Temat 7: HINDUIZM

Temat 7: HINDUIZM
1. Objaśnienie nazwy religii
- termin hinduizm powstał na pocz. XIX w., do powszechnego użycia wszedł pod koniec 1 poł.
XIX w. na określenie religii naturalnych rozwijających się w Indiach w opozycji do buddyzmu,
dżinizmu i religii plemiennych.
- Obecnie: zespół bliskich sobie religii kształtujących się od ok. IV do II w. p.n.e. powiązanych
przez nadrzędną strukturę – ogólnoindyjski wzorzec tradycji społ.- rel. tzw. Wielką Tradycję.
- Mianem „hindusów” zostali nazwani po raz pierwszy zwolennicy religii hinduistycznej przez
muzułmanów, którzy przenikali do Indii.
- Perskie słowo hindu jest określeniem kraju i mieszkańców dorzecza Indusu.
2. Tradycja religijna Indii
2.1. wedyzm
- początkowo indyjska religia aryjskiej ludności napływowej (1500-900 p.n.e.) udokumentowana
literacko w 4 zbiorach Wed; ludność ta, która sama siebie nazywała Ariami zniszczyła wysoko
rozwiniętą kulturę Drawidów i zrobiła z nich niewolników.
- Stworzenie świata: na początku nie istniał ani byt, ani niebyt - było tylko „jedno” niepodzielna
całość i absolut tzw. złoty embrion. Przejawiało się ono przez potęgę ascezy i zrodziło
pożądanie, zalążek świadomości. Przez to transcendentny niebyt został oddzielony od bytu,
będącego jego zewnętrznym przejawem.
- Istniejące na początku „jedno” było praandroginem, tworem dwupłciowym, ale potem się
rozszczepiło na pierwiastek męski i żeński i spłodziło syna Purusza. Został on złożony w ofierze
i poćwiartowany, a z jego ciała powstał świat z systemem kastowym.
- Świat składa się z 3 sfer: nieba, przestworzy i ziemi.
- 33 bóstwa, po 11 z każdej sfery.
- Wszyscy bogowie dzielą się na 2 klasy:
 Dewowie – czyste bóstwa natury, przewodzi im Indra (bóg burzy)
 Asurowie – posiadają siłę twórczą (maja), moc niezależną od składania ofiar i rytuału
(czym różnią się od Dewów), przewodzi im Waruna (strażnik prawa i prawdy, dba o
porządek i przezwycięża chaos).
2.2. braminizm
- w węższym rozumieniu: religia indyjska w okresie między 900 a 400 r. p.n.e., w której centralne
pojęcie stanowi brahman jako zasada panująca w świecie i w której dominującą pozycję zajmują
bramini jako członkowie najwyższej kasty.
- w szerszym rozumieniu: w Indiach braminizm i hinduizm (jako 2 i 3 epoka rozwoju
historycznego religii ind., po wedyzmie) pojmowane są łącznie jako braminizm.
- Po okresie podbojów, centralną pozycję w ustroju społecznym Ariów zdobyli bramini jako
kapłani i nauczyciele. Bardzo ważne znaczenie otrzymał sprawowany przez nich rytuał ofiarny.
- Bogowie: od wedyzmu zostali przejęci jedynie dewowie, czyli bogowie, którzy wymagali ofiar, a
rola braminów wzrosła tak bardzo, że bogowie bez rytuałów nie mieli żadnej władzy. Bogowie
niezależni od rytuałów (Asurowie) zostali sprowadzeni do pozycji niebezpiecznych demonów.
Wśród Dewów centralne miejsce zajął Pradżapati – personifikacja stanu kapłańskiego. Jest on
bóstwem uniwersalnym i stwórcą świata – wyzwala on z siebie zasadę żeńską (Wacz) i łączy się
z nią jako zasada męska tworząc świat empiryczny.
- Zależność między brahmanem a atmanem:
 Brahman- pierwsza zasada i praprzyczyna wszelkiego istnienia, bezosobowa, niepodzielna,
stwarzająca świat potęga, jest zawieszona poza dobrem i złem; można ją pojąć jedynie przez
ekstatyczne wizje.
1



Atman (sanskr. oddech, tchnienie) – prawdziwa jaźń człowieka, nośnik świadomości i sił
życiowych, dusza człowieka; jest ukrytym w człowieku fragmentem boskiej praprzyczyny –
stąd wywnioskowano wkrótce, że atman jest zasadą rządzącą nie tylko człowiekiem, ale i
całym światem.
Teza o identyczności brahmana (duszy świata) i atmana (duszy człowieka) – wiedzy tej
można doświadczyć jedynie w mistycznej ekstazie. Kto to zrozumiał, odnalazł mokszę, czyli
zbawienie i wyzwolił się od wszelkiego pożądania.
Nie ma stawania się, jest tylko bycie tzn. że dusze są już zbawione od wieczności, tylko
ludzie nie zdają sobie z tego sprawy.
2.3. neohinduizm
- szeroki ruch reform religijnych XIX i XX w. powstały w celu zachowania indyjskiej tożsamości
narodowej (odpowiedź na kolonializm obcych mocarstw)
- cechy charakterystyczne:
 uświadomienie sobie własnego dziedzictwa religijnego i kulturowego w okresie walki
o polityczną niezależność od Zachodu
 nowa indyjska samoświadomość wartości duchowo – religijnych Wschodu w
porównaniu z tymi, jakie głosi sekularyzowany Zachód
 dążenie do przeciwstawienia się ekspansji myśli zachodniego chrześcijaństwa przez
aktywną działalność misyjną.

3. Główne kierunki teologiczne w hinduizmie
3.1. Wisznuizm
- wyznawcy: wisznuici lub waisznawa
- znak wyznania: wymalowane na czole znamię- tirunama
które symbolizuje odbicie śladów stóp i trójkrok Wisznu
- inne znamię: trójkąt skierowany w dół – symbol wody i pierwiastka żeńskiego
- cechy charakterystyczne:
o podstawy teoretyczne zawarte w systemie rel.- filozof. Wedanty
o droga do zbawienia zwana bhakti (miłość Boga)
o 5 sakramentów (samskara): znakowanie 5 emblematami Wisznu, codzienne nakładanie na
czoło znamienia w kształcie U, nadanie imienia wajśnawy, szeptanie mantr i ofiarowanie
o jego główne koncepcje etyczne oparte wokół kompleksu pojęciowego ład – prawo – prawość
(dharma)
3.2 Siwaizm
- wyznawcy: siwaici lub szaiwasi
- znak wyznania: 3 poziome linie rysowane popiołem lub białą farbą (odzwierciedlenia oka na
czole Siwy); trójkąt zwrócony ku górze (symbol ognia i pierwiastka męskiego) i dwa złożone
trójkąty (wyglądają jak gwiazda Dawida) – symbol połączenia pierwiastka męskiego i żeńskiego.
- Cechy charakterystyczne:
o Podstawy teoretyczne: systemy rel.- filozof. jogi, wajsiesziki i njaji
o zbawienie: zjednoczenie się dusz z Bogiem
o kult nacechowany rytuałem tantryjskim (tantryzm postrzega całą rzeczywistość jako zbiór
energii, które łączą się i wymieniają).
o Droga do zbawienia: asceza, medytacja, joga, recytacja świętych formuł i rytuały (np.
nacieranie się popiołem).
o Upatruje podstawowych wartości w poznawaniu tego, co nieprzewidywalne.
2
3.3 Siaktyzm
- wyznawcy: siaktowie
- zasada absolutna i najwyższe bóstwo: żeńskie Siakti (sanskr. energia, siła, moc)
- siakti – twórcza energia jednego z głównych bogów, ściśle z nim powiązana, ale nie tożsama.
- Pod wpływem siwaizmu także inni główni bogowie hinduizmu mają swoje siakti
- W zależności od formy, w jakiej ukazuje się należący do nich bóg wyższy, siakti rozumiane jako
żeńskie energie mają różne imiona i są personifikowane mitologicznie jako małżonki bogów.
- Za pomocą siakti tłumaczona jest działalność bogów w świecie np. męski bóg Siwa działa w tym
świecie przez swą żonę Durgę-Kali, która stanowi personifikację jego boskiej mocy.
- Zasada pierwotna we wszechświecie ma charakter żeński
- Święte pisma: tantry, które opisują drogę do zbawienia.
4. Panteon bogów
- bóstwa hinduskie można podzielić na 2 grupy: triada najwyższych bóstw - trimurti (Brahma,
Wisznu, Siwa), które są wyjęte spod oddziaływania czasu i panteon bóstw niższego rzędu o
statusie zbliżonym do ludzi.
- Potrójna Postać Boskości: Brahma jako stwórca (bóg wiedzy i nauki), Wisznu jako kontynuator
(patronuje pobożności i życiu religijnemu) i Siwa jako niszczyciel lub odnowiciel (jest bogiem
transcendentalnego doświadczenia)
4.1. grupa bóstw Brahmy
- Brahma jest męską personifikacją pojęcia brahman (sanskr. absolutna jaźń, dusza świata);
uważany jest za stróża boskiego objawienia
- Jest on stworzycielem światów (różne wersje aktu kreacji: złożenie samego siebie w ofierze i
stworzenie świata z członków własnego ciała lub spłodzenie wszystkich istot z własną córką)
- Brahma jest przedstawiany jako starzec o 4 głowach i 4 ramionach siedzący na gęsi lub łabędziu.
Jego atrybutami są: łyżka, dzban, wieniec modlitewny i księga.
- Sawitri (Gajatri) – personifikacja bogini wedyjskiej miary wiersza, pierwsza żona Brahmy
- Saraswati – bogini nauki, sztuki, erudycji i literatury, wynalazczyni sanskryptu, 2 żona Brahmy
4.2 grupa bóstw Wisznu
- bóg przyjazny, dobrotliwy, łagodny, chroniący prawo i prawdę; podtrzymuje on istnienie świata
- grupa bóstw Wisznu: Lakszmi (jego siakti i żona) oraz jego od 6 do 23 wcieleń
- za każdym razem, gdy na świecie źle się dzieje, Wisznu zstępuje na niego przyjmując ziemską
postać(awatara) by chronić ład i porządek. Klasyczny schemat wyróżnia 10 awatarów.
- Przedstawiany jest jako młody mężczyzna o błękitnym ciele ubrany w żółtą szatę. Atrybuty:
maczuga, dysk, lotos i muszla.
- Lakszmi – bogini piękna, miłości, bogactwa i szczęścia, towarzyszy Wisznu w jego kolejnych
wcieleniach
- Kama (sanskr. pożądanie) – ich syn, bóg miłości
4.3. grupa bóstw Siwy
- dla siwaitów Siwa (sanskr. sprzyjający, łaskawy) jest personifikacją absolutu (brahmana)
- Siwa jest stwórcą, który na początku dziejów świata pobudził do życia wszystkie istoty, wielkim
panem czasu, który po jego upływie odbierze im znowu życie, czyli jest zarazem niszczycielem
świata.
- Ta gra życia i śmierci powtarza się w zamkniętym kole żywotów, aż wszystkie istoty żywe
zrozumieją, że są tożsame z Siwą i rozpłyną się w jego istocie
- Siwa ma 1008 imion, które określają jego złożoną naturę, można je podzielić na 4 grupy:
o Twórczy i życzliwy
o Umartwiający się boski asceta i jogin, zagłębiony w medytacji
o Niszczyciel
o Dziki tancerz
3
-
-
Dewa – żona Siwy, jedyna bogini w hinduizmie równa rangą swemu mężowi; również posiada
różne imiona:
o Odwołujące się do dobroci, płodności i macierzyństwa
o Ascetka i joginka
o Walcząca z demonami i wrogami bogów
o Niszczycielska i okrutna
Ganisz (Ganapati) – ich syn, patron literatury i nauki, bóg usuwający wszelkie przeszkody,
którego się prosi o sukces i zwycięstwo.
Skanda (Kamara) – młodszy syn, bóg wojny, młodości i siły
5. Koncepcja wyzwolenia duszy i etyka hinduska
- 4 stadia idealnego życia (aśramy):
o młodość – brahmaczarin (uczeń bramina) – okres nauki polegający na studiowaniu Wed
w domu swego nauczyciela
o wiek męski – grihastha (ojciec domu) – powinien założyć rodzinę (spłodzić syna) i złożyć
ofiarę
o wiek starczy – wanaprastha (leśny pustelnik) – powinien opuścić dom i rodzinę i udać się
do lasu, aby oddawać się ascezie i medytacji
o ostatnie lata życia – sannjasina (bezdomny żebrak) – żywot wędrującego, nie
posiadającego majątku pielgrzyma
- koncepcja karmana:
o dusza ludzka podporządkowana jest wiecznie powtarzającym się narodzinom (samsara);
kiedy dusza ludzka opuszcza ciało musi co najmniej przez 3 pokolenia przebywać na
księżycu, a następnie swoją drogą wędrówki dusz powraca na ziemię do ciała nowo
powstałej istoty żywej – jej pozycję określa karman (uczynek, dzieło)
o karman – prawo nakazujące odpłatę za czyny dokonane ze życia; każdy uczynek
człowieka zawiera w sobie zalążek nagrody lub kary, w tym bądź przyszłym życiu.
Każde istnienie uzależnione jest od uczynków w poprzednim życiu, a każde działanie
warunkuje ponowne narodziny – proces karmana nie ma końca chyba, że nowy karman
nie zostanie wywołany lub istniejący ulegnie zniszczeniu.
o Karman to suma nieopłaconych uczynków i przywiązuje człowieka do łańcucha wcieleń,
aż wszystkie jego uczynki będą odpłacone i nie będzie mógł powstać nowy karman.
-
-
drogi do zbawienia zwane joga lub marga (nie wykluczają się nawzajem, można je łączyć)
 tantra – marga : droga magicznych rytuałów
 joga – marga : droga ćwiczeń fizycznych, technik oddechu i koncentracji
 karman – marga : droga uczynków, nawołuje do działania, przez uczynki rytualne
lub etyczne prowadzi do zbawienia, dostępna dla większości
 dźgana – marga : droga poznania i zrozumienia, prowadzi do wiedzy absolutnej
 bhakti – marga : droga miłości do boga i pobożności, bezgraniczne oddanie,
zaufanie i miłość
 wspólny cel wszystkich dróg mukti (moksza) tzn. wyzwolenie się atmana
od ciała i osiągnięcie brahmana, w którym wszystkie przeciwieństwa są
zniesione
obowiązki i uczynki zapewniające gromadzenie zasług
o dharma (sanskr. harmonia, porządek) – ogólna zasada, która wszystko podtrzymuje i
wspiera, przejawia się we wszystkich dziedzinach życia np. dharmą słońca jest to, że
codziennie wschodzi i zachodzi
o każda kasta ma swoją dharmę, zasada „lepiej jest wypełniać obowiązek własny nawet w
sposób niedoskonały, aniżeli powinność kogoś innego, nawet w sposób doskonały”
4
o swadharma (obowiązki w ramach danej kasty): zawieranie małżeństw tylko w ramach
własnej kasty, wykonywanie zawodu dozwolonego jedynie dla niej i spożywanie
posiłków tylko z członkami tejże kasty
o im wyżej w hierarchii stoi dany hindus, tym surowsze obowiązują go przepisy kastowe
np. członkowie niższych kast mogą jeść mięso, natomiast członkowie wyższych nie, bo
obowiązuje ich zasada ahinsa, czyli nakaz niewyrządzania krzywdy żywym istotom
o zalecane jest również spełnianie dobrowolnych uczynków, najważniejsze – okazywanie
miłości, współczucie i niestosowanie przemocy
o cele życia: kama (używanie życia), artha (dążenie do pożytku tzn. do dobra i zysku)
6. Pisma sakralne hinduizmu: literatura objawiona i tradycja.
6.1 literatura wedyzmu
- Weda (wiedza) – zbiorcza nazwa najstarszych tekstów aryjskich hindusów, wiedza odnosi się do
poznania mocy ponad ludzkich oraz umiejętności wpływania na nie; Wedy zostały natchnione
przez mędrców i śpiewaków; Weda dzieli się na 4 zbiory (sanhity), a każdego z nich uczy się na
pamięć jedna z 4 klas kapłanów
- Rygweda (wiedza hymnów)
- Samaweda (wiedza melodii)
- Jadżurweda (wiedza formuł ofiarnych) – istnieje w 2 wersjach: czarnej i białej
- Atharwaweda (wiedza formuł magicznych) – zawiera egzorcyzmy, życzenia, zaklęcia,
błogosławieństwa
- Wszystkie powyższe Wedy są wypowiadane przez odpowiednich kapłanów podczas czynności
ofiarnych
6.2. literatura braminizmu
- brahmany – komentarze do 4 sanhitów Wed, zawiera przepisy dotyczące składania ofiar, ich
symboliczne objaśnienia oraz uzasadnienie przepisów dawnymi legendami i podaniami
- arandżaki – rytualno – mistyczne traktaty kapłanów – pustelników, głównie wyjaśnienia
świętych rytuałów wywołujących moce mistyczne oraz ich symboliki
- upaniszady – tzw. wedanta (sanskr. to, co kończy Wedy), ponieważ stanowią końcowe rozdziały
poszczególnych brahmanów; poświęcone problemom narodzin i śmierci oraz wędrówki dusz.
6.3. literatura hinduizmu
- święte pisma hinduistyczne dzielą się na 2 duże grupy:
6.3.1. śruti (sanskr. słuchanie, usłyszany tekst)
 teksty święte, których wierni pierwotnie słuchali, uczyli się na pamięć i recytowali
 teksty objawienia boskiego o randze najwyższego autorytetu duchownego
 4 zbiory (sanhity) Wed
 brahmany
 arandżaki
 upaniszady
 pisma te są dostępne i zrozumiałe tylko dla małej części ludności
6.3.2. smriti(sanskr. pamiętanie)

oznaczają bardzo dawną, świętą tradycję

chodzi o teksty przekazane przez ludzi, uważane za dzieło wielu pokoleń świętych
mędrców

sutry (przewodnik, krótkie reguły) – obejmują kompendia brahmany i Upaniszad

szatry – traktują o wszelkich dziedzinach; najważniejsza – Kodeks Manu – objawienia
boga stwórcy Brahma dla praojca rodu ludzkiego Manu; zawiera przepisy prawne dotyczące religii
5
i obyczajów; rozpoczyna go opis stworzenia świata, a kończą rozważania o wędrówce dusz oraz
nagrodzie i karze dla ludzi po śmierci

wedangi (człony, nauki pomocnicze) – objaśniają Wedy i są ich zakończeniem

purany (sanskr. stare opowieści) – księgi kanoniczne wisznuitów, siwaitów i siaktystów
gloryfikujące najwyższe bóstwa; relacjonują mityczne i historyczne przekazy z wczesnego okresu

Ramajana (sanskr. dzieje Ramy) – epos narodowy Indii, mowa w nim głównie o
wierności małżeńskiej

Mahabharata („Wielka opowieść o walce potomków Bharaty”) – drugi z najważniejszych
eposów narodowych Indii, uważana za najdłuższy wiersz w literaturze powszechnej

Bhagawadgita (sanskr. pieśń dostojnego Kriszny)- religijno – filozoficzny wiersz
dydaktyczny i najświętsza z ksiąg hindusów.
7. Religijne podstawy systemu kastowego
7.1 system kastowy w wedyzmie
- określenia kasta, warna (sanskr. barwa) wywodzi się od różnicy w kolorze skóry miedzy
jasnoskórymi Ariami a ciemnoskórą ludnością tubylczą Indii – Drawidami.
- Ariowie byli podzieleni na 3 kasty: wojowników (kszatrijów), nauczycieli- kapłanów
(braminów) i żywicieli – rolników (wajśjów). Do tego podziału została dodana grupa podbitych
Drawidów- nie posiadających własności wyrobników (siudrów).
- „Pieśń Puruszy” wg. legendy wszystkie istoty żywe powstały z poćwiartowanego ciała
praczłowieka – Puruszy.
Braminem stały się usta Poruszy,
Jego ramiona uczyniono kszatriją,
Jego biodra wajśją zostały
Siudra wyszedł z jego stóp.
7.2. system kastowy w braminizmie
- przejęty z wedyzmu podział na 4 kasty, zmieniła się jedynie hierarchia grup.
- Na szczycie: stan kapłanów i nauczycieli (braminów). Wzrost roli braminów spowodowany był
zakończeniem podboju równiny Gangesu (stąd wojownicy nie spełniali już tak ważnej roli) i
podwyższeniem rangi rytuałów ofiarnych. Bramini znali święte formuły ofiarne, a ofiara
zobowiązywała bogów do wzajemności.
- Kasta wojowników i arystokratów (kszatrijowie). Reprezentanci władzy świeckiej. Ich zadanie,
była ochrona kraju przed wrogami z zewnątrz
- Kasta osadników, którzy zachowali czystość rasową (wajśjowie). Chłopi, kupcy, rzemieślnicy i
hodowcy bydła. Zaopatrywali pozostałe kasty.
- 4 kasta nie – Ariów (siudrowie). Składała się ze zdegradowanych społecznie Ariów, którzy
wymieszali się z podbitą ludnością – byli uważani za „nieczystych”. Byli sługami i parobkami
pozostałych kast. Czandala – dziecko mężczyzny – siudry i kobiety aryjskiej.
- Podział na kasty jest dogmatem religijnym (teoria karmana) – przynależność do kasty jest
nagrodą lub karą za uczynki w poprzednim życiu, dlatego jest niezmienialna.
7.3 system kastowy w hinduizmie
- podział na kasty w hinduizmie także odwołuje się do teorii karmana. Człowiek jest więźniem
sansary (koła reinkarnacji), więc nie może się uwolnić od danej kasty. Jego przynależność jest z
góry ustalona i odzwierciedla jego uczynki w poprzednim życiu. Odrzucenie systemu kastowego
oznaczałoby bunt przeciwko porządkowi świata.
- Bramini – sprawują władzę duchową i intelektualną. Wzrost ich roli oprócz powodów
przytoczonych wyżej spowodowany był również klimatem – w strefie monsunowej decydujące
znaczenie miały opady deszczu, „wywoływane” przez rytuały ofiarne. Pozycja pozostałych kast
6
-
jest uzależniona od ich stosunku do braminów. Członkowie kasty, z rąk których bramin może
przyjąć pożywienia ugotowane w wodzie, stoi w hierarchii społecznej wyżej od tych, od których
może wziąć pokarm przygotowany bez użytku gotowanej wody. Najniżej stoi ten, od którego
bramin w ogóle nie przyjmie jedzenia. Bramini posiadają też dodatkowe obowiązki: nakaz
niezabijania i niewyrządzania krzywdy (ahinsa) – nie wolno im jeść mięsa i jajek, mogą zawierać
małżeństwa tylko w obrębie własnej kasty.
Kszatrijowie – kasta panujących, szlachty i wojowników, mają dbać o porządek w
społeczeństwie, nazywani „ramionami ludu”
Wajśjowie – „znajdujący się na drodze do samodzielności”, nazywani „udami ludu”
Siudrowie – społecznie zdeklasowani, nazywani „stopami ludu”
Pariasi – „niedotykalni” (paraijar w sanskr. dobosz) – pierwotnie była to nazwa grupy doboszy
uderzających w bębny podczas uroczystości pogrzebowych, kolonizatorzy portugalscy odnieśli
ją później do wszystkich „niedotykalnych” tzn. rytualnie nieczystych. Nieczyste są: wszystkie
zawody związane z porodem (lekarze, akuszerki), śmiercią (kat, spalacz zwłok, rzeźnik, grabarz)
i mające styczność z brudem (zamiatacz ulic, pracz). Podlegają szczególnie surowym przepisom
(sam ich wzrok lub cień czyni członków innych kast nieczystymi) – muszą mieszkać poza
miastem lub wsią, nie mogą używać publicznych dróg, studni czy sklepów, nie wolno im
również czytać ani słuchać pism świętych i wchodzić do świątyń.
8. Współczesny zasięg hinduizmu
- trzecia pod wzg. wielkości religia światowa (liczba wyznawców stanowi ok.13 % ludności
świata)
- 99% hindusów zamieszkuje Azję, w tym 88% Indie
- w Nepalu hinduizm jest religią państwową
9. Wspólnoty hinduskie w Polsce
- Grupa Wyznaniowa „Shri Vidya” ok. 20 osób
- Instytut Wiedzy o Tożsamości „Misja Czaitanii” ok.1400 osób
- Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny ok.6000 osób
- Ruch Świadomości Babadżi Herakhandi Samadź - brak danych
- Stowarzyszenie Świadomości Duchowej Miłości w Polsce ok.20 osób
- Światowy Uniwersytet Duchowy Brahma Kumaris ok. 200 osób
- Związek Ajapa Joga ok.100 osób
- Związek Hatha Jogi Brama Jogi - brak danych
- Ogólnie w Polsce jest ok. 8 tys. osób wyznających hinduizm (mam nadzieję, że nie trzeba znać
tych wszystkich związków, ale na rozpisce jest liczba i wielkość wspólnot hind., więc
umieściłam wszystkie co były w Libiszowskiej)
Pojęcia kluczowe:
 Ahinsa – zasada niezabijania i niewyrządzania krzywdy istotą żywym, przejawia się w zakazie
jedzenia wszystkiego, z czego mogło rozwinąć się życie (np. jajek) i zakazie składania krwawych
ofiar.
 Atman (sanskr. oddech, tchnienie) – jaźń człowieka, niezniszczalny pierwiastek duchowy,
cząstka boskiej praprzyczyny ukryta w człowieku, która wędruje od postaci do postaci
 Aśrama – 4 stadia idealnego życia, każdy człowiek, który chce zostać braminem musi przez nie
przejść. Wyróżniamy następujące aśramy: młodość – brahmaczarin (uczeń bramina), wiek męski
– grihastha (ojciec domu), wiek starczy – wanaprastha (leśny pustelnik), ostatnie lata życia –
sannjasina (bezdomny żebrak)
 Awatara – zstąpienie, wcielenie się boga Wisznu w postać ludzką lub zwierzęcą w celu
przywrócenia porządku. Znanych jest 10 awatar, 9 już się dokonało (ryba, żółw, odyniec,
7



















człekolew, karzeł, Paraśurama, Rama, Kryszna, Budda), ostanie wcielenie – Kalkin (jeździec na
białym koniu) ma się dokonać pod koniec obecnego świata.
Brahma/Brahman – jeden z trójcy głównych bogów hinduizmu, stwórca świata (patrz pkt.4)
brahman – 1. (sanskr. absolutne ja, dusza świata) boska praprzyczyna istnienia świata i zarazem
cel życia człowieka, absolut, jednia 2. w literaturze hinduskiej komentarze do 4 sanhitów Wed,
teksty prozaiczne związane z rytuałem ofiarnym (patrz pkt.6)
Bramin – kapłan i nauczyciel, członek najwyższej kasty w hinduskiej hierarchii społecznej (patrz
pkt.7)
Bhakti – jedna z dróg do zbawienia, „droga miłości do Boga”, jest to forma religijna wyrażająca
się całkowitym (emocjonalnym i intelektualnym) oddaniem Bogu, kładzie główny akcent na
aktywne uczestniczenie w istocie boga, dzięki czemu wierny otrzymuje Jego łaskę. Człowiek
powinien całkowicie poddać się Jego woli, a nawet zatracić w nim (ekstaza). W sferze intelektu
wyraża się przekonaniem, że Bóg jest najwyższy, dobrem, w jakim człowiek może uczestniczyć.
Dharma – nauka o moralnym ładzie świata i obowiązku kastowym (patrz pkt.5)
Joga (sanskr. zaprzężenie w jarzmo) – 1. jedna z dróg do zbawienia, całkowite opanowanie i
poskromienie ciała i ducha, dążenie do wyzwolenia się przez praktyki medytacyjne i ascetyczne.
2. ogólna nazwa wszystkich dróg do zbawienia (synonim – marga)
Karman – suma uczynków we wszystkich wcieleniach; karman jest odpłatą za czyny w
poprzednich wcieleniach i przejawia się w pozycji kastowej w obecnym życiu i determinuje
dalszą wędrówkę.
Kodeks Manu – objawienia boga stwórcy Brahma dla praojca rodu ludzkiego Manu; zawiera
przepisy prawne dotyczące religii i obyczajów; rozpoczyna go opis stworzenia świata, a kończą
rozważania o wędrówce dusz oraz nagrodzie i karze dla ludzi po śmierci.
Kszatrija – wojownik, członek drugiej kasty w hinduskiej hierarchii społecznej (patrz pkt. 7)
Marga (sanskr. droga) – ogólne określenie wszystkich dróg prowadzących do zbawienia (patrz
pkt. 5)
Moksza/mukti (sanskr. wyzwolenie, zbawienie) – koncepcja wyzwolenia z kręgu żywotów,
ostateczny cel człowieka, uwolnienie się atmana od ciała i osiągnięcie brahmana; w zależności
od szkół zbawienie oznacza rozpłynięcie się atmana w brahmanie lub dalsze, wieczne życie
atmana przy brahmanie.
Sansara – cykl rytuałów przejścia obejmujący całe życie człowieka, „nieustanny przepływ” –
łańcuch narodzin, śmierci i ponownych narodzin, których przyczyną jest karman; całkowite
oddzielenie się duszy od materii następuje po wyzwoleniu się z sansary i osiągnięciu mokszy.
Sanatanadharma – „odwieczne prawo”, w Indiach nazwa hinduizm nie funkcjonuje, swą religię
hindusi nazywają właśnie sanatanadharma
Siudra – parobek i służący, członek najniższej kasty w hierarchii społecznej (patrz pkt. 7)
Śruti i smriti – 2 główne grupy pism hinduistycznych (patrz pkt. 6)
Trimurti – święta trójca najważniejszych bogów, uosabiających główne funkcje kosmiczne:
Brahma stwarza świat, Wisznu go utrzymuje, a Siwa – niszczy.
Wajśja – chłop, kupiec, rzemieślnik; członek jednej z kast w hierarchii społecznej (patrz pkt.7)
Warna – kasta; podstawowa jednostka podziału rytualno – funkcjonalnego tradycyjnego
społeczeństwa hinduskiego; istnieją 4 warny: bramini, kszatrijowie, wajśjowie i siudrowie.
Weda (Wedy) – najstarsze teksty indoaryjskie głównie o charakterze sakralnym, podstawę
stanowią 4 sanhity, czyli Wedy właściwe, zbiory mantr, utworów metrycznych i prozaicznych,
recytowanych, śpiewanych lub odmawianych szeptem przez kapłanów podczas obrzędów
ofiarnych.
8