związki pomiędzy wzrostem gospodarczym i przepływami kapitału w
advertisement
Prace IMŻ 1 (2011) 40 Marcin MICZKA Instytut Metalurgii Żelaza ZWIĄZKI POMIĘDZY WZROSTEM GOSPODARCZYM I PRZEPŁYWAMI KAPITAŁU W WARUNKACH WYSTĘPOWANIA PRZEMIAN STRUKTURALNYCH – ZARYS PROBLEMATYKI Artykuł jest zarysem problematyki związanej z analizą związków występujących pomiędzy wzrostem gospodarczym i przepływami kapitału, w warunkach występowania przemian strukturalnych. Są to zagadnienia będące przedmiotem najnowszych badań w dziedzinie ekonomii i ekonometrii. Przedstawiono krótką analizę danych dla gospodarki na poziomie zagregowanym oraz dla sekcji przetwórstwa przemysłowego w Polsce, której częścią jest hutnictwo. Wskazano kierunki dalszego rozwoju badań. Analiza danych dla sekcji przetwórstwa przemysłowego pokazuje, że w okresie 1998–2008 wraz ze wzrostem wydajności pracy, współistniały: wzrost poziomu kapitału własnego i obrotowego oraz przemiany strukturalne związane z prywatyzacją przedsiębiorstw. Stanowi to punkt wyjścia do dokładniejszej analizy przyczynowości pomiędzy tymi zjawiskami. Słowa kluczowe: formy kapitału, transformacja gospodarki, przemysł RELATIONSHIPS BETWEEN THE ECONOMIC GROWTH AND CAPITAL FLOWS UNDER CONDITIONS OF STRUCTURAL CHANGES – AN OUTLINE OF THE ISSUES This article is an outline of the issues related to the analysis of relationships between the economic growth and capital flows under conditions of structural changes. These issues are the subject of the latest research in economy and econometrics. A short analysis of data for the economy on aggregated level and for the industrial processing section in Poland the iron and steel industry is a part of was presented. Directions for further development of the research were indicated. The analysis of data for the industrial processing section shows the following co-existed with increase in productivity in the years 1998–2008: increase in equity and working capital as well as structural changes related to the privatisation of enterprises. This is the starting point for more thorough analysis of causality between these phenomena. Key words: forms of capital, economic transformation, industry 1. FORMY KAPITAŁU WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE RYNKOWEJ Zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego kapitał to „majątek trwały i aktywa finansowe osoby prywatnej, przedsiębiorstwa, instytucji itp., mające wartość pieniężną”. Aż do końca XX wieku, kapitał zwykle, przez dłuższy okres był związany z określonym miejscem, gdzie zainstalowano aparat wytwórczy. Rynek finansowy pełnił rolę wspomagania rzeczywistych procesów gospodarczych. Ostatnie kilkadziesiąt lat przyniosło gwałtowne zmiany pod tym względem. Rozwój informatyki, liberalizacja i globalizacja rynków finansowych spowodowały, że przemieszczanie kapitału stało się bardzo łatwe. Rynki finansowe powinny zatem odgrywać kluczową rolę w analizie gospodarki, gdyż „kapitał jest sednem kapitalizmu: nic więc dziwnego, że w niedomaganiach rynku kapitałowego powinniśmy poszukiwać wyjaśnienia (…) istotnych wahań w produkcji i zatrudnieniu cechujących całą historię kapitalizmu” [1]. Relacje pomiędzy posiadanym kapitałem, a procesem wytwarzania dóbr i usług opisywane są najczęściej w postaci zależności, w której sprzedaż przedstawiana jest jako potęgowa funkcja kapitału i pracy. Identyfikacja tej zależności wiąże się z coraz większymi trudnościami [2], ponieważ zmiany zachodzące w formach występowania podstawowych czynników produkcji, utrudniają pomiar tych wielkości. Pierwotnie pojęcie kapitału było ograniczane do kapitału fizycznego (rzeczowego) i finansowego. Można jednak mówić również o kapitale ludzkim, społecznym czy kapitale praw autorskich. Kapitalistyczna gospodarka rynkowa przejawia się w wielu formach, ale w każdym przypadku, podstawowym celem funkcjonowania przedsiębiorstw, gospodarstw domowych oraz instytucji publicznych jest inwestowanie i zwiększanie wartości posiadanego kapitału [3]. Tak więc rynki dóbr kapitałowych oraz procesy inwestycyjne przebiegające na tych rynkach odgrywają fundamentalną rolę w zrozumieniu zjawiska rozwoju gospodarczego [4]. Prace IMŻ 1 (2011) Związki pomiędzy wzrostem gospodarczym i przepływami kapitału... Najbardziej klasyczną formą kapitału jest kapitał fizyczny (rzeczowy), którego podstawowym miernikiem, zgodnie z systemem rachunków narodowych, jest wartość brutto środków trwałych. Oprócz wartości takich składników jak: budynki i budowle, maszyny i urządzenia oraz środki transportu obejmuje on również wartości niematerialne i prawne. Za podstawową formę kapitału uważany jest kapitał ludzki, ponieważ to jego wysoki poziom gwarantuje utrzymanie wysokiego tempa postępu technicznego oraz efektywne wykorzystanie posiadanego majątku. Może on być definiowany w wąskim lub szerokim sensie. W wąskim znaczeniu ograniczany jest do poziomu wykształcenia jednostki czy grupy jednostek. W szerokim sensie obejmuje „wszystkie cechy psychofizyczne jednostki, takie jak wrodzone zdolności, zasób wiedzy, poziom wykształcenia, umiejętności i doświadczenie zawodowe, stan zdrowotny, poziom kulturalny, aktywność społeczno-ekonomiczna, światopogląd itp., które wpływają bezpośrednio lub pośrednio na wydajność pracy i które są nierozerwalnie związane z człowiekiem jako nośnikiem owych wartości” [5]. Kapitał społeczny określany jest jako „potencjał wynikający ze spoistości relacji międzyludzkich, siłę więzi społecznych, które służą interesom społecznym, a nie wyłącznie interesom grupowym lub indywidualnym” [6]. Do podstawowych mierników tego rodzaju kapitału zaliczane są miary zaufania do innych ludzi, zróżnicowanie dochodów, poziom przestępczości czy poziom frekwencji wyborczej. Szczególnym rodzajem kapitału społecznego jest rodzinny kapitał społeczny. W rodzinie kształtowane są takie cechy człowieka jak: rzetelność, uczciwość, solidarność, zdolność do współpracy i poświęceń, pracowitość czy zamiłowanie do porządku. Najlepiej zbadaną formą kapitału jest kapitał finansowy, którego pomiar na poziomie gospodarki jest jeszcze utrudniony, ze względu na niepełną informację statystyczną. Podjęto próbę jego kwantyfikacji [7], zgodnie z którą, obejmuje on przede wszystkim: podaż pieniądza, zobowiązania instytucji monetarnych wobec NBP i pozostałych instytucji monetarnych, zadłużenie budżetu państwa oraz kapitalizację różnego rodzaju instrumentów finansowych. W analizie finansowej na poziomie przedsiębiorstwa problem kapitału jest od dawna przedmiotem szczegółowych analiz. Zgodnie z ustawą o rachunkowości jest on podzielony na kapitał własny i kapitał obcy. Na przykładzie bilansu przedsiębiorstwa uwidacznia się różnica pomiędzy majątkiem i kapitałem, często ze sobą utożsamianych. Wartość majątku trwałego i obrotowego zawsze jest równa wartości źródeł jego finansowania, czyli kapitałowi finansowemu. Teoretycznie kapitał stały (głównie własny), powinien być źródłem finansowania majątku trwałego, a kapitał obcy – majątku obrotowego. Praktycznie proporcje te prawie nigdy nie są zachowane. Używane jest również pojęcie kapitału obrotowego lub majątku obrotowego netto, inaczej kapitału pracującego (working capital). Jest to różnica pomiędzy majątkiem obrotowym i zobowiązaniami krótkoterminowymi. Wysoki poziom tej miary kapitału świadczy o wysokiej płynności finansowej i wyższej skłonności do podejmowania ryzyka inwestycyjnego. Jest to zatem kategoria istotna nie tylko ze względu na bieżącą działalność, ale również ze względu na długoterminowy rozwój gospodarczy. 41 2. TRANSFORMACJA GOSPODARKI RYNKOWEJ W KIERUNKU GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY Transformacja systemowa gospodarki Polski przebiega równolegle do intensywnych procesów globalizacyjnych i przemian strukturalnych występujących w skali całego świata. Tradycyjnie przemiany strukturalne analizuje się na poziomie trzech sektorów: rolnictwa, przemysłu i budownictwa oraz usług [8]. Przemiany takie powodują relatywnie szybki wzrost znaczenia usług przy zmniejszaniu się roli pozostałych dwóch [9]. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych publikowanych przez GUS. Rys. 1. Udział sektorów gospodarki w wytwarzaniu wartości dodanej gospodarki (linia ciągła – wartość dodana brutto, wykres słupkowy-udział sektorów) Fig. 1. Contribution of economic sectors to the generation of economic value added (solid line – gross value added, bar chart – contribution by sectors) Przemiany strukturalne dotyczą długookresowych zmian w wydajności pracy, które powodują wzrost dochodów oraz zmiany w strukturze popytu. Zgodnie z prawem Engla: „wraz ze wzrostem dochodów ludności coraz mniejszy udział w wydatkach mają produkty zaspokajające potrzeby niższego rzędu.” W związku z tym postęp organizacyjno-techniczny, przyczyniający się do podwyższania stopy życiowej ludności, powoduje zmiany struktury popytu, a tym samym struktury produkcji w kierunku produktów zaspokajających potrzeby wyższego rzędu. Dominująca w wieku XX gospodarka przemysłowa, przeistacza się w gospodarkę opartą na wiedzy. Wiąże się to z nowymi problemami w dziedzinie ekonometrii i statystyki, które dotyczą wzrastającego znaczenia form kapitału innych od kapitału rzeczowego i finansowego. Chodzi przede wszystkim o kapitał ludzki oraz kapitał wiedzy [10]. Punktem wyjścia prowadzonych badań są procesy absorpcji kapitału wiedzy oraz warunki w jakich wiedza powstaje i jest transferowana pomiędzy regionami geograficznymi i sektorami gospodarki. Uwaga koncentrowana jest na tzw. przemysłach wysokich technologii w tym przemyśle informatycznym i odpowiednich usługach. W celu przyspieszenia procesów transformacyjnych i zmniejszenia różnic regionalnych, Unia Europejska stworzyła system funduszy, których celem jest dokonanie przemian strukturalnych w gospodarkach charakteryzujących się niższym poziomem rozwoju. Jest to działanie świadome, oparte na istniejącym już, bardziej skomplikowanym mechanizmie rynkowym. Mechanizm ten wymaga lepszego opisu formalnego. Daje to 42 Marcin Miczka Prace IMŻ 1 (2011) podstawy do konstrukcji sprzężenia zwrotnego, które powoduje rozwój obiektu gospodarczego (rys. 2). Źródło: opracowanie własne. Rys. 2. Hipotetyczne sprzężenie zwrotne Fig. 2. Hypothetical feedback Źródło: opracowanie własne na podstawie danych publikowanych przez GUS. Sprzężenie takie opisuje zjawisko rozwoju gospodarczego tak, jak rozumiał to J.A. Schumpeter [11]. Zarówno przepływy kapitału, jak i postęp organizacyjnotechniczny często są wielkościami bezpośrednio nieobserwowalnymi i trudno mierzalnymi. Natomiast przejawem tych dwóch zjawisk są przemiany strukturalne. Na rysunkach przedstawiono przebiegi przykładowych miar tych wielkości dla gospodarki Polski. Za miarę kapitału przyjęto poziom oficjalnych aktywów rezerwowych w USD. Za wskaźnik struktury przyjęto udział eksportu w PKB (rys. 3). Jest to również pośrednio miara stopnia udziału Polski w gospodarce globalnej. Wzrost popytu zagranicznego wpływa na wzrost wydajności, dochodów pracowników firm eksportujących, a co za tym idzie zmiany w strukturze popytu krajowego. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych publikowanych przez GUS. Rys. 4. Wydajność pracy i kapitał w postaci oficjalnych aktywów rezerwowych (ceny bieżące) Fig. 4. Productivity and capital in the form of official reserve assets (current prices) zwykle spowodowanego utratą zaufania inwestorów do prowadzonej polityki gospodarczej [12]. W związku z tym poziom rezerw walutowych może być uważany za jeden z czynników determinujących długoterminowy wzrost gospodarczy. W odróżnieniu od kapitału spekulacyjnego, zagraniczne inwestycje bezpośrednie, szczególnie z krajów wysoko rozwiniętych, są formą kapitału bardzo pożądaną przez gospodarki rozwijające się. Są one jednym z kanałów absorpcji wiedzy z zagranicy (rys. 5). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych publikowanych przez GUS. Rys. 3. Wydajność pracy i udział eksportu w PKB jako wskaźnik struktury (ceny bieżące) Rys. 5. Wydajność pracy i wartość napływu kapitału z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich (ZIB) (ceny bieżące) Fig. 3. Productivity and contribution of export to GDP as a structure indicator (current prices) Fig. 5. Productivity and value of capital inflow from foreign direct investments (FDI) (current prices) Tempo zmian strukturalnych i wzrostu wydajności pracy w gospodarce, są obecnie silnie uzależnione od przepływów kapitału finansowego w skali globalnej. Nierzadko jest to kapitał spekulacyjny. W związku z tym w gospodarkach obserwowany jest wzrost aktywów rezerwowych (rezerw walutowych) (rys. 4). Ich wysoki poziom jest gwarancją utrzymania płynności finansowej w razie gwałtownego odpływu kapitału1, 1 Zwykle przyjmowane jest, że przepływy kapitału zależą od różnicy w stopach procentowych pomiędzy gospodarkami. Różnica ta może być skorygowana o oczekiwaną aprecjację waluty krajowej oraz premię za ryzyko. 3. ZWIĄZKI POMIĘDZY PRZEMIANAMI STRUKTURALNYMI, A WZROSTEM GOSPODARCZYM Pomimo tego, że długoterminowy wzrost gospodarczy na poziomie zagregowanym zachowuje się stabilnie, rozwój gospodarczy związany jest ze zmianami w strukturze produkcji i zatrudnienia na niższym poziomie agregacji. Poczyniono już próby włączenia zjawiska przemian strukturalnych rozpatrywanych na poziomie trzech sektorów: rolnictwa, przemysłu oraz Prace IMŻ 1 (2011) Związki pomiędzy wzrostem gospodarczym i przepływami kapitału... usług, do formalnego opisu wzrostu gospodarczego [13]. Zmiany strukturalne w gospodarce spowodowane są przede wszystkim: – różnicami we wzroście efektywności produkcji pomiędzy sektorami gospodarki, – różnicami w elastyczności dochodowej popytu pomiędzy sektorami gospodarki. Strona popytowa uważana jest za wyznacznik kierunku przemian strukturalnych. W miarę wzrostu dochodów gospodarstw domowych, w pierwszej kolejności nasyceniu ulega popyt na dobra wytwarzane w rolnictwie, następnie w przemyśle i budownictwie. Popyt na dobra wytwarzane w sektorze usług nie ulega nasyceniu [14]. Z przeprowadzonych badań wynika również, że nowe na rynku, luksusowe produkty charakteryzujące się wysoką elastycznością dochodową popytu, ewoluują w kierunku produktów powszechnego użytku, które charakteryzuje niska elastyczność dochodowa. Proces ten jest przyczyną cykliczności w gospodarce oraz występujących w niej przemian strukturalnych [15]. Dochody przeznaczone na konsumpcję mogą być silnie uzależnione od stopnia zadłużenia gospodarstw domowych oraz skłonności do inwestowania na rynkach kapitałowych. Przykładem tego jest ostatni kryzys gospodarczy. Wśród przyczyn, które go wywołały, szczególne znaczenie przypisywane jest zjawiskom mającym miejsce pomiędzy rynkiem nieruchomości, kredytowym i walutowym. Wychodząc od koncepcji J.A. Schumpetera, od strony podażowej, kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarczego ma proces wprowadzania innowacji prowadzący do przemian strukturalnych rynku. J.E. Stiglitz zwrócił uwagę na to, że wprowadzenie innowacji zależy od sprawności funkcjonowania rynków kapitałowych, których zadaniem jest szybkie przenoszenie informacji, w celu dokonania rzetelnej wyceny aktywów, a co za tym idzie alokacja kapitału w kierunku najbardziej efektywnych obszarów gospodarki. Jeżeli założenie o efektywności rynków kapitałowych nie jest spełnione, wprowadzenie innowacji może nie dojść do skutku. Jeżeli natomiast, rynek kapitałowy jest efektywny, a w systemie gospodarczym występuje pozytywne sprzężenie zwrotne pomiędzy innowacjami i wzrostem, to skutkiem tego jest powstanie wielu nowych, potencjalnych stanów równowagi. Wybór jednego z nich jest równoznaczny z dokonaniem przemiany strukturalnej, a to jest powodem występowania zjawiska cykliczności w systemie gospodarczym [16]2. Związki pomiędzy wzrostem gospodarczym, a przemianami strukturalnymi są bardzo widoczne w przypadku gospodarki Polski znajdującej się w fazie transformacji. Rosnący udział zatrudnienia sektora prywatnego w ogólnym zatrudnieniu przyczynił się istotnie do wzrostu efektywności produkcyjnej w sektorach przemysłu, mierzonej (przy zastosowaniu funkcji wydajności pracy) [17]: – elastycznością wydajności pracy względem technicznego uzbrojenia pracy, – łączną produktywnością czynników produkcji. Wzrost znaczenia sektora prywatnego w rozwoju gospodarki zwykle wiąże się z dopływem kapitału, przede wszystkim finansowego. Tak więc przemiany struktu2 Problem wyceny aktywów kapitałowych i przepływu informacji miał istotne znaczenie w procesie powstawania ostatniego kryzysu gospodarczego. Innowacje w tym przypadku dotyczyły rynku finansowego (kredytowe instrumenty pochodne). 43 ralne, dzięki którym wzrost gospodarczy na poziomie zagregowanym zachowuje się stabilnie, nieodłącznie związane są z przepływami kapitału. Przepływy te z jednej strony wpływają na przebieg procesów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach, a z drugiej na poziom i strukturę wydatków konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych. 4. ZWIĄZKI POMIĘDZY ROZWOJEM RYNKÓW KAPITAŁOWYCH, A WZROSTEM GOSPODARCZYM Związki pomiędzy rozwojem rynku kapitału fizycznego, a długoterminowym wzrostem gospodarczym są przedmiotem badań w dziedzinie analizy klasycznej funkcji produkcji. J.A. Schumpeter zwrócił uwagę na istotną rolę rynku finansowego, który ograniczył do rynku bankowego. W jego teorii rozwój gospodarczy był napędzany kredytem bankowym czyli kapitałem finansowym w bardzo wąskim znaczeniu. W dziedzinie endogenicznego wzrostu gospodarczego istotną rolę odgrywa kapitał ludzki i kapitał społeczny. Można jednak postawić tezę, że przepływy kapitału finansowego mają kluczowe znaczenie w rozwoju pozostałych rynków kapitałowych. Działalność rynków finansowych, powstawanie nowych instrumentów i instytucji obniża koszty transakcyjne i koszty informacji. W związku z tym system finansowy może wpłynąć na stopę oszczędności, skłonność do podejmowania ryzyka inwestycyjnego, wprowadzanie innowacji technologicznych, a co za tym idzie na długoterminowy wzrost gospodarczy [18]. Od lat 1930 znana jest również koncepcja przenoszenia przez rynki finansowe wstrząsów do gospodarki realnej. I. Fisher [19], H.P. Minsky [20] oraz C.P. Kindleberger [21] zwrócili uwagę na to, że z punktu widzenia krótkoterminowych fluktuacji, istotnymi przyczynami powstawania kryzysów finansowych i gospodarczych, są nagłe wzrosty wartości udzielanych kredytów oraz cen nieruchomości (szerzej można mówić o tzw. „bąblach spekulacyjnych”). Problem ten opisuje J. Toporowski [22], który stwierdził, że „inflacja rynku kapitałowego (akcji) sprawia, że polityka pieniężna rządów staje się mniej efektywna, ponieważ większa płynność wielkich korporacji powoduje, że ich wydatki inwestycyjne (główna siła napędowa cykli koniunkturalnych) stają się mniej podatne na wzrost bankowych stóp procentowych, które kształtowane są pod wpływem banku centralnego” [23]. W związku z założeniem przyjętym w modelu Modiglianiego-Millera koncepcja ta przez długi czas nie była rozwijana, ale w ostatnich latach stała się przedmiotem badań nad zjawiskiem „akceleratora finansowego” [24, 25]. Przyczyną tego zjawiska jest występowanie niedomagań na rynku kredytowym [26]. 5. ANALIZA DANYCH DLA SEKCJI PRZETWÓRSTWA PRZEMYSŁOWEGO W POLSCE3 W literaturze przyjęto, że wzrost gospodarczy obserwowany jest w długim okresie czasu (kilkunastu, kil3 GUS publikuje dane w podziale według sekcji, działów, grup i klas PKD 2004. 44 Marcin Miczka kudziesięciu lat), a wahania koniunkturalne w okresie krótkim (kilku lat). Prace badawcze w ostatnich latach, skoncentrowano na zależnościach pomiędzy tymi zjawiskami, a zmianami zachodzącymi w systemie finansowym, co było przed długi czas bagatelizowane [27]. Taki punkt widzenia, wywodził się z pracy F. Modiglianiego i M. Millera opublikowanej w 1958 roku, gdzie stwierdzono, że przy bardzo ostrych założeniach dotyczących przede wszystkim systemu finansowego, struktura kapitałowa firmy nie ma znaczenia ekonomicznego. Decyzje zależą w tym przypadku wyłącznie od gustów konsumentów oraz dostępnych technologii i czynników produkcji. W ostatnim czasie zauważono jednak, że instytucje finansowe mają znaczenie dla wzrostu i fluktuacji produkcji, zatrudnienia oraz inwestycji [28]. Zależność ta ujawniła się bardzo silnie podczas kryzysu, jaki miał miejsce w latach 2007–2009. Zgodnie z poglądami J.A. Schumpetera rozwój gospodarczy jest spowodowany sprzężeniem zwrotnym pomiędzy przepływami kapitału, przemianami strukturalnymi i postępem organizacyjno-technicznym. Kapitał mierzony jest w różny sposób. W biznesie określany jest jako suma kapitału obrotowego i trwałego [29]. Kapitał obrotowy jest to różnica pomiędzy aktywami obrotowymi, a zobowiązaniami krótkoterminowymi. Na rysunku pokazano poziomy kapitału własnego i obrotowego. Prace IMŻ 1 (2011) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych publikowanych przez GUS. Rys. 7. Poziom zatrudnienia i wydajność w sekcji przetwórstwo przemysłowe Fig. 7. Employment level vs. productivity in the industrial processing section Źródło: opracowanie własne na podstawie danych publikowanych przez GUS. Rys. 8. Przedsiębiorstwa sektora prywatnego i publicznego w sekcji przetwórstwo przemysłowe Fig. 8. Private and public sector enterprises in the industrial processing section Źródło: opracowanie własne na podstawie danych publikowanych przez GUS. Rys. 6. Wartość poszczególnych rodzajów kapitału w sekcji przetwórstwo przemysłowe Fig. 6. Value of individual types of capital in the industrial processing section Przepływy kapitału mogą przyczyniać się do wzrostu tempa postępu organizacyjno-technicznego. Wysoki poziom kapitału finansowego skłania do inwestowania w kapitał rzeczowy i kapitał ludzki. Postęp organizacyjno-techniczny jest w długim okresie czasu przyczyną wzrostu wydajności pracy, co w najprostszy sposób mierzone jest wskaźnikiem wartości dodanej na zatrudnionego (rys. 7). Przemiany strukturalne przemysłu w ostatnich latach dotyczyły głównie prywatyzacji. Na rysunku 8 pokazano liczbę przedsiębiorstw sektora publicznego i prywatnego. Przedstawiona analiza pokazuje, że wzrost wydajności pracy w sekcji przetwórstwa przemysłowego, współistnieje z przyrostem poziomu kapitału w postaci kapitału trwałego i obrotowego oraz wzrastającą koncentracją tego kapitału w przedsiębiorstwach sektora prywatnego. Przepływ kapitału w kierunku przedsię- biorstw sektora prywatnego, może zatem przyczyniać się do przyspieszenia postępu organizacyjno-technicznego, co wpływa na wzrost wydajności pracy w gospodarce, a to powoduje wzrost dochodów ludności i zmianę struktury popytu w kierunku produktów zaspokajających potrzeby wyższego rzędu. Siłę i kierunek zależności pomiędzy wybranymi miarami opisującymi wzrost gospodarczy, przepływy kapitału i przemiany strukturalne, zmierzono przy pomocy współczynnika korelacji liniowej. Wyniki dla poziomów zmiennych przedstawiono w tablicy 1: Wyniki dla przyrostów zmiennych przedstawiono w tablicy 2: Z prostej analizy korelacji wynika, że silne związki pomiędzy wybranymi zmiennymi występują w długim okresie czasu, w tym przypadku 10 lat. Natomiast w okresach krótkich (rocznych) zależności te są słabsze. Może to świadczyć o tym, że w krótkim okresie, zmiany wybranych miar są powodowane innymi czynnikami. W przypadku zmiennej mierzącej przemiany strukturalne współczynnik korelacji zmienia znak na ujemny. Można na tej podstawie wnioskować, że w krótkim okresie spadek wydajności pracy i kapitału powoduje Prace IMŻ 1 (2011) Związki pomiędzy wzrostem gospodarczym i przepływami kapitału... 45 Tablica 1. Współczynnik korelacji liniowej obliczony dla poziomów wybranych zmiennych opisujących sekcję przetwórstwa przemysłowego Table 1. Linear correlation coefficient calculated for the levels of selected variables describing the industrial processing section Wydajność pracy Kapitał obrotowy Kapitały własne Wydajność pracy 1,00 Kapitał obrotowy 0,92 1,00 Kapitały własne 0,96 0,97 1,00 Udział sektora prywatnego w liczbie przedsiębiorstw 0,94 0,81 0,89 Udział sektora prywatnego 1,00 Tablica 2. Współczynnik korelacji liniowej obliczony dla przyrostów wybranych zmiennych opisujących sekcję przetwórstwa przemysłowego Table 2. Linear correlation coefficient calculated for growths of selected variables describing the industrial processing section Wydajność pracy Kapitał obrotowy Kapitały własne Wydajność pracy 1,00 Kapitał obrotowy 0,52 1,00 Kapitały własne 0,46 0,89 1,00 Udział sektora prywatnego w liczbie przedsiębiorstw. -0,51 -0,34 -0,35 wzrost udziału sektora prywatnego w liczbie przedsiębiorstw, które są przekształcane z mniej efektywnych przedsiębiorstw państwowych w bardziej efektywne przedsiębiorstwa prywatne. W długim okresie czasu daje to zarówno wzrost wydajności pracy jak i wzrost kapitału, który może być źródłem finansowania inwestycji. Ze względu na stosunkowo krótki okres czasu dla którego dostępne są dane, analiza ta może być jedynie punktem wyjścia do dalszych badań. 6. PODSUMOWANIE Przedstawiony przegląd najnowszej literatury świadczy o tym, że problem związków pomiędzy rozwojem rynków kapitałów, a wzrostem gospodarczym przy uwzględnieniu przemian strukturalnych, jest istotnym kierunkiem badań współczesnej ekonomii i ekonometrii. Nowoczesna teoria wzrostu gospodarczego stała się podstawą budowy najnowszych modeli ekonometrycznych gospodarki narodowej w Polsce. Przyjmowane jest założenie, że długookresowy wzrost determinowany jest głównie przez inwestycje w kapitał ludzki oraz endogenicznie traktowany postęp organizacyjnotechniczny. Rozbudowywane są przy tym bloki opisujące system finansowy, a szczególnie rynki kapitałowe. Wpływ systemu finansowego na rozwój gospodarczy wymaga innego podejścia na poziomie zagregowanym gospodarki, a innego na poziomie przedsiębiorstwa czy grupy przedsiębiorstw. W związku z tym, analiza Udział sektora prywatnego 1,00 prowadzona z punktu widzenia hutnictwa powinna uwzględniać powiązania występujące na poziomie gospodarki jako całości. Można to osiągnąć przy wykorzystaniu wielosektorowych modeli ekonometrycznych gospodarki narodowej. Analiza danych dla sekcji przetwórstwa przemysłowego pokazuje, że w okresie 1998–2008 wraz ze wzrostem wydajności pracy, współistniały: wzrost poziomu kapitału własnego i obrotowego oraz przemiany strukturalne związane z prywatyzacją przedsiębiorstw. Stanowi do punkt wyjścia do dokładniejszej analizy przyczynowości pomiędzy tymi zjawiskami. Przedstawione problemy są przedmiotem prac prowadzonych w ramach projektu rozwojowego własnego nr N R 11 0043 10, pt.: Budowa wielosektorowych modeli ekonomiczno-ekologicznych i zastosowanie ich w modelowaniu rozwoju gałęzi przemysłu w warunkach transformacji systemu w kierunku gospodarki opartej na wiedzy”, dofinansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Presented issues, are one of the subjects on the project no. N R 11 0043 10. titled: ”Construction of multicectoral economic-ecological models and their application in modeling of industry development, under the conditions of system’s transformation in diection of knowledge based economy”, co-funded by National Center of research and Development. 46 Marcin Miczka Prace IMŻ 1 (2011) LITERATURA 1. J.E. Stiglitz: Capital markets and economic fluctuations in capitalist economies, European Economic Review, t. 36, 1992. 2. A.S. Barczak: Nowa ekonomia, ekonometria i świat wirtualny, w: Przestrzenno-czasowe modelowanie zjawisk gospodarczych, pod red. A. Zeliasia, AE Kraków, Kraków 2003. 3. CH. Humpden-Turner, A. Trompenaars: Siedem kultur kapitalizmu, Dom wydawniczy ABC, Warszawa 1998. 4. W. Milo, G. Szafrański, Z. Wośko, M. Malaczewski: Rynki inwestycyjne, a wzrost gospodarczy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2006. 5. W. Florczak: Mikro- i makroekonomiczne korzyści związane z kapitałem ludzkim, Ekonomista, nr 5, 2007. 6. J.J. Sztaudynger: Rodzinny kapitał społeczny a wzrost gospodarczy w Polsce, Ekonomista, nr 2, 2009. 7. W. Milo, G. Szafrański, Z. Wośko, M. Malaczewski: Rynki inwestycyjne, a wzrost gospodarczy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2006. 8. E. Kwiatkowski: Teoria trzech sektorów, PWN Warszawa 1980. 9. R. Barczyk: Cechy morfologiczne wahań koniunkturalnych w Polsce i w wybranych krajach Unii Europejskiej, w: Gospodarka polska w procesie światowych przemian, red. W. Jakubik, WSHP Warszawa 2006. 10. Gospodarka oparta na wiedzy, red. W. Welfe: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007. 11. M. Miczka: Strukturalne modelowanie ekonometryczne ewolucji obiektu gospodarczego, Wiadomości Statystyczne, nr 7, 2008 12. M.A. Dąbrowski: Akumulacja rezerw walutowych przez kraje na średnim poziomie rozwoju – przezorność czy merkantylizm?, w: Dostosowania makroekonomiczne i mikroekonomiczne w krajach na średnim poziomie rozwoju po kryzysach finansowych, red. A. Wojtyna, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009. 13. L. Rachel Ngai, Ch. A. Pissarides: Structural change in a multisectoral model of growth, The American Economic Review, no. 97, 2007. 14. A. Dietrich, J.J. Krüger: Long-run sectoral development. Time series evidence for the German economy, Structural Change and Economic Dynamics, no. 21, 2010. 15. R. Foellmi, J. Zweimüller: Structural change, Engel’s consumption cycles and Kaldor’s fact of economic growth, Journal of Monetary Economics, 55, s. 1317-1328, 2008. 16. J.E. Stiglitz: Endogenous growth and cycles, NBER Working Paper Series, Working Paper no. 4286, 1993. 17. J.J. Sztaudynger: Modyfikacje funkcji produkcji i wydajności pracy z zastosowaniami, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2003. 18. R. King, R. Levine: Finance, entrepreneurship, and growth: Theory and Evidence, Journal of monetary economics, 32, 1993. 19. I. Fisher: The debt-deflation theory of great depressions, Econometrica, vol. 1, 1933. 20. H.P. Minsky: A theory of systemic fragility, in Altman E.I. and Sametz A.W. (eds.), Financial Crises: Institutions and Markets in a Fragile Environment, New York: Wiley 1997. 21. C.P. Kindleberger, R. Aliber: Manias, Panics and Crashes, a history of financial crises, John Wiley & Sons, Inc. Hoboken, New Jersey, 2005. 22. J. Toporowski: Theories of Financial Disturbance. An Examination of Critical Theories of Finance from Adam Smith to the Present Day. Edward Elgar, 2005. 23. J. Żyrzyński: System finansowy a gospodarka realna: między służebnością a wyobcowaniem, Ekonomista, nr 4, 2006. 24. B. Bernanke, M. Gertler and S. Gilchrist: „The financial accelerator in a quantitative business cycle frame-work”, in J.B. Taylor and M. Woodford (eds), Handbook of Macroeconomics, vol 1C, Amsterdam, Elsevier North-Holland, pp 1341–93, 1999. 25. N. Kiyotaki, J. Moore: Credit cycles, Journal of Political Economy, vol 105, pp. 211–48, April 1997. 26. M. Antonio F.H. Cavalcanti: Credit market imperfections and the power of the financial accelerator: a theoretical and empirical investigation, Journal of Macroeconomics, no. 32, 2010. 27. W. Milo, M. Malaczewski, G. Szafrański, M. Ulrichs, Z. Wośko: Stabilność rynków kapitałowych, a wzrost gospodarczy, PWN, Warszawa 2010. 28. R. Barczyk, L. Kąsek, M. Lubiński, K. Marczewskie: Nowe oblicza cyklu koniunkturalnego, PWE, Warszawa 2006, s. 62 29. C. Woelfel: Encyclopedia of Banking and Finance, PROBUS P.C., Chicago 1994. Recenzent: prof. dr hab. Józef Paduch
