Materiał powtórzeniowy do sprawdzianu – Leki I. Rodzaje substancji leczniczych Substancja lecznicza – pierwiastki lub związki chemiczne wykazujące właściwości modyfikacyjne czynności organizmu, czyli substancje zapobiegają chorobie lub mogą usunąć przyczyny i skutki choroby Substancje lecznicze muszą wykazywać zdolność do niszczenia lub hamowania rozmnażania drobnoustrojów chorobotwórczych (bakterie, grzyby, wirusy) lub pasożytów wewnętrznych i zewnętrznych (np. robaki obłe, płaskie, roztocza). Lek oprócz substancji leczniczej może zawierać mieszaninę różnych substancji pomocniczych, które nadają określony smak, barwę, formę leku Przykłady: Skład chemiczny leku Rennie Substancja Węglan wapnia czynna i węglan magnezu Substancje pomocnicze i wypełniające Substancje smakowe Substancje barwiące Forma Sacharoza; skrobia kukurydziana i ziemniaczana, parafina lekka, guma arabska, talk, maltodekstryna, stearynian wapnia, tlenek krzemu Olejek miętowy, olejek cytrynowy - Nazwa leku Scorbolamid No – Spa Salicyloamid, Chlorowodorek kwas askorbowy, drotaweryny rytozyd Skrobia Skrobia, laktoza ziemniaczana, jedwabna, żelatyna, talk, pawidon, sacharoza, guma stearynian arabska, woda magnezu i talk destylowana E104 Polipiryna S Kwas acetylosalicylowy Skrobia kukurydziana, celuloza sproszkowana, celuloza mikrokrystaliczna - - - - Tabletka niepowlekana Tabletka Tabletka Tabletka powlekana niepowlekana niepowlekana (drażowana) Uwaga: tabletki musujące zawierają węglan wapnia i bezwodny kwas cytrynowy, przy rozpuszczaniu tabletki w wodzie zachodzi reakcja chemiczna w której wypierany jest kwas węglowy ulegający rozkładowi na CO2 i H2O: OH OH | | 3CaCO3 + 2 HOOC – CH2 – C – CH2 – COOH (OOC-CH2– C – CH2–COO)2Ca3 + ↑3CO2 + 3H2O | | COOH COO Cytrynian wapnia jest solą rozpuszczalną w wodzie, powstające w procesie dysocjacji elektrolitycznej (jonowej) kationy Ca2+ są łatwo wchłanianie przez organizm. Przykładowe zadanie: Zad. 1. W oparciu o skład chemiczny i działanie tabletek musujących dobierz odczynniki dostępne w kuchni aby otrzymać a) gaśnicę śniegową (pianową); b) gazowany napój cytrynowy, c) zapisz odpowiednie równania reakcji: Rozwiązanie: a) Soda oczyszczona NaHCO3, kwas octowy CH3-COOH, płyn do naczyń, wymieszać sodę oczyszczoną z płynem do naczyń, dodać kwas octowy i ponownie wymieszać b) Soda oczyszczona NaHCO3, kwas cytrynowy, rozpuścić kwasek cytrynowy w wodzie i dodać sodę oczyszczoną c) równania reakcji NaHCO3 + CH3-COOH CH3-COONa + CO2 + H2O OH OH | | 3NaCO3 + HOOC–CH2–C– CH2–COOH NaOOC-CH2–C–CH2–COONa + ↑3CO2 + 3H2O | | COOH COONa II. Podział substancji leczniczych ze względu na metody otrzymywania Naturalne Otrzymywane metodami fizycznymi (wyciągi, ekstrakty) wodne lub alkoholowe z organów roślinnych, zwierzęcych lub z minerałów chinina – otrzymywana z kory drzewa chinowego tran – otrzymywany z ryb dorszowatych, wątroby rekinów, insulina – otrzymywana z trzustki świń lub krów azulan – otrzymywany z rumianku, piołunu, krwawnika, eukaliptusa witamina C – otrzymywana z owoców cytryny, porzeczki czarnej, kiwi, róży szypszyny Półsyntetyczne Otrzymywane z substancji naturalnych poddanych reakcjom chemicznym Pochodne penicyliny ampicylina amoxicillina Pochodne tetracykliny doksycyklina minocyklina Syntetyczne Otrzymywane w procesach chemicznych ze związków nie mających właściwości leczniczych triazotan(V) glicerolu otrzymywany z glicerolu i kwasu azotowego(V), aspiryna otrzymywana z kwasu salicylowego i kwasu octowego sulfonamidy – otrzymywane z kwasu p-aminobenzenosulfonowego i amin Podział substancji leczniczych ze względu na ich działanie Eliminujące objawy choroby Eliminujące przyczyny choroby - przeciwbakteryjne: blokują metabolizm - przeciwbólowe: komórkowy bakterii chorobotwórczych, Apap, paracetamol, ibuprom, ibuprofen, hamują ich rozmnażanie lub powodują ich aspiryna obumieranie - przeciwgorączkowe: - przeciwwirusowe: mogą wpływać na Aspiryna, polipiryna, apap - neutralizujące nadmiar kwasów żołądkowych następujące procesy: adhezję wirusów do komórek Rennie, manti gospodarza; - nasenne III. Neospasmina, melatonina, nervomix - rozkurczowe No-Spa - przeciwkaszlowe i wykrztuśne Actritin, acifed, babicum, dolisos, sinecod IV. wnikanie wirusa do komórki gospodarza; włączanie się wirusowego materiału genetycznego do DNA gospodarza transkrypcję wirusowego genomu i syntezę wirusowych białek; uwalnianie się wirusów z komórki gospodarza. - przciwgrzybicze: mogą hamować biosyntezę RNA i syntezę chityny w ścianach grzybni. - przeciwpasożytnicze, - uzupełniające niedobory witamin, hormonów, enzymów - wiążące toksyny Podział leków na zakres działania Wybiórczo – selektywnie - działają na jeden objaw choroby lub jedną przyczynę choroby Manti – działanie neutralizujące kwasy żołądkowe No – Spa – działanie rozkurczowe mięśni jelitowych, żołądka lub nerek V. Wielokierunkowe (kompleksowo) - eliminują kilka objawów chorobowych lub przyczyn choroby Aspiryna – działanie przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i przeciwzakrzepowe, Polopiryna S – działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe Działanie wybranych grup substancji leczniczych i ich skład chemiczny 1. Leki na dolegliwości żołądkowe A. Zatrucia pokarmowe - węgiel leczniczy (aktywny) spreparowany węgiel drzewny, charakteryzuje się właściwościami adsorpcyjnymi, 1 gram węgla może posiadać powierzchnię od 400 do 1500m2, na powierzchni są pochłaniane (zatrzymywane) substancje toksyczne przy zatruciach pokarmowych (podobne działanie w pochłaniaczach, maskach przeciwgazowych) węgiel z pochłoniętymi toksynami nie jest wchłaniany z układu pokarmowego do układu krwionośnego i jest wydalany z kałem (zwierzęta w staniem dzikim unikają zatruć sub. trującymi zawartymi w roślinach (np. HCN, alkaloidy, garbniki) przez spożywanie minerałów (glinki, iły, kaolin) o podobnych właściwościach jak węgiel aktywny. Węgiel aktywny jest substancją nieszkodliwą, ujemną stroną działanie jest również pochłanianie z układu pokarmowego substancji niezbędnych w odżywianiu się człowieka B. Leki neutralizujące nadmiar kwasów żołądkowych Ścianki żołądka wydzielają w ciągu 24 godzin ok. 2,5 – 3dm3 kwasu chlorowodorowego, który jest niezbędny do trawienia spożywanego pokarmu, odczyn treści pokarmowej żołądka jest silnie kwasowy, pH wynosi 1 – 1,5. Objawem nadmiernej ilości kwasu jest tzw. zgaga (smak kwaśny w jamie gębowej, pieczenie w przełyku i gardle), skutkiem nadkwasoty mogą być owrzodzenia żołądka i jelit, Leki na nadkwasotę produkowane są na bazie związków Na, Ca i Mg, które wchodzą w reakcje z kwasem HCl powodując zmniejszenie stężenia kationów wodorowych w soku żołądkowym i podniesienie jego pH, istotą działania jest równanie reakcji chemiczne: H+ + OH- H2O (reakcja zobojętniania). Przykładowe zadanie: Zad. 2. Substancje lecznicze stosowane do neutralizacji nadkwasoty żołądka są wytwarzane na bazie następujących związków nieorganicznych: CaCO3, MgO, MgCO3, Al(OH)3, Ca3(PO4)3, NaHCO3. Zapisz równania reakcji w/w związków z kwasem chlorowodorowym jeżeli w każdym przypadku powstaje odpowiednia sól kwasu tego kwasu i woda lub słaby kwas słabo zdysocjowany , który jest nietrwały i rozpada się na wodę i tlenek kwasowy, wskaż związek działający najszybciej oraz działający najłagodniej Rozwiązanie: CaCO3 + 2HCl CaCl2 + CO2 + H2O MgO + 2HCl MgCl2 + H2O MgCO3 + 2HCl MgCl2 + H2O Al(OH)3 + 3HCl AlCl3 + 3H2O Ca3(PO4)2 + 6HCl 3CaCl2 + 2H3PO4 (związek działający najłagodniej, ponieważ kwas ortofosforowy(V) ulega częściowej dysocjacji wg. równania H3PO4 ↔ H+ + H2PO4NaHCO3 + HCl NaCl + CO2 + H2O (reakcja zachodzi najszybciej) Zad.3. Węgiel leczniczy jest środkiem o silnych właściwościach adsorbujących i osłaniających. Wiąże gazy jelitowe, produkty gnilne, bakterie, toksyny, różne toksyczne produkty przemiany materii, leki i inne związki chemiczne oprócz silnych kwasów, zasad, soli żelaza, cyjanku, tolbutamidu i pochodnych sulfonylomocznika. Podany doustnie pokrywa błonę śluzową przewodu pokarmowego mocno przylegającą warstwą, dzięki czemu chroni ją przed drażniącym działaniem składników pokarmowych. Działa zapierająco. W oparciu o dane w zadaniu 2 oraz informacji w zad. 3 do każdego stwierdzenia określ stwierdzenie jest prawdzie (P), jest fałszywe (F) Prawda Fałsz Lp Stwierdzenie (F) (P) A W przypadku nieumyślnego wypicia kwasu siarkowego(VI) należy podać poszkodowanemu węgiel leczniczy B W przypadku przypadkowego wypicia chlorowodorowego należy podać poszkodowanemu zasadę wapienną C Węgiel aktywny może być stosowany jako lek przeciw wzdęciom D W celu neutralizacji przypadkowego spożycia kwasu nieorganicznego, poszkodowanemu należy podać jeden ze związków:CaCO3, MgO, Al(OH3) F Skutecznym środkiem przy zatruciu KCN (cyjankiem potasu) jest węgiel leczniczy. G W przypadku zachlapaniu gałek ocznych wapniem gaszonym, gałkę oczną należy obficie przemyć czystą wodą lub wkroplić roztwór słabego kwasu borowego(III) H3BO3 H W trakcie neutralizacji kwasów żołądkowych solami kwasu węglowego produktem ubocznym jest bezbarwny i bezwonny gaz. Zad. 4. Saszetka Aspirin Effect o masie 840mg zawiera 300mg kwasu acetylosalicylowego. Oblicz % zawartość substancji pomocniczych i wypełniających (manitolu, wodorowęglanu sodu, cytrynianu sodu, kwasu askorbowego, aromatu pomarańczowego, kwasu cytrynowego, aspartamu). Rozwiązanie: Masa sub. pomoc. i wypełniających = 840mg - 300mg kw. acetylosalicylowego = 540mg 840 mg ----------------- 100% 540 mg ----------------- x --------------------------------x = 64,29% Zad. 5. 75gramowe opakowanie Altacetu (lek na stłuczenia i obrzęki) zawiera 0,75g substancji czynnej octanowinianu glinu. Oblicz zawartość substancji czynnej w mg w 1 gramie tego leku. Rozwiązanie: 75 gramów x 1000mg/g = 75000mg 0,75 gramów x 1000mg/g = 750mg 75000mg -------------- 750mg 1000mg (1g) ---------- x ---------------------------------x = 10mg/1g 2. Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe – aspiryna (kwas acetylosalicylowy) Jest to ester kwasu octowego i kwasu salicylowego (o-hydrksybenzenokarboksylowego), wchodzi w skład większości leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych produkowanych pod różnymi nazwami handlowymi (polipiryna, ascalcin plus, ascodan, asprocol, calcipiryna, coffepirine, etopiryna, kopiryna) Aspiryna hamuje powstawanie związków chemicznych odpowiedzialnych za przekazywaniu uczucia bólu miedzy nerwami, zapobiega podwyższeniu ciepłoty ciała, w przypadku podwyższonej temp. obniża ją, Aspiryna ma również działanie przeciwzakrzepowe – ogranicza zlepianie się płytek krwi (trombocytów) czyli ogranicza krzepnięcie krwi, stąd zmniejsza prawdopodobieństwo powstania zakrzepów w naczyniach wieńcowych mięśnia sercowego i naczyń krwionośnych mózgu (zmniejsza ryzyko zawału serca, udaru mózgu), nadużywanie może grozić krwotokiem. Otrzymywanie: bezwodnik kwasu octowego (etanowego) + kwas salicylowy w obecności stężonego H2SO4 O O // \\ CH3 – C + C – CH3 \ / O–H H-O 2 cząsteczki kwasu octowego O O // \\ CH3 – C – O – C – CH3 + H2O bezwodnik kwasu octowego + H2O Równanie reakcji: C6H4(OH)COOH + (CH3CO)2O → C6H4(OCOCH3)COOH + CH3COOH Kwas salicylowy + bezwodnik kwas acetylosalicylowy + kwas octowy Równanie uproszczone z zastosowaniem wzorów grupowych H–C COOH | C C–O-H H–C C–H C | H O \\ C – CH3 / H2SO4 + HO H–C O COOH \\ | C - CH3 C / C–O + H2 O H–C C–H C | H Kwas salicylowy + kwas etanowy (octowy) kwas acetylosalicylowy + H2O Przykładowe zadanie Zad.6. Oblicz % udział masy a) węgla w cząsteczce kwasu salicylowego, b) wodoru w cząsteczce kwasu etanowego (octowego), c) tlenu w cząsteczce kwasu acetylosalicylowego. Rozwiązanie: a) Wzór sumaryczny kwasu salicylowego: C7H6O3 Obliczenie masy cząsteczkowej: mcz = 7 x matC+ 6 x matH + 3 x matO = 7 x 12u + 6 x 1u + 3 x 16u = 84 u + 6u + 48 u = 138u Obliczenie % udziału masy węgla 138 u ------------------ 100% 84 u --------------------- x ---------------------------------x = 45,65% b) Wzór sumaryczny kwasu octowego (etanowego): C2H4O2 Obliczenie masy cząsteczkowej: mcz = 2 x matC+ 4 x matH + 2 x matO = 2 x 12u + 4 x 1u + 2 x 16u = 24 u + 4u + 32 u = 60u Obliczenie % udziału masy wodoru 60 u ------------------ 100% 4 u --------------------- x ---------------------------------x= 6,67% c) Wzór sumaryczny kwasu salicylowego: C9H8O4 Obliczenie masy cząsteczkowej: mcz = 9 x matC+ 8 x matH + 4 x matO = 9 x 12u + 6 x 1u + 4 x 16u = 108 u + 8u + 64 u = 180u Obliczenie % udziału masy tlenu 180 u ------------------ 100% 64 u --------------------- x ---------------------------------x = 35,56% 3. Leki leki przeciwnowotworowe A. Leki cytostatyczne, cytostatyki Grupa substancji naturalnych i syntetycznych używanych w chemioterapii nowotworów, działająca toksycznie na komórki nowotworowe charakteryzujące się szybkimi podziałami. Leki te uszkadzają jednak także inne szybko dzielące się, zdrowe komórki (szpik kostny, błony śluzowe, komórki włosów), stąd częste są działania niepożądane takie jak: anemia, nudności i wymioty, łysienie). Leków cytostatycznych używa się, kiedy inne metody leczenia (chirurgiczna i radiologiczna) zawodzą lub przed albo po operacji usunięcia guza w celu zniszczenia ewentualnie pozostałych komórek rakowych. Ogólna zasada działania cytostatyków polega na zaburzaniu cyklu komórkowego| i powodowaniu śmierci komórki lub zahamowaniu jej rozwoju i podziałów. Skuteczność leczenia zależy od stopnia w jakim populacja komórek nowotworowych zostanie zniszczona. Zwykle podczas jednej chemioterapii stosuje się kilka leków z różnych grup cytostatyków. Powoduje to zwiększenie skuteczności leczenia. Leki dobiera się tak, aby miały różny mechanizm działania (zabijały komórkę różnymi sposobami) i jednocześnie inne działania niepożądane, dzięki czemu unika się nasilenia tych samych efektów toksycznych. B. Antymetabolity Hamują aktywności enzymów potrzebnych do dalszej replikacji DNA lub zahamują reakcje enzymatyczne, które umożliwiają podział komórek Wbudowywane są do struktury DNA jako fałszywy budulec, poprzez łudzące podobieństwo w budowie chemicznej do prawdziwego, Antymetabolity mogą także działać poprzez zablokowanie wbudowania cząsteczki, niezbędnej do syntezy DNA stabilizacji DNA poprzez utworzenie niemożliwej do rozplecenia spirali lubdo przecięcia nici DNA Ważniejsze cytostatyki i antymetabolity Karmustyna – pochodna nitrozomocznika, inhibitor replikacji DNA łączący się z matrycą DNA. Lomustyna - działanie polega na tym, iż "przyczepia się" do jednego z łańcuchów DNA komórki nowotworowej, uniemożliwiając jej podział. Cisplatyna – [cis-diaminadichloroplatyna(II)] – nieorganiczny związek chemiczny platyny, o działaniu cytostatycznym. Stosowany jest jako lek w chemioterapii kilku rodzajów raka. Fluorouracyl – organiczny związek chemiczny z grupy zasad pirymidynowych; fluorowa pochodna uracylu. Jest cytostatykiem należącym do antymetabolitów Wzory strukturalne Mitomycyna - inhibitor replikacji DNA wiążący się kowalencyjnie z matrycą DNA co uniemożliwia jej rozplecenie. Lek jest stosowany w leczeniu nowotworów 4. Antybiotyki Substancje lecznicze pochodzenia naturalnego lub modyfikowane chemicznie produkty metabolizmu drobnoustrojów (np. grzyby z rodzaju pędzlaki) Substancje mają zdolność uszkadzania struktur komórkowych drobnoustrojów chorobotwórczych lub zburzeniu ich metabolizmu co prowadzi do zahamowania ich rozmnażania (działanie bakteriostatyczne) lub je zabijają (bakteriobójcze) Mechanizm działania antybiotyków Antybiotyki mogą działać bakteriobójczo lub bakteriostatycznie albo wykazywać oba te działania w zależności od zastosowanego stężenia. Oprócz tego możemy także podzielić antybiotyki ze względu na zakres ich działania: antybiotyki o wąskim spektrum działania – wpływ leku ogranicza się tylko do jednej grupy lub rodzaju drobnoustrojów, antybiotyki o szerokim spektrum działania – lek działa zarówno na bakterie Gram (+) i Gram (-), a czasem także na bakterie beztlenowe. Możemy wyróżnić także niektóre antybiotyki, które działają przeciwgrzybiczo, np. nystatyna czy neomycyna. Ze względu na mechanizm działania antybiotyki dzielimy na takie, które: hamują syntezę ściany komórkowej bakterii, uszkadzają strukturę i funkcję błony komórkowej (cytoplazmatycznej) bakterii, hamują lub zmieniają syntezę białek poprzez blokowanie podjednostki 30S lub 50S rybosomu, hamują syntezę kwasu foliowego,hamują syntezę RNA bakteryjnego, Antybiotyki nie wykazują właściwości leków przeciwwirusowych, ponieważ wirusy nie posiadają własnego aparatu metabolizmu. Przykładowe zadanie Zad.7. Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń: prawda/P lub fałsz/F Lp A B C Stwierdzenie Leki na bazie kwasu acetylosalicylowego ma działanie wielokierunkowe, są lekami przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, przeciwzakrzepowe. Aspiryna może jako lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy może być stosowany bez ograniczeń u osób z hemofilią, nadciśnieniem. Cytostatyki w równym stopniu zaburzają procesy replikacji DNA komórek rakowych i komórek zdrowych. Prawda/ P Fałsz/ F D E F G H I J Antymetabolity jako leki cytostatyczne blokują enzymy niezbędne do replikacji DNA komórek rakowych. Cytostatyki nie wywołują negatywnych skutków w organizmie osoby poddanej chemioterapii. Cytostatyki są lekami stosowanymi w przypadku nieskuteczności zabiegów operacyjnych usuwania guzów lub radioterapii i są substancjami praktycznie nietoksycznymi. Kwas acetylosalicylowy jest produktem estryfikacji kwasu etanowego (octowego) i kwasu salicylowego. Trans- platyna jest antymetabolitem stosowanym w leczeniu kilku rodzajów raka Skutecznymi lekami w leczeniu chorób wirusowych (grypa, katar) są antybiotyki w grupy tetracyklin. Drobnoustroje chorobotwórcze nabierają naturalnej odporności na działanie niektórych antybiotyków, dlatego też w terapii antybiotykowej obowiązuje zasada cyklicznej zmiany stosowanego antybiotyku a także naturalne antybiotyki poddaje się chemicznej modyfikacji. VI. Dawka lecznicza i dawka toksyczna Dawka minimalna (DM – dosis minia) – ilość substancji powodująca pierwsze dostrzegalne zmiany w organizmie Dawka lecznicza (DC – dosis therapeutica) – ilość substancji powodująca działanie lecznicze (usuwa objawy lub przyczyny choroby) Dawka śmiertelna średnia (LD50 , DL50 – dosis letalis) – ilość substancji powodująca śmierć 50% zwierząt doświadczalnych (w przypadku substancji wdychanych stężenie substancji w powietrzu) Dawki substancji zależą od: wieku i masy ciała stan zdrowia oraz uczulenie (nietolerowanie) na niektóre substancji dawki określa się w mg na 1kg masy ciała organizmu [mg/kg] rodzaju choroby/objawów choroby np.: aspiryna jaka lek przeciwgorączkowy i przeciwbólowy: 300 -500g/dobę aspiryna w profilaktyce przeciwzawałowej/udarowej: 30-150mg/dobę Przykładowe zadanie Zad.8. Aspirin Effekt jest lekiem w formie granulatu do stosowania bezpośrednio na język, o działaniu przeciwbólowym, zapalnym i przeciwgorączkowym zawierającego 60% kwas acetylosalicylowego do stosowania bezpośrednio na język. Maksymalna dawka leku na dobę wynosi dla dorosłych 4000mg (jednorazowo 500-1000mg) natomiast dla dzieci do 12 lat 1500mg (jednorazowo 500mg) Oblicz, jednorazową dawkę lekarstwa przy założeniu, że dzienna dawka wynosi 3000mg i ma być stosowana w odstępach 8-śmiogodzinnych. Rozwiązanie: obliczenie jednorazowej dawki: 3000 mg : (24h : 8h) = 1000mg kwasu acetylosalicylowego obliczenie jednorazowej kawki leku: 100 mg leku ----------- 60 mg kwasu acetylosalicylowego (60%) x --------------------1000 mg ---------------------------------------x = 1666,7mg = 1,7g VII. Klasy toksyczności LD50 (dawka śmiertelna) jest stosowana dla określenia toksyczności różnych substancji (np. pestycydów stosowanych w produkcji roślinnej w tym zoocydów stosowanych do zwalczania gryzoni, owadów) Im mniejsza wartość LD50 danej substancji tym wykazuje ona silniejsze działanie toksyczne Bardzo toksyczna: LD50 < 25mg/kg masy ciała, Toksyczna: LD50 25 - 200mg/kg masy ciała, Szkodliwa: LD50 200 - 2000mg/kg masy ciała, Nieklasyfikowana: LD50 > 2000mg/kg masy ciała Przykładowe zadanie Zad.9. Poniższe substancje (pierwiastki/ związki chemiczne) zakwalifikuj do odpowiednich klas toksyczności: (dane w tabeli podano dla szczurów lub królików z dawką doustną) Przykład przeliczenia dla jodu 35g x 1000mg/g : 70kg = 500mg/kg 350g x 1000mg/g : 70kg = 5000mg/kg Substancja LD50 dla org. Klasa Substancja LD50 dla org. Klasa ludzkiego o toksyczności ludzkiego o toksyczności masie 70kg masie 70kg Jod 35 – 350g szkodliwa Cynk 6g Rtęć 150 – 300mg b. toksyczna Fluor (F-) 2g Wanad 2 – 4mg Kadm 1,5 – 9g Arsen 50 - 340mg Ołów 10g toksyczna Etanol 420g Fosfor biały 60mg Nikotyna 0,105g Cyjanowodór 105mg Tl. arsenu(III) 1,02g Etanal 46 g Kwas octowy 78g Kwas 0,119g benzoesowy Aldehyd 91 g Anilina 17,5g benzoesowy Etyloamina 28g Fenol 22,19g Zad. 10. Zbiór związków chemicznych: etyloemina, kwas etanowy (octowy), aldehyd octowy (etanal), etanol (patrz dane tabela) uszereguj wg malejącej toksyczności), przed uszeregowaniem należy przeliczyć LD50 w tych samych jednostkach (np. mg/1kg ciała) Zad. 11. Jw. uszeregować metale wg wzrastającej toksyczności) Zad. 12. Następujące grupy funkcyjne – COOH, - OH, - CHO uszeregowane zgodnie ze wzrastającą toksycznością połączone w grupami węglowodorowymi zwiększają toksyczność tych związków. Etanol w organizmie w wyniku procesów utlenienia następujące przemiany: CH3 – CH2 – OH CH3 – CHO CH3 – COOH CO2 + H2O . Uszereguj substraty przemian etanolu od najmniejszej do największej toksyczności. VIII. Czynniki warunkujące działanie substancji leczniczych i sposoby podania leku Struktura chemiczna substancji chemicznych (grupy funkcyjne i ich liczba) Budowa przestrzenna substancji (izomery cis, trans, konfiguracja L, D) Stopień rozdrobnienia i postać Rozpuszczalność w wodzie lub soku żołądkowym, Drogi przenikania do organizmu Odczyn napojów używanych do popijania lekarstw zażywanych drogą ustną lub używek (narkotyki, teina, kofeina, etanol), które mogą wzmacniać lub blokować działanie leków) Przykładowe zadanie Zad. 13. Kationy Ba2+ maja silne działanie toksyczne, siarczan(VI) baru BaSO4 stosowany jest w radiologii jako kontrast podawany doustnie do prześwietleń rentgenowskich żołądka i jelit, ponieważ bar bardzo silnie pochłania promienie rentgenowskie. Zapisz odpowiednie równania reakcji uzasadniające możliwość stosowania BaSO4 a nie CaCO3 chociaż oba związki są praktycznie nierozpuszczalne w wodzie . Rozwiązanie: W soku żołądkowym wstępuje kwas chlorowodorowy, który jest kwasem mocniejszym niż kwas węglowy a więc wypiera ten kwas z soli, powstaje rozpuszczalny w wodzie chlorek baru BaCl2, jednak kwas chlorowodorowy nie wypiera z soli mocnego i mniej lotnego kwasu siarkowego(VI). BaCO3 + 2HCl Ba2+ + 2Cl- + CO2 + H2O BaSO4 + 2HCl reakcja nie zachodzi Zad. 14. Wymień sposoby podawania leków, omów kolejne etapy przenikania ich od chorych organów organizmu, uszereguj sposoby podawania leków wg wzrastającej szybkości ich działania. (patrz podręcznik) Zad. 15. W oparciu o tabelę rozpuszczalności oraz równanie reakcji: Men(SO4)m [sól kwasu siarkowego(VI) rozpuszczalna w wodzie] + Ba2+ BaSO4 +Mem+ dobierz odpowiednią sól kwasu siarkowego(VI), którą należy podać przy zatruciu barem, zapisz odpowiednie równanie reakcji. IX. Substancje uzależniające – treści zawarte w podręczniku - zadania sugerowane w podręczniku - substancje uzależniające (używki) a ich zastosowanie w medycynie