Mikroflora jelit a metabolizm leków
advertisement
Farmakoterapia Mikroflora jelit a metabolizm leków W każdym odcinku przewodu pokarmowego człowieka żyją bakterie, które przystosowane są do lokalnie panujących warunków i spełniają ważną funkcję w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Najbardziej znane medycynie są bakterie zasiedlające jelita, nazywane również mikroflorą jelitową. Tam też mamy do czynienia z ich największym nagromadzeniem. Ocenia się, że w jelicie grubym można znaleźć około 1010 komórek bakteryjnych w 1 g treści jelitowej. Genomowe analizy ludzkiego mikrobiomu wykazały, że w jelicie znajduje się aż 3,3 miliona unikatowych genów, czyli 150 razy więcej niż w naszym własnym DNA. Stwierdza się obecnie ponad 1000 różnych gatunków mikroustrojów zasiedlających tę część układu pokarmowego, jednak jedynie ok. 30% z nich to skład uniwersalny dla organizmu ludzkiego. Pozostała część związana jest zarówno ze zmiennością osobniczą, jak i np. rejonem, w którym dany człowiek żyje, jego dietą, a także uwarunkowaniami genetycznymi. Spośród wszystkich gatunków bakterii zasiedlających przewód pokarmowy wyróżniamy te pożyteczne oraz szkodliwe, których nadmierny rozwój może prowadzić do pojawienia się różnych schorzeń. O pożytecznym działaniu bakterii jelitowych wiadomo dziś bardzo dużo. Prowadzi się liczne badania, a podawanie preparatów uzupełniających florę jelitową zaleca się w coraz większej ilości schorzeń, i to nie tylko związanych z prawidłową pracą układu pokarmowego – wiadomo bowiem, że zaburzenia i zmiany składu mikroflory przyczyniają się do powstawania wielu różnorodnych jednostek chorobowych. Jedną z najważniejszych funkcji, jakie spełniają bakterie jelitowe, jest ich udział w trawieniu resztek pokarmowych, które pojawiają się po spożyciu posiłku. Jest to symbioza tych mikro22 mórki gospodarza. Poza tym bakterie te produkują również niektóre witaminy, niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego; są to witaminy z grupy B oraz witamina K. Poza enzymami związanymi z procesami trawiennymi mikroflora jelit wydziela różne substancje chemiczne pełniące złożone funkcje, jak np. tworzenie środowiska nieprzyjaznego dla rozwoju innych drobnoustrojów, które mogą być potencjalnie chorobotwórcze. Procesy enzymatyczne przeprowadzane przez bakterie nie pozostają bez wpływu na leki zażywane przez pacjentów. Również w przypadku tych związków chemicznych drobnoustroje mogą wpływać na ich aktywację, ułatwianie wchłaniania lub wręcz przeciwnie – unieczynnianie pożądanych związków leczniczych. Jednym z najbardziej znanych przykładów wpływu flory jelitowej na leki jest jej związek z prawidłowym wchłanianiem i działaniem doustnych środków antykoncepcyjnych. organizmów z organizmem gospodarza. Bakterie, trawiąc niektóre pokarmy, dostarczają sobie energii, dzięki czemu człowiek pobiera wartości odżywcze, których sam nie byłby w stanie przyswoić. Drobnoustroje produkują przede wszystkim enzymy trawiące cukry długołańcuchowe pochodzenia roślinnego, m.in. błonnik, normalnie nieprzyswajalny. Dzięki temu organizm ludzki jest w stanie w pełni wykorzystać bogactwo witamin i minerałów zawartych w pokarmie roślinnym. W wyniku procesów enzymatycznych przeprowadzanych przez bakterie jelitowe powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, głównie octan, propionian i maślan, które odżywiają kosmki jelitowe, a dodatkowo zmieniają panujące w jelitach pH, umożliwiając lepsze wchłanianie wielu mikro- i makroelementów pobranych z dietą. Ocenia się, że mikrobiologiczna fermentacja może dostarczać nawet 10% energii uzyskiwanej z pożywienia, która jest wykorzystywana przez ko- Obecność bakterii w przewodzie pokarmowym jest w tym przypadku niezbędna, ponieważ wpływają one na przekształcanie leku do aktywnych form estrogenowych i dzięki temu po wchłonięciu do krążenia może on działać na odpowiednie receptory. Z tego powodu podczas antybiotykoterapii, kiedy pożyteczne bakterie również ulegają zniszczeniu, środki te mogą nie zachować swej aktywności antykoncepcyjnej, ze względu na problemy z wchłanianiem, lub po wchłonięciu nie wykazywać swoistości do receptorów, ze względu na swą nieaktywną formę. Najmocniej w ten sposób działają tetracykliny, ryfampicyna oraz ampicylina. Jednak dla bezpieczeństwa przy każdej antybiotykoterapii powinno się stosować dodatkowe zabezpieczenie podczas stosunku seksualnego. Związek pomiędzy działaniem leczniczym a florą bakteryjną wykazano również dla flawonoidów – roślinnych związków leczniczych Kapsułki Saszetki o smaku owocowym Blistry Zapobiega i leczy: • ostrą biegunkę u dzieci powyżej 3 miesiąca życia1,2 i dorosłych2 • biegunkę poantybiotykową • biegunkę spowodowaną zakażeniem Clostridium difficile e odn Wyg wanie: ko daw k zete sas łek 2 o 1 d kapsu lub dobę na Lek przepisuje tylko Lekarz, suplementów nie musi. Enterol 250 (Saccharomyces boulardii) Skład: 1 kapsułka/saszetka zawiera 250 mg liofilizowanych drożdżaków Saccharomyces boulardii oraz substancje pomocnicze m.in.: laktoza jednowodna (kapsułka, saszetka) i fruktoza (saszetka). Postać farmaceutyczna: kapsułki/proszek do sporządzenia zawiesiny doustnej. *Wskazania: ostre biegunki bakteryjne, przebiegające bez krwi w kale i bez znacznego odczynu ogólnego, jako dodatek do nawodnienia u dorosłych i dzieci; zapobieganie biegunkom związanym ze stosowaniem antybiotyków; dodatek do leczenia antybiotykami w nawracających zakażeniach C. difficile; zapobieganie biegunkom związanym z żywieniem dojelitowym. Dawkowanie i sposób podawania: doustnie, 1 do 2 kapsułek lub saszetek na dobę; zawartość saszetki zmieszać z niewielką ilością płynu lub pokarmem, a kapsułkę popić wodą; kapsułkę można otworzyć (zalecane u dzieci do 6 lat ze względu na ryzyko zadławienia) i zawartość dodać do napoju lub pokarmu; u dzieci i pacjentów żywionych dojelitowo zaleca się stosowanie preparatu w saszetkach. Przeciwwskazania: nie stosować u pacjentów z cewnikiem założonym do żyły centralnej, nadwrażliwość na składniki preparatu. Ostrzeżenia i środki ostrożności: nie mieszać z gorącymi (temp. powyżej 50°C) lub zimnymi płynami, potrawami i z alkoholem; w celu najlepszego działania unikać stosowania preparatu bezpośrednio po posiłkach; leczenie preparatem jest dodatkiem do niezbędnego nawodnienia pacjenta; objętość podawanych płynów oraz drogę ich podawania (doustna lub dożylna) dostosować do nasilenia biegunki, wieku i stanu ogólnego pacjenta; nie stosować u pacjentów z nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy typu Lapp lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy, saszetek nie stosować u pacjentów z zaburzeniami związanymi z nietolerancją fruktozy. Działania niepożądane: bardzo rzadko fungemia Saccharomyces boulardii z dodatnimi posiewami z krwi u pacjentów hospitalizowanych, z założonym cewnikiem do żyły centralnej, zaburzeniami odporności i ciężkimi schorzeniami przewodu pokarmowego lub leczonych dużymi dawkami preparatu; we wszystkich przypadkach fungemia ustąpiła po zastosowaniu leczenia przeciwgrzybiczego lub usunięciu cewnika z żyły centralnej; w badaniach klinicznych obserwowano bóle w nadbrzuszu i wzdęcia, które zwykle nie wymagały przerwania leczenia. Podmiot odpowiedzialny: BIOCODEX, 7 avenue Gallieni, 94250 Gentilly, Francja. Pozwolenia nr: 7484 (kapsułki), 7485 (saszetki) wydane przez Prezesa URPL. Kategoria dostępności: produkty lecznicze wydawane bez recepty – OTC. 1. Meta-analysis: Saccharomyces boulardii for treating acute diarrhoea in children H. SZAJEWSKA, A. SKÓRKA & M. DYLAG Aliment Pharmacol, Ther 2007; 25: 257–264 2. Jednocześnie z DPN – Doustny Płyn Nawadniający ENT/MK/03/14, data opracowania luty 2014 Farmakoterapia o działaniu przede wszystkim antyoksydacyjnym. Zaleca się je w prewencji chorób nowotworowych, miażdżycy, chorób serca i wątroby. Zarówno te podane z dietą, jak i w postaci preparatów farmakologicznych często występują w formie nieaktywnych glikozydów i aby otrzymać ich aktywną formę, czyli tzw. aglikon, należy przeprowadzić reakcję hydrolizy. Najczęściej podlegają one hydrolizie właśnie w jelicie, pod wpływem enzymów wydzielanych przez bakterie jelitowe. Do najpopularniejszych związków chemicznych stosowanych w preparatach aptecznych z tej grupy należą diosmina, hesperydyna, sylimaryna, a także polecane w profilaktyce menopauzy izoflawony sojowe. Liczne badania nad florą jelitową wskazują również, że enzymy bakteryjne mogą katalizować takie reakcje jak hydroliza glukuronidów, siarczanów, dehydroksylacja, demetylacja, redukcja wiązania podwójnego, rozkład pierścienia węglowego z utworzeniem fenolokwasów, a następnie ich dekarboksylacja oraz wiele innych. Zakres pożytecznego działania jest bardzo szeroki, ale również trudny do określenia ze względu na wspomnianą wcześniej zmienność osobniczą flory jelitowej. Obecnie prowadzi się liczne badania nad wpływem określonych bakterii jelitowych na aktywność określonych leków. W przypadku statyn zaobserwowano, że podanie konkretnego preparatu u niektórych osób przynosi wymierne efekty farmakologiczne, a u innych pacjentów nie odnotowuje się spadku poziomu cholesterolu. Analiza wykazała, że u osób reagujących flora bakteryjna wytwarzała trzy konkretne kwasy tłuszczowe, natomiast w drugiej grupie zaobserwowano obecność pięciu zupełnie innych kwasów tłuszczowych. Badacze podejrzewają, że skoro kwasy żółciowe i statyny dzielą te same szlaki transportowe do wątroby i jelit, to poniekąd walczą między sobą o pierwszeństwo. Z tego powodu produkowanie mniejszych bądź większych ilości określonych kwasów może nasilać 24 lub osłabiać działanie leków. Podobne obserwacje przeprowadzono podczas podawania pacjentom leków przeciwnowotworowych, m.in. cyklofosfamidu. Okazuje się, że lek ten u niektórych chorych działa bez zarzutu, u innych z kolei nie wykazuje żadnej aktywności farmakologicznej. Teoria dotycząca wpływu niektórych szczepów bakterii na ten proces została potwierdzona w badaniach na myszach, w których układzie pokarmowym farmakologicznie zahamowano namnażanie się określonych gatunków bakterii jelitowych, a następnie zbadano efektywność farmakoterapii. Ponadto naukowcy odkryli, że bakteria Eggerthella lenta jest w stanie dezaktywować digoksynę. Aby wyjaśnić tę sytuację, badacze przestudiowali interakcję między florą jelitową a lekiem na organizmie mysim. Dzięki temu odkryto szczep odpowiedzialny za inaktywację digoksyny, a także opisano zachodzący mechanizm biologiczny. Dalsze analizy wykazały również, że poza dezaktywacją niektóre szczepy bakteryjne mogą przekształcić lek do toksycznego metabolitu. Badania pozwalające określić szczep bakterii pozytywnie wpływający na wchłanianie lub aktywację leku w przyszłości mogą się przyczynić do wzrostu efektywności farmakoterapii. Będzie to możliwe dzięki podawaniu w terapii skojarzonej odpowiednich preparatów probiotycznych, zawierających określony i wyselekcjonowany gatunek drobnoustroju. Mimo wszystko wpływ bakterii probiotycznych na działanie leków wciąż jest tematem niezbyt dobrze poznanym i podlegającym ciągłym obserwacjom. Już dziś jednak znamy wiele innych bardzo ważnych działań, dzięki którym preparaty probiotyczne zyskują coraz większą popularność wśród pacjentów. Poza podawaniem probiotyków podczas antybiotykoterapii, w celu zapobiegnięcia pojawieniu się tzw. biegunki poantybiotykowej, stosowanie ich zaleca się w różnych schorzeniach jelit, np. w zespole jelita nadwrażliwego, biegunce infekcyjnej, zaparciu, oraz jako naturalny regulator przemiany materii i pracy układu pokarmowego. Probiotyki polecane są w stanach obniżonej odporności, ponieważ ograniczają rozwój patogennych szczepów, ale również stymulują układ odpornościowy. Poza tym bakteriom jelitowym przypisuje się obniżanie poziomu cholesterolu, a także walkę z otyłością. Mają właściwości antykarcynogenne, pomagają w łagodzeniu stanów alergicznych. Najlepszym sposobem na regulację naturalnej flory jelitowej jest oczywiście zastosowanie odpowiedniej diety, szczególnie bogatej w odżywczy dla bakterii błonnik i ubogiej w białka mięsa, ponieważ wpływa ono na rozwój bakterii pasożytniczych. Można także zastosować dostępne na rynku aptecznym preparaty probiotyczne o działaniu potwierdzonym przez badania kliniczne – takie właściwości mają tylko preparaty zarejestrowane jako produkty lecznicze. Należy jednak pamiętać o kilku ważnych aspektach takiej terapii. Preparat powinien być podawany regularnie przez dłuższy czas, tak aby bakterie miały szanse zasiedlić nabłonek jelit. Powinno się wybierać również preparaty wyprodukowane dla danego kraju, ponieważ tylko one zawierają bakterie charakterystyczne dla przewodu pokarmowego ludzi żyjących na określonej szerokości geograficznej. Warto też zwrócić uwagę na konstrukcję kapsułki leku – najlepiej, by była odporna na działanie kwasu żołądkowego i rozpadała się dopiero w jelicie, ponieważ większość bakterii, które tam chcemy dostarczyć, jest wrażliwa na bardzo niskie pH kwasu solnego i mogłaby nie przeżyć. Trzeba również sprawdzić, czy lek należy przechowywać w lodówce, by nie stracił aktywności farmakologicznej – choć dostępnych jest dziś coraz więcej wygodnych preparatów, które mogą pozostawać w temperaturze pokojowej. mgr farm. Iwona Napierała
