Plan Odnowy Miejscowości Kiwity
advertisement
GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Z a ł ą c z n i k d o U c h w a ł y N r X X X VI I I / 1 8 4 / 1 0 z d n i a 1 7 m a ja 2 0 1 0 r Ra d y G m i n y Ki w i t y P L A N O D NO W Y M I EJ S C O W O Ś C I K IW IT Y n a l a t a 201 0 - 201 6 · 1 KIWITY GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Wstęp Rozdział I Powiązanie Planu z celami strategicznymi dokumentów dotyczących rozwoju społeczno-gospodarczego Rozdział II Analiza zasobów sołectwa 2.1. Historia 2.2. Funkcje, jakie pełni wieś 2.3. Charakterystyka mieszkańców 2.4. Poziom organizacji mieszkańców i ich osiągnięcia 2.5. Położenie i wygląd wsi 2.6. Stan otoczenia środowiska naturalnego 2.7. Poziom rolnictwa 2.8. Kultywowanie tradycji 2.9. Ochrona zdrowia, oświata i opieka społeczna 2.10. Bezpieczeństwo publiczne 2.11. Infrastruktura techniczna Rozdział III Analiza SWOT Rozdział IV Wizja rozwoju wsi Rozdział V Priorytety, działania Rozdział VI System wdrażania i monitoringu 2 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Wstęp Konieczność opracowania Planu Odnowy Miejscowości w sposób formalny wynika z wytycznych Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013, a w szczególności wytycznych Osi 3 PROW – Działanie Odnowa i Rozwój Wsi. Oś 3 zakłada między innymi wspieranie działań mających wpływać na poprawę jakości życia na obszarach wiejskich przez zaspokajanie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi. W ramach działania finansowaniem zostaną objęte projekty z zakresu: 1) budowy, przebudowy, remontu lub wyposażania budynków pełniących funkcje rekreacyjne, sportowe i społeczno - kulturalne, w tym świetlic i domów kultury, z wyłączeniem szkół, przedszkoli i żłobków; 2) budowy, przebudowy, remontu lub wyposażania obiektów małej architektury; 3) budowy, przebudowy lub remontu przeznaczonych do użytku publicznego ścieżek rowerowych, szlaków pieszych, placów zabaw, miejsc rekreacji oraz obiektów sportowych, z wyłączeniem sal sportowych, przeznaczonych wyłącznie dla szkół lub przedszkoli; 4) zakupu towarów służących przedsięwzięciom związanym z kultywowaniem tradycji społeczności lokalnych lub tradycyjnych zawodów; 5) związanych z kształtowaniem obszarów o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych, ze względu na ich położenie oraz cechy funkcjonalno - przestrzenne, w szczególności poprzez odnawianie lub budowę placów parkingowych, chodników lub oświetlenia ulicznego; 6) urządzania i porządkowania terenów zielonych, parków lub innych miejsc wypoczynku; 7) budowy, przebudowy lub remontu infrastruktury turystycznej; 8) zagospodarowania zbiorników i cieków wodnych w celu wykorzystania ich do rekreacji lub w celu poprawy estetyki miejscowości; 9) rewitalizacji budynków wpisanych do rejestru zabytków lub objętych wojewódzką ewidencją zabytków, użytkowanych na cele publiczne oraz obiektów małej architektury, odnawiania lub konserwacji lokalnych pomników historycznych i miejsc pamięci; 10) zakupu i odnawiania obiektów charakterystycznych dla danego regionu lub tradycji budownictwa wiejskiego i ich adaptacji na cele publiczne; 11) budowy, przebudowy, remontu lub wyposażania obiektów budowlanych przeznaczonych na cele promocji lokalnych produktów i usług, w tym pawilonów, punktów wystawowych, sal ekspozycyjnych lub witryn; 12) odnawiania elewacji zewnętrznych i dachów w budynkach architektury sakralnej wpisanych do rejestru zabytków lub objętych wojewódzką ewidencją zabytków i odnawiania cmentarzy wpisanych do rejestru zabytków; 13) wyburzenia i rozbiórki zdewastowanych obiektów budowlanych w celu uporządkowania terenu w miejscowości, jeżeli niemożliwe jest ich odnowienie i dalsze użytkowanie – w zakresie koniecznym do realizacji operacji wymienionych w pkt 1-12; 14) zakupu materiału siewnego lub nasadzeniowego roślin wieloletnich; 15) zakupu sprzętu, materiałów i usług, służących realizacji operacji; 16) ogólnych, które są bezpośrednio związane z przygotowaniem i realizacją operacji. 3 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Warunkiem uzyskania wsparcia ze środków unijnych jest stworzenie planu odnowy Miejscowości, który jest zgodny ze strategią Rozwoju gminy oraz innymi dokumentami strategicznymi o charakterze lokalnym, regionalnym, krajowym. Dlatego też Plan Odnowy Miejscowości Kiwity wpisuje się w Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Kiwity, Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Lidzbarskiego, Strategię Rozwoju Województwa Warmińsko - Mazurskiego, Strategię Rozwoju Kraju, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia oraz Strategię Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa na lata 2007-2013. Plan Odnowy Miejscowości jest jednym z elementów wpływających na rozwój, odnowę wsi oraz poprawę warunków pracy i życia mieszkańców. Opracowanie i uchwalenie takiego dokumentu stanowi niezbędny warunek przy ubieganiu o środki finansowe w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Działanie Odnowa i Rozwoju Wsi. Plan Odnowy Miejscowości Kiwity jest dokumentem o charakterze planowania strategicznego i ma na celu stworzenie szczegółowej koncepcji i wizji rozwoju danej miejscowości. Odnowa i rozwój wsi jest wypadkową wielu działań, wśród których pierwsze miejsce zajmuje aktywność, zaangażowanie i solidarna podstawa mieszkańców, dlatego też w przygotowaniu dokumentu od samego początku uczestniczyli aktywnie mieszkańcy wsi Kiwity wraz ze swoimi przedstawicielami : sołtysem i radnym Rady Gminy w Kiwitach. Plan Odnowy Miejscowości zawiera działania długofalowe, określone w horyzoncie czasowym na lata 2010-2016. Określa generalny kierunek rozwoju oraz przedstawia metody i narzędzia jego wdrażania. Ponadto umożliwia planowe realizowanie działań ukierunkowanych na tworzenie jak najkorzystniejszych warunków rozwoju wsi i życia jej mieszkańców. Rozwój i odnowa obszarów wiejskich to jedno z najistotniejszych wyzwań stojących przed Polską w dobie integracji z Unią Europejską. Podstawowym celem jest wzmocnienie działań służących niwelowaniu istniejących dysproporcji w poziomie obszarów wiejskich w stosunku do terenów zurbanizowanych. Plany odnowy miejscowości są integralną częścią prowadzonych przez Samorządy działań zmierzających do poprawy sytuacji gminy oraz sprzyjających długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z UE. Koncepcja rozwoju i odnowy miejscowości zakłada podejmowanie na tych terenach zróżnicowanej działalności gospodarczej oraz kształtowanie jej w sposób zapewniający zachowanie walorów środowiskowych i kulturowych, poprawę warunków życia poprzez rozwój infrastruktury oraz zapewnienie mieszkańcom i przedsiębiorcom dostępu do usług, a także rozwój funkcji kulturowych i społecznych. Plan Odnowy Miejscowości wsi Kiwity dotyczy lat 2010 - 2016. Zawiera on analizę zasobów i potencjału wsi oraz jej mieszkańców. W planie znajduje się analiza słabych i mocnych stron miejscowości oraz analiza szans i zagrożeń. Ocena tych czynników umożliwiła wyłonienie priorytetów i kierunków rozwoju wsi Kiwity. 4 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Rozdział I Powiązanie Planu z celami strategicznymi dokumentów dotyczących rozwoju społecznogospodarczego Gminy Plan Odnowy Miejscowości Kiwity został opracowany zgodnie z procedurą zawartą w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Odnowa i rozwój wsi” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (Dz. U. Nr 38, poz. 220 z póź. zm.) Wszystkie zadania zawarte w tym planie zostały wypracowane podczas konsultacji z mieszkańcami oraz podczas Zebrania Wiejskiego w Kiwitach. Plan został uchwalony Uchwałą nr 01/2010 Zebrania Wiejskiego w Kiwitach w dniu 07.02.2010r. Plan Odnowy Miejscowości wsi Kiwity jest zgodny z następującymi dokumentami strategicznymi Gminy Kiwity: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Kiwity na lata 2004 -2006 i 2007 - 2013 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kiwity Oraz dokumentami o znaczeniu ponadlokalnym. Są to: Strategia Rozwoju Powiatu Lidzbarskiego na lata 2001 -2016, Plan Rozwoju Powiatu Lidzbarskiego na lata 2004- 2006 i 2007 – 2013, która stanowi załącznik do uchwały nr 133/XIX/04 z dnia 30/06/2004 Rady Powiatu Lidzbarskiego Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Województwa Warmińsko – Mazurskiego, która stanowi załącznik do Uchwały Sejmiku Województwa Warmińsko – Mazurskiego nr XVIII/272/00/2000 z dnia 24 lipca 2005 r. Plan Odnowy Miejscowości Kiwity na lata 2010- 2016 powstał przy współudziale mieszkańców oraz Urzędu Gminy Kiwity. Wypracowane tu priorytety i zadania są dobrem wspólnym, a ich realizacja leży w interesie współtwórców. 5 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Rozdział II Analiza zasobów sołectwa 2.1 Historia POWSTANIE WSI KIWITY Miejscowości znajdujące się w granicach dzisiejszej gminy Kiwity zasiedlane były w latach 1308 - 1376 przez czterech następujących po sobie biskupów i jednego wójta krajowego. W latach 1301 – 1326 biskup Eberhard z Nysy kolonizował środkową Warmię, w tym gminy Kiwity. Tereny, na których znajdują się Kiwity, w czasach tworzenia się państwowości polskiej, były zamieszkiwane przez pogańskie plemiona pruskie. Niejaki Gerhard von der Muel ubiegał się o nadanie przywileju zezwalającego na założenie młyna i karczmy na polu osadniczym Kibiten . Biskup przychylił się do jego prośby i w dniu 7 września 1308 roku Gerhard von der Muel przywilej taki otrzymał. Pole osadnicze Kibiten z biegiem lat stało się Kiwitami. Po uzyskaniu łaski biskupa, Gerhard zobligowany był do płacenia grzywny do dnia św. Marcina (11 listopada). Mógł on też łowić ryby w pobliskim stawie. Potwierdzeniem tego faktu było nadanie aktu lokacyjnego, sporządzonego 21 grudnia 1319 roku przez biskupa Eberharda z Nysy. Akt lokacyjny Kiwit wręczony został synowi Gerharda – Gerkowi de Kiwitten. Odtąd Gerko uważany będzie za..”1 lokatora, zasadźcę lub po prostu założyciela Kiwit. „...Kiwity zostały zasiedlone przez Niemców już w roku 13192”. Lokowana wieś otrzymała 30 łanów ( 1 łan -od 17 do 26 ha3 ) na polu osadniczym będącym na prawie magdeburskim. Prawo to dawało mu przywilej dziedziczenia i tzw. wolność osobistą. Zasadźca otrzymał 6 wolnych łanów, zaś jeden łan wydzielono na ogrody i łąki. Od dwudziestu trzech łanów pan zwierzchni pobierał czynsz. Po dwóch latach wolnych od płacenia, należało uiszczać w trzecim i czwartym roku po 1)8 grzywny, w piątym i szóstym po 1)4 grzywny, zaś od siódmego po 12 grzywny. Dochody z sądownictwa mniejszego przydzielono lokatorowi, z większego – dzielono między biskupa i wójta krajowego. Otrzymał też prawo do połowu ryb w stawie, a dla zabezpieczenia się przed najazdami Litwinów – prawo zbudowania strażnicy, albo inaczej kasztelu, bastionu. Litwini dosyć często wyprawiali się na te tereny. Ostatnia napaść miała miejsce w roku 1311. Na pamiątkę ostatniej napaści Litwinów na Kiwity w roku 1311 „ na wschodnim końcu muru kościelnego, nad wejściem, umieszczono kamienny szkielet (tzw. „Tod von Kiwte”4). Po uzyskaniu przez K i w i t y aktu lokacyjnego, Gerko de Kiwitten otrzymał folwark sołtysi, sołectwo, który to urząd do XVI wieku był dziedziczony.5 Wieś rozbudowywała się. 1 M.Hein, Historia miasta Bartoszyce 1332-1932, Bartoszyce 2001 jak wyżej 3 W.Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, PIW 1991, s.621 4 Ermlandbuch 1989, s. 151 5 A.Szorc, Dominium Warmińskie 1243-1772, Olsztyn 1990 2 6 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Rok 1319 to początek datowania wsi Kiwity jako parafii. 6 Właśnie w tym czasie przyznano proboszczowi dziesięcinę od pługa płaconą w postaci 1 korca żyta i korca owsa w dzień św.Marcina ( 11 listopada ). Prawdopodobnie już w roku 1325 istniał w Kiwitach kościół parafialny. Kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła wpisano do kronik historycznych w roku 1335. Zapisy z 10 stycznia 1334 roku mówią, że sołtysem był Gerko, który miał brata Helmucusa. Proboszcz, niestety – nie jest podane nazwisko – wymieniony jest pod datą 20 grudnia 1335 roku, zaś świadkiem tego faktu był sołtys Gerhardus. W latach 1350 – 1370 powstał kościół na fundamentach z kamieni polnych, o drewnianej konstrukcji i wystroju wewnętrznym w stylu pruskiego rokoko. Kościół posiadał długi korytarz, małą zakrystię i kaplicę.7 Miał także ładnie uformowaną wieżę. Patrząc na najstarszy kościół w okolicy znajdujący się w miejscowości Kłębowo, możemy sobie wyobrazić, że kościół w Kiwitach był podobnie skonstruowany. 28 lutego 1361 roku następca biskupa Hermana z Pragi – biskup Jan Stryprock, poświadczył nadanie 10 łanów lasu dla wsi Kiwity. Ówczesny wójt krajowy – Bruno Luter – podał to oświadczenie na ręce sołtysa Gerka. Za las należało płacić czynsz w wysokości ½ grzywny od łanu. Połowę dochodów z nowo powstałej karczmy otrzymywał sołtys. Po raz pierwszy nazwisko proboszcza parafii kiwickiej jest wymienione w dokumentach z 18 listopada 1382 roku. Proboszcz nazywał się Herbardaus (Herburt). Źródła historyczne z 2 maja 1402 roku mówią, że biskup Henryk Heilsberg potwierdził fakt nabycia przez sołtysa Kiwit Tiedke Sassena i niejakiego Hannusa Distolwena we wsi młyna oraz to, że zostali oni obciążeni czynszem za prowadzenie karczmy leżącej niedaleko plebani przy drodze w kierunku Lidzbarka. Wynika z tego, że w tym czasie rozbudowana już była część przy kościele- plebania i karczma.8 Młyn najprawdopodobniej istniał w miejscu, w którym obecnie stoi stary młyn zbudowany przed wojną przez Ernsta Grunwalda. Warunki do prowadzenia młyna były doskonałe. Jak wynika z pracy Gabrielle Kraemer, do wieku XVIII Kiwity miały swoją rzekę która łączyła się z jeziorem Dost w Bartnikach i jeziorem Cloytus w Kierwinach.9 Rzeka przepływająca przez Kiwity, nazywana przez mieszkańców Pisą, została zmeliorowana w latach siedemdziesiątych XX wieku i od tamtej pory stanowi Kanał Kiwicki. Dotychczasowy właściciel karczmy, Henryk Beyer, posiadł ją na wcześniejszych prawach, ale musiał płacić 1 grzywnę czynszu na św. Marcina. Był jednak Krewie, w roku zwolniony z szarwarku. Po układzie w 1385, najazdy Litwinów skończyły się, rozpoczęły się natomiast „wypady” wojsk krzyżackich na wieś Kiwity i jej okolice. 10 W jednym z czasopism niemieckich można przeczytać wypowiedź dawnych mieszkańców wsi: „Trzech kiwickich proboszczów zapisało się złotymi głoskami w historii wsi: Herbartus, pierwszy M.Pollakówna, Osadnictwo Warmii w okresie krzyżackim, Poznań 1953 s.143 G.Hermanowski, Ostrpreussen Lexikon 8 tamże,s.342 9 G.Kraemer, Das Dorf unserer Ahnen, Bergheim, 1999 10 S.Achremczyk, Historia Warmii i Mazur od pradziejów do 1945, Olsztyn 1992 6 7 7 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------proboszcz wymieniony pod datą 18.11.1382 r. – Johannes Wilde, którego kamień nagrobny znajduje się za ołtarzem w kościele, sprawujący swoje stanowisko po 1481 r., aż do momentu. kiedy został pierwszym sufraganem Warmii, i – Johannes Wronka pełniący swoją funkcję od 1938 r. do 1946 r. ostatni niemiecki proboszcz w Kiwitach. Niech odpoczywają w pokoju”. 11 Wojna trzynastoletnia (1454 – 1466), a następnie wojna pruska (1519 – 1521), przyniosły całej Warmii, w tym K i w i t o m i miejscowościom leżącym w pobliżu, ogromne spustoszenie. Ziemie po bitwach leżały odłogiem, nastąpił duży ubytek ludności pruskiej. Wojska krzyżackie dowodzone były przez wielkiego mistrza księcia Albrechta Hohenzollerna, któremu na pomoc przybyły wojska z Brandenburgii .Przemarsze wojsk plądrowały i demolowały Warmię 12 W tym czasie proboszczem Kiwit był Jan Wilde, pierwszy biskup sufragan warmiński. Aby zapobiec zniszczeniu wsi Rokitnik, udał się do wielkiego mistrza z prośbą o ocalenie tej miejscowości. Mistrz przychylił się do prośby proboszcza i mimo zniszczenia wielu miejscowości, wieś ta ocalała..13 Dwór sufragana w Kiwitach, został spalony, a wraz z nimi wszystkie listy i historyczne dokumenty dotyczące parafii. Jan Wilde, najznakomitsza postać Kiwit, zmarł 17.12.1532 roku w wieku 94 lat . „Za wielkim ołtarzem znajduje się płyta nagrobna biskupa sufragana Jana Wilde (1532)...” 14 „W czasie wojny trzynastoletniej ( 1454-1466) , a następnie w ostatniej wojnie (Reiterkrieg) z Krzyżakami (1519-1521) Warmia uległa olbrzymim spustoszeniom... Wojny te spowodowały duży ubytek ludności pruskiej, która jeszcze około 1400 roku stanowiła na południowej Warmii 75 % ogółu ludności...”15 Po roku 1525 nastąpił dość długi okres spokoju, co miało duże znaczenie dla gospodarczego rozwoju ziemi warmińskiej. Biskup F. Luzjański, a po jego śmierci, w roku 1523, Maurycy Ferber, popierali odbudowywanie miast i zagospodarowywanie wsi. Na podstawie zgromadzonych źródeł Kiwit były już cztery młyny historycznych można stwierdzić, że w okolicach (Kiwity, Żegoty , Konity, Samolubie). Prawie w każdej wsi były karczmy. Większość z nich zobowiązana była do wystawienia służby wojskowej. Klutajny, Kiwity, Stoczek, Kobiela i Konity miały prawo do łowienia ryb w pobliskich stawach, zaś tylko Krekole - do polowania na wszelką zwierzynę. Kiedy generalnym administratorem kapituły został Mikołaj Kopernik., Warmia była suwerenna, miała swoje prawa, warmińskie wojsko, a także herb z barankiem i herb kapitulny ze złamanym krzyżem. Naczelnikami zamków byli burgrabiowie z uprawnieniami sądowymi i administracyjnymi 16. W Kiwitach proboszczem była jeszcze jedna znakomita postać, która zapisała się złotymi głoskami w historii Warmii, a mianowicie Jan Leo (1572 – 1635), dziejopisarz i autor dzieła pt. Historia 11 Ermlandbuch 1986 Dzieje Warmii i Mazur w zarysie, t.II-OBN w Olsztynie, Warszawa 1983 13 G.Kraemer,Das Dorf unserer Ahnen ( Thegsten), Bergheim, 1999 14 M.Orłowicz, Ilustrowany przewdonik po Mazurach Pruskich i Warmii, Olsztyn 1991 15 F.Lieder, Warmia moich młodych lat, Olsztyn 1986 16 A.Kopiczko, Duchowieństwo katolickie Diecezji Warmińskiej w latach 1525-1821, Olsztyn 2000 12 8 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Prussiae (pierwsze wydanie w Braniewie dopiero w roku 1725), w którym opisał dzieje Prus od czasów najdawniejszych do 1626r..”17 Po latach rozkwitu wsi i miast następuje jeden z najgorszych okresów w historii Warmii. Najpierw nawiedziły ją, dżuma, klęski żywiołowe, a wkrótce najazd szwedzki. 18 W 1602 roku zaraza największe żniwo zebrała w okolicach Lidzbarka Warmińskiego. Brak jest źródeł mówiących o pobliżu Czarnego wystąpieniu epidemii w Kiwitach. Można jedynie przypuszczać, że wystąpiła w Kierza. Nieliczne źródła mówią, że po wygaśnięciu zarazy mieszkańcy tej miejscowości postawili kapliczkę pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła Starszego. Za „panowania” biskupa Ignacego Krasickiego wybudowano ją na nowo, a biskup przyczynił się „do jej przyozdobienia”. 19 W latach 1617 – 1648 proboszczem w Kiwitach był Kasper Stoessel. Przygotowywano się do wojny ze Szwedami (1626-1635 i 1655-1660). Gromadzono broń, szkolono ludzi, zaciągano żołnierzy. O tym, że w Kiwitach i w pobliżu położonych miejscowościach także panoszyły się wojska szwedzkie świadczą kamienne kule wbite w ścianę frontową piękna legenda o figurce Matki Bożej z kościoła, którą dołączono do pracy. W latach 1656 i 1688 zanotowano wsie chłopskie: kościoła, a także 20 Kierwiny, Tolniki Wielkie, Kobiela, Napraty, Bartniki, Stoczek, Kiersnowo, Samolubie, Czarny Kierz, Połapin, Krekole i Żegoty. Wsie wolnych chełmińskich to: Klejdyty, Kłajty, Rokitnik, Konity, Rejsy. Dobra szlacheckie: Klutajny, Mirosław, Maków, Gościechowo, Parkity. W Kiwitach w roku 1656 mieszkali 2 sołtysi i 14 chłopów. Były dwie karczmy, wieś liczyła 45 łanów. W 1688 roku było tu także 2 sołtysów, 12 chłopów, 1 zagrodnik. We wsi były 1 łan czynszowy, 4 kościelne, 1 1/2 gracjalnego, 7 sołeckich i 31 ½ czynszowych. 2 stycznia 1682 roku biskup Radziejowski wystawił przywilej dla drugiej karczmy. Biskup Michał Radziejowski 8 marca 1685 roku odnowił przywilej lokacyjny Kiwit. Prawne istnienie młyna potwierdził biskup Michał Tungen przywilejem z 26 listopada 1474 roku, a w roku 1700 – biskup Andrzej Chryzostom Załuski. W roku 1681 proboszczem w Kiwitach był Michał Dombrowski, który potem objął stanowisko osobistego prałata biskupa Radziejowskiego. Był właścicielem Klutajn, które należały do rodziny Dombrowskich. W roku 1706 w swoim majątku zmarł. 21 W latach 1700 – 1721 rozegrała się wojna północna. To ogromne zniszczenia spowodowane najpierw przez Szwedów, a następnie przez wojska saskie i rosyjskie. Wiosną roku 1704 wojska szwedzkie plądrowały Połapin, Rokitnik i Bisztynek. 22 Dżuma w latach 1709-1710 zabrała na Warmii 12.000 ludzi.23 W całych Prusach zmarło ponad 200 tysięcy ludzi.”24 17 Warmia i Mazyry, praca pod red.S.Achremczyka i innych, Olsztyn 1985, s.303 J.Obłąk, Historia Diecezji Warmińskiej, Olsztyn 1959 19 Tamże. 20 O.Berg, Heimatbrief fur den Kreis Heilsberg nr 10, 2001 21 Kronika Żegot 22 O. Berg, Heimatbrief fur den Kreis Heilsberg nr 10| 2001 23 M.Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Olsztyn 1991, s. 32 24 Warmiacy i Mazurzy, praca zbior. pod red.B.Kużniewski, Olsztynek 2002 s.24 18 9 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------„Wojny szwedzkie i epidemia dżumy okrutnie okaleczyły ziemię warmińską. Kolejny raz ludzie dźwignęli się z ruin miasta i wioski. Duże inwestycje budowlane przyczyniły się do ożywienia gospodarki. Na Warmii wznoszono dwory szlacheckie, plebanie, kościoły, nowe ratusze i kamienice mieszczańskie. Rozwijały się też rzemiosło i handel. Niezłe dochody przynosiły hodowla zwierząt i uprawa lnu, a jeszcze większe warzenie piwa w browarach wielu miast.” 25 Podczas „wojny siedmioletniej w latach 1756 – 1763. Warmia poniosła duże straty materialne, co spowodowało poważny kryzys ekonomiczny. WARMIA W RĘKACH PRUSKICH Wielkim ciosem dla Warmii był I rozbiór Polski i jej zagarnięcie przez Prusy. „Prusy Królewskie , z wyjątkiem Gdańska i Torunia, dostały się w ręce Hohenzollerów. Rozciągnęli więc oni swe panowanie także i nad Warmią.”26 Dobra biskupie i kapitulne zostały przejęte przez państwo pruskie. Protestanccy władcy pruscy nastawieni byli wrogo do polskości i katolicyzmu. Odtąd biskup i kapituła mieli się utrzymać z dotacji państwowych. Kolegiata i klasztory zostały skasowane, a ich majątki skonfiskowane. Celem polityki pruskiej było zniszczenie wpływów i znaczenia kościołów przez odebranie im większych własności i zniesienie instytucji kościelnych.27 „Nastąpiła więc sekularyzacja , zeświecczenie Warmii. ..Prusy do zaboru przygotowywały się od dawna 13 IX 1772 rok w asyście wojskowej zerwano gromadząc materiał kartograficzny oraz prowadząc wywiad polityczny i gospodarczy. kapitulne i biskupie godła wieszając dwugłowego orła pruskiego. Warmia przez 223 lata znajdowała się w granicach państwa krzyżackiego, przez 306 władała nią Rzeczypospolita, a przez 153 lata będzie w państwie pruskim. Na Warmię przybyli inżynierowie, wojskowi, geometrzy i tłumacze. Specjalne komisje zjechały do każdego komornictwa. Jeździły od miasteczka do miasteczka, od wsi do wsi. Dokonywano spisu zwanego katastrem fryderycjańskim. W roku 1772 było na Warmii 96546 mieszkańców, w tym – 71935 na wsi, a 24612 w miastach. Było 12 miast i 520 wsi. Domów mieszkalnych było 17749. Były również: 112 majątki szlacheckie, 115 jezior, 165 kawałków leśnych, 78 młynów. Prace zakończono w 1773 roku. Gmina K i w i t y także znalazła się pod rządami pruskimi. W latach 1751 – 1755, elbląski geograf i miedziorytnik, Jan Fryderyk Endersch (wspólnie z proboszczem z Lubomina, ks. Józefem Tuławskim, który był także matematykiem), sporządził mapę Warmii. Na mapie wyraźnie zaznaczona jest granica Warmii z Prusami, wsie kościelne, dobra, młyny i klasztory. Naniesiono 821 miejscowości, z których 576 z granic Warmii. 28 Od roku 1795 zamek w Lidzbarku Warmińskim przestał być siedzibą biskupów warmińskich. Przez jakiś czas była nią Oliwa, a potem, od roku 1945 roku – Frombork. W roku 1795 biskupem warmińskim został Niemiec książę Karol Hohenzollern. Tamże, s.26 A.Wakar, Olsztyn, Olsztyn 1997, s.91 27 S.Achremczyk, Warmia, Olsztyn 2000 28 Tamże. 25 26 10 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------KIWITY W LATACH 1817- 1914 Spis mieszkańców w roku 1817 wykazał, że Warmię zamieszkiwało 99573 osoby. Jak się ta sytuacja przedstawiała od roku 1817 – do roku 1938 w K i w i t a c h przedstawia poniższa tabela 29 : Rok Liczba Ilość domów mieszkańców 1817 278 43 1846 1858 1905 1925 297 342 439 505 40 47 67 72 1938 434 b/d Okres od 1820 roku do 1905 to okres intensywnego rozwoju gospodarczego i zaludnienia w Kiwitach: - w pierwszej połowie XIX wieku w Kiwitach pobudowano plebanię i ogrodzenie cmentarza przykościelnego z 2 bramami i 3 kapliczkami z XVIII-XIX wieku, - 1861r.-władze pruskie wydały zarządzenie o zmeliorowaniu gruntów, powstają przedsiębiorstwa melioracyjne, - 1865r.- początek komunikacji kolejowej Lidzbark – Królewiec - 10 maja 1873 r.- agencja pocztowa w Kiwitach - 1874 r.-powstaje urząd stanu cywilnego, - 1882r.-powstają pierwsze spółki zrzeszające właścicieli hodowli bydła zarodowego, - 1885r.- w Kiwitach założono telegraf, - 1886r.- zakaz krycia dachów słomą, - 1900r.-pierwsza pompa mechaniczna do gaszenia pożarów obsługująca Krekole, Kiwity i Rogóż, - około 1901 r. powstaje cmentarz parafialny w Kiwitach, 1905- w Krekołach, 1910r.- w Żegotach, - w latach 1900-1905 trwały intensywne remonty starych i budowanie nowych szkół we wsiach (Kobiela, Połapin, Tolniki Wielkie, Czarny Kierz, Napraty, Krekole, Żegoty, Kiwity ), - 1905r.- otwarcie linii kolejowej na trasie Słobity, Orneta, Lidzbark Warm., Sarnowo, Stoczek, Rokitnik- Kętrzyn i oddanie do użytku dworców osobowych w Stoczku, Rokitniku, - 1905r.- po otwarciu Lidzbarskiej Spółdzielni Mleczarskiej, w Kiwitach powstaje mleczarnia. W roku 1861 władze pruskie wydały zarządzenie o zmeliorowaniu gruntów. Mapy terenów leżących dookoła Kiwit, z lat 1755, 1796 i 1802 pokazują liczne stawy i jeziora oraz podmokłe tereny. Jak wynika z opracowania Gabrieli Kraemer pt. „Thegsten” – największymi jeziorami było jezioro Dost w Bartnikach, a także Cloytus w Kierwinach. Wskazuje ona także na istnienie jeziora w Kiwitach, które łączyło się z jeziorem Dost przez rzekę Pisę. 10 maja 1873 r. w Kiwitach powstaje agencja pocztowa. Telegraf. 29 G.Kraemer, Das Dorf unserer Ahnen, Bergheim, 1999. 11 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------W roku 1886 wyszło zarządzenie zakazujące krycia dachów domów słomą. Od tej pory dachy pokrywano gontem lub dachówką. Było to spowodowane troską o bezpieczeństwo mieszkańców, ponieważ w tym czasie było dużo pożarów, które trawiły nieraz całe gospodarstwa. Po okresie ponad 100 letniego spokoju wybucha I wojna światowa. W sierpniu 1914 r. wojna dotknęła Warmię. Na wiadomość o jej wybuchu w Prusach Wschodnich, zarządzono mobilizację. Siedem dni potem nastąpił atak rosyjskiej armii. I wojna światowa przyniosła kryzys żywnościowy i mieszkaniowy. 28 czerwca 1918 r. traktat wersalski ogłosił plebiscyt na Warmii. Został on przeprowadzony 11 lipca 1920 r. W wyniku głosowania Warmia została w granicach państwa niemieckiego. 30 OKRES MIĘDZYWOJENNY Lata 1919 – 1933 to okres Republiki Weimarskiej. Rok 1924 to czas elektryfikacji miejscowości w gminie Kiwity. Jest to także czas rozwoju gospodarczego Kiwit . W Kiwitach był kościół i szkoła, poczta i telegraf, restauracje, stolarnia, kasa oszczędnościowa, mleczarnia słynąca z produkcji znakomitych serów tylżyckich, masarnia, sklepy spożywcze i teklstylne, rymarz, kuźnia, krawiec damski i męski, szewc, stelmach. Dwie siostry zakonne, Szarytki, służyły pomocą, zaś położna, Luzia Kraemer, pomagała rodzącym kobietom. 31 stycznia 1933 r. Adolf Hitler został kanclerzem Niemiec. W kwietniu 1934 r. naczelnym nadprezydentem Prus Wschodnich został gauleitner NSDAP, Erich Koch. Rozpoczął się jednak duży ruch budowlany, koszary i domy rosły wzwyż, poszerzano ulice. Liczba ludności szybko wzrosła. Dla wszystkich była praca i zarobek. W Prusach Wschodnich powstawały tanie kuchnie, żyło się dostatniej. Zaczęto budować autostradę Elbląg – Królewiec, która dała pracę rzeszom ludzi. Miała ona służyć również celom militarnym.. W Kiwitach w roku 1938 zakończono budowę nowej, pięknej szkoły a także budynku przeznaczonego na siedzibę dla żandarmerii. Obiekty zabytkowe w Kiwitach Miejscowość Rodzaj obiektu kościół z cmentarzem przykościelnym Kiwity plebania 30 Skrócony opis Okres powstania -kościół p.w. św. Piotra i 1350-1370r. Pawła, mur., gotyk, 1862r. restaurowany, II poł. XVw. -ogrodzenie cmentarza barokowe XVIII-XIXw. z 2 bramami i 3 kapliczkami mur. Kiwity 36, barokowa bryła bez zachowanej dekoracji kon.XVIIIw. elewacji S.Achremczyk, Warmia, Olsztyn 2000 12 Numer rejestru zabytków A-1144 Data wpisu 01.09.68r. A-1135 01.09.68r. GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.2. Funkcje, jakie pełni wieś Kiwity są stolicą Gminy Kiwity jednej z pięciu gmin tworzących powiat lidzbarski, leżący w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego. Powiat lidzbarski, który powstał 1 stycznia 1999 na mocy ustawy o samorządzie powiatowym tworzą gminy: Lidzbark Warmiński – gmina miejska Lidzbark Warmiński – gmina wiejska Orneta – gmina miejsko-wiejska Kiwity – gmina wiejska Lubomino – gmina wiejska Północną część Gminy przecina droga krajowa nr 51 – Olsztyn – Bartoszyce, prowadząca do przejścia granicznego w Bezledach. Na południu granica Gminy przebiega wzdłuż linii brzegowej jezior Blanki i Symsar. Centralną część gminy, w tym miejscowość Kiwity przecina droga wojewódzka Nr 513. Poniżej w tabeli zestawiono dane o podziale administracyjnym i ludności gminy (Rocznik Statystyczny 2003). Miasta, Powierzchnia gminy w km2 Gm.Kiwity Razem powiat Sołectwa Miejscowości Ludność - na wiejskie ogółem 1 km2 145 18 22 3 519 24 924 89 124 43 504 47 Za obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, sprzyjający nawiązaniu kontaktów społecznych, ze względu na ich położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne uznaje się obszar położony wzdłuż drogi wojewódzkiej od cmentarza, Kościół Parafialny, GOK, przystanek autobusowy, sklep spożywczo-przemysłowy, remizę strażacką. To miejsca gdzie jest największy ruch, odbywają się zbiorowe uroczystości, imprezy, nabożeństwa, spotkania. Mieszkańcy są zgodni, co do konieczności poprawy estetyki i zwiększenia bezpieczeństwa właśnie tego obszaru, stanowiącego rzeczywistą centralną część wsi. 13 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2.3. Charakterystyka mieszkańców Na dzień 31.12.2007r. w sołectwie Kiwity zamieszkiwało 415 osób. Miejscowość Stan na 31.12.2006r. Stan na 31.12.2007r. 1 Bartniki 83 90 2 Czarny Kierz 148 147 3 Kiersnowo 93 93 4 Kierwiny 259 255 5 Kiwity 417 415 6 Klejdyty 151 148 7 Klutajny 307 305 8 Kobiela 180 180 9 Konity 62 62 10 Krekole 279 286 11 Maków 79 77 12 Napraty 120 119 13 Napratki 25 25 14 Połapin 61 60 15 Rokitnik 138 135 16 Samolubie 324 320 17 Stoczek 178 176 18 Tolniki Wielkie 216 222 19 Żegoty 423 417 Razem 3 543 3 532 Zauważalny jest spadek liczby mieszkańców w gminie, jest to sytuacja postępująca od wielu lat. Pomiędzy 1988 r. a 2007 r. liczba ludności w gminie zmniejszyła się o ok. 8%. Na spadek zaludnienia gminy wpłynęły przede wszystkim dwa czynniki: malejący przyrost naturalny i migracje. Skład Rady Sołeckiej na dzień 27.12.2009r. - Czesław Jaksina – Sołtys wsi - Jan Grabowski – członek Rady Sołeckiej - Edmund Langkau – członek Rady Sołeckiej - Jan Maruszczak – członek Rady Sołeckiej 14 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Od lat 80-tych poprzedniego wieku funkcje sołtysa piastowali Zygmunt Bartnikowski, Lucjan Skomorucha, Piotr Stefanowicz, Czesław Jaksina. Ponadto, należy zaznaczyć aktywność mieszkańców wsi na niwie samorządowej, obecnie radnymi gminnymi z Kiwit są Pani Elżbieta Żydonik i Pan Czesław Jaksina. Radnymi powiatowymi są Pan Aleksander Olechnowicz (drugą kadencję) i Pan Jacek Pawlik. Mieszkańcy wsi biorą także czynny udział w życiu społeczno-kulturowym gminy Kiwity m.in. Gminne Spartakiady Sportowe czy dożynki gminne. W 2009 roku odbyły się w Kiwitach Powiatowe Dożynki (połączone z gminnymi), których organizatorem był Urząd Gminy Kiwity i Starostwo Powiatowe w Lidzbarku Warmińskim. Fot.: Gazeta Lidzbarska Mieszkańcy wsi brali aktywny udział w organizacji i obchodach święta plonów. 2.4. Poziom organizacji mieszkańców i ich osiągnięcia W Kiwitach funkcjonują dwa stowarzyszenia, Stowarzyszenie Ludzi Aktywnych Plus i Stowarzyszenia Delta. Stowarzyszenie Ludzi Aktywnych Plus funkcjonujące od 2 lat. Stowarzyszenie Ludzi Aktywnych „Plus” działa na ternie wsi Kiwity od lipca 2007 roku. Należą do niego mieszkańcy Kiwit i nie tylko. Swoje działania prowadzi głównie w Kiwitach. Jego siedziba mieści się w budynku byłego GOK-u w centrum wsi. Prezesem Stowarzyszenia jest pani Judyta Gos - Mączarska a Wiceprezesem Pani Sylwia Jaksina Stowarzyszenie współpracuje z Gminną Biblioteką Publiczną w zakresie organizowania zajęć dla dzieci i młodzieży, które odbywają się zarówno w czasie ferii zimowych i wakacji, jak i podczas roku szkolnego. Prowadzi też współpracę ze Szkołą Podstawową i Publicznym Gimnazjum w Kiwitach. Realizuje projekty finansowane przez Urząd Gminy Kiwity oraz Program Integracji Społecznej. To dzięki staraniom członków Stowarzyszenia został uporządkowany teren tuż przy wjeździe do Kiwit. 15 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Stowarzyszenie organizuje spotkania i imprezy integracyjne dla mieszkańców Kiwit i okolicznych miejscowości, m.in. z okazji Dnia Kobiet, Dnia Babci i Dziadka, festyny okolicznościowe, zabawy karnawałowe dla dzieci. Gminny Ludowy Uczniowski Klub Sportowy „DELTA” Kiwity DATA ZAŁOŻENIA 12.01.2004r. CELE STATUTOWE 1. Organizowanie zawodów sportowych oraz imprez rekreacyjnych na terenie gminy Kiwity. 2. Prowadzenie działalności szkoleniowej, wychowawczej i popularyzatorskiej w zakresie sportu i rekreacji ruchowej. 3. Kształtowanie użytecznych społecznie postaw drogą szlachetnej rywalizacji sportowej. 4. Propagowanie zdrowego stylu życia oraz przeciwdziałanie problemom uzależnień. 5.Organizowanie wypoczynku dla dzieci i młodzieży 6. Propagowanie rozwoju kultury fizycznej, sportu oraz rekreacji ruchowej. 7. Wyszukiwanie, otaczanie opieką i promocja młodych talentów. 8. Integracja społeczności lokalnej wokół działalności na rzecz zdrowia, rozwoju fizycznego, sportu oraz rekreacji ruchowej. DZIAŁALNOŚĆ STOWARZYSZENIA Głównym zadaniem działalności stowarzyszenia jest organizacja gminnych imprez sportowych, organizacja czasu wolnego dla mieszkańców Gminy Kiwity w postaci zajęć sportowych oraz organizacja wypoczynku dla dzieci i młodzieży. Klub „DELTA” KIWITY realizował w 2005 roku projekt „Sport Łączy Ludzi” finansowany przez PolskoAmerykańską Fundację Wolności. W projekcie brała udział młodzież z Polski i Rosji. W latach 2005 – 2009 stowarzyszenie było organizatorem wypoczynku letniego dla dzieci i młodzieży z terenu gminy Kiwity. W ciągu pięciu lat swojej działalności klub zorganizował kilkadziesiąt gminnych imprez sportowych oraz kilka imprez powiatowych. Stałe imprezy to: - Turniej o Puchar Gazety Olsztyńskiej w Tenisie Stołowym - Turniej z okazji Święta „ 3 Maja” w Tenisie Stołowym - Turniej z okazji Święta Niepodległości w Tenisie Stołowym - Gminna Spartakiada Sportowa Sołectw - Gminny Turniej Piłki Nożnej i Siatkowej Stowarzyszenie organizuje zajęcia sportowe dla mieszkańców gminy ( na hali w okresie zimy oraz na boiskach w okresie lata). Klub realizuje zadania publiczne z zakresu kultury fizycznej i sportu finansowane i dotowane przez Gminę Kiwity i Powiat Lidzbarski. Stowarzyszenie współpracuje z Warmińsko-Mazurskim Zrzeszeniem Ludowe Zespoły Sportowe w Olsztynie w zakresie organizacji imprez sportowych. 16 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Placówki społeczno-kulturalne w gminie Miejscowość Kiwity Nazwa Gminny Ośrodek Kultury: klub biblioteka Powierzchnia Stan Wielkość działki techniczny urządzenia w m2 0,1072 ha dobry 630 Czarny Kierz świetlica wiejska 0,07 średni 133 Kierwiny świetlica wiejska 0,07 średni 178 Klutajny świetlica wiejska 0,06 średni 185 Krekole świetlica wiejska 0,20 średni 102 Napraty świetlica wiejska 0,05 średni 77 Połapin świetlica wiejska 0,22 średni 69 Rokitnik świetlica wiejska 0,03 średni 73 Samolubie świetlica wiejska 0,10 średni 142 Stoczek świetlica wiejska 0,21 średni 295 Tolniki Wielkie świetlica wiejska 0,15 średni 75 0,08 średni 188 Żegoty świetlica wiejska punkt biblioteczny 0,08 średni 20 Źródło: Dane z Urzędu Gminy Kiwity Na terenie gminy zlokalizowany jest jeden Urząd Pocztowy w miejscowości Kiwity. Swoim zasięgiem obejmuje on całą gminę. Stan techniczny obiektu jest określany jako dobry. Na terenie gminy znajduje się jeden ośrodek zdrowia, właśnie w Kiwitach. W gminie zlokalizowane są 2 strażnice Ochotniczej Straży Pożarnej w Kiwitach i Żegotach w stanie dobrym obejmujące zasięgiem działania całą gminę. W gminie znajdują się 4 kościoły w Kiwitach, Żegotach, Stoczku i Krekolach oraz 1 kaplica w Samolubiu. Na terenie gminy zlokalizowane są 4 cmentarze komunalne, które posiadają rezerwę powierzchni grzebalnej. Miejscowość Kiwity Żegoty Nazwa Powierzchnia działki w ha Stan techniczny Wielkość urządzenia w m2 ośrodek zdrowia poczta centrala telefoniczna OSP kościół cmentarz 0,66 dobry 0,04 dobry 72 0,10 dobry 43 0,08 dobry 84 OSP kościół cmentarz komunalny 0,13 zły 444 0,39 17 600 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Krekole kościół cmentarz komunalny 0,33 360 0,50 Kiersnowo cmentarz komunalny 1,25 Stoczek kościół 2,75 Samolubie, kaplice Czarny Kierz, Napraty 0,12 450 Źródło: Dane z Urzędu Gminy Kiwity Warunki mieszkaniowe We wsi dominuje zabudowa jednorodzinna i zagrodowa. Wieś charakteryzuje się skupieniem zabudowy. Na terenie gminy Kiwity w 2001 r. znajdowało się 927 mieszkań o łącznej powierzchni użytkowej 73964 m2. W samych Kiwitach jest 74 budynków mieszkalnych i 123 mieszkania Tabela Mieszkania na terenie gminy według okresu wybudowania Wyszczególnienie Udział w ogólnych zasobach gminy w % Ogółem mieszkania 100 % Przed 1945 r. 83,0 % 1945 – 1970 3,7 % 1971 – 1988 8,5 % Po 1988 r. 4,8 % Źródło: Dane z Urzędu Statystycznego w Olsztynie Na podstawie zamieszczonych informacji oznacza, iż ponad 83,0 % obecnego zasobu mieszkań pochodzi z okresu przed 1945 r. Jest to sytuacja niekorzystna ponieważ dla niektórych budynków ze względu na stan techniczny powinien być przeprowadzony remont kapitalny a także prace mające na celu podniesienie ich standardu. 18 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.5 Położenie i wygląd wsi Kiwity to miejscowość położona w centralnej części Gminy Kiwity, w powiecie lidzbarskim, w woj. warmińsko mazurskim. Współrzędne geograficzne wsi Kiwity to: N = 54° 06' 00'' E = 20° 46' 14'' Kiwity OLSZTYN 70 KM Odległość Kiwity od większych miast: Lidzbark Warmiński /miasto powiatowe/ Bartoszyce Olsztyn / miasto wojewódzkie/ /miasto powiatowe/ - 14 km - 30 km - 70 km Miejscowość Kiwity jest dość dobrze skomunikowana, we wsi znajduje się przystanek PKS, a środki komunikacji publicznej często kursują przez miejscowość. Przystanek znajduje się przy drodze wojewódzkiej nr 513. 19 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.6. Stan otoczenia środowiska naturalnego Zasoby i stan środowiska przyrodniczego: Geomorfologia i budowa geologiczna Pod względem fizyczno geograficznym obszar gminy Kiwity położony jest na prekambryjskiej platformie wschodnioeuropejskiej w prowincji Niżu Wschodniobałtycko - Białoruskiego w jednostce tektonicznej zwanej syneklizą perybałtycką. Przez obszar gminy przebiega granica dwóch mezoregionów Równiny Sępopolskiej (podprowincjia Pobrzeża Wchodniobałtyckie) do której zalicza się północny skrawek gminy i Pojezierza Olsztyńskiego (Pojezierza Wschodniobałtyckie) do którego zalicza się pozostały obszar. Obszar, na którym położona jest gmina Kiwity, ukształtowany został w wyniku zlodowacenia północnopolskiego fazy leszczyńskiej i pomorskiej oraz późniejszych procesów rzeźbotwórczych (erozji, denudacji rzecznej). Dominującą przestrzennie jednostką geomorfologiczną, kształtującą krajobraz gminy jest wysoczyzna morenowa o urozmaiconej, na ogół falistej do pagórkowatej rzeźbie. W rejonie Klutajn, Tolnik Wielkich, Bartnik oraz miedzy Krekolami a Połapinem w krajobrazie dominują wzgórza morenowe oraz kemowe. Od Kierwin w kierunku południowo-wschodnim w postaci podłużnych pagórków tworzących łańcuchowy ciąg w krajobrazie zaznacza się oz, powstały w wyniku akumulacyjnej działalności lodowca. Powierzchnia terenu obniża się w kierunku północnym. Rzędne powierzchni terenu wynoszą od ok. 80 m n.p.m. w rejonie Samolubia do 153,6 m n.p.m. w rejonie Bartnik. Gleby Użytki rolne zajmują ponad 70% powierzchni gminy (wg stanu na rok 2002). Wśród nich przeważają grunty orne – 66,3% powierzchni użytków rolnych. Pozostałe ponad 30% to łąki i pastwiska. Sady stanowią jedynie 0,3%. Dominującym typem gleb są gleby brunatne właściwe i wyługowane. Gleby bielicowe i pseudobielicowe zajmują niewielką powierzchnię i skupiają się głównie w środkowej części gminy w rejonie Kiwit, Kobieli i Kierwin. Wśród gleb gruntów ornych przeważają gleby zaliczane do klasy bonitacyjnej IIIb (42,2%) i IVa (35,2%). Łącznie gleby klasy III i IV zajmują 91,5 %. Pozostałe 8,5% to grunty klasy V i w niewielkim stopniu klasy VI. Znaczną powierzchnię wśród użytków zielonych zajmują użytki na glebach torfowych i mułowotorfowych. Przeważają gleby torfowe, których największe powierzchnie występują w okolicy wsi Tolniki, Czarny Kierz, Kobiela, Kierwiny. Gleby mułowo-torfowe występują w okolicy wsi Napraty, Krekole, a w okolicy wsi Żegoty podścielone są gytią. 20 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Szata roślinna Według rejonizacji przyrodniczo – leśnej lasy na terenie gminy Kiwity należą do Krainy II Mazursko – Podlaskiej, Dzielnicy 1 Pojezierza Mazurskiego. Administrowane są w całości przez nadleśnictwo Bartoszyce. Lesistość w gminie jest niska – 14,2% (średnia dla województwa 29,5%). Ogółem powierzchnia lasów w gminie wynosi 2.071,3 ha, w tym grunty publiczne 1.934,9 ha, a prywatne 179,0 ha. Wody powierzchniowe Udział wód powierzchniowych w ogólnej powierzchni gminy wynosi 0,06% (średnio dla województwa 5,73%). Umiejscawia to gminę Kiwity w grupie gmin o najniższym udziale wód powierzchniowych. Cały obszar gminy znajduje się w zlewisku Zalewu Wiślanego w dorzeczu rzeki Łyny. Część północno-zachodnia gminy (rejon Samolubia i Napart) odwadniany jest bezpośrednio do Łyny. Część zachodnia i południowo-zachodnia (rejon Kierwin, Klutajn, Tolnik Wielkich i Żegot) leży w dorzeczu Symsarny. Część środkowo-wschodnia (Kiersnowo, Stoczek, Kobiela, Kiwity) położona jest w zlewni Pisy, stanowiąc część jej obszaru źródliskowego. Natomiast obszar północno-wschodni (rejon wsi Krekole) jest terenem źródliskowym Suszycy. Wody podziemne W gminie przeważają tereny o przeciętnych wydajnościach studzien. Korzystnymi warunkami cechuje się południowa oraz północno-wschodnia część gminy. W rejonie wsi Żegoty, Makowo i Klutajny przeciętna wydajność eksploatacyjna studni wynosi 30 – 60 m3/h, a w rejonie wsi Krekole i Kiersnowo studnie osiągają wydajność 20 – 50 m3/h. Tereny o mniejszych wydajnościach studzien 5 – 20 m3/h występują w środkowej części gminy w rejonie Kiwit i Kierwin. Ujmowane studniami wierconymi wody wymagają na ogół uzdatniania ze względu na ponadnormatywna zawartość związków żelaza i manganów. Kopaliny Obszar syneklizy perybałtyckiej, na której leży gmina Kiwity, określany jest jako perspektywiczny w występowanie wód mineralnych o znaczeniu leczniczym. Zalegania solanek o znaczeniu leczniczym i mineralizacji ogólnej rzędu 10-60 g/l można się spodziewać w piaskowcach dolnej jury i triasu na głębokościach około 1 km. Temperatura tych wód wynosi około 20-250C. Wody te nadają się głównie do kąpieli leczniczych i rekreacyjnych. Do kąpieli leczniczych prawdopodobnie konieczne będzie ich dogrzewanie. Wody geotermalne, tj. wody podziemne o temperaturze powyżej 200C zalegają w osadach mezozoiku i paleozoiku. W gminie Kiwity występują w utworach kambru, na głębokościach 1500 – 2000 m. temperatura tych wód wynosi ok. 30 – 400. Są to solanki znacznie zmineralizowane – prawdopodobnie rzędu 150-200 g/dm3. 21 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Wykorzystanie do celów grzewczych energii wód geotermalnych, występujących na obszarze gminy Kiwity wymagać będzie zastosowania pomp cieplnych. Dotyczy to również wód najcieplejszych – kambryjskich. Warto dodac, że w okolicach wsi Czarny Kierz w latach 70-tych poprzedniego wieku wykonywano odwierty ropo-poszukiwawcze, i choć nie natknięto się na pokłady związków ropopochodnych to wyniki badań potwierdzają wystepowanie dobrych warunków pozyskania wód termalnych. Oczekiwane są następujące: pozom jury dolnej charakteryzujący się mineralizacją (30g/dm3), łatwością pozyskania wód (porowatość 23%-33%), wysoką wydajnością (100-120 m3/h), o temp od 20 do 23 Sctopni Celsjusza, bez watpienia można uznać że warunki wód termalnych dla miejscowości Kiwity będą podobne. Klimat Klimat wsi Kiwit, podobnie jak klimat Polski, odznacza się dużą różnorodnością i zmiennością typów pogody. Związane jest to z przemieszczaniem się frontów atmosferycznych i częstą zmiennością mas powietrza. Fluktuacje stanów pogody są nawet większe niż w pozostałych nizinnych regionach kraju, co związane jest z różnorodnością fizjograficzną podłoża: urozmaiconą rzeźbą, występowaniem dużych kompleksów leśnych, obszarów podmokłych oraz bogatej sieci wód powierzchniowych. Mazurska dzielnica rolniczo-klimatyczna, do której należy gmina Kiwity, jest najchłodniejsza w nizinnej części Polski. Związane jest to z chłodnymi zimami i wiosnami. Warunki te kształtuje bardzo krótki okres wegetacyjny, który dla Lidzbarka Warmińskiego wynosi 192 dni (dla porównania dla Wrocławia i Szczecina wynosi 231 dni). Średnia temperatura powietrza zanotowana na stacji meteorologicznej w Lidzbarku Warmińskim wynosi 6,60C. Najniższe temperatury z wielolecia notowane są w styczniu - --4,50C i lutym - -4,40C, a najwyższe w lipcu - 17,10C i sierpniu - 16,50C. Roczne sumy opadów wynoszą średnio 610 mm. Największe są latem (w lipcu – 86mm), a najmniejsze zimą (w styczniu i lutym – powyżej 25 mm). Dni z opadem w roku jest około 163.Dni z pokrywą śnieżną średnio w roku jest104. Przeważają zdecydowanie wiatry z kierunku południowo – zachodniego. Dość znaczny udział maja wiatry z kierunku wschodniego. Przeważają wiatry słabe i o średniej prędkości. Prawne formy ochrony przyrody: Rezerwaty przyrody Rezerwat ornitologiczny Mokradła Żegockie – utworzony został w celu ochrony i zachowania lęgowisk i żerowisk licznych gatunków ptaków wodno-błotnych. Za rezerwat uznano obszar zabagnionych łąk i nieużytków o łącznej powierzchni 33,63 ha. Obszar rezerwatu to obniżenie terenowe, stanowiące położoną wśród pól nieckę o gruszkowatym kształcie. Węższym końcem przylega od strony zachodniej do wsi Żegoty, rozszerzając się w swej północno-wschodniej części. Utworzyło się tu płytkie rozlewisko porośnięte turzycami i trzcinami. Jest to jedna z niewielu enklaw, gdzie tak duża ilość i różnorodność ptaków wodno – błotnych znajduje dogodne warunki lęgowe i żerowiskowe (wiosną przebywa tutaj około 2000 ptaków). 22 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Użytki ekologiczne Na obszarze gminy występują jeden za użytek ekologiczny „Bartniki” położony około 2 km na południe od Kiwit. Ochronie podlega naturalne rozlewisko wodne o powierzchni 91,80 ha. Obszar chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Łyny” („OChK Doliny Dolnej Łyny”), o powierzchni 16.429,9 Ha, położony na terenie gmin Lidzbark Warmiński, miasto Lidzbark Warmiński, Dobre Miasto, Bartoszyce, miasto Bartoszyce, Kiwity, Jeziorany, Sępopol i miasto Sępopol. W gminie Kiwity są to obszary w jej północno – zachodniej części. „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Symsarny” („OchK Doliny Symsarny”) – o powierzchni 19.329,8 Ha, położony na terenie gmin Lidzbark Warmiński, Kiwity, Kolno, Jeziorany, miasto Jeziorany i Biskupiec. W gminie Kiwity są to obszary położone w jej południowo - zachodniej części. 2.7 Poziom rolnictwa Jednym z głównych uwarunkowań rozwoju funkcji rolnej na danym obszarze jest potencjał zawarty w warunkach przyrodniczych. O wartości potencjału decyduje głównie jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Gminę Kiwity, w tym Kiwity można zaliczyć do rejonów charakteryzujących się bardzo korzystnymi warunkami do rozwoju rolnictwa. Udział użytków rolnych w ogólnej strukturze użytkowania wynosi ok. 75%, a w woj. Warmińsko – Mazurskim ok. 54%. Strukturę użytkowania gruntów dla gminy, powiatu i województwa na 2000 rok przedstawia poniższe zestawienie. Pow. gminy Wyszczególnienie % w ha Pow. powiatu lidzbarskiego w ha % Pow. województwa w ha % Powierzchnia ogólna 14 538 100 92 442 100 2 420 295 100 Użytki rolne, w tym: 10 841 74,6 57 925 62,7 1 318 049 54,5 Grunty orne i sady 7 185 66,0 38 808 67,0 901 412 68,0* Łąki trwałe i pastwiska 3 656 34,0 19 117 33,0 416 637 32,0* Lasy i zadrzewienia 2 084 14,3 22 733 24,6 732 071 30,2 Wody 82 0,6 1 635 1,8 150 582 6,2 Użytki kopalne 5 0,03 41 0,04 1 732 0,07 Tereny zainwestowane 737 5,1 4 911 5,3 111147 4,6 Nieużytki 692 4,8 4 273 4,6 76 319 3,2 Pozostałe 97 0,7 924 1,0 34 432 1,4 źródło: Warm. Maz. Biuro Planow. Przestrzennego (dane z Ewidencji Gruntów wyrównywane w skali województwa) 23 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Na podstawie tabeli można wyciągnąć następujące wnioski: użytki rolne gminy Kiwity można zaliczyć do grupy jednych z najlepszych terenów rolniczych województwa warmińsko – mazurskiego. Przeciętna jakość gruntów ornych odpowiada dobrej klasie IVa, a użytków zielonych mocnej klasie IV; gleby te charakteryzują się zróżnicowaną jakością: -rozpiętość wskaźnika bonitacji waha się od 3,0 do 5,0 dla gruntów ornych i od 2,7 do 4,4 w użytkach zielonych; najlepsze warunki do rozwoju rolnictwa występują w części zachodniej gminy (Kiwity, Połapin, Klejdyty, Krekole, Kierwiny, Bartniki). Tereny te charakteryzują się nieco większą od pozostałego obszaru odpornością na antropopresję; słabsze warunki występują w północnej i w południowo-zachodniej części gminy, głównie z uwagi na ograniczenia wynikające z wrażliwości obszaru na antropopresję oraz mozaikowatości występujących tu także urodzajnych gleb. Mocne strony rozwoju rolnictwa w gminie głównie stanowią następujące czynniki: - bardzo korzystne warunki przyrodniczo – rolnicze ze stosunkowo małą wrażliwością znacznej części obszaru gminy na antropopresję; - przemiany w strukturze agrarnej gospodarstw rolnych w kierunku powiększania ich areału; - powstawanie nowych dużych gospodarstw rolnych (powyżej 50 ha); - powiązanie gminy z przejściem granicznym w Bezledach przez drogę krajową nr 51; - położenie gminy w niewielkiej odległości 14 km od miasta Lidzbarka Warmińskiego; - walory przyrodniczo – krajobrazowe stwarzają korzystne warunki do rozwoju agroturystyki Ograniczenia do rozwoju funkcji rolnej wynikają przede wszystkim z następujących czynników: - brak zakładów przetwórstwa rolno – spożywczego i przechowalnictwa produktów rolnych na obszarze gminy; - nie rozwinięty system skupu i dystrybucji płodów rolnych; 2.8. Kultywowanie tradycji W miejscowości Kiwity od ponad 27 lat funkcjonuje zespół Kiwitczanki. Historia Zespołu: 15 lipca 1982 roku przewodnicząca Koła Gospodyń Wiejskich w Kiwitach – Zofia Ochab wystąpiła z inicjatywą założenia zespołu folklorystycznego „Wesołe Babuszki”. Zespół wówczas tworzyły : Zofia Ochab, Maria Libor, Halina Grabowska, Władysława Jaksina, Stefania Jakubowska, Teresa Skomorocha, Grażyna Tkaczuk, Elżbieta Stefanowicz, Bronisława Bekieszczuk, Michalina Kufieta, Jadwiga Borkowska, Kazimiera Wapniewska, Maria Langkau. Kierownikiem muzycznym i akordeonistą był Wiesław Tkaczuk. Od roku 1988 zespół nosi nazwę „Kiwitczanki”. Występy „Kiwitczanek” cieszyły się od samego początku wielkim powodzeniem i tak jest do dzisiaj. 24 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------W roku 1997 do zespołu dołączyli Maria Wawrykiewicz, Krystyna Kamłaj, akordeonista – Adam Wiciński, perkusista – Bronisław Sobolewski, a także grający na skrzypcach Henryk Kaczyński. W 2005 roku kierownikiem muzycznym zespołu został śp. Mikołaj Kusztala (zm. X 2007). W 2007 roku z okazji 25-lecia działalności artystycznej zespół otrzymał dyplom Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za zasługi w upowszechnianiu kultury ludowej. Skład zespołu Obecnie zespół liczy dwadzieścia kilka osób, od kilku lat w zespole śpiewają uczennice ze Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Kiwitach. Obecnie Kierownikiem muzycznym i akordeonistą jest Adam Wiciński. Idee zespołu: Wspieranie twórczego spędzania czasu wolnego Poszerzenie wiedzy na temat najbliższej okolicy i jej tradycji Prezentacja folkloru wśród społeczności lokalnej Promocja regionu Fot. Gazeta Lidzbarska 25 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.9. Ochrona zdrowia, oświata i opieka społeczna OCHRONA ZDROWIA We wsi Kiwity funkcjonuje Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej - Przychodnia Zdrowia, który świadczy usługi w zakresie podstawowej publicznej opieki zdrowotnej. Mieszkańcy wsi Kiwity korzystają również z usług NZOS-ów i ZOZ-u w Lidzbarku Warmińskim. OPIEKA SPOŁECZNA Za opiekę społeczną w gminie odpowiada Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Kiwitach z którego wparcia korzystają również mieszkańcy wsi Kiwity. OŚWIATA W Gminie Kiwity dzieci oraz młodzież mają zapewnioną naukę od przedszkola do poziomu szkoły gimnazjalnej Wykaz szkół w gminie Kiwity - Szkoła Podstawowa w Kiwitach - Szkoła Podstawowa w Żegotach – Publiczne Gimnazjum w Kiwitach - Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Krekolach - Punkt Przedszkolny w Niepublicznej Szkole Podstawowej w Krekolach W chwili obecnej dzieci i młodzież wsi Kiwity uczęszczają do Szkoły Podstawowej w Kiwitach, Publicznego Gimnazjum w Kiwitach. Natomiast edukacja na poziomie ponadgimnazjalnym odbywa się poza gminą Kiwity, głównie w Lidzbarku Warmińskim. 2.10. Bezpieczeństwo publiczne Najbliższy komisariat Policji znajduje się w Lidzbarku Warmińskim, w którym wyznaczono dzielnicowego dla terenu Gminy Kiwity. Na terenie Gminy znajdują się Ochotnicze Straże Pożarne w następujących miejscowościach: Kiwity Żegoty W większych interwencjach straży pożarniczych we wsi oprócz OSP Kiwity uczestniczą służby Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Lidzbarku Warmińskim. 26 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.12. Infrastruktura techniczna Sieć drogowa Charakterystyka dla gminy Teren gminy Kiwity obsługują drogi zaliczane do kategorii dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych. - Droga krajowa przebiegająca skrajem gminy Kiwity to droga nr 51 Bezledy ( granica państwa) – Olsztyn – Olsztynek, długość odcinka 6,102 km - Droga wojewódzka obsługujące gminę Kiwity to droga nr 513 Lidzbark Warm.-Wozławki, długość odcinka 11,116 km. Drogi powiatowe obsługujące gminę Kiwity to następujące ciągi: - Droga nr 26345 Samolubie - Kierwiny o nawierzchni bitumicznej, - Droga nr 1547 Rogóż – Kiwity o nawierzchni bitumicznej , - Droga nr 26347 Lidzbark Warm. – Klejdyty o nawierzchni bitumicznej, - Droga nr 26348 Galiny – Krekole o nawierzchni bitumicznej, - Droga nr 26349 Galiny – Kiwity o nawierzchni bitumicznej na odcinku Kiwity – Połapin, pozostały odcinek - nawierzchnia gruntowa, - Droga nr 26350 Kiwity – Fronknowo o nawierzchni bitumicznej na odcinku Kiwity – Bartniki, pozostały odcinek – nawierzchnia gruntowa, - Droga nr 26351 Kobiela – Blanki o nawierzchni bitumicznej na odcinku do drogi nr 26352 - dalej nawierzchnia gruntowa, - Droga nr 26365 Kiersnowo – Połapin o nawierzchni bitumicznej , - Droga nr 26512 Bisztynek – Sułowo o nawierzchni gruntowej, - Droga nr 26514 Księżno – Tolniki Wielkie o nawierzchni gruntowej, Stan techniczny dróg powiatowych w gminie Kwity można określić jako średni z odcinkami w stanie złym. Część dróg powiatowych posiada nienormatywną szerokość nawierzchni 4,0 – 4,5m oraz zadrzewienia w koronie drogi, powoduje to utrudnienia w ruchu samochodów osobowych, biorąc pod uwagę potrzeby komunikacyjne gminy, oraz fakt że po drogach tych odbywa się również ruch samochodów ciężarowych należy te drogi w miarę możliwości zmodernizować. Łączna długość dróg powiatowych obsługujących gminę Kwity wynosi 64,9km, w tym dróg o nawierzchni twardej 49,3, tj. około 75%. Drogi gminne obsługujące gminę Kwity o łącznej długości 66,6km nie posiadają nawierzchni twardej. 27 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 28 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Zaopatrzenie w wodę Na terenie gminy wszystkie miejscowości, posiadają zbiorowe ujęcia wody oraz sieć wodociągową zbiorowego zaopatrzenia. Ponad 99,0% ludności gminy korzysta z sieci wodociągowej zbiorowej. Jedynie nieliczne zabudowania w zabudowie rozproszonej, kolonijnej nie są włączone do sieci wodociągowej zbiorczej i ludność zaopatrywana jest w wodę z indywidualnych źródeł – studni wierconych. Istniejące ujęcia wody pokrywają w większości potrzeby wody pitnej, są zagospodarowane, posiadają hydrofornie i stacje uzdatniania wody. Długość sieci wodociągowej magistralnej i rozdzielczej na terenie całej gminy wynosi 110,3 km. Na terenie gminy warunki hydrogeologiczne są zróżnicowane. Najkorzystniejszymi warunkami zaopatrzenia w wodę charakteryzuje się północna i południowo-zachodnia część gminy, natomiast w ośrodku gminnym Kiwity parametry ujęcia wody są nieco gorsze. Jakość uzyskiwanej wody wymaga uzdatniania z uwagi na ponadnormatywne ilości Fe i Mn. Na żadnym zbiorowym ujęciu wody nie występuje deficyt wody. Gospodarka ściekowa Na terenie gminy brak rozbudowanych sieci kanalizacji sanitarnej, jedyną wsią w gminie z oczyszczalnią i siecią są właśnie Kiwity. Sieć kanalizacyjna jest rozprowadzona w centrum wsi. Kolonie nadal funkcjonują w oparciu o zbiorniki bezodpływowe, z których ścieki teoretycznie wywożone są na wylewisko nieczystości lub/i ścieki bytowo-gospodarcze odprowadzane są w sposób niekontrolowany ze zbiorników bezodpływowych do cieków, rowów melioracyjnych, układów ciągów drenarskich, stojących wód powierzchniowych i ziemi. Elektroenergetyka Obszar Gminy Kiwity usytuowany jest na terenie działania Zakładu Energetycznego S.A. w Olsztynie w Rejonie Energetycznym Lidzbark Warmiński. Zaopatrzenie w energię elektryczną gminy odbywa się ze stacji 110/15 kV w Lidzbarku Warm. Energia elektryczna do odbiorców doprowadzana jest, w większości poprzez stacje transformatorowe 15/0,4 kV promieniowo podłączone do sieci rozdzielczej 15 kV. Przez teren gminy w północnej części przebiega linia napowietrzna wysokiego napięcia 110 kV Lidzbark Warmiński - Bartoszyce. Internet. Wszyscy mieszkańcy Kiwit mają możliwość podłączenia się do sieci telekomunikacyjnej i internetowej. Sołectwo obsługiwane jest przez Rejon Telekomunikacji Polskiej w Lidzbarku Warmińskim. 29 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Rozdział III Analiza zasobów SWOT MOCNE STRONY SŁABE STRONY Duże zaangażowanie w działalność społeczną Niewykorzystany Ośrodek Kultury gminy, Słabo rozwinięta infrastruktura agroturystyczna, Dobre stosunki między sąsiedzkie Niewykorzystane możliwości zagospodarowania Brak przemysłu ciężkiego, centrum wsi, Tereny do zagospodarowania na cele rolnicze, Słaby stan techniczny drogi wojewódzkiej przetwórstwa spożywczego, kulturalne i Ujemne saldo migracji, turystyczne, mieszkalne (działki rolnicze do Niskie kwalifikacje zawodowe mieszkańców, przekształceń), Brak typowej dla wsi imprezy lokalnej, Położenie przy trasie wojewódzkiej Nr 513 wyróżniającej tę miejscowość na tle innych, Malownicze i różnorodne ukształtowanie terenu, Zalążki agroturystyki, Zaniedbane niektóre budynki w centrum wsi Utrzymywanie się patologii społecznych: Nowo pobudzona świadomość potrzeb integracji alkoholizm, trwałe bezrobocie społecznej Brak bazy przetwórstwa rolno-spożywczego Działające dwie organizacje pozarządowe Centralna część gminy z instytucjami administracji samorządowej Szkoła Podstawowa i Gimnazjum SZANSE ZAGROŻENIA Wzrost świadomości społecznej Tendencje na wyludnianie się wsi, Wzrost zainteresowania wypoczynkiem na wsi, Zmienność przepisów prawnych związanych z Możliwość dofinansowania gospodarstw rolnych i agroturystycznych ze środków UE, Promowanie i dofinansowanie tworzenia Globalne zanieczyszczenie środowiska naturalnego, alternatywnych źródeł dochodów wsi, Wysokie bezrobocie na wsi, Możliwość dofinansowania rozbudowy Starzejące się społeczeństwo, infrastruktury technicznej, sportowej, Trudna sytuacja materialna mieszkańców rekreacyjnej ze środków UE, rolnictwem, obszarów wiejskich. Rosnące znaczenie czystego środowiska naturalnego i ekologii, gospodarstwa rolne podatne na restrukturyzację, stworzenie społeczeństwa obywatelskiego utworzenie grup dziłania; grup producenckich, organizacji pozarządowych 30 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Rozdział IV Wizja rozwoju wsi Jakie ma pełnić funkcje? Mieszkalne, związane z działalnością rolniczą i około rolniczą, agroturystyczne, twoprzenie inicjatyw dla rozowju społeczno-gospodarczego całej gminy Kim mają być mieszkańcy? Zaangażowani w sprawy wsi, aktywni, zaprzyjaźnieni, utożsamiający się ze swoja wsią, odpowiedzialni, przedsiębiorczy Jak zorganizowani będą mieszkańcy? Społeczeństwo wiejska, obywatelskie, Rada Sołecka, Świetlica organizacje pozarządowe Co będzie źródłem utrzymania? Gospodarstwa rolne, Agroturystyka, małe przedsiębiorstwa handlowo - usługowe W jaki sposób rozwiązywane będą problemy? Dyskusje i konsultacje społeczności wsi, działalność Rady sołeckiej, współpraca z Gminą Kiwity i Powiatem Lidzbarskim Jak będzie wyglądała nasza wieś? Czysta, estetyczna, zadbana, gościnne centrum wsi – świetlica wiejska, rekreacja Jaki będzie stan otoczenia i środowiska? Cisza, natura, czyste środowisko i powietrze, wysoka świadomość ekologiczna mieszkańców Jak będą wyglądać mieszkania i obejścia? Zadbane, czyste, Z jakich propozycji będzie mogła skorzystać młodzież i dzieci? Powstawanie nowych miejsc do czynnego spędzania czasu wolnego: boisko sportowe, ożywienie ośrodka kultury. Czym będzie wyróżniać się nasza wieś? Inicjatywność mieszkańców 31 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Rozdział V Priorytety, działania Czas realizacji 40 000 2010-2011 PROW 2007-2013, środki gminy, fundusz sołecki 20 000 2010-2013 PROW 2007-2013 środki gminy, fundusz sołecki 20 000 2011-2013 PROW 2007-2013 środki gminy, fundusz sołecki 2.1 Remont dachu Kościoła 648 000 2010-2012 PROW 2007-2013, środki gminy, fundusz sołecki, inne środki zewnętrzne 2.2 Oświetlenie pozostałych odcinków chodnika wzdłuż 10 000 2010-2011 środki gminy, fundusz sołecki, 100 000 2010 -2012 środki gminy, środki samorządu województwa, inne środki zewnętrzne 2.4 Remont nawierzchni asfaltowej drogi gminnej Nr 70 000 2011-2012 środki gminy, fundusz sołecki, inne środki zewnętrzne 2.5 Utwardzenie dróg gminnych gruntowych 500 000 2010-2016 PROW 2007-2013, środki gminy, inne środki zewnętrzne 2.6 Uporządkowanie odprowadzania wód nawierzchniowych 30 000 2010 20 000 2010-2012 PROJEKT 1.1 Budowa obiektów małej architektury (wiata, ławki) oraz niezbędne wyposażenie Plac integracyjny Źródła finansowania Szacunkowy Koszt priorytet 1.2 Zagospodarowanie terenu ( utwardzenie, nasadzenia, boiska rekreacyjne; piłka siatkowa i inne) 1.3 Budowa parkingu przy Placu drogi wojewódzkiej 2.3 Remont nawierzchni asfaltowej drogi wojewódzkiej Nr 513 Poprawa infrastruktury technicznej 2.7 Budowa – montaż publicznej toalety 32 PROW 2007-2013, środki gminy, PROW 2007-2013, środki gminy, fundusz sołecki GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.8 Renowacja murów okalającyh Kościół 100 000 2010-2012 PROW 2007-2013 fundusz sołecki, inne środki zewnętrzne 80 000 2011-2015 PROW 2007-2013, środki gminy, fundusz sołecki, inne środki zewnętrzne 2.10 Budowa boiska do siatkówki, kortu 10 000 2010-2012 środki gminy, powiatu lidzbarskiego, inne środki zewnętrzne, w tym Narodowy Program Przebudowy Dróg Lokalnych 2.11 Wyznaczenie i oznakowanie ścieżek rowerowych i traków pieszych na terenach rekreacyjnych. 100 000 2010-2016 PROW 2007-2013, RPO Warmia Mazury, środki gminy, inne środki zewnętrzne fundusz sołecki, 200 000 2011-2016 PROW 2007-2013, środki gminy, inne środki zewnętrzne 1 000 000 2011-2012 PROW 2007-2013, samorząd województwa, ministerstwo sportu, środki gminy, inne środki zewnętrzne fundusz sołecki, 2.14 Utworzenie tymczasowego Pogotowia dla małych zwierząt 20 000 2011-2015 środki gminy, fundusz sołecki, inne środki zewnętrzne 2.15 Zagospodarowanie wolnych przestrzeni zielenią 35 000 2010 - 2016 PROW 2007-2013, środki gminy, fundusz sołecki 20 000 2011 - 2016 PROW 2007-2013, środki gminy, fundusz sołecki 3.1 Organizacja szkoleń i kursów dla mieszkańców 50 000 2010-2016 PROW 2007-2013, RPO Warmia Mazury, środki gminy, inne środki zewnętrzne fundusz sołecki 3.2 Zagospodarowanie czasu wolnego najmłodszych mieszkańców 100 000 2010-2016 PROW 2007-2013, RPO Warmia Mazury, środki gminy, inne środki zewnętrzne fundusz sołecki 3.3 Ożywienie działalności Gminnego Ośrodka Kultury 200 000 2010 - 2016 PROW 2007-2013, środki gminy, inne środki zewnętrzne 3.4 Kultywowanie i wspieranie działalności zespołu „Kiwitczanki” 70 000 2010 - 2016 PROW 2007-2013, środki gminy, inne środki zewnętrzne 2.9 Remont dachu plebanii 2.12 Rozbudowa kanalizacji i/lub budowa przydomowych oczyszczalni ścieków 2.13 Budowa kompleksu boisk sportowych przy Szkole Podstawowej 2.1 Plac zabawa dla dzieci Rozwój zasobów ludzkich 33 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- PRIORYTET I Plac Integracji ma być miejscem wypoczynku, rekreacji, spotkań masowych, imprez okolicznościowych. Mieszkańcy już w ramach własnych sił i środków rozpoczęli adaptację terenu, i w latach kolejnych, przy wykorzystaniu choćby środków funduszu sołeckiego, przewidują kolejne działania. 1.1 Budowa obiektów małej architektury Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - Budowa wiaty - zakup i montaż urządzeń zabawowych dla dzieci tj.: piaskownica, huśtawki, równoważnia, zjeżdżalnia, itp. 1.2 Zagospodarowanie terenu wokół budynku Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - wyrównanie terenu, jego utwardzenie - zagospodarowanie przestrzeni zielenią - ogrodzenie placu zabaw, - zakup ławek i koszy na śmieci. - montaż oświetlenia Wszystkie urządzenia będą spełniały wymogi dokumentami. 1.3 Budowa parkingu Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - wymiana nawierzchni i krawężników 34 bezpieczeństwa, potwierdzone odpowiednimi GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- PRIORYTET II Wieś Kiwity w podobnym stopniu jak wiele innych miejscowości w województwie warmińsko – mazurskim i kraju napotyka na problemy związane z niedostateczną infrastrukturą techniczną. Braki te wpływają bardzo niekorzystnie na stan środowiska naturalnego, a także bezpieczeństwo ludzi. Priorytet drugi nawiązuje do poprawy infrastruktury we wsi Kiwity. Planowane inwestycje dotyczą następujących zadań: 2.1 Remont dachu Koscioła św. Piotra i Pawła Podjęcie prac konserwatorski jest konieczne i pilne by zabezpieczyć dach kościoła przed dalszym niszczeniem, a co za tym idzie całego budynku. Kościół skupia życie duchowe większości mieszkańców miejscowości oraz pobliskich wsi. Aby dokonać konserwacji dachu niezbędne będą roboty rozbiórkowe połaci dachowej pokrycia z dachówki, rozbieranie obróbek blacharskich, gzymsów, z blachy nie nadającej się do użytku, pasy nadrynnowe oraz rozbieranie rynien z blachy nie nadającej się do użytku. Dokonana zostanie wymiana elementów wieźby dachowej a także wymiana elementów konstrukcyjnych dachu. Po wymianie niezbędnych elementów dach zostanie pokryty elementami gwarantującymi trwałość i bezpieczeństwo. Obecny stan dachu zagraża także bezpieczeństwu osób przebywających w kościele lub znajdujących się w jego pobliżu. Realizacja operacji ma na celu zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu Warmii, a także zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi. 2.2 Budowa oświetlenia pozostałych odcinków chodnika wzdłuż drogi wojewódzkiej W ostatnich zmodernizowano chodniki wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 513, od cmentarza do punktu ostatnich zabudowań centralnej części Kiwit. Niestety dla bezpiecznej komunikacji brakuje oświetlenia na obrzeżach miejscowości, tj. od kościoła do cmentarza i kilkudziesięciu metrach w kierunku Rokitnika. Dodatkowo należy zamontować jeden słup oświetleniowy przy drodze powiatowej w kierunku Połapina Dla poprawy bezpieczeństwa oraz komfortu mieszkańców konieczne jest wykonanie oświetlenia. Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - wybudowanie nowych lamp oświetleniowych; - budowa przyłącza do sieci elektroenergetycznej 2.3 Remont drogi wojewódzkiej Nr 513 Droga Wojewódzka 513 (Pasłęk – Wozławki) przechodzi przez centralną część miejscowości. Droga ta stanowi główny dojazd do okolicznych miast, tj. Lidzbarka Warmińskiego Bisztynka czy Bartoszyc Bezwzględnie stanowi strategiczną pozycję w infrastrukturze wsi. Jej stan jest już obecnie dość słaby a stopień pogarszania (tworzenie się nowych dziur czy okleinowanie) postępuje szybko. Poprawa nawierzchni poprawi nie tylko komfort jazdy, ale przed wszystkim bezpieczeństwo. 35 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - remont drogi - zapewnienie właściwej gospodarki wodno – deszczowej przy drodze 2.4 Remont drogi gminnej Nr Planowany zakres drogi to odcinek od drogi wojewódzkiej nr 513 do Szkoły Podstawowej. Nawierzchnia na tym odcinku jest w bardzo złym stanie, brak chodnika na całej długości, brak właściwego odwodnienia. Drogą tą dowożone (komunikacją zbiorową) są dzieci i młodzież. Poprawa nawierzchni poprawi nie tylko komfort jazdy, ale przed wszystkim bezpieczeństwo. Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - remont drogi - budowa chodnika - zapewnienie właściwej gospodarki wodno – deszczowej przy drodze 2.5 Utwardzenie dróg Na terenie sołectwa znajdują się również drogi utwardzone - gruntowe. Stan części z nich jest niezadowalający. Konieczne są sukcesywne, co kilka lat, generalne remonty dróg. Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - kompleksowe utwardzanie dróg gminnych - wyrównanie dróg, - poprawa stanu ich nawierzchni. 2.6 Uporządkowanie odpływu wód nawierzchniowych Ponadto należałoby uporządkować gospodarkę wód nawierzchniowych, w okolicy wejścia do Kościoła, która dziś w sposób nie skoordynowany spływa drogą gruntową, powodując jej ciągłą degradację. Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - wymiana nawierzchni i krawężników - skanalizowanie deszczówki 2.7 Budowa – montaż publicznej toalety Według mieszkańców brakuje w miejscowości, będącej siedzibą władz gminnych, toalety publicznej. Pewnym prawidłem powinno stać się dbanie o przyjezdnych, czy to turystów, czy mieszkańców gminy, którzy będą mogli załatwić swe podstawowe potrzeby fizjologiczne. Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - montaż toalety - doprowadzenie wody i odprowadzenie ścieków 36 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2.8 Renowacja murów okalającyh Kościół Brak właściwej gospodarki wód nawierzchniowych oraz zwiększone obciążenia pojazdów poruszających się przy murach powodują załamywania i odchyły konstrukcji fundamentowej. Ponadto elementy elewacji wymagają również sukcesywnego odnawiania. Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - remont murów 2.9 Remont dachu plebanii Dach, podobnie jak na kościele, jest w złym stanie, konieczny jest remont, tak, aby zabytkowy obiekt mógł pełnić ważną rolę dla społeczności lokalnej. Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - pokrycie dachowe - elementy konstrukcyjne - odeskowanie 2.10 Budowa boiska do siatkówki, kortu tenisowego Mieszkańcy wsi widzą potrzebę budowy infrastruktury sportowo – rekreacyjnej dla zwiększenia możliwości aktywnej rekreacji czy sportu masowego. Jako miejsce budowy najodpowiedniejszym byłyby okolice Placu Integracyjnego Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - wyrównanie terenu, jego utwardzenie, adaptacja nawierzchni - zagospodarowanie przestrzeni zielenią, m.in. zasianie trawy, posadzenie drzewek ozdobnych, - ogrodzenie terenu boiska 2.11 Wyznaczenie ścieżek rowerowych i traków pieszych na terenach rekreacyjnych. Coraz popularniejsza turystyka rowerowa czy nordic walking nakładają konieczność do inwestowania w te formy rekreacji. Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - wyznaczenie i oznakowanie szlaków rowerowych 37 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.12 Rozbudowa kanalizacji dla gospodarstw kolonialnych lub budowa domowych oczyszczalni ścieków Centralna część miejscowości jest uzbrojona w kanalizację ścieków. Mieszkańcy zamieszkali na koloniach również oczekują unormowania gospodarki ściekowej. Możliwe są dwa warianty rozwiązania problemu, tj. albo rozbudowy kanalizacji lub tez budowy przydomowych oczyszczalni. Konieczna byłaby tu szczegółowa analiza kosztochłonności poszczególnych wariantów. 2.13 Budowa kompleksu boisk sportowych przy Szkole Podstawowej Realizacja tego zadania skierowana jest przede wszystkim do młodych mieszkańców Kiwit. To właśnie one są w najtrudniejszej sytuacji, ponieważ we wsi nie ma takich możliwości korzystania z infrastruktury sportowo – rekreacyjnej jak jest to w miastach.. Ponadto najistotniejsze jest to, że będzie to miejsce gdzie rekreacja czy tez uprawianie sportu będzie odbywała się w warunkach bezpiecznych. Mieszkańcy tworząc zadanie oczekują standardu kompleksu na poziomie programu rządowego Moje Boisko Orlik 2012 Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - budowa boiska do piłki nożnej w proporcji 2/3 pełno metrażowych boisk - budowa boiska wielofunkcyjnego, tj do siatkówki, koszykówki o nawierzchni pnenouretanowych - zagospodarowanie przestrzeni zielenią, m.in. zasianie trawy, posadzenie drzewek ozdobnych, - ogrodzenie terenu boisk - wyposażenie boisk w niezbędny sprzęt 2.14 Utworzenie tymczasowego Pogotowia dla małych zwierząt Zadanie dotyczy utworzenia profesjonalnego miejsca (schroniska) dla krótkookresowego przechowywania porzuconych, bezdomnych zwierząt. Pogotowie miałoby w swych obowiązkach poszukiwanie nowych właścicieli dla zwierząt. Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - budowa, adaptacja zasobów gminnych punktu przechowywania 2.15 Zagospodarowanie wolnych przestrzeni zielenią Mieszkańcy w ramach własnych posesji inwestują w uzielenienie przestrzeni. Konieczne dla poprawy estetyki miejscowości będą nowe nasadzenia roślin wieloletnich jak i jednorocznych. Po zakupie materiału siewnego i nasadzeń mieszkańcy chętnie zajmą się opieką roślin. Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - zakup materiału siewnego i nasadzeń - zakup koszy i klombów 38 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.16 Plac zabawa dla dzieci Lokalizacja: najlepsza ogrody przy Szkole Podstawowej Zakres prac planowanych w ramach inwestycji: - zakup i montaż urządzeń zabawowych dla dzieci m.in: piaskownica, huśtawki, równoważnia, zjeżdżalnia - zagospodarowanie przestrzeni zielenią - ogrodzenie placu zabaw, Priorytet III 3.1 Organizacja szkoleń i kursów dla mieszkańców Mieszkańcy wsi są zainteresowani samorozwojem, poszerzaniem wiedzy i umiejętności. Zakres szkoleń: - kursy komputerowe, - kursy z zakresu języków obcych, - kursy kulinarne, - kursy z zakresu przedsiębiorczości, - kursy agroturystyczne - kursy z zakresu ekoenergii 3.2 Zagospodarowanie czasu wolnego dla najmłodszych mieszkańców Dzieci z terenu sołectwa korzystają głównie z zajęć pozalekcyjnych organizowanych przez szkoły w Kiwitach. Na terenie wsi obecnie nie ma możliwości zagospodarowania czasu wolnego dzieci i młodzieży. Zakres planowanych zadań: - organizacja zajęć pozalekcyjnych dla dzieci i młodzieży w GOK-u, - organizacja zajęć sportowo-rekreacyjnych na placu zabaw dla dzieci i boiskach 3.3 Ożywienie działalności Gminnego Ośrodka Kultury Ośrodek ma charakter zasięgu gminnego, jednakże to głównie za przyczyną mieszkańców wsi Kiwity może, na co dzień tętnić życiem i skutecznie pobudzać rozwój społeczny lokalnej ludności. Według mieszkańców, obecnie nie wykorzystuje się potencjału budynku GOK-u. Zasadne byłoby pozyskanie środków na zatrudnienie np. animatora kulturalno – społecznego. Taka osoba odpowiedzialna byłaby za wspomaganie i pobudzanie środowiska lokalnego do aktywności społecznej, kulturalnej, duchowej, sportowej. Należałoby nawiązać bliższą współpracę z jednostkami kultury z Lidzbarka Warmińskiego, np. Młodzieżowym Domem Kultury, który w swych zadaniach ma szerzenie kultury na terenie całego powiatu lidzbarskiego. Dla realizacji zadania konieczne byłoby wyposażenie Ośrodka, zgodnie z inicjatywami i potrzebami mieszkańców. 39 GMINA KIWITY Plan Odnowy Miejscowości KIWITY ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3.4 Kultywowanie i wspieranie zespołu Kiwitczanki Zespół opisany wyżej w Planie, posiada swą historię i tradycję, to wspólne dobro mieszkańców Kiwit, który warto zachować i rozwijać. Ludowe zespoły, nawiązujące do historii ziem cieszą się duża popularnością a przy tym kształtują naszą regionalna warmińską tożsamość. Obecność w zespole to także szansa na integrację, wspólne ciekawe wyjazdy czy rozwijanie talentów młodych członków zespołu. Posiadanie takiego zespołu, z tradycjami, to także prestiż dla miejscowości i chluba mieszkańców wsi. VI System wdrażania i monitoringu Najważniejszym elementem decydującym o początku wdrażania Planu Odnowy Miejscowości Kiwity jest wprowadzeniem go w życie uchwałą Rady Gminy w Kiwitach. Prace nad Planem od samego początku będą poddane pełnej kontroli mieszkańców. Będzie to dla nich źródło informacji na temat zaplanowanych zadań i inwestycji, a także o postępach prowadzonych prac. Podczas przeglądu i aktualizacjach Planu Odnowy Miejscowości, mieszkańcy będą brać czynny udział w zgłaszaniu propozycji inwestycyjnych. Plan Odnowy Miejscowości będzie podlegać stałemu monitorowaniu. Proces tez będzie miał na celu analizowanie stanu zaawansowania zakładanych działań oraz ich zgodności z postawionymi założeniami. Plan realizacji zaplanowanych zadań i ich weryfikacja, będzie procesem ciągłym, trwającym od momentu rozpoczęcia planowania inwestycji, poprzez realizację, aż do jej zakończenia. 40
