Giełda Papierów Wartościowych i jej mechanizmy

Giełda Papierów Wartościowych i jej mechanizmy
wiadomości wprowadzające
1
 tradycje rynku kapitałowego w Polsce
- pierwsza giełda w Warszawie 1817 r.
 kwiecień 1991 - powstanie GPW
(rynek kapitałowy wznawia działalność
po 50 latach)
 GPW - giełda od początku otwarta na
nowe procesy:
 zdematerializowany obrót papierami wartościowymi
 elektroniczny system obrotu
2
Giełda Warszawska - historia w obrazach (I)
Pałac Saski, 1817 r.
pierwsza siedziba
Giełdy Kupieckiej
Bank Polski
siedziba Giełdy
w latach 1828-1877
3
Giełda Warszawska - historia w obrazach (II)
Ul. Królewska 12/14
siedziba Giełdy
w latach 1877-1939
Ul. Nowy Świat 6/12
siedziba Giełdy
w latach 1991-2000
Ul. Książęca 4
siedziba Giełdy
od 2000 r.
4
Instytucje polskiego rynku kapitałowego
Inwestorzy
indywidualni
Inwestorzy
instytucjonalni
Instytucje
finansowe
i
pośrednicy
Emitenci
Inwestorzy
zagraniczni
5
Infrastruktura rynku
Zawarcie
transakcji
GPW
BondSpot
OTC
KDPW_CCP
Rozliczenie
transakcji
Rozliczenie
System Zarządzania Ryzykiem
KDPW
Rozrachunek
Rozrachunek
transakcji
Centralny Depozyt
Repozytorium transakcji
NBP
Podział funkcji między KDPW_CCP i KDPW
KDPW_CCP
KDPW
Rozliczenia
transakcji
Prowadzenie depozytu papierów
wartościowych
Zarządzanie ryzykiem
rozliczeniowym
Prowadzenie systemu ewidencji
papierów wartościowych
Administracja zabezpieczeniami
Rozrachunek transakcji
Obsługa zobowiązań emitentów
Prowadzenie baz danych
7
Rozliczenia rynków finansowych w Polsce
RYNEK KASOWY
Rynek
regulowany
- Giełda Papierów
Wartościowych
(GPW)
- BondSpot
Akcje, prawa do akcji,
prawa poboru,
obligacje, produkty
strukturyzowane,
jednostki indeksowe,
listy zastawne,
warranty, ETFy
ASO
- NewConnect
- Catalyst
- BondSpot
Akcje, prawa do
akcji, obligacje,
listy zastawne
RYNEK TERMINOWY
OTC
Rynek
regulowany
- Platforma
konfirmacj
i dla REPO
- Giełda Papierów
Obligacje
skarbowe
Kontrakty terminowe,
opcje, jednostki
indeksowe
Wartościowych
(GPW)
OTC
- OTC (MarkitWire,
SwiftAccord)
Forward na stopę
procentową (Forward
Rate Agreement),
Swap stopy
procentowej (Interest
Rate Swap) , Overnight
Index Swap
Basis Swap
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Obsługa post-transakcyjna rynku kapitałowego
Kupujący
Sprzedający
Transakcja
Wykonanie transakcji
Rynki
Transakcja
Wykonanie transakcji
Transakcje po
zestawieniu na rynku
gotowe do rozliczenia i
rozrachunku
Konta depozytowe pap.
wart. sprzedającego
Rachunki pieniężne sprzedającego
lub depozytariusza-sprzedającego
rozrachunek pieniężny w NBP
Konta depozytowe pap.
wart. kupującego
Rachunki pieniężne kupującego
lub depozytariusza –kupującego
rozrachunek pieniężny w NBP
19
20
21
INSTRUMENTY - AKCJA (2)
Akcje – instrument o charakterze udziałowym (stwierdzający udział w spółce akcyjnej, która jest
własnością akcjonariuszy), akcje są przedmiotem obrotu na rynku regulowanym (Główny Rynek
GPW) oraz w alternatywnym systemie obrotu (NewConnect).
Korzyści dla inwestorów:
Akcje imienne
Akcje na
okaziciela

(nie mogą być
przedmiotem obrotu
giełdowego)


Akcje
uprzywilejowane
•Co do dywidendy
•Co do głosów na WZA
•Co do szczególnych
uprawnień w przypadku
postępowania
likwidacyjnego spółki
Akcje zwykłe
22
Możliwość inwestowania nadwyżek finansowych na
rynku kapitałowym.
Wzrost wartości rynkowej posiadanych akcji.
Udział w zyskach spółek (dywidenda).
INSTRUMENTY - AKCJA (3)
Jako współwłaściciel spółki, każdy akcjonariusz ma wynikające z tego prawa, tzw. prawa majątkowe, które
nie mają żadnego czasowego ograniczenia, bowiem akcje emitowane są na czas nieokreślony.
Podstawowe prawa akcjonariuszy:

Prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy - oznacza prawo głosu, a więc
możliwość wpływania na najważniejsze decyzje spółki dotyczące kierunków jej rozwoju, wyboru władz,
sposobu zagospodarowania wypracowanego zysku itp.

Prawo do udziału w zyskach (dywidendy) - jest to najważniejsze prawo majątkowe akcjonariusza,
wynikające z naturalnej potrzeby osiągnięcia korzyści z zainwestowania pieniędzy w akcje
przedsiębiorstwa. Wysokość dywidendy przypadającej na każdą akcją zależy od wielkości
wypracowanego zysku i od tego, jaką jego część walne zgromadzenie akcjonariuszy przeznaczy na
dywidendę.

Prawo poboru nowych akcji - przywilej pierwszeństwa przy zakupie nowych akcji przez
dotychczasowych akcjonariuszy. Prawo to jest o tyle istotne, że w przypadku objęcia takiej emisji przez
nowy krąg akcjonariuszy nastąpiłoby tzw. rozwodnienie kapitału, czyli procentowe zmniejszenie
udziału dotychczasowych akcjonariuszy w stosunku do całkowitej sumy kapitału akcyjnego.

Prawa do akcji - mogą one być przedmiotem obrotu już w kilka dni po przydziale akcji, a jeszcze przed
ich zarejestrowaniem w sądzie.
23
24
INSTRUMENTY - OBLIGACJA (2)
Obligacje – instrument dłużny, stanowiący zobowiązanie emitenta do jego
wykupienia z odsetkami w ustalonym terminie. Obligacje są przedmiotem obrotu na
rynku Catalyst, zarówno na rynku regulowanym, jak i w alternatywnym systemie
obrotu.
•O stałym
oprocentowaniu
•O zmiennym
oprocentowaniu
•Korporacyjne
•Komunalne (Samorządowe)
•MSP
•Krótkoterminowe
•Średnioterminowe
•Długoterminowe
Podmiot
emitujący
%
Terminu
wykupu
Miejsce
emisji
25
•Krajowe
•Zagraniczne
•Euroobligacje
26
27
Instrument pochodny –
instrument, którego cena zależy od ceny instrumentu bazowego
Kontrakt terminowy - umowa między 2 stronami. Nabywca/sprzedawca zobowiązuje się do
kupna/sprzedaży
w określonym momencie w przyszłości danego instrumentu bazowego po z góry określonej
cenie.

Depozyt zabezpieczający – wpłacany przez kupującego i sprzedającego, stanowi finansową
gwarancję, że strona transakcji wywiąże się ze swoich zobowiązań. Wysokość depozytu
wyznacza izba rozliczeniowa KDPW_CCP.
Grupa kontraktów
Instrument bazowy
Kontrakty na indeksy
WIG20, mWIG40
Kontrakty na akcje
Akcje wybranych spółek
Kontrakty na kursy
walut
USD/PLN, EUR/PLN, CHF/PLN
Kontrakty na WIBOR
1,3,6 m WIBOR
Kontrakty na obligacje
Krótko, średnio i długoterminowe
obligacje SP
Źródło: GPW
28
29
Opcje - podobnie jak kontrakty terminowe - są umową pomiędzy 2 stronami. W przeciwieństwie do
kontraktów terminowych podział praw i obowiązków wynikających z tego instrumentu nie jest dla stron
transakcji identyczny.


Nabywca opcji kupna/sprzedaży (ma prawo zawrzeć transakcję) a Wystawca opcji kupna/sprzedaży
(jest zobowiązany na żądanie Nabywcy zawrzeć transakcję).
Premia opcyjna – przysługuje Wystawcy opcji za udzielenie Nabywcy praw wynikających z opcji.
Stanowi koszt po stronie Nabywcy opcji.
Dwa rodzaje opcji:
 Opcje kupna (ang. call options), stanowią dla nabywcy prawo do kupna instrumentu bazowego po z
góry określonej cenie oraz na warunkach z góry określonych.
 Opcje sprzedaży (ang. put options), stanowią dla nabywcy prawo do sprzedaży instrumentu
bazowego po z góry określonej cenie oraz na warunkach z góry określonych.
W obrocie na GPW znajdują się Opcje na indeks WIG20.
30
31
INDEKSY GIEŁDOWE
Indeks to wskaźnik określający wzrost lub spadek wartości pewnej grupy spółek,
podobnych do siebie, pod względem kapitalizacji, prowadzonej działalności, kraju
pochodzenia itp.
GPW publikuje 28 indeksów Głównego Rynku i 2 indeksy NewConnect.






WIG20 jest indeksem blue-chip, największych i najbardziej płynnych spółek notowanych na Głównym Rynku GPW,
kryteria bazowe stanowią, że liczba akcji w wolnym obrocie musi być większa od 10%, a wartość akcji w wolnym
obrocie większa od 1 mln EUR. WIG20 jest indeksem cenowym i przy jego obliczaniu nie uwzględnia się dochodów
z tytułu dywidend. Liczony od 1994 roku.
Indeks WIG to pierwszy indeks giełdowy i jest obliczany od 16 kwietnia 1991 roku. Uczestnikami indeksu WIG są
wszystkie spółki z Głównego Rynku GPW spełniające kryteria bazowe. WIG jest indeksem dochodowym i przy jego
obliczaniu uwzględnia się ceny zawartych w nim akcji oraz dochody z tytułu dywidend i praw poboru.
RESPECT INDEX - Indeks RESPECT giełda oblicza od 19 listopada 2009 r. Indeks obejmuje firmy odpowiedzialne
społecznie notowane na Głównym Rynku GPW. RESPECT jest indeksem dochodowym.
Indeksy sektorowe: WIG banki, WIG budownictwo, WIG media, WIG surowce, WIG telekomunikacja; łącznie 11
indeksów sektorowych.
Indeksy narodowe: WIG CEE, WIG Poland, WIG Ukraine; łącznie 3 indeksy narodowe.
NCIndex to pierwszy indeks dedykowany rynkowi akcji NewConnect. Obejmuje wszystkie spółki notowane na
rynku New Connect, których wartość akcji w wolnym obrocie jest większa niż 1mln zł. Jest indeksem
dochodowym.
32
Rynek finansowy - miejsce zawierania transakcji mających za przedmiot
transakcji szeroko rozumiany kapitał finansowy.
SEGMENTY (1/2):
 Rynek pieniężny - finansowanie bieżącej działalności. Lokaty
międzybankowe, bony skarbowe, bony komercyjne, certyfikaty depozytowe,
weksle.
 Rynek kapitałowy - transakcje instrumentami finansowymi o terminie
wykupu powyżej jednego roku z przeznaczeniem uzyskanych środków
na cele rozwojowe. Akcje, obligacje (skarbowe, komunalne, przedsiębiorstw),
certyfikaty inwestycyjne.
33
Rynek finansowy SEGMENTY (2/2):
 Rynek depozytowo - kredytowy - lokowanie w bankach zasobów
pieniężnych, udostępnianie kapitału w działalności kredytowej. Lokaty
bankowe, kredyty bankowe, pożyczki.
 Rynek walutowy- całokształt transakcji wymiany walut wraz z instytucjami
pomagającymi je przeprowadzać. Waluty.
 Rynek instrumentów pochodnych - rynek transakcji terminowych
bezwarunkowych oraz transakcji terminowych warunkowych. Forwards,
futures, opcje, swapy.
34
Rynek kapitałowy
Ogół transakcji kupna - sprzedaży, których przedmiotem są instrumenty
finansowe o okresie wykupu powyżej jednego roku. Środki uzyskane z
emisji tych instrumentów mogą być przeznaczone na działalność
rozwojową emitenta.
Miejsce mobilizacji wolnych funduszy w okresie średnio- i długoterminowym
na cele modernizacyjno - inwestycyjne.
Przedmiot obrotu - papiery wartościowe tj. określone dokumenty
stwierdzające istnienie pewnego prawa własności (akcje) lub
potwierdzające powstanie wierzytelności (obligacje).
35
Rynek kapitałowy aktywnie uczestniczy w finansowaniu potrzeb
inwestycyjnych
W obrocie kapitałem uczestniczą następujące podmioty:





gospodarstwa domowe
przedsiębiorstwa
instytucje finansowe
państwo
podmioty zagraniczne
36
AKCJA - udziałowy papier wartościowy
Prawa uzyskiwane poprzez zakup akcji zwykłych:






prawo własności
prawo głosu na walnym zgromadzeniu
prawo do dywidendy
prawo poboru, czyli prawo do zakupu akcji nowej emisji
prawo do udziału w masie likwidacyjnej
prawo do kontroli zarządzania spółką
37
AKCJA
prawo do głosu
 1000 akcji zwykłych: 200 akcjonariusz A, 100 akcjonariusz B, 700
akcjonariusze rozproszeni (po nie więcej niż 5 akcji)
 Na WZA: akcjonariusz A, B oraz czterech spośród pozostałych.
 Wówczas: decydujący głos ma A (posiada 20%), gdyż dysponuje
on 200 głosami spośród 320 głosów obecnych na WZA, co
stanowi 62,5% głosów.
 Wymagana jest zwykła większość głosów.
38
AKCJA
prawo do dywidendy
 Zysk zatrzymany - pozostaje w spółce, zwiększa jej kapitał i stanowi
jedno ze źródeł finansowania inwestycji
 Zysk do podziału - dywidenda na 1 akcję
AKCJA
prawo do udziału w masie likwidacyjnej
 upadłość spółki
 udział w masie likwidacyjnej zgodnie ze strukturą akcjonariuszy
AKCJA
prawo do kontroli zarządzania spółką
 możliwość nadzoru i zarządzania spółką
 wgląd w sprawozdanie finansowe spółki
 reprezentacja w radzie nadzorczej
39
AKCJA
prawo poboru






Jest prawem przysługującym akcjonariuszowi, ale z drugiej strony jest
papierem wartościowym i może być notowane na giełdzie.
W przypadku nowej emisji, dotychczasowi akcjonariusze mają prawo do
zakupu akcji nowej emisji - jeśli nie skorzystają ich udział we własności
spółki zmniejsza się.
Jest to papier wartościowy, który oznacza prawo posiadacza akcji spółki do
zakupu akcji nowej emisji po ustalonej cenie emisyjnej.
Każdej akcji starej emisji odpowiada jedno prawo poboru.
Liczba praw poboru niezbędnych do zakupu akcji nowej emisji zależy od
relacji liczby starej emisji do liczby akcji nowej emisji.
Posiadacz prawa poboru może zatem: wykonać prawo poboru i kupić akcje
nowej emisji, sprzedać prawo poboru innemu inwestorowi, zatrzymać
prawo poboru aż do dnia jego ustania i nie wykonać go.
40
AKCJA
prawo poboru - PRZYKŁADY





Na rynku jest 1 mln akcji
A posiada 30% (300 tys) akcji, B posiada 20% (200 tys)
Nowa emisja 500 tys akcji
A nie kupuje, B kupuje 200 tys akcji
Po nowej emisji: 1,5 mln akcji, w tym A 20% akcji, B 26,67% akcji
II.
 Cena 50 zł, 1 mln akcji, spółka potrzebuje 10 mln zł na inwestycje
 emituje nowe akcje po cenie 40 zł
 10 mln : 40 zł = 250 akcji nowej emisji, czyli na jedną akcję nowej emisji
przypadają 4 akcje będące na rynku
 W tej sytuacji spółka emituje 1 mln. Praw poboru. Do zakupu jednej akcji
nowej emisji potrzebne są 4 prawa poboru.
41
AKCJA
prawo poboru - PRZYKŁADY cd
 Teoretyczna wartość prawa poboru:
P = (Ps - Pe):(N+1)
Ps - cena akcji
Pe - cena emisyjna akcji nowej emisji
N liczba praw poboru niezbędnych do zakupu jednej akcji nowej emisji
w przykładzie P=(50-40):(4+1)= 2 zł
Akcjonariusz otrzymuje dodatkową wartość równą 2 zł za każde prawo
poboru.
Czyli akcjonariusz posiadający 4 akcje starej emisji może nabyć 1 akcję
nowej emisji - w sumie kosztuje go to 4 x 50 zł + 1 x 40 zł = 240 zł. Bez
prawa poboru zapłaciłby 5 x 50 zł = 250 zł.
42
Prawo do akcji
 Można nimi obracać na giełdzie w okresie zanim nastąpi
rejestracja podwyższenia kapitału
 Wynika z dłuższego czasu - od dnia zapisania się inwestora na
akcje nowej emisji do pierwszego notowania tych akcji na
giełdzie (podwyższenie kapitału akcyjnego musi zarejestrować
sąd).
 Inwestor otrzymuje tyle praw do akcji, ile zostało mu
przydzielonych.
43
Wartość akcji i różne wskaźniki










Kapitał akcyjny - stanowi część kapitału własnego spółki
Wartość nominalna - wielkość kapitału akcyjnego przypadająca na 1 akcję
Wartość emisyjna - cena akcji na rynku pierwotnym
Wartość księgowa - wartość aktywów netto spółki na akcję
Wartość rynkowa - cena akcji na rynku wtórnym
Zysk na akcję (EPS) - iloraz zysku netto spółki oraz liczby akcji
Dywidenda na akcję (DPS) - iloraz zysku do podziału i liczby akcji
Wskaźnik cena -zysk (P/E) - iloraz ceny rynkowej akcji i zysku netto na akcję.
Wskazuje jaka jest cena na giełdzie jednostki zysku netto spółki.
Stopa dywidendy - iloraz dywidendy na akcję i ceny rynkowej akcji.
Wskaźnik cena - wartość księgowa - iloraz ceny rynkowej akcji i wartości
księgowej.
44