Teorie Gospodarki Przestrzennej

1
Teorie
Gospodarki
Przestrzennej
TEMAT: Koncepcje lokalizacji działalności gospodarczej w oparciu o trójsektorowy
podział gospodarki.
SEKTOR 1 ROLNICTWO - teoria lokalizacji działalności w oparciu o sektor 1 stworzona
została w 19wieku przez Joachima von Thunnena. Istotą koncepcji było spostrzeżenie, iż
charakter wykorzystania danej działki zależy od jej położenia w stosunku do centrum (w
stosunku do miejsca zbytu produktów wytwarzanych na danej działce). Oznacza to, iż cena
działki a w konsekwencji charakter jej użytkowania wynika z jej dochodowości. Ta z kolei
zależy od korzyści, jakie ma potencjalny właściciel lub użytkownik z tytułu atrakcyjnego
położenia względem centrum. Oddalanie się od centrum podwyższa koszty transportu.
P(cena)
2
C
centrum
km
Renta ekonomiczna, – ponieważ przestrzeń jest dobrem ograniczonym (nie ma innej
alternatywnej możliwości pozyskania tego dobra) jej cenę możemy utożsamić z rentą
ekonomiczną, jaką uzyskuje właściciel w efekcie popytu na daną działkę. Wielkość tej renty
nie zależy od indywidualnych starań właściciela związanych z intensywnością jej
wykorzystania a jest wyłącznie efektem popytu na działkę.
P2
P1
P3 RENTA
EKONOMICZNA
D3
D1
D2 Q
Spadek cen na dane działki może nastąpić w wyniku wzrostu podaży działek o podobnym
charakterze użytkowania. Koncepcję Thunnena można zastosować również dla innych
sektorów gospodarki pod warunkiem, iż odległość od rynku zbytu (koszty transportu) jest
czynnikiem limitującym dostęp do niego. Odstępstwem od prawidłowości dotyczącej
kształtowania się ceny danego terenu jest koncepcja, tzw. „tyczki dochodowej”. Wiąże ona
wielkość dochodów gospodarstw domowych z tworzeniem sieci osadniczej znajdującej się w
pewnej odległości od centrów dużych aglomeracji. Wzrastający popyt na te tereny wynika z
możliwości codziennych dojazdów z obszarów satelitarnych.
SEKTOR 3 USŁUGI Koncepcja lokalizacji działalności gospodarczej oparta o 3 sektor
stworzona została przez Christeller`a. Główna idea tej koncepcji wynika z zasięgu
przestrzennego oddziaływania danej usługi. Im wyższej rangi jest świadczona usługa tym
większy obszar jest niezbędny, aby istniejący popyt zapewniał wystarczający dochód
podmiotowi, który świadczy tę usługę. Na podstawie miejsca lokalizacji poszczególnych
usług oraz rangi można stworzyć prawdopodobną sieć punktów osadniczych z
uwzględnieniem ich hierarchii związanej z usługami. Siatkę tę Christaller określił mianem
systemu miejsc centralnych.
A1
3
C1
B2
B1
C2
A2
Ze względu na pokrywanie się zasięgu oddziaływania usług danej rangi sieć osadnicza
przyjmuje postać układu heksagonalnego. W centrum każdego sześcianu rozwija się ośrodek
świadczący usługi o najwyższej randze A. W ośrodku tym świadczone są również wszystkie
usługi niższej rangi. Na wierzchołkach figury obrazującej zasięg tej usługi powinny pojawić
się ośrodki mniejszej rangi (satelitarne w stosunku do A) świadczące usługi o randze B dla
obszarów przyległych. Najniższej rangi usługi C świadczone są przez najmniejsze ośrodki a
ich zasięg terytorialny jest również najmniejszy. Zgodnie z tą ideą w każdym państwie
powinien istnieć ośrodek centralny, który świadczy specyficzne usługi niedostępne w żadnym
innym ośrodku wynikające z hierarchii administracyjnej kraju. Rozwinięcie koncepcji
różnicowania się przestrzeni jako konsekwencji zasięgu oddziaływania poszczególnych
typów usług dokonane zostało przez Alfreda Luge`a (Luż) w postaci teorii „Systemu sieci
rynków”. Jej idea opiera się na spostrzeżeniu, iż nie tylko usługi, ale każdy produkt
charakteryzuje się swoistym dla siebie zasięgiem oddziaływania. Skala tego zasięgu zależy od
„ważności” produktu o hierarchii potrzeb.
Wolter Isand- wykorzystał spostrzeżenia dotyczące zróżnicowanego zasięgu poszczególnych
ośrodków osadniczych formułując koncepcję sieci osadniczej opartej na układzie pasmowowęzłowym. Jej idea głosi, iż poszczególne ośrodki sieci osadniczej rozwijać się będą
najbardziej intensywnie różnicując tym samym przestrzeń w miejscach położonych na
pasmach tworzonych przede wszystkim przez układ komunikacyjny sieć infrastruktury oraz
pasma naturalnych ciążeń ośrodków mniejszych ku większym. Na przecięciu tych pasm
powstały węzły stanowiące swoiste bieguny wzrostu danego obszaru a w przypadku
aglomeracji będące naturalnym obszarem ciążenia obszarów satelitarnych położonych wokół
tej aglomeracji. Zasięg oddziaływania aglomeracji mierzy się przede wszystkim izohroną
migracji wahadłowych. Podobnie jak w teorii Christalera koncepcja węzłowo-pasmowa
przewiduje istnienie hierarchii tych węzłów różniących się zasięgiem oddziaływania oraz
istnienie centralnego węzła najwyższej rangi oferującego funkcje niedostępne gdzie indziej.
SEKTOR 2 PRZEMYSŁ
Koncepcja rozwoju przestrzeni w oparciu o czynniki determinujące lokalizację produkcji
przemysłowej uznaje, iż największy wpływ na wybór miejsca lokalizacji tej działalności a w
konsekwencji dywersyfikację przestrzeni wywierają:
1. KOSZTY PRACY uznaje się, iż są one w danym okresie stałe i niezróżnicowane
wewnątrz branży. Różnice w tych kosztach wynikają z rozmieszczenia czynnika praca
4
w przestrzeni a w konsekwencji konieczności jego transportu do miejsca wytwarzania
produktu finalnego.
M2
K
M1
Jeżeli przyjmiemy założenie, że koszty pracy maleją wraz z odległości od miejsca
potencjalnego wytwarzania produktu to, iż optymalne miejsce lokalizacji działalności może
znajdować się poza obszarem wyznaczonym przez minimalne koszty transportu. Im niższa
cena czynnika praca tym bardziej miejsce optimum lokalizacji przeniesie się w kierunku
miejsca lokalizacji czynnika praca. Gotowe produkty oraz surowce do ich wytworzenia
przemieszczać się będą ramach obszaru uwzględniającego lokalizacje zasobu pracy. Słabością
tej koncepcji jest nieuwzględnienie faktu zmniejszającego się udziału kosztów płacowych w
kosztach ogółem sektora drugiego.
2. EFEKT AGLOMERACJI polega na powstawianiu dodatkowych korzyściach
lokalizacyjnych dla nowo powstałych podmiotów, które mogą korzystać:
- Z produktów wytwarzanych w aglomeracji.
- Z możliwości kooperacji z innymi podmiotami.
- Z wyników zbytów wytworzonych przez istniejące podmioty.
Każde miejsce lokalizacji działalności gospodarczej charakteryzuje określony zasięg
oddziaływania (isodopane) wyznaczony przez minimum kosztów wytworzenia produktu
finalnego. Zasięgi te mogą się pokrywać a obszar wyznaczony przez zakres pokrywania się
tych zasięgów powoduje korzyści aglomeracji dla zlokalizowanych już podmiotów oraz
nowopowstałych. Korzystać one, bowiem mogą z dobrodziejstw kooperacji oraz
wytworzonych już rynków zbytu.
P2
P1
P4
P3
Jeśli kolejny podmiot gospodarczy zlokalizowany będzie poza obszarem wpływu istniejących
lokalizacji mimo optymalizacji kryterium wyznaczenia miejsca produkcji nie będzie korzystał
z dodatkowych efektów aglomeracji skutkujących obniżeniem kosztów działalności.
3. KOSZTY TRANSPORTU w teorii tej koszty te utożsamiane są jedynie z iloczynem
wagi i odległości, na jaką trzeba przewozić produkt. Nie różnicuje się, więc tych
kosztów w zależności od charakteru przewożonych produktów i środków transportu
(tonokilometr). Uznaje się przy tym, że do wytworzenia dowolnego produktu można
użyć trojakiego rodzaju surowców:
- Tzw. surowce w całości (wagowo) wchodzące w skład produktu finalnego.
- Tzw. surowce alokalizowane charakteryzujące się występowaniem w ściśle
określonych punktach przestrzeni (surowce naturalne).
- Ubikwitety, czyli surowce powszechnie występujące w dowolnym miejscu przestrzeni
nie będące czynnikiem ograniczającym lokalizację.
Ze względu na fakt, iż poszczególne surowce różnią się, co do charakteru oraz ze względu
na udział wagowy w wadze produktu finalnego położenie miejsca wytwarzania tego produktu
5
w stosunku do położenia miejsca konsumpcji oraz miejsca występowania tych surowców
będzie zależało od minimalizacji kosztów dostarczenia czynników produkcji z
uwzględnieniem utraty ich wagi. Przykład:
M1- ubikwitet
M2 –ubikwitet
1. Jeśli do produkcji dobra finalnego użyto dwóch surowców powszechnie
występujących to optymalnym miejscem produkcji będzie miejsce konsumpcji P=K
2. Jeśli do produkcji dobra finalnego użyto dwóch surowców, które wagowo w części
„wchodzą” w wagę produktu finalnego to optymalne miejsce produkcji znajduje się na
linii między miejscem występowania tych surowców a miejscem ich konsumpcji.
M1
M2
K
Pr
3. Jeśli do produkcji dobra finalnego użyto dwóch surowców, tzw. czystych M1 M2 nie
występujących w tym samym miejscu to miejsce produkcji wyznaczą minimalne
koszty dowozu tych surowców z uwzględnieniem miejsca konsumpcji:
M210t
60km
80km
10t
20t
M1
100km K=P
Lokalizacja w M1 20*100+10*60=2600
Lokalizacja w M2
4. Jeśli mamy do czynienia z różnym charakterem surowców w sensie miejsca
występowania oraz udziału wagowego w produkcie finalnym wówczas optymalny punkt
produkcji znajduje się w środku ciężkości trójkąta wyznaczonego przez miejsce pochodzenia
surowców oraz miejsce konsumpcji produktu finalnego.
M2
P
6
M1
K
TEORIA NEOKLASYCZNA
Stwierdza, iż różnice w zakresie posiadanych przez dany region czynników rozwoju likwidują
się samoistnie w rezultacie międzyregionalnego przemieszczania się tych czynników.
Oznacza to, iż mechanizm rynkowy powoduje wyrównywanie się różnic w rozwoju
poszczególnych jednostek przestrzeni. Koncepcja ta oparta jest na założeniu, iż w przestrzeni
istnieją dwa regiony o różnym stopniu rozwoju. Region pierwszy charakteryzujący się
wysokimi płacami i jednocześnie dużym nasyceniem kapitału skutkującym niską jego
rentownością. Region drugi „ubogi” o niskim nasyceniu kapitału i nadmiarze czynnika praca
skutkującym niskimi płacami. W koncepcji tej zakłada się, że:
1. Nie ma ograniczeń dotyczących mobilności czynników produkcji.
2. Istnieje doskonała konkurencja i pełna swoboda działalności.
7
3. Nie uwzględnia się międzyregionalnych kosztów związanych z migracją czynników
produkcji.
Twórcami tej koncepcji byli: Borts i Stein. Teoria ta pozwoliła nam zidentyfikowanie
determinantów rozwoju dowolnej jednostki przestrzennej przez udowodnienie funkcjonalnej
zależności między tempem rozwoju danego obszaru a wzrostem zasobów pracy i kapitału w
regionie oraz ich przemieszczaniu między obszarami. Teorię tę rozwinął Richardson. W
modelu Richardsona przyjęto następujące założenia:
1. Istnienie dwóch różnych regionów R1 i R2.
2. R1 charakteryzuje się dużą kapitałochłonnością i wysokimi płacami w1 i niską
rentownością kapitału, którą możemy przełożyć na niską stopę procentową r1.
3. R2 charakteryzuje się niską kapitałochłonnością, niskimi płacami w2 ale wysoką
rentownością kapitału r2 .
dY/dk(stopa wzrostu z kapitału)
r2
r1
r
R2
R1
K/L
(kapitałochłonność)
w2
w1
w
dY/dL
(płace)
Założenie różnic w poziomie rentowności czynników produkcji oznacza przyjęcie założenia,
iż w gospodarce stanowią one typowy symptom nierównowagi przestrzeni.
WARIANT1
Region 1
kapitał
Region 2
0`
kapitał
0`
8
0
WARIANT2
praca
0
Region 1
kapitał
0
praca
Region 2
0` kapitał
praca
0
0`
praca
Region 1 i region 2 charakteryzują się identycznymi zasobami kapitału, lecz różnią się
zasobami pracy. W skutek większej podaży czynnika praca w regionie 2 płace są niższe a
różnica płac wywołuje migrację pracy z regionu 2 do 1. W efekcie zmniejsza się
produktywność czynnika praca w regionie 1 a jednocześnie zwiększa się w regionie 2.
Następuje relatywne potanienie (podrożenie) czynnika praca w danym regionie w związku z
rzadkością (częstością) jego występowania prowadzi to do wyrównywania się płac w obu
regionach. Międzyregionalne różnice w istniejących zasobach kapitału i pracy likwidują się
samoistnie pod warunkiem zniesienia barier dotyczących ich przepływu.
Koncepcja neoklasyczna tłumacząc przyczyny wyrównywania się różnic
międzyregionalnych w oparciu o działanie mechanizmu międzyrynkowego akcentuje
jednocześnie konieczność istnienia dodatkowych czynników umożliwiających procesy
alokacji. Obszary charakteryzujące się większą chłonnością kapitału zyskują z przepływu
czynników w postaci większego tempa wzrostu s w konsekwencji zniwelowania istniejących
różnic.
TEORIA POSTKEYSOWSKA
W odróżnieniu od koncepcji neoklasycznej teoria ta eksponuje istnienie naturalnych różnic w
rozwoju obszarów, a jako decydujący czynnik rozwoju traktuje inwestycje, które są pochodną
wielkości popytu. Z teorii Keysa zaczerpnięto myśl dotyczącą efektów, jakie wywołują
inwestycje, i ich skutków dla przestrzeni.
Inwestycje wywołują 3 efekty:
1.efekt dochodowy
2.efekt ilościowy
3.efekt komplementarny
AD.1.
9
Polega na tym, iż pojawienie się inwestycji tworzy dochody pierwotne i wtórne, a w
konsekwencji wzrost popytu. Rezultatem jest wzrost PKB w regionie. Dodatkową korzyścią
dla regionu jest wzrost dochodów podatkowych.
AD.2.
Polega na zmianie wielkości produkcji w regionie, jej struktury oraz struktury
zainwestowanego kapitału. Zmieniona struktura kapitału wymusza zmiany charakteru
działalności oraz zmiany struktury kapitału w pozostałych dziedzinach gospodarczych
regionu.
AD.3.
Rozumiane są jako pozytywny bądź negatywny rezultat działania inwestycji wiodącej na
gospodarką w regionie.
Pozytywnymi efektami są :
 pojawienie się inwestycji towarzyszących ”obsługujących” inwestycje wiodące
 wzrost zatrudnienia w sektorach towarzyszących
 rozszerzenie kooperacji
 wzrost dochodów podatkowych w regionie
Negatywnymi efektami są :
 tworzenie monokultury gospodarczej regionu
 nadmierne obciążenie środowiska
 niebezpieczeństwo pojawienia się bezrobocia w przypadku zwolnień grupowych
Oprócz prostych efektów komplementarnych O. Hirschmann wyróżnił tzw. efekty sprzężenia
zwrotnego (efekty napędzające) jakie wywołują inwestycje wiodące. Efekty napędzające
polegają na tym, że inwestycja ta stanowi podstawowy warunek pojawienia się przemysłów
towarzyszących, związanych z dalszym przetworzeniem, transportem, obsługą dóbr
wytwarzanych przez inwestycje wiodące.
Efekty sprzężenia zwrotnego polegają na tym iż dzięki inwestycji wiodącej wzrasta popyt na
dobra i usługi również w innych nie bezpośrednio kooperujących z inwestycją wiodącą.
Naturalna tendencja koncentracji kapitału jako efektu zwiększonej rentowności powoduje, iż
obszary bogate stwarzają zachętę dla kolejnych inwestycji ze względu na istniejący popyt,
możliwości kooperacji, infrastrukturę, co powoduje, iż właśnie tam lokalizowane są kolejne
inwestycje. Istniejące różnice w rozwoju zamiast zanikać potęgują się. Skala oddziaływania
inwestycji wiodącej jest zróżnicowana w zależności od poziomu rozwoju regionu. Efekt
dochodowy rozprzestrzenia się najszybciej w bezpośredniej bliskości inwestycji oraz wzdłuż
ciągów komunikacyjnych. Oznacza to, iż działa szybciej w regionach bogatych.
TEORIA BAZY EKSPORTOWEJ
Główna teza modelu bazy eksportowej głosi, iż wzrost gospodarczy regionu zależy od
poziomu rozwoju jego eksportu, tzn. od wielkości popytu zgłaszanego spoza regionu na
wybrane produkty tego regionu.
Richard S. Andrews; James S. Dussenbery; Douglas C. North – twórcy teorii bazy
eksportowej.
Model wyjaśniający teorię bazy eksportowej opiera się na istnieniu dwóch regionów :
1. dominująca struktura agrarna, gospodarczo mało rozwinięty, jednocześnie wytwarza
produkty rolne ponad własne potrzeby.
10
2. uprzemysłowiony, o wysokim poziomie rozwoju lecz niedostatecznej produkcji
rolnej.
Szansą rozwoju regionu pierwszego jest eksport produktów rolnych, co prowadzi do
wzrostu dochodu w regionie pierwszym. Napływ tanich produktów rolnych do regionu
drugiego, powoduje zmniejszenie dochodów w tym regionie. Wyższe dochody w regionie
pierwszym powodują wzrost popytu na produkty przemysłowe wytwarzane w regionie
drugim. Wzrost sprzedaży produktów przemysłowych w regionie drugim wywołuje efekt
multiplikatora, który kompensuje spadek dochodu w tym regionie z powodu obniżenia
sprzedaży towarów rolnych.
Poprzez szybką ekspansję eksportu (na początku ograniczonej ilości towarów ) do
regionów wysoko uprzemysłowionych powstaje baza dla rozwoju w regionie słabszym.
Dochody z eksportu wykorzystywane są do rozbudowy dziedzin eksportowych i im
towarzyszących, a niezbędne do tego produkty dostarczane są zarówno spoza jak i z regionu.
W wyniku tego, w sektorach eksportowych powstają nadwyżki powodujące pojawienie
się akumulacji kapitału. Skala tej akumulacji przekracza możliwości wewnętrznej absorpcji
tego kapitału przez sektor eksportowy i następuje transfer dochodów do innych sektorów
wewnątrz regionu słabego. Dzięki ”rozlewaniu” się dochodów z sektorów eksportowych na
inne dziedziny wewnątrz regionu zwiększa się ich konkurencyjność, co pozwala na
rozszerzenie bazy eksportowej poza obręb sektora eksportowego (bazowego). Warunkiem jest
jednak ”zatrzymanie dochodów w regionie” oraz nieistnienie barier w wymianie eksportowej.
Skala działania dziedzin eksportowych zależy od stopnia i sposobu zagospodarowania
nadwyżki wewnątrz danego regionu. Jeśli nie powstaną dodatkowe dziedziny proeksportowe
ten model wzrostu nie zadziała.
KONCEPCJA WZROSTU ENDOGENICZNEGO
Główna teza tej teorii głosi, iż rozwój społeczny i gospodarczy regionu zależy od rozmiarów i
wykorzystania istniejącego wewnątrz regionu potencjału. Likwidacja niedorozwoju danego
obszaru następuje w wyniku aktywizacji endogenicznych (wewnątrzregionalnych) czynników
rozwoju. Bardzo często warunkiem aktywizacji tych czynników w regionie jest pojawienie się
dodatkowego kapitału z zewnątrz, który w fazie początkowej spowoduje uruchomienie
wewnętrznych czynników wzrostu.
SPOSOBY AKTYWIZACJI POTENCJAŁU WEWNĄTRZ REGIONALNEGO
11
1. pokonywanie tzw. wąskich gardeł, czyli istniejących barier wzrostu. Dotyczy to np.
infrastruktury (tech. I finan.), czynników wzrostu, które imitują aktywizację
pozostałych czynników wzrostu uniemożliwiając rozwój całego regionu.
2. wykorzystanie specyficznych możliwości regionu. W oparciu o teorię kosztów
komparatywnych proponuje się specjalizację regionów opartą o relatywnie najtańsze
formy aktywizacji czynników rozwoju. Zadaniem władz jest wspieranie mocnych
stron istniejącego regionu.
3. inicjowanie tzw. cykli wewnątrzregionalnych. Celem tego, jest rozszerzenie lokalnych
powiązań kooperacyjnych, oraz zwiększenie produkcji i konsumpcji w regionie.
Koncepcje rozwoju endogenicznego traktowane są jako alternatywa koncepcji rozwoju
”odgórnego” opartej na założeniach teorii postkeysowskiej. Koncepcje te proponowano
regionom i krajom słabo rozwiniętym, jako alternatywę dla środków pomocowych.
KONCEPCJA TZW. ”DŁUGIEJ ” FALI
Główną tezą jest to, iż tzw. innowacje bazowe wywołują rozwój obszaru na którym się
pojawiają, a rozwój ten ma charakter cykliczny. Praktyka gospodarcza pokazuje, iż dany
region profituje z tytułu lokalizacji na jego obszarze dziedzin gospodarczych, które są w fazie
rozkwitu, a tym samym stają się nośnikami rozwoju branż towarzyszących.
Pierwsza fala spowodowana: wynalezieniem maszyny parowej
Druga fala spowodowana: rozwojem hutnictwa, żelaza...
12
Trzecia fala spowodowana: asymilacją nowej innowacji, przemysł samochodowy, produkcja
energii...
Czwarta fala spowodowana: elektroniką, petrochemią
Piąta fala spowodowana: mikroelektroniką
Zastosowanie poszczególnych innowacji związane jest z różnymi dziedzinami przemysłu. Te
z kolei rozmieszczone są w określonych punktach przestrzeni, które wynikają z ‘naturalnych’
przesłanek dla lokalizacji danej branży. W konsekwencji następuje dynamiczny rozwój
poszczególnych obszarów w zależności od stadium rozwoju innowacji bazowej. W miarę
‘starzenia’ się innowacji następuję również schyłek rozwoju regionu, który związany był z
dziedziną gospodarczą wykorzystującą daną innowację bazową. Warunkiem dalszego
rozwoju regionu jest pojawienie się nowych dziedzin gospodarczych związanych z nowymi
innowacjami.
W dojrzałości spada przychód, produkty starzeją się, jest coraz niższa marża. Faza opadania
(starości) – przychody maleją całkowicie. Najbardziej profitują regiony znajdujące się w fazie
wzrostu. Państwa starają się utrzymać albo w fazie 2 albo w 3.
FAZA 1-charakteryzuje się największym zaangażowaniem wysoko wykwalifikowanych
pracowników, wydatkami na badania, rozwój, promocję, marketing. Koszty związane z
wdrożeniem,( mimo monopolistycznej pozycji) firm, przewyższają dochody.
FAZA 2-następuje dynamiczne wprowadzenie produktu na rynek, rozszerza się rynek zbytu a
w konsekwencji zwiększają się zyski producentów. Innowacje dotyczą ewentualnie procesu
wytwarzania.
FAZA 3-następuje dojście do pewnych zdolności produkcyjnych oraz rozprzestrzenienia
innowacji w rozumieniu masowej produkcji. Pojawiająca się konkurencja powoduje spadek
zysków.
FAZA 4 (opadania, schyłkowa ) –zmniejszający się rynek w wyniku ‘starzenia’ się produktu,
powoduje spadek przychodów, co przy ograniczonej mobilności redukcji kosztów oznacza
stratę, w konsekwencji schyłku branży następuje schyłek regionu z nią związanego.
WNIOSKI
1. w toku rozwoju produktu oraz branż zmieniają się preferencje lokalizacyjne
2. konsekwencją danej fazy cyklu życia produktu i branży są zmieniające się warunki
wytwarzania, co powoduje przesunięcie produkcji z centrów do obszarów
peryferyjnych. Tendencja ta jest wynikiem opanowania technologii i zmniejszającego
się udziału nakładów na (human capital ) wysoko wykwalifikowaną pracę.
3. wraz ze schyłkiem produkcji i branży następuje schyłek rozwoju obszaru, z którym
ona była związana.
4. szansą rozwoju regionu jest stopniowa rezygnacja z danej branży i rozwój tych, które
są w fazie rozkwitu.
POLARYZACJA SEKTORALNA
Główna myśl tej teorii głosi, iż rozwojowi gospodarczemu towarzyszą zjawiska
nierównowagi przestrzeni. Schumpeter, Perroux zaadaptowali tę koncepcję w przestrzeni.
Schumpeter udowodnił, iż rozwój gospodarczy jest cyklem następujących po sobie
nierównowag wywołanych ‘pierwotnym impulsem ‘. Perroux zaadaptował tą teorię dla
przestrzeni udowadniając, iż rolę tzw. jednostek napędzających ‘unite motnice’ mogą pełnić
poszczególne przedsiębiorstwa lub powiązane ze sobą grupy podmiotów gospodarczych.
13
Szczególną rolę przypisuje się sektorowi II ze względu na oddziaływanie tych podmiotów na
pozostałe sektory. Sektor II posiada właściwości dzięki którym innowacje rozchodzą się
najszybciej, a podmioty sektora II stają się tym samym nośnikami innowacji dla innych
podmiotów.
Właściwości: wielkość podmiotu, relatywnie najwyższa stopa wzrostu i rentowności,
najwyższy stopień powiązania z innymi branżami gospodarki, dominująca podmiotowość
sektora II nad pozostałymi.
Ze względu na te cechy polaryzacja sektoralna zachodzi w przestrzeni wokół dominujących
podmiotów sektora II. Skala zróżnicowania przestrzeni zależy od siły podmiotu wiodącego
oraz jego powiązań.
POLARYZACJA REGIONALNA
Prekursor G. Myrdal.
Główna tez głosi, iż rozwój gospodarczy, w tym regionalny odbywa się poprzez cyrkulacyjne
kumulowanie się bodźców wzrostu powoduje rozwój jednych i niedorozwój innych obszarów.
Proces wzrostu obszaru to ciąg następujących po sobie sprzężeń zwrotnych powodujących, iż
pierwotne czynniki wzrostu występujące w regionie aktywizują się coraz silniej, a tam gdzie
ich nie ma następuje spadek (brak) rozwoju. W procesie tworzenia się regionalnego bieguna
14
wzrostu występują reakcje łańcuchowe wzajemnych zależności podmiotu wiodącego i
towarzyszących mu podmiotów. Oznacza to zarówno wzrost dochodów tego podmiotu , jemu
towarzyszącym, wzrost zatrudnienia w regionie, dochodów, popytu oraz dochodów władz
samorządowych na których terenie zlokalizowane są te podmioty. Zjawisko cyrkulacji
przyczyn działa też w drugą stronę . Spadek dochodów podmiotu wiodącego oznacza
pogorszenie sytuacji podmiotów z nim współpracujących.
Konsekwencje: niższe przychody, spadek zatrudnienia, spadek dochodów, spadek zamówień,
spadek dochodów fiskalnych regionu. Próba utrzymania dochodów przez region poprzez
wzrost obciążeń fiskalnych zniechęca potencjalnych inwestorów, co oznacza spadek miejsc
pracy i odpływ siły roboczej z regionu. Migracja ta ma charakter selektywny co powoduje, iż
region opuszczają ludzie najbardziej aktywni, młodzi, wykwalifikowani. Rezygnują również
kooperanci podmiotu wiodącego ze względu na zwykłą skalę zamówień. Wraz ze spadkiem
aktywności gospodarczej poszczególnych podmiotów region przeżywa regres. W trakcie tego
procesu obserwuje się występowanie dwojakiego efektu: efektu wysysania i
rozprzestrzeniania.
Efekt wysysania to wszystkie negatywne skutki jakie towarzyszą ekonomicznej ekspansji
centrów na peryferiach : absorpcja czynników produkcji, transfer kapitałów, koncentracja
nakładów na infrastrukturę (w centrach), migracja pracowników z peryferii do centrum.
Efektem rozprzestrzeniania są to możliwe pozytywne efekty wynikające z dominującej roli
centrum powstałego wokół konkretnego podmiotu na peryferiach otaczających to centrum:
centra stanowią źródła dochodów dla osób zatrudnionych spoza centrum, centra są nośnikami
innowacji gosp. wymuszając na peryferii rozwój i dostosowanie do wymogów centrum. Tym
samym przejmują część dochodów wytwarzanych w centrum.
WNIOSKI:
1. w wolnej grze sił rynkowych właściwa jest tendencja do istnienia i nasilania się
różnic międzyregionalnych.
2. jest ona tym silniejsza im mnie rozwinięty jest kraj.
15
x60
16