2.4 HISTORIA Jak każdy skrawek ziemi, nadwiślańskie pogranicze mazowiecko-kujawskie ma niezmiernie ciekawą historię, którą w tym opracowaniu przedstawiono w możliwie największym skrócie. Tereny dzisiejszych Kujaw były 4500 lat p.n.e. jednym z najważniejszych ośrodków osadnictwa na ziemiach polskich. To między innymi stąd kolejne fale kolonistów kultury naddunajskiej rozprzestrzeniły się na inne regiony kraju. W ciągu następnych trzech tysiącleci obszar opracowania był ojczyzną ludów kultury łużyckiej, kultury lateńskiej, Gotów, Gepidów i Wandalów. Prawdopodobnie w V w n.e. dotarli tutaj Słowianie, przy czym granica terytoriów plemiennych Polan i Mazowszan prawdopodobnie przebiegała tak, jak dzisiejsza etnograficzna granica między Mazowszem a Kujawami. Podboje Polan sprawiły, że już w momencie pojawienia się państwa polskiego na kartach historii cały region znajdował się w jego granicach. Badania archeologiczne wskazują, że już wówczas istniały jako ważne grody i osady między innymi Kowal, Gąbin i Gostynin. Pierwszą odnotowaną w historii wojnę przeżył region w latach 1039-1047, kiedy po pogańskim powstaniu w państwie Polan mazowiecki możnowładca Miecław podjął próbę oderwania Mazowsza, zakończoną konfliktem zbrojnym i śmiercią buntownika. W latach 1076-1138 region znalazł się w politycznym centrum państwa polskiego w wyniku wydźwignięcia sąsiedniego Płocka do rangi siedziby dworów Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego, których grobowce do dziś znajdują się w płockiej katedrze. Pod koniec rozbicia dzielnicowego o wielkiej roli regionu jako widowni kluczowych wydarzeń politycznych zdecydował talent Władysława Łokietka, księcia kujawskiego, któremu jednak nie udało się przyłączyć do swojego państwa Mazowsza, co utrwaliło starą plemienną granicę przecinającą lasy pod Nowym Duninowem. Region w tych czasach był widownią zmagań z Krzyżakami, których przez pewien czas popierał książę mazowiecki Wacław, a za przejście na stronę Łokietka został przez wojska krzyżacko-czeskie zmuszony do hołdu lennego. Z kolei Łokietek utracił na rzecz Zakonu ojczyste Kujawy, w efekcie czego granica kujawsko-mazowiecka przez jedenaście lat była granicą między państwem zakonnym a lennem czeskim. W tych burzliwych czasach, w 1301 r., na książęcym zamku w Kowalu przyszedł na świat jeden z najwybitniejszych polskich władców, Kazimierz III Wielki. W 1414 r. w czasie tak zwanej wojny głodowej z Zakonem Krzyżackim region był świadkiem przeprawy dowodzonych przez Władysława Jagiełłę wojsk koronnych przez Wisłę pod Duninowem. Jagiełło pojawił się w regionie także w 1420 r., kiedy to na zamku w Kowalu przyjął delegację czeskich Husytów, lecz w wyniku perswazji biskupa Zbigniewa Oleśnickiego odmówił im wsparcia, co być może przesądziło o klęsce tego słowiańskiego ruchu reformatorskiego a tym samym i o losach Europy, która reformację zawdzięcza o sto lat późniejszym wydarzeniom w Niemczech. Za panowania syna Jagiełły, Władysława Jagiellończyka, wygasła rawska linia książąt mazowieckich i tym samym Księstwo Rawskie, obejmujące mazowiecką część regionu, mogło zostać wcielone do Korony. Nastąpiło to w 1462 r., a w dwa lata później król pojawił się w tych stronach, by osobiście odebrać przysięgę wierności od mieszkańców Gostynina i Gąbina. Od czasów walk Łokietka z Krzyżakami aż do potopu szwedzkiego w 1655 r. region praktycznie nie zaznał wojny mimo, że w tym okresie Rzeczpospolita wojowała wiele razy i na wielu frontach, w tym z Zakonem (1454-1466 i 1519-1521, Szwecją (1605, 1629), Turcją (1621), Kozakami Chmielnickiego (1648-1654) i dwunastokrotnie z potężniejącym państwem rosyjskim. Dla regionu były to przede wszystkim czasy, w którym odgrywał on dużą rolę jako część wiślanego szlaku handlowego. Echem wojen prowadzonych przez państwo polsko-litewskie była obecność na zamku w Gostyninie prawowitego cara Rosji, Wasyla Szujskiego, który, pojmany w Moskwie, tutaj zmarł jako więzień. Okres pokoju zakończył się wraz z najazdem szwedzkim (1655-1660), który niemal zupełnie zrównał z ziemią miasta regionu a ludność zdziesiątkował. Przed rozbiorami żadne z miast nie odzyskało dawnej świetności, nie tylko z powodu coraz bardziej anachronicznego systemu społecznego, dławiącego rozwój mieszczaństwa, ale także z powodu wyniszczającej wojny północnej między mocarstwami (1700-1721) oraz walk w czasie Konfederacji Barskiej (1768-1772), kiedy mocno ucierpiał m.in. szturmowany przez Rosjan zamek w Gostyninie. W ostatnich latach przed utratą niepodległości mieszkańcy regionu dali się ponieść fali nastrojów patriotycznych i reformatorskich, uczestnicząc m.in. w Czarnej Procesji (1790). Podczas powstania kościuszkowskiego (1794) pogranicze mazowieckokujawskie było terenem działań wojsk polskich pod wodzą Jana Henryka Dąbrowskiego, któremu towarzyszył Józef Wybicki. Ten sam dowódca pojawił się tu kilkanaście lat później, w 1809 r. walcząc pod Gąbinem z Austriakami w obronie Księstwa Warszawskiego. Epopeja napoleońska skończyła się dla regionu przyłączeniem do Królestwa Polskiego, którego królami tytułowali się aż do 1916 r. carowie rosyjscy, mimo, że odrębność terytorialną Królestwa zniesiono w 1867 r. Okres zaborów to z jednej strony czas powstań narodowych 1830-31 i 1863-64, w których mieszkańcy regionu brali czynny udział i które przyniosły mu represje w postaci wyroków śmierci, zesłań i konfiskat, a drugiej strony okres szybkiej industrializacji i wielkich przemian społecznych, które w latach 1905-1907 doprowadziły do rewolucyjnego wrzenia w carstwie rosyjskim, w tym także na pograniczu mazowiecko-kujawskim. W czasie pierwszej wojny światowej w regionie działały komórki Polskiej Organizacji Wojskowej a w dniu niepodległości doszło tu do krwawych starć z rozbrajanymi niemieckimi oddziałami. W międzywojniu wywodzące się z POW elity sanacyjne upodobały sobie region, a zwłaszcza okolice Łącka, gdzie często bawili wysocy dygnitarze, w tym marszałek Rydz-Śmigły. We wrześniu 1939 r. region był z jednej strony widownią zaciekłych walk o powstrzymanie Niemców nacierających od północy, zza Wisły, a z drugiej strony miejscem koncentracji wojsk polskich przed Bitwą nad Bzurą - największą polską akcją zaczepną wojny obronnej. Tutaj też, w dniach 17-18 września między Gostyninem a Iłowem, nastąpił tragiczny finał bitwy i unicestwienie armii „Poznań” oraz „Pomorze”. Okupacja i przyłączenie do tzw. Wartelandu oznaczało dla mieszkańców regionu śmierć, wysiedlenia i wywózki na przymusowe roboty, wszystko po to, by w opustoszałym „kraju nad Wartą” mogli osiedlić się Niemcy z wschodnioeuropejskiej diaspory. W 1945 r. ludność Gąbina stanowiła zaledwie 6% ludności z 1939 r. Okres powojenny to z jednej strony czas wielkiego skoku cywilizacyjnego, w tym walki z analfabetyzmem, elektryfikacji, uprzemysłowienia i budowy Zalewu Włocławskiego, a z drugiej strony wielopłaszczyznowa walka o odzyskanie pełnej suwerenności i zniesienie narzuconego siłą ustroju. Jednym z tragicznych momentów tej walki była śmierć ks. Jerzego Popiełuszki nad Zalewem Włocławskim w 1984 r. Od 1989 r. region wraz z resztą kraju uczestniczył w radykalnych, lecz pokojowych przemianach ustrojowych, dzięki którym możliwa stała się organiczna praca na rzecz dojrzałego społeczeństwa obywatelskiego. Przejawem tej pracy było powstanie w 1996 r. Stowarzyszenia Gmin Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego a następnie, w 2006 r. – Fundacji AKTYWNI RAZEM.