Email Template - Magisterskie24.pl

OKRES KOŃCOWY FILOZOFII STAROŻYTNEJ I – VI w ne
Przewrót w umysłach: oderwanie od spraw doczesnych i zwrot ku wiecznym (różnorodne
przyczyny natury psychicznej i społ., zarówno wyczerpanie się dotychczasowej kultury
Greków jak i dopływ od Wsch. innej religijnej kultury. W okresie hellenistycznym
zasadnicze pytanie: jak żyć? Obecnie jak się od życia wyzwolić i połączyć z bóstwem?
6 def. filozofii:
1. poznanie bytu jako takiego (arystotelesowska)
2. poznanie rzeczy boskich i ludzkich (stoicka)
3. nauka nad nauką
4. ..............
i dwie nowe:
5. rozmyślanie nad śmiercią
6. upodabnianie się do Boga
Przedmiotem godnym poznania (źródłem poznania ) był jedynie Bóg. Ośrodkiem
filozofii nie były już Ateny lecz Aleksandria łącząca kulturę Greków i Żydów. Filozofia
była synkretyczna tzn. pracowała nad zespoleniem narodowo i rasowo odrębnych
systemów myśli w jednej nadnarodowej i nadrasowej koncepcji (2 postaci: na podłożu
wsch.-żydowkim – Filon, na podłożu greckim – Plotyn)
36. Co to jest schemat gradualistyczny, przez kogo został wprowadzony i co miał
wyjaśniać?
Schemat myślowy wprowadzony przez filozofów końcowego okresu filozofii starożytnej
w ok. I w n.e. głownie przez Filona, traktujący różne rodzaje bytu jako ogniwa jednego
szeregu, stanowiącego szczeble jednej drabiny schodzącej od szczytu do nizin (pomiędzy
Bogiem a światem są stopnie pośrednie, które łączą dobrego Boga ze złą naturą) co jest
potwierdzeniem na to , że byt stanowi pewną jedność. Stanowisko to wraz z nowym
spirytualistycznym monizmem (wywodzącym byt mniej doskonały z bardziej
doskonałego) wyjaśniało jak wywieść z siebie 3 dualistyczne podobieństwa: Bóg i świat,
duch i natura, dobro i zło, a zwłaszcza jak zło wywieść z Boga.
37. Filon z Aleksandrii i jego filozofia.
(25 r p.n.e.-ok. 50 r. n.e.)
Główny przedstawiciel synkretycznej żydowsko-greckiej filozofii (próbował
interpretować ST przy pomocy filozofii greckiej). Jego system postał na początku I w n.e.
i sprowadził zadania filozofii do poznania Boga jako jedyny przedmiot prawdziwego
zainteresowania. Świat interesował go tylko jako dzieło i objawienie Boga. Wyróżniał 3
przeciwieństwa (dualizm myślowy): Bóg i świat, duch i materia, dobro i zło, które
wywodzą się z siebie(byt mniej doskonały z bardziej doskonałego – spirytualistyczny
monizm)i stanowią ogniwa jednego szeregu, co było podstawą stanowiska
gradualistycznego. Punktem wyjścia tego systemu był Bóg pojmowany synkretycznie
(łącząc własności greckiego absolutnego bytu z własnościami żydowskiego jedynego
Boga), jako niezależny, jeden, niezłożony, nieznany i wieczny, ponadczasowy a
jednocześnie dobrotliwy, potężny i wszechwiedzący oraz niedostępny i niepojęty, poza
światem i poza poznaniem. Przeciwległym krańcem Boga była materia, pojmowana po
platońsku, bezkształtna, bezduszna, pozbawiona własności nie będąca nawet bytem. Lecz
potencją, z której byt może być utworzony. Materia jako źródło zła nie jest tworem Boga
ani Bóg nie stworzył z niej świata, a jeśli świat jest materialny, to Bóg jedynie
pośredniczy, kieruje nim poprzez ogniwo jakim jest Logos – idee (myśli i siły Boże, a
także osoba – anioł i syn Boży, drugi bóg). Bóg, Logos i świat materialny to 3 szczeble w
drabinie bytów. Dusza była spotkaniem świata materialnego(zmysłowa część duszy) i
boskiego (rozum) składający się z 3 ogniw: rozum, logos, zmysły (rozum jako
najwyższy. Logos jako intelekt niższy operujący zmysłowymi odczuciami).
Etyka i filozofia poznania Filona były równie teocentryczne jak metafizyka i psychologia
– aby osiągnąć dobro i prawdę dusza musi się połączyć z Bogiem.
38. Kim byli gnostycy?
Gnostyzm (od grec. „gnozis”-wiedza, poznanie)-prąd umysłowy, który rozwinął się w II
w n.e. na Wsch. głównie w Syrii. Był jedną z pierwszych prób mających na celu
przetworzenie wiary chrześcijańskiej w wiedzę i wybudowanie jej podstawowego
poglądu na świat. Przedstawiciele: Saturnil z Antiochii (judaistyczna odmiana g.),
Bazylides Syryjczyk (pogański G.), Walentyn Egipcjanin (zbliżona do fil.
hellenistycznej).
Istotę gnostycyzmu stanowiła:
1) skrajnie dualistyczna i pesymistyczna koncepcja świata: zło jest czynnikiem równie
odwiecznym jak dobro, zło pochodzi z materii, dobro z Boga
2) historyczna koncepcja świata jako zmaganie się mocy złych i dobrych, mająca
wytłumaczyć skąd zło dostało się do świata
3) alegoryczne metody wywodzenia tych koncepcji z Pisma Św.
Dwa ogniwa bytu duch i materia traktowali jako osoby boskie. Dzieje zaś to kolejne
powstawanie i zmaganie sił kosmicznych w postaci bóstw i duchów upostaciowionych
mitologicznie zw. eonami, wśród których występują duchy dobre i złe, powstałe na
skutek złączenia się z materią jako źródłem zła i wówczas nastąpiło zmieszanie dwóch
czynników boskiego i materialnego i stworzony został świat łączący dobro ze złem.
Celem człowieka było wyzwolenie się od materii – zła. Pomóc im w tym miał jeden z
eonów za jakiego uważali Chrystusa, którego pojmowali jako zjawisko, a nie jako realną,
cielesną istotę, gdyż według nich zetknięcie się z ciałem poniża duszę, stąd odrzucali
naukę o zmartwychwstaniu. Dzieląc ludzi na 2 zasadniczo różne klasy: na tych co
należeli wyłącznie do zmysłowego i materialnego świata (niewtajemniczonych) i na tych
co posiadają iskrę świata wyższego (wtajemniczonych), do których zaliczali siebie (jako ,
że oni bowiem dostąpili gnozy wiedzy i zastąpili wiarę wiedzą wtajemniczoną, tłumacząc
wiarę alegorycznie poprzez traktowanie jej prawd jako symboli.
39. Plotyna koncepcja filozofii.
Syntezę filozofii całej epoki stanowił neoplatonizm Plotyna, ostatni wielki system
starożytności (przewaga czynników filozoficznych nad religijnymi, duch Grecji nad
duchem Wsch. ) powstał w Aleksandrii w III w n.e.
Korzystał ze schematu gradualistycznego, budował swój system od góry, od pierwszej
przyczyny wywodził resztę. Jedność wyprzedza wielkość. Wielkość powstała poprzez
emanację (nie ma wielu bytów, lecz jest jeden dynamicznie się rozwijający i
przybierający różne postaci – system monistyczny) bytu i jest porządkiem zmniejszającej
się doskonałości. Byt pierwotny jako najdoskonalszy musi być wolny od jakichkolwiek
mnogości i przeciwności (nie ma więc ani ducha, ani myśli, ani woli), był absolutem,
źródłem wszystkiego co istnieje, nie można go objąć myślą, poznać i nazwać, jest „poza
bytem” i „poza rozumem”. Z absolutu emanują 3 coraz mniej doskonałe postacie bytu
zw. hipostazami: duch, dusza i materia, które są kresem procesu emanacji i źródłem zła.
Człowiek to przede wszystkim dusza, która tworzy sobie ciało (zgodnie z kierunkiem
zmniejszania się doskonałości bytu), ale celem jej jest powrót do boskiego prabytu,
prajedni. Nawrócenie to może się dokonać 3 drogami: przez wysiłek poznawczy,
estetyczny lub moralny, dlatego też teoria poznania (filozofia), sztuka (estetyka) i etyka
stanowiły równoległe człony pojmowania jako narzędzia zespolenia się z absolutem.
40. Co to jest patrystyka? Podaj jej przedstawicieli i cele.
Patrystyka to twórczość teologiczno-filozoficzna Ojców Kościoła (Patres) w pierwszym
okresie filozofii chrześcijańskiej trwającym do VI w n.e., w okresie tym przypada czas jej
kształtowania i formułowania zasadniczych doktryn. Filozofia patrystyczna obejmowała
kilka odmian: ze wzgl. Na zadania dzieliła się na apologetyczną (miała bronić wiary
chrześcijańskiej na zewnątrz i wobec wrogów wykazywać zgodność jej z wymaganiami
rozumu – mieli to czynić „obrońcy” zw apologetami i systematycy (usiłowali opracować
w całości chrześcijański pogląd na świat i oni znaczyli główne etapy rozwoju filozofii
chrześcijańskiej. Ze wzgl. Na miejsce powstania p. dzielimy na filozofię Wsch. (z
Aleksandrią i Szkołą Katechetów)i Zach. (z Rzymem), na filozofię Ojców greckich i
Ojców łacińskich. Chronologicznie p. dzieliła się na okres przygotowań (do Soboru
nicejskiego w 325 r) i poszukiwań (po Soborze) kiedy zostały ustalone podstawowe
dogmaty.
Główne fazy to: 1) system gnostyków w II w, będący pochodzenia pozachrześcijańskiego
(wsch. Nie greckiego) i powierzchownie tylko dostosowany do nauki chrześcijańskiej
(Saturnil z Antiochii, Bazylides Syryjczyk, Walentyn Egipcjanin), 2) system Ojców
aleksandryjskich, głównie Orygenesa w III w, wytworzony już samodzielnie przez
chrześcijańskich myślicieli, ale dążacy ku systemowi greckiemu, 3) System Ojców
kapadockich, głownie Grzegorza Nysseńskiego, w IV w opierający się na syst.
Orygenesa, ale uzgadniający go z tradycją kościelną, 4) system Aygustynana przełomie
IV i V w., będący wytworem Zach., najsamodzielniejszy i najzgodniejszy w wiarą.
41. Augustyńska koncepcja rzeczywistości. Do którego ze starożytnych myślicieli
nawiązywał św. Augustyn i w których punktach modyfikował jego teorię?
Św. Augustyn (IV-V w zm. 430 ) syn poganina i chrześcijanki (matka św. Monika).
Nawrócił się pod wpływem prac Plotyna (opisał to w dziele ”Wyznania”). Jego filozofia
wyrosła na podłożu doktryn chrześcijańskich jak i starożytnych. Ze starożytności jego
głównym źródłem był Platon. Podobnie jak filozofowie hellenistyczni starał się zbadać
an czym polega wiedza, mądrość i szczęście. Wiedzą jest Bóg, celem jest szczęście do
którego potrzebne jest poznanie, ale tylko poznanie Boga i duszy. Trzeba wyść poza
naturalne władze poznawcze i odwołać się do objawienia. Wiara jest koniecznym
warunkiem zrozumienia, nie zastąpi ona wiedzy, ale może ją wspomóc. Augustyn
zmienił pogląd na poznanie, zerwał ze starożytnym obiektywizmem, to życie psychiczne
było wzorem do pojmowania („Wejdź w samego siebie , we wnętrzu człowieka mieszka
prawda”). Człowiek bez Boga nie może poznawać, Bóg musi go oświecić - iluminizm.
Człowiek to dusza, do której należy wola, która stanowi naturę ludzką, a nie rozum
(zerwanie ze starożytnym intelektualizmem) prymat wyższości woli nad rozumem to
woluntaryzm. Zerwał również z finityzmem i naturalizmem a przeszedł na personalizm
Bóg nie tylko jest bytem nieskończonym ale i osobą godną miłości, nie tylko przyczyną
świata, który stworzył z własnej woli (zerwanie z uniwersalizmem), ale także
kierownikiem jego i sędzią. W przeciwieństwie do hellenistycznego monizmu u
Augustyna występuje skrajny dualizm Boga i świata. Cała filozofia Augustyna oparta jest
na większym zaufaniu do woli, wiary, miłości i łaski niż do rozumu i doświadczenia.
42. Augustyńska teodycea (wytłumaczenie problemu zła)
Świat jako stworzony przez Boga musi być dobry. Zło zaś nie należy do przyrody, lecz
jest dziełem wolnych sworzeń. Zło zaś nie jest realne, jest tylko brakiem dobra, ale nie
jest bytem. Bóg nie zapobiegł złu ponieważ nie psuje ono harmonii świata, przeciwnie
jest do niej potrzebne (Bóg wolał stworzyć większe dobro ze złem, niż mniejsze bez zła)
43. Jakie nowe wątki wprowadziło do filozofii chrześcijaństwo?
Tezy sugerowane w Piśmie Świętym:
1. Bóg stworzył świat z niczego
2. Dusza jest nieśmiertelna
3. Dusza jest niematerialna
4. Wszystko co stworzył Bóg jest dobre
5. Źródło zła jest nie w materii, lecz w ludzkiej woli (kształcenie człowieka to
kształcenie jego woli)
6. Bóg jest osobą
7. Człowiek jest czymś ważniejszym od kosmosu, od świata (człowiek to mikrosteos –
„mały Bóg”, to obraz Boga a nie wszechświata)
8. Chrześcijaństwo podkreśla, że człowiek jest wolny i niezależny.
44. Charakterystyczne rysy filozofii średniowiecznej. Wymień okresy jej rozwoju.
Po upadku fil. Starożytnej nastąpiła przerwa i ok. IX w. Na pn-zach Europy zaczęła się
budzić fil. średniowieczna o podłożu religijnym i rozwój jej trwał do XIV w. Filozogfia
ta zwana była scholastyką. Miała ona charakter relig. I w przeciwieństwie do starożytnej
patrystyki zastała już gotowe dogmaty, które wprowadziła nie tylko do teologii, ale
również do organizacji państwowej. Cechami scholastyki były hetoromiczność (wielu
prawd nie dochodziła, lecz zakładała je jako zapewnione przez objawienie) oraz
racjonalność (prawdy te usiłowała wyjaśnić, wytłumaczyć i usystematyzować). Oprócz
scholastyki występowały również prądy, które nie były prawowierne, do których
zaliczamy mistyków (św. Bernard), humanistów i filozofów przyrody (szkoła w
Chartres). Filozofia śred. dzieli się na 3 okresy:
1) okres rozwijania się i kształtowania tej filozofii, trwający do XII w włącznie (z
postawą mistyczną w filozofii św. Bernarda intuicyjnej, komplementarnej opartej na
czynnikach nadprzyrodzonych, wierze i łasce)
2) okres pełnych systemów średniowiecznych, klasyczny okres scholastyki, w XIII w –
racjonalna, empiryczna i realistyczna realizowała się w tomiźmie
3) okres krytyki średniowiecznej od XIV w
Podobnie jak fil. starożytna tak i fil. średniowieczna. skończyła się rozbiciem na szkoły,
ale w przeciwieństwie do starożytnej okres szkolny nie wzbogacił filozofii nowymi
myślami (nie stworzył nowego ogólnego stanowiska, ale ustalił wiele prawd
szczegółowych, ważnych niezależnie od stanowiska)
45. Gdzie rozwijała filozofia i nauka w czasach panowania w Europie ludów
barbarzyńskich. Podaj nazwiska najwybitniejszych przedstawicieli i główne ośrodki.
Dotąd terenem filozofii było kwitnące Imperium Rzymskie. Ale już za życia Augustyna
stosunki zmieniły się radykalnie. Rzym stał się pastwą Wandalów. W 476 r. Cesarstwo
Rzymskie upadło. Podczas gdy na Zachodzie narody barbarzyńskie objęły władzę,
Wschód pozostał jeszcze ośrodkiem kultury. W V w. Wydał Proklosa i ateńską szkołę
neoplatonizmu, mistyka Pseudo-Dionizego i obóz odnowicieli arystotelizmu. W VI w.
Już i na Wschodzie opadł poziom kultury. W 529 r Justynian zamknął po 9 wiekach jej
istnienia Akademię ateńską (data ta stanowi symboliczną granicę pomiędzy
starożytnością a średniowieczem). W tym czasie na zachodzie działał Boecjusz i
Kasjodor, nieco później na Wschodzie 0 mistyk Maksym Wyznawca, a potem przyszła
zupełna stagnacja na Wschodzie i na Zachodzie.
46. Jakie zanczenie we wczesnym średniowieczu miało przepisywanie ksiąg i pisanie
kompendiów?
Wieki średnie nie budowały swej kultury filozoficznej od początku, jak czyniła to Grecja.
Kult filozofii greckiej, cechujący średniowiecze, szedł w parze ze znikomą znajomością
greki, dlatego też w tym okresie fundamentalne znaczenie mieli tłumacze, a nie ci którzy
tworzyli nowe teorie. Jednym z takich myślicieli był Jan Szkot Eriugena, który znał na
tyle grekę, żeby być pod wpływem filozofów greckich, pisał nawet poezje greckie.
Tłumaczył również na łacinę pisma Pseudo-Dionizego Aeropagity i Maksyma
Wyznawcy oraz komentował Boecjusza. Zanik znajomości greki oraz zniszczenia jakie
spowodowały najazdy ludów barbarzyńskich dla kultury zapisanej w księgach
przyczyniły się do podniesienia rangi tych co potrafili tę kulturę odbudować poprzez
tłumaczenia lub przepisywanie tak nielicznych w tym okresie ksiąg.
47. Kim był Pseudo-Dionizy Aeropagita i z czego brał się jego autoryteyt w
średniowieczu?
Pseudo Dionizy Aeropagita żył na Bliskim Wsch. W V w p.Ch.. Uważano go za
Dionizego Areopagitę bezpośredniego ucznia Apostołów i pierwszego biskupa Aten. Był
głównym przedstawicielem neoplaońsko-mistycznego prądu. W swych dziełach (O
imionach boskich, O teologii mistycznej, O hierarchii niebieskiej, O hierarchii
kościelnej) kładł nacisk na:
1) transcendencję Boga, który jest poza bytem i rozumem i daje się ująć jedynie przez
mistyczne upodobanie w Nim
oraz
2) na hierarchiczny ustrój bytu
U Pseudo-Dionizego wpływy neoplatońskiej filozofii doszły do szczytu. Poglądy jego
były szczególnie rozpowszechniane od VII w dzięki propagandzie Maksyma Wyznawcy,
dzięki któremu stał się on największym autorytetem chrześcijańskiej filozofii mistycznej.
48. Kogo uważa się za ojca scholastyki i dlaczego?
Twórcą podstawy scholastycznej był św. Anzelm (1033-1109)- duchowny, biskup
Kantuareński, według którego dal poznania prawdy potrzebna jest wiara i rozum. Z
jednej strony zrozumienie jest wyższym stopniem poznania niż ślepa wiara, ale z drugiej
wiara wyprzedza zrozumienie i jest dla niej normą. Wynik rozumowania jest z góry
wyznaczony przez wiarę i musi być z nią zgodny. Dewiza św. Anzelma brzmiała: „wiara
poszukująca zrozumienia”.. Św. Anzelm sformułował zadanie teologii i filozofii
chrześcijańskiej, które odtąd spełniała świadomie – w tym sensie był pierwszym
scholastykiem.
49. Co to jest metoda scholastyczna?
Zagadnienie metody jak dowodzić prawd dotyczących Boga i rzeczy wiecznych
wywołało spór wśród teologów średniowiecznych. Jednym z rozwiązań była metoda
scholastyczna, której dewizę stanowiło: wiara poszukująca zrozumienia” (fides quaerens
intellectum), która była podstawą dojrzałej scholastyki stworzonej przez św. Anzelma.
Wiara ma być punktem wyjścia i dojścia w rozumowaniu, ale z operacji jego ma być
wyeliminowana, nie może służyć za argument. Pismo św. podaje co jest prawdą, ale nie
podaje dlaczego nią jest.