Donosowa droga podawania leków

SUPLEMENT  2014
Donosowa
droga podawania
leków
Suplement
Farmacja Praktyczna®
Redaktor Merytoryczna: Barbara Misiewicz-Jagielak
Redaguje Zespół: Dominika Bandurska, Dagmara Bąk, Michał Borysiuk,
Anna Cielemęcka, Marta Gawrylik, Justyna Grudniak, Monika Jasłowska,
Magdalena Kochańska, Marcin Lewandowski, Barbara Misiewicz-Jagielak,
Joanna Ordańska-Kucińska, Paulina Pol, Bożenna Płatos, Anna Robak-Reczek,
Patryk Starak, Wiktor Zajchowski.
2
Na zlecenie: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o.,
ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa
Wydawca: Valkea Media S.A., ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa
Redaktor naczelny: Łukasz Kuźmiński
Dyrektor projektu: Tomasz Opiela
Projekt graficzny: Wojciech Jastrzębski
Suplement/2014
Suplement
Donosowa droga
podawania leków
Jedną z dróg podania leku jest droga donosowa. Najczęściej tą drogą podawane
są leki działające miejscowo stosowane w leczeniu infekcji oraz alergii.
Ze względu na dużą powierzchnię wchłaniania, dobre unaczynienie zapewniające
szybkie wchłanianie, pominięcie eliminacji związanej z efektem pierwszego
przejścia w wątrobie, podanie donosowe jest także wykorzystywane
w przypadku leków o działaniu ogólnoustrojowym.
Waldemar Zieliński
Zakład Farmakoekonomiki,
Warszawski Uniwersytet Medyczny
www.farmacjapraktyczna.pl
3
Suplement
P
Podanie donosowe
Drogą donosową mogą być podawane leki o działaniu ogólnoustrojowym (np. przeciwmigrenowe), jak
i przeznaczone do działania miejscowego (alergia, stany
zapalne). Cechą charakterystyczną podania donosowego jest mała objętość podawanego leku w porównaniu
z podaniem parenteralnym[7]. Zbyt duża objętość podanego donosowo leku jest szybko usuwana, co prowadzi
do jego utraty. Istnieją sugestie, że optymalna objętość
podawana do każdego nozdrza nie powinna przekraczać
100-150 µl[3].
Budowa jamy nosowej oraz związane z nią warunki fizjologiczne mają decydujące znaczenie dla depozycji
leku stosowanego miejscowo oraz jego redystrybucji
poprzez oczyszczanie śluzowo-rzęskowe; to z kolei
wpływa na jego wchłanianie i warunkuje skuteczność
leczenia. Optymalnym obszarem depozycji leków podawanych donosowo jest błona śluzowa małżowiny
nosowej środkowej i przewodu nosowego środkowego. W tej okolicy dochodzi do turbulentnego ruchu
powietrza wskutek zmiany kierunku przepływu z pio-
4
nowego na poziomy. Dodatkowo na szybkie wchłanianie deponowanego w tej okolicy leku wpływa dobrze
unaczyniona błona śluzowa z porowatym, łatwo przepuszczalnym śródbłonkiem naczyń. Na depozycję leku
w obrębie małżowiny nosowej środkowej i przewodu
nosowego środkowego wpływają dwa elementy – postać leku oraz technika jego podania[4]. Wśród metod
stosowanych w celu zwiększenia wchłaniania jedną
z najważniejszych jest wydłużenie czasu przebywania
leku i kontaktu ze śluzówka. W tym celu stosowane są
różne środki mukoadhezyjne, takie jak pochodne celulozy, alginian czy chitosan[2].
Ograniczeniem związanym z donosową drogą podania
mogą być miejscowe działania niepożądane związane
z oddziaływaniem składników leku na rzęski lub błonę
śluzową nosa. Podając lek donosowo należy także zwrócić uwagę na możliwość częściowej utraty dawki leku
w wyniku działania oczyszczania śluzowo-rzęskowego
czy w przypadku stanów zapalnych nosa na zwiększone
wydzielanie śluzu, wydzieliny śluzowo-surowiczej i ropnej
ograniczających wchłanianie[2, 6, 9].
Suplement/2014
Suplement
Postacie farmaceutyczne leków donosowych
Postaciami farmaceutycznymi najczęściej podawanymi
drogą donosową są krople, aerozole i żele.
Krople
Krople są najprostszą donosową postacią farmaceutyczną. Niemniej jednak w przypadku kropli ich podawanie
może być uciążliwe, gdyż lek może dostawać się do krtani, trudne może być podanie dokładnej dawki i nierzadko
może dochodzić do przedawkowania[6, 8, 11, 13].
Aerozole
Podobnie jak krople, aerozole są łatwe do podania, posiadają szybki efekt działania i są łatwo dostępne. Ich potencjalną wadą jest możliwość kontaminacji ze względu
na kontakt aplikatora z śluzówką nosa. Aerozole donosowe, z wyjątkiem urządzeń wyposażonych w dozownik pozwalający na precyzyjne odmierzenie dawki leku,
obarczone są ryzykiem niedokładnego podania żądanej
dawki[6, 8, 11, 13].
W urządzeniach bez dozownika wielkość wyzwolonej
dawki w znacznym stopniu zależy od siły nacisku na
zbiornik z lekiem. Takie urządzenia nie powinny być sto-
www.farmacjapraktyczna.pl
sowane, zwłaszcza u dzieci, ze względu na małą powtarzalność dawek oraz łatwą możliwość przedawkowania
leku[5].
Najczęstsze błędy związane ze stosowaniem leków w postaci aerozoli donosowych – podawanie ich zbyt głęboko
i kierowanie strumienia na przegrodę nosa – mogą spowodować wystąpienie objawów niepożądanych, takich
jak krwawienie z błony śluzowej nosa i uczucie nadmiernego wysychania, aż do tworzenia strupów. Na depozycję leku podawanego donosowo wpływa również kąt
rozproszenia roztworu w postaci aerozolu. Przykładowo
zmniejszenie kąta z 60° na 30° wpływa na przesunięcie
depozycji leku do tylnych obszarów jamy nosowej i jego
szybsze usuwanie z błony śluzowej przez ruch rzęsek[4].
Innym problemem, który występuje w przypadku aerozoli donosowych jest wchłanianie podanego leku przez
przewód pokarmowy. Pochodne imidazoliny nie powinny być podawane niemowlętom i małym dzieciom
w postaci aerozolu donosowego, ponieważ ze względu
na dużą szybkość wchłaniania istnieje możliwość wywoływania zaburzeń oddychania i stanów śpiączkowych[6].
Żele
Żele donosowe są roztworami lub zawiesinami o wysokiej gęstości. Żele donosowe są postacią, która pozwala
na dokładne odmierzenie dawki leku, posiada wydłużony
czas przebywania leku w nosie, a co za tym idzie zwiększa jego wchłanianie, jednocześnie zmniejsza się klirens
rzęskowy. Istotne jest także zmniejszenie wypływu leku
z nosa ze względu na wysoką gęstość, zmniejszanie nieprzyjemnego posmaku związanego ze zmniejszonym
połykaniem leku, zmniejszenie spływania po tylnej ścianie
gardła (post nasal drip) oraz mniejsze działanie drażniące
związane z substancjami pomocniczymi o działaniu łagodzącym i zmiękczającym. Żele o odpowiednich właściwościach reologicznych wydłużają czas kontaktu leku ze
śluzówką w miejscu wchłaniania, co istotnie wpływa na
wchłanianie substancji czynnej[1, 6, 8, 11, 13].
Z powyższych względów żele donosowe są postacią,
która pozbawiona jest typowych dla kropli lub aerozoli
niedogodności. Dlatego zwłaszcza w przypadku dzieci
podanie żelu aplikatorem jest bardziej korzystne, pozwala na ograniczenie ilości połykanego leku i w konsekwencji działań niepożądanych. Ma to szczególne znaczenie
w przypadku stosowania u dzieci pochodnych imidazoliny, takich jak ksylometazolina lub oksymetazolina, które
po dostaniu się do krążenia mogą powodować działania
niepożądane ze strony układu krążenia i układu oddechowego[6].
5
Suplement
Chlorowodorek ksylometazoliny
Chlorowodorek ksylometazoliny jest pochodną imidazoliny o działaniu sympatykomimetycznym stosowaną
od kilkudziesięciu lat w ostrym zapaleniu błony śluzowej
nosa, ostrym lub przewlekłym zapaleniu zatok przynosowych, alergicznym zapaleniu błony śluzowej nosa oraz
w celu udrożnienia trąbki słuchowej w ostrym zapaleniu ucha środkowego. Lek powoduje zwężenie naczyń
krwionośnych, zmniejsza obrzęk i przekrwienie błony
śluzowej jamy nosowo-gardłowej oraz zmniejsza ilość
wydzieliny.
Najczęściej spotykaną postacią farmaceutyczną, w jakiej
występuje chlorowodorek ksylometazoliny, są krople lub
aerozol do nosa. Rzadziej spotykaną postacią jest żel do
nosa.
Produkt leczniczy Xylogel jest od wielu lat wytwarzany
przez Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa S.A.
w dwóch stężeniach – 0,05% i 0,1%.
W badaniu Tarchalskiej-Kryńskiej i Zawiszy z 1991 r. porównywano podanie leku w postaci kropli i żelu. W przypadku kropli obserwuje się szybkie przemieszczanie kropli do gardła, gdzie lek powodował nieprzyjemne uczucie
drapania i pieczenia. Żel wykazywał istotnie mniej działań
6
niepożądanych i był częściej wybierany przez chorych[12].
W podobnym porównawczym badaniu obejmującym 60
pacjentów również stwierdzono skuteczność ksylometazoliny podawanej w postaci kropli i żelu, przy czym działanie żelu utrzymywało się znacznie dłużej w porównaniu
do kropli. Wynik ten wskazuje na możliwość rzadszego
stosowania leku podawanego w postaci żelu. Żel był preferowany przez pacjentów z uwagi na mniejsze uczucie
wysychania błony śluzowej[10].
Podsumowanie
Podanie donosowe leków jest szeroko wykorzystywane
w celu uzyskania zarówno efektów miejscowych jak ogólnoustrojowych. Funkcje fizjologiczne nabłonka nosa, wiek
pacjentów jak również specyficzne właściwości danej
substancji czynnej, postaci farmaceutycznej oraz technika
podania leku stanowią ograniczenia związane z wykorzystaniem tej drogi podania. Wśród donosowych postaci
farmaceutycznych żele są postacią, która umożliwia dłuższy czas kontaktu leku z błoną śluzową nosa, wydłużając
działanie leku, jak również w oparciu o niektóre dane od
pacjentów są lepiej tolerowane ze względu na mniejszą
ilość miejscowych działań niepożądanych.
Suplement/2014
Suplement
Piśmiennictwo
1. Alagusundaram A. I wsp. Nasal drug delivery system – an overview. Int. J. Res. Pharm. Sci. 2010 1(4), 454-465.
2. Ali A. i wsp. Enhanced bioavailability of drugs via intranasal drug delivery system. Int. Res. J.Pharm. 2012, 3(7), 68-74.
3. Baumann D. i wsp. Dissolution in nasal fluid, retention and anti-inflammatory activity of fluticasone furoate in human nasal
tissue ex vivo. Clinical & Experimental Allergy, 2009, 39, 1540-1550.
4. Cichocka-Jarosz E., Kwinta P. Technika podawania leków donosowo w leczeniu nieżytu nosa. Medycyna Praktyczna 19.11.2013.
http://www.mp.pl/artykuly/27731
5. Emeryk A.: Glikokortykosteroidy donosowe – jak ważny jest aplikator. Alergia, 2009, 4: 6-10.
6. Grześkowiak E., Sznitowska M. Podanie na błony śluzowe. w Biofarmacja. Red. Sznitowska M., Kaliszan R.; Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2014 str. 249.
7. Haranath i wsp. Ocular, Nasal, and Otic Drug Delivery w Gibaldi;s Drug Delivery Systems in Pharmaceutical Care. Ed.
Desai A., Lee M.; American Society of Health System Pharmacists 2007, Chapter 5, str. 59.
8. Pires et al. Intranasal Drug Delivery: How, Why and What for? J Pharm Pharmaceut Sci 2009, 12(3), 288-311.
9. Rakhi Ch., Lakshmi G. Nasal route: A novelistic approach for targeted drug delivery to CNS. Int. Res. J. Pharm. 2013, 4(3),
59-62.
10. Romański B. Sprawozdanie z badań klinicznych preparatu Xylometazolin w postaci żelu i w postaci kropli w stężeniach
0,05% i 0,1% produkcji Warszawskich Zakładów Farmaceutycznych „Polfa” u chorych z nieżytami błony śluzowej nosa.
Am w Bydgoszczy 1991.
11. Sharma P.K. et. al. Review on nasal drug delivery system with recent advancemnt Int. J.Pharm. Pharmaceut. Sci. 2011 Suppl.
2, 3, 6-10.
12. Tarchalska-Kryńska B., Zawisza E. Protokół z badań klinicznych porównawczych preparatu Xylometazolin 0,1% I 0,05%
w postaci żelu i kropli. .CSK AM. 1991.
13. Zarembski D.G., Zavod R.M. Cough, Cold, and Allergic Rhinitis. in Gibaldi;s Drug Delivery Systems in Pharmaceutical Care.
Ed. Desai A., Lee M.; American Society of Health System Pharmacists 2007, p. 475.
www.farmacjapraktyczna.pl
7