Makroekonomia (24 strony)

Produkt krajowy brutto PKB jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki
wytwórcze
zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem.
Czynniki wytwórcze to zasoby. PKB oblicza się tylko przez tzw. Wartość dodaną - nowo
wytworzoną.
Wartość dodana to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji.
Dobro finalne to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika, mogą to być dobra
konsumpcyjne i inwestycyjne.
Dobra pośrednie to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie
produkcji w innych przedsiębiorstwach gdzie są używane.
PKB jest sumą wydatków na dobra konsumpcyjne (C) i inwestycyjne (Y)
PKB = C+I
Wydatki państwa dzielimy na :
a) wydatki na dobra i usługi np. place urzędników, nauczycieli, na wojsko, służbę
zdrowia,
b) wydatki związane z finansowaniem płatności transferowych np. renty, emerytury,
zasiłki.
PKB = C+I+G ( w cenach rynkowych)
G - wydatki państwa na dobra i usługi
PKB możemy liczyć w cenach rynkowych zawierających podatki pośrednie lub w cenach
czynników wytwórczych z pominięciem podatków pośrednich.
PKB = C+ I + G - Pp ( w cenach czynników wytwórczych)
Pp - podatki pośrednie
Ingerencja z zagranicy.
Do PKB dodajemy wielkość eksportu, ale odejmujemy wielkość importu.
Produkt narodowy brutto jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu
własności za granicą
PNB + PKB + BH
BH - bilans handlowy
Gdy eksport jest większy niż import to BH dodatni i powiększa PKB.
Gdy eksport jest mniejszy niż import to BH ujemny i pomniejsza PKB.
Amortyzacja (A) jest miara szybkości zmniejszania się wartości środka trwałego w
danym okresie będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia (moralne
– dany środek jest sprawny lecz technicznie lecz przestarzały technologicznie).
Produkt narodowy netto to PNB pomniejszony o amortyzacje.
PNN = PNB – A = DN (dochód narodowy)
Nominalny PNB mierzy się w cenach bieżących to jest takich, które istniały w okresie gdy
produkowano wchodzące w skład PNB dobra i usługi.
Realny PNB koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w
pewnym okresie nazywanym rokiem bazowym lub podstawowym.
Krytyka PNB, PNN, DN (W3)
Zarzuca się położenie zbyt wielkiego nacisku na ilość wytworzonych
dla dobrobytu
ludności często zbędnych produktów czego konsekwencją jest m.in. zanieczyszczenie
środowiska naturalnego. Ponadto:
Nasze wskaźniki PKB nie biorą pod uwagę czasu wolnego, który pojawia się w wyniku
skrócenia
czasu
pracy.
Czas
ten
można
przeznaczyć
na
wykonanie
różnych
samodzielnych napraw domowych co nie znajduje odbicia w PKB. Ź tego powodu
należałoby podwyższyć obecnie obliczany PKB.
Istnieje tzw. podziemna gospodarka inaczej
szara strefa, tj. rozmaite rodzaje
działalności nie objęte statystyką a przynoszące niekiedy olbrzymie dochody. Nie
ujawnianie tych działalności ma dwie przyczyny: po pierwsze, nie ujawniane są te
działalności, które kodeks karny karze, po drugie jest chęć uniknięcia opodatkowania.
Obliczając PNB należy uwzględnić i odjąć od niego zanieczyszczeni e środowiska
pogarszające nasze codzienne życie, jak również wpływające na koszty chorób i
niewygód z tym związanych. Element ten znacznie obniżyłby nasz formalnie obliczany
PKB. Z tego powodu wielu ekonomistów proponuje obliczanie tzw. wskaźnika dobrobytu
ekonomicznego
netto,
czyli
dochodu
narodowego
pomniejszonego
o
koszty
zanieczyszczenia środowiska.
Krytyka dotyczy również niedawnego sposobu obliczania PKB w Polsce i innych krajach
socjalistycznych, opartego na założeniach teorii Marksa. Wg tego podejścia do dochodu
wliczamy tylko produkcje materialną, a więc jedynie produkcję realnych towarów oraz
część usług tzw. produkcyjnych. Nie wliczamy doń natomiast usług nieprodukcyjnych.
Usługi produkcyjne to te usługi - które bezpośrednio przyczyniają się do produkcji materialnej, np. przewóz koleją surowców do fabryki. Do usług nie produkcyjnych zalicza się
usługi osobiste, takie jak przejazdy osobowe, służba zdrowia, szkolnictwo. Z tego też
powodu,
aby
móc
porównać
dochód
narodowy
krajów
w
okresie
gospodarki
socjalistycznej z dochodem w okresie gosp. wolnorynkowej, do dochodu narodowego
obliczonego wg kryterium marksistowskiego należałoby dodać wartość usług nie
produkcyjnych.
Podział dochodu narodowego.
Wyróżnia się trzy rodzaje podziału DN. tj. pierwotny, wtórny i ostateczny.
Pierwotny podział DN dokonuje się w miejscu jego wytworzenia. Polega on na podziale
nowo wytworzonych
wartości między pracowników przedsiębiorstwa w postaci wynagrodzeń i na tzw.
akumulację finansową przedsiębiorstwa.
Akumulacja finansowa przedsiębiorstwa stanowi źródło zysków jego właścicieli.
Podział pierwotny DN jest wynikiem ścierania się dwóch tendencji. Z jednej strony
dążenia pracowników najemnych do wzrostu wynagrodzeń, co powoduje zwiększanie się
koszów działalności przedsiębiorców, zaś z drugiej strony dążenia przedsiębiorców do
osiągania możliwie największych zysków, co motywuje ich do ścisłego kontrolowania
poziomu dynamiki wynagrodzeń pracowników najemnych i przeciwstawiania się ich
wzrostowi. W praktyce wartość siły roboczej wykazuje tendencje do wzrostu. Jest to
wynik rozwoju sił wytwórczych oraz wzrostu PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca,
jak również wynik zorganizowanej walki pracowników najemnych o poprawę swego bytu.
Wtórny. Dochody pierwotne pracowników i przedsiębiorstw podlegają za pośrednictwem
rynku i budżetu państwa dalszemu podziałowi, który nazywa się wtórnym. Dokonuje się
on dzięki zakupom usług poprzez system cen i system podatkowy. W wyniku wtórnego
podziału dochodów pierwotnych powstają dochody właścicieli przedsiębiorstw i jednostek
usługowych, pracowników sfery nieprodukcyjnej oraz dochody państwa. Wtórny podział
DN związany jest z koniecznością finansowania zadań gospodarczych i społecznych
państwa. Wydatki państwa są przeznaczone w części na zakup dóbr, wyposażenie
instytucji sfery budżetowej i na wynagrodzenia pracowników tej sfery.
Ostateczny podział DN wyraża proces jego rozdziału na dwie części tj. na konsumpcję i
akumulację Do tego podziału dochodu poprzez podział pierwotny i wtórny, tj. poprzez
redystrybucję strumień wynagrodzeń, podatków, kredytów, aby ostatecznie mógł
przybrać postać dóbr finalnych, konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Ostateczny podział DN
polega
na
konkretnym
jego
użytkowaniu.
Część
przeznaczona
na
konsumpcję
materializuje się: a) w konsumpcji indywidualnej dóbr i usług wszystkich zatrudnionych i
właścicieli przedsiębiorstw b) w konsumpcji zbiorowej dóbr i usług zużywanej przez
administrację państwową, sektor obronny i instytucje publiczne świadczące usługi
nieodpłatnie. Cześć akumulowana DN zużywana jest na inwestycje powiększające
zdolność wytwórcza gosp., inwestycje w sferze usług nieprodukcyjnych, przyrost zapasów
i rezerw w gosp. oraz na obsługę ujemnego bilansu płatniczego. Dzięki akumulacji
następuje przyrost majątku narodowego, zdolności wytwórczych PKB i DN.
RYNEK PRACY – BEZROBOCIE (W4)
Przez zatrudnienie rozumie się w szerokim tego słowa znaczeniu pracę, zajęcie,
czynność. W wąskim pracę osób, których stosunek do pracodawcy oparty jest na umowie
najmu,
mianowania
lub
współużytkowania
środków
produkcji.
Zatrudnienie
charakteryzuje
się
złożonością
i
specyfiką
w
porównaniu
z
innymi
problemami
ekonomicznymi. Specyfika ta wiąże się z całym szeregiem uwarunkowań.
UWARUNKOWANIA RYNKU PRACY !
1. Uwarunkowania demograficzne wpływają bezpośrednio na wielkość i strukturę
zasobów siły roboczej, które zasilają rynek pracy. Rozwój demograficzny obejmuje takie
zjawiska jak: rodność umieralność, przerost naturalny,
emigrację ludności, migrację,
które wpływają m.in. na ogólne koszty zatrudnienia, na wydatki na zdrowie, na
kształcenie, oświatę i kulturę itp. Właściwe rozwiązanie problemów demograficznych
wymaga konsekwentnego ich zespolenia zagadnieniami ekonomicznymi zwłaszcza w
kształtowaniu strategii wzrostu gosp.
2.
Uwarunkowania
społeczne
wynikają
ze
stosowanej
polityki
społecznej
oraz
osiągniętego poziomu postępu społecznego. Takie kwestie jak wymiar nominalnego czasu
pracy; zakres świadczeń społecznych, warunki przechodzenia na renty i emerytury, skala
bezrobocia, zakres i formy pomocy społecznej mogą zarówno utrudniać sytuację
zatrudnieniową w gosp. jak i ją ułatwiać.
3. Uwarunkowania ekonomiczne wyrażają się w tym, że poziom i struktura DN m. in.
Podział na część konsumpcyjną i akumulacyjną określają możliwości absorpcji siły
roboczej,
czyli
możliwości
zatrudnienia
ale
jednocześnie
rozmiary
i
strukturę
zatrudnienia oraz wydajność pracy determinują przyrost DN i inwestycyjne możliwości
wzrostu gosp.
Zatrudnienie jest najważniejszym czynnikiem produkcji, bo bez niego majtek narodowy i
środki produkcji stają się bezużyteczne. Zatrudnienie wpływa więc na warunki równowagi
gosp., a więc na relacje miedzy DN, Inwestycjami, płacami, cenami, popytem na dobra i
usługi, bezrobociem. inflacją itd.
Gospodarowanie zasobami siły roboczej polega na przygotowaniu do pracy, wykonaniu
jej,
użytkowaniu
oraz
zużyciu
uzyskiwanych
z
pracy
rezultatów.
W
zakres
gospodarowania silą roboczą wchodzą cztery procesy:
1. Proces odnowy siły roboczej rozumiany jako co najmniej utrzymanie stałej liczby ludzi
posiadających zdolność wykonywania pracy i określony poziom wiedzy oraz strukturę
kwalifikacji.
2. Proces przyrostu siły roboczej, który wyraża zwiększenie ilości, poprawę jakości
zasobów
pracy.
Z
ekonomicznego
punktu
widzenia
najkorzystniejszym
byłby
równomierny w czasie i umiarkowany jej przyrost a w skrajnym przypadku osiągnięcie
takiej zdolności sterowania procesami demograficznymi, aby moc najlepiej dostosować
ich rozwój do warunków, możliwości i celów rozwoju społeczno-gospodarczego. W tej
kwestii dominuje przekonanie, że to nie przyrost siły roboczej dostosowuje się do
wymagań rozwoju społ. - gosp. a raczej występuje zależność odwrotna.
3. Proces alokacji siły roboczej z punktu widzenia rozmiarów i struktury efektywnego
popytu ujawnionego na rynku pracy. Rozmieszczenie to powinno być dostosowane do
rozmiarów i struktury produkcji dóbr i usług, na które istnieje popyt infrastruktury
technicznej i społecznej oraz szacowanego tempa ich rozwoju. Alokacja wymaga wysokiej
elastyczności zasobów siły roboczej z powodów wysokiej zmienności produkcji procesów
inwestycyjnych, popytu efektywnego, kreacji nowych potrzeb. Z tego powodu siła
robocza musi charakteryzować się wysokim stopniem dyspozycyjności poziomej tj. różne
zastosowanie siły roboczej na tym samym poziomie kwalifikacji dyspozycyjności pionowej
(tzn. zastosowanie siły roboczej do prac wymagających coraz wyższych kwalifikacji) oraz
musi charakteryzować się znaczną mobilnością przestrzenną.
4. Proces wykorzystania siły roboczej wyrażonej:

sposobami jej użytkowania przez podmioty gosp.

systemami zarządzania użytkowaniem siły roboczej

niezbędnymi nakładami na stosowane sposoby użytkowania siły roboczej i
systemy zarządzania

uzyskiwanymi efektami przez poszczególne podmioty gosp.
MODEL ALOKACJI SIŁY ROBOCZEJ.
W realnej gosp. nie występują czyste modele alokacji siły roboczej. Współczesny model
alokacji rynkowej jest historycznie poprzedzony gospodarką, w której dominowały
naturalne stosunki pracy. Ten typ stosunków pracy charakteryzował się tym. że
wytwórcy byli właścicielami lub współwłaścicielami środków produkcji, siła robocza nie
była towarem. Brak więc było rynku pracy, nie występowała kategoria płacy, nie było
jawnego bezrobocia, ponieważ każdy przyrost siły roboczej znajdował przynajmniej
częściowe zatrudnienie.
Model
alokacji
rynkowej siły roboczej ukształtował się wraz z
rozwojem gosp.
kapitalistycznej. Stosunki pracownicze i aktywność ekonomiczna w tych społeczeństwach
oparte są na wzajemnych relacjach miedzy pracodawcami a pracownikami najemnymi,
których ważnymi elementami są m. in.

wolność osobista

swoboda zawierania umowy o zatrudnieniu

podział pracy i współpraca

znaczenie i wartość usług pracobiorcy
W modelu rynkowym nie stosuje się wobec siły roboczej prawnego przymusu pracy.
Pracownicy mogą z własnej inicjatywy swobodnie zmieniać pracę. Siła robocza w takiej
gosp. staje się towarem. Przedsiębiorstwa kupują silę roboczą jako czynnik produkcji na
rynku pracy, kierując się motywem maksymalizacji zysku.
Model doskonałego rynku pracy charakteryzuje się następującymi cechami:
1. Na rynku istnieje stan doskonalej konkurencji między pracodawcami a pracownikami
oraz pracownicami i osobami szukającymi pracy. Jest wystarczająca liczba pracodawców,
aby wchłonąć pojawiająca się podaż pracowników. Żaden pracodawca nie jest w stanie
samodzielnie kształtować warunków na rynku pracy, w tym zwłaszcza płacy siły roboczej.
Podobnie ze strony osób poszukujących pracy nie są stosowane żadne formy nacisku na
pracodawców, aby kształtować płace siły roboczej na poziomie, który uniemożliwia
pracodawcom osiągnięcie dochodów.
2. Rynek jest doskonale przejrzysty, co oznacza, że pracodawcom znane są dokładnie
Informacje o wielkości, strukturze kwalifikacyjno -- zawodowej i dynamice podaży siły
roboczej, a poszukujący pracy są dobrze zorientowani w wymaganiach dotyczących
pracy, poziomie i dynamice plac oraz produkcyjności pracy.
3. Siła robocza na rynku pracy jest doskonale mobilna co oznacza, że elastyczność jej
podaży jest wysoka i umożliwia zaspokojenie każdego [popytu jaki pojawi się na rynku
pracy.
4. Cena siły roboczej, tj. płaca jest jednolita na całym rynku pracy.
BEZROBOCIE
Zasoby siły roboczej obejmują wszystkich tych, którzy pracują wykonując jakiś zawód
lub są zarejestrowani w lokalnym biurze zatrudnienia jako chcący i mogący podjąć pracę.
Stopa bezrobocia to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy lecz jest zarejestrowana
jako chcąca i mogąca pracować.
Koszty bezrobocia to pogarszanie warunków życiowych bezrobotnych i ich rodzin,
utrata kwalifikacji wywołuje demoralizujący wpływ na pozostających bez pracy ludzi, są
również
podatki
konieczna
do
zapewnienia
środków
finansowych
na
wypłacanie
świadczeń społecznych pozostających bez pracy.
Rodzaje bezrobocia:
1. Frykcyjne - niemożliwy do obniżenia minimalny poziom bezrobocia występujący w
każdym dynamicznym społ. Tworzą je osoby o ułomnościach psychicznych i fizycznych,
uniemożliwiających podjęcie pracy zawodowej. Mieszczą się tu również osoby chwilowo
pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu.
2. Strukturalne - powstaje ze względu na rozbieżność ludzkich kwalifikacji i rodzaju
oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji.
3. Keynesowskie - wynikające z niedostatku popytu. Powstaje ono, gdy zmniejszył się
popyt globalny a płace i ceny nie zdążyły się dostosować i przywrócić stanu pełnego
zatrudnienia.
4. Klasyczne - pojawia się, gdy płaca jest nominalnie utrzymywana powyżej poziomu,
przy którym krzywe podaży pracy i popytu na nią przecinają się. Może to być
spowodowane działalnością związków zawodowych lub ustawodawstwem określającym
wysokość plac minimalnych.
5. Dobrowolne i przymusowe.
6. Płynne - kiedy każdorazowo istnieje pewna liczba bezrobotnych, lecz skład
rezerwowego rynku pracy zmienia się tzn. że część pracowników po pewnym czasie
poszukiwania pracy znajduje ją, gdy inna część na pewien czas ja utraci.
7. Chroniczne -
wśród bezrobotnych pewna grupa osób nie ma żadnych lub bardzo
niewielkie szanse znalezienia pracy.
8. Utajone - nic objęte na ogól statystyką nadmierne zatrudnienie w przedsiębiorstwach
państwowych.
POLITYKA PAŃSTWA NA RYNKU PRACY
Polityka państwa na rynku pracy w gospodarce rynkowej obejmuje część aktywną mającą
na celu redukcje bezrobocia oraz część pasywną której ...
Dzielimy ją na aktywną i pasywną.
Aktywna opiera się na wykorzystaniu szeregu instrumentów ekonomicznych. Na skale
makroekonomiczną polega na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych (podatków) czyli
odpowiedniego poziomu podatków, wydatków rządowych.
Na skalę makroekonomiczną polega na wykorzystaniu takich narzędzi:

publiczne programy zatrudnienia, mające na celu tworzenie dodatkowych miejsc
pracy

polityka subsydiowania zatrudnień polegająca na udzielaniu subsydiów tym
przedsiębiorstwom, które rezygnują z planowej redukcji zatrudnienia bądź tworzą
nowe miejsca pracy

szkolenie
zawodowe
umożliwiające
bezrobotnym
zdobywanie
bądź
zmianę
kwalifikacji zawodowych
BEZROBOCIE (W5)
Do zasobów siły roboczej nalicza się tych, którzy pracują i którzy są zarejestrowani w
lokalnym biurze pracy jako chcący i mogący podjąć pracę.
Stopień aktywności gospodarczej to odsetek ludzi w wieku produkcyjnym który
deklaruje
się jako wchodzący w skład zasobów siły roboczej. W Polsce do grupy tej zalicza się ludzi
od
18-64 lat męższczyźni i od 18-60 lat kobiety.
Do kategorii bezrobotnych według Międzynarodowej Organizacji Pracy zalicz się osoby
które
spełniają łącznie trzy kryteria:

nie pracowały w ciągu badanego tygodnia

przez 4 tygodnie poszukiwały pracy

były gotowe i mogły podjąć pracę.
W Polsce bezrobotnym jest osoba nie zatrudniona i nie wykonująca innej pracy
zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia pracy, nie zatrudniona w systemie dziennym,
zarejestrowana we właściwym Urzędzie Pracy i spełniająca warunki:

ukończyła 18 lat, w przypadku kobiet nie skończyła 60 , a w przypadku
męższczyzn nie skończyła 65 lat

ma brak prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej

nie posiada działalności rolnej o powierzchni użytków rolnych powyżej 2h
przeliczeniowych

nie podjęła rolniczej działalności gospodarczej

stan zdrowia pozwała na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru
czasu pracy obowiązujący w danym zwodzie

nie przebywa w areszcie tymczasowym lub nie odbywa kary pozbawienia
wolności.
Stopa bezrobocia to stosunek procentu bezrobotnych do zasobów siły roboczej. b =
B/Sr*100%
B - ilość bezrobotnych ; Sr - zasoby siły roboczej.
W Polsce 16,4% stosunkowo wysokie bezrobocie.
Przyczyny bezrobocia:
1. Zmiana w strukturze produkcji na mniej pracochłonną.
2. Postęp techniczny, nowe technologie produkcyjne, ludzie zastępowani maszynami.
3. Zmiana globalnego popytu - obniżenie AD powoduje spadek produkcji i tym samum
spadek zatrudnienia
4. Restrukturyzacja gospodarki przechodzenie z gospodarki centralnie planowanej na
gospodarkę rynkową.
5. Naturalna stopa bezrobocia - bezrobocie dobrowolne, pewna liczba osób zdolnych do
pracy ale z pewnych powodów nie pracująca zalicza się do niego.
Dla każdego kraju bezrobocie jest kosztem marnotrawstwem siły roboczej, nie zdoła się
odrobić strat jakie wywołuje bezrobocie.
Prawo Diana mówi że zmniejszając stopę bezrobocia o 1% zwiększa się PKB od 2% do
2,5% podobnie im wyższa stopa bezrobocia tym mniejszy PKB.
Koszty bezrobocia:

pogorszenie warunków życia bezrobotnych

utrata kwalifikacji

podatki konieczne do zapewnienia środków na wypłacenie świadczeń społecznych

wpływ demoralizujący na osoby pozostające bez pracy, alkoholizm, niechęć do
pracy.
Rodzaje bezrobocia:
1. Bezrobocie
frykcyjne
jest
to
niemożliwy
do
obniżenia
minimalny
poziom
bezrobocia występujący w każdym społeczeństwie. W jego skład wchodzą osoby
chwilowo pozbawione pracy, ze względu na zmianę zawodu czy miejsca pracy
2. Bezrobocie strukturalne powstaje w wyniku rozbieżności ludzkich kwalifikacji i
rodzaj oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji
3. Bezrobocie Keynesowskie wynikające z niedostatku popytu, powstaje zarówno
gdy zmniejsza się popyt globalny, prace i ceny nie zdążyły się dostosować i
przywrócić stanu pełnego zatrudnienia.
4. Bezrobocie klasyczne pojawia się wówczas gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana
powyżej poziomu, przy którym przecinają się krzywe podaży pracy i popytu na
pracę. Może to być spowodowane albo działaniem związków zawodowych lub też
ustawodawstwem określającym wysokość płac minimalnych, które powoduje iż płaca
realna utrzymywana jest na poziomie wyższym od płacy równowagi.
5. Bezrobocie płynne kiedy struktura bezrobocia zmienia się.
6. Bezrobocie chroniczne bardzo długie takie samo bezrobocie.
7. Bezrobocie ukryte, dobrowolne, przymusowe.
POLITYKA PAŃSTWA NA RYNKU PRACY.
POLITYKA AKTYWNA celem jej jest zmniejszenie liczby bezrobotnych, polega na
wykorzystaniu
instrumentów
makro
i
mikroekonomicznych.
Do
instrumentów
makroekonomicznych zaliczamy instrumenty fiskalne (podatki, wydatki budżetowe,
którymi państwo wpływa na popyt globalny)
Na skalę mikroekonomiczną działalność państwa polega na:

publicznym programie zatrudnienia

roboty publiczne

polityka subsydiowania zatrudnienia polegającej na:
o
udzielaniu subsydiów tym przedsiębiorstwom które rezygnują z planowanej
redukcji zatrudnienia lub tworzą nowe miejsca pracy,
o
szkolenia zawodowe umożliwiające bezrobotnym zdobycie kwalifikacji
o
usługi pośrednictwa pracy
POLITYKA PASYWNA celem jej jest utrzymywanie bezrobotnych przy życiu, obejmuje
różne formy pomocy finansowej np. zasiłki dla bezrobotnych Jednorazowe odszkodowania
dla zwalnianych z pracy.
INFLACJA (W6)
Inflacja to stały wzrost cen, to spadek wartości pieniądza inaczej mówiąc spadek siły
nabywczej.
Inflacja jako problem ekonomiczny pojawiła się z chwilą, gdy na szeroką skalę
wprowadzono pieniądz papierowy. Niemal nieograniczone zasoby pomnażają ilość
pieniądza
papierowego
w
odróżnieniu
od
produkcji
dóbr
i
usług
stanowiące
niebezpieczeństwo nieograniczonej jego deprecjacji aż do unieważnienia.
Deprecjacja - to spadek wartości wymiennej lub siły nabywczej waluty narodowej w
stosunku do innych walut.
Czysta inflacja występuje gdy ceny wszystkich dóbr i czynników produkcji wzrastają w
tym samym tempie
Deflacja oznacza spadek przeciętnego poziomu cen.
Stagflacja oznacza wzrost ogólnego poziomu cen któremu towarzyszy stagnacja PKB.
Slukflacja oznacza wzrost ogólnego poziomu cen połączony ze spadkiem PKB
Przyczyny inflacji:
1. POPYTOWA TEORIA INFLACJI opracowana przez Keyesa. Według niego inflacja pojawia
się wówczas gdy na rynku występuje nadwyżka popytu, przy założeniu, że produkcja
pozostaje na stałym poziomie w krótkim okresie czasu. Wzrost popytu prowadzi do tzw.
Inflacji popytowej. Władze mogą wówczas nie zwiększać podaży pieniądza ale zwiększać
szybkość obiegu pieniądza, spowoduje to wzrost cen wywołany nadwyżką popytu nad
podażą. Powstała w ten sposób luka inflacyjna zostaje zlikwidowana dopiero wtedy, kiedy
wzrost cen podwyższy poziom stopy %, oraz w dalszej kolejności obniży konsumpcję.
2. KOSZTOWA TEORIA FNFLACJI spowodowana jest ona większym tempem wzrostu płac
nominalnych niż wzrost wydajności pracy. Różnica ta powoduje inflację: I=W-P
I - stopa inflacji
W - przeciętny wzrost płac nominalnych
P - przeciętny wzrost wydajności pracy, który oznacza relację między wielkością
produkcji i zatrudnienia.
W tym ujęciu popyt na pieniądz jest funkcją zmian poziomu płac nominalnych w
gospodarce danego kraju. Poziom cen i płac określony jest przez pieniądz i rynek pracy.
Płace są wynikiem przetargów między pracodawcami, a związkami zawodowymi. Spirala
wzrostu płac i cen powoduje wzrost kosztów i wystąpienie inflacji.
Możemy również dokonać typologii inflacji mającej swoje źródło po stronie popytu:
1. Inflacja typu egzogenicznego jest wywołana czynnikami zewnętrznymi np. wzrost
cen importu lub wewnętrznymi np. spadek wydajności pracy. Pojedynczy czynnik
zewnętrzny nie jest z reguły na tyle silny by wywołać procesy inflacyjne, dopiero seria
zakłóceń wywołująca inflację kosztów może wpłynąć na długotrwały wzrost cen.
2. Inflacja typu endogcnicznego występuje w gospodarce w której są silne związki
zawodowe-
zmiana
wynagrodzenia
jednego
czynnika
produktu
wywołuje
reakcje
społeczne, dążenie do przywrócenia poprzednich relacji między wynagrodzeniami
czynników.
3. Inflacja wynikająca z teorii ilościowej pieniądza. Teoria ta uzależnia wartość
pieniądza podobnie Jak ogólny poziom cen od ilości pieniądza w obiegu.
Teoria ta zawdzięcza swój rozwój amerykańskiemu ekonomiście CH.F. Podstawą tej teorii
jest tradycyjne jeszcze w XIX w. równanie postaci M*Vm = PY
M - ilość pieniądza w obiegu
Vm - szybkość obiegu pieniądza
P - przeciętny poziom cen
Y - poziom dochodu narodowego
Założenia: równanie jest zawsze spełnione. Obie strony równania przedstawiają bowiem
w odmienny sposób ten sam aparat tj. wyrażają wartościowo sumę produktów i usług
sprzedanych w danym okresie.
Zwolennicy tej teorii uznają szybkość obiegu pieniądza (związana jest z wielością popytu
na pieniądz) za funkcję szeregu zmiennych m.in. wielkości dochodu jednostka tj. im
większy dochód tym większy popyt na pieniądz) Wysokości stóp %, od nakładów
bankowych i papierów wartościowych, oraz oczekiwanego tempa inflacji tzn. [m ona
wyższa tym mniejsza skłonność do utrzymania zasobów w formie pieniądza. Uważają oni,
że w długim okresie czasu popyt na pieniądz, a więc szybkość obiegu pieniądza zmienia
się bardzo powoli. Inaczej mówiąc zadowolenie ludzi uwarunkowane zwyczajami
płatniczymi jest stabilna i da się łatwo przewidzieć. Przedstawiciele uważają że podaż
pieniądza w obiegu jest wielkością w stosunku do gospodarki egzogenicznej tzn.
znajdującą się pod kontrolą państwa.
Ilość pieniądza w obiegu zależy nie tylko od BC ale także od zadowolenia banków
komercyjnych i całego społeczeństwa. Państwo jest w tym stanie zwłaszcza w krótkim
okresie czasu kontrolować obieg pieniądza i wybierać ten sposób który istotnie wpłynie
na przebieg procesów gospodarczych.
Teoria ta stwierdza iż gospodarka wolnorynkowa posiada wystarczającą dynamikę, która
sprawia że w długim okresie zbliża się do stanu pełnego zatrudnienia, pełnego
wykorzystania mocy wytwórczych. Jeżeli nawet w krótkim okresie maja miejsce
niewielkie wahania cykliczne to na dłuższą metę tempo rozwoju gospodarczego
wyznaczane jest przez tendencję w zakresie wzrostu wydajności pracy. Inaczej mówiąc
gospodarka rozwija się według pewnej normalnej stopy tzn. że z nowego wzoru Y .jest
wielkością stała, wzrost w tempie o -3° o rocznie. Z kolei wzrost przeciętnego poziomu
cen ma miejsce gdy ilość pieniądza w obiegu N rośnie szybciej niż produkcja Y czyli że
przyczyną inflacji jest zbyt duża ilość pieniądza w obiegu. Ponieważ N znajduje się pod
kontrolą BC, przyczyną inflacji jest zła polityka pieniężna państwa.
TYPY INFLACJI (W7)
1. Inflacja ciągniona przez popyt (Inflacja nabywców) występuje gdy całkowita
wielkość planowanych wydatków wyrasta szybciej nią całkowita wielkość produkcji.
Oznacza to że ludzie chcą kupić więcej niż gospodarka wytwarza zwykle przy pełnym
zatrudnieniu lub pełnym wykorzystaniu mocy wytwórczej. Z tym pojęciem wiąże się
pojęcie linii inflacyjnej.
Odcinek EE’ jest to linia inflacyjna (wzrost ceny to wzrost inflacji)
2. Inflacja pchana przez koszty (inflacja dostawców) pojawia się, gdy nałożone są
ograniczenia na podaż jednego lub kilku zasobów lub tez gdy ceny tych zasobów zostają
zwiększone. Inflacja ta może być spowodowana np. odcięciem dostaw ropy naftowej czy
innych surowców, z powodu wojny.
3. Inflacja strukturalna pojawia się gdy producenci nie mogą sprawnie zmieniać
struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki. Inflacja ta może być
spowodowana przez zmiany popytu na produkt, zmiany technologii wytwarzania.
Inflację możemy podzielić ze względu na tempo wzrostu ceny równowagi:
1. Inflacja pełzająca charakteryzuje się stopą wzrostu cen powyżej 1% miesięcznie.
Jest to tzw. Inflacja jednocyfrowa czyli do 9% w skali roku (taka inflacja występuje
obecnie w Polsce 5%)
2. Inflacja galopująca mieści się w przedziale wzrostu cen od 1-15% miesięcznie.
3. Megainflacja gdy tempo wzrostu cen zawiera się w przedziale od 15-50% miesięcznie
4. Hiperinflacja gdy tempo wzrostu cen przekracza 50% miesięcznie (przeszło 600% w
skali roku występowało kilkanaście lat temu w Polsce)
KRZYWA PILIPSA
Dowodzi ona , że między tempem wzrostu plac i poziomu bezrobocia istnieje zależność
odwrotna. Z położenia krzywej Philipsa w układzie współrzędnych wynika, że stopie
wzrostu płac równej 0, charakteryzuje sytuację braku popytu na rynku pracy, której
odpowiada
pewien
poziom
bezrobocia
(
wzrasta
stopa
bezrobocia,
bezrobocie
dobrowolne, frykcyjne)
Philips ukazuje, że istnieje ścisła zależność między poziomem tempa wzrostu płac, a
stopą inflacji. Zakładając, że zamienność inflacji bezrobocia ma charakter stały można za
pomocą narzędzi polityki pieniężnej i finansowej przesuwać gospodarkę wzdłuż krzywej
Philipsa. Jeśli stopa bezrobocia byłaby uważana z jakiegoś powodu za zbyt wysoką,
można by zmniejszyć ją do poziomu b1 jednak kosztem wzrostu stopy inflacji.
Krzywa Philipsa sugeruje możliwości wyboru takiej kombinacji inflacji i bezrobocia, która
z punktu widzenia interesu państwa byłaby najmniej szkodliwa.
TEORIA MILTONA FRIEDMANA to teoria konkurencyjna. Stwierdził on, że w gospodarce
istnieje pewien naturalny poziom bezrobocia. Bezrobocie to w całości ma charakter
dobrowolny lub frykcyjny i za pomocą polityki makroekonomicznej, nie można go na
trwałe zmniejszyć poniżej poziomu naturalnego.
Załóżmy, że w przeszłości poziom cen był stabilny co ukształtowało oczekiwania braku
inflacji także w przeszłości. Znajdująca się w punkcie A stopa bezrobocia (bn) została
uznana na zbyt wysoką sposobem jej zmniejszenia może być ekspansywna polityka
pieniężna zmierzająca do wzrostu popytu. Dodatkowy pieniądz w obiegu oznacza także
dodatkowy jego zasób w dyspozycji jednostek które zwiększają swoje wydatki na dobra i
usługi Oznacza to, wzrost popytu i prowadzi w pewnym czasie do wzrostu produkcji,
czego konsekwencją jest wzrost cen i płac. Rośnie również zatrudnienie, oraz spada
stopa bezrobocia do poziomu b2. W rezultacie znajdujemy się w punkcie B. Przejście do
punktu B jest zjawiskiem chwilowym. Wzrost zatrudnienia czyli spadek stopy bezrobocia
był możliwy tylko w skutek iluzji pieniądza, której ulegli robotnicy, myśląc iż w punkcie B
ceny są nadal stabilne, a wzrost płac w ujęciu pieniężnym który skłonił ich do podjęcia
dodatkowego zatrudnienia jest także wzrostem wynagrodzenia realnego.
W rzeczywistości tak nie jest, gdyż ceny w skutek ekspansywnej polityki pieniężnej
państwa zaczęły rosnąć w tempie np.3%. Robotnicy więc zrezygnują z dodatkowego
zatrudnienia, gospodarka wróci do naturalnego poziomu bezrobocia (z punktu B do C) ale
już przy stopie inflacyjnej 3 %. Linie przechodzące przez punkty AC i E wyznaczają w
długom okresie czasu Tzw. Pionową krzywą Philipsa. Każde kolejne działania państwa
będzie w stanie przejściowo obniżyć stopę bezrobocia, poniżej naturalnej stopy
bezrobocia (bn), ale kosztem przyśpieszenia wzrostu cen. Jedynym sposobem chwilowej
redukcji bezrobotnych jest stałe przyśpieszenie inflacji. Z powyższej teorii wynika iż
poprzez wybór odpowiednie polityki pieniężnej można wpływać na tempo inflacji. Jeśli
chcemy ograniczyć jej tempo należy zmniejszyć przyrost pieniądza w obiegu, co
spowoduje przejściowo wzrost bezrobocia powyżej poziomu naturalnego (punkt F), ale z
czasem gospodarka wróci do poziomu naturalnej stopy bezrobocia, ale już przy niższym
poziomie inflacji Punkt G)
POLITYKA MONETARNA - PIENIĄDZ I RYNEK PIENIĘŻNY (W8)
Już w czasach produkcji naturalnej wymieniano produkty, które stawały się bardzo
wyjątkowymi
towarami.
Dopiero
po
zaspokojeniu
własnych
potrzeb
gromadzone
nadwyżki wytworzonych produktów producenci wykorzystywali do wymiany na inne
produkty, którymi dysponowali inni producenci. Była to tzw. wymiana barterowa czyli
towaru
na
towar.
Dopiero
powstała
produkcja
towarowa
stworzyła
warunki
do
stopniowego przekształcania się wymiany bezpośredniej w pośrednią. W procesie stałej
wymiany spośród wielu towarów wyodrębnił się towar szczególny, towar najczęściej
występujący w obrocie i najczęściej przyjmowany, ponieważ można za niego kupić
wszystkie inne towary. Jego szczególna rola polega na tym że poza zdolnością do
zaspokajania
potrzeb
odgrywał
rolę
ekwiwalentu.
To
jaki
towar
odgrywał
rolę
ekwiwalentu zależy przede wszystkim od charakteru dominującej polityki, danych
społeczności np. plemienia. U ludów rolniczych były to zboża, u pasterskich bydło, u
myśliwych skóry. W praktyce większość ekwiwalentów miała różnego rodzaju wady
utrudniające
wymianę
np.
nietrwałość,
niepodzielność.
Toteż
takie
występujące
równolegle w charakterze ekwiwalentu takie elementy jak: żelazo, miedź, złoto czy
srebro stopniowo zaczęty wypierać mniej dogodne ekwiwalenty. Z chwilą gdy kruszce
zdobyły wyłączność i utrwalały swoją pozycję, stały się PIENIĄDZEM. Z czasem stale
zmieniająca się wymiana towaru była ograniczona przez podaż złota oraz techniczne
trudności związane z jego obiegiem. Stąd też stosunkowo wcześnie pojawiły się w obiegu
banknoty będące papierowym znakiem pieniężnym które jednak w każdej chwili mogły
być
wymienione
na
złoto
(wartość
banknotów
musiała
być
równa
ilości
złota
zgromadzona w danym kraju). Jego wartość nominalna nie ma związku z jego wartością
rzeczywistą. Wartość nominalna jest nadana przez państwo. Pieniądz występuje w
postaci metalowego bilonu lub papierowych banknotów. Obecnie Pieniądz to pewien
powszechnie akceptowany ekwiwalent, za pomocą którego dokonujemy płatności za
dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań. Występuje on w określonej
proporcji ilościowej w stosunku do całej gospodarki kraju.
Funkcje pieniądza:
1. Pieniądz jako środek wymiany. Dzięki wprowadzeniu pieniądza nastąpiło rozbicie
uciążliwego procesu wymiany towar za towar na proces towar-pieniądz-towar.
2. Pieniądz jako miernik wartości. Za pośrednictwem pieniądza wyraża się w
jednomiernych jednostkach pod względem jakości, porównywalnych pod względem ilości,
wartości różnych produktów. Pieniądz, oprócz faktu że za jego pomocą można mierzyć
ceny wszelkich dóbr, określa relację wartości dóbr wytworzonych wdanym roku przez
społeczeństwo.
3. Pieniądz jako środek przechowywania wartości. Dzięki memu możemy gromadzić
bogactwa.
4. Pieniądz jako środek płatniczy. Dzięki istnieniu pieniądza jako środka płatniczego
możliwe jest przestrzenne i czasowe, ilościowe i jakościowe przenoszenie wartości.
Cechy pieniądza: trwałość, podzielność( na mniejszą jednostkę) ogranicza podaż,
przenośność (mały, lekki)
Formy pieniądza:
Pieniądz gotówkowy występuje w postaci banknotów lub monet {wyłączne prawo do
emisji
pieniądza ma Bank Centralny)
Pieniądz bezgotówkowy to środek wymiany którego podstawą jest wierzytelność
przedsiębiorstwa lub osoby fizycznej. Na pieniądz żyrowy składają się wkłady na żądanie
lub terminowe w bankach, które są używane w obrocie bezgotówkowym w postaci
zlecenia przelewu czeki i weksle. Obok pieniądza żyrowego dużego znaczenia nabierają
tzw: substytuty pieniądza lub płynnych lokat. Dotyczy to wierzytelności pieniądza, które
w każdej chwili lub po określonym czasie mogą być przekształcone w środki płatnicze,
bezgotówkowe lub gotówkowe.
Ich jakość jest określana przez 3 kryteria:
1. Stopień płynności czyli przekształcenie w pieniądz gotówkowy lub żyrowy odpowiednio
do możliwości i terminów.
2. Ryzyko utraty wartości w czasie przekształcania w pieniądz
3. Wysokość oprocentowania tych substytutów pieniądza.
Do substytutów pieniądza zaliczamy: karty kredytowe, lokaty pieniężne jako wkłady
oszczędnościowe i terminowe, lokaty w formie udokumentowanych jako papiery rynku
pieniężnego, kapitałowego (sztabki złota, dzieła sztuki)
Płynność
to
zdolność
podmiotu
do
natychmiastowego
regulowania
zobowiązań
płatniczych. Zakłada ona że dany produkt posiada tytuły majątkowe, utrzymywane w
formie gotówki, pieniądza żyrowego, substytutów lub lokat terminowych. Stopień
płynności tych tytułów majątkowych jest każdorazowo uzależniony od możliwości ich
zamiany na gotówkę i zastosowania ich w roli środka płatniczego. Natomiast substytuty
pieniądza zazwyczaj dla celów płatniczych muszą być zamienione na pieniądz gotówkowy
lub bezgotówkowy w bankach.
Stopień płynności substytutów pieniądza jest tym mniejsza im trudniejsza jest ich
zamiana na pieniądz i z im większym ryzykiem się ono wiąże.
MIARY WIELKOŚCI ZASOBÓW PIENIĄDZA (W9)
W gospodarce rynkowej pojecie pieniądza obejmuje nie tylko pieniądz gotówkowy, ale
również wszelkiego rodzaju depozyty ulokowane na rachunkach w różnych instytucjach
finansowych. W zależności od stopnia płynności poszczególnych składników zasobów
pieniądza stosuje się 4 miary wielkości tych zasobów: M1, M2, M3, L
M1- pieniądz gotówkowy będący w posiadaniu ludności, rachunki z których wypłaty
mogą być dokonane na żądanie lub na podstawie czeków, czeki podróżne i inne rachunki
bankowe ma które mogą być wystawiane czeki. Są to zasoby pieniądza o najwyższej
płynności.
M2- M1 + rachunki oszczędnościowe, niewielkie rachunki terminowe, certyfikaty
depozytowe, rachunki rynku pieniężnego o wysokiej płynności.
M3 - M2-+ duże salda rachunków terminowych.
L - M3 + inne płynne aktywa nieobjęte wcześniejszymi miarami takie jak: waluta
bankowa, dokumenty handlowe i obligacje skarbowe.
POPYT NA PIENIĄDZ to skłonność do posiadania pieniądza wyrażająca się w ilości
środków pieniężnych, przechowywanych przez podmioty rynkowe. Występuje ona tylko
wówczas kiedy korzyści wynikające z posiadania pieniądza równoważą korzyści utracone
(koszt alternatywny) jakie można by było osiągnąć w przypadku jego inwestowania.
Powody przechowywania pieniądza:

powód transakcyjny

powód przezornościowy

powód spekulacyjny

powód portfelowy
Transakcyjny
popyt
na
pieniądz
wynika
z
konieczności
posiadania
pieniądza
gotówkowego umożliwiającego dokonywanie codziennych operacji handlowych, aby
przeprowadzić
określoną liczbę transakcji potrzebna jest określona ilość pieniądza nominalnego
skorygowanego o zmianę poziomu cen. Ludzie potrzebują pieniędzy bez względu na ich
siłę nabywczą to jest ilość towarów jakie można /a nie zakupić. W gospodarce rynkowej
przybliżeniem całkowitej wielkości transakcji w ujęciu realnym, miernikiem jest wartość
netto produkcji dóbr i usług.
Przezornościowy popyt na pieniądz polega na tym że decydujemy się na trzymanie
pewnych zasobów pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych zobowiązań płatniczych
których nie jesteśmy w stanie przewidzieć.
Spekulacyjny popyt na pieniądz jest konsekwencją skłonność i do posiadania
pieniędzy w sytuacji ocenianego z tego tytułu wzrostu zysków spekulacyjnych. Wielkość
tego
popytu
bezpośrednio
wiąże
się
z
oczekiwanym
poziomem
przyszłej
stopy
procentowej, przy czym zależność ta ma charakter odwrotnie proporcjonalny. Jeżeli
występuje tendencja spadkowa stopy procentowej to narastają oczekiwania podmiotów
rynkowych na przyszły jej wzrost co prowadzi do bieżącego utrzymania przez nie realnie
dużych zasobów gotówkowych. Powód portfelowy wiąże cię z niechęcią ludzi do ryzyka.
Są om skłonni poświęcić wyższa przeciętnie stopę zwrotu dla zapewnienia sobie
bezpieczeństwa lokat to jest takiego portfela inwestycyjnego który przyniesie niższą ale
dającą się łatwo przewidzieć stopę zysku.
Czynniki wpływające na wielkość popytu na pieniądz:
1. Stopy procentowe od depozytów j innych aktywów pieniężnych. Wielkość popytu na
pieniądz zmienia się odwrotnie niż stopa procentowa aktywów nie pieniężnych.
2. Poziom cen w gospodarce narodowej. Ich wzrost powoduje zwiększony popyt na
pieniądz.
3. Dochód ludności wzrost wywołuje powiększenie transakcyjnego popytu na pieniądz.
4. Przewidywań a stopa inflacji. Wzrost stopy inflacji powoduje spadek popytu na płynny
pieniądz i wzrost popytu na kapitał który zachowuje realność swojej wartości.
5. Sytuacja polityczna. Niestabilność modelu prowadzi do tzw. zjawiska psucia pieniądza
poprzez wzrost jego ilości wywołany czynnikami pozaekonomicznymi.
PODAŻ
NA
PIENIĄDZ
-
utożsamiana
jest
z
ilością
zasobów
pieniężnych
przedstawionych w danym okresie czasu przez instytucje finansowe do dyspozycji
wszystkich podmiotów działających w gospodarce. Na podaż pieniądza składają się
banknoty emitowane przez bank centralny, monety oraz depozyty bankowe tworzone
przez system bankowy. Wzrost podaży pieniądza regulowany jest przez bank centralny
na podstawie wolumenu dochodu narodowego , przewidywanego wzrostu cen. Możliwości
zwiększenia szybkości obiegu pieniądza gotówkowego oraz wpływu oprocentowania na
strukturę zasobów pieniężnych tzn. na wielkość wkładu i pożyczek terminowych oraz
lokat pieniądza w papierach wartościowych o różnym stopniu płynności. Proces tworzenia
przez banki komercyjne dodatkowej siły nabywczej na rynku w postaci pieniądza
bezgotówkowego jest ograniczony przez wielkość rezerw obowiązkowych jakie muszą
posiadać w Banku Centralnym
POLITYKA MONETARNA - SYSTEM BANKOWY (W10)
BANK jest to organizacja powołana do prowadzenia operacji pieniężnych, gotówkowych,
kredytowych, oraz świadczenia różnego rodzaju usług dla. przedsiębiorstwa i osób
fizycznych. Bank jest samodzielną i samofinansującą się jednostką organizacyjną
posiadającą osobowość prawną. Banki mogą tworzyć spółki prawa handlowego i
cywilnego oraz spółdzielcze, oraz realizować z innymi podmiotami przedsięwzięcia
gospodarcze, świadczyć usługo konsultacyjne w sprawach finansowych, tworzyć i
likwidować oddziały zagranicą oraz być akcjonariuszami banków zagranicznych i
przedsiębiorstw w kraju. Banki mogą zakładać osoby prawne (co najmniej 3) i fizyczne (
co na mniej 10).
Banki pełnią funkcję:
1)
Funkcja
ekonomiczna
-
polega
na
przekształcaniu
pieniądza
pasywnego
(oszczędnościowego) w pieniądz aktywny C inwestycyjny) powodujący przyrost kapitału.
2) Funkcja rachunkowo-operacyjna polega na prowadzeniu rachunków podmiotów
gospodarczych i dokonywaniu na nich operacji bankowych. Dzięki tej funkcji podmioty
rynkowe sprawnie rozliczają się między sobą i nie muszą przechowywać gotówki w kasie
co minimalizuje ryzyko jej utraty.
3) Funkcja usługowa dotyczy obrotu papierami wartościowymi. W tym celu banki
tworzą biura maklerskie dzięki którym oferują papiery wartościowe w publicznym
obrocie, prowadzą rachunki wartościowe swoich klientów oraz na ich zlecenie i w ich
imieniu sprzedają i kupują akcje, obligacje i inne walory będące w obrocie kapitałowym
W ramach systemu bankowego w Polsce wyróżniamy następujące rodzaje banków:
Bank Centralny BC * Banki komercyjne (operacyjne i uniwersalne) * Banki specjalnego
przeznaczenia * Kasy Oszczędnościowe * Banki Spółdzielcze
Bank Centralny jest najczęściej bankiem państwowym i w swojej działalności realizuje
politykę gospodarczą państwa jako całości. Należy on do najważniejszych instytucji
finansowych w każdym kraju. W Polsce Bankiem Centralnym jest Narodowy Bank
Polski NBP. Pełni on następujące funkcje:
1. Emisja pieniądza gotówkowego (banknotów i bilonów)
2. Funkcja polegająca na wpływaniu na działalność i nadzorowanie nad działalnością
wszystkich banków w kraju.
3. BC - pełni funkcję banku banków która polega na pełnieniu dwóch czynności:
refinansowanie w określonych granicach kredytów7 udzielanych przez inne banki
prowadzenie dla tych banków rachunków na których utrzymują one rezerwy bankowe
4. BC prowadzi wszystkie rachunki rządowe oraz prowadzi zlecane przez rząd operacje
finansowe w kraju i zagranicą. Bank prowadzi rachunki Skarbu Państwa, gromadzi
dochody, realizuje wydatki, administruje długiem publicznym, skupuje i sprzedaje
papier.' wartościowe państwa. W razie potrzeby BC udziela państwu kredytu.
5. Funkcja ta związana jest z międzynarodowymi stosunkami pieniężno-kredytowym.
Dotyczy regulowania kursu własnej waluty przez wykup lub sprzedaż walut obcych na
własnym rynku oraz waluty własnej na rynkach obcych jak leż utrzymaniu rezerw
monetarnych państwa uruchamianych w razie sfinansowania deficytu bilansu płatniczego.
W ramach polityki pieniężnej BC z Jednej strony zestawia plan pieniężny dla całego
systemu
bankowego oraz określa globalna wielkość kredytu które mogą być udzielone całej
gospodarce. Z drugiej strony bank ten pośrednio wpływa na działalność banków poprzez
stopę procentową, wielkość udzielonych kredytów refinansowych oraz stopę rezerw
obowiązkowych.
BC działa w stosunku do innych banków:

jako jednostka zwierzchnia upoważniona przez państwo do wydawania nakazów i
zakazów które mogą być przeprowadzone poprzez przymus

jako podmiot gospodarczy składający propozycję dokonania transakcji na tyle
korzystnych, aby banki dobrowolnie skorzystały z tej oferty.
Instrumenty Banku Centralnego
Stopa
rezerw
obowiązkowych.
Operacje
otwartego
rynku.
Polityka
refinansowa
(redyskontowa), Polityka procentowa
Stopa rezerw obowiązkowych
Zdolność kredytowa banków operacyjnych to maksymalny poziom kredytu do którego
bank operacyjny może ich udzielać bez obawy utracenia płynności (wypłacalności).
Wypłacalność
banków
operacyjnych
jest
zabezpieczona
odpowiednimi
rezerwami
pieniężnymi czyli stanem gotówki w kasie banku oraz stanem wkładów na rachunku
danego banku w BC. Rezerwy te są przeznaczone na pokrycie wypłat gotówkowych
klientów danego banku. Wprowadzenie stopy rezerw obowiązkowych ma na celu
stworzenie instrumentu umożliwiającego regulowanie potencjału kredytowego banków
operacyjnych
oraz
ustalanie
dodatkowego
operacyjnych. Podwyższenie przez
BC
zabezpieczenia
stopy minimalnych
płynności
rezerw
banków
obowiązkowych
ogranicza zdolność ekspansji kredytowej banków. Zmniejszenie stopy minimalnych
rezerw obowiązkowych zwiększ możliwości kreacji kredytu przez banki. Rezerwa
obowiązkowa ze względu na to że na ogół nie jest oprocentowana jest formą podatku,
którą muszą płacić banki komercyjne na rzecz BC, a ponieważ jest nim na ogół bank
państwowy to pośrednio jest to dochód budżetu.
Operacje otwartego rynku (polityka)
Polega na tym, że BC jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych
papierów wartościowych przeważnie państwowych. BC zakupuje te papiery według stopy
zakupu (odebrania), a sprzedaje według stopy sprzedaży (doręczania). Zakup papierów
wartościowych powiększa aktywa BC lecz również zwiększa obieg pieniądza. Sprzedaż
papierów wartościowych z własnego portfela przez BC zmniejsza aktywa banku i działa
restrykcyjnie zmniejszając ilość pieniądza w obiegu. Operacje otwartego rynku mogą być
efektywne tylko wtedy gdy istnieje rozbudowany rynek pieniężny który będzie mógł
zakupić papiery wartościowe zaoferowane przez BC lub odstąpić je temu bankowi.
Refinansowanie Banków
Polega na udzielaniu kredytu przez BC pozostałym bankom które w ten sposób mogą
upłynnić swoje aktywa. Podstawowe formy refinansowania banków to:

redyskonto weksli zdyskontowanych poprzednio przez banki operacyjne

kredyt pod zastaw papierów wartościowych
Stopa Procentowa
Może być ona wykorzystana jako instrument polityki pieniężno-kredytowej jeżeli pełni
funkcję zewnętrznego parametru branego pod uwagę przy podejmowaniu decyzji
ekonomicznych.
Decyzje
te
powinny
uwzględniać
konieczność
osiągnięcia
przez
kredytobiorcę co najmniej takich wyników finansowych pozwalających na spłacenie rat
kapitałowych i odsetek od zaciągniętego kredytu. W warunkach braku równowagi na
rynku i narastających zjawisk inflacyjnych możliwości realizacji tych funkcji przez stopę
procentową są ograniczone. Przy ustalaniu -stopy procentowej musi być uwzględniona
stopa
inflacji.
Ujemna
realna
stopa
procentowa
zachęca
kredytobiorców
do
maksymalnego popytu na kredyt. Należy odstąpić od dostosowania stopy % do
zróżnicowanej rentowności poszczególnych grup kredytobiorców czy też obniżania jej ze
względów socjalnych. Zróżnicowanie stopy % powinno wynikać jedynie ze stopnia
płynności kredytu i wkładu oraz ryzyka ponoszonego przez banki przy udzielaniu kredytu.
BC wykorzystuje te instrumenty na ogół kompleksowo w działaniach restrykcyjnych bądź
ekspansywnych.
Polityka restrykcyjna polega na:

podwyższaniu stopy dyskontowej, rezerw obowiązkowych

sprzedaży papierów wartościowych w ramach operacji otwartego rynku.
Działania te zmniejszają płynność instytucji bankowych zabierając im pieniądz lub
czyniąc go drogim.
Polityka ekspansywna polega na:

obniżaniu stopy redyskontowej i lombardowej

obniżaniu stopy rezerw obowiązkowych, a jeżeli to nie powoduje zwiększania na
rynku pieniądza BC rozpoczyna skupowanie weksli skarbowych w ramach operacji
(polityki) otwartego rynku.
W ten sposób BC zwiększa płynność banków komercyjnych co powinno prowadzić do
spadku stopy % oraz zwiększania ilości pieniądza w obiegu.
POLITYKA FISKALNA (W11)
Nazwa
polityki
fiskalnej
pochodzi
z
łacińskiego
fiskus-skarb
państwa.
W
ujęciu
tradycyjnym miała charakter pasywny co oznaczało, ze rząd gromadził wpływy z
podatków i opłat i dokonywał wydatków na cele publiczne do wysokości zebranych
dochodów. Współczesna polityka fiskalna ma charakter aktywny, za jej pomocą rząd
stara się pobudzić wzrost gospodarczy. Opiera się ona na teorii impasu budżetowego co
oznacza, że w celu osiągnięcia wzrostu gospodarczego planuje się z góry wydatki budżetu
państwa większe niż prognozowany przypływ dochodów budżetowych Celami wzrostu
gospodarczego są inwestycje publiczne likwidujące bezrobocie i przyczyniające się do
wzrostu dochodów społeczeństwa i wzrostu PKB. W ten sposób powstaje zjawisko
deficytu budżetowego i długo publicznego. Ponieważ zjawiska te mają charakter
inflacogenny to ustala się dopuszczalne granice deficytu budżetowego. Unia Europejska
określa, że deficyt budżetowy nie może przekraczać 3% PK.B, a skumulowany deficyt
budżetowy z wielu lat nie może być wyższy niż 60% rocznego PKB w danym kraju.
Polityka fiskalna typu Keynesowskiego wyznacza do osiągnięcia określone cele. Celem
nadrzędnym jest pełne zatrudnienie - walka z bezrobociem, inne to: stabilizacja cenwalka z inflacją, dążenie do zrównoważenia bilansu pralniczego z zagranicą. Złoty trójkąt
polityki
fiskalnej:
1 - pełne zatrudnienie
2 - stałe ceny
3 - zrównoważony bilans płatniczy
W latach 60 XX w. Keynsiści uzupełnili złoty trójkąt celów o dwa cele: ochronę
środowiska naturalnego człowieka, walkę z ubóstwem wynikające z potrzeby stosowania
przez państwo w praktyce zasady subsydialności (pomocniczności). Stwierdza ona, że
każdy powinien w pierwszej kolejności pomagać sobie nawzajem gdy jest się w trudnej
sytuacji. Jeżeli te działania nie pomogą to potrzebującemu powinna w pierwszej
kolejności pomóc rodzina, przyjaciele, a później władze samorządowe np.. gmina. Jeżeli
te wszystkie działania nie dadzą pozytywnego rezultatu to potrzebującemu pomaga
państwo. W ten sposób złoty trójkąt celu przekształcił się w złoty pięciokąt celów polityki
fiskalnej.
4 - ochrona środowiska
5 - walka z ubóstwem
Realizacja tych celów wymaga określonych narzędzi i instrumentów. Wśród instrumentów
polityki fiskalnej można stosować:
1. Polityka kredytowo-inwestycyjna realizuje ją Bank Centralny w zależności od fazy
cyklu koniunkturalnego. BC manipuluje stopą kredytu refinansowego, redyskontową,
rezerw obowiązkowych. W fazie recesji wszystkie te stopy powinny być obniżane i
podwyższane gdy następuje ekspansja gospodarcza.
2. Politykę pieniężną - realizuje ją BC i rząd. Gdy wystąpi recesja wtedy należy
zwiększyć globalny popyt który jest za niski w stosunku do globalnej podaży. Wówczas
BC zwiększa po przez zwiększoną emisję pieniądza papierowego ilość tego pieniądza w
obiegu, a rząd stwarza kanary dojścia tego pieniądza do rynku. Kanałami tymi są prace
interwencyjne , większe zatrudnienie w administracji, zasiłki dla bezrobotnych.
3. Polityka podatkowa można ją realizować jako:
a) DyskrecjonaIna polityka podatkowa polega na tym, że w fazie recesji parlament
stosując procedurę (legislacyjną obniża stopy podatkowe, a w fazie ekspansji podwyższa
je. Proces legislacyjny jest długi w skutek czego w chwili uchwalania nowych stóp
podatkowych koniunktura gospodarcza zmienia się tak bardzo, że konieczne jest podjęcie
nowych prac legislacyjnych w celu ponownej zmiany stóp podatkowych w odwrotnym
kierunku. Dlatego metoda ta nie jest skuteczna.
b) Automatyczne stabilizatory polityki podatkowej polegają na wmontowaniu
systemu podatkowego progresywnych stóp podatkowych z odpowiadającymi im progami
podatkowymi. ^
Wówczas nie ma potrzeby procesu legislacyjnego ponieważ np. w fazie
recesji gdy zmniejszającej produkcji odpowiada spadek przychodów ze sprzedaży to
spowoduje to spowoduje że sprzedawca znajdzie się w niższym progu podatkowym i
będzie i będzie płacił niższe podatki w sposób automatyczny. W fazie ekspansji gdy
przychody ze sprzedaży będą rosły duża liczba osób będzie miała wyższe progi
podatkowe co spowoduje, że będą płacić wyższe podatki według wyższych stóp
procentowych. Zmniejszą się wtedy ich możliwości inwestycyjne co pozwoli gospodarce
uniknąć stanu przegrzania i może zapobiec przyszłej recesji.
4. Zasada przyśpieszonej amortyzacji. Stosowana jest tylko w czasie recesji .
Państwo dysponuje uprawnieniami regulacyjnymi dotyczącymi stawek amortyzacyjnych i
określenia okresów zużycia majątku trwałego Zezwala więc w okresie recesji na skrócenie
okresu amortyzacji majątku trwałego. W wyniku tego w sposób sztuczny podwyższa się
koszty produkcji i obniża zyski przedsiębiorstwa . Przedsiębiorcy płacą niższe podatki i w
ich dyspozycji pozostają dodatkowe środki finansowe, które gdyby były zainwestowane
zwiększyły by popyt globalny i pozwoliły gospodarce na wyjście z kryzysu.
5. Rozwój sektora publicznego. W zależności od przebiegu cyklu koniunkturalnego
sektor publiczny może pełnić funkcję koordynacyjną, stabilizacyjną i stymulującą.
Najczęściej sektor ten oddziałuje na koniunkturę gospodarczą za pomocą funkcji
stabilizującej Jeżeli w kraju jest recesja i prywatni przedsiębiorcy dokonują masowych
zwolnień z pracy w sektorze publicznym zwolnienia z pracy nie występują gdyż państwo
pragnie ustabilizować globalny popyt.
6. Finansowanie sfery usług niematerialnych jako mechanizmu nakręcenia
koniunktury gospodarczej. Pierwszym tego typu instrumentem była militaryzacja
gospodarki i koncepcja polityki tzw. Nowego ładu realizowanej w USA w latach 30 XX w.
Militaryzacja gospodarki polegała na tym, że w sytuacji nierównowagi gospodarczej gdy
globalny popyt był niższy w stosunku do globalnej podaży uruchamianie produkcji
zbrojeniowej powiększało popyt globalny nie zwiększając podaży. Ponadto jedne
inwestycje pobudzały następne dzięki czemu rosły dochody społeczeństwa i PKB. Obecnie
rządy wielu krajów stosują bardziej humanitarną metodę - finansowanie kultury, sportu,
nauki, służące nakręcaniu koniunktury gospodarczej. W fazie recesji należy zwiększać
wydatki na wymienione dziedziny, rośnie wówczas popyt globalny nie zwiększa się
natomiast globalna podaż co pozwala gospodarce wychodzić z recesji.
BUDŻET PAŃSTWA (W12)
System budżetowy jest najważniejszym elementem systemu finansowego państwa.
Pozwala gromadzić środki pieniężne i rozdysponowywać je na realizację celów sektora
publicznego
gospodarki
narodowej.
Budżet
państwa
stanowi
zestawienie
roczne
dochodów i wydatków związanych z wykonywaniem przez władze państwa określonych
zadań ekonomicznych i społecznych.
Budżet państwa nie prowadzi bezpośrednio działalności gospodarczej przynoszącej
dochody. Państwo aby sfinansować zadania publiczne i funkcje regulacyjne wobec
gospodarki musi pozyskiwać dochody od innych podmiotów gospodarujących. Specyfika
pozyskiwania dochodów przez budżet państwa polega na wykorzystywaniu przymusu
prawnego. Oznacza to, że są one przejmowane definitywnie i bezzwrotnie. Podobnie
wydatki
ponoszone
przez
budżet
mają
charakter
bezzwrotny
(przymusowy).
Pozyskiwanie dochodu do budżetu i rozdysponowanie wydatków zależą od władzy
ustawodawczej (parlamentu) i wykonawczej (rządu). Rząd opracowuje projekt budżetu ,
a parlament go zatwierdza i kontroluje jego wykonanie. Budżet państwa spełnia w
gospodarce następujące funkcje:
1) Ekonomiczne
a) Fiskalna polega na ściąganiu od podmiot ów gospodarczych podatków,
b) Redystrybucyjna określa ona udział budżetu we wtórnym podziale wytworzonego
dochodu narodowego,
c)
Alokacyjna
zapewnia
dopływ
środków
na
finansowanie
określonych
potrzeb
publicznych,
d) Równowagi gospodarczej - ponieważ dochody i wydatki budżetu państwa mają
znaczny i stabilizacyjny wpływ na ogólną równowagę w gospodarce,
e)
Wzrostu
gospodarczego
-
ponieważ
inwestycje
budżetu
pobudzają
rozwój
ekonomiczny.
2) Zarządzania
a) Planowanie - trafne przewidywanie poziomu i struktury dochodów i wydatków
budżetowych ora ich różnorodnych skutków ekonomicznych i społecznych.
b) Administrowanie - wykorzystywanie administracji państwa do konsekwentnej i
sprawnej realizacji zaplanowanego budżetu.
c)
Kontrolna
-
mająca
na
celu
przeciwdziałanie
niepożądanym
zjawiskom
niegospodarności, rozrzutności, korupcji w gospodarowaniu środkami budżetowymi.
3) Społeczne
a) Uspołecznienie procesu podejmowania decyzji zarówno w procesie budowania i
realizacji budżetu,
b) Negocjacyjno-polityczne w rozstrzyganiu powstających sporów i konfliktów
dotyczących decyzji budżetowych
c) Wychowanie społeczeństwa - pobudzające zainteresowanie sprawami publicznymi,
funkcjonowaniem
finansowania.
poszczególnych
dziedzin
sektora
publicznego
i
sposobami
ich