Bakterie Legionella sp. - Powiatowa Stacja Sanitarno

Bakterie z rodzaju Legionella sp.,
charakterystyka, występowanie.
Legioneloza
Powiatowa Stacja Sanitarno – Epidemiologiczna w Gdańsku ul. Wałowa 27; 80-858 Gdańsk
Gdańsk, dnia 28 czerwca 2017r.
Charakterystyka bakterii Legionella sp.
• Bakterie Legionella sp. to Gram – ujemne ruchliwe pałeczki,
występujące w powszechnie w środowisku naturalnym (woda, gleba),
mogące się również namnażać w instalacjach i urządzeniach
wodnych, przy których użytkowaniu powstaje aerozol wodno –
powietrzny.
Występowanie bakterii z rodzaju
Legionella sp.
wieże chłodnicze,
instalacje wodociągowe,
prysznice, krany,
systemy klimatyzacyjne,
baseny,
atrakcje wodne w basenach,
nawilżacze,
myjnie samochodowe,
urządzenia medyczne (respiratory, turbiny dentystyczne, inhalatory -wprowadzanie
bezpośrednie bakterii do dróg oddechowych pacjenta),
fontanny/zraszacze/spryskiwacze.
Występowanie bakterii z rodzaju
Legionella sp. c.d.
• Największe ryzyko występowania i namnażania bakterii z rodzaju Legionella sp. w instalacjach
wodociągowych związane jest z instalacjami wody ciepłej.
• Kolonizacji bakterii Legionella sp. sprzyja temperatura w zakresie 250C – 45 0C.
Legionella sp. występuje głównie w:
 w zbiornikach akumulacyjnych ciepłej wody,
 w rurach z niewielkim przepływem wody lub bez przepływu wody (nieużytkowane łazienki),
 osadach w separatorach i odmulaczach,
 ślepych odcinkach sieci,
 w ogrzewaczach wody i zbiornikach do magazynowania gorącej wody,
 elementach instalacji pokrytych osadem wapiennym, kamieniem kotłowym (prysznice, wylewki
baterii, nasadki sitkowe baterii umywalkowych).
Występowanie bakterii z rodzaju
Legionella sp. c.d.
W przypadku wykrycia pałeczek Legionella sp. należy:
 dokonać przeglądu technicznego sieci;
 sprawdzić temperaturę wody (zimna woda < 200C, ciepła woda
użytkowa 550C - 600C);
 podjąć działania zmierzające do redukcji liczby bakterii, tj.
przeprowadzić dezynfekcję termiczną (temperatura 700C - 800C) lub
przeprowadzić dezynfekcję chemiczną;
 zlikwidować tzw. martwe odcinki na sieci.
W jaki sposób można zarazić się
bakteriami Legionella?
• Zakażenie bakteriami Legionella następuje w wyniku wdychania
aerozolu wodno – powietrznego zawierającego w/w bakterie.
Legioneloza
• Bakterie z rodzaju Legionella sp. wywołują legionelozę – chorobę układu
oddechowego człowieka (choroba rejestrowana w Polsce od 01.01.2002r.).
• Legioneloza może objawiać się zapaleniem płuc (choroba legionistów) lub
zachorowaniami grypopodobnymi (gorączka Pontiac).
• Zakażenie pałeczkami Legionella sp. ma charakter inhalacyjny i występuje w
wyniku przedostania się do płuc skażonego aerozolu wodno –
powietrznego.
• Ryzyko zakażenia zależy od stężenia bakterii w wodzie, zjadliwości szczepu,
stopnia aerozolizacji, czasu trwania narażenia, indywidualnej sprawności
systemu immunologicznego.
Legioneloza c.d.
• Grupy ryzyka:
 mężczyźni;
 osoby w wieku >50 lat;
 osoby palące;
 osoby z przewlekłymi schorzeniami układu oddechowego, serca,
nerek, z cukrzycą;
 osoby o słabej odporności;
 dzieci.
Legioneloza c.d.
Legioneloza - postać płucna
(choroba legionistów)
• Jest typem ciężkiego zapalenia płuc, wywołana przez Legionella pneumophilla.
• Zgodnie z Ustawą z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i
chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz. U. z 2016r. poz. 1866 ze zm.) znajduje się w wykazie
chorób zakaźnych obowiązkowo rejestrowanych w Polsce.
• Śmiertelność pacjentów z postacią płucną legionelozy jest bardzo wysoka, wynosi od 15
do 20 %, mimo odpowiedniego leczenia. Nie każda osoba narażona na kontakt z
bakteriami zachoruje.
• Objawy pojawiają się od 2-10 dni po zakażeniu, w rzadkich przypadkach mogą wystąpić
nawet po 21 dniach (gorączka, kaszel, bóle głowy, płytki oddech, zmiany w obrazie
radiologicznym, zmiany w nerkach, rzadko wymioty i biegunka).
Legioneloza - postać płucna (choroba
legionistów) c.d.
• Choroba rozpoczyna się głównie od gorączki powyżej 400C, dreszczy, bólu
głowy i mięśni. Następnie pojawia się suchy kaszel i problemy z
oddychaniem, które mogą przechodzić w ciężkie zapalenie płuc. U około
jednej trzeciej pacjentów występuje także biegunka i wymioty, a u około
połowy dezorientacja lub zaburzenia świadomości.
• Większość chorych wymaga hospitalizacji i leczenia odpowiednimi
antybiotykami.
• Do rozpoznania choroby konieczne jest wykonanie specjalnych testów
laboratoryjnych.
• Nie ma dowodów na przenoszenie się choroby z człowieka na człowieka.
• Działania zapobiegawcze winny polegać na eliminowaniu pałeczek
Legionella sp. ze zbiorników wodnych i systemów wodociągowych.
Legioneloza – postać pozapłucna
 Postać łagodna - gorączka Pontiac:
• Wywołana przez Legionella pneumophilla.
• Nagły początek choroby.
• Inkubacja 2-3 dni.
• Objawy podobne jak podczas grypy z gorączką ok. 380C, bóle głowy, mięśni,
zmęczenie.
• Po 2-5 dniach objawy ustępują samoistnie.
• Ta postać legionelozy występuje u ponad 90% eksponowanej populacji.
• Dotychczas nie zanotowano zgonów.
Legioneloza – postać pozapłucna
 Postać ciężka:
• Legionella pneumophilla również kolonizuje w sercu wywołując
zapalenie mięśnia sercowego, osierdzia i wsierdzia lub w nerkach.
• Może być czynnikiem etiologicznym zapalenia zatok, stawów, trzustki,
otrzewnej i ran pooperacyjnych.
Legioneloza - leczenie
• Antybiotyki z grupy makrolidów i fluorochinolonów. Bakteria jest
wewnątrzkomórkowym patogenem.
Legioneloza – różnicowanie
zachorowań
• Nabyte w podróży zagranicznej lub krajowej (np. hotele).
• Szpitalne - nabyte w szpitalu lub domu opieki dla przewlekle chorych.
• Komunalne - nabyte w określonym środowisku.
• Prawdopodobnie nabyte.
Zachorowania na legionelozę
• w domu lub zakładzie pracy 50%;
• w podróży (podróż krajowa i zagraniczna) 33%;
• w szpitalach 17%.
Czynniki techniczne mające wpływ na
namnażanie się bakterii Legionella sp. w
instalacjach wodnych w budynkach
• Temperatura wody:
Bakterie namnażają się w temperaturze 25-450C, optymalna temperatura dla ich
rozwoju wynosi 35-370C.
W temperaturze powyżej 200C bakterie namnażają się, natomiast w temperaturze
powyżej 500C następuje zahamowanie tempa ich wzrostu.
Aerozole zawierające bakterie Legionella mogą powstawać np. w trakcie wypływu
wody z kranu lub prysznica oraz poprzez wydostające się z wody pęcherzyki
wodno – powietrzne w niektórych systemach klimatyzacyjnych.
Utrzymanie wody w temperaturze 600C powinno zapewnić wodę wolną od
bakterii Legionella sp., a podniesienie temperatury do 700C umożliwia ich
inaktywację.
Czynniki techniczne mające wpływ na
namnażanie się bakterii Legionella sp. w
instalacjach wodnych w budynkach c.d.
Zmiana temperatury wody zależy od wielu czynników, przede wszystkim
od:
 temperatury wody zasilającej instalację,
 warunków hydraulicznych (cyrkulacja wody, zachowanie właściwego
ciśnienia wody w instalacji);
 czasu stagnacji oraz izolacji przewodów.
Czynniki techniczne mające wpływ na
namnażanie się bakterii Legionella sp. w
instalacjach wodnych w budynkach c.d.
Stagnacja
• W instalacji ciepłej i zimnej wody użytkowej zawsze będą odcinki
przewodów, w których okresowo nie będzie przepływu (dot. też
ślepych odcinków rur).
• Podczas stagnacji zmienia się temperatura wody, tzn. przy braku
przepływu obniża się temperatura ciepłej wody, natomiast
temperatura wody zimnej wzrasta.
Czynniki techniczne mające wpływ na
namnażanie się bakterii Legionella sp. w
instalacjach wodnych w budynkach c.d.
Obecność biofilmu
• Biofilm jest błoną biologiczną powstającą na wszystkich powierzchniach
stykających się z wodą. Składa się z organizmów żywych, obumierających i
martwych oraz substancji organicznych i nieorganicznych pochodzących z
wody i materiałów konstrukcyjnych.
• W biofilmie bakterie mają doskonałe warunki do rozwoju, stanowi on ich
ochronę i dostarcza składniki odżywcze. Obecność na powierzchniach
kontaktujących się z wodą osadów (np. produktów korozji) sprzyja
rozwojowi biofilmu i utrudnia jego usuwanie w procesie dezynfekcji,
ponieważ biofilm pełni funkcję ochronną wobec bakterii, które go
zasiedlają.
Czynniki związane z warunkami pracy
sieci wodociągowej:
Zagrożenie skażenia instalacji wodociągowej Legionellą sp. wzrasta, gdy:
 w sieci występują znaczne wahania ciśnienia,
 ciśnienie w punkcie doprowadzenia wody do budynku jest wysokie – jeśli
ciśnienie stale lub okresowo osiąga wartość zbliżoną do maksymalnej, to ma
miejsce wzrost prędkości przepływu wody w instalacjach oraz mogą wystąpić
uderzenia hydrauliczne; wszystkie te zjawiska sprzyjają odrywaniu/porywaniu
osadów/cząstek biofilmu z powierzchni urządzeń lub przewodów do wody;
 awaryjność sieci jest wysoka;
 nie są wdrożone lub przestrzegane procedury płukania przewodów i dezynfekcji
po remontach i naprawach;
 płukanie przewodów jest niesystematyczne i nieskuteczne.
Obowiązki właścicieli/zarządców
budynków
• Zapewnienie bezpiecznego użytkowania i eksploatacji instalacji
wodociągowych w budynkach odpowiedzialny jest właściciel lub
zarządca budynku.
• Niezależnie od przestrzegania powyżej podanych temperatur
konieczna jest okresowa kontrola bakterii Legionella w wodzie w celu
oceny stopnia skolonizowania instalacji tymi bakteriami i ewentualnie
w razie konieczności podjęcia działań dla przywrócenia
odpowiedniego stanu systemów ciepłej wody, w których doszło do
skażenia bakterią Legionella.
Podstawy prawne
• Zgodnie z § 120 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia
2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać
budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz. U. z 2015 poz. 1422 ze zm.) instalacja
wodociągowa ciepłej wody powinna umożliwiać uzyskanie w punktach
czerpalnych wody o temperaturze nie niższej niż 550C i nie wyższej niż 600C
oraz przeprowadzanie ciągłej lub okresowej dezynfekcji metodą chemiczną
lub fizyczną (w tym okresowe stosowanie metody dezynfekcji cieplnej), bez
obniżania trwałości instalacji i zastosowanych w niej wyrobów.
• Do przeprowadzenia dezynfekcji cieplnej niezbędne jest zapewnienie
uzyskania w punktach czerpalnych temperatury wody nie niższej niż 700C i
nie wyższej niż 800C.
Podstawy prawne c.d.
• § 302 w/w rozporządzenia określa, że w budynkach przeznaczonych
na zbiorowy pobyt dzieci i osób niepełnosprawnych, w instalacji wody
ciepłej powinny być stosowane termostatyczne zawory mieszające z
ograniczeniem maksymalnej temperatury do 430C, a w instalacjach
prysznicowych do 380C, zapobiegające poparzeniu.
Podstawy prawne c.d.
• Art. 22 Ustawy z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz
zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz. U. z 2016r. poz.
1866 ze zm.) nakłada na właścicieli, posiadaczy lub zarządzających
nieruchomością obowiązek utrzymania jej w należytym stanie
higieniczno - sanitarnym w celu zapobiegania chorobom zakaźnym.
• Załącznik nr 1 do Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada
2015r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi
(Dz. U. z 2015 poz. 1989) określa podstawowe wymagania
mikrobiologiczne dla wody, żeby była bezpieczna dla zdrowia
ludzkiego.
Podstawy prawne c.d.
• Załącznik nr 1 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia
2005r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w
środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo
narażonych na te czynniki (Dz. U. z 2005r. poz. 716 ze zm.)
przedstawia klasyfikację szkodliwych czynników biologicznych.
Grupa 2 zagrożenia
 Czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być
niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji
ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do
nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.
Podstawy prawne c.d.
Gardnerella vaginalis
Haemophilus ducreyi
Haemophilus influenzae
Haemophilus spp.
Helicobacter pylori
Klebsiella oxytoca
Klebsiella pneumoniae
Klebsiella rhinoscleromatis
Klebsiella spp.
Legionella pneumophila
Legionella spp.
Leptospira interrogans (wszystkie typy serologiczne)
Listeria monocytogenes
Listeria ivanovii
Morganella morganii
Mycobacterium avium/intracellulare
Mycobacterium chelonae
Mycobacterium fortuitum
Mycobacterium kansasii
Mycobacterium malmoense
Mycobacterium marinum
Mycobacterium paratuberculosis
Monitorowanie zachorowania
wywołanego przez Legionellę
• Europejski nadzór epidemiologiczny nad występowaniem
legionelozowego zapalenia płuc prowadzi Europejska Sieć Nadzoru
nad chorobą legionistów (ELDSNet). Jest ona koordynowana przez
Europejskie Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC). Prowadzi
wymianę informacji między krajami, w których wystąpiły
zachorowania i krajami, w których mogłoby dojść do zakażenia.
• Punkt kontaktowy sieci ELDSNet w Polsce znajduje się w Zakładzie
Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny.
Dziękuję za uwagę.