MNIEJSZOŚCI NARODOWO ETNICZNE
advertisement
MNIEJSZOŚCI NARODOWO ETNICZNE Wykład 1 Naród – podmiot s.m. Pierwotnym podmiotem s.m. są państwa, drugim są narody Kryteria narodu a) odwołanie się do kategorii języka; samo ono nie jest wystarczające. Indoeuropejczycy to najliczniejsza grupa mieszkańców w Europie. MoŜna wyróŜnić: - rodzinę języków słowiańskich - rodzinę języków germańskich Drzewo rodziny języków słowiańskich Język prasłowiański ZachodnioSłowiański południowo- wschodnio- słowiański słowiański Języki języki lechickie: łuŜyckie: - połański - dolnołuŜycki serbsko- - polski - górnołuŜycki chorwacki - kaszubski słoweński ukraiński rosyjski czeski słowacki bułgarski białoruski macedoński b) kryterium pisma; Ŝeby mówić o narodzie musi być pismo, jeśli go nie ma to mówimy o kulturze folklorystycznej; narody europejskie w większości posługują się pismem rzymskim 1 (45% posługuje się językiem z rodziny indoeuropejskiej z czego 35% tych języków zapisanych jest alfabecie łacińskim; drugi dominujący to cyrylica); w Europie w uŜyciu znajduje się ok. 80 języków c) kryterium rasowe; Europejczycy są generalnie jednorasowi; podział na rasy (biała, Ŝółta, czarna); Europejczycy są głównie rasy białej, w skutek migracji pojawiły się inne rasy d) kryterium kulturowe jest ściśle związane z kryterium religijnym, Kręgi kulturowo-cywilizacyjne lub religijne wyznacza się na bazie religii. WyróŜniamy następujące kręgi: - krąg chrześcijański - krąg muzułmański - krąg hinduistyczny - krąg buddyjsko-konfucjański - krąg judaistyczny Kręgi chrześcijańskie wg Huntingtona: zachodni, latynoamerykański, prawosławny Ludność Europy ok. 728 mln mieszkańców (czyli około 12,1 % ogółu ludności świata) Najliczniejsze ludy to: Słowianie – 35,8% Europejczyków - Rosjanie – 115 mln - Ukraińcy – 42 mln - Polacy – 40 mln Ludy Romańskie – 26,2% Europejczyków - Włosi – 60 mln - Francuzi – 57 mln - Hiszpanie 39 mln (te 3 narody stanowią 82% ludności romańskich) Ludy Germańskie – 25,6% Europejczyków 2 - Niemcy – 76 mln - Anglicy – 47 mln - Skandynawowie – 19 mln (Duńczycy, Szwedzi, Norwegowie) Pozostałe - ludy ugrofińskie – 16 mln (Finowie, Węgrzy, Estończycy) - Grecy – 12 mln - Albańczycy – 6 mln - Celtowie – 6 mln (Irlandczycy, Walijczycy) Łącznie jest ponad 89 języków. Największe to rosyjski i niemiecki. Rumunii są narodem romańskim to nie Słowianie ! Basków nie moŜna zakwalifikować do ludów i rodzin europejskich! Finowie nie naleŜą do ludów germańskich W Belgii mieszkają trzy narody: - walońska – francuskojęzyczna - Flamandowie – rodzina germańska- mowią po flamandzku - ludność niemieckojęzyczna Nie ma narodu belgijskiego! I Ludy słowiański II Ludy romańskie III Ludy germańskie IV ugrofińskie V Grecy VI Albańczycy VII Celtowie Litwini i Łotysze nie są słowiańskie, są to narody bałtyckie Czynniki powodujące zmiany: - migracje - róŜnice w przyroście naturalnym 3 - ekspansje Wykład 2 Narody – wytwór procesów historycznych. Nauka dopatruje się powstania współczesnych narodów po rewolucji francuskiej. Czynniki: • językowy (środek komunikacji, nośnik kultury) • państwowy (specyficzna forma organizacji) Narody powstają w dwustopniowym procesie: a) faza językowo-kulturowa b) faza polityczna Ad. A Wspólnota mała, rozwijająca się musiała znaleźć sposób wspólnej komunikacji, poprzez język, kulturę itp. W pewnym momencie język przestaje wystarczać. Dochodzi do standaryzacji języka STANDARYZACJA JĘZYKA – przejście z języka mówionego na język pisany Kultura folklorystyczna , standaryzuje podnosi ją do kultury wyŜszego rzędu. Kultura wyŜszego rzędu musi stać się kulturą narodową; przejście społeczności z fazy grupy etnicznej do narodowości; przejście z ludu do narodu poprzez posiadanie języka; Pojawia się POSTULAT PRAWA DO SAMOOKREŚLENIA JĘZYKOWEGO, pojawia się wtedy narodowość. Teraz zaczyna się druga faza Ad. B W fazie tej mamy dwa etapy: a) HISTORYCZNY – świadomość historyczna, duŜą rolę w tym odgrywa inteligencja, która uzmysławia świadomość historyczną. Wykorzystane są mity, legendy. Pojawia się POSTULAT DO SAMOOKREŚLENIA NARODOWEGO – postulat do suwerenności wewnętrznej i zewnętrznej 4 c) w tym etapie musi pojawić się IDEA NARODOWA wtedy mamy prawo do samostanowienia; w wyniku tego etapu wykształcił się naród lub mniejszość narodowa Obie te fazy musiały przebiec aby powstał naród, w nowych państwach przebiegały te fazy Wprowadzono 2 modele procesu narodowotwórczego a) MODEL ZACHODNIOEUROPEJSKI b) MODEL WSCHODNIOEUROPEJSKI RozwaŜaniem jest to co było najpierw państwo czy świadomość narodowa Ad. A - w modelu zachodnioeuropejskim najpierw powstaje państwo a potem świadomość narodowa - najpierw zdobywali terytorium, nie identyfikowali się z nim; państwo ustala normy Ŝycia, hierarchie, normy gospodarcze; - na potrzeby państwa występuje kodyfikowanie języka, to państwo ujednolica język, staje się ono nośnikiem kultury (to ciągle faza 1); (faza 2) państwo narodowe, historycyzm PAŃSTWO KULTUROWA WSPÓLNOTA JĘZYKOWA KULTURA WYśSZA WSPÓLNOTA ŚWIADOMOŚCI WSPÓLNOTA IDEA NARODOWA Gdy zabraknie państwa, gdy jest juŜ język pisany i zaczątki świadomości ten proces i tak trwa i powstaje idea narodowa „Narody państwowe” „Narody historyczne” – wywodzą się ze wszystkich warstw społecznych i mają długa historię Ad. B - w Europie środkowej powstają duŜe organizacje a wśród nich małe mniej rozwinięte społeczności, spośród nich część się kształci a potem zaczyna wytwarzać świadomość narodową; kodyfikacja języka, odrębność językowa, kulturowa. Najpierw pojawia się faza językowa potem faza polityczna i świadomość narodowa „Narody niehistoryczne” 5 „Narody etniczne” „Narody kulturowe” Pogranicza językowo-narodowościowe – (najczęściej przy granicach, ale nie zawsze), obszary, na których mamy do czynienia z przemieszaniem ludności językowej, kulturowej. (to obszar na którym zamieszkuje 2 lub więcej grup ludności, grupy kulturowe, językowe), (obszar wymieszany, dawna Jugosławia). Pograniczne językowo-narodowościowe moŜe być przy granicach państwa, ale równieŜ w środku państwa. Pogranicze czasami przybiera formę enklawy Cechy pograniczna językowo-narodowościowego: - konfliktogenność (walka o terytorium) - dwu lub wielojęzyczność ludności pogranicza - wykształcić się moŜe specyficzna mowa potoczna - moŜe się wykształcić świadomość kresowa Są róŜne typy pogranicza: - przejściowe – to taki obszar na którym występują grupy posługujące się językami z tej samej rodziny językowej np. polsko-ukraiński, francusko-włoska, francusko-hiszpańska - stykowe – to taki obszar na którym mieszają się grupy posługujące się językami z dwóch róŜnych rodzin językowych, np. polsko-niemiecki, niemiecko-francuski, polsko-rumuński Hybryda kulturowa – pojawia się w wyniku masowych migracji Człowiek marginesu – to człowiek, który Ŝyje w kulturach, w tradycji co najmniej dwóch narodów jednocześnie, albo nie jest w stanie albo nie chce z jednej z nich zrezygnować. Ze względu na to jest podejrzliwie lub niechętnie traktowany przez obie te grupy. MoŜe być postrzegany jako zdrajca, neofita. Wykład 3 Potrzeba zdefiniowania mniejszości narodowych pojawiła się w okresie międzywojennym. Same mniejszości pojawiły się tak samo jak narody po rewolucji francuskiej. 6 Mniejszość narodowa czy etniczna jest jedną z czterech podstawowych mniejszości m.in. religijna, rasowa. W 1930 roku Trybunał Sprawiedliwości narodowej przyjął definicję, „termin mniejszość narodowa oznacza istnienie grupy osób, Ŝyjących w danym kraju mających własną rasę, religię, język lub tradycję i zjednoczonych identycznością tej rasy, religii, języka lub tradycji wyraŜającego się w poczuciu wspólnoty zachowania swych tradycji, wierzeń religijnych, nauczaniu i wychowaniu dzieci stosownie do ducha tradycji swojej rasy oraz we wzajemnym wspieraniu się. WyróŜniamy dwa typy definicji: a) grupa definicji socjologicznych MNIEJSZOŚĆ NARODOWA – to społeczność trwale zamieszkała na pewnym terytorium, zwłaszcza państwa róŜniące się od większości jego mieszkańców cechą bądź cechami, które powodują uznawanie ich z świadomości społecznej za odmienne a w stosunkach społecznych wywołują dyskryminację. Cechą taką bywa religia, język, kultura, bądź świadomość narodowa. b) grupa definicji prawniczych MNIEJSZOŚĆ NARODOWA – oznacza grupę mniejszą liczebnie od pozostałej części ludności w danym państwie, której członkowie będący obywatelami danego państwa mają etniczne, religijne lub językowe cechy odróŜniające ją od pozostałej części ludności i kierują się wolą zachowania własnej kultury, tradycji, religii Cechy mniejszości narodowych (kryterium RADY EUROPY) - grupa osób odróŜniająca się od reszty społeczeństwa - jest to grupa mała liczebnie czy bezwzględnie proporcjonalna - grupa ta odróŜnia się od pozostałej ludności - cechy odróŜniające: odrębne pochodzenie, kultura, język, tradycja, religia - samokategoryzacja (świadomość odrębności i dąŜenie do jej zachowania) - jest to zawsze grupa obywateli - jest trwale związana z danym terytorium ( tzw. ludność miejscowa) - aktywność w wyraŜaniu potrzeb 7 Dodatkowe cechy: - mniejszość narodowa jest zawsze dyskryminowana - mniejszości są zawsze grupami dobrowolnymi WyróŜniamy 3 drogi powstawania mniejszości: a) HISTORYCZNA – powstanie mniejszości na danym obszarze, Ŝe w wyniku zaistniałych wydarzeń na jednym państwie wytworzyły się dwa narody w tym jeden dominujący. MoŜe to nastąpić przez podbój np. sebo-łuŜycznaie w Niemczech b) POLITYCZNA – powstanie mniejszości w skutek decyzji politycznych, które wyznaczając granice państw nie uwzględniły zasięgu zamieszkania etnicznego (działo się to najczęściej po wojnach) c) SOCJOLOGICZNA – powstanie mniejszości w skutek procesu migracji (zwłaszcza zarobkowych) TYPOLOGIA MNIEJSZOŚCI a) kryterium dróg powstania • Historyczne • Polityczne • Socjologiczne b) kryterium usamodzielnienia się • Warunkowe – jest uznana za zdolną do utworzenia własnego państwa (Baskowie) • Bezwarunkowe – nie jest zdolna do utworzenia własnego państwa (Romowie) c) kryterium powiązań z terytorium zajmowanego państwa • Osiadłe (miejscowe) • Przybyłe d) ze względu na umiejscowienie na terytorium państwa • Przygraniczne (Białorusini w Polsce) • Wewnętrzne (Niemcy na Opolszczyźnie) 8 e) kryterium skupienia • Zwarte • Rozproszone Rada Europy sugeruje instytucjonalizację ochrony mniejszości. 90% to państwa etniczne. Rodzaje polityk wobec mniejszości narodowych: - niedostrzeganie na terytorium państwa mniejszości (np. Francja, Bułgaria) - próba oczyszczenia państwa z mniejszości, ujednolicenie struktury etnicznej; moŜe przybrać formę CZYSTEK ETNICZNYCH jest to działanie radykalne dąŜące do wyeliminowania zazwyczaj poprzez wysiedlenie lub ludobójstwo. - wysiedlenie moŜe wynikać z polityki państwa np. Stalin - przesiedlenie moŜe teŜ być wynikiem umowy dwustronnej - moŜe równieŜ przesiedlenie wynikać z decyzji organizacji międzynarodowej np. decyzja o wysiedleniu Niemców - ludobójstwo – unicestwienie grupy etnicznej, holokaust II w.ś., wojna w Jugosławii - polityka segregacji i dyskryminacji mniejszości moŜe łączyć się z polityką asymilacji (wynarodowieniem danych grup) - polityka pluralizmu kulturowego - dostrzeganie mniejszości narodowych i etnicznych; ustalanie autonomii bądź rozwiązywanie problemów; dwa rodzaje autonomii: - AUTONOMIA TERYTORIALNA – na jednolitym państwie występują mniejszości o ……………………………….. uzyskują oni pełną autonomię w ………………………………. na tym terytorium; na ………………… - AUTONOMIA KULTUROWA – tu nie chodzi o terytorium tu chodzi …………………………………………………………………………………………………. - utworzenie państwa federacyjnego gdy federacje uznane są za wrogów etnicznych np. ZSRR Wykład 4 MIGRACJA – proces przenoszenia się ludności z jednego obszaru na inny obszar; stała lub czasowa zmiana miejsca pobytu zwana wędrówką ludu. Do badania bierze się: 9 - obszar na którym przemieszcza się ludność - czas pobytu w nowym miejscu lub nieobecność w starym - cel wędrówki, przyczyna migracji MIGRACJE WEWNĘTRZNE – odbywają się w obrębie jednostki podziału administracyjnego Ruchy wewnętrzne: - ze wsi do miast - pomiędzy regionami w ramach państwa MIGRACJE ZEWNĘTRZNE – przekroczenie granicy państwa – jednostki podziału administracyjnego. Ruchy zewnętrzne: - zamorska (oceaniczna) - kontynentalna - kierowana (ktoś wskazuje kierunek migracji np. Brazylia) - indywidualna (jednostki decydują się na podstawie własnej decyzji gdzie się udać) - osadnicza (gdzie stanie się właścicielem działek ziemi) - najemna (jeśli będzie wynajętą siłą roboczą) - stała - czasowa - sezonowa - wahadłowa (pracuje tu i tam) WYCHODŹSTWO – migracja ludzi powodowana czynnikiem ekonomicznym (poszukiwaniem pracy) UCHODŹSTWO – migracja ludzi ze względu na zagroŜenia EMIGRACJA – to ruch wędrówkowy ludności postrzegany z perspektywy kraju który jest opuszczany. To opuszczenie terytorium własnego państwa. To proces opuszczania terytorium własnego państwa i grupa ludzi którzy opuścili kraj IMIGRACJA – przybywanie na terytorium państwa jakiejś grupy. MoŜe oznaczać grupę, która przybyła. Ruch wędrówkowy i grupa osób która przybyła 10 Przyczyny migracji: - ekonomiczne - polityczne Teorie psychologii i teoria decyzji - teoria pull-push (siły przyciągania i wypychania) na jednostkę działają dwie siły: przyciąganie do kraju gdzie chcemy migrować (tam jest lepiej, atrakcyjność); wypychania, sytuacje które wypychają nas z naszego kraju (niskie płace, bezrobocie). Jeśli bardziej ma ona charakter przyciągania to jest ona selektywna (na ogół męŜczyźni, młodzieŜ, bardziej wykształceni, rzutcy). Jeśli ma ona bardziej charakter wypychania to nie ma selektywnego charakteru. - teoria decyzji (zasada maksymalizacji potrzeb) - droga wyjścia z frustracji - teoria socjalnej równowagi Zawsze jako zasadniczy czynnik sprawczy wysuwa się kwestie ekonomiczne. Historia migracji. Przełom w migracjach nastąpił w 1500, wcześniej były migracje transkontynentalne. Głównie to Europejczycy, którzy to opuszczali swój kontynent, szacuje się Ŝe około 70 mln ludzi opuściło Europę, aŜ 53% z tej liczby udało się do USA. Od 1500 do XX Europa była dominującym obszarem emigracyjnym Główne obszary imigracyjne to: - obie Ameryki, przy czym USA i Kanada do dnia dzisiejszego - kraje Ameryki Łacińskiej i Południowej - Australia – kolonia karna, migracje z krajów Korony Brytyjskiej Od lat ’60 XX wieku kraje Europy zachodniej stały się krajami imigracyjnymi. Kolejny przełom to koniec lat ’90, równieŜ kraje Europy środkowo-wschodniej to kraje stające się obszarem imigracyjnym 11 Migracje Polaków - Polacy zaczęli uczestniczyć bardzo późno bo dopiero pod konie XIX wieku w celach zarobkowych. Jako pierwsi zaczęli mieszkańcy zaboru pruskiego (od 1870) rocznie ubytek z poznańskiego był porównywalny z ubytkiem Irlandczyków w Irlandii. Jako drudzy zaczęli migrować mieszkańcy zaboru rosyjskiego. Ostatni zabór austriacki to lata ’90 XIX pojawia się na masową skalę wraz z „gorączką brazylijską”. Do I w.ś. mają miejsce migracje do krajów obu Ameryk Okres międzywojenny - drugi etap migracji Polaków to okres międzywojenny. Ponad 2 mln wyemigrowało z Polski, a około połowy wróciło. PrzewaŜa migracja do Francji, Niemiec czy Belgii. Wprowadzenie limitów przyjmowania Europejczyków w USA i Kanadzie Okres powojenny - okres powojenny dzieli się na etapy: • 1945-1950 – powojenne migracje w tym repatriacja • 1951-1955 – stagnacja okresu stalinowskiego • 1956-1960 – nowa repatriacja, emigracja do Izraela, początek „łączenia rodzin” (do RFN i NRD) oraz do USA, Wielkiej Brytanii, Kanady • 1960-1980 – do NRD i RFN (ok. 22 tys. Rocznie) oraz do USA, Kanady, Francji, Australii, Skandynawii i Włoch • 1981-1988 – przewaŜa uchodźstwo głównie do USA, Kanady, Australii oraz do państw zachodnioeuropejskich • od 1989 migracje zarobkowe POLONIA – ludność polskiej grupy etnicznej mieszkająca stale zagranicą i zachowująca niezaleŜnie od miejsca urodzenia oraz posiadanego obywatelstwa, poczucie łączności duchowej z rodakami i z Polska. Określa się wszystkich Polaków i osoby mieszkające poza granicami Polski 12 Skupiska Polonii Były ZSRR - USA – 8 mln 228 tys. - Rosja - 1 mln 500 tys. - Niemcy – 1 mln 500 tys. - Białoruś – 418 tys. - Francja 1 300 tys. - Litwa – 258 tys. - Kanada – 400 tys. - Ukraina – 219 tys. - Brazylia – 200 tys. - Łotwa – 60,4 tys. - Wielka Brytania – 150 tys. - Kazachstan – 60 tys. - Argentyna – 170 tys. - Australia – 67,7 tys. - RPA – 10 tys. Wykład 5 ASYMILACJA (łac. Asymilare – upodabniać) – upodabnianie się jednostek czy grup pod względem cech do innych grup. Asymilacja narodowa lub etniczna zaleŜy od obszaru postrzegania ASYMILACJA – to taki zespół procesów, w którym jednostki i grupy pochodzące z innych społeczeństw czy kręgów kulturowych w krajach zamieszkania (bądź osiedlenia) zostają powoli przetworzone w sferze kultury, tradycji, zachowań i przynaleŜności strukturalnej. Efektem asymilacji narodowej (etnicznej) jest zmiana świadomości narodowej asymilowanych osób. Często proces ten jest opisywany jednostronnie (socjologia) bądź dwustronnie (kulturoznawcy) Proces asymilacji przebiega w 3 płaszczyznach: a) płaszczyzna struktury społecznej – na początku osoby asymilanci są obcy dla reszty obywateli. W wyniku integracji obcy są traktowani jak „swoi”. WyróŜniamy dwa etapy integracji: integracja społeczności lokalnych, integracja w makrostrukturze. Na początku mniejszości to osoba obca, traktowana z dystansem, stereotypowo, poprzez zamieszkiwanie stałe zaczyna być postrzegany jako „swój”. Tzw. swój w mikrostrukturze. 13 II etap w społeczności lokalnej jest swój, ale na większą skalę jest obcy. Teraz integruje się w makrostrukturze poprzez przenoszenie kultury, języka itp. W pełni się zintegrują gdy zaniknie dyskryminacja. Gdy zostanie przyjęty CENTRALNY UKŁAD KULTURY i zaakceptowany jako swój wtedy jest AKULTURACJA b) płaszczyzna kulturowa – przejmowanie wzorów kulturowych, centralnego układu kultury - AKULTURACJA c) płaszczyzna osobowościowa – to ona decyduje o pełni asymilacji; jednostka musi sama siebie postrzegać jako część tej społeczności, postrzegać obcych tak jak reszta społeczeństwa; jeśli subiektywna ja jestem; jeśli odzwierciedlana jak postrzega mnie reszta i czy akceptują jako swojego. KaŜda kultura ma swoje wartości i osoba zasymilowana musi to zatem przejąć. Ta płaszczyzna jest najtrudniejsza i najdłuŜsza min. 3 pokolenia. Asymilacja dotyczy migrantów i grup osiadłych Etapy procesu asymilacji róŜne dla grup pochodzenia migracyjnego i osiadłych 1 Etap asymilacji grup migracyjnych a) emigracja – sam proces przemieszczania się na nowe terytorium b) osiedlenie – czy znaleźliśmy to miejsce, jak się tam czujemy; poziom zadowolenia z dokonanego procesu migracji, jeśli go nie ma jest bariera, jeśli jest zadowolenie to następuje następny etap: c) integracja: • integracja z własną grupą etniczną • w sferze mikrostruktury • w sferze makrostruktury d) akulturacja przebiega w trzech etapach: • akulturacja konieczna – niezbędne minimum przejmowania języka, zachowań; polega na naśladownictwie dla korzyści • akulturacja wskazana – lepiej znamy język, kulturę, sposoby zachowań, uznajemy to za niezbędne do naszego awansu (celu) • akulturacja pełna – pełne przejęcie tych wzorów i utoŜsamianie się z nimi, traktowanie ich jak własnych 14 2 Etap asymilacji grup miejscowych (osiadłych) a) asymilacja językowo-kulturowa – zaznajomienie się z językiem, często wybiera język własny, etniczny; przejmowanie wzorów kultury najpierw naśladowanie potem utoŜsamienie b) asymilacja narodowościowa – tu zmienia się osobowość i pojęcie świadomości narodowej, nowa toŜsamość Definicja Kubiaka ASYMILACJA jest równieŜ sytuacją gdy mniejszość narodowa w ogóle nie przejmuję języka, tradycji tej większośći, zostaje przy własnych, ale dochodzi pomiędzy mniejszością narodową a większością do konsensusu i wzajemnego poszanowania interesu. Efektem tego jest zachowanie języka, kultury mniejszości narodowej i jej rozwoju, ale musi i jest lojalna wobec państwa. Kubiak nazywa to ASYMILACJĄ PAŃSTWOWĄ Asymilacja ma zabarwienie pejoratywne bo utoŜsamiana jest często z wynarodowieniem (asymilacja przymusowa) WYNARODOWIENIE jest jednym z 4 typów asymilacji 4 typy asymilacji narodowych a) ASYMILACJA PRZYMUSOWA – przymusowa zmiana toŜsamości narodowej grupy, związana z przymusem państwowym, dyskryminacje b) ASYMILACJA KIEROWANA – nie przyciąga za sobą przymusu, nie musi prowadzić do aktów dyskryminacji, a państwo poprzez politykę edukacyjną, kieruje asymilacją c) ASYMILACJA DOBROWOLNA – postępuje z świadomej inicjatywy jednostek, której jej podlegają d) ASYMILACJA śYWIOŁOWA – państwo nie zakład przymusu asymilacji, ani mniejszości, teŜ same od tego nie wychodzą, ale sam fakt np. mieszkania na pograniczu …………….sprawia, do dochodzi do podanej asymilacji Uwarunkowania asymilacji dzielimy na: a) subiektywne – są zawsze zaleŜne od woli, zalicza się dwie sytuacje: • Niechęć mniejszości do asymilacji 15 • Kiedy mniejszość chce, ale większość zamyka się na obcych Oba te uwarunkowania utrudniają proces asymilacji DYSTANS ETNICZNY – im większy dystans ma większość tym trudniejsza asymilacja. MoŜe on wynikać z róŜnic rasowych lub historycznych Traktowanie państwa – dyskryminacja b) obiektywne – są niezaleŜne od woli • Łatwiej asymilują się imigranci, trudniej autochtoni • Dystans obiektywny (etniczny, rasowy, kulturowy) im większy ten dystans tym trudniejsza asymilacja • Kwestia liczebności – im mniej liczna jest grupa która ulega procesowi asymilacji tym asymilacja jest łatwiejsza • Sposób zamieszkania jeśli grupa jest zwarta asymiluje się trudniej, rozproszona łatwiej • Łatwiej asymiluje się ludności zamieszkała w miastach niŜ zamieszkała we wsi • Ułatwiają proces asymilacji przemiany społeczno-gospodarcze • Im mniej „kulturalna” grupa tym szybciej się asymiluje • Łatwiej asymilują się takie grupy, które znajdują odpowiednią dla siebie warstwę społeczną REASYMILACJA – mniejszości zasymilowane chcą powrócić do swoich korzeni i je kultywować Wykład 6 Prawo narodów do samostanowienia Wymiar wewnętrzny - początkowo było formułowane tylko wewnątrz narodu. Potem do jednostki i jego prawa do samostanowienia. Postulat demokratyzacji systemu - postulat kolonii, które chciały prawa do decydowania o samym sobie 16 Wymiar zewnętrzny - w wymiarze zewnętrznym – prawo narodu do tworzenia własnej prywatności. Postulaty były takie stawiane od okresu Wiosny Ludów. Walka o odbudowanie państwa – jeden z wymiarów, tworzenie wspólnego jednolitego państwa – drugi wymiar. Prawo do decydowania o własnej państwowości – dwie koncepcje: 1. Zasada narodowości – leanzini? – prawo jednostki i zbiorowości do wolności, miało się to przejawiać w prawie ludności do wyboru ustroju wewnętrznego oraz prawo do własnego państwa, niezaleŜność państwowa 2. Luazini? dodał do tej zasady, zasadę progu, muszą mieć odpowiednią liczba ludności i stosunkowo duŜe terytorium W okresie I w. ś. Poruszono prawnie kwestę narodów do samostanowienia. Pojawiły się 3 koncepcje prawa: a) koncepcja Wilsona – kaŜdy lud ma prawo wybrać własną formę rządu b) koncepcja Lenina (w dekrecie o pokoju) – wszystkie narody Rosji bez Ŝadnych ograniczeń mają prawo do tworzenia własnych państw (prawo klasy robotniczo-chłopskiej) c) koncepcja socjaldemokratów – prawo do rozwoju i uzyskiwania autonomii w ramach państw istniejących przed I w. ś. Z tych koncepcji była realizowana tylko koncepcja pierwsza, która stała się podstawą nowego ładu o Europie (konferencja w Wersalu). Ta koncepcja miała pewne braki, gdyŜ Wilson nie zdawał sobie sprawy z podziału w europie. Prawo to zostało zastosowane głównie do krajów w Europie Środkowo-wschodniej. Tą koncepcję określa się jako pierwszy etap nadawania prawa narodów do samostanowienia Po II w. ś. w Karcie Narodów Zjednoczonych, prawo narodów do samostanowienia z postulatu stało się prawem międzynarodowym. Zapis był bardzo ogólny Pojawiły się ruchy migracyjne – proces dekolonizacji. Ludy walczyły o własne państwa. W deklaracji z 1960 roku Deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym. Drugim dokumentem był Międzynarodowy Pakt praw obywateli i polit. Deklaracja zasad prawa międzynarodowego dotycząca przyjaznych stosunków między państwami (z 1970 r.) 17 Prawo do samostanowienia mają: - narody, - narody kolonialne, - narody krajów wieloetnicznych (wielonarodowych), - ludność terytoriów zamorskich, - ludność obszarów powierniczych Ludność tych obszarów musi się o prawo do samostanowienia upomnieć, walczyć, zabiegać. Co oznacza w praktyce prawo narodów do samostanowienia (treść?) - prawo do tworzenia odrębności (własnej państwowości) - prawo do połączenia - prawo do uzyskania autonomii bądź przekształcenia państwa w federację - prawo mniejszości do uzyskania reprezentacji (w wąskim znaczeniu) W 1970 przy Deklaracji rozszerzono prawo o m.in.: - decydowanie o sobie - rozwoju własnego państwa - prawo do suwerenności i niepodległości Trzy kryteria oceny podmiotów w prawie do samostanowienia: - efektywności – nawiązuje do przyznania praw takim grupom, które mają odpowiednią licz i spore terytorium, walka o własną państwowość. Ludność na tym terytorium musi być miejscowa a nie napływowa. Stanowią grupę większościową, przewaŜającą na danym terytorium - reprezentatywności – naród musi mieć jedną uznaną przez wszystkich reprezentację - legalności – prawo do samostanowienia mają takie narody, które posiadały kiedyś państwo, posiadali autonomię bądź byli częścią federacji KBWE w wyniku rozpadu Jugosławii - ochrona praw człowieka - demokratyzacja 18 W okresie lat ’90 dodano 4 kryterium tzw. nowe kryterium Metody walki o samostanowienie (dwa podziały): • Metody pokojowe (plebiscyt, referendum, wolne wybory, ogłoszenia sesji bez walki • Metody niepokojowe (walka narodowo-wyzwoleńcza, metody terrorystyczne, interwencja humanitarna – musi to być interwencja w sytuacji zagroŜenia istnienia narodu, na wniosek organizacji międzynarodowych, musi to być interwencja sił więcej niŜ jednego państwa) - metody legalne (wszystkie inne metody prócz terroryzmu) - metody nielegalne (terroryzm) Wykład 7 Początek międzynarodowej ochrony uchodźców to okres międzywojenny, system Ligi Narodów. Wynikało to m.in. z sytuacji po I w. ś. i na obszarze Rosji. W obawie przed rewolucją duŜa grupa ludności opuściła Rosję i juŜ tam nie chciała wracać. W tym wypadku postanowiono odebrać im wszelkie prawa. W 1921 r. Liga Narodów powołała Urząd Wysokiego Komisarza do spraw Uchodźców Rosyjskich. Na czele tego urzędu stanął Norweg F. Nansen („urząd nansenowski”) Uchodźcą rosyjskim – była kaŜda osoba pochodzenia rosyjskiego, która nie podlega ochronie ZSRR i nie otrzymała obywatelstwa rosyjskiego. Do zadań tego urzędu naleŜało m.in. wydawanie dokumentów podróŜy („paszport nansenowski”). W 1924 kompetencje Nansena poszerzono o ochronę uchodźców ormiańskich Po dojściu Hitlera do władzy ludność zaczęła opuszczać terytorium Niemiec. Po śmierci Nansena (1930) ograniczono kompetencje tego urzędu. W 1933 r. wydano konwencje dotycząca statusu uchodźców. W 1934 r. powołano osobny urząd przez Niemców – Urząd Wysokiego Komisarza do spraw Uchodźców z Niemiec Ŝydowskiego bądź jakiegokolwiek pochodzenia. Kompetencje tego urzędu poszerzono o Austrię. Pod konie II w. ś. Międzynarodowa Organizacja ds. Uchodźców (IRO), tutaj najwięcej do powiedzenia mieli Amerykanie. 19 D.P. „Dipisi” – osoby przemieszczone w czasie II w. ś. To pojęcie było szersze niŜ „uchodźcy”. Po II w. ś. wielu Dipisów nie zdecydowało się na powrót do swoich ojczyzn W 1951 r. przyjęto przez ONZ tzw. Konwencja Genewska – to dokument prawa międzynarodowego. Konwencja definiowała kto jest uchodźcą i określała zasady postępowania i pomocy uchodźcom. Powołano Urząd Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców, który zaczął działać w 1954 r. Konwencja wprowadzała dwa ograniczenia: - przy definicji uchodźca, to kaŜda osoba, która nim się stała przed 01.01.1951 – ograniczenia czasowe - ograniczenia geograficzne – ochroną obejmował tylko te osoby, które stały się nimi w skutek wydarzeń w Europie W 1967 do tej Konwencji przyjęto dokument uzupełniający – Protokół Nowojorski, protokół ten zniósł oba ograniczenia UCHODŹCA – osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynaleŜności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie moŜe lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa, albo które nie ma Ŝadnego obywatelstwa……………………….. Kto moŜe uzyskać status uchodźcy? Zgodnie z art. 34 cudzoziemcowi moŜe być nadany w RP status uchodźcy, w rozumieniu Konwencji Genewskiej i Protokołu Nowojorskiego o ile nie uzyskał on tego statusu w innym państwie, które zapewnia mu rzeczywistą ochronę Konwencja reguluje, Ŝe status uchodźcy przyznaje państwo. Nie moŜna złoŜyć wniosku w dwóch państwach jednocześnie Status uchodźcy ma prawo uzyskać kaŜda osoba, która spełnia warunki z definicji. Nie moŜe uzyskać tego statusu osoba oskarŜona o zbrodnie przeciw ludzkości, zbrodnie przeciw pokojowi, i zbrodnie wojenne oraz powaŜnych zbrodni o charakterze niepolitycznym. 20 Status uchodźcy nie jest statusem doŜywotnim. Ustaje on wskutek REPATRIACJI (powrót do kraju opuszczonego), zwrócenie się o pomoc do ambasady kraju, z którego się wywodzi, kiedy przyjmuje się obywatelstwo innego kraju Ochronie podlegają wg tej definicji uchodźcy zewnętrzni – ci którzy szukają schronienia nie w innym kraju ale w innym regionie swojego kraju 20 -25 mln jest uchodźców jednak nie ma wyraźnej liczby Uchodźcy de jure i de facto - de jure – to takie osoby, które spełniają kryteria postawione w definicji i które uzyskały status uchodźcy - de facto – to takie osoby, które rzeczywiście opuściły swój kraj, ale nie mają uregulowanego statusu uchodźcy Państwo jest zobowiązane są do ochrony uchodźców de jure. De facto nie ma obowiązku. Prawa de jure: - mają pomoc medyczną, pienięŜną, mieszkaniową, pomoc w adaptacji, pomoc w nauce języka państwa, mają ułatwienia w nabywaniu obywatelstwa Jeszcze jedna forma pomocy uciekinierom z kraju to udzielenie AZYLU Prawo AZYLU to wyłączne prawo państwa. Państwo decyduje czy udzieli AZYLU czy nie. Polska osobno traktuje azyl i uchodźstwo – nie łączą tego. Osoba, która ma azyl podlega pomocy tylko tego państwa nie podlega ochronie ONZ Rok 2000 12,8% - uchodźcy w skutek wydarzeń w Europie (14 mln) 21
