Funkcje rodziny - BazaTematow.pl
advertisement
WSTĘP Rodzina stanowi podstawowe środowisko wychowawcze, wywiera największy wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka. Dla dziecka rodzice stanowią najbardziej znaczące wzory do naśladownictwa. To ona przekazuje dzieciom najistotniejsze wartości, wskazuje drogę, po której ma kroczyć. Rodzina stwarza dzieciom warunki do rozwoju i działania, ułatwia im wejście w szersze kręgi życia społecznego, stanowi oparcie w chwilach trudnych i niebezpiecznych. Rodzice wyrabiaj ą w dziecku zasady moralne i umiejętność współżycia z innymi ludźmi. Od rodziców i ich postępowania zależy też, jaką wiedzę o otaczającym świecie zdobędzie i w jaki sposób przystosuje się do warunków codziennego życia. Środowisko rodzinne pozostawia więc niezatarte piętno na charakterze i zachowaniu dziecka. Wszystkie złe i dobre wzory, wszystkie przyzwyczajenia, nakazy i zakazy wyniesione z domu rodzinnego i nabyte we wczesnym dzieciństwie utrwalają się na bardzo długo, często nawet na całe życie. Prawidłowe funkcjonowanie rodziny przejawia się przede wszystkim w należytym sprawowaniu władzy rodzicielskiej. Rodzice wywiązujący się ze Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 3 swych obowiązków wobec dziecka, zaspokajają w pełni jego potrzeby biologiczne i psychiczne, wywierają pozytywny wpływ na jego rozwój. W zdecydowanej części rodzin sytuacja pod tym względem jest prawidłowa. Jednak część rodziców nie potrafi, nie może, a czasem nie chce wypełniać należycie zadań związanych z wychowaniem potomstwa. Zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny prowadzą często do zaburzeń w zachowaniu dziecka. Trudna sytuacja dziecka w rodzinie rzutuje w znacznym stopniu na jego wyobrażenia o rodzinie, na jego rozwój. Naukowcy w oparciu o własne badania naukowe starają się ustalić, jaka jest współczesna rodzina, jaką przechodzi ewolucje i w jaki sposób spełnia obecnie ciążące na niej zadania wychowawcze. Liczne publikacje na ten temat, są dowodem na to, jak ważna społecznie i interesująca badawczo jest problematyka rodziny oraz wyobrażenia o przyszłej rodzinie dziecka. Przedstawione w niniejszej pracy badania są próbą udzielenia odpowiedzi na pytanie: „Jakie są wyobrażenia o życiu rodzinnym dziewcząt przebywających w ośrodku wychowawczym?” Praca składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym rozdziale przedstawiam ogólną charakterystykę rodziny, jej strukturę, funkcje, przemiany zachodzące we współczesnej rodzinie, przejawy patologii, wpływ negatywnych postaw rodzicielskich na w zachowaniu i osobowości dziecka. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. zaburzenia 4 Rozdział drugi ukazuje przedmiot i cel badań własnych, metody, techniki, narzędzia badawcze oraz charakterystykę terenu badań i badanej populacji oraz organizacje i przebieg badań. W rozdziale trzecim zawarto wyobrażenia o przyszłym życiu rodzinnym dziewcząt z ośrodka wychowawczego w świetle przeprowadzonych badań. Pracę kończy podsumowanie wyników badań. Mam nadzieję, że moje badania przyczynią się do lepszego zrozumienia sytuacji rodzinnej badanej populacji oraz dlaczego maja takie, a nie inne wyobrażenia o przyszłej własnej rodzinie. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 5 I RODZINA W ŚWIETLE LITERATURY 1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA RODZINY Rodzina - to słowo noszące w sobie przeogromne znaczenie, bogate, głębokie wzniosłe a zarazem proste i rzeczywiste. Rodzina jest rodziną, albo jej nie ma. Atmosfera rodziny jest atmosferą zrozumienia, pogodnego odprężenia, atmosferą jedności, pewności i miłości wzajemnej, pokoju, która ogarnia całe istnienie jej członków. 1.1. OKREŚLENIE POJĘCIA RODZINY, JEJ STRUKTURA TYPY I FUNKCJE Rodzina w zależności od miejsca i czasu przybierała i przybiera bardzo różne formy i dlatego istnieje wiele definicji ją określających. Od tysiącleci rodzina była przedmiotem refleksji filozofów, pisarzy. Już w starożytności Arystoteles sprecyzował bardziej ogólny i usystematyzowany pogląd na rodzinę. Poglądy Arystotelesa można dostrzec w socjologicznej Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 6 koncepcji rodziny A.Comte’a, który uważał rodzinę za kategorię zmienną, historyczną i podlegającą ewolucji w ciągu dziejów. Rodzina jest instytucja ogólnoludzką spotykana we wszystkich epokach i kulturach. Do jej uniwersalnych, wszędzie spotykanych zadań należą: zaspokojenie popędu seksualnego, zaspokojenie elementarnych materialnych potrzeb życiowych, rodzenie i wychowanie dzieci. Rodzina odzwierciedla zmiany zachodzące w całym społeczeństwie, dlatego stała się ona dla badaczy bardzo interesującym podłożem. Badanie rodziny stało się badaniem kultury danego narodu, stylu życia poszczególnych klas i warstw społecznych6666z więzi społecznej. Badacze zajmujący się badaniem rodziny i problemami z nią związanymi używają wielu różnych określeń do nazwania rodziny. Ze sporej ilości określeń i definicji rodziny wyłonić można rodzinę jako grupę społeczną, instytucję, system społeczno - wychowawczy. Opierając się na różnorodności definicji dokonano analizy kolejnych koncepcji rodziny. „Rodzina jest to mała, pierwotna, naturalna grupa społeczna złożona z osób, które łączy związek małżeński i rodzicielski. To układ więzi wewnątrz rodziny, opartej na szczególnie intymnych stosunkach na powiązaniu emocjonalnym i na trwałości”(S.Mika, W-wa 1981, s 335). Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 7 Instytucjonalne cechy przypisujemy rodzinie, gdy definiujemy ją jako element skomplikowanego systemu wzajemnych powiązań i uwarunkowań zachodzących między rodziną jako mikrostrukturą, a społeczeństwem jako makrostrukturą (Kowalski S. W-wa 1980). Znany socjolog F.Adamski zdefiniował rodzinę jako „grupę społeczną, która stanowi duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinna i społeczną”(AdamskiF., W-wa 1982, s 21). Natomiast J.Rembowski stwierdził, że rodzina to: „fundamentalna komórka wytwarzania się społecznego charakteru i społecznych ideałów, instytucja rodząca dzieci, a w niej intymne bezpośrednie wzajemne stosunki uczuciowe”(Rembowski J. W-wa 1972). Ujmując zaś rodzinę jako środowisko socjalizacyjno-wychowawcze w szerokim znaczeniu – to system jakichkolwiek bodźców bądź wpływów, natomiast w znaczeniu wąskim – to system bodźców zamierzonych, ukierunkowanych na osiągnięcie określonych celów wychowawczych. W raporcie o stanie oświaty z 1973 roku o rodzinie mówi się, że jest to pierwsza i istotna instytucja wychowania i kształcenia. Te różne definicje rodziny podkreślają jej znaczenie w indywidualnym życiu jednostki jak i w życiu społeczeństwa. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 8 STRUKTURA RODZINY Rodzina wyróżnia się swoja strukturą. Struktura rodziny odzwierciedla życie rodziny w jej różnorodnych postaciach. R.O.Blooda i D.M.Wolf”ea następującymi słowami i ujmują definicję struktury rodziny: „społeczna struktura rodziny obejmuje pozycje, które jej członkowie zajmują nawzajem w stosunku do siebie. Najbardziej istotnymi aspektami rodziny są zasada podziału władzy przez jej członków oraz podział pracy. Wyznacza on wzór ról, w ramach których mąż podejmuje jedno zadanie, a żona inne, względnie podejmują określone zadania wspólnie” (Szczepański J., W-wa 1970, s 300). Przytoczona definicja struktury rodziny wyróżnia trzy aspekty: psychologiczny (układ więzi emocjonalnych) społeczny (układ pozycji społecznych) kulturowy (wory regulujące życie rodzinne, normy, wzory wewnątrzrodzinnych ról społecznych). Socjolog Z.Tyszka opierając swoje poglądy na powyższym uważa, że strukturę rodziny określa: liczba i jakość członków rodziny Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 9 układ ich pozycji i ról społecznych siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny podział czynności oraz struktura wewnętrznej rodzinnej władzy i autorytetów, a także wewnątrzrodzinny rozkład miłości i względów (Tyszka Z., Bydgoszcz 1988, s 46). TYPOLOGIA RODZIN Socjologowie, demografowie, ekonomiści opracowując typologię rodzin opierają się najczęściej na kategoriach ekonomicznych, społeczno- kulturalnych, a także na charakterze skupiska, w którym rodzina żyje. Najbardziej popularna i najczęściej używana klasyfikacja grup rodzinnych wyróżnia: rodzinę małą, wielką, rodzinę chłopską, robotniczą, inteligencką, rodzinę wiejską i miejska Rodzina składająca się z męża, żony i dzieci tworzących wspólne gospodarstwo domowe nazywamy rodziną małą tzw. Dwupokoleniową. Przypisuje się jej duże znaczenie, uważając za ważną formę życia rodzinnego Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 10 (Tyszka Z., Bydgoszcz 1988). Rodzina mała może być rodziną pełną, gdy w jej skład wchodzą małżonkowie i dzieci, niepełną, gdy brak jednego z współmałżonków lub nie ma dzieci (małżeństwo bezdzietne nazywa się rodziną niepełną małą). Innym typem rodziny jest rodzina wielka zwana wielopokoleniowa. Jest to rodzina utworzona przez co najmniej trzy generacje. W jej skład obok rodziców i dzieci wchodzą dziadkowie oraz bliżsi lub dalsi krewni. Postacią klasyczną rodziny dużej jest tradycyjna rodzina patriarchalna. Biorąc za podstawę kryteria ekonomiczno – społeczno – kulturowe wyodrębniamy: rodzinę chłopską, rodzinę robotniczą, rodzinę inteligencką. Poszczególne typy rodzin różnią się między sobą charakterem pracy zawodowej wykonywanej przez jej członków, stosunkiem do narzędzi wytwórczych, stopniem wykształcenia, trybem życia, odmiennością wzorów obyczajowych i kulturalnych (Głaz Z., Grzenek K., Wiśniewska I., Kraków 1996). Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 11 Wyżej wymienione typy rodzin nie wyczerpują wszystkich sposobów klasyfikacji, a przedstawiona typologia rodziny jest pochodną typologii klas i warstw społecznych mieszczących się w ramach społeczeństwa globalnego. FUNKCJE RODZINY Tworzenie się prawidłowych więzi w rodzinie, zaspokajanie potrzeb poszczególnych jej członków, jak również określanie ich miejsca w rodzinie i społeczeństwie jest możliwe, gdy prawidłowo realizowane są funkcje w rodzinie. F.Adamski funkcje rodziny określa jako „cele, do których zmierza życie i działalność rodzinna oraz zadania, jakie pełni rodzina na rzecz swych członków, zaspokajając ich potrzeby” (Adamski F., W-wa 1982). Dokonał on klasyfikacji funkcji rodziny wyróżniając w niej funkcje dotyczące rodziny jako instytucji społecznej tzw. funkcje instytucjonalne, oraz funkcje osobowe tyczące się rodziny jako grupy społecznej. W pierwszej grupie znalazły się: 1. funkcja prokreacyjna lub biologiczna podtrzymująca ciągłość społeczeństwa, Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 12 2. funkcja ekonomiczna dostarczająca dóbr materialnych rodzinie, 3. funkcja opiekuńcza zabezpieczająca potrzeby rodziny, 4. funkcja stratyfikacyjna tzw. gwarantująca określony status członkom rodziny. W grupie drugiej miejsce swoje znalazły trzy rodzaje funkcji odnoszące się do rodziny jako grupy społecznej. Są nimi następujące funkcje: 1. małżeńska – która zaspokaja potrzeby życia intymnego małżonków, 2. rodzicielska – która zaspokaja potrzeby uczuciowe rodziców i dzieci, 3. braterska – która zaspokaja potrzeby braci i sióstr. S.Kowalski sprowadza funkcje rodziny do trzech podstawowych wymiarów: 1. prokreacyjnej, 2. wychowawczej, 3. gospodarczej Pierwsza z nich służy zapewnieniu trwałości biologicznej rodzinie i społeczeństwu (zaspokojenie potrzeby seksualnej i prokreacyjnej). Funkcja wychowawcza ma na celu stworzenie prze rodzinę optymalnych warunków do prawidłowej socjalizacji (wychowania) dziecka. Trzecia z kolei – potrzeba gospodarcza służy zaspokajaniu potrzeb ekonomicznych rodziny oraz Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 13 realizacji aspiracji życiowych poszczególnych członków rodziny (Kowalski S., W-wa 1980). M.Ziemska z kolei wyróżniła pięć następujących funkcji rodziny: 1. funkcja prokreacyjna 2. funkcja produkcyjna 3. funkcja usługowo – opiekuńcza 4. funkcja socjalizująca 5. funkcja psychohigieniczna O pierwszej wymienionej przez M.Ziemską funkcji – prokreacyjnej była już wcześniej mowa. Podobnie jest z funkcją produkcyjna, która odpowiada funkcji gospodarczej z przedstawionego przez S.Kowalskiego podziału funkcji rodziny. Jeśli zaś chodzi o funkcje usługowo opiekuńczą to obejmuje ona materialne i fizyczne działania, mające na celu pomoc członkom rodziny, którzy są całkowicie lub częściowo pozbawieni środków do życia (dzieci, osoby chore lub starsze, które wymagają stałej opieki z powodu swego podeszłego wieku). Natomiast w ramach funkcji socjalizacyjnej rodzina przekazuje podstawowe wzorce zachowań, zwyczajów, obyczajów obowiązujących w danym społeczeństwie. Funkcja ta wprowadza w świat wartości moralnych oraz wartości kultury, kontrolując przy tym zachowanie członków rodziny. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 14 Ostatnia z wymienionych funkcji przez M.Ziemską tzw. funkcja psychohigieniczna we współczesnej rodzinie, wyraźnie zwiększa swoje znaczenie. Jest to funkcja, która daje rodzinie stabilizację, bezpieczeństwo, stwarza warunki do rozwoju osobowości. Jest funkcja, która w znacznym stopniu przejawia się w działaniu innych ludzi. Dotyczy ona więzi emocjonalnych (Ziemska M., W-wa 1986). Funkcje rodziny należą do kategorii historycznych, zmiennych w czasie, w związku z tym ulegają przemianom, pewne elementy zyskują na znaczeniu inne zanikają. Przemiany funkcji we współczesnej rodzinie dokonały się przede wszystkim w zakresie jakościowym. 1.2. PRZEMIANY ZACHODZĄCE WE WSPÓŁCZESNEJ RODZINIE. Rodzina – podstawowa komórka społeczna podlega współcześnie daleko idącym przekształceniom, komplikują się jej funkcje i struktura wewnętrzna. Dlatego zauważalny jest wyraźnie wzrost zainteresowania problematyka rodziny. Stała się ona obiektem zainteresowania demografów, ekonomistów, socjologów, pedagogów, psychologów jak również psychiatrów (Jarosz M., W-wa 1981). Wynika to przede wszystkim z przyczyn bezpośrednich, które związane są z przemianami jakie zachodzą we współczesnej rodzinie. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 15 Przemiany społeczno – ekonomiczne dokonujące się obecnie mają ogromny wpływ na daleko idące przekształcenia jakim podlega rodzina. Przede wszystkim zmieniły się jej podstawy ekonomiczno – społeczne. Zmienia się jej struktura wewnętrzna, przekształcają się funkcje, jak również zmienia się treść życia rodzinnego. Zainteresowanie rodziną to nie tylko przyczyny bezpośrednie, ale również przyczyny natury pośredniej. Problemy wychowawcze, znerwicowanie, przestępczość nieletnich wiąże się z ty, że współczesna rodzina nie potrafi należycie sprostać funkcji wychowawczej, opiekuńczej czy też rekreacyjnej. Coraz częściej zauważa się, że w treści i strukturze życia rodzinnego tkwi wiele przyczyn, które doprowadzają do zaburzeń w rozwoju moralno – społecznym dziecka i zachowania równowagi emocjonalnej. Wynika to z twego, że nieprawidłowo funkcjonująca rodzina przyczynia się do niedostosowania społecznego młodzieży. Dlatego zagadnienia związane z rodzina współczesną stały się problemem, nad którym zaczęli szerzej pracować pedagodzy i działacze społeczni. Jakie są więc kierunki przemian, które dostrzegamy obecnie we współczesnej rodzinie? Rodzina żyjące współcześnie z reguły opiera się na równorzędności małżonków. Rodziny wielopokoleniowe, które niegdyś miały wielkie Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 16 znaczenie odchodzą w zapomnienie. Rodzina współczesna, to najczęściej rodzina dwupokoleniowa, obejmująca swym zasięgiem rodziców i młodsze dzieci. Młodzież powyżej 20 – 25 roku życia odchodzi z domów rodzinnych, jednak jest to zjawisko częstsze w mieście aniżeli na wsi. Cechą, która charakteryzuje współczesna rodzinę jest zmiana pozycji kobiety. Coraz częściej dorównują mężczyznom wykształceniem. Pracują zawodowo, stają się współżywicielkami rodziny. Kobieta aktywna zawodowo poświęca się karierze, co doprowadza do ograniczenia liczby potomstwa. Rodzina jaką znamy dzisiaj, to zazwyczaj rodzice i dzieci (jedno lub dwoje). Liczba dzieci w rodzinie zmniejsza się, obecnie bowiem uważa się, ze prokreacja nie jest głównym celem małżeństwa, jest nim natomiast wzajemne szczęście współmałżonków. Najczęstszym motywem zawierania małżeństwa stało się obecnie uczuci, które jest wartością nadrzędną. Jednak rodzina współczesna nie jest tak trwała i integralna jak dawniej rodzina typu patriarchalnego. Rodzina współczesna traci w pewnym stopniu funkcje, które pełniła w przeszłości m.in. funkcje polityczne, religijne. Jeśli chodzi o funkcję religijną rodziny, to w społeczeństwie preindustrialnym kościół i państwo były ściśle ze sobą powiązane. W pewnym stopniu identyfikowały się ze sobą, co doprowadzało do wymieszania wszystkich struktur społecznych z instytucjami kościelnymi (Piwowarski W., Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 17 1976). Kościół przeniknął do struktur społecznych – czyli w tym i do rodziny. Rodzina przekazywała dzieciom wartości, schematy kulturowe i symbole religijne, oraz uczyła zachowań, które były uznawane w danej grupie religijnej. We współczesnym industrialnym społeczeństwie rodzina przeobraża się. Pęd do kultury, wiedzy, techniki, wynalazki i potęga ludzkiego umysłu doprowadzają do zaniku w ludzkiej świadomości potrzeby Boga jako Odkupiciela, co za tym idzie słabnie kontakt z kościołem. Funkcja religijna podlega ciągłym modyfikacjom (Komorowska J., W-wa 1975). Zauważa się laicyzację społeczeństwa i rodziny. Niektóre z funkcji ulegają przekształceniom, dotyczy to np.: funkcji gospodarczych. Członkowie rodziny coraz więcej czasu spędzają poza domem. Pęd do pieniądza, kariera zmusza ich do korzystania z zakładów zbiorowego żywienia. Dlatego też domowe zajęcia gospodarcze a coraz rzadsze, jednym słowem ulegają redukcji. Funkcja wychowawczo – opiekuńcza rodziny zaliczona do podstawowych funkcji rodziny, również we współczesnym przemysłowym społeczeństwie podlega przeobrażeniom i pewnym ograniczeniom. Część działalności wychowawczej przechodzi na specjalistyczne instytucje, ze względu na zmieniające się treści wychowawcze oraz na ograniczenia czasowe wynikające z pracy zawodowej rodziców. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 18 Rodzina spełnia podstawową rolę w uspołecznianiu małego dziecka (do trzech lat), później jej rola opiekuńczo – wychowawcza w znacznym stopniu maleje. Rozwój moralno – społeczny dziecka staje się w pewnym stopniu uzależniony od przedszkola, szkoły i innych instytucji wychowawczych. Na rozwój dziecka ma również duży wpływ środowisko rówieśnicze, w którym poddane jest wpływom niekontrolowanym. Słowem rola opiekuńczo – wychowawcza rodziny sprowadza się do kształtowania osobowości dziecka, urabiania jego charakteru. W tym zakresie żadna instytucja nie potrafi zastąpić rodziny. Od tego w jaki sposób rodzina wypełni to zadanie, zależy proces wdrażania młodzieży w dorosłe bezkonfliktowe życie w społeczeństwie. Znacznym przekształceniem ulegają również funkcje psychologiczne rodziny, które ściśle wiążą się z zaspokojeniem potrzeb psychicznych zarówno dzieci jak i rodziców. Układ stosunków jakie panują w rodzinie może w różnym stopniu sprzyjać zaspokajaniu potrzeb psychicznych. W rodzinie patriarchalnej istniało ścisłe uzależnienie dzieci od rodziców, matki do ojca, dlatego potrzeby psychiczne członków rodziny nie mogły być w prawidłowy i pełny sposób zaspokojone. Natomiast rodzina współczesna, to rodzina, w której więzi uczuciowe są coraz silniejsze i nabierają charakteru współpartnerstwa i tolerancji. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 19 Demokracja, która wdarła się w życie społeczeństwa (z pozytywnym skutkiem), pojawiła się również w rodzinie i znalazła wyraz w przekształcaniu autorytetu i zmianie relacji rodzice – dzieci. Obecnie autorytet rodzica nie wynika tylko z tzw. Władzy rodzicielskiej, ale w coraz większym stopniu uzależniony jest od osobowości rodziców, wartości moralno – społecznych jakie reprezentują swoja postawą, od stosunków między nimi oraz od ich doświadczenia życiowego. W rodzinie współczesnej zmienia się również pozycja dziecka. Dziecko przestało być traktowane jako podpora materialna rodzica, jego zabezpieczenie na starość. Rodzina coraz bardziej interesuje się przyszłością dziecka, jego wykształceniem. Rodzice są coraz bardziej świadomi tego, aby zapewnić dziecku jak najlepszy start w dorosłe życie, aby zapewnić mu jak najwyższą pozycje społeczną. Dziecko w rodzinie przemian ma zarówno swoje obowiązki jak i prawa, jest traktowane jako żywa myśląca istota. Wybitny socjolog R.McIwer (Zborowski Z., W-wa 1980) uważa, że w rodzinie współczesnej pozostały trzy funkcje zasadnicze, których nikt poza nią nie potrafi wypełnić. Są to: stałe zaspokojenie potrzeb seksualnych, prokreacja i pielęgnacja dzieci oraz zaspokojenie potrzeby życia domowego. Funkcje te powiązane ze sobą w czasach współczesnych zostały jakościowo przekształcone. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 20 Należy zastanowić się nad tym, jakie przyczyny leżą u podnóża przeobrażeń i ewolucji współczesnej rodziny. Można je uszeregować w dwie kategorie: przyczyny ogólne – które są charakterystyczne dla rozwoju cywilizacji, które działają nie tylko na nas ale i na całym świecie, oraz przyczyny specyficzne, które są ściśle związane z przeobrażeniami w naszych warunkach politycznych, gospodarczych i społecznych (Zborowski Z., W-wa 1980). PRZYCZYNY OGÓLNE: Wzrastające uprzemysłowienie krajów wymaga coraz większej liczby rąk do pracy. Wzrasta migracja. Napływa więcej ludności wiejskiej, która szuka pracy poza rolnictwem. Postępująca urbanizacja, napływ nowych pracowników do zakładów (pracy) przemysłowych przyczynia się do rozbudowy ośrodków miejskich. Te czynniki maja znaczący wpływ na ewolucję rodziny. Normy tradycyjne, które niegdyś rządziły życiem ulęgają przekształceniu, osłabieniu i zanikowi. Możliwość kształcenia, praca zarobkowa, równouprawnienie kobiet w znacznym stopniu zmienia pozycję w rodzinie. Praca zarobkowa, którą kobiety podejmują uniezależnia je od mężczyzn oraz doprowadza do zmian w wewnętrznej strukturze rodziny. Kobieta – matka staje się równorzędną partnerką dla mężczyzny, który był kiedyś jedynym żywicielem rodziny. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 21 Tradycyjne poglądy o uprzywilejowanej pozycji mężczyzny – ojca stopniowo zanikają. Ojcowie rodzin przejmują wiele obowiązków domowych, które wcześniej wykonywały wyłącznie kobiety. Przemiany, które zachodzą na tym tle, prowadzą do tworzenia się nowego typu rodziny – rodziny egalitarnej, której charakterystyczna cechą są takie same prawa i obowiązki małżonków. Zmienił się punkt widzenia społeczeństwa na zawieranie małżeństw, na ich pożycie i sposób wychowania dzieci. W dobie przemian – przeobrażeń zmienia się również wpływ kościoła na rodzinę, który dawniej wpływał bezpośrednio na funkcjonowanie tej instytucji i utrwalał jej patriarchalny charakter (model). PRZYCZYNY SPECYFICZNE Przez ostatnie dziesięciolecia społeczeństwo polskie było społeczeństwem socjalistycznym. Stopniowo ze społeczeństwa rolniczo drobnomieszczańskiego przekształciło się w miejsko – przemysłowe. Zanikła warstwa ziemska, burżuazyjna. Na pierwszy plan wysunęła się klasa robotnicza. Procesy migracyjne, które dokonały się zmieniły strukturę Polski, co miało znaczny wpływ na rodzinę. Wiele rodzin chłopskich przeniosło się do miast zasilając klasę robotniczą i inteligencką. Głównym miernikiem wartości człowieka nie był on sam, ale praca, którą wykonywał. Był to okres pewnej stagnacji, który powiązany był z ustrojem naszego kraju. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 22 Przemiany, które nastąpiły zmieniły oblicze Polski, jak również polskiej rodziny. Pojawiła się demokracja, której procesy przyczyniły się do zatarcia różnic społecznych. Ujednoliciły się wzorce i ideały życiowe. W związku z zaistniałymi przeobrażeniami daje się zauważyć laicyzacją życia rodzinnego, jakkolwiek w części rodzin, zwłaszcza w środowisku wiejskim afirmowany jest światopogląd religijny. Równocześnie duża ruchliwość przestrzenna przyczyniła się do przenikania niektórych elementów i wzorców obyczajowości rodziny miejskiej na wieś i odwrotnie. Rodzina współczesna – to rodzina oparta na małżeństwie partnerskim, to rodzina „nuklearna” jak nazywają ją wybitni socjologowie „oparta na wzorze struktury atomowej – mała, niezależna cząsteczka składająca się na jedną masę współczesnego zindustrializowanego i zurbanizowanego społeczeństwa” (Adamski F., W-wa 1982). Jest rodziną, która potrafi bardzo łatwo i szybko dostosować się do nowej rzeczywistości. W istniejących warunkach bez trudu gotowa jest do zmiany miejsca zamieszkania, czy statusu społecznego. Rodzina w dobie przemian, to rodzina otwarta na to, co przyniesie jej przyszłość. Nowe wartości i dobra, jakie przynosi rodzinie wiek XX indywidualizują jej potrzeby i dążenia. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 23 2. PATOLOGIA RODZINY 2.1. PRZEJAWY PATOLOGII W ŻYCIU WSPÓŁCZESNEJ RODZINY Patologię w znaczeniu ogólnym W.Okoń określił jako „naukę o przyczynach, mechanizmach i formach, objawach i strukturach chorób fizycznych i psychicznych. Swoistą odmianę patologii stanowi patologia społeczna tj. nauka o przyczynach, objawach i zwalczaniu takich chorób jak przestępczość, pijaństwo”(Okoń W., W-wa 1981, s 221). A.Podgórecki zdefiniował patologię społeczną jako „negatywną kategorię zjawisk społecznych” (Podgorecki A., W-wa 1969, s 9). M.Jarosz do patologii społecznej zalicza następujące postacie zachowań: 1. przestępczość, np. przestępstwa pospolite (kradzieże, włamania, zabójstwa), przestępstwa gospodarcze i urzędnicze, przestępstwa nieletnich i młodocianych; 2. zachowania patologiczne, dysfunkcjonalne wobec rodziny i innych instytucji społecznych powodujących ich dezorganizacje konflikty społeczne; 3. samoniszczenie – alkoholizm, narkomani, samobójstwa; Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. i 24 4. dewiacyjne zachowania seksualne; 5. inne rodzaje zachowań występujące na podłożu psychospołecznym, np. zaburzenia psychiczne i nerwicowe; 6. inne typy zachowań aspołecznych (np. łamanie dyscypliny pracy) (Jarosz M., W-wa, 1979). Patologia rodziny jest jedna z odmian patologii życia społecznego. Rodzina prawidłowa wg M.Jarosz powinna spełniać podstawowe zadania społeczne, a więc zaspokajać potrzeby jej członków (bytowe, opiekuńcze, emocjonalne) oraz realizować potrzeby ogólno – społeczne (funkcja socjalizująca) (Jarosz M., W-wa, 1979). Jeżeli rodzina nie spełnia wyżej wymienionych zadań, autorka określa ją jako patologiczną. W literaturze spotyka się zamienne stosowanie określeń zjawiska rodzina „patologiczna”, „dewiacyjna”, „zdezorganizowana”, „problemowa”. Różnie też ujmowane są przejawy patologii rodziny. Z.Tyszka stwierdza, że o patologii rodziny można mówić wówczas, gdy znajduje się ona „w stanie skrajnej dezorganizacji, rozkładu, czy zupełnego nawet rozpadu”(Tyszka Z., W-wa 1979). M.Izdebska uważa, iż „z dezorganizacją rodziny mamy do czynienia w tych wszystkich wypadkach, gdy współżycie rodziców, układ stosunków wewnątrzrodzinnych, pojmowanie i wykonywanie obowiązków rodzicielskich pozostaje w sprzeczności z istotą i celami zarówno małżeństwa, jak i rodziny”. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 25 Zdaniem Z.Tyszki (Tyszka Z., W-wa 1979) dezorganizacja rodziny poprzedzona jest zazwyczaj okresem konfliktów o różnym podłożu: różnice kulturowe małżonków, rozbieżności w poziomie wykształcenia, rozbieżności postaw, celów i sposobów działania małżonków. Autor wskazuje także na psychologiczne podłoże wielu konfliktów małżeńskich: nerwowość, choroba psychiczna, alkoholizm, niezaradność w sprawach rodzinnych. Uwzględnia także psychologiczne powody: niedobór seksualny, lub okresowa czy trwała impotencja płciowa. Jeżeli konflikty są długotrwałe i nierozładowane, mogą prowadzić do dezorganizacji rodziny. Rozkład rodziny jest zazwyczaj etapem poprzedzającym jej rozpad, chociaż często rodziny zatrzymują się w stanie rozkładu. Wówczas więź małżeńska ulega niemal całkowitemu rozluźnieniu a czynnikiem łączącym małżonków pozostają tylko dzieci i dorobek materialny. Rozbicie rodziny, zdaniem Z.Tyszki (Tyszka Z., W-wa 1979) przybiera kilka form. Są to separacja, rozwód, a także śmierć jednego ze współmałżonków, ponieważ prowadzi do nienormalnej formy życia społecznego, a przede wszystkim rodzinnego. W oparciu o socjologiczną literaturę autor podał zasadnicze przyczyny dezorganizacji rodziny dokonując ich gradacji: 1. ogólniejsze i pośrednie przyczyny patologicznych zjawisk życia rodzinnego to: industrializacja i urbanizacja ruchliwości społecznej; Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. oraz wzrost 26 2. bezpośrednie przyczyny to : podejmowanie przez kobiety pracy zarobkowej, zmniejszenie się liczby dzieci w rodzinie, rozwój społeczności miejskiej sprzyjającej anonimowości rodziny, rozwój usług zastępujących rodzinę w świadczeniu na rzecz jednostki, liberalizacja postaw wobec rozwodu, zmniejszenie się znaczenia niektórych funkcji rodziny, zdrady małżeńskie, alkoholizm i narkomania, rozczarowanie w małżeństwie (m.in. niezgodność charakterów, niespełnione oczekiwania małżonków), brak stałych dochodów, choroba jednego z małżonków (choroby psychosomatyczne, nerwice, psychozy i charakteropatie). Zbliżone stanowiska, co do przejawów rozbicia rodziny oraz przyczyny tego zjawiska prezentuje M.Jarosz (Jarosz M.,W-wa 1979). Autorka natomiast za najbardziej dysfunkcjonalne uważa te rodziny, w których występują patologiczne postawy i zachowania rodziców, do których zalicza alkoholizm i przestępczość, które „stwarzają z reguły sytuację patologiczną i patogenną, podczas, gdy, rozbicie rodziny – jeżeli występuje w izolacji do innych negatywnych czynników środowiskowych – nie musi powodować poważniejszych zakłóceń jej funkcjonowania” (Jarosz M.,W-wa 1979 s 95). Do przestępstw przeciwko rodzinie M.Jarosz zalicza między innymi uchylanie się od obowiązków alimentacyjnych, znęcanie się nad rodzina, rozpijanie małoletnich. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 27 Problem patologii rodziny podjęła także J.Jundziłł (Jundził J., W-wa 1989). Za rodzinę patologiczna autorka uważa rodzinę zdemoralizowaną o niskim poziomie moralnym i kulturalnym. Do przejawów patologii zaliczyła przede wszystkim: 1. alkoholizm, który pogarsza sytuację materialną rodziny, powoduje awantury pijackie, bijatyki, maltretowanie członków rodziny; 2. rozwiązły tryb życia matek, które porzucają często swoje dzieci tuż po urodzeniu, ale bywa i tak, że uprawiają swój „proceder” w mieszkaniu, w którym znajdują się dzieci. Zdarzają się przypadki wciągania córek do prostytucji, także demoralizowania ich przez ojców; 3. niski poziom moralny rodziców innych członków rodziny, co przejawia się w używaniu wulgarnego języka, tolerowaniu kradzieży, posługiwaniu się oszustwem, nie przestrzeganiem norm moralnych; 4. przestępczość, gdy rodzice są wykolejeni, z marginesu społecznego, wchodzący w kolizje z prawem, często trafiający do więzienia; 5. używanie przez rodziców narkotyków, co powoduje brak równowagi emocjonalnej w rodzinie, występują zaburzenia w jej funkcjonowaniu w czasie głodu narkotycznego; Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 28 6. choroba psychiczna ojca lub matki, chory nie potrafi nadać wychowaniu dziecka właściwego kierunku, przeżywanie urojenia utrudniającego normalne, prawidłowe funkcjonowanie; 7. upośledzenie umysłowe jednego z rodziców czemu towarzyszy brak krytycyzmu, umiejętności rozumienia potrzeb dziecka, co uniemożliwia właściwe kierowanie jego postępowaniem. Do lżejszych odmian patologii rodziny J.Jundziłł zalicza rodziny skłócone, rozbite, zrekonstruowane, niepełne, które określa jako dysfunkcjonalne, choć rozwój dzieci z tych rodzin nie zawsze jest zagrożony. M.Ziemska z kolei uważa, iż „dysfunkcjonalność rodziny może wynikać z patologii w sensie społecznym lub biologicznym obciążającym któreś z rodziców” (Ziemska M., W-wa 1975 s 148). Za przejaw patologii rodziny autorka uznaje kryminalizm, pasożytnictwo społeczne, hazard, prostytucję, kazirodztwo, alkoholizm, narkomanię, niedorozwój umysłowy, chorobę psychiczną, nieuleczalną lub obłożną chorobę fizyczną, ciężkie kalectwo. Pojęcie rodzin problemowych zastosowała E.Marynowicz-Hetka (Marynowicz-Hetka E., W-wa 1987). Autorka wyróżniła rodziny z jednym problemem, np. alkoholowym oraz wielo0problemowe, które określa jako „środowiska dysfunkcjonalne, które wykazują szczególny zbiór cech uważanych za niepożądane ze społecznego punktu widzenia” (MarynowiczHetka E., W-wa 1987 s 54). W rodzinach wieloproblemowych występują Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 29 zaburzenia w funkcjonowaniu matki, ojca, brata lub siostry, w funkcjonowaniu małżeństwa oraz braki ekonomiczne. Rodziny te nie wypełniają funkcji instrumentalnej (zaopatrzenie w żywność, ubranie, mieszkanie) i ekspresyjnej (zaspokojenie potrzeb emocjonalnych rodziny). Najczęściej występujące problemy w rodzinie stwarzające szczególne zagrożenie to: niewydolność materialna rodziny, stany chorobowe w rodzinie, nieprzystosowanie społeczne przejawiające się w braku dojrzałości emocjonalnej rodziców jak też w alkoholizmie, przestępczości, prostytucji. M.Ziemska (Ziemska M., Poznań, 1983) wyodrębniła dwie kategorie rodzin problemowych w sensie społecznym i sensie psychologicznym. Rodziny problemowe w sensie społecznym to takie, w których sytuacje trudne obiektywne są odrzucane zarówno przez same rodziny, jak też stanowią sytuację trudną dla społeczeństwa, np. rodziny o zaburzonej strukturze, z zaburzoną integracją emocjonalną. Rodziny problemowe w sensie psychologicznym, to takie rodziny, „które znalazły się w sytuacji problemowej, zdają sobie z niej sprawę i szukają sposobu jej rozwiązania” (Ziemska M., Poznań, 1983 s 34). Jest to kategoria rodzin, które przeżywają problemy trudne obiektywnie i starają się z tymi problemami uporać, np. matki z rodzin alkoholików starają się przezwyciężać trudności związane z nałogiem męża. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 30 M.Jarosz (Jarosz M., W-wa 1979)pojęcie rodziny wieloproblemowej zastąpiła pojęciem rodziny o skumulowanych czynnikach patogennych. Rodziny te charakteryzuje współwystępowanie takich podstawowych elementów, jak faktyczne rozbicie rodziny oraz patologiczne zachowania, co najmniej jednego z rodziców (alkoholizm, narkomania lub przestępczość). Czynnikiem towarzyszącym obu tym elementom jest zazwyczaj niedostatek. Rodziny te charakteryzuje zbieżność czynników statusu ekonomicznego, społecznego i kulturowego. Niski status społeczno – zawodowy rodziców według badań autorki szedł w parze z niskim statusem ekonomicznym. Rodziny te nie są w stanie zapewnić swym członkom elementarnych potrzeb, tj. odpowiedniego pożywienia i warunków mieszkaniowych, oraz wtórnych tj. potrzeb socjalnych, których niezaspokojenie powoduje szereg negatywnych konsekwencji społecznych. Niedostatek oraz trudne warunki mieszkaniowe pogłębiają sytuacje patogenne w rodzinie: wzrost zachorowań, stany depresyjne i nerwicowe zarówno wśród rodziców jak i wśród dzieci. Trudnym warunkom bytowym tych rodzin towarzyszyły takie cechy ich członków, jak niski poziom wykształcenia i kultury rodziców, ich patologiczne zachowania wobec innych osób, zwłaszcza wobec dzieci. Splot sytuacyjny, polegający na współwystępowaniu omawianych negatywnych cech statusu ekonomicznego, społecznego i kulturalnego rodziny Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 31 tworzy „szczególnie negatywny syndrom sytuacyjny, powodujący niekorzystne społecznie konsekwencje. W tym szczególnym syndromie sytuacyjnym rodzina staje się dysfunkcjonalna” (Jarosz M., W-wa 1979 s 112). Jej charakterystyka przystaje w pełni do klasycznych definicji rodziny zdezorganizowanej, w której „członkowie nie wykonują swoich wzajemnych obowiązków. W rodzinie zdezorganizowanej, w której gospodarstwo domowe ulega rozpadowi, postawy małżonków staja się antagonistyczne, miejsce przyjaźni, miłości, pomocy, zajmują uczucia niechęci, nienawiści, a miejsce działań pomocniczych i przyjaznych - działania wzajemnie sobie szkodzące (...). Rodzina zdezorganizowana przestaje spełniać swoje zadania i funkcje w ramach szerszej zbiorowości i w ramach społeczeństwa globalnego. Znikają jej funkcje socjalizacyjne, a przede wszystkim wychowawcze. Dzieci z rodzin zdezorganizowanych łatwo ulęgają wykolejeniu i wchodzą na drogę przestępczą” (Szczepański J. W-wa 1972 s 334) To właśnie dezorganizacja jest podstawowa formą patologii życia rodzinnego, wyrażającą się w rozkładzie lub całkowitym rozpadzie rodziny. Pociąga ona za sobą bardzo istotne, ujemne skutki społeczne. Tam, gdzie pojawia się dezorganizacja, tam dochodzi do rozkładu stosunków i więzów między ludźmi. Widoczny staje się rozpad wzorców osobowych. Plany życiowe odstawiane są na „boczny tor”’ zmienia się treść wartości moralnych, zanikają dotychczasowe zainteresowania. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 32 Dezorganizację rodziny poprzedzają zazwyczaj napięcia i konflikty o różnym podłożu (rozbieżność postaw, celów, sposobów działania w konkretnej sytuacji). Dzieci z rodzin zdezorganizowanych o najniższym statusie materialnym, społecznym i kulturowym, mają znacznie mniejsze szanse na osiągnięcie w przyszłości wyższej, pożądanej pozycji społecznej od ich rówieśników z rodzin pod tym względem bardziej uprzywilejowanych. Jest to dla większości dzieci źródłem stanów frustracyjnych i rodzących się na ich tle niepożądanych patologicznych typów zachowań. Dość często wpływ rodziców na małoletnie dzieci jest tak negatywny, że uznaje się za konieczne wszczęcie przed sądem postępowania o ograniczenie, zawieszenie lub pozbawienie rodzica (rodziców) władzy rodzicielskiej (Strzembosz A., W-wa 1976). Zjawisko to określa się jako sieroctwo społeczne. Z najbardziej wyrazistą sytuacją sieroctwa społecznego mamy do czynienia w przypadku dzieci umieszczonych w placówkach wychowawczo – opiekuńczych, ze względu na niewypełnienie przez rodziców podstawowych obowiązków rodzicielskich. Pobyt w rodzinie formalnej dziecka byłby zagrożeniem dla jego prawidłowego funkcjonowania i rozwoju. Dzieje się tak wówczas, gdy rodzina nie jest w stanie zapewnić dziecku opieki oraz minimum ekonomicznego przy Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 33 patologicznych zachowaniach rodziców (alkoholizm, narkomania, prostytucja, przestępczość). M.Jarosz (Jarosz M., W-wa 1981) za sieroty społeczne uznała dzieci umieszczone w placówkach opiekuńczo – wychowawczych jak i te pozostające w rodzinie, która nie spełnia wobec nich podstawowych obowiązków opiekuńczych. Dzieci tego typu wywodzą się najczęściej z rodzin przejawiających wybitnie negatywne postawy rodzicielskie. Procesy patologiczne rodziny są coraz bardziej zauważalne i zataczają coraz szersze kręgi. Przyczynia się do tego w dużym stopniu bezrobocie, zubożenie społeczeństwa. Wiele rodzin nie potrafi odnaleźć się w obecnej rzeczywistości. Pogarszające się warunki materialno – bytowe, niewiedza, niezaradność doprowadzają do tego, że rodziny z problemami patologicznymi raz w nie uwikłane nie potrafią się z tej matni wyrwać. Tkwią w niej i coraz bardziej staczają się na margines życia społecznego. 2.2 DYSFUNKCJONALNOŚĆ RODZINY A ZABURZENIA W ZACHOWANIU, ZACHOWANIA DEWIACYJNE DZIECI I MŁODZIEŻY Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 34 Zdajemy sobie doskonale sprawę z faktu, jak ważnym elementem procesu wychowania, socjalizacji oraz prawidłowego rozwoju psychofizycznego w życiu człowieka jest rodzina – najmniejsza i podstawowa komórka społeczna – integralna część każdego społeczeństwa. Rodzina to naturalne i najbliższe środowisko społeczne dziecka, w nim nawiązuje pierwsze kontakty z ludźmi, poznaje i uczy się wzorców osobowych. Zaspokajając podstawowe potrzeby biologiczne i psychiczne dziecka, rodzina dostarcza mu wielu pozytywnych jak również negatywnych doświadczeń, stwarzając w ten sposób warunki do prawidłowego rozwoju psychofizycznego oraz właściwego kształtowania osobowości (Banach M., Majtek J., Kraków 1997). Jednak pojawiające się różnego rodzaju zaburzenia w zachowaniu i funkcjonowaniu społecznym i rodzinnym dzieci i młodzieży, świadczą o zakłóceniach w realizacji przez rodzinę jej podstawowych funkcji. Prawidłowe funkcjonowanie rodziny przejawia się nade wszystko w należytym sprawowaniu władzy rodzicielskiej przez rodziców. Znaczna część rodziców nie potrafi, nie może bądź tez nawet nie chce w sposób prawidłowy, niezakłócony wypełniać swych obowiązków wobec dzieci. W wyniku nieprawidłowych postępujących procesów takich zachowań, pojawia się w rodzinie dysfunkcjonalność. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 35 Dysfunkcjonalność rodziny można rozpatrywać w dwóch aspektach: rodzina – społeczeństwo, rodzina – członkowie, wiąże się ona z niewypełnieniem przez rodzinę zadań na rzecz społeczeństwa i na rzecz jej członków. Przyczyną dysfunkcjonalności rodziny może być patologia społeczna lub biologiczna obciążająca jej członków, najczęściej rodziców. Przejawy, które najczęściej przyczyniają się do dysfunkcji rodziny to: 1. przestępczość, 2. alkoholizm, 3. narkomania, 4. zachowania autodestrukcyjne, 5. dewiacyjne zachowania seksualne, 6. zaburzenia psychiczne. Jednak czynnikami, które najbardziej dezorganizują rodzinę i przyczyniają się do zaburzeń w zachowaniu dzieci to: 1. rozbicie rodziny, 2. alkoholizm, 3. zaburzone stosunki uczuciowe w rodzinie, 4. czyny przeciwko rodzinie (Banach M., Majtek J., Kraków 1997). Jednym z przejawów dysfunkcjonalności rodziny, który ma wpływ na zaburzenia w zachowaniu się dzieci, ma rozbicie rodziny w sensie faktycznym nie zaś formalnym. Co prawda nie jest to zjawisko w pełni patologiczne jednak Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 36 A.Szymanowska (Szymanowska A., W-wa 1991) uważa, że ma ono duży wpływ na prawidłowy rozwój dziecka (kontakt z matką i ojcem) oraz życie pozostałych członków rodziny. Rozbicie rodziny jest jedną z zasadniczych przyczyn w zakłóceniu socjalizacji dzieci. Dzieci te manifestują postawy i czyny sprzeczne z przyjętymi normami społeczno – obyczajowymi. Zdaniem autorki chłopcy wychowujący się bez ojca pozbawieni są możliwości identyfikowania się z rolą męską, dziewczynki zaś nie potrafią wytworzyć sobie prawidłowej roli mężczyzny – ojca. Dzieci te stają się bardziej lękliwe, gorzej się przystosowują, mają trudności w nawiązywaniu kontaktów, bardzo często są wrogo nastawione do rówieśników. Podobną sytuacje maja dzieci, które wychowywane są w rodzinach pełnych, ale przy zakłóconych stosunkach uczuciowych między rodzicami. Mają obydwoje rodziców, jednak brak jest w takich rodzinach „psychicznej obecności ojca jako wychowawcy i członka grupy rodzinnej”( MarynowiczHetka E., W-wa 1987). Nie włącza się on zupełnie w proces wychowania dzieci. Zjawisko to jest typowe dla rodzin dysfunkcjonalnych. Matka wówczas koncentruje swoje uczucia na dziecku, co może prowadzić do nadopiekuńczości. Dziecko, doznając tych uczuć, których ma w nadmiarze chce się od nich uwolnić. Przyjmuje postawę obronną, zaczyna się buntować. Innym przejawem dysfunkcjonalności rodziny jest alkoholizm. Autorzy zgodnie podkreślają, że jest on najgorszym zagrożeniem dla prawidłowego Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 37 rozwoju dziecka. Rodzice nadużywający alkoholu nie sprawują należycie swych obowiązków wychowawczych i opiekuńczych. Dzieci pozbawione są wzorców osobowych, zanikają najistotniejsze wartości moralne. Osobowość dziecka alkoholików określana bywa jako bierno – agresywna (Pospiszyl K., Żabczyńska E., W-wa 1989). Mają one trudności w precyzowaniu własnych dążeń. Często towarzyszą im sprzeczne uczucia – kochają rodziców, ale jednocześnie się ich wstydzą. Z jednej strony obciążają ich za zaistniałą sytuację winą, z drugiej zaś ich bronią. Ta niepewność w stosunku do najbliższych im osób ma ujemny wpływ na formowanie się osobowości dziecka oraz proces identyfikacji. Nadużywanie alkoholu przez któreś z rodziców wpływa także na obniżenie poziomu materialnego rodziny i w ogóle poziomu kulturowego domu (Pospiszyl K., Żabczyńska E., W-wa 1989). Alkoholizm często współwystępuje z innymi wykolejeniami społecznymi, a zwłaszcza z przestępczością ojców skierowaną przeciwko rodzinie – kradzieże (Pospiszyl K., Żabczyńska E., W-wa 1989). Młodzież w takiej rodzinie znajduje negatywny wzór zachowania ojca, co nie służy wychowaniu prospołecznemu. Przebywanie i wychowanie dziecka w rodzinie dysfunkcjonalnej może doprowadzić do „stępienia moralnego”, znacznie mniejszej wrażliwości na nadużywanie alkoholu, a czasami wręcz aprobaty tego nałogu. Dziecko nie znajduje pozytywnego wzoru zachowania u żadnego Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 38 z rodziców. Atmosfera rodzinna, w rodzinach problemowych pozbawiona jest elementów integrujących, scalających tę grupę społeczną. Prawidłowy proces uspołeczniania zostaje zdeformowany i zakłócony. Prowadzi to do zaniku autorytetów oraz więzi emocjonalnej między rodzicami i dziećmi. E.Marynowicz-Hetka (Marynowicz-Hetka E. W-wa 1987) określiła stosunek rodziców do dziecka z rodzin dysfunkcjonalnych jako liberalizm wychowawczy. Rodzice nie potrafią opanować sytuacji wychowawczej, nie kontrolują postępowania swoich dzieci, które dużo czasu spędzają poza domem bez kontroli i nadzoru rodziców, nie reagują na ich późne powroty i nieodpowiednie towarzystwo. Autorka zwraca również uwagę na „nadmiernie dyrektywne działanie rodziców” (Marynowicz-Hetka E. W-wa 1987s 81). Postępowanie nakazowo – represyjne charakteryzuje zwłaszcza ojca. Matka wówczas chroni dziecko przed ojcem, ukrywa jego trudności i niepowodzenia, jest niekonsekwentna. Przedstawione powyżej przejawy destrukcji rodziny mają wpływ na zaburzenia w zachowaniu dzieci i młodzieży, które w dostatecznej formie przekształcają się w wykolejenie społeczne. M.Jarosz zaburzenia w zachowaniu określiła jako „odchylenie od normy w zachowaniu się dziecka”(Jarosz M., W-wa, 1979). Jako normę autorka uznała obowiązujące w danym społeczeństwie zasady moralne, obyczajowe. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 39 Zaburzenia w zachowaniu są także czynnikami zachwiania się równowagi pomiędzy środowiskiem a otoczeniem. Według H.Sulestrowskiej „zaburzenie zachowania” jest terminem określającym „wszelkie rodzaje zachowań naruszające porządek społeczny, niezależnie od tego, czy już powodują konflikt, czy nie” (Sulestrowska H., Wwa 1969). Zaburzenia w zachowaniu przekształcają się w dewiacje, które A.Podgórecki „określił jako takie, które naruszają instytucjonalne wymogi – tzn., wymogi uznawane za legalne w społecznym systemie” (Podgórecki A., W-wa, 1969). Skrajnym zaś przejawem zaburzeń jest wykolejenie społeczne, które M.Jarosz zdefiniowała jako „kształtowanie się cech osobowości, gdzie dominuje tworzenie się wzorców zachowania antagonistyczno – destrukcyjnego” (Jarosz M., W-wa, 1979). Zjawisko to m że być spowodowane zarówno czynnikami ze sfery biologicznej jak i sfery społecznej związanej ze środowiskiem. Środowisko rodzinne, które nie zaspokaja potrzeb dzieci – wywołuje frustracje, co z kolei staje się źródłem agresji, uniemożliwia przyjęcie społecznych norm i wartości. Badania wielu autorów wykazują, iż u dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych częściej występują różne formy zaburzeń w zachowaniu. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 40 Na zaburzenia w zachowaniu wpływa nieprawidłowa, zdezorganizowana atmosfera w domu rodzinnym, niewłaściwy styl wychowania, brak opieki i nadzoru ze strony rodziców, którzy nie interesują się dzieckiem i nie poświęcają mu czasu, którego ono potrzebuje. E.Marynowicz-Hetka wyodrębniła trzy fazy zaburzeń w zachowaniu: wstępną, zaawansowaną, patologiczną (Marynowicz-Hetka E., W-wa 1987). Do fazy wstępnej zaliczyła trudności wychowawcze w przedszkolu oraz opóźnienie dojrzałości szkolnej. Objawem zaburzeń pierwszego rodzaju jest nieposłuszeństwo, krnąbrność, agresja lub też nadmierne wyciszenie i izolacja od grupy przedszkolnej, apatia. Opóźnienie dojrzałości szkolnej z kolei przejawia się zdaniem autorki (Marynowicz-Hetka E., W-wa 1987) zaburzonymi reakcjami emocjonalnymi, postawą lękową, brakiem zainteresowania szkołą. Jest to skutkiem braku podniet dla rozwoju intelektualnego i społecznego ze strony patologicznego środowiska rodzinnego. Do zaawansowanej fazy zaburzeń w zachowaniu E.Marynowicz-Hetka zaliczyła trudności wychowawcze w szkole oraz trudności w nauce szkolnej. Objawy trudności wychowawczych to: lekceważący stosunek do szkoły, nauki, rodziny, kłamstwa i wagary, spożywanie alkoholu, narkotyzowanie się jak również kradzieże dokonywane na terenie szkoły. Trudności w nauce przejawiają się zaś drugorocznością, a czasami nawet Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. wieloletnim 41 opóźnieniem. Konflikty z nauczycielami, nieumiejętność współżycia w zbiorowości szkolnej, brak więzi z kolegami, a przy tym brak bezpieczeństwa w domu rodzinnym prowadzi do wyobcowania dziecka ze środowiska rówieśników i lęku przed szkołą. Chcąc uniknąć konfliktów zaczyna ono wagarować. Patologiczną fazę zaburzeń w zachowaniu charakteryzuje stopień demoralizacji. Autorka (Marynowicz-Hetka E., W-wa 1987) wymieniła tu ucieczki z domu rodzinnego, przestępczość nieletnich, picie alkoholu, oraz próby samobójcze. Ucieczki z domu rodzinnego wiążą się z sytuacją braku bezpieczeństwa dziecka w rodzinie spowodowaną częstymi awanturami, jawnymi, jak również ukrytymi konfliktami między rodzicami. Dziecko czuje się źle w tym środowisku. Negatywny, wrogi stosunek rodziców do dziecka powoduje zaniki więzi emocjonalnej. Dziecko szuka oparcia poza domem. Pozbawione opieki, autorytetów, zainteresowania swoją osobą, szukają nowego środowiska, w którym mogłyby żyć i zwrócić na siebie uwagę. Stają się bardziej podatne na wpływy z zewnątrz – grup rówieśników często zdemoralizowanych, pozbawionych zasad moralnych, co prowadzi do pogłębienia się procesu wykolejenia. Trafnie zauważył A.Urban, że „zjawisko ucieczek jest symptomem nie tylko niekorzystnego kierunku ewolucji współczesnej rodziny, ale również Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 42 kryzysu szkoły i braku reformowania tradycyjnych instytucji profilaktyczno – resocjalizacyjnych (Urban B., W-wa 1989 s 19). Łącznie z ucieczką z domu rodzinnego występuje przestępczość nieletnich. To destrukcyjne zachowanie zdaniem E.Marynowicz-Hetki (Marynowicz-Hetka E., W-wa 1987) jest wywołane kryminogennym oddziaływaniem wielu rodzin, zwłaszcza alkoholików. Rodzice nieletnich przestępców stosują kary nieadekwatne do przewinień, nie są autorytetami dla swoich dzieci, nie dbają o ich zdrowie i wychowanie. Ojcowie nieletnich przestępców bardzo często nie zajmują się ich wychowaniem. Jeżeli już przypominają sobie o obowiązkach rodzicielskich, robią to najczęściej pod wpływem alkoholu, ich postępowanie charakteryzuje niekonsekwentny liberalizm, wynikający z bezsilności i bezradności. W wielu przypadkach rezygnują z dalszego oddziaływania. Również matka nie jest autorytetem, mimo iż więź emocjonalna dziecka jest z nią silniejsza. Picie alkoholu jest zjawiskiem, które często można zaobserwować wśród młodzieży zdeprawowanej. Negatywny wzór zachowania ojca, trudne warunki mieszkaniowe, niski poziom wykształcenia rodziców, niski poziom kultury spędzania czasu wolnego, brak więzi między rodzicami i dziećmi, zaburzenia struktury rodzinnej to główne według E.Martynowicz-Hetki (MarynowiczHetka E., W-wa 1987) picia alkoholu przez młodocianych. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 43 Również M.Jarosz (Jarosz M., W-wa, 1979) zgadza się z wyżej wymieniona autorką, co do przyczyn zaburzeń w zachowaniu dzieci i młodzieży. Na podstawie badań własnych stwierdziła, iż poszczególne objawy dewiacji występują z reguły łącznie. Do samodzielnych autorka zaliczyła drugoroczność i ucieczki z domu. Na nie nawarstwiały się wtórne przejawy nieprzystosowania i wykolejenia społecznego: zachowania autodestrukcyjne (alkoholizm, narkomania, samobójstwa) i przestępcze. Wtórne przejawy wykolejenia społecznego nie występowały odrębnie. Tak więc picie alkoholu towarzyszyło używanie środków odurzających oraz próby samobójcze, bądź też przestępczość. K.Pospiszyl, E.Żabczyńska (Pospiszyl K., Żabczyńska E., W-wa 1989) zaburzenia w zachowaniu dzieci i młodzieży podzielili na wczesne objawy wykolejenia oraz zachowania przestępcze. Do wczesnych objawów wykolejenia autorzy zaliczyli: 1. niepowodzenia szkolne, 2. ucieczki z domu, 3. picie alkoholu. Za najbardziej niebezpieczny symptom zaburzeń autorzy uznali alkohol. Picie alkoholu przez młodzież, a obecnie już nawet dzieci, jest zjawiskiem bardzo niebezpiecznym, może być symptomem procesu demoralizacji. Skutki picia alkoholu w tych grupach społeczeństwa znajdują odzwierciedlenie Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 44 zarówno w wymiarze indywidualnym jak i społecznym (Pospiszyl K., Żabczyńska E., W-wa 1989). Dla młodego rozwijającego się organizmu, częste spożywanie alkoholu pustoszy cały organizm, jest wręcz zabójcze, gdyż w krótkim czasie powoduje uszkodzenia organiczne, zaburzenia psychiczne itp. Nadużywanie alkoholu wytrąca nieletniego z normalnego trybu życia wprowadza w świat zdemoralizowany, często przestępczy. Zdaniem wyżej wymienionych autorów zachowania przestępcze nieletnich są „swoistym uwieńczeniem trwającego dłuższy czas wykolejenia” (Pospiszyl K., Żabczyńska E., W-wa 1989 s 53). W strukturze przestępczości nieletnich przeważają przestępstwa o charakterze kryminalnym, głównie związane z zaborem mienia prywatnego lub społecznego. W dalszej kolejności znajduj się przestępstwa o charakterze gospodarczym, pożary, podpalenia, przestępstwa drogowe. Można obecnie zauważyć tendencje wzrostowe w grupie przestępstw agresywnych przy użyciu przemocy (gwałty, rozboje, zabójstwa). Życie dziecka w rodzinie zdeprawowanej narusza jego równowagę psychiczną. Skutkami wychowania dziecka w rodzinie dysfunkcjonalnej są zaburzenia zachowania wyrażające się poprzez: niepowodzenia szkolne, ucieczki z domu, agresywność, kradzieże, niemoralne prowadzenie się, bunt przeciw autorytetom, rozboje. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 45 Rodziny problemowe oddziaływują na dziecko destrukcyjnie, nie wypełniają w sposób prawidłowy funkcji opiekuńczej i socjalizacyjnej, a wręcz stają się czynnikiem prowadzącym do antyspołecznych zachowań dzieci i młodzieży. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 46 3. POSTAWY RODZICIELSKIE. 3.1. POSTAWY RODZICIELSKIE I ICH TYPOLOGIA Postawy rodziców wobec dziecka w ogromnym stopniu decydują o stylu wychowania, o doborze, a także skuteczności środków wychowawczych. Z.Zborowski ujmuje to następująco „o efektach wychowania dziecka w rodzinie nie decydują specjalne metody wychowawcze lecz charakter i formy stosunków rodziców z dziećmi” (Ziemska M., W-wa. 1986 s 176). Postawę rodzicielską można określić jako występującą u rodziców tendencję do odczuwania dziecka; myślenia o nim i zachowania się w pewien określony sposób wobec niego. Każda postawa zawiera trzy składniki: 1. składnik myślowy, 2. składnik uczuciowy, 3. element działania. Cechą najbardziej charakterystyczną dla każdej postawy ładunek uczuciowy, dlatego większość badaczy postaw przyjmuje czynnik emocjonalny lub jego Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 47 odpowiednik o charakterze oceny, do rozpoznania i ewentualnego pomiaru postaw (Ziemska M., W-wa. 1986 s 168). Postawa rodzicielska jest „nabytą strukturą poznawczo – uczuciowo – wolicjonalną, ukierunkowującą zachowania się rodziców wobec dziecka (Ziemska M., W-wa. 1986). W literaturze przedmiotu, odnośnie wyodrębniania głównych typów postaw rodzicielskich można spotkać szereg typologii. Pierwsza typologia postaw rodzicielskich ogłoszona została w 1926 roku przez M.Kenworth (Ziemska M., W-wa. 1986). Autorka ta wyodrębniła w postawach rodzicielskich dwie przeciwstawne tendencje; 1. odrzucenie, 2. nadmierna opiekę. Powyższe typy postaw szeroko opisała, wyjaśniając równocześnie ich wpływ na zachowanie się dziecka. Jednak jedną z pierwszych typologii postaw rodzicielskich, która stanowiła pierwowzór dla wielu innych i zaważyła na późniejszych badaniach, jest próba podziału dokonana przez amerykańskiego psychiatrę L.Kramera (Ziemska M., W-wa. 1986). Wyodrębnił on cztery typy postaw rodzicielskich: 1. postawa akceptowania dziecka i obdarzania go miłością, Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 48 2. postawa jawnego odrzucania dziecka, 3. postawa perfekcjonalizmu (wysokie wymagania wobec dziecka), 4. postawa nadmiernie opiekuńcza i ochraniająca. Kramerowska typologia postaw rodzicielskich ma charakter teoretyczny, powstała pod wpływem psychoanalitycznych studiów nad stosunkami rodzicielskimi wobec dzieci. Przedstawione przez niego typy postaw nie wyczerpują jednak całego bogactwa sposobów traktowania dzieci przez rodziców. Model typologii A.Roe (Ziemska M., W-wa. 1986) opublikowany w 1957 roku opiera się na danych uzyskanych z analiz klinicznych, pochodzących z obserwacji zachowania się matek i ojców wobec małych dzieci. Wyodrębniając sześć głównych typów zachowań rodziców, będących ich stosunku emocjonalnego do dziecka, autorka posłużyła się graficznym modelem w postaci koła (Ryc. 1.). Jest on jednak nieco odwrócony w stosunku do wersji pierwotnej – propozycja E.Schaefera. A.Roe wyodrębniła następujące postawy rodzicielskie: 1. akceptacji przypadkowej (o charakterze dorywczym), 2. akceptacji kochającej, 3. koncentracji nadmiernie opiekuńczej, 4. koncentracji nadmiernie wymagającej, 5. unikania odtrącającego, Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 49 6. unikania zaniedbującego. Ryc. 1. Schemat postaw rodzicielskich wg A.Roe (1957) NADMIERNIE NADMIERNIE WYMAGAJĄCA OPIEKUŃCZA KONCENTRACJA UCZUCIOWA NA DZIECKU O D T R Ą C E N I U N K A K I C K A N H E P T CHŁÓD CIEPŁO I O C A E C E A J A ZANIEDBUJĄCE PRZYPADKOWE Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. A J Ą C 50 Typologia I.Makaroviča (Przetacznikowa M., Włodarski Z., W-wa 1986) stanowi próbę uporządkowania odmian zachowań macierzyńskich. Wskazuje ona na cztery typy stosunku zachowań matki do dziecka (Ryc. 2.). Ryc. 2. Graficzny obraz typologii I.Makaroviča (1977) PRZEWAGA WŁADZY MATKI Nieprzychylna Typ tyraniczny przewaga Typ anarchiczny sankcji Typ monarchiczny Typ demokratyczny Przychylna przewaga nagród PRZEWAGA WŁADZY DZIECKA Typ monarchiczny – władza skupiona w rękach matki, ale jest to władza życzliwa i uznawana przez dziecko. Typ demokratyczny – matka zezwala na dużą niezależność dziecka, pozostawia mu inicjatywę działania. Gdy dziecko potrzebuje jej pomocy, zawsze gotowa jest do działania. Typ tyraniczny – duża władza matki, zmusza dziecko do postępowania zgodnego z jej despotyczną wolą i życzeniem. Typ anarchiczny – matka zezwala na swobodę dziecka, ale nie z miłości do niego. Nie przejmuje się jego sytuacją, lub nawet nie chce z nim żadnego kontaktu. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 51 Typologia według I.Makaroviča jest zbyt uproszczona i wskazuje bardziej na sposób zachowania się matki, niż na jej stosunek uczuciowy do dziecka, który tak wyraźnie występuje w typologii A.Roe. Polski projekt typologii opracowała M.Ziemska (Ziemska M., W-wa. 1986 s 182) na podstawie badań dotyczących układów stosunków między rodzicami a dziećmi. Dzieli ona postawy rodzicielskie na właściwe i niewłaściwe tworząc model o charakterze wartościującym, złożonym z szeregu postaw przeciwstawnych, dodatnich i ujemnych. W grupie postaw właściwych wyróżnia: 1. postawę akceptacji, 2. współdziałania, 3. rozumnej swobody, 4. uznania praw dziecka. Wśród postaw niewłaściwych wyróżnia: 1. postawę odtrącającą, 2. unikającą, 3. nadmiernie wymagającą, 4. nadmiernie chroniącą. Wzajemne powiązanie postaw rodzicielskich właściwych niewłaściwymi przedstawia rycina 3. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. z 52 Ryc. 3. Model typologii postaw rodzicielskich właściwych i niewłaściwych wg M.Ziemskiej. UNIKAJĄCA NADMIERNIE CHRONIĄCA Współdziałanie Akceptacja ODTRĄCAJĄCA Rozumna swoboda Uznanie praw NADMIERNIE WYMAGAJĄCA Na obwodzie koła oznaczono główne typy właściwych postaw rodzicielskich prawidłowych, często ze sobą występujące, na wierzchołkach kwadratu umieszczono postawy negatywne, nieprawidłowe, mające szkodliwe konsekwencje dla kształtowania się osobowości dziecka. Autorka zwraca Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 53 uwagę na to, że poszczególne rodzaje postaw mogą wystąpić w różnym nasileniu u różnych osób, np. ktoś bardziej współdziała z dzieckiem, inny daje mu większą swobodę, jeszcze inny kładzie nacisk na demokratyczne współżycie w rodzinie. J.Rembowski (Rembowski J. W-wa1986 s 230) w swych badaniach nad postawami rodziców wobec dzieci zaakcentował następujące momenty: 1. stosunki między rodzicami i dziećmi mają charakter dynamiczny, czyli zmieniają się i przekształcają, 2. obok indywidualnych postaw rodziców wobec dzieci, istnieją pewne postawy o charakterze ogólnym, wynikające z naszej kultury, 3. postawy dzieci wobec rodziców są odbiciem postaw rodziców wobec nich. Wynika to ze wspólnego uczestnictwa rodziców i dzieci w życiu rodzinnym, a więc faktu, że w rodzinie są najbardziej znaczącymi osobami z otoczenia dziecka przez długie lata jego życia, a rodzina – pierwszą grupą społeczną, w której dokonuje się proces stabilizacji i kształtowania postaw wobec siebie i otoczenia. Rodzina zatem poprzez wzajemne oddziaływania – opiekuńczo wychowawcze, a także przez zmienione wpływy, wynikające ze wzajemnych stosunków uczuciowych i zespołu interakcji między członkami, oraz poprzez Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 54 wzory osobowe rodziców przyczynia się do fizycznego, psychicznego i społecznego rozwoju dziecka. 3.2. WPŁYW NEGATYWNYCH POSTAW RODZICIELSKICH NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI DZIECKA. Postawy rodzicielskie maja znaczący wpływ na atmosferę w rodzinie oraz od nich zależą warunki kształtowania się osobowości dziecka (Ratajczak J. 1981) Psychologiczną definicję postawy podał T.Mądrzycki „postawę można określić jako względnie stałą i zgodną organizacje poznawczą, uczuciowo – motywacyjną i behawioralna przedmiotu, związaną z określonym przedmiotem czy klasą przedmiotów”(Madrzycki T., W-wa 1977 s 18) W potrójnym aspekcie zdefiniował postawę również J.Rembowski: „w zależności od psychologicznej treści postawę można rozumieć jako stan gotowości oraz organizacje względnie trwałego systemu pozytywnych Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 55 (negatywnych) ocen, emocjonalnych odczuć i tendencji do działania” (Rembowski J. W-wa 1978). Postawy maja strukturę złożoną, zawierają one trzy składniki: poznawczy (np. wiadomości, opinie), emocjonalny (negatywne lub pozytywne przeżycia związane z jakąś sytuacja) oraz czynnościowy (nastawienie na działanie) (Strelan J., Jurkiewicz A., Putkiewicz Z., W-wa 1981) Na podstawie ogólnych definicji różnych autorów J.Rembowski określił „postawę rodzicielską (ojcowską, macierzyńską) jako całościową formę ustosunkowania się rodziców (osobno ojca, osobno matki) do dziecka, do zagadnień wychowawczych itp., ukształtowaną podczas pełnienia funkcji rodzicielskich (Rembowski J. W-wa 1978). Natomiast M.Ziemska zdefiniowała postawę rodzicielska jako „występującą u rodziców tendencję do odczuwania dziecka, myślenia o nim i zachowania się – werbalnego lub niewerbalnego – w pewien określony sposób wobec niego” (Ziemska M. W-wa. 1986). W innej definicji autorka określiła postawę jako „charakter emocjonalnego stosunku rodziców do dziecka”(Ziemska M., W-wa 1975). Autorzy zgodnie stwierdzają, że postawa rodzicielska zawierz trzy komponenty: myślowy, uczuciowo – motywacyjny i działanie. Pierwszy ujawnia się w formie poglądu na dziecko, oceny jego zachowania się (np. taki sympatyczny, a taki niegrzeczny), drugi odzwierciedla się w wypowiedzi, jej Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 56 tonie i sposobie ekspresji oraz w zachowaniu niewerbalnym. Komponent działania wyraża się w zachowaniu wobec przedmiotu postawy. Jeśli zatem matka ma pozytywna postawę wobec swojego dziecka, to stale o nim myśli, wypowiada poglądy, że jest takie lub inne, np. grzeczne, mile czy też utalentowane. Postawy zdaniem J.Rembowskiego (Rembowski J. W-wa 1978) mają charakterystyczne cechy, które różnią je od innych właściwości osobowości. Mogą być bardziej trwałe, lepiej zorganizowane lub na odwrót, mniej trwałe, i słabiej zorganizowane. Można je zmieniać i przekształcać, co jest zależne od różnorodnych działań. Są to działania werbalne (dyskusja, rozmowa, przekonywanie) oraz niewerbalne (zmiana postępowania, włączenie w działania). Jeżeli wszystkie elementy postawy są dobrze rozwinięte, można mówić o postawie pełnej (dobrze zorganizowanej). Gdy któryś z nich jest (albo dwa są) słabo rozwinięte, postawa jest niepełna, słabo zorganizowana, cząstkowa. M.Ziemska (Ziemska M., W-wa 1975) za najbardziej charakterystyczny i znaczący składnik postawy rodzicielskiej uważa komponent uczuciowy, jako wyznaczający kierunek i charakter myślenia i działania rodziców. W miarę wzrastania zainteresowań wpływem postaw rodziców na kształtowanie się osobowości dziecka powstały różne typologie postaw rodzicielskich, o których mowa była w poprzednim podrozdziale. Obecnie Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 57 posłużymy się typologią M.Ziemskiej, (Ziemska M.. W-wa. 1986) która wyróżniła postawy właściwe, takie jak: akceptacja, współdziałanie, rozumna swoboda, zrównanie w prawach z dzieckiem oraz postawy niewłaściwe, jak: nadmierne ochranianie, nadmierne wymaganie, odrzucenie, unikanie kontaktu z dzieckiem. Właśnie te nieprawidłowe postawy powodują zaburzenia w zachowaniu dzieci oraz rysy w kształtowaniu się ich osobowości. Postawę unikającą cechuje ubóstwo uczuć lub wręcz obojętność uczuciowa rodziców. Przebywanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności, czasem bywa odczuwane jako trudne. Gdy rodzice unikają kontaktu z dzieckiem, może być ono niezdolne do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, nastawione antagonistycznie także do społeczeństwa i jego instytucji, zmienne w swych planach, niezdolne do obiektywnych ocen, skłonne do przechwałek. Może też czuć się prześladowane i rozżalać się nad sobą. Bywa też niezdolne do wytrwałości i koncentracji w nauce, nieufne, bojaźliwe lub wchodzące w konflikt z rodzicami, ze szkołą. Mogą też wystąpić u niego lżejsze objawy wykolejenia. Przy postawie odtrącającej dziecko bywa odczuwane jako ciężar i nierzadko rodzice poszukują zakładu, któryby przejął ich obowiązki. Postawa odtrącająca sprzyja kształtowaniu się u dziecka takich cech jak: agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, kłamliwość oraz popełnianie kradzieży, Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 58 zahamowanie uczuć wyższych, zachowania aspołeczne, antyspołeczne. Może wystąpić także u dziecka zastraszenie, bezradność, trudności w przystosowaniu się do nowych warunków , pozory niedorozwoju, otyłość a nawet reakcje nerwicowe, choroba sieroca. Jeżeli zaś chodzi o postawę nadmiernie wymagającą, to rodzice z góry zakładają dostosowanie się dziecka do stawianych mu wymagań i wysokich osiągnięć, a dziecko poddane jest presji, znajduje się w sytuacji stresowej, gdy musi dorównać idealnemu wzorcowi. U dziecka występuje brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, obsesje, przewrażliwienie i uległość, brak zdolności i koncentracji. Mogą też wystąpić trudności szkolne, czy tez trudności w przystosowaniu społecznym. Przy postawie nadmiernie chroniącej rodzice bezkrytycznie oceniają swoje dziecko, które uważane jest za wzór doskonałości. Rodzice są nadmiernie pobłażliwi, przesadnie opiekuńczy, nie doceniają możliwości dziecka, rozwiązują za nie trudności. U dziecka może wystąpić opóźnienie dojrzałości szkolnej, bierność, brak inicjatywy, ustępliwość bądź zachowanie typu – rozpieszczone dziecko – a więc nadmierna pewność, awanturowanie się tyranizowanie matki, nastawienie egoistyczne i wygórowane wymagania względem rodziców, ale z drugiej strony, gdy dziecko znajduje się samo – niepewność, niepokój i złe samopoczucie psychiczne. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 59 M.Łobocki (Łobocki M., W-wa 1989) zwraca uwagę na szkodliwość niezdecydowanej postawy rodziców charakteryzującej się brakiem konsekwencji w postępowaniu z dzieckiem. O sposobie oddziaływań wychowawczych decyduje przypadek, a zwłaszcza zmienność humoru rodziców, przeżywane aktualnie zdenerwowanie, rozdrażnienie, zmęczenie. Dziecko czuje się wówczas zagrożone i niepewne, a czasem zaczyna lekceważyć rodziców i okazywać pogardę dla wszelkich autorytetów, w tym również szkoły. Negatywny wpływ postaw rodzicielskich na kształtowanie się osobowości dziecka przedstawia również J.Jundziłł (Jundziłł J., W-wa 1989) brak akceptacji ze strony rodziców powoduje, zdaniem autorki, że dziecko czuje się nieszczęśliwe, nie znajduje oparcia w osobach najbliższych, może szukać zrozumienia i znaleźć je wśród osób równie skrzywdzonych, żyjących jednak na marginesie społecznym. Może zamknąć się w sobie, z trudem nawiązywać kontakty z innymi, odpowiadać buntem, ucieczki z domu, wreszcie trafić do zakładu wychowawczego. Stosunek nadmiernie chroniący może prowadzić do niesamodzielności dziecka, niezaradności, nie potrafi ono samodzielnie pokonywać nawet drobnych przeszkód. Podsumowując wpływy negatywnych postaw rodzicielskich na kształtowanie się osobowości dziecka, należy zauważyć, że stanowią one jeden z czynników traumatyzującej dzieci atmosfery wychowawczej rodziny. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 60 J.Jundziłł (Jundziłł J., W-wa 1989) uznała nieprawidłowe postawy rodzicielskie jako źródło trudności wychowawczych w rodzinie, natomiast M.Łobocki - trudności wychowawczych w szkole (Łobocki M., W-wa 1989). Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 61 PRZYPISY DO ROZDZIAŁU PIERWSZEGO PRZYPISY DO ROZDZIAŁU PIERWSZEGO Mika S., Psychologia społeczna W-wa 1981, s 335. Kowalski S., Socjologia wychowania w zarysie. W-wa 1980. Adamski F., Socjologia małżeństwa i rodziny. W-wa 1982, s 21. Rembowski J., Więzi uczuciowe w rodzinie. W-wa 1972. Szczepański J., Elementarne pojęcie socjologii. W-wa 1970, s 300. Tyszka Z., Metodologia badań nad rodziną. Bydgoszcz 1988, s 46. Tamże. Tamże. Głaz Z., Grzenek K., Wiśniewska I., Rodzina. Biologiczne i psychiczne podstawy jej funkcjonowania. Kraków 1996. 10. Adamski F., Socjologia małżeństwa i rodziny. W-wa 1982. 11. Kowalski S., Socjologia wychowania w zarysie. W-wa 1980. 12. Ziemska M., Rodzina i dziecko. W-wa 1986. 13. Jarosz M., Rodzina polska lat siedemdziesiątych. W-wa 1981. 14. Piwowarski W., Procesy sekularyzacji rodziny jako instytucji społeczno – religijnej. W Rocznik nauk społecznych t IV. 1976. 15. Komorowska J., Przemiany rodziny polskiej. W-wa 1975. 16. Zborowski z., Rodzina jako grupa społeczno – wychowawcza. W-wa 1980 17. Tamże. 18. Adamski F., Socjologia małżeństwa i rodziny. W-wa 1982. 19. Okoń W., Słownik pedagogiczny. W-wa 1981, s 221 20. Podgórecki A., Patologia życia społecznego. W-wa, 1969, s 9. 21. Jarosz M., Dezorganizacja w rodzinie i społeczeństwie. W-wa, 1979. 22. Tamże. 23. Tyszka Z., Socjologia rodziny. W-wa 1979 24. Tamże. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 62 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. Tyszka Z., Socjologia rodziny. W-wa 1979. Tamże. Jarosz M., Dezorganizacja w rodzinie i społeczeństwie. W-wa, 1979. Tamże s 95. Jundził J., Trudności wychowawcze w rodzinie. W-wa 1989. Ziemska M., Rodzina a osobowość. W-wa 1975 s 148. Marynowicz-Hetka E., Dziecko w rodzinie problemowej. W-wa 1987. Tamże s 54. Ziemska M., Psychospołeczne aspekty patologii rodziny. W: Zjawiska patologii życia rodzinnego w Wielkopolsce oraz ich społeczno – prawne konsekwencje pod red. Ratajczak A. Poznań 1983 34. Tamże s 34. 35. Jarosz M., Problemy dezorganizacji rodziny. W-wa 1979 36. Tamże s 112 37. Szczepański J. Elementarne pojęcia socjologii. W-wa1972 s 334. 38. Strzembosz A., Rozmiary sieroctwa społecznego w świetle orzecznictwa sądów opiekuńczych w Wybrane zagadnienia patologii rodziny red. Jarosz M. W-wa 1976. 39. Jarosz M., Rodziny dysfunkcjonalne w Rodzina polska lat siedemdziesiątych. W-wa 1981. 40. Banach M., Majtek J., trudności wychowawcze i edukacyjne dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych w Wybrane problemy opieki i wychowania. Red. Brańki Z. Kraków 1997. 41. Tamże. 42. Szymanowska A., Rozwody. w Patologia społeczna. red. Szymanowski T., W-wa 1991. 43. Marynowicz-Hetka E., Dziecko w rodzinie problemowej. W-wa 1987. 44. Pospiszyl K., Żabczyńska E., Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie. W-wa 1989. 45. Tamże. 46. Tamże. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 63 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. Marynowicz-Hetka E., Dziecko w rodzinie problemowej. W-wa 1987. Tamże s 81. Jarosz M., Dezorganizacja w rodzinie i społeczeństwie. W-wa, 1979. Sulestrowska H., zaburzenia zachowań i nieprawidłowy rozwój osobowości u dzieci i młodzieży w Psychologia wieku rozwojowego. Red. Popielarska A. W-wa 1969. Podgórecki A., Patologia życia społecznego. W-wa, 1969. Jarosz M., Dezorganizacja w rodzinie i społeczeństwie. W-wa, 1979. Marynowicz-Hetka E., Dziecko w rodzinie problemowej. W-wa 1987. Tamże. Tamże. Urban B., Przestępczość młodzieży polskiej u schyłku XX wieku. W Problemy współczesnej patologii społecznej. Red. Urban B., W-wa 1989. 57. Tamże s 19. 58. Marynowicz-Hetka E., Dziecko w rodzinie problemowej. W-wa 1987. 59. Tamże 60. Jarosz M., Dezorganizacja w rodzinie i społeczeństwie. W-wa, 1979. 61. Pospiszyl K., Żabczyńska E., Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie. W-wa 1989. 62. Tamże. 63. Tamże s 53. 64. Ziemska M., Rodzina i dziecko. W-wa. 1986 s 176. 65. Tamże s 168. 66. Tamże. 67. Tamże. 68. Ziemska M., Rodzina i dziecko. W-wa. 1986 s 53. 69. Ziemska M., Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowość dziecka. W Rodzina i dziecko. W-wa. 1986 s 170 i nast 70. Tamże s 174. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 64 71. Przetacznikowa M., Włodarski Z., Psychologia wychowania. W-wa 1986 s 452 i nast. 72. Ziemska M., Rodzina i dziecko. W-wa. 1986 s 182. 73. Rembowski J. Więzi uczuciowe w rodzinie. W-wa1986 s 230 i nast. 74. Ratajczak J., Postawy rodzicielskie. w Problemy rodziny. 1981 nr 1. 75. Madrzycki T., Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw. W-wa 1977 s 18. 76. Rembowski J., Rodzina w świetle psychologii. W-wa 1978. 77. Strelan J., Jurkiewicz A., Putkiewicz Z., Podstawy psychologii dla nauczycieli. W-wa 1981. 78. Rembowski J. Więzi uczuciowe w rodzinie. W-wa1972. 79. Ziemska M., Rodzina i dziecko. W-wa. 1986. 80. Ziemska M., Rodzina a osobowość. W-wa 1975. 81. Rembowski J. Więzi uczuciowe w rodzinie. W-wa1972. 82. Ziemska M., Rodzina a osobowość. W-wa 1975 83. Ziemska M., Rodzina i dziecko. W-wa. 1986. 84. Łobocki M., Trudności wychowawcze w szkole. W-wa 1989. 85. Jundziłł J., Trudności wychowawcze w rodzinie. W-wa 1989. 86. Tamże. 87. Łobocki M., Trudności wychowawcze w szkole. W-wa 1989. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 65 II M E T O D O L O G I A B A D A Ń W Ł A S N Y C H 1. P ROBLEM I PYTANIA BAD AWCZE Istnieje wiele określeń „problemu badawczego”, T.Plich uważa, że „problem badawczy w stosunku do sformułowanego wcześniej przedmiotu badań stanowi radykalne uściślenie i ukierunkowanie naszych badań” (Plich T. W-wa 1998 s 25). M.Łobocki sądzi natomiast, że „ problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”. Badanie naukowe ma zawsze doprowadzić do rozwiązania obranego problemu. T.Plich uważa, iż „proces sformułowania problemów badawczych, to prosty zabieg werbalny, polegający na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania - problemy” (Plich T., W-wa 1995 s 24). Autor również zwraca uwagę na to, że aby prawidłowo sformułować problemy, trzeba aby spełniały one kilka warunków: 2. muszą wyczerpać zakres naszej wiedzy zawartej w temacie badawczym (...), 3. występuje konieczność zawarcia w nich generalnych zbieżności między zmiennymi (...), Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 66 4. musi zachodzić rozstrzygalność empiryczna oraz wartość praktyczna (...)”(Plich T., W-wa 1995). Podjęty przeze mnie problem badawczy wypływa głównie z moich zainteresowań badanym środowiskiem, a wybór został dokonany dobrowolnie. Istnieje też bez wątpienia społeczna potrzeba zgłębienia wiedzy o wyobrażeniach o rodzinie młodzieży niedostosowanej społecznie, gdyż środowisko, w jakim się wychowują ma ogromny wpływ na kształtowanie się ich osobowości oraz na przyszłą, ich własną rodzinę i wychowywane w niej potomstwo. Przy formułowaniu problemów badawczych istotna jest również znajomość aspektów naukowo – metodologicznych. M.Łobocki stwierdza, że „trudniej byłoby zdecydować się na jakiś problem badawczy nie znając dotychczasowego dorobku z zakresu interesujących nas faktów i zjawisk” (Łobocki M., W-wa 1984 s 56). Formułowanie problemów stanowi więc ogromnie ważny etap w koncepcyjnej fazie badań. Problemem badawczym niniejszej pracy uczyniono, zatem pytanie: Jak wyobrażają sobie życie rodzinne dziewczęta przebywające w zakładzie wychowawczym? Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 67 W celu sprecyzowania problemu głównego wysunięto następujące problemy szczegółowe: 5. Jak przedstawia się struktura badanych rodzin respondentek? 6. Jak wygląda sytuacja rodzinna respondentek oraz jaka atmosfera panuje w ich domach rodzinnych? 7. Jakie są przejawy patologii w rodzinie badanych respondentek? 8. Jakie preferują wartości życiowe i rodzinne? 9. Jak wyglądają postawy rodziców w percepcji ich dzieci? Powyższe problemy badawcze ułatwiły zrealizowanie celu pracy, którym było udzielenie odpowiedzi na pytanie: jakie są wyobrażenia o przyszłym życiu rodzinnym dziewcząt przebywających w zakładzie wychowawczym? 10. Z MIENNE I ICH WSKAŹNIKI W badaniach związanych z etapami wysuwanych problemów i hipotez badawczych, bardzo ważnym zabiegiem metodologicznym jest określenie zmiennych i ich wskaźników, które są podstawą nie tylko zorganizowanych badań pedagogicznych, ale stanowią integralna cześć wszelkich dokonywanych przez nas ocen. Aby stwierdzić, czy badane fakty lub zjawiska Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 68 występują w interesującym nas przypadku, koniecznością staje się ustalenie wskaźników, czyli pewnych zmiennych, wskazujących na obecność tych faktów lub zjawisk (Łobocki M. W-wa 1982). J.Brzeziński uważa, że „jeżeli o danej własności możemy powiedzieć, że przyjmuje ona różne wartości, to jest zmienna” (Brzeziński J., 1984 s. 22). Natomiast zdaniem Z.Skornego „zmienna to pewna kategoria zjawisk, których wielkość, intensywność, częstość występowania może ulegać zmianom zależnie od różnych okoliczności” (Skorny Z., W-wa1984, s.84). Wśród zmiennych wyróżniamy: zmienne zależne i zmienne niezależne. Przez zmienne zależne W.Okoń rozumie zmienna, „której zmiany są skutkiem oddziaływania jednej lub więcej jakichś zmiennych (niezależnych)” W.Okoń 1992, s. 224)., natomiast zmienna niezależna to taka, „której zmiany nie zależą od zespołu innych zmiennych występujących w badanym zbiorze” (W.Okoń 1992, s. 244). W niniejszej pracy zmienną niezależną są: a. struktura rodziny, b. warunki materialne, c. atmosfera wychowawcza, d. płeć, e. wiek. Zmienną zależną są: Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 69 11. uzdolnienia, 12. wiedza, 13. wyobrażenia o rodzinie Natomiast wskaźniki to „pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia, którego wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem, bądź z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje (Nowak S., W-wa s 42). Wskaźnikami w powyższej pracy będą: 14. odpowiedzi uzyskane z przeprowadzonej ankiety, 15. percepcja postaw rodzicielskich. 16. M ETODY I TECHNIKI BADAWCZE Charakterystycznym zjawiskiem w literaturze metodologicznej jest brak zgodności w definiowaniu i różnicowaniu pojęć takich jak metoda i technika badawcza. T.Plich metodę badań określa „...jako zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”( Plich T., W-wa 1995 s 42) Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 70 W.Zaczyński z kolei twierdzi, że „metody naukowego badania, to określone sposoby poznania wybranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, społecznej lub kulturowej, które cechują się tym, że są: celowe, planowe, obiektywne, dokładne i wyczerpujące (Zaczyński W., W-wa 1995 s 19). Między metodologami występują również sprzeczne poglądy odnośnie technik badawczych. T.Plich stwierdza, że cecha pozwalającą odróżnić techniki od metod jest to, że „technika badawcza ogranicza się do czynności pojedynczych lub pojedynczo jednorodnych” (Plich T., Wrocław 1973 s 79). W.Zaczyński przyjmuje natomiast, że technika badawcza jest nazwą właściwą na oznaczenie poszczególnych odmian określonych metod” (Zaczyński W., Wwa 1995 s 15.) A.Kamiński słusznie określa je jako „sposoby zbierania materiału opartego na starannie opracowanych dyrektywach zweryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadają walor użyteczności międzydyscyplinarnej. Mają charakter instytucji – tym użyteczniejszej, im wcześniej stosowanej” (Kamiński A., 1970 t XIX s 27). Teoretycy metodologii badań naukowych wyrażają się zgodnie, co do znaczenia pojęcia narzędzi badawczych, twierdząc, że są to wszystkie materiały i środki badawcze np.: kwestionariusz wywiadu, kwestionariusz ankiety, test socjometryczny itp. W celu zebrania materiału empirycznego do niniejszej pracy dokonano wyboru takich metod i technik badawczych, aby były adekwatne do sformułowanych problemów. Główna metoda, jaką Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 71 posłużono się w tej pracy jest metoda sondażu diagnostycznego. Techniką, jaką wykorzystano jest ankieta i Kwestionariusz Stosunków między Rodzicami i Dziećmi (PCR). Mimo krytycznego spojrzenia niektórych naukowców na wartości metodologiczne ankietowania posiada ona „zasadnicze znaczenie dla rozwoju wiedzy teoretycznej i diagnostyczno-opisowej w naukach społecznych”. Przez ankietę będziemy rozumieć technikę badawczą, za pomocą, której zdobywamy informacje o rzeczywistości społecznej. Skonstruowana jest w postaci zweryfikowanego zestawu pytań problemowych i skategoryzowanych oraz metryczki badań dotyczącej danych osobowych środowiska badanego. Metoda ta skierowana do dziewcząt umożliwiła dotarcie do osobistych spraw, a przy tym uzyskanie niezbędnych informacji i faktów do sformułowania wniosków. Badania ankietowe stosuje się najczęściej wśród licznej zbiorowości w celu szybkiego ich przebadania i polegają one na przeprowadzeniu swoistego typu wywiadu głównie pisemnego i standaryzowanego. Zapewni ona w ankiecie anonimowość wypowiedzi sprzyja o wiele bardziej szczerym wynurzeniom badanych niż wywiad. W celu przeprowadzenia badań technika ankiety przygotowano kwestionariusz ankiety, składający się z dwóch części, w których pytania były zaopatrzone w zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi. Kwestionariusze Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 72 ankiety przygotowano dla dziewcząt z zakładu wychowawczego w wieku od 15 do 19 lat. Pierwsza część ankiety dotyczyła danych osobowych: pochodzenia, sytuacji rodzinnej i bytowej, wykształcenia typu wychowania. Część druga odnosiła się do problemu badawczego i obejmowała szeroki wachlarz zagadnień. Drugą techniką badawczą zastosowaną w tej pracy był PCR – czyli Kwestionariusz Stosunków między Rodzicami i Dziećmi opracowany przez A.Roe i M.Siegielmana. Przeznaczony on jest do pomiaru charakterystycznego zachowania się rodziców w stosunku do dzieci. Duża liczba twierdzeń PCR znajdująca się w kwestionariuszu wybrana została z literatury przedmiotu, a pozostałe pozycje skonstruowano specjalnie z myślą o tym narzędziu badawczym. Kwestionariusz PCR znany jest w trzech formach. Wszystkie formy oparte są na tej samej typologii postaw rodzicielskich i skonstruowane według identycznych zasad. Różnice między poszczególnymi formami dotyczą jedynie liczby skal oraz liczby pozycji zawartych w skalach. Forma I kwestionariusza zawiera 130 twierdzeń w wersji „Moja matka” i takiej samej liczby pozycji w wersji „Mój ojciec”. Forma II kwestionariusza zawiera natomiast 62 twierdzenia opisujące 10 typów zachowań rodzicielskich. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 73 W niniejszej pracy wykorzystano formę III zawierającą 50 twierdzeń w wersji „Moja matka”” oraz takiej samej liczby pozycji w wersji „Mój ojciec”. Narzędzie to przeznaczone jest do pomiaru postaw rodziców w percepcji ich dzieci. Kwestionariusz opisuje pięć postaw rodzicielskich: 17. postawa kochająca, 18. postawa odrzucająca, 19. postawa wymagająca, 20. postawa liberalna, 21. postawa ochraniająca. Dla osób badanych przewidziano cztery rodzaje odpowiedzi: „tak”, „raczej tak”, „raczej nie”, „nie”, za które otrzymuje się odpowiednią punktację. Kwestionariusz może być stosowany w badaniach indywidualnych i zbiorowych. Dzięki tej technice mogłam przedstawić jak wygląda percepcja postaw rodzicielskich u badanych dziewcząt i jaki wpływ będzie ona miała na przyszłe życie rodzinne respondentek. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 74 22. C HARAKTERYSTYKA TEREN U BADAŃ I BADANEJ POPULACJI . Badania niezbędne do prezentowanej pracy przeprowadzone zostały w Państwowym Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym dla Dziewcząt w Radzionkowie. Radzionków jest niedużym miastem położonym na obrzeżu ogromnej aglomeracji katowickiej. Sąsiaduje ono bezpośrednio z: Piekarami Śląskimi i Tarnowskimi Górami. Okolice Radzionkowa to jedna z niewielu enklaw autentycznego folkloru śląskiego. Dotyczy to nie tylko ciekawej mowy śląskiej, którą, na co dzień używają wszystkie pokolenia, ale także przetrwania obyczajów, i tradycji śląskich. Obecnie w Radzionkowie mieszka 18 100 mieszkańców. W gminie znajduje się: 1. 5 szkół podstawowych, 2. 4 przedszkola, 3. 3 szkoły ponadpodstawowe. Na terenie miasta funkcjonuje również Młodzieżowy Wychowawczy dla Dziewcząt. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. Ośrodek 75 Ośrodek ten powstał w 1976 roku, jego siedziba mieści się przy ul. Sikorskiego. Obecnie przebywają w nim92 wychowanki. Na terenie Ośrodka znajdują się: 1. internat, 2. ósma klasa podstawówki, 3. gimnazjum, 4. roczna szkoła przysposobienia zawodowego, 5. Zasadnicza Szkoła Zawodowa o kierunkach: 6. kucharz, 7. krawiec, 8. fryzjer, 9. ogrodnik. Internat ośrodka mieści się w trzech budynkach. Pokoje zajmowane przez dziewczęta są: dwu, trzy i cztero – osobowe. Opiekę wychowawcza nad dziewczętami sprawuje troje wychowawców: dwie kobiety i jeden mężczyzna. Dziewczęta podzielone są na 9 grup, które liczą od 7 do 10 wychowanek. Każda dziewczyna, która zostaje skierowana do ośrodka wychowawczego przez 4 do 8 tygodni przebywa w grupie adaptacyjnej. Gdy jej aklimatyzacja dobiega końca, przeniesiona zostaje do grupy programowej, którą sama wybiera. W ośrodku działają trzy grupy wychowawcze o programach: Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 76 1. grupa z programem „Księżniczka”, gdzie nowa dziewczyna traktowana jest z szacunkiem, koleżanki utwierdzają ja w przekonaniu, że jest najlepsza, że może osiągnąć wszystko, czego będzie pragnęła, 2. grupa teatralna, 3. grupa religijna. Wychowanki kierowane do ośrodka pochodzą najczęściej z rodzin patologicznych lub rozbitych. Trafiają do ośrodka z dużymi brakami programowymi. Luki, jakie maja w wiadomościach są uzupełniane bądź też eliminowane (jeśli jest to możliwe) na zajęciach wyrównawczych, zarówno w szkole jak i w internacie. Dziewczęta mogą liczyć na pomoc fachowa i zrozumienie pedagogów. Problemy, z jakimi dziewczęta przybywają do ośrodka bardzo często je przerastają, dlatego też psycholog stara się im pomóc prowadząc z nimi zajęcia terapeutyczne grupowe bądź indywidualne. Wychowanki przebywają w ośrodku do 18 roku życia, jeśli jednak któraś z nich nie ukończyła do tego czasu szkoły, lub nie ma się gdzie podziać, może jeszcze pozostać w zakładzie. W badaniach przeprowadzonych do niniejszej pracy losowo wybrano 41 dziewcząt w wieku od 15 do 19n lat, pochodzących z różnych środowisk wychowawczych. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 77 Jak wynika z badań 7 dziewcząt jest w wieku lat 15, 13 – to 16–o latki, również w wieku 17 lat jest 13 dziewcząt, 18 rok życia ukończyło 6 a wychowanek, 2 są w wieku 19 lat. Z 41 respondentek: 1. 4 mieszkają na wsi, 2. 28 mieszka w miasteczkach, 3. 9 w mieście wojewódzkim. W wyniku przeprowadzonych badań okazało się, że: 1. 17 dziewcząt wychowywało się w rodzinie pełnej, 2. 11 wychowywanych było tylko przez matkę, 3. 6 wychowywanych było przez ojca, 4. 3 wychowywanych było przez krewnych, 5. natomiast 4 w placówkach opiekuńczo wychowawczych. Jak ujawniły badania dziewczęta wychowywały się w bardzo zróżnicowanych środowiskach wychowawczych, co może mieć wielki wpływ na ich przyszłe życie rodzinne oraz na spojrzenie na rodzinę jako „instytucję społeczną”. 5. O RGANIZACJA I PRZEBIE G BADAŃ Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 78 Organizowanie procesu badawczego uzależnione jest od wielu czynników, przede wszystkim od celu i charakteru pacy, terenu i zakresu przeprowadzonych badań oraz metod i technik stosowanych w badaniach. Wszystkie badania naukowe, zarówno specjalistyczne jak i proste próby należą do sfery złożonych czynności człowieka. Badanie naukowe jest wieloetapowe i wymaga odpowiedniego przygotowania na każdym etapie badawczego działania. „Na ogół wszystkie badania naukowe obejmują następujące etapy: 1. sytuację problemową; 2. formułowanie problemów; 3. wybór terenu i osób badanych; 4. przygotowanie procedury badań; 5. przeprowadzenie badań (Łobocki M. W-wa 1984 s 81). Prezentowane badania zostały przeprowadzone w marcu 1999 roku. Objęto nimi 41 dziewcząt przebywających w ośrodku wychowawczym w Radzionkowie. Są to dziewczęta w wieku 15 do 19 lat. Badania zostały przeprowadzone przy pomocy kwestionariusza PCR. Z uwagi na cele poznawcze i charakter czynności w postępowaniu badawczym wystąpiły trzy podstawowe etapy: 1. Etap przygotowawczy – wstępny, 2. Etap badań sondażowych, Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 79 3. Etap badań zasadniczych. Etap przygotowawczy – wstępny Realizując ten etap zapoznano się z literaturą fachową i dokonano analizy pod kątem badanej problematyki, co pozwoliło na poznanie zagadnienia od strony teoretycznej. Podejmując próbę zbadania jak wyglądają wyobrażenia dziewcząt o przyszłym, własnym życiu rodzinnym przystąpiono do etapu drugiego. Etap badań sondażowych W etapie tym przeprowadzono badania na grupie dziewcząt z zakładu wychowawczego, które pozwoliły zapoznać się z ich wyobrażeniami o przyszłej, przez nie założonej rodzinie. W badaniach wykorzystano następujące techniki badawcze: 1. ankietę, 2. kwestionariusz PCR. Wyniki uzyskane w pierwszym i drugim etapie umożliwiły przejście do trzeciego etapu, czyli badań zasadniczych. Punktem wyjścia do trzeciego etapu postępowania było opracowani problemu i pytań badawczych. Następnie materiał został poselekcjonowany i opracowany. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 80 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 81 Przypisy do rozdziału drugiego 1. Plich T., Zasady badań pedagogicznych W-wa 1998 s 25. 2. Łobocki M., Metody badań pedagogicznych. W-wa 1984. 3. Plich T., Zasady badań pedagogicznych W-wa 1995 s 24. 4. Tamże s 24-25 5. Łobocki M., Metody badań pedagogicznych. W-wa 1984 s 56 6. Łobocki M., Metody badań pedagogicznych. W-wa 1982. 7. Brzeziński J., Elementy metodologii badań pedagogicznych. W-wa 1984 s. 22 8. Skorny Z., Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki. W-wa 1984, s 48 9. Okoń W., Słownik pedagogiczny. W-wa 1975, s 224 10. Tamże s 244. 11. Nowak S., Studia z metodologii nauk społecznych. W-wa 1965 s 68. 12. Plich T., Zasady badań pedagogicznych W-wa 1995 s 42. 13. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela W-wa !995 s 19. 14. Plich T., Metodologia pedagogiczna badań środowiskowych. Wrocław 1973 s 79. 15. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela W-wa !995 s 15. 16. Kamiński A., Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej. w Studia Pedagogiczne 1970 t XIX s 27. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 82 17. Łobocki M., Metody badań pedagogicznych. W-wa 1984 s 81. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 83 III W Y O B R A Ż E N I A O R O D Z I N I E W Ś W I E T L E P R Z E P R O WA D Z O N Y C H B A D A Ń 1. S TRUKTURA I WARUNKI ŻYCIA BADANYCH DZIEWC ZĄT Badania przeprowadzono na 41 osobowej, losowo wybranej grupie dziewcząt w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Radzionkowie. Przedmiotem podjętych badań były wyobrażenia o życiu rodzinnym dziewcząt przebywających w ośrodku wychowawczym. Badania obejmowały strukturę rodziny jak i jej wychowawcze funkcje. Na strukturę rodziny i jej warunki życia składa się wiele czynników, lecz nie sposób prześledzić i opisać wszystkich z nich. Dlatego w podjętych badaniach zajęto się tylko kilkoma, które w znaczący sposób pozwalają ukazać ich wpływ na wyobrażenia o życiu rodzinnym. Strukturę rodziny spośród wybranych czynników określają: pochodzenie środowiskowe, wykształcenie respondentek oraz ich rodziców, liczebność rodzin, warunki materialno – bytowe. Pochodzenie terytorialne ma istotny wpływ na charakter złożonej rodziny. Rodziny, w których rodzice pochodzą z różnych regionów Polski znacznie różnią się od między sobą wzorcami obyczajowo – kulturowymi, poziomem i stylem życia wyniesionym z różnych środowisk regionalnych. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 84 Dziewczęta skierowane do ośrodka pochodzą z różnych regionów Polski, dlatego też różne wartości i tradycje wyniosły z domów rodzinnych. Wyniki badań odnośnie wyżej wymienionej kwestii z przeprowadzonej ankiety zamieszczono w tabeli nr. 1. TABELA 1. Pochodzenie regionalne rodziców. Liczba Miejsce pochodzenia rodziców Ojcowie Matki Razem % Okolice Radzionkowa 2 3 5 6,1 Miejscowości Górnego Śląska 27 17 44 53,6 Z pozostałej części kraju 12 21 33 40,3 Razem 41 41 82 100 Z danych przedstawionych w powyższej tabeli wynika, że spośród badanych 41 rodzin wychowanek ośrodka większość rodziców pochodzi ze Śląska (59,7 %). Ma to konsekwencje społeczne jak i wychowawcze. Rzutuje bowiem na postawy rodziców, na styl wychowania w rodzinie, wpływa na wzajemne stosunki rodzice – dzieci oraz ma wpływ na tradycyjne wychowanie. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 85 Jak wynika z pozostałych danych (40,3 %) to rodzice pochodzący z pozostałej części Polski. W tych rodzinach i wychowanie i stosunek rodziców dzieci jest nieco inny niż w tradycyjnych rodzinach śląskich. Jak łatwo zauważyć również i wyobrażenia o rodzinie tych dziewcząt będą się różniły w znacznym stopniu. Struktura badanych rodzin związana jest również z wykształceniem rodziców i charakterem wykonywanej przez nich pracy. Poziom wykształcenia ojca i maki w badanych rodzinach przedstawia tabela 2. TABELA 2. Wykształcenie rodziców w badanej populacji. Poziom Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe wykształcenia 1 % 1 % 1 % 1 % Ojciec 11 13,4 26 31,7 3 3,6 1 1,2 Matka 7 8,6 24 29,8 8 9,7 2 2,4 18 22,0 50 61,0 11 13,3 3 3,6 Razem Jak wynika z danych podanych w tabeli, najwięcej rodziców posiada wykształcenia zawodowe, co stanowi 61% badanych, średnie wykształcenie posiada 13,3% rodziców ankietowanych. Stosunkowo dużą grupę stanowią rodzice (22%), którzy posiadają wykształcenie podstawowe. Rodzice z Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 86 wykształceniem wyższym to znikomy procent (3,6%) badanej populacji. Taki stan rzeczy odnośnie wykształcenia odpowiada charakterowi pracy wykonywanej przez ankietowanych. Zdecydowana większość rodziców pracuje w przemyśle ciężkim, głównie w górnictwie i hutnictwie. Zawodami najczęściej wykonywanymi są: górnik, hutnik, sprzedawczyni, fryzjerka, ekonomistka. Natomiast wykształcenie badanych dziewcząt przedstawia tabela 3. TABELA 3. Wykształcenie wychowanek ośrodka Szkoła, w której uczą się obecnie % Liczba respondentek Szkoła podstawowa 17 41,5 Szkoła zawodowa 20 48,8 Szkoła średnia 4 9,7 Razem 41 100 Na podstawie danych zebranych w tabeli 3 wynika, że najwięcej (48,8%) dziewcząt kończy szkołę zawodową. W szkole podstawowej uczy się również dużo, bo aż 41,5% ankietowanych. Natomiast niewielka część stanowią dziewczęta (9,7%), które kontynuują naukę w szkole średniej (technika i licea zawodowe). Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 87 Realizacja podstawowych funkcji rodziny w dużym stopniu uzależniona jest od wewnętrznej jej struktury, od składu osobowego, ilości członków oraz ich wzajemnych powiązań. Dane odnośnie składu osobowego rodzin badanych respondentek uzyskane w wyniku przeprowadzonej ankiety ujęto w tabeli 4. TABELA 4. Struktura wewnętrzna rodziny 17 % w stosunku do ogółu badanych rodzin respondentek 41,5 6 14,6 11 26,8 34 82,9 Liczba rodzin Typ rodziny Rodzina pełna Samotny ojciec Samotna matka Razem Opierając się na powyższych wynikach można stwierdzić, że w badanej populacji dominuje rodzina pełna, jest to bowiem – 41,5% ankietowanych. Ko9rzystne środowisko wychowawcze stanowią rodziny pełne, dzięki temu badane mogą wyobrazić sobie, jak powinna być ich przyszła rodzina, jakie powinny być kontynuowane w niej tradycje i przekazywane wartości. Jednak dość duży odsetek stanowią samotne matki (26,8%). Są to kobiety po rozwodzie, w konkubinacie, a 2 z nich to wdowy. Z kolei 14,6% stanowią Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 88 samotni ojcowie. W tabeli nie zostały ujęte 3 wychowanki (7,3%) bowiem wychowywane były one przez krewnych, oraz 4 z respondentek (9,7%) wychowywały się w placówkach opiekuńczo – wychowawczych. Jak można zauważyć, środowisko rodzinne badanych dziewcząt jest rożne, inne też na pewno będą one miały wyobrażenia o przyszłej rodzinie. Warunki życia badanych respondentek w ich rodzinach mogą mieć wielki wpływ ma wyobrażenia o tym, jak powinna wyglądać prawdziwa, szczęśliwa rodzina. Bowiem jest rzeczą niezwykle istotna status materialno bytowy rodziny, w której one żyją i wychowują się. Rodzina musi posiadać podstawowe zasoby materialne, niezbędne do zaspokojenia potrzeb biologicznych, rozwojowych i wychowawczych dziecka. Brak środków materialnych może doprowadzić do zachowań niezgodnych z ogólnie przyjętymi normami. Sytuacja materialna rodziny zależy przede wszystkim od wysokości dochodu miesięcznego jaki przypada na jednego członka rodziny. Duży wpływ na poziom życia materialnego rodziny ma także umiejętność i celowość wykorzystania będących do dyspozycji rodziny środków materialnych, czyli gospodarność i oszczędność rodziców. Cechy te są szczególnie cenione u kobiet, a w procesie wychowywania przekazywane są młodemu pokoleniu. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 89 Strukturę materialna badanych rodzin respondentek oparto na danych, które otrzymano w wyniku przeprowadzonej ankiety. Rezultat badań przedstawia tabela 5. TABELA 5. Warunki materialno – bytowe. Liczba rodzin % 2 4,9 14 34,2 10 24,4 4 9,8 11 26,8 41 100 Sytuacja materialna Rodzina bardzo dobrze sytuowana Dochody wystarczają na zaspokojenie podstawowych potrzeb Dochody wystarczające na niezbędne bieżące wydatki Dochody stałe, ale nie wystarczające Brak stałych dochodów, niezaspokojone podstawowe potrzeby (pogranicze ubóstwa) Razem Przytoczone dane informują nas, że 34,25 rodzin badanych żyje na dobrym poziomie materialnym, 10 rodzin, w których wychowają się ankietowane, czyli 24,45% maja dochody, które wystarczają na bieżące Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 90 wydatki. Jak wynika 9,8% stanowią rodziny ze zbyt małymi dochodami, które w sposób znaczny wpływają na życie rodzinne. Jednak najbardziej przerażające jest to, że aż 26,8% ankietowanych stwierdziło, że ich rodziny żyją na granicy ubóstwa. Spowodowane jest to zarówno bezrobociem, jak i bezradnością tych ludzi. Jedynie 2 rodziny (4,9%) respondentek są bardzo dobrze sytuowane. Ich sytuacja materialno – bytowa nie jest niczym zagrożona. 2. Style wychowania i atmosfera panujaca w rodzinach badanych dziewcząt Rodzina w odróżnieniu od innych instytucji wychowawczych, grup rówieśniczych stanowi dla dziecka nie tylko pierwsze, ale i trwałe środowisko społeczne, którego nie zmienia ono do okresu dorosłości i usamodzielnienia się. Rodzina stanowi najistotniejszy czynnik rozwoju i kształtowania się osobowości człowieka, a jej funkcje społeczne i wychowawcze uważa się za elementarne. Dlatego tak ważne jest, aby dziecko wychowywało się w odpowiedniej atmosferze, i aby styl wychowania miał jak najlepszy wpływ na dobro dziecka, na jego prawidłowy rozwój psychiczny i moralny. Wyniki badań odnośnie tego zagadnienia prezentuje tabela 6. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 91 TABELA 6. Styl wychowania w rodzinach respondentek Liczba respondentek % 20 48,8 8 19,5 16 31,7% 41 100 Styl wychowania Autokratyczny Demokratyczny Liberalny Razem Opierając się na powyższych danych można stwierdzić, że 48,8% ankietowanych dziewcząt stwierdziło, że preferowanym stylem wychowania w rodzinie jest styl autokratyczny. To styl oparty na autorytecie jednego lub obojga rodziców. Od dzieci wymaga się karności, posłuszeństwa, podporządkowania się wszelkim poleceniom, nakazom rodziców, a zwłaszcza ojca. Nagroda i kara są tu środkami wychowawczymi, które stosuje się konsekwentnie. Autokratyczny styl wychowania, zwłaszcza w jego skrajnej postaci nie sprzyja na ogół osiągnięciu pozytywnych efektów w dziedzinie kształtowania się osobowości dziecka. Liberalny styl wychowania zaobserwowano u 31,7% respondentek, jest to styl przypominający wychowanie niekonsekwentne. Rodzice ingerują w sprawy dziecka od przypadku do przypadku, co prawda stwarzane są dziecku Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 92 dobre warunki do zabawy, nauki, zaspokajane są jego potrzeby, jednak opóźniony jest proces socjalizacji dziecka. Z badanych respondentek jedynie 19,5% orzekło, że w ich rodzinach jest demokratyczny styl wychowania. Jest to styl korzystny dla rozwoju dziecka. Istotna jego cechą jest współudział dziecka w życiu rodziny. Dziecko ma swoje obowiązki, jak również prawa. Można stwierdzić, iż u respondentek wychowywanych stylem demokratycznym wyobrażenia o rodzinie są wyraźniej ukształtowane i jasne. Tłem dla wszystkich stylów wychowawczych rodziny jest atmosfera, którą określają panujące stosunki emocjonalne między członkami rodziny i dominujący nastrój uczuciowy. Stosunki emocjonalne występujące między poszczególnymi członkami rodziny wywierają ogromny wpływ na rozwój osobowości dziecka, jego postawy wobec różnych przyswajalnych norm życia społecznego oraz mają bardzo duży wpływ na wyobrażenia o rodzinie, w której panuje ład, porządek, która jest pełna ciepła i miłości. Najważniejszą rolę w układzie stosunków rodzinnych odgrywają rodzice. Dobre pożycie obojga rodziców stanowi podstawowy warunek dobrej atmosfery rodzinnej. Rozkład pożycia małżeńskiego, rozbicie rodziny, zatruwają tę atmosferę. Stosunek rodziców do siebie ilustruje tabela 7, natomiast cechy atmosfery w domu rodzinnym respondentek tabela 8. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 93 TABELA 7. Stosunek rodziców do siebie Liczba respondentek % 10 24,4 10 24,4 Obojętny 14 34,1 Wrogi 7 17,1 41 100 Stosunek rodziców do siebie Uczuciowy Serdeczny i przyjazny Razem Jak wynika z powyższych danych w 10 rodzinach 24,4% badanych respondentek rodzice odnoszą się do siebie z uczuciem, podobnie przedstawia się sytuacja jeżeli chodzi o przyjaźń między rodzicami. Natomiast znaczny odsetek, bo 34,1% stanowią wypowiedzi wychowanek, z których wynika, że stosunek rodziców do siebie jest obojętny. W przypadku wrogości występuje ona w 7 rodzinach (17,1%), co ma niekorzystny wpływ na życie i dobro członków rodziny, oraz może burzyć prawidłowe wyobrażenia o życiu rodzinnym dziewcząt. TABELA 8. Cechy atmosfery w życiu rodzinnym Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 94 Liczba respondentek Wskaźnik w % 10 24,4 5 12,2 Wyrozumiała 5 12,2 Zgodna 2 4,9 Surowa 7 17,1 Konfliktowa 8 19,5 Wroga 4 9,7 41 100 Cecha Pogodna Koleżeńska Razem Opierając się na powyższych danych można stwierdzić, że nieznaczna większość ankietowanych (57,3%) pozytywnie ocenia sytuację emocjonalną, jaka panuje w ich rodzinach. Atmosfera rodzinna jest postrzegana przez badane jako: „pogodna, koleżeńska, wyrozumiała, zgodna”. Jednak należy zauważyć, że 19,5% respondentek stwierdziło, iż atmosfera w ich domach jest konfliktowa, a 17,1% zgodnie odpowiedziało, że przepełniona jest wrogością. Analiza danych wykazała również że w kilku rodzinach (9,7% badanej grupy) stosunki w rodzinie układały się na poziomie obojętności, niechęci, a nawet wrogości. Takie stosunki wykazują rodziny patologiczne. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 95 Bardzo ważne jest, aby dziecko w rodzinie czuło się dobrze, by atmosfera w jakiej się wychowuje była przepełniona miłości i zrozumieniem. Dlatego też zapytano badaną grupę potrzebę przebywania z rodzicami, czy jest to dla nich rzeczą istotną, czy też nie. Wyniki przeprowadzonych badań zostały zawarte w tabeli 9. TABELA 9. Potrzeba przebywania z rodzicami. Liczba respondentek Wskaźnik w % 20 48,8 4 9,7 Raczej NIE 12 29,3 Trudno powiedzieć 5 12,2 41 100 Potrzeba przebywania z rodzicami Zdecydowanie TAK Raczej TAK Razem Z danych liczbowych przedstawionych w tabeli 9 wynika, że 58,5% badanych dziewcząt czuje ogromną potrzebę przebywania z rodzicami, odczuwania ich bliskości i ciepła rodzicielskiego. Jednak dość duży odsetek, bo 29,3% ankietowanych uważa, że nie potrzebuje przebywać w bliskim kontakcie z rodzicami, że nie odczuwają takiej potrzeby. Jak można zauważyć Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 96 w przypadku 12,2 % grupy badanych, jest ona zdezorientowana i nie jest pewna, czy odczuwa potrzebę bliskości rodziców, czy też nie. Odczucia takie mogą wynikać z nieprawidłowego kontaktu rodzice – dzieci. Styl wychowania oraz atmosfera jaka panuje w domu rodzinnym ma wielki wpływ na to jak będą kształtowały się wyobrażenia o przyszłej rodzinie badanych dziewcząt. Jeśli respondentki wychowywały się w domu pełnym miłości, ciepła rodzinnego, gdzie rodzice byli dla siebie partnerami, odnosili się do siebie z szacunkiem, wówczas ich wyobrażenia o przyszłej rodzinie będą jasne i klarowne. Prawdopodobnie będą wzorowały się na rodzinie, w której się wychowywały i wszystkie wartości przeniosą na łono rodziny, którą w przyszłości założą. Natomiast, gdy wychowywały się w atmosferze obojętności, surowości, wrogości wówczas ich wyobrażenia o rodzinie będą mgliste, bowiem nie miały dobrych wzorców osobowych oraz brakuje wartości społecznych i moralnych , które mogłyby wykorzystać w swej przyszłej rodzinie. 3. P RZEJAWY PATOLOGII W RODZINIE Patologia rodziny staje się coraz częstszym zjawiskiem społecznym. Alkoholizm, przestępstwa, rozbicie rodziny mają ogromny wpływ na kształtowanie wyobrażeń o rodzinie. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 97 Dzieci wychowywane w rodzinach zdezorganizowanych maja problemy w nauce, wchodzą w konflikt z prawem. Brak autorytetu, zainteresowania ze strony rodziców, konflikty wpływają na dzieci destruktywnie. Aby wyobrażenia o rodzinie były jasne dziecko musi wychowywać się w atmosferze zrozumienia i ciepła rodzinnego. Jednak w przypadku badanych dziewcząt sytuacja ta przedstawia się inaczej. Wychowują się w różnych rodzinach, w części z nich atmosfera jest serdeczna, jednak wiele z nich wychowuje się w rodzinach patologicznych. Rodzice spożywają alkohol, wchodzą w konflikt z prawem, a wobec dzieci stosują kary cielesne, dość często bardzo brutalne. Wyniki badań odnośnie powyższych zagadnień prezentują tabele 10, 11 i 12. TABELA 10. Spożywanie alkoholu w rodzinach badanej populacji Liczba respondentek % 5 12,4 10 24,4 Dość często 12 29,3 W nadmiernych ilościach 14 34,1 Spożywanie alkoholu Nie widziałam Rzadko Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 98 41 100 Razem Dane zawarte w tabeli 10 nie są korzystne dla badanych respondentek. W 26 rodzinach (63,4%) wychowanek ośrodka alkohol spożywany jest bardzo często, bądź też w nadmiernych ilościach. Sytuacja taka nie jest korzystna dla prawidłowego rozwoju dziecka. Może być ona przyczyną niedostosowania społecznego badanej populacji. Jak wynika z pozostałych danych 24,4% to rodziny respondentek, w których alkohol spożywany jest rzadko, a tylko 12,2% ankietowanych stwierdziło, że nie widziało rodziców pijących alkohol, bądź też pijanych. Wpływ na taki stan rzeczy mogą mieć przemiany zachodzące w naszym społeczeństwie, bezrobocie oraz niezaradność i zagubienie rodziców, którzy nie potrafią się znaleźć w dzisiejszej rzeczywistości. TABELA 11. Konflikt z prawem rodziców ankietowanych. Konflikt Nie było Rzadko Dość częsty z prawem 1 % 1 % 1 % Ojciec 27 32,9 10 12,2 4 4,9 Matka 39 47,6 2 2,4 - 0 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 99 66 80,5 12 14,6 4 4,9 Razem Na podstawie danych zebranych w powyższej tabeli wynika, że większość rodziców – 27 ojców(32,9%) oraz39 (47,6%) matek nie miało nigdy do konfliktu z prawem. Jednak 14,6% rodziców badanych respondentek weszło w konflikt z prawem co najmniej jeden raz. W przypadku 4 ojców (4,9%) ich konflikt z prawem jest dość częsty. Są to najczęściej kradzieże dokonane pod wpływem alkoholu. Jak wynika z powyższych badań większość rodziców żyje zgodnie z przyjętymi normami. Jednak 19,5% stanowią rodzice, którzy w ten, czy inny sposób zetknęli się z wymiarem sprawiedliwości. Dziewczęta pochodzące z takich środowisk wychowawczych mogą przenieść nieprawidłowe zachowania do swojej przyszłej rodziny. TABELA 12. Stosowanie kar cielesnych przez rodziców Kary Nigdy ich nie było Sporadycznie Współmiernie do winy Częste i brutalne cielesne 1 % 1 % 1 % 1 % Ojciec 17 20,7 6 7,3 8 9,8 10 12,2 Matka 15 18,3 10 12,2 11 13,4 5 6,1 Razem 32 39 16 19,5 19 23,2 15 18,3 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 100 Z analizy danych przedstawionych w tabeli 12 wynika, że w 39% rodzin ankietowanych nie stosowano kar cielesnych. Kary sporadycznie zdarzają się w 19,5% rodzin badanych respondentek. Współmiernie do winy karze swoje dzieci 23,3% rodziców. Najbardziej przerażające jest jednak to, że w przypadku10 ojców (12,2%) oraz 5 matek (6,1%) kary cielesne są częste i brutalne. Jest to pewien sygnał, który mówi nam, że coś dzieje się nieprawidłowo w tych rodzinach, że jest im potrzebna pomoc specjalistyczna. Analizując powyższe dane przedstawione w tym rozdziale można stwierdzić, że zauważalne są przejawy patologii w rodzinach respondentek. Zachowanie rodziców, ich agresja w stosunku do dzieci może odbijać się w późniejszym życiu rodzinnym dziewcząt. Wiele osób przejmuje zachowania rodziców i przenosi je później w dorosłym życiu do własnej rodziny, co z kolei pociąga za sobą wiele zagrożeń. 4. P REFEROWANE WARTOŚCI ŻYCIOWE I RODZINNE B ADANYCH DZIEWCZĄT Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 101 Rodzina – to podstawowa komórka społeczna, jej rola jako środowiska wychowawczego nie ogranicza się jedynie do wczesnych lat życia dziecka, lecz trwa do momentu osiągnięcia przez nie samodzielności. Osobowość rodziców, wartości i postawy przez nich reprezentowane mają ogromny wpływ na kształtowanie się doświadczenia życiowego dziecka. Urodzenie się dziecka w określonej rodzinie wyznacza poniekąd punkt startu do dalszej drogi życiowej. Wielka rolę w kształtowaniu się aspiracji życiowych i rodzinnych młodzieży odgrywa środowisko rodzinne. Należy zauważyć, że proces kształtowania się wartości życiowych i rodzinnych zależy od wielu czynników, ale najistotniejszymi z nich są pochodzenie środowiskowe rodziców, ich wykształcenie, pozycja społeczna. Podjęto w tej pracy próbę określenia również zakresu oddziaływań rodziny na kształtowanie się wizji przyszłej rodziny wychowanek. Istotnym zagadnieniem przy tym jest, czy dziewczęta mogą w przyszłości liczyć na pomoc swojej rodziny w realizacji swoich planów związanych z przyszłą rodziną. Preferowane wartości życiowe ilustruje tabela 13. TABELA 13. Wartości życiowe preferowane przez wychowanki Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 102 Wartości preferowane Liczba % wychowanek Zdobycie wykształcenia, ciekawej pracy 11 26,8 4 9,7 Niezależności finansowej 5 12,2 Udane życie prywatne i szczęście 21 51,3 41 100 Zdobycie szacunku innych ludzi rodzinne Razem W świetle zebranych materiałów można stwierdzić, że aż dla 51,3% wychowanek ośrodka najważniejsze jest udane życie rodzinne, które jest wartością nadrzędną. Respondentki uważają również (26,8%), że bardzo ważne jest zdobycie w życiu wykształcenia i dobrej pracy. Cztery z wychowanek (9,7%) uważają, że bardzo ważny jest w życiu szacunek innych ludzi. Niezależność finansowa jest bardzo istotna dla 5 wychowanek, co stanowi 12,2% badanej populacji. W niniejszej pracy zwrócono również uwagę na czynniki, które uniemożliwiają osiągnięcie szczęścia rodzinnego. Badane dziewczęta pochodzą w części z zaniedbanych środowisk z przejawami patologii społecznej, dlatego bardzo różne były wypowiedzi dziewcząt odnośnie Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 103 czynników wpływających negatywnie na szczęście rodzinne. Wyniki badań ilustruje tabela 14. TABELA 14. Czynniki uniemożliwiające osiągnięcie szczęścia rodzinnego Liczba respondentek % 9 21,9 12 29,4 Złe warunki materialne 8 19,5 Brak własnego mieszkania 6 14,6 „zły” charakter któregoś z małżonków 6 14,6 41 100 Typ czynnika Brak porozumienia w rodzinie Alkoholizm Razem Przytoczone dane informują nas, że czynnikiem najbardziej negatywnym , który uniemożliwia osiągnięcie szczęścia rodzinnego jest w opinii ankietowanych (29,4%) alkoholizm jednego lub obojga rodziców. Dezorganizująco na rodzinę i jej spokój oddziałuje również, jak wypowiadają się 9 (21,9%) wychowanek ośrodka brak porozumienia między rodzicami. Również ma na to wpływ w opinii 19,5% badanych dziewcząt nieodpowiednia sytuacja materialna rodziny. Pozostałe 12 dziewcząt orzekło, że w ich Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 104 rozumieniu to „zły” charakter któregoś z małżonków bądź też brak własnego mieszkania są czynnikami uniemożliwiającymi osiągnięcie szczęścia rodzinnego. Bardzo istotną rzeczą, która ma wpływ na przyszłe życie rodzinne dziewcząt i wyobrażenie o nim jest wybór odpowiedniego partnera. Wyniki przeprowadzonych w tej kwestii badań przedstawia tabela 15. TABELA 15. Cechy przyszłego partnera życiowego w opinii wychowanek ośrodka Liczba respondentek % 10 24,4 18 43,9 13 31,7 - - 41 100 Cechy partnera Zaradny i sprytny życiowo Przyjacielski i partnerski Uczciwy i wrażliwy Despotyczny Razem Opierając się na powyższych danych stwierdzono, że aż 43,9% ankietowanych uważa, że aby ich życie było szczęśliwe i pełne ciepła ich związek z partnerem powinien opierać się na partnerstwie i przyjaźni (cechy Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 105 charakterystyczne dla przyszłego partnera). Z pozostałej grupy badanych wychowanek 13 (31,7%) uważa, że życie rodzinne będzie układało się wówczas, gdy ich partner będzie uczciwy i wrażliwy. Dzięki takim cechom jak: zaradność i spryt życiowy 24,4% respondentek twierdzi, że z takim partnerem, właśnie o takich cechach mogą utworzyć kochającą się rodzinę. Wychowanki ośrodka, dzięki pomocy wychowawców , terapeutów i zastosowaniu różnych metod resocjalizacyjnych są coraz bardziej pewne, że w ich przyszłość będzie lepsza, że ich przyszłe rodziny będą przepełnione ciepłem i miłością. Zapytane o to na czyja pomoc mogą liczyć w realizacji swoich planów związanych z rodziną odpowiedziały następująco: co jest przedstawione w tabeli 16. TABELA 16. Pomoc w realizacji planów związanych z rodziną Liczba wychowanek % 10 24,4 8 19,5 babci 3 7,3 krewnych 2 4,9 Pomoc rodziców matki lub ojca Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 106 nikogo 13 31,7 sama sobie 5 12,2 41 100 Razem Jak wynika z danych zawartych w tabeli znaczna większość wychowanek (31,&) nie ma na kogo liczyć, uważają, że musza radzić sobie w życiu same. Z badanych dziewcząt 24,4% uważa, że w realizacji planów związanych z rodziną mogą liczyć na obydwoje rodziców, 2 z wychowanek uważają, że pomogą im ojciec lub matka. Stanowczo odpowiedziały 3 respondentki (7,3%), że w realizacji planów związanych z założeniem rodziny mogą liczyć tylko i wyłącznie na babcię, natomiast 4,9% pomoc znajdą u krewnych. Jeśli chodzi o pozostałe (12,2%) to będą liczyły tylko na siebie. Wyobrażeń o rodzinie jest bardzo dużo i są różne. Zależy to przede wszystkim od tego, w jakich rodzinach wychowywały się wychowanki ośrodka, jakie wartości zostały im przekazane. Choć stwierdziły zgodnie, że jest im bardzo trudno wyobrazić sobie ich przyszłą rodzinę i jej charakter, jednak zapytane o to odpowiadały chętnie. Z całej przebadanej grupy 85,4% ankietowanych uważa, że w ich przyszłych rodzinach będzie panowała harmonia, wzajemne zrozumienie i partnerstwo. Ich rodziny oparte będą na miłości i zaufaniu. Większość z badanych wychowanek pragnie, by nie było w Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 107 nich przemocy, kłamstwa, obłudy. Pragną dzielić się ze swym partnerem wszystkimi troskami i kłopotami, pomagać swoim dzieciom. Uważają, że bardzo istotną rzeczą jest, aby współmałżonkowie darzyli się szacunkiem, mieli równe prawa i obowiązki. Chcą, aby w ich rodzinach wszyscy darzyli się szacunkiem, by dzieci traktowane były, jak żywa istota, a nie jak przedmiot. Wyobrażają sobie swoje rodziny jak „małe raje na ziemi”, w których nie ma trosk, gdzie wszyscy członkowie są radośni, pogodni, przepełnieni miłością. Tak wyobraża sobie rodzinę większość badanych. Jednak są i takie dziewczęta 9,7% (4), wśród badanej populacji, które nie potrafią sobie wyobrazić swojego życia rodzinnego. Wynikać to może z ich młodego wieku, bądź ze środowiska, w jakim się wychowywały. Stwierdziły jedynie, że będzie to kiedyś rodzina oparta na zrozumieniu i miłości. Wśród całej grupy badanych są też 2 wychowanki (4,9%), które uważają, że nie założą nigdy rodziny, bowiem kojarzy im się ona ze smutkiem, płaczem, przemocą. Nie chcą przeżywać na nowo tego wszystkiego co wydarzyło się w ich rodzinach. Stwierdziły, że rodziny, w których się wychowywały były piekłem na ziemi. Trudno jest się odnieść do ich wypowiedzi, bowiem nie znana jest nam dokładnie ich sytuacja rodzinna. Może to wynikać z ich rozgoryczenia, braku zrozumienia bądź też chęci bycia samymi. Wychowanki zapytane o to jeszcze, czym jest dla nich szczęście rodzinne odpowiedziały, że szczęście rodzinne polega na tym, by mieć obydwoje Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 108 rodziców (9,7%). Ta wypowiedź została uzyskana od dziewcząt wychowujących się w placówkach opiekuńczo – wychowawczych. Stwierdziły też, że ich życie byłoby inne, gdyby miały prawdziwą rodzinę. Inne z wychowanek (85,4%) uważają, że szczęście rodzinne polega na zrozumieniu, zaufaniu, by rodzice dali odczuć dziecku, że jest potrzebne, kochane, a przede wszystkim chciane. Tylko 2 z wychowanek uważają, że coś takiego jak szczęście rodzinne nie istnieje. Dla nich jest to pojęcie abstrakcyjne i nieznane. Podsumowując, można stwierdzić, że pomimo tego, iż dziewczęta znajdują się w ośrodku wychowawczym, nie tracą wiary we własne siły i możliwości. Można zaobserwować, że mają plany na przyszłość, na lepsze życie, w którym nie będzie miejsca na czyny niezgodne z ogólnie przyjętymi normami społecznymi. 4. P ERCEPCJA POSTAW RODZICIELSKICH Postawy rodzicielskie wobec dziecka w ogromnym stopniu decydują o stylu wychowania, o doborze, jak również skuteczności środków wychowawczych. Postawę rodzicielską można określić jako występującą u rodziców tendencję do odczuwania dziecka: myślenia o nim i zachowania się w pewien określony sposób wobec niego, to nic innego jak emocjonalny stosunek Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 109 rodziców do dziecka. W powyższym rozdziale pracy badawczej przedstawiony zostanie odbiór postaw rodzicielskich przez wychowanki ośrodka. Wyniki badań empirycznych przeprowadzonych przy pomocy kwestionariusza PCR (Kwestionariusz Stosunków Między Rodzicami i Dziećmi), odnoszącej się do poszczególnych postaw w wersji „mój ojciec”, „moja matka” ilustrują tabele od 17 do 21. TABELA 17. Percepcja postawy kochającej. Ocena Ojciec Matka Liczba respondente k % Liczba respondente k % Bardzo wysoka 6 14,6 8 19,5 Wysoka 7 17,1 10 24,4 Przeciętna 10 24,4 10 24,4 Niska 8 19,5 5 12,2 Bardzo niska 10 24,4 8 19,5 41 100 41 100 postawy Razem Postawa kochająca, to postawa, dzięki której rodzice stwarzają dziecku ciepły klimat miłości i poświęcają mu wiele uwagi. Starają się pomóc dziecku Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 110 w ważnych dla niego sprawach, ale nie przejawiają przy tym postawy świadczącej o nadmiernej ingerencji. Matki i ojcowie starają się przekonać dziecko, stosują metodę perswazji i unikają kar, co nie oznacza, że ich w ogóle nie używają. Rodzice udzielają dziecku pochwał, ale go nie wyróżniają spośród rodzeństwa. Dziecko darzy rodziców zaufaniem i często prosi o ich pomoc. Jak wynika z analizy danych tylko w przypadku 13 respondentek (31,7%) w stosunku do ojca i 18 (43,9%) dziewcząt w stosunku do matki odbiera bardzo wysoko i wysoko postawę kochającą. Oznacza to, że rodzice dają im odczuć, że są kochane i potrzebne. Stwarzają im warunki do prawidłowego rozwoju. Z pozostałych danych wynika, że postawę kochającą odbierają przeciętnie: w stosunku do ojca 10 wychowanek (24,4%), jak również w stosunku do matki 10 respondentek. Jeżeli zaś chodzi o ocenę niska i bardzo niską tej postawy, odczucia takie w stosunku do ojców mają 43,9% badanych, jeśli zaś chodzi o matki 31,7%. Można wnioskować z tego, że dziewczęta te odczuwają brak akceptacji uczuciowej i „głód” miłości. TABELA 18. Percepcja postawy wymagającej. Ocena postawy Ojciec Liczba respondente Matka % Liczba respondente Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. % 111 k k Bardzo wysoka 5 12,2 4 9,7 Wysoka 4 9,7 8 19,5 Przeciętna 15 36,6 17 41,6 Niska 10 24,4 9 21,9 Bardzo niska 7 17,1 3 7,3 41 100 41 100 Razem Postawa wymagająca, jest postawą, w której rodzice ustalają dziecku wysokie wymagania w różnych dziedzinach np. w zakresie obyczajów, czy nauki w szkole. Wprowadzają też ścisłe zarządzenia i żądają bezwzględnego ich przestrzegania, nie robiąc przy tym wyjątków. Rodzice tacy chcą, aby dziecko było stale zajęte użytecznymi czynnościami, stosują wiele kar. Nie starają się zrozumieć odczuć dziecka. Matki i ojców cechuje dominacja, despotyzm, nie liczenie się z dziećmi. Opierając się na powyższych danych stwierdzono,, że w przypadku 9 dziewcząt (21,9%) nasilenie postawy wymagającej (ojcowie) jest bardzo wysokie, oznacza to, że dziewczęta muszą sprostać wymaganiom ojca, choć dość często są one dla nich za wysokie, co prowadzić może do znerwicowania i niewiary we własne siły. Podobnie wygląda percepcja tej postawy w stosunku Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 112 do matek (29,2%). Przeciętne nasilenie odczuwa w odbiorze ze strony ojców 36,6% badanych, a w przypadku matek 41,6%. Jeżeli zaś chodzi o ocenę niską i bardzo niską postawy wymagającej odbiera ja stale w stosunku do ojców 17 wychowanek, a do matek 29,2% badanych dziewcząt. Jak wynika z powyższych badań niskie nasilenie postawy wymagającej sprzyja rozwojowi dziecka. Wymagania dostosowane są do indywidualnych wymagań dziecka. TABELA 19. Percepcja postawy ochraniającej. Ocena Ojciec Matka Liczba respondente k % Liczba respondente k % Bardzo wysoka 5 12,2 10 24,4 Wysoka 10 24,4 7 17,1 Przeciętna 12 29,3 10 24,4 Niska 4 9,7 4 9,7 Bardzo niska 10 24,4 11 26,8 41 100 41 100 postawy Razem Demonstrując taką postawę rodzice stawiają na pierwszym miejscu zainteresowanie dzieckiem. Są bardzo pobłażliwi dają dziecku specjalne Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 113 przywileje, a czasem w bardzo wylewny sposób okazują swoje zaangażowanie uczuciowe. Rodzice chronią dziecko przed doświadczeniami, które mogą przynieść mu rozczarowanie, niepokój lub krzywdę. Analizując wyniki badań można stwierdzić, że bardzo wysoką i wysoka ocenę postawy ochraniającej odbiera 15 badanych dziewcząt, jeśli chodzi o ojca i 17 jeśli chodzi o matkę. Przeciętnie odbierana jest przez 12 (29,3%) respondentek (ojcowie) i 24,4% badanych (matki). Niskie i bardzo niskie nasilenie postawy rodzicielskiej ochraniającej odczuwa 14 wychowanek, jeśli chodzi o ojców i 15 w stosunku do matek, co stanowi 36,5% badanej populacji. TABELA 20. Percepcja postawy odrzucającej. Ocena Ojciec Matka Liczba badanych % Liczba badanych % Bardzo wysoka 5 12,2 6 14,6 Wysoka 8 19,5 4 9,7 Przeciętna 10 24,4 11 26,8 Niska 8 19,5 3 7,3 Bardzo niska 10 24,4 17 41,5 postawy Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 114 41 100 41 100 Razem Rodzice reprezentujący ten rodzaj postawy nie akceptują „dziecięcości” dziecka, tan. Faktu, że ich syn, czy córka zachowują się i myślą jak dziecko, czasami mogą oni odrzucać dziecko jako osobę. Rodzice tacy są chłodni wobec swych dzieci, wrogo ustosunkowani, co przejawia się tym, że wyśmiewają się z niedomogów i trudności dziecka, z którymi się ono spotyka. Ponadto rodzice nie liczą się z punktem widzenia dziecka i jego własnym zdaniem, ustalają pewne zarządzenia nie na rzecz wychowania dziecka, lecz by chronić się przed jego narzekaniem i w ten sposób ograniczyć kontakt z dzieckiem. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 20, 13 dziewcząt (31,7%) uważa, że postawa odrzucająca ich ojców jest bardzo wysoka bądź też wysoka, jeśli chodzi o matki postawę te odczuwa tak 10 dziewcząt (24,4%). Tak odbierana postawa ma niekorzystny wpływ na rozwój osobowości badanych. Może to doprowadzić do zamknięcia się w sobie, bądź też do buntu. Wynik przeciętny percepcji postawy odrzucającej odczuwano w przypadku 10 respondentek (24,4%) w stosunku do ojców oraz 11 (26,8%) jeśli chodzi o matki. Niskie odrzucenie zaobserwowano u 18 wychowanek (43,9%) – ojcowie, oraz 20 – matki, co stanowi 48,8% badanej grupy. Niski poziom Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 115 odrzucenia i taki jego odbiór świadczy o tym, że rodzice akceptuja swoje dzieci. TABELA 21. Percepcja postawy liberalnej. Ocena Ojciec Matka Liczba badanych % Liczba badanych % Bardzo wysoka 11 26,8 10 24,4 Wysoka 10 24,4 11 26,8 Przeciętna 5 12,2 7 17,1 Niska 11 26,8 8 19,5 Bardzo niska 4 9,7 6 14,6 41 100 41 100 postawy Razem Postawa liberalna uwidacznia się tedy, gdy rodzice nie interesują się dzieckiem, nie snują w związku z nim planów. Rodzice tacy zajmują się dzieckiem tylko wtedy, kiedy nie są zajęci czymś innym. Poza tym matki (ojcowie) czynią mało określonych wysiłków, aby wychować dziecko. Daleko posunięty liberalizm przejawia się tym, że rodzice nie stawiają dziecku wielu wymagań, posiadają mało zasad związanych z wychowaniem i nie podejmują wysiłków, aby przestrzegać tych, które posiadają. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 116 Z powyższych danych można wywnioskować, że daleko posunięty liberalizm przejawia się w przypadku 21 ojców badanych dziewcząt oraz tej samej liczby badanych matek. Jest to postawa, która nie służy rozwojowi dziecka, Analizując dane 5 wychowanek (12,2%)odbiera przeciętnie postawę liberalną ojców, a 7 (17,1%) swych matek. Niskie nasilenie tej postawy występuje u 15 dziewcząt (36,5%) – jeśli chodzi o ojców oraz u 14 (34,1%) – matki. Jak wynika z danych przeważa ocena bardzo wysoka i wysoka postawy liberalnej. Nie jest ona korzystna dla rozwoju dziecka, co prawda dziecko ma wiele swobody, ale jego uspołecznianie nie przebiega w sposób prawidłowy. Rodzice wychowują swoje dziecko od przypadku do przypadku, nie mają ustalonych zasad wychowawczych. Jak wynika z przeprowadzonych badań odbiór postaw rodzicielskich jest bardzo zróżnicowany. Jednak można stwierdzić, że w większości przypadków, wychowanki ośrodka uważają, że rodzice nie odnoszą się do nich tak, jak one by pragnęły. Taka percepcja postaw ojców i matek w stosunku do swych dzieci może mieć bardzo niekorzystny wpływ na ich rozwój oraz na przyszłe życie jak i wyobrażenia o rodzinie. Brak miłości i poczucia bezpieczeństwa ma wpływ na kształtowanie się osobowości dziewcząt. Zbyt wysokie wymagania mogą doprowadzić do zaburzeń neurologicznych, agresji, niewiary we własne siły i możliwości. Postawa odrzucenia prowadzi do oziębłości uczuciowej, a odczucia takie narastające od wczesnego dzieciństwa, wychowanki mogą Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 117 przenieść w przyszłości do swych własnych rodzin. Zbyt liberalna postawa ze strony rodziców prowadzi do zaburzeń w socjalizacji dziecka, co prawda ma ono wiele swobody i warunki do rozwoju, jednak proces wychowania nie ma określonych zasad, a jeśli już są to nie przestrzegają ich rodzice. P O D S U M O WA N I E Rodzina, mimo że „budowana” indywidualnie przez każdego człowieka, jest jednak częścią składową społeczeństwa, które jest zainteresowane tym, aby rodzina aktywnie uczestniczyła w procesie przygotowania dzieci do pełnienia w przyszłości różnych ról wynikających z organizacji życia społecznego. Przyszłość następnych pokoleń zależy od kondycji rodziny oraz od prawidłowo wypełnionych funkcji rodzicielskich. Rodzina stanowi najistotniejsze środowisko społeczne, gdyż zabezpiecza ciągłość gatunku, zaspokaja podstawowe potrzeby emocjonalne i materialne. Już Platon uznał rodzinę za podstawowa komórkę społeczną, a August Comte widział w niej pomost łączący jednostkę ze społeczeństwem. Rodzina odgrywa w stosunku do dziecka role niwelatora wstrząsów, filtru i pomostu. Istotnymi determinantami wychowania w rodzinie są: struktura rodziny, kultura Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 118 rodziców oraz warunki materialne. To wszystko wpływa na wyobrażenia dziecka o tym jak powinna wyglądać rodzina. Zamierzeniem moich badań było uzyskanie odpowiedzi na pytanie: Jak wyobrażają sobie rodzinę dziewczęta przebywające w ośrodku wychowawczym? Dla tak określonego problemu badawczego sformułowano kilka problemów szczegółowych, które pomogły w przygotowaniu a następnie analizie badań. Badania naukowe wymagają oprócz sprecyzowania problemu badawczego zastosowania odpowiedniej metody badań. Spośród wielu metod pedagogicznych wybrałam sondaż diagnostyczny. Metoda ta pomogła mi w dogłębnej analizie wyników badań związanych z wyobrażeniami o rodzinie. W obrębie tej metody zastosowałam ankietę oraz kwestionariusz PCR oraz obserwację. Uzyskane wyniki badań oraz ich analiza potwierdziły moje spostrzeżenia odnośnie wyobrażeń o rodzinie wychowanek ośrodka w Radzionkowie. Dziewczęta te pochodzą w większości z rodzin patologicznych. Ich sytuacja rodzinna jest bardzo skomplikowana. Brak prawidłowej opieki rodzicielskiej, niezaspokojone potrzeby, odrzucenie i zbyt wygórowane wymagania doprowadziły do problemów, które uwidoczniły się w niedostosowaniu badanej populacji. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 119 Respondentki pochodzą z różnych regionów Polski. Każda z nich wychowywała się w innym środowisku społecznym, inny był styl wychowania i metody wychowawcze w ich rodzinach. Jednak większość z nich pochodzi z okolic Śląska (59,7%). W tym regionie można rzec wychowanie ma specyficzny charakter. Kultywowane są tradycje i wartości przekazywane z pokolenia na pokolenie. Tradycyjne wartości, takie jak: szacunek, zrozumienie mają bardzo duże znaczenie i ogromny wpływ na wyobrażenia o rodzinie, jaka być powinna, czym powinna się charakteryzować. Rzutuje to również na postawy rodziców, na styl wychowania. Istotny wpływ na wyobrażenia o rodzinie ma to, w jakiej rodzinie wychowywały się respondentki. Najkorzystniejszym środowiskiem wychowawczym dla dziecka jest rodzina pełna. Z analizy badań wynika, że w takiej rodzinie wychowywało się 41% badanych. Jeżeli są to rodziny oparte na miłości i zrozumieniu, szacunku, wówczas łatwiej jest wychowankom wyobrazić sobie jak powinna wyglądać rodzina. Z pośród badanej populacji 4 z dziewcząt wychowywały się w placówkach opiekuńczo – wychowawczych. Osobom tym jest bardzo trudno wyobrazić sobie, jak ma wyglądać rodzina. Brak poczucia bezpieczeństwa, prawdziwego ciepła rodzinnego zaburzały ich wyobrażenia. Co prawda miały Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 120 one opiekę wychowawczą, ale brak prawdziwej bezinteresownej miłości i akceptacji będą miały wpływ na ich przyszłe życie rodzinne. Analizując na podstawie badań sytuację materialną rodzin badanych respondentek, zauważyć można, że w prawie połowie badanych rodzin sytuacja materialna jest bardzo ciężka. Dochody są tak niskie, że rodziny te żyją na granicy ubóstwa. Jedynie w kilku przypadkach ma zapewniony byt. Bardzo ważną rzeczą jest wychowanie. Aby było ono prawidłowe, musza być stworzone ku temu odpowiednie warunki. Należy wychowywać tak dzieci, aby stworzyć im optymalne warunki do prawidłowego rozwoju. Większość badanych respondentek była trzymana „silna ręką”. Wychowanie w ich rodzinach było oparte na bezwzględnym posłuszeństwie, a nagroda i kara były środkami wychowawczymi, stosowanymi konsekwentnie. Rodzice byli przeświadczeni prawie dominacji nad dzieckiem. Skrajny autokratyzm wpływa niekorzystnie na kształtowanie się osobowości dziecka. Liberalny styl wychowania był preferowany przez 13 respondentek, co prawda miały one dużą swobodę, ale ich wychowanie było niekonsekwentne, od przypadku do przypadku. Relacje między rodzicami składające się na atmosferę rodzinna w badanej grupie są bardzo zróżnicowane. Część rodziców badanych respondentek odnosi się do siebie z szacunkiem i przyjaźnią, inne odbierają stosunek rodziców do siebie, jako obojętny. W przypadku 7 dziewcząt Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 121 stwierdzone zostało, że rodzice są do siebie wrogo nastawieni. Jednak dziewczęta czują bardzo mocną potrzebę przebywania z rodzicami, odczuwania ich bliskości i ciepła. Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że zaobserwowane postawy rodziców do siebie mogą mieć niekorzystny wpływ na rozwój osobowości respondentek. Wyniki przeprowadzonych badań skłaniają do stwierdzenia, że w większości rodzin badanych dziewcząt widoczne są przejawy patologii. Alkohol jest częstym „gościem” w rodzinach dziewcząt. Spożywany jest w nadmiernych ilościach zarówno przez ojców jak również i kilka matek. Picie alkoholu, potrzeba kontroli doprowadza do stosowania kar cielesnych, które są często bardzo brutalne. Zdemoralizowanie i dezorganizacja rodziny przejawia się łamaniem prawa. Rodzice (nie wszyscy) łamią ogólne przyjete normy społeczne, wkraczają na drogę przestępczą. Takie wzorce osobowe nie służą wyobrażeniom o rodzinie. Brak autorytetów i prawidłowych środków wychowawczych doprowadzają do tego, że dzieci idą w ślady rodziców, a świadczy o tym przebywanie w ośrodku wychowawczym. Pomimo tego, że dziewczęta w większości wychowują się w rodzinach zdezorganizowanych mają swoje wartości i cele, do których dążą. Uważają bowiem, że bardzo istotną rzeczą jest zdobycie wykształcenia. Zależy im na szacunku innych ludzi oraz na szczęśliwym i udanym życiu rodzinnym. Pragną Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 122 ciepła, miłości i zrozumienia. Chcą swe życie dzielić z wrażliwym, dobrym partnerem, który będzie darzył je szacunkiem. Z badań wynika, że czynnikami, które uniemożliwiają osiągnięcie szczęścia rodzinnego w opinii badanych jest: brak porozumienia w rodzinie, alkoholizm oraz „zły” charakter któregoś z małżonków. Badania w ramach tego opracowania wykazały, że w realizacje swoich planów związanych z rodzina wychowanki mogą liczyć na rodziców, jednak jak wynika z analizy badań 18 dziewcząt może liczyć tylko na siebie, nie otrzymają pomocy od nikogo. Wyniki badań skłaniają do stwierdzenia, że postawy rodzicielskie wpływają w znacznym stopniu na kształtowanie się wyobrażeń o rodzinie. Postawy prawidłowe, przepełnione miłością, zrozumieniem i ciepłem sprzyjają wyobrażeniom o rodzinie, o tym, jaka ona ma być. W przypadku badanej grupy odbiór postaw jest zróżnicowany. Najbardziej jasna dla respondentek była percepcja postawy kochającej i odrzucającej. Te dwie postawy wpływaj najistotniej na życie i rozwój badanych. „Głód” uczuciowy, brak poczucia bezpieczeństwa, odrzucenie prowadzą do frustracji, zachowań buntowniczych, które przyczyniają się do deformacji wyobrażeń o przyszłej rodzinie. Zaprezentowane w tym rozdziale badania miały na celu odpowiedzieć na wcześniej postawiony problem główny przytoczonych badań wynika, że dziewczęta chciałyby żyć w rodzinach przepełnionych miłością, w rodzinach Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 123 opartych na partnerstwie, przyjaźni i szacunku, w rodzinie, w której nie ma przemocy, a dzieci traktowane są jak żywe, myślące i czujące istoty, które maja swoje prawa i obowiązki. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
