EUROPEJSKI KODEKS WALKI Z RAKIEM cz. 1 Wg. Europejskiego

Katarzyna Milcarek Mróz
Europejski kodeks walki z rakiem powstał z inicjatywy Unii
Europejskiej, która już w latach 80.uznała zmagania z rakiem w
społeczeństwie Europejczyków za jeden z najważniejszych
celów. Publikacji tej przyświeca idea zwrócenia uwagi
społeczeństwa oraz uwrażliwienia go na zagrożenia
nowotworami złośliwymi, jakie występują w państwach UE, a
co za tym idzie również w Polsce. Popularyzację przesłań
Kodeksu wspiera Narodowy Program Zwalczania Chorób
Nowotworowych, który jest plonem postulatu polskich
onkologów oraz organizacji zrzeszających osoby chore na
raka. Realizacji oraz sfinansowania Programu podjął się polski
parlament (ustawę sejmową uchwalono 1 lipca 2005 r.).
Zarówno Europejski kodeks walki z rakiem, jak i Narodowy
Program, mają przyczynić się do zminimalizowania skutków
zapadalności
na
raka
oraz
zaktywizować
polskie
społeczeństwo do działania.
Rak przedwcześnie przerywa życie
co 4-go Europejczyka.
Nowotwory są główną przyczyną
przedwczesnych zgonów Polaków.
Długość życia w Polsce jest
krótsza niż w UE
- mężczyzn o 5 lat
- kobiet o 2 lata
Dlaczego chorujemy na nowotwory?
Powstanie nowotworu jest wypadkową predyspozycji genetycznej
oraz stopnia narażenia na karcynogeny egzogenne i endogenne.
Rodzaje poznanych karcynogenów
Znanych jest wiele czynników pozaustrojowych, które uszkadzają
materiał genetyczny komórek, indukują mutacje i inicjują proces
nowotworowy.
Rozwój
nowotworów
jest
procesem
wieloetapowym, przy czym induktory poszczególnych faz rozwoju
nowotworu mogą być różnorodne, a wśród nich:
Czynniki fizyczne (Promieniowanie jonizujące α, β, γ,
promieniowanie Rtg, promieniowanie ultrafioletowe (UVR) np.
solaria, promieniowanie o małej przenikliwości przez żywe tkanki
(ultrafioletowe) –indukuje nowotwory skóry oraz czerniaka skóry.
Czynniki biologiczne (wirusy onkogenne np. wirus mononukleozy
zakaźnej, wirus opryszczki HSV –typ 2 oraz niektóre typy ludzkiego
wirusa brodawczaka (HPV) w etiopatogenezie raka szyjki macicy).
Czynniki chemiczne arsen i jego niektóre związki
organiczne, azbest, benzen, benzydyna i jej sole,
niektóre sześciowartościowe związki chromu, sadze,
chlorek winylu, związki N-nitrozowe (endogenne i
egzogenne) znajdują się one w dymie tytoniowym,
mogą być w środkach konserwujących żywność,
powstają podczas wędzenia i opiekania mięs, mogą być
w wodzie pitnej. Powstają one również w przewodzie
pokarmowym z udziałem bakterii jelitowych w procesie
trawienia produktów białkowych.
Działanie czynników karcynogennych jest zwykle
długotrwałe (okres latencji), jednak indywidualna
odporność oraz czynniki dziedziczne mają wpływ na
proces powstawania nowotworów.
Czynniki ryzyka
zachorowania na
nowotwory złośliwe
TYTOŃ
DIETA
SEX
ZAWÓD
ALKOHOL
ŚRODOWISKO
25-40%
10-70%
1-13%
2-8%
2-4%
1-5%
Kierunki działań profilaktycznych:
Pierwszorzędowa (pierwotna) =eliminacja czynników ryzyka oraz
promocja zdrowia (zdrowy styl życia) Dzięki profilaktyce pierwotnej
można uniknąć 30 -50% wszystkich nowotworów !
Drugorzędowa (wtórna)= badania przesiewowe i wczesne wykrywanie.
W badaniach (Eurocare4) populacyjnych przeżyć chorych na
nowotwory złośliwe Polska jest jednym z krajów o najniższych
przeżyciach z 23 krajów Europy.
Trzeciorzędowa =chemoprewencja, prawidłowe leczenie.
Europejski kodeks walki z rakiem
1.Nie pal; jeśli już palisz, przestań. Jeśli nie potrafisz przestać, nie
pal przy niepalących.
2.Wystrzegaj się otyłości.
3.Bądź codziennie aktywny ruchowo, uprawiaj ćwiczenia
fizyczne.
4.Spożywaj więcej różnych warzyw i owoców -jedz co najmniej
pięć
porcji
dziennie.
Ogranicz
spożycie
pokarmów
zawierających tłuszcze pochodzenia zwierzęcego.
5.Jeśli pijesz alkohol -piwo, wino lub napoje wysokoprocentowe
-ogranicz jego spożycie.
6.Unikaj nadmiernego wystawiania na promienie słoneczne.
Chroń przede wszystkim dzieci i młodzież. Ma to kluczowe
znaczenie dla ich zdrowia. Jeśli masz skłonność do oparzeń
słonecznych, zawsze chroń skórę przed nadmiernym
wystawianiem na promienie słoneczne.
7.Przestrzegaj ściśle przepisów dotyczących ochrony przed
narażeniem na znane substancje rakotwórcze, w tym
promieniowanie jonizujące.
Europejski kodeks walki z rakiem
8. Zwróć się do lekarza, jeśli zauważysz: obrzmienie; ranę, która
się nie goi (również w jamie ustnej); znamię, którego kształt,
rozmiar lub kolor się zmienia; nietypowe krwawienie;
utrzymywanie się niektórych objawów, np. kaszlu, chrypki,
kwasowości żołądka; trudności z przełykaniem; trudne do
wyjaśnienia zmiany, np. spadek masy ciała; zmiany w
oddawaniu moczu lub w funkcjonowaniu jelit.
9. Kobiety po 25. roku życia powinny uczestniczyć w badaniach
przesiewowych na obecność raka szyjki macicy, z możliwością
okresowego poddawania się badaniu cytologicznemu.
10. Kobiety po 50. roku życia powinny uczestniczyć w badaniach
przesiewowych na obecność raka piersi, z możliwością
okresowego poddawania się mammografii.
11. Kobiety i mężczyźni po 50. roku życia powinni uczestniczyć w
badaniach przesiewowych na obecność raka jelita grubego.

„ Ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy
lek, ale wszystkie leki razem wzięte nie
zastąpią ruchu”
dr Wojciech Oczko
AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA
 Jest nieodłącznym atrybutem
życia człowieka
 Wynika z wrodzonych potrzeb
organizmu i nabytych
umiejętności
 Jest niezbędnym elementem
zdrowego stylu życia
 Poprawia stan naszego zdrowia
i samopoczucie
KORZYŚCI AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ
 redukuje poziom cholesterolu i stabilizuje gospodarkę lipidową,
co prowadzi do zmniejszenia ryzyka rozwoju miażdżycy,
 zmniejsza częstość występowania cukrzycy typu 2,
 zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre rodzaje
nowotworów,
 wpływa na ustąpienie symptomów depresji i lęku, poprawia
sprawność psychiczną i samopoczucie na skutek wzrostu
stężenia endorfin we krwi,
 stanowi przeciwwagę dla obciążenia organizmu pracą
umysłową,
 zwiększa odporność na stres i zmęczenie,
 zapobiega patologiom społecznym, głównie wśród młodzieży,
Pogorszeniu wydolności
organizmu
 Wadom postawy ciała
 Nadwadze i otyłości

AKTYWNOŚĆ RUCHOWA
Dorośli – umiarkowany lub o dużej intensywności
wysiłek fizyczny ok. 30 minut codziennie.
Dzieci i młodzież -umiarkowany lub o dużej
intensywności wysiłek fizyczny ok. 60 minut
codziennie.
Regularnie podejmowany
zmniejsza ryzyko raka.
wysiłek
fizyczny
Aby aktywność fizyczna
przynosiła
odpowiednie korzyści
powinna być
SYSTEMATYCZNA
ZDROWE ODŻYWIANIE
Diaita(gr.) –"styl życia „
Dieta –to sposób żywienia dostarczający organizmowi
wszystkich niezbędnych składników odżywczych tj. białka,
tłuszczy, węglowodanów, witamin, składników mineralnych
oraz
wody,
w
proporcjach
pokrywających
zapotrzebowanie organizmu i umożliwiających mu
prawidłowe funkcjonowanie.
„Niech pożywienie będzie twoim lekarstwem a lekarstwo
pożywieniem”
Hipokrates
WYBRANE SKŁADNIKI DIETY – ROLA W
PRAKTYCE NOWOTWOROWEJ
Przyjmuje się że dieta bierze udział w rozwoju 1/3
wszystkich przypadków chorób nowotworowych.
Oszacowano odsetek zgonów z powodu
nowotworów związanych z nawykami żywieniowymi na
poziomie 30%.
Wraz z rozwojem metod oceny żywności i badania
nawyków żywieniowych powstała nowa dziedzina –
epidemiologia żywienia.
WYBRANE SKŁADNIKI DIETY – ROLA
W PRAKTYCE NOWOTWOROWEJ
Jedną trzecią wszystkich przypadków raka wywołuje
nieprawidłowa dieta, a ponad 40% zachorowań można by
uniknąć, zmieniając styl życia oraz wzbogacając naszą
codzienną dietę w substancje antynowotworowe. Substancje
te znajdziemy, miedzy innymi, w świeżych warzywach,
owocach i ziołach, w produktach pełnoziarnistych,
chudych probiotycznych wyrobach mlecznych, t.j. jogurty,
kefiry itp. Również sprzymierzeńcami naszymi są: ziarna
słonecznika, pestki dyni, migdały, orzechy, żurawina, gorzka
czekolada, zielona herbata, a także imbir, kurkuma i inne.
WARZYWA I OWOCE
Wyniki szeregu badań epidemiologicznych
wskazują, że spożywanie dużych ilości
warzyw i owoców zmniejsza ryzyko
zachorowań na różne nowotwory,
szczególnie przełyku, żołądka, okrężnicy, odbytnicy i trzustki.
Wysokie i częste spożywanie warzyw (zwłaszcza ciemnozielone
warzywa) jest czynnikiem ochronnym i powoduje redukcję
ryzyka
o 20-50% .
Owoce i warzywa należy spożywać przy każdym posiłku
i konsekwentnie zastępować nimi przekąski między posiłkami
–zgodnie z zaleceniami WHO i agencji rządu USA: „warzywa
i owoce spożywaj 5 razy dziennie”.
Biologicznie aktywne składniki znajdujące się w owocach
i warzywach mogą przeciwdziałać czynnikom genotoksycznym
oraz wpływać na wszystkie etapy procesu karcynogenezy:
inicjację, promocję i progresję.
MIĘSO
Produkty te są dobrym źródłem białka
wysokiej jakości oraz wielu cennych
mikroskładników.
Jednak po spożyciu czerwonego mięsa
wzrasta
w
organizmie
zawartość
związków azotowych, prawdopodobnie
ze względu na wysoką zawartość w tych
produktach hemu i żelaza.
Wiele przetworzonych produktów mięsnych, zawiera azotany, azotyny i
inne substancje utrwalające dodawane podczas ich wyrobu. Przy
spożyciu w nadmiernych ilościach, azotany i azotyny zawarte w
pożywieniu są prawdopodobnie związkami rakotwórczymi dla ludzi,
ponieważ w organizmie są przetwarzane na karcynogenne Nnitrozwiązki
Istnieją przekonujące dowody, że stałe wysokie spożycie czerwonego
mięsa i wyrobów mięsnych zwiększa ryzyko raka jelita grubego.
RYBY
Ryby są bogatym źródłem wysokiej jakości białka, składników
mineralnych i witamin. Ponadto ryby obfitują w kwasy tłuszczowe
nienasycone typu omega-3, których znaczenie dla zdrowia jest
szeroko doceniane. Jednak ostatnio zainteresowanie wzbudził
raport, w którym omówiono ryzyko związane z obecnością w
produktach spożywczych zanieczyszczeń, takich jak ołów i
dioksyny, o których wiadomo, że ulegają kumulacji w mięsie ryb.
Bezpieczne:
śledź, sardynka, łosoś norweski, dorsz,
pstrąg, sola, miętus, flądra , mintaj.
Niebezpieczne:
Rekin, tuńczyk, halibut atlantycki,
szprot bałtycki, merlin.
Produkty mleczne
Wapń i probiotyki
Wapń jest uważany za czynnik chroniący przed
chorobami nowotworowymi, ponieważ reguluje on wzrost
komórki, komórkowe procesy naprawcze oraz może
wiązać w jelitach sole kwasów żółciowych i tłuszcze, co
zapobiega uszkodzeniom śluzówki jelit.
Probiotyki modulują równowagę bakteryjnej flory jelitowej
i mają korzystne działanie zdrowotne, gdyż zaburzenia
równowagi flory bakteryjnej w jelitach przyczyniają się do
większej predyspozycji do powstania raka jelita grubego.
Probiotyki mogą być dodawane do takich produktów
spożywczych jak jogurty, kefiry i inne fermentowane
produkty mleczne
ZASADY ŻYWIENIA
Spożywaj mniejsze porcje produktów wysokokalorycznych.
Pamiętaj, że „niskotłuszczowy” i „beztłuszczowy” nie znaczy
„niskokaloryczny”, i że niskotłuszczowe ciasta, słodycze i
podobne produkty często zawierają dużo kalorii.
Zamiast wysokokalorycznych produktów żywnościowych i
napojów, takich jak frytki, cheesburgery, pizza, lody, pączki
i inne słodycze oraz zwykłe napoje gazowane spożywaj
warzywa, owoce i inne produkty niskokaloryczne.
Jedząc posiłki poza domem, wybieraj potrawy ubogie w
kalorie, tłuszcz i cukier oraz unikaj dużych porcji.
Spożywaj codziennie różne warzywa i owoce.
Ogranicz spożycie frytek, chipsów i innych smażonych
produktów roślinnych.
Pijąc soki warzywne i owocowe, wybieraj 100% soki.
Przedkładaj produkty pełnoziarniste nad przetworzone
(rafinowane) ziarna i cukry.
Spożywaj pełnoziarnisty
zbożowe.
ryż,
chleb,
makaron
i
płatki
Ogranicz
spożycie
oczyszczonych
węglowodanów
zawartych w słodyczach, słodzonych płatkach zbożowych i
innych słodkich produktach.
Ogranicz spożycie przetworzonego i czerwonego mięsa.
Zamiast wołowiny, wieprzowiny i baraniny
wybieraj ryby, drób i nasiona strączkowe.
Kiedy jesz mięso, wybieraj chude kawałki i spożywaj
mniejsze porcje.
Przyrządzaj mięso pieczone, opiekane na ruszcie lub
gotowane, a nie smażone na patelni lub blasze.
Wczesne wykrywanie
Do ważnych czynników zmniejszających umieralność z powodu
nowotworów złośliwych należy ich wczesne wykrywanie, niezależnie od
tego, czy jest ono skutkiem indywidualnych działań chorego, czy
uczestnictwa w programach ochrony zdrowia. Istotna jest świadomość
różnorodnych, łatwo rozpoznawalnych objawów podmiotowych i
przedmiotowych, które mogą wskazywać na chorobę nowotworową.
Nie ulega wątpliwości, że szanse przeżycia są większe w przypadku
nowotworów niezaawansowanych niż zaawansowanych. A zatem im
wcześniej nowotwór zostanie rozpoznany i im wcześniej rozpocznie się
leczenie.
W przypadku wielu nowotworów szansa na wyleczenie znacznie wzrasta,
jeśli choroba zostanie rozpoznana we wczesnym stadium. Niestety w
większości przypadków pierwsze objawy nowotworów złośliwych
pojawiają się dopiero wówczas, gdy choroba jest już zaawansowana.
Dlatego tak ważne są populacyjne badania przesiewowe, mające na
celu wykrycie choroby we wczesnej, zwykle bezobjawowej fazie rozwoju.
Ich systematyczne przeprowadzanie mogłoby mogło by radykalnie
ograniczyć umieralność na niektóre z nowotworów.
Wczesne objawy choroby
nowotworowej
Idź do lekarza, jeśli zauważysz czy wyczujesz guzek, niegojącą się
ranę (także w obrębie jamy ustnej), znamię skórne, które zmienia
kształt, wielkość lub kolor, nową i powiększającą się zmianę na
skórze, krwawienie (inne niż regularne krwawienie miesięczne);
Idź do lekarza, jeśli masz przewlekłe objawy, takie jak kaszel ,
uporczywą chrypkę, zaburzenia rytmu wypróżnienia i trudności z
oddawaniem moczu, niewyjaśnioną utratę masy ciała.
BADANIA PROFILAKTYCZNE
Kobiety po 25. roku życia powinny uczestniczyć w badaniach
przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy.
Kobiety po 50. roku życia powinny uczestniczyć w badaniach
przesiewowych w kierunku raka piersi.
Kobiety i mężczyźni po 50. roku życia powinni uczestniczyć w
badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego.
Następujące programy badań przesiewowych powinny być
ogólnie dostępne:
1. Badanie mammograficzne w kierunku raka piersi u kobiet,
które ukończyły 50. rok życia, wykonywane co 3 lata (w Polsce
planuje się wykonywanie przesiewowej mammografii co 2
lata).
2. Badanie na obecność krwi utajonej w kale w kierunku raka
jelita grubego, wykonywane co 2 lata uosób po 50. roku życia.
3. Badanie wkierunku raka szyjki macicy na podstawie oceny
wymazu zszyjki macicy uko-biet po 25. roku życia, wykonywane
co 3-5 lat.
RAK SZYJKI MACICY
najczęściej chorują kobiety, które przez wiele lat nie poddawały się
badaniom cytologicznym. Tymczasem, gdyby każdej kobiecie choć raz
w życiu wykonano takie badanie, ryzyko śmierci z powodu raka szyjki
macicy obniżyłoby się o 40% ! Co więcej - udowodniono, że ryzyko tego
nowotworu u kobiet 50-letnich, które regularnie wykonywały badania
cytologiczne, jest bardzo niskie.
-Każda kobieta powinna mieć świadomość, że badanie cytologiczne
może jej uratować życie! dr Guzikowski. Proces nowotworowy
postępuje powoli, dlatego regularne badania cytologiczne dają szansę
na wykrycie raka we wczesnym stadium rozwoju, kiedy jeszcze można
całkowicie go wyleczyć.
RAK PIERSI
najczęstszy nowotwór rozpoznawany u kobiet (ok.15 tys. nowych
zachorowań rocznie i ok. 5 tys. zgonów rocznie w Polsce). Tymczasem
wczesne wykrycie choroby to duża szansa wyzdrowienia. I tutaj
niezwykle pomocne są badania przesiewowe u kobiet powyżej 50. roku
życia. Statystyki dowodzą, że wśród kobiet poddawanych
mammograficznym badaniom przesiewowym spadek umieralności
wynosi ponad 30 proc. Ważna aby kobiet miały świadomość
zagrożenia rakiem i regularnie kontrolowały własne piersi i poddawały
się okresowej kontroli mammograficznej w celu ewentualnego,
wczesnego wykrywania choroby nowotworowej,
CHEMOPREWENCJA
Stosowanie naturalnych lub farmakologicznych substancji w
celu zahamowania odwrócenia lub opóźnienia procesu
kancerogenezy.
Do czynników chemoprewencyjnych należy dziś szereg rożnych
związków. Część z nich należy do grupy uznanych i
stosowanych leków, jak np. tamoxifen, część stanowi jedynie
zalecenia dietetyczne, np. spożywanie zielonej herbaty. Związki
te hamują proces nowotworzenia na rożnych etapach za
pośrednictwem rożnych mechanizmów.
Do czynników chemoprewencyjnych należą:
β-karoten
Witaminy A, C i E
Selen
Błonnik
Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NSLPZ) m.in.kwas
acetylosalicylowy.
BŁONNIK POKARMOWY
Istnieją silne dowody na istnienie ochronnego działania błonnika w
stosunku do raka jelita grubego.
Najlepsze źródła błonnika pokarmowego w grupie warzyw i owoców to:
-bób, owoce jagodowe, zielony groszek, jabłka, buraki, agrest, rzepa,
porzeczki, warzywa kapustne , owoce cytrusowe.
Najlepsze źródła błonnika pokarmowego w grupie produktów zbożowych
to:
-mąki i pieczywo razowe,
-kasze gruboziarniste,
-otręby.
Bardzo dobrym źródłem błonnika są suche
nasiona strączkowe.
Głównym źródłem błonnika w naszej diecie są więc przetwory zbożowe,
które dostarczają około 65% ogólnie spożywanej ilości tego składnika,
następne w kolejności są warzywa łącznie ze strączkowymi ( około 20%) a
także owoce (ok. 13%).
ZASADY W PROFILAKTYCE
NOWOTWOROWEJ
Podsumowując, dieta z niewielkim udziałem mięsa i
tłuszczów zwierzęcych, ograniczająca spożycie soli,
cukru, bogata w produkty zbożowe, warzywa i
owoce (dokładnie umyte), olej i oliwę z oliwek, może
uchronić cię przed nowotworem. Wraz ze zmianą
stylu życia, a przede wszystkich ze zwiększeniem
czasu poświęconego na aktywność fizyczną
oraz rzuceniem palenia, oraz poprzez regularne
badania profilaktyczne zwiększysz swoje szanse na
długie i zdrowie życie.
Opracowane wg:
Europejskiego kodeksu walki z rakiem (2003)
polskie wydanie pod redakcją prof. dr. hab. n. med. Witolda
Zatońskiego
Dziękuję za uwagę