prawo kanoniczne streszczenie

Wojciech Seroczyński, rok III, NOMiR
Gianfranco Ghirlanda
Wprowadzenie do prawa kościelnego
(streszczenie)
I.
NATURA PRAWA KOŚCIELNEGO
1
1. DEFINICJA: PRAWO KANONICZNE CZY PRAWO KOŚCIELNE
Termin kanoniczny etymologicznie pochodzi od greckiego terminu kanon, który znaczy
reguła, w znaczeniu np. ekierki służącej do wykreślenia kąta prostego. Już na Soborze w
Nicei (325) kanonem przeciwstawiono nomoi, określając poprzez pierwsze przepisy
kościelne, a poprzez drugie prawa cywilne. Stąd od pierwszych wieków Cannes określają
wszystkie przepisy, które z ustanowienia władzy kościelnej regulują życie wspólnoty
kościelnej i poszczególnych wiernych, nie przyjmując cech formalnych, którymi leges
znamionują się w zakresie prawa cywilnego.
2. ISTOTA I FORMA HISTORYCZNA PRAWA KOŚCIELNEGO
Akcydentalna rzeczywistość instytucjonalna Kościoła, do której przynależy prawo
kościelne pozytywne, z jednej strony przyjmuje swą obligatoryjność właśnie od
rzeczywistości dogmatycznej prawa Bożego, od której zależy; z drugiej strony, czyniąc ją
równocześnie historyczną, wyraża ją, nawet jeżeli w sposób fragmentaryczny i ograniczony.
Kościół, w swojej istocie, jest nowym Ludem Bożym ustanowionym przez działanie
Ducha Świętego, jest wspólnotą pomiędzy wszystkimi ochrzczonymi, hierarchicznie
połączonymi między sobą według różnych kategorii, na mocy różnorodności charyzmatów i
posług, w tej samej wierze, nadziei i miłości, w sakramentach i zwierzchnictwie kościelnym
(por. kan. 204; 205). Prawo kościelne w swojej istocie jest zawarte w rzeczywistości
dogmatycznej Kościoła jako Ludu Bożego, a wszystkie normy pozytywne wyrażają tę
rzeczywistość na poziomie instytucjonalnym, regulując życie tego Ludu.
3. PODSTAWY ANTROPOLOGICZNE PRAWA KOŚCIELNEGO
Godność człowieka
2
Aktywność prawna jest związana z człowiekiem jako człowiekiem, przez fakt, iż jest on
istotą społeczną; człowiek odkupiony w Chrystusie wchodzi do Kościoła, nowego Ludu
Bożego, ze wszystkimi istotnymi wymaganiami, które wypływają z natury, które przez
działanie łaski prowadzą do jej całkowitej realizacji. Eklezjologia nie może pominąć
antropologii teologicznej, ponieważ Kościół jest wspólnotą ludzi odkupionych.
Sprawiedliwość ewangeliczna
Chrystus w Nowym i Wiecznym Przymierzu wypełnia każdą sprawiedliwość Bożą i
kładzie fundament każdej sprawiedliwości ludzkiej. Kto wierzy w Niego, jest sprawiedliwym
i może zrealizować dzieła sprawiedliwości, ponieważ żyje w miłości Boga. Osoba ludzka nie
podlega dalej niewoli grzechu, ani nie dostosowuje się do ciasnej sprawiedliwości
rozdzielającej i zrównującej.
Sprawiedliwość ewangeliczna domaga się czegoś więcej niż zewnętrznego szacunku dla
prawa w relacjach międzypodmiotowych. Domaga się realnych wewnętrznych postaw
miłości. Sprawiedliwość ewangeliczna aktualizuje się tylko wtedy, jeśli inni, bez
dyskryminacji kogokolwiek, uznawani są jako bracia, uczestnicy jednej i tej samej wspólnoty,
której Panem jest Bóg.
Prawo naturalne i prawo pozytywne
Norma prawa naturalnego, wpisana w serce człowieka (Rz 2,15) i prawo naturalne, które
jest jej częścią, są treścią natury człowieka. Choć mogą być poznane rozumem, jako należące
do odwiecznego prawa Bożego, to jednak nie mogą być zrealizowane bez łaski. Norma prawa
naturalnego i prawo naturalne, jako wpisane w naturę, przekraczają historię, ale równocześnie
poznawane są w sposób historyczny i urzeczywistniane przez człowieka. Osobowy akt wiary,
3
pod wpływem łaski, prowadzi do decyzji, którą, zgodnie z normą prawa naturalnego i
prawem naturalnym, realizuje natura.
Norma prawa naturalnego i prawo naturalne wyrażają, jako rzeczywistości ontologiczne,
godność osoby ludzkiej, gdyż określają jej prawa i obowiązki naturalne. Na podstawie
samozrozumienia posiadanego przez człowieka, prawo naturalne nabiera historycznego
wymiaru w prawie pozytywnym społeczności. Prawo pozytywne wyraża w ten sposób wolę
Boga, aby człowiek realizował ją zgodnie z Jego obrazem obecnym w nim, stając się w ten
sposób bardziej osobą i realizując najpełniej swój charakter społeczny.
4. PODSTAWY EKLEZJOLOGICZNE PRAWA KOŚCIELNEGO
Prawo w tajemnicy Kościoła
Natura Kościoła jest zarazem duchowa i instytucjonalna: Kościół jest tajemnicą
zbawienia, stając się widzialnym poprzez ukonstytuowanie prawdziwej społeczności ludzkiej
i poprzez swoją działalność w sferze zewnętrznej. Istotne jest więc stwierdzenie, że Kościółinstytucja jest równocześnie wewnętrznie duchowy i nadprzyrodzony.
W rezultacie prawa i obowiązki w Kościele mają charakter nadprzyrodzony. Jeżeli
Kościół istnieje zgodnie z zamysłem Bożym, to jego instytucje, choć nigdy nie będą w pełni
doskonałe, zawsze powinny być tworzone w celu przekazywania łaski Bożej i umacniania
dobra wiernych zgodnie z darami i zadaniami każdego z osobna. Jest to esencjalny cel
Kościoła.
Prawo w Kościele – sakramencie wspólnoty i Ciele Mistycznym Chrystusa
Kościół jako lud zgromadzony w jedności Ojca, Syna i Ducha Świętego jest niejako
sakramentem, czyli znakiem i narzędziem zjednoczenia ludzi z Bogiem i jedności całego
4
rodzaju ludzkiego (LG1). W ten sposób, w swej istocie, jest on ludzką wspólnotą miłości
Bożej.
To jest ten jedyny Kościół Chrystusowy, który wyznajemy w Symbolu wiary jako jeden,
święty, katolicki i apostolski, który Zbawiciel nasz po zmartwychwstaniu swoim powierzył
pasienie, zlecając jemu i pozostałym Apostołom, aby go krzewili i nim kierowali, i który
założył na wieki jako filar i podwalinę prawdy. Kościół ten, ustanowiony i zorganizowany na
tym świecie jako społeczność, trwa w Kościele katolickim, rządzonym przez następcę Piotra i
biskupów pozostających z nim we wspólnocie.
W ten sposób Kościół, jako widzialna ludzka społeczność historyczna, jest podstawową,
autonomiczną, niezależną, i suwerenną organizacją prawną. To znaczy, że Kościół sam
określa swoją strukturę prawną i nie jest adresatem norm wydawanych przez inne systemy ani
nawet od nich nie zależy. Tym nie mniej Kościół, złożony z ciała i duszy, jako społeczność
prawnie doskonała, stanowi część rzeczywistości nadprzyrodzonej i Bożej, obejmującej
całość tajemnicy Kościoła, to jest tajemnicę wspólnoty. To właśnie sprawia, że Kościół, także
jako społeczność prawnie zorganizowana, różni się od jakiejkolwiek innej wspólnoty.
Kościół więc jest prawdziwie społecznością ludzką, ale tylko w części może być
porównywany do innych społeczności ludzkich, ponieważ rzeczywistość Boża nie może być
w nim oddzielona od widzialnej rzeczywistości ludzkiej, jak gdyby pierwsza była tylko
przedmiotem wiary, podczas gdy drugą można by poddawać czystemu doświadczeniu i
badaniu historycznemu, socjologicznemu, prawnemu.
Synteza
5
Biorąc pod uwagę dotychczasowe rozważania, należy uznać, że także prawo kościelne w
swoim wymiarze pozytywnym i ludzkim posiada wartość zbawczą. Można je zdefiniować
jako prawo święte, i prawo wspólnoty, jako wyraz i narzędzie wcielenia prawa Bożego,
zarówno naturalnego, jak i objawionego, nastawionego na ochronę i rozwój wspólnoty
kościelnej.
II.
PRAWO W KOŚCIELE
1. NATURA I CEL (PRAWO POZYTYWNE W NT)
Dzieje Apostolskie i Ewangelie synoptyczne
Choć wspólnota pierwotna, nie przekazała nam nowego kodeksu praw, który zająłby
miejsce kodeksu ST, to jednak była świadoma obecności Ducha Świętego oraz zdawała sobie
sprawę, że prawa pozytywne wyrażają wolę Boga. Konkretne reguły chrześcijańskiego
postępowania i normy pozytywne pochodzą od Ducha Świętego, która działa poprzez
zgromadzenie Apostołów i starszych. Prawna obowiązywalność dogmatów, prawo Boże,
które jest fundamentem norm pozytywnych zawartych w dekrecie Jerozolimskim, było
następujące: by zostać włączonym do Kościoła i stać się jego częścią, konieczny jest tylko
Chrzest. Norma została przejęta przez Tradycję Apostolską i stała się pierwszą normą
Kościoła, oraz podstawową normą prawa kościelnego wszystkich czasów.
Jezus surowo krytykuje rabinistyczny system prawny, który wypacza wolę Boga.
Jednakże sam podaje normy, według których powinny być regulowane konkretne sytuacje
mogące zagrozić pokojowi i wspólnocie pomiędzy wierzącymi, a także określa On, w jaki
6
sposób powinna być szerzona ewangelia. Jezus określa nowy porządek dla Kościoła, który
winien opierać się na Jego własnej osobie. Prawo Mojżesza obowiązuje bowiem tylko
dlatego, że znajduje wypełnienie w Chrystusie.
Ewangelia św. Jana
Według Ewangelii św. Jana, ekonomia ST polega na darze Prawa, podczas gdy Nowego –
na łasce prawdy Jezusa Chrystusa, który przewyższa Prawo Mojżesza, ponieważ objawienie
Chrystusa jest szczytem Objawienia. Według św. Jana samo Prawo Mojżesza nie powinno
być rozumiane jedynie jako zespół przepisów moralnych i prawnych razem wzięte, ale jako
objawienie, które w pełni dokonało się w Jezusie Chrystusie. Podsumowując, według św.
Jana, we wspólnocie chrześcijańskiej wszystkie prawa pozytywne, aby były zgodne z wolą
Bożą, powinny wyrażać wiarę i miłość, równocześnie je chroniąc.
Św. Paweł
W listach św. Pawła znajdujemy zarówno takie fragmenty, które negują wszelką
pozytywną prawa w życiu chrześcijańskim, jak też i takie, które potwierdzają jego pozytywną
funkcję, co więcej, istnieją też teksty, w których sam Paweł określa normy, jakie powinny
obowiązywać we wspólnotach.
Podstawowym twierdzeniem św. Pawła jest to, że wierzący w Chrystusa są wolni od
prawa zewnętrznego. Jedyną drogą do usprawiedliwienia i zbawienia jest Chrystus i wiara w
Niego; dlatego Prawa nie można uważać za środek i drogę usprawiedliwienia.
Synteza
7
Możemy więc przyjąć, że w pismach NT znajdujemy ciągłość nauczania. Podstawowym
stwierdzeniem jest, że wszystkie reguły, normy, prawa pozytywne we wspólnocie
chrześcijańskiej posiadają sens tylko w relacji do Chrystusa.
2. DOKTRYNA ŚW. TOMASZA
Święty Tomasz odwołując się do Rz 3,27 i 8,2 naucza, że ponieważ istotą prawa NT, w
czym zawiera się cała moc tegoż prawa, jest łaska Ducha Świętego dana przez wiarę w Jezusa
Chrystusa oraz, że elementem pierwszorzędnym nowego prawa jest ta sama łaska Ducha
Świętego udzielona wierzącym przez Chrystusa. Akwinita naucza, że nowe prawo w swojej
istocie, jako łaska Ducha Świętego dana wewnętrznie, usprawiedliwia, podczas gdy prawo
pisane jako nakaz, który porządkuje ludzkie akty, nie usprawiedliwia.
3. DEFINICJA PRAWA KANONICZNEGO LUB KOŚCIELNEGO
Definicja prawa według św. Tomasza
Św. Tomasz podaje następującą definicję prawa: Quaedam rationis ordinatio ad bonum
commune, ab eo qui curam communitatis habet promulgata. Sam św. Tomasz następująco
wyjaśnia podaną definicję: Prawo pochodzi od wiązać, ponieważ zobowiązuje do
określonego czynu, którego regułą i miarą jest samo to prawo.
Do pierwszego elementu definicji św. Tomasza należałoby dodać lumine fidei et caritate
Spiritus Sancti informata. Prawo Kościelne należy więc określić jako rozumny nakaz,
oświecony wiarą i ukształtowany miłością Ducha Świętego, promulgowany przez
kompetentną władzę.
Rozumność prawa
8
Prawo pozytywne, także to kościelne, pozostaje zawsze aktem ludzkim, aktem rozumu i
woli przełożonego nakładającego coś na wspólnotę. Prawo pozytywne winno więc posiadać
wewnętrzna rozumność, to znaczy zgodność z tymi wartościami, dobrami i niezbywalnymi
prawami, których nosicielką jest każda osoba ludzka przez sam fakt, że istnieje oraz przez to,
że one dla samych siebie rodzą obowiązek przestrzegania tych praw przez każdy inny
podmiot, bez jakiegokolwiek zróżnicowania.
Dobro wspólne
Istnieje ścisły związek między dobrem wspólnym a dobrem jednostki, ponieważ dobro
wspólne jest wartością lub wspólnym pożytkiem oraz nadrzędnym warunkiem doskonalenia
się i pożytku każdej osoby ludzkiej i grup społecznych.
4. OBOWIĄZYWALNOŚĆ PRAWA
Obowiązek sumienia
Obowiązek sumienia jest podwójny: spełnienie prawa, a w przypadku złamania go –
przyjęcie kary, o ile przewidziana jest ona przez prawo lub jeśli władza nią grozi.
Wyjątki
Świadomość fragmentaryczności porządku kościelnego sprawia, sprawia, że w nim
samym przewidziane są wyjątki jego obowiązywalności. Do wyjątków należą: przyczyny
uchylające, przez co prawo nie jest obowiązujące, jeśli potwierdzają się przewidziane
okoliczności, przyczyny usprawiedliwiające, to jest te okoliczności, które czynią
9
posłuszeństwo prawu bardzo uciążliwym lub przeciwnym celowi jego samego, zasada epiki,
według której stwierdza się, że prawo w swojej propozycji nie obowiązuje w jakimś
konkretnym przypadku.
5. PRAWO MIŁOŚCI W PORZĄDKU KOŚCIELNYM
Wszystkie instytucje prawa kościelnego ujawniają, że u jego podstaw leży wewnętrzne
prawo miłości, oraz że prawa pozytywne są tylko dla tego prawa drugorzędnymi
określeniami, a także, że celem prawa kościelnego jest dobro wspólne.
III.
PRAWO KOŚCIELNE I TEOLOGIA
1. STUDIUM PRAWA KOŚCIELNEGO W FORMACJI TEOLOGICZNEJ
Ustalono, że w wyższych seminariach, uczelniach, fakultetach i wydziałach teologicznych
zawsze winna istnieć katedra prawa kanonicznego. Wykład prawa należy harmonijnie
włączyć w całość studiów teologicznych wskazując na jego ogólne podstawy teologiczne,
oraz na te bardziej szczegółowe, odnoszące się do każdej jego instytucji. W ten sposób
zostanie uwydatniony duch ożywiający prawo Kościoła, zaś wykład prawa uzyska
perspektywę duszpasterską.
2. PRAWO KOŚCIELNE: NAUKA TEOLOGICZNA CZY NAUKA PRAWNICZA?
Teologia jest nauką objawienia chrześcijańskiego, a jej przedmiotem są prawdy objawione
przez Boga i poznawane za pośrednictwem wiary. Prawo kanoniczne jest nauką, która bada i
wyjaśnia relacje pomiędzy wiernym, które – określone przez charyzmaty, sakramenty, służby
10
i funkcje – mają charakter obligatoryjny i tworzą reguły postępowania sformułowane w
prawach i normach pozytywnych wydanych przez uprawnioną władzę.
Nauka prawa kanonicznego, posiadając jako przedmiot prawo Kościoła, z całkowitą
słusznością można powiedzieć, że jest ona równocześnie nauką teologiczną i prawniczą,
wobec tego kanonista powinien być zarówno teologiem, jak i prawnikiem. We wszystkich
dziedzinach prawa kościelnego powinno stosować się zarówno metodę teologiczną jak i
prawniczą.
3. PRZEGLĄD HISTORYCZNY NAUKI I ŹRÓDEŁ PRAWA KOŚCIELNEGO
Historia doktryny kanonicznej daje się podzielić na siedem okresów.
Okres pierwszy: do Dekretu Gracjana (ok. 1140)
W tym czasie nie istniały systematyczne opracowania prawa kanonicznego, ponieważ nie
było ono nauką autonomiczną, oddzieloną od teologii, lecz stanowiło zasadniczo część
teologii praktycznej. Dlatego też podstawowe koncepcje prawa Kościoła można
wydedukować z kolekcji praw kościelnych owego czasu, lub z dzieł teologicznych.
Od końca I wieku rozwinęła się w Kościele działalność kompilatorska. Pierwsze z nich to
kolekcje pseudo-apostolskie. Pisarze łacińscy bardzo szybko przejęli terminologię prawniczoadministracyjną obowiązującą w Imperium Rzymskim. W VII wieku jeszcze bardziej zaostrza
się partykularyzm poprzez wkradanie się do prawa kościelnego różnych instytucji prawa
germańskiego.
Okres drugi: od Dekretu Gracjana do Liber Extra Grzegorza IX
Gracjan uczył teologii praktycznej w Bolonii. Ok. 1140 sporządził z pomocą mnichów
Decretum. Rodzi się dyscyplina i nauka autonomiczna prawa kanonicznego. Rozwija się ius
11
decretalium, ale z licznymi powtórzeniami, odwołaniami, uchyleniami, z uprzedzeniami
stosowania prawa i studiowania go w szkołach. W ten sposób powstaje konieczność
kompilacji uniwersalnej, jedynej, wyłącznej, która by w zwięzły sposób dała całe ius
decretalim, i która pochodziła by od władzy prawodawczej. Stąd zrodził się Liber Extra,
nazywany dziś Dekretałami Grzegorza IX.
Okres trzeci: od promulgacji Dekretałów Grzegorza IX w 1234 roku do roku 1348
W tym okresie staje się koniecznością intensywna działalność legislacyjna, spowodowana
ewolucją i niepewnością, w których znajdowały się różne instytucje kanoniczne, dla obrony
wolności Kościoła i osób w Kościele, dla reformy obyczajów, itd. Coraz bardziej rozwija się
dekretalistyka.
Okres czwarty: od 1348 do Soboru Trydenckiego (1563)
Jest okresem upadku spowodowanego tak zwaną niewolą awiniońską papieży, schizmą
zachodnią, uzależnieniem od ducha koncyliaryzmu i sekularyzmu humanistycznego, oraz
reformą protestancką. Kanoniści popadają nade wszystko w drobiazgową kazuistykę
pozostawiając w kolekcjach dyskusje, porady, formularze oraz podręczniki postępowania
karnego i podsumowania praktyczne.
Okres piąty: od Soboru Trydenckiego do Rewolucji Francuskiej
Sobór Trydencki wniósł liczne nowości i reformy do dyscypliny kościelnej, lecz Pius VI
zakazał komentarzy lub glos do soborowych dekretów. Jednakże dekrety soborowe,
dokumenty i praktyka Kongregacji Kurii Rzymskiej oraz papieskie Bulle dawały nauce
12
kanonicznej nowy materiał do refleksji i rozważań. Również konkordaty i konwencje z
państwami były szczególnego rodzaju źródłami prawa kanonicznego. W okresie tym sytuacja
studium prawa kanonicznego różnicuje się w zależności od regionu. Po Soborze Trydenckim
nauczanie w instytutach seminaryjnych, kuriach i trybunałach przyczynia się do rozwoju
nauki kanonicznej.
Okres szósty: od Rewolucji Francuskiej do promulgacji CIC w 1917
Aż do końca XIX wieku elementy prawa kanonicznego były nauczane, jako część
publicznego prawa cywilnego; w seminariach i w centrach formacji zakonników było ono
nauczane jako dodatek, szczególnie do teologii moralnej. Wyjąwszy Państwo Kościelne,
wszędzie nauczanie prawa kanonicznego było uzależnione od wpływów episkopalizmu,
gallikanizmu i józefinizmu. Sobór Watykański I (1869-1870) przyczynia się do oczyszczenia
nauczania prawa kanonicznego z każdego typu gallikanizmu i febronianizmu. Na wydziałach
teologicznych, a także na wydziałach prawa cywilnego przywrócono (o ile wcześniej była
zniesiona) katedrę prawa kanonicznego.
Okres siódmy: od promulgacji CIC w 1917 aż do dziś
Pius X w 1904 roku ustanawia Komisję dla zredagowania Kodeksu. Praca zostaje
zakończona po dwunastu latach i w Uroczystość Zesłania Ducha Świętego 1917 roku
Benedykt XV promulguje Codex Iuris Canonici Bullą Providentissima Mater. Wchodzi on w
życie, dla całego Kościoła łacińskiego w 1918 roku. Aktualny Codex Iuris Canonici, który
również obowiązuje tylko Kościół łaciński (kan. 1), został promulgowany przez Jana Pawła II
w 1983 roku i wszedł w życie w 1983 roku.
13
IV.
PODSTAWOWE KIERUNKI REFORMY KODEKSU
Na pierwszym plenarnym zebraniu Synodu z 1967 roku ustalono dziesięć podstawowych
zasad:
1. CHARAKTER PRAWNY KODEKSU
Zgodnie z własnym duchem, Kodeks winien zachować swój charakter prawny, będący
wymogiem natury społecznej Kościoła. Kodeks winien przedstawić kanony, w których wierni
mogliby znaleźć sposób, w jaki powinni w Kościele postępować, o ile chcą uczestniczyć w
dobrach, które on daje dla osiągnięcia wiecznego zbawienia. Ponadto przedmiotem
zasadniczym i istotnym dyscypliny kodeksowej winno być określenie i ochrona praw i
obowiązków każdego względem innych i względem społeczności.
2. FORUM ZEWNĘTRZNE I FORUM WEWNĘTRZNE
Kodeks winien zawierać normy odnoszące się do forum zewnętrznego i również, jeżeli
tego domaga się zbawienie dusz, normy dotyczącej zarządzeń, które rozpatruje się na forum
wewnętrznym.
3. ŚRODKI SPRZYJAJĄCE PASTERSKIEJ TROSCE
Porządek kanoniczny, normy i przepisy, prawa i obowiązki, które z nich wynikają, winny
zawsze być w pełnej zgodzie z nadprzyrodzonym celem Kościoła. Dlatego Kodeks powinien
ukazywać ducha miłości, umiarkowania, pokory powściągliwości, które sprawiają, że normy
kanoniczne różnią się od norm cywilnych.
14
4. MIEJSCE SPECJALNYCH WŁADZ W KODEKSIE
Należy zrewidować system specjalnych władz udzielonych ordynariuszom i innym
wyższym przełożonym, ażeby wiele z nich, szczególnie odnoszących się do dyspens od norm
powszechnych, weszło w zakres zwyczajnej i własnej władzy biskupów i innych
ordynariuszy, i żeby ustanowiono przypadki zarezerwowane dla Stolicy Świętej lub innej
władzy.
5. ZASTOSOWANIE ZASADY POMOCNICZOŚCI
Zasadę tę należy stosować biorąc pod uwagę z jednej strony konieczność jedności
prawnej, z drugiej – użyteczność poszczególnych instytucji, osiągalną za pośrednictwem
prawa partykularnego, bądź sprawnie działającej autonomii władzy wykonawczej im
przynależnej. System prawa kanonicznego powinien być jednolity dla całego Kościoła w
sprawach zasadniczych, dotyczących podstawowych instytucji, środków własnych Kościoła,
przez które osiąga on swój cel, oraz techniki prawnej.
6. OCHRONA PRAW OSOBY
Użycie władzy przez przełożonych – we wszystkich wymiarach – nie może być arbitralne,
ponieważ ograniczone jest prawem naturalnym, prawem Bożym i również prawem
kościelnym. Dlatego winny być poznane i chronione prawa każdego wiernego. Nade
wszystko zaś z powodu radykalnego zrównania, które istnieje pomiędzy wszystkimi wiernymi
tak na podstawie ich ludzkiej godności, jak chrztu, musi być określona wspólna wszystkim
reguła prawna, zanim zostaną ustanowione prawa i obowiązki odnoszące do różnych funkcji
kościelnych.
15
7. OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH
Aby ochrona praw podmiotowych była wystarczająca, konieczna jest instytucja
trybunałów administracyjnych, według różnych stopni i różnych rodzajów. Regułą jest, że
każdy proces winien być publiczny, chyba że według uznania sędziego – w pewnych
okolicznościach domagałby się on tajności.
8. PORZĄDEK TERYTORIALNY
Terytorialność okręgów kościelnych jest regułą generalną, ale terytorium nie może być
postrzegane jako element konstytutywny, lecz tylko określający część Ludu Bożego, a to z
powodu potrzeb pastoralnych, obrządku lub narodowości wiernych, albo innych racji, które
sprawiają, że nie terytorium będzie określeniem części Ludu Bożego, lecz właśnie one. Tego
rodzaju osobowe jednostki prawne mogą być ustanowione bądź przez Stolicę Świętą, bądź
przez władzę lokalną.
9. REWIZJA PRAWA KARNEGO
Nade wszystko zostały zredukowane kary, które w ogólności winny być ferendae
sententiae wymierzane i nakładane tylko na forum zewnętrznym; kary latae sententiae winny
być przewidziane tylko za nieliczne i najcięższe przestępstwa.
10. NOWA SYSTEMATYKA KODEKSU
Zasada ta ustala, że dla oddania ducha Soboru Watykańskiego II potrzebny jest nowy
porządek systematyczny materii nowego Kodeksu, odmienny od tego, według, którego był
zorganizowany CIC z 1917 roku, a który okazał się niedoskonały w księdze drugiej i trzeciej.
Sobór Watykański II zainspirował, teologicznie odpowiedniejszą strukturę Kodeksu:
Księga I: Lud Boży, aktualna Księga II.
16
Księga II: Uświęcające zadanie Kościoła, aktualna Księga IV.
Księga III: Nauczycielskie zadanie Kościoła, aktualnie Księga III.
Księga IV: Władza rządzenia Kościoła, aktualna Księga V, VI i VII.
Księga V: Hierarchiczny ustrój Kościoła, kan. 330-572.
V.
COMUNIO REGUŁĄ ORGANIZACJI LUDU BOŻEGO
1. NIESFORMUŁOWANA ZASADA
Wspólnota nie jest tylko jakimś pojęciem, lecz jest rzeczywistością Kościoła. Mówi się,
że wyjaśnia, w jaki sposób wspólnota może być kluczem do lektury prawa kościelnego i w
jaki sposób mogłaby być regulatorem życia prawnego Kościoła.
2. WSPÓLNOTA WIERNYCH – WSPÓLNOTA MIĘDZY KOŚCIOŁAMI
Pojęcie wierny Chrystusa (christifidelis) jest w CIC z roku 1983 pojęciem podstawowym
(kan. 204, § 1), do którego odnoszą się wszystkie inne pojęcia dotyczące osób i instytucji
kościelnych. Wspólnota jako dzieło Ducha, jest rzeczywistością konstytutywną i
porządkującą podstawową równość istniejącą pomiędzy wiernymi, jak również nierówność
pomiędzy nimi wynikającą z różnorodności charyzmatów, funkcji i posług (kan. 204, § 1;
208).
3. WSPÓLNOTA KOŚCIELNA – WSPÓLNOTA KATOLICKA
Na podstawie Kodeksu można mówić, zgodnie z nauką soborową, że urzeczywistnia się
Kościół katolicki, jeżeli istnieją następujące elementy:

Chrzest, który konstytuuje wiernych i Lud Boży;
17

organiczne zróżnicowanie wiernych w wyniku różnych darów hierarchicznych i
charyzmatycznych, podarowanych wszystkim przez tego samego Ducha;

przyjęcie całego porządku Kościoła widzialnego i wszystkich środków zbawienia w nim
ustanowionych, wśród których wyróżnia się: przepowiadanie Ewangelii i celebracja
Eucharystii;

zjednoczenie z Chrystusem w Kościele widzialnym, w związkach: wyznania wiary,
sakramentów, rządzenia kościelnego i wspólnoty, władzy Biskupa Rzymu i biskupów;
To właśnie konstytuuje wspólnotę kościelną pomiędzy wszystkimi ochrzczonymi w
Kościele katolickim bądź do niego przyjętymi.
4. WSPÓLNOTA HIERARCHICZNA
Wspólnota hierarchiczna (hierarchia communio) jest elementem konstytutywnym
wspólnoty kościelnej lub katolickiej. Rzeczywistość wspólnoty pomiędzy biskupami, będącej
wspólnotą nie tylko sakramentalną, lecz również hierarchiczną, widziana w relacji do
wspólnoty kościelnej, podkreśla jeszcze bardziej to, iż wspólnota jest zasadą regulującą
relacje między Kościołami i pomiędzy pasterzami.
5. MIŁOŚĆ I WSPÓLNOTA KOŚCIELNA
Czynnikiem konstytuującym Kościół we wszystkich wymiarach jest wspólnota stworzona
przez Ducha Świętego. Jednakże węzeł wspólnoty na skutek samej natury Kościoła,
analogicznej do natury Słowa Wcielonego, nie pozostaje tylko w obrębie ograniczeń sfery
18
niewidzialnej i duchowej, lecz domaga się jakiejś formy prawnej, która byłaby równocześnie
ożywiana miłością.
6. WSPÓLNOTA – WSPÓŁODPOWIEDZIALNOŚĆ – WSPÓŁUCZESTNICTWO
Na rzeczywistość wspólnoty opierają się koncepcje współodpowiedzialności i
współuczestnictwa.
Ze wspólnoty istniejącej między wiernymi na mocy Chrztu – przez co, istnieje między
nimi prawdziwa równość w godności i działaniu z równymi prawami i obowiązkami –
pochodzi ogólna i podstawowa współodpowiedzialność wszystkich w budowania Ciała
Chrystusa i wypełnianiu misji Kościoła (kan. 208; 204 § 1). Oznacza ona, że wszystkie
podmioty posiadają w jeszcze większym stopniu tę samą zdolność czy możliwość, a więc te
same prawa i obowiązki odnoszące się do przedmiotu.
Współuczestnictwo wyraża relację ogółu (uczestnictwo) do szczegółu (uczestniczący), a
więc relację tego, co realizuje się poprzez jego naturę powszechności (uczestnictwo), do tego,
który
realizuje
tylko
jakąś
część
ogółu
19
(uczestniczący).
20