Zróżnicowanie-kulturowe-2012-2013-nr-12

Sławomir Łodziński
Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego i mniejszości
(semestr zimowy, środy, godz. 10-12, sala 401
wykład nr 12
1. Wokół teoretycznych aspektów ruchów migracyjnych:







rozumienie pojęcia „migracji” (e- oraz i-migracja);
kluczowe pytanie socjologiczne: dlaczego migracje w ogóle występują?;
różnorodność przyczyn migracji:
• od
osobistych (życiowych) i edukacyjnych poprzez „kolonizację”
niezasiedlonych terenów i migracji do pracy do migracji przymusowych (m.in.
z powodów religijnych).
środki i trudności techniczne w przemieszczaniu się (transport);
migranci:
 wiedza o migracjach, tworzenie „sieci” migracyjnych oraz imigracyjnych –
etnicznych wspólnot.
rola regulacji prawnych (paszporty i wizy):
 powstawanie państw narodowych;
 rola polityk migracyjnych i stanowiska opinii publicznej;
długi okres „globalnych migracji” - od końca XIX wieku do początków XXI wieku:
• Europa: od masowej emigracji do kontynentu imigracji.
2. Migracje do wybuchu I wojny światowej:
 okres 1840 – 1914, okres najbardziej masowych wyjazdów („I fala globalizacji”):
• łatwość przemieszczania się (brak restrykcji prawnych, wiz, paszportów itp.).
• 50 mln osób z Europy;
• 2/3 do Ameryki
Północnej, 10% do Ameryki Południowej, 10% do
Południowe4j Afryki Australii i Nowej Zelandii („gorączka brazylijska” w końcu
XIX wieku);
• rola ekspansji kolonialnej.
 Europa:
• okres wzrostu demograficznego, poprawa transportu (statki parowe), znaczenie
wiedzy (piśmienność, listy, gazety, informacje itp.), dzieło Znanieckiego (!);
• „dwuznaczna” rola agencji pośrednictwa.
 migracje kontynentalne (znaczenie USA) i wewnątrz – europejskie (Niemcy i
Francja);
 skutki :
• trwała zmiana globalnej geografii etnicznej (i rasowej), językowej i politycznej
świata,
• podział świata na „centrum” i peryferie”;
• ukształtowanie się „dwoistego” sytemu migracyjnego (i rynku pracy).
3. Migracje od 1914 do 1945 („Wielkie Wojny Trzydziestolecia”):





rola migracji przymusowych, wysiedleń, deportacji, wymiany i przemieszczeń
ludności, uchodźstwa;
I wojna światowa:
• mobilizacja wojenna i masowe przemieszczenia ludności, upadek wielkich
imperiów i powstanie nowych państw (14 „nowych” państwa narodowych).
okres międzywojenny:
• restrykcje migracyjne i systemy kwotowe (USA), Wielki Kryzys, zmiana
kierunków migracji (Ameryka Południowa, Australia, Kanada, Palestyna, rola
Francji w migracjach wewnątrz-europejskich).
II wojna światowa:
• apogeum migracji przymusowych (50-60 mln), ich epicentrum była Europa
Środkowa, Niemcy – 8 mln robotników przymusowych .
skutki II wojny światowej:
• zmiany granic państwowych, przesiedlenia i repatriacje, ucieczki z systemu
komunistycznego, Displaced Persons – 11 mln (1 mln pozostaje na zachodzie
Europy).
4. Migracje 1945/1950 – 1989:





koniec wojennych przemieszczeń i początek „zimnej wojny”:
• podział Europy zmieniający dotychczasowe kierunki migracji.
wzrost znaczenia kontroli ruchów migracyjnych (ochrona granic, system wiz i
paszportów), jedyna możliwość wyjazdu to migracje „etniczne”;
Europa Środkowa i Wschodnia:
• przemieszczenia w ramach krajów socjalistycznych (wyjazdy służbowe i
turystyczne, „handel turystyczny”), wyjazdy na Zachód;
Europa Zachodnia - okres „30 złotych lat” (rozwój gospodarczy):
• migracje z krajów Europy Południowej (Włochy, Portugalia i Hiszpania), a
następnie z basenu Morzą Śródziemnego, znaczenie RFN;
• rok 1973 i zmiana polityki migracyjnej (łączenie rodzin, wzrost społeczności
etnicznych), zmiany struktury gospodarki i wzrost świadczeń socjalnych;
• rola regulacji prawnych i wzrost znaczenia ruchów uchodźczych UE i migracje
wewnątrz-europejskie (porównanie do USA).
fundamentalna zmiana sytuacji migracyjnej Europy – od regionu emigracji do
kontynentu imigracji.
5. Ewolucja wyzwań integracyjnych wobec imigrantów w
Europie:

wiek XIX i okres do 1914 r.:
•

1918-1939:
•

repatriacje i przesiedlenia (tworzenie „społeczeństw narodowych” w nowych granicach
państwowych).
1950-1973:
•

wzrost roli polityk migracyjnych, polityki deportacji (Wielki Kryzys).
1945-1949:
•

migracje sezonowe (cyrkulacyjne) z europejskich „peryferii” do „centrum” (głównie
mężczyźni).
migracje pracownicze (głównie mężczyzn - rola potrzeb rynku pracy) i migracje
postkolonialne.
1973 – do dziś (?):
łączenie rodzin i wzrost roli świadczeń społecznych, rosnące zróżnicowanie etniczne i
religijne (islam) społeczeństw;
• zmiana statusu migracyjnego krajów – z emigracyjnego do imigracyjnego, pojawienie się
„realnych” wyzwań integracyjnych („społeczeństwo wielokulturowe”);
• dyskusja na temat konsekwencji wielokulturowości - rozumienia, co to znaczy „my” (naród,
Europa i świat pozaeuropejski)?
•
6. Wokół teoretycznych problemów adaptacji imigrantów do
społeczeństwa przyjmującego:






problematyka adaptacji „innych” w klasycznej socjologii ;
różnorodność (i zmienność) terminologii:
 asymilacja, akulturacja, integracja, etniczne włączenie się, osiedlenie,
inkorporacja, inkluzja itp.
znaczenie „zwrotu do różnorodności” w naukach społecznych i dyskursie
publicznym (Rogers Brubaker 2004);
adaptacja imigrantów w różnych dziedzinach wiedzy:
 antropologia, demografia, ekonomia, historia, prawo, nauki polityczne,
socjologia.
omówienie następujących teorii:
• asymilacji, pluralizmu etnicznego, integracji, transnarodowości, nowych teorii
asymilacji.
schemat omówienia:
 założenia teorii, związki z polityką, główni aktorzy, etapy – wymiary - czynniki.
7. Teorie asymilacji (1):



początki paradygmatu „asymilacyjnego” – szkoła chicagowska (lata 20-te i
30-te XX wieku);
założenia:
• możliwość kontroli procesu adaptacji imigrantów;
• przekonanie o wyższości kultury społeczeństwa przyjmującego;
• państwo jako gwarant procesu asymilacji;
• proces ten dokonuje się w obrębie jednego społeczeństwa przyjmującego.
Robert Park i Ernest Burgess (1921) – „race relation cycle” (proces i porządek
społeczny):
• konkurencja (gospodarka i zatrudnienie) – równowaga ekonomiczna;
• konflikt (polityka i władza) – porządek polityczny;
• akomodacja (organizacja społeczna);
• asymilacja (osobowość i dziedzictwo kulturowe);
• Emory Bogardus dodawał jeszcze etap „akulturacji” – „porządek społeczny
można zachować przez harmonizowanie postaw psychicznych”.
8. Teorie asymilacji (2):
polityka asymilacyjna – 2 typy: liberalna (Kanada) i restrykcyjna (USA);
 aktorzy: społeczeństwo przyjmujące, migranci jako przedmiot zabiegów
asymilacyjnych;
 koncepcja „7- stopniowej” asymilacji Milton Gordon (1964):
• asymilacja kulturowa i behawioralna (akulturacja) – zmiana wzorów
kulturowych;
• asymilacja strukturalna – przynależność do głównych instytucji, grup i struktur
społeczeństwa przyjmującego (powstanie grup pierwotnych łączących
aktorów);
• asymilacja
małżeńska
(amalgamacja)
–
małżeństwa
„mieszane”
(egzogamiczne);
• asymilacja osobowościowa – rozwój poczucia identyfikacji do społeczeństwa
przyjmującego;
• asymilacja postaw – zanik uprzedzeń;
• asymilacja behawioralna – zanik dyskryminacji;
• asymilacja obywatelska – zanik konfliktów o władzę.
• stopniowalność, różnorodność i segmentalność” etapów asymilacji;
• aktorzy: społeczeństwo przyjmujące i „przedmiotowo” traktowani imigranci

9. Teorie „pluralizmu etnicznego”:

Nathan Glazer, Daniel P. Moynihan - krytyka teorii asymilacji (1963 r.):
•

założenia teorii „pluralizmu etnicznego”:
•


od polityki (praw) anty-dyskryminacyjnych poprzez finansowanie działalności kulturalnej
do udziału politycznego imigrantów.
aktorzy:
•

„multiplite melting pots” i założenia multikulturalizmu (docenienie wartości zróżnicowania
kulturowego).
związki z polityką:
•

niezdolność do zasymilowania migrantów (izolacja mniejszości), jednoliniowość asymilacji,
nierównomierność procesów asymilacji, nieokreślony docelowy kierunek rozwoju
asymilacji, nadmierny optymizm.
sami imigranci (większy nacisk na mniejszości niż na większość i ideę spójności
społecznej);
etapy: trwałe uznanie mniejszości imigranckich i innych typów zróżnicowania;
krytyka teorii „pluralizmu etnicznego”:
•
zjawisko transnarodowości, rozproszenie przestrzenne mniejszości, rosnąca liczba
małżeństw mieszanych oraz „płynne” tożsamości powodujące zacieranie granic
grupowych.
10. Nowe teorie asymilacji:
docenienie „starych” teorii asymilacji:
• jako sposobu integracji imigrantów i odpowiedź na obecny „kryzys
wielokulturowości”;
• znaczenie słowa „asymilacja”;
• asymilacja zamiast „asymilacjonizmu”?
 Rogers Brubaker: założenie „nowych teorii asymilacji”:
• abstrakcyjne rozumienie asymilacji (nie jako końcowy efekt);
• podmiotowość i aktywność uczestników migrantów procesu asymilacji;
• asymilują się nie tylko ludzie, ale także „wielogeneracyjne populacje”;
• zróżnicowanie społeczeństwa przyjmującego i zbiorowości imigrantów;
• nierównomierność procesu asymilacji – przeniesienie akcentu z wymiaru
kulturowego na społeczno-ekonomiczny;
• rozumienie asymilacji jako wielowymiarowego i złożonego procesu adaptacji
imigrantów do społeczeństwa przyjmującego;
• brak wyróżnionych etapów asymilacji (są jedynie wymiary).
• aktorzy: „mniejszości” i społeczeństwo przyjmujące.
