podobny sposób powstały tysiące innych wysp, np. Hawaje, wyspy Galapagos, Azory czy Wyspy Kanaryjskie. Wszystkie są wystającymi nad powierzchnię wody szczytami podmorskich wulkanów. Surtsey jest jednak wyjątkowa, ponieważ jest pierwszą wyspą wulkaniczną, której narodziny odbyły się na oczach ludzi i zostały uwiecznione na taśmie filmowej. Czy wulkany mogą być pożyteczne? Wybuchy wulkanów budzą zrozumiały strach, ponieważ powodują ofiary śmiertelne, niszczą całe miasta i zamieniają rozległe obszary w jałowe pustkowia. Efekty ich działalności mogą być jednak czasem korzystne. Bogaty w minerały materiał wulkaniczny przekształca się w żyzną glebę, wraca naturalna roślinność, a ludzie ponownie osiedlają się na terenach wulkanicznych, wabieni perspektywami wysokich plonów. Lawa i inne materiały wulkaniczne są stosowane jako materiał budowlany, zaś niektóre stare wulkany są ważnym źródłem siarki i innych cennych minerałów. Wielu uczonych sądzi, że większość naszych zasobów wodnych pochodzi z pary wodnej i innych gazów wyrzuconych przez wulkany. Czynne wulkany w Europie Nazwa Wysokość m. n. p. m Ostatnia erupcja Państwo Etna Beerenberg Hvannadalsknukur Grimsvotn Hekla Aksja Katla Wezuwiusz Stromboli Laki Santoryn 3263 2341 2119 1719 1491 1433 1363 1277 926 818 566 1997 1985 1727 1996 1991 1961 1984 1944 1955 1783 1550 Włochy Norwegia Islandia Islandia Islandia Islandia Islandia Włochy Włochy Islandia Grecja
