Demograficzne uwarunkowania rynku pracy w

Procesy demograficzne w Polsce a wyzwania
wobec polityki gospodarczej
Janina Jóźwiak, Irena E. Kotowska
Instytut Statystyki i Demografii
Szkoła Główna Handlowa
Przewidywane zmiany liczby i struktur wieku
ludności w Polsce i ich skutki ekonomiczne
Warszawa, 7.01. 2010
1
Prognoza ludności GUS z 2008r.: założenia
http://www.stat.gov.pl/gus/
2
. Zmiany współczynnika dzietności ogólnej
M-1,15 1,30
W-1,4 1,53
1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2002 2003 2005 2010
2015 2020 2030
Polska
rzeczywiste
2,04 1,62 1,59 1,52 1,44 1,37 1,34 1,25 1,22 1,24 1,39(2008)
GUS 1999
1,34
1,31 1,50
1,59 1,59 1,59
GUS 2003
1,22 1,16 1,10
1,17 1,20 1,20
Źródło: L.Bolesławski, L.Rutkowska, Prognoza ludności Polski według województw na lata 1999-2030, GUS, Warszawa
2000; L.Bolesławski, Prognoza demograficzna na lata 2003-2030, Informacje i Opracowania Statystyczne, Główny Urząd
Statystyczny, Warszawa 2004, oraz Rocznik Demograficzny 2003, GUS, Warszawa 2003.
ZMIANY WZORCA PŁODNOŚCI
0,12
0,1
0,08
0,06
0,04
0,02
0
15
17
19
21
2002
23
25
2005
27
29
2010
31
33
2015
35
37
2020
39
41
2025
43
2030
45
47
49
3
Zmiany oczekiwanego dalszego trwania życia e(0)
Lata
Mężczyźni
1990
66,5
1995
67,6
1996
68,1
1997
68,5
1998
68,9
1999
68,8
2000
69,7
2002
70,4
2003 2010 2020
70,5 71,26
2030
(2008)
69,0
GUS 1999
GUS 2003
Kobiety
75,5
76,4
76,6
77,0
77,3
77,5
78,0
78,8
71,1
73,3
79,96
78,9
73,4
74,7
77,6
80,0
81,4
83,3
(2008)
77,3
GUS 1999
GUS 2003
78,6
80,6
Źródło: L.Bolesławski, L.Rutkowska, Prognoza ludności Polski według województw na lata 19992030, GUS, Warszawa 2000; L.Bolesławski, Prognoza demograficzna na lata 2003-2030, Informacje i
Opracowania Statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2004, oraz Rocznik Demograficzny
2003, GUS, Warszawa 2003.
PRZEWIDYWANE ZMIANY PRAWDOPOBIEŃSTW ZGONÓW, KOBIETY
PRZEWIDYWANE ZMIANY PRAWDOPOBIEŃSTW ZGONOW, MĘŻCZYŹNI
0,1
0,1
0,01
0,01
0,001
0,001
0,0001
0,00001
0,0001
2002
2005
2010
2015
2020
2025
2030
2002
2005
2010
2015
2020
2025
2030
4
99
93
96
87
90
81
84
78
72
75
66
69
60
63
54
57
48
51
42
45
36
39
30
33
24
27
18
21
9
12
15
6
0
99
96
93
90
87
84
81
78
75
72
69
66
63
60
57
54
51
48
45
42
39
36
33
30
27
24
21
18
15
9
12
6
3
0
3
1
1
Zm iany liczby ludności Polski, prognozy GUS:
1999, 2003, 2008
40000
39000
38000
38634
38788
38123
38116
38092
37899
39006
39003
38016
37626
37830
37229
37000
38657
38025
ludność Polski, GUS 1999
37438
36598
36000
ludność Polski, GUS 2003
36796
35693
35993
ludność Polski, GUS 2008
35000
34000
2005
2010
2015
2020
2025
2030
2035
Źródło: opracowanie własne na podstawie publikacji GUS
5
Struktura ludności Polski w 2035r.
według prognozy GUS z 2008r.
http://www.stat.gov.pl/gus/
6
Zmiany liczby ludności według ekonomicznych grup wieku w
Polsce w latach 2007-2035 (w tys. osób, prognoza GUS, 2008)
27 50 0
25 00 0
2 45 45
2 457 1
2 37 18
22 50 0
22 50 3
21 625
21 25 4
20 00 0
207 39
0-17
17 50 0
1 8 - 5 9 /6 4
15 00 0
6 0 /6 5 I W IĘC EJ
12 50 0
10 00 0
7 50 0
5 00 0
7 48 8
60 82
20 07
Przyrosty w
okresach 5letnich
73 80
6 41 4
201 0
96 22
9 28 9
8 997
563 2
20 15
grupy wieku
18-59/64
60+/65+
8 36 8
69 59
2 02 0
2015
-852,8
966,4
2 025
2 03 0
2020
-1215,2
987,5
20 35
2025
-877,6
628,8
2030
-370,6
292,4
2035
-515,0
332,6
Najtrudniejsze lata 2010-2025
7
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 2008-
Zmiany struktury wieku ludności Polski,
prognoza GUS 2008
wiek
0-17
18-44
45-59/64
18-59/64
60+/65+
65+
75+
80+
85+
OGÓŁEM
2007
19,6
40,1
24,3
64,4
16,0
13,5
6,0
3,0
1,1
100,0
2010
18,7
40,1
24,4
64,5
16,8
13,5
6,4
3,5
1,4
100,0
2015
18,2
39,5
22,9
62,4
19,4
15,6
6,8
3,9
1,8
100,0
2020
18,4
37,2
22,3
59,5
22,1
18,4
6,8
4,1
2,0
100,0
2025
18,2
34,2
23,5
57,8
24,0
21,0
8,4
4,1
2,1
100,0
2030
17,0
31,6
26,2
57,8
25,2
22,3
10,6
5,4
2,1
100,0
2035
15,6
30,1
27,5
57,6
26,7
23,2
12,5
7,2
3,1
100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 20082035”, GUS, 2009
8
Zmiany populacji osób starszych, 2007-2035
9000
8000
7844
7000
8358
6954
6000
5000
8195
65+
5929
5131
75+
5153
4494
4000
3907
1000
0
85+
3141
3000
2000
80+
2300
2449
2597
1140
1314
1488
1566
1537
519
668
751
793
413
2007
2010
2561
2574
2005
2015
2020
2025
783
2030
1104
2035
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników „Prognozy ludności na lata
9
2008-2035”, GUS 2009
Starzenie się zasobów pracy
Starzenie się potencjalnych zasobów pracy
Zmiany liczby osób w wieku 50-64 lata
8 000
7 000
6 000
50-59K
5 000
50-64 M
4 000
50-59/64
3 000
2 000
2007
2010
2015
2020
2025
2030
2035
50-59K
2 976
2 998
2 417
2 325
2 435
2 768
3 017
50-64 M
3 538
3 838
3 742
3 457
3 392
3 707
50-59/64
6 514
6 835
6 159
5 782
5 826
6 474
27 000
25 000
23 000
21 000
19 000
17 000
15 000
13 000
11 000
9 000
7 000
5 000
50-59/64
18-59/64
2007
2010
2015
2020
2025
2030
2035
4 153
50-59/64 6 514
6 835
6 159
5 782
5 826
6 474
7 170
7 170
18-59/64 24 545 24 571 23 718 22 503 21 625 21 254 20 739
Odsetek osób w wieku 50-59/64 lata w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym
2007
2010
2015
2020
2025
2030
2035
26,5
27,8
26,0
25,7
26,9
30,5
34,6
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników „Prognozy ludności na lata 20082035”, GUS 2009
10
Proporcje między liczbą osób w wieku produkcyjnym
oraz liczbą osób w wieku nieprodukcyjnym
Obciążenie potencjalne (demograficzne)
80
73
70
73
74
68
0-17/18-59/64
60
60
55
55
60+/65+/18-59/60
50
42
40
30
44
46
37
31
25
29
26
31
29
31
32
29
OBCIĄZENIE
CAŁKOWITE
27
20
2007
2010
2015
2020
2025
2030
2035
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 20082035”, GUS, 2009
11
Podsumowanie zmian
• do najważniejszych wyzwań rozwojowych dekady 20102020 należy zmiana proporcji między ludnością w wieku
produkcyjnym i poprodukcyjnym. Problem polega nie
tylko na wzroście liczby osób w wieku poprodukcyjnym
o 2 mln, czyli na przyśpieszeniu procesu starzenia się
ludności. W 2010 r. osoby w wieku 65 lat i więcej
stanowiły 13,5% ogółu ludności, 10 lat później – 18,5%.
Szybki wzrost obciążenia osób w wieku produkcyjnym
osobami w wieku poprodukcyjnym (z 26 osób w wieku
poprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku
produkcyjnym w 2010 r. do 37 w 2020r.) wynika z
jednoczesnego spadku zasobów pracy o nieco ponad
2 mln.
12
• w dekadzie 2020-2030 należy oczekiwać kontynuacji
zmian z poprzedniego okresu: spada liczba osób w wieku
produkcyjnym, ale nieco słabiej (o 1,2 mln), także
wzrost osób w wieku poprodukcyjnym jest coraz
wolniejszy (o 921 tys.). Udział osób w wieku 65 lat i
więcej wzrośnie o 22,3%. Dodatkowo wyraźnemu
postarzeniu ulegną zasoby pracy – udział kobiet w wieku
50-59 lat oraz mężczyzn w wieku 50-64 lata wzrośnie z
25,7% w 2020 r. do 30,4% w 2030 r. Obciążenie osobami
w wieku poprodukcyjnym zwiększy się do 44 na 100 osób
w wieku produkcyjnym w 2030 r., a obciążenie całkowite
do 73 osób.
13
• lata 2030-2035 przyniosą dalsze zmniejszenie się
potencjalnych zasobów pracy, silniejsze w wymiarze
absolutnym niż przyrost populacji osób w wieku
poprodukcyjnym. Proces starzenia się ludności i zasobów
pracy będzie kontynuowany – osoby w wieku 65 lat i
więcej będą stanowić 23,2% ogółu ludności a udział osób
w wieku 50-59 lata dla kobiet i 50-64 lata dla mężczyzn w
populacji w wieku produkcyjnym wzrośnie do 34,6%
14
Szacunek obciążenia efektywnego ludności pracującej osobami
niepracującymi (liczba niepracujących na 100 osób pracujących) na
podstawie danych BAEL z II kwartału 2008
Założenia:
• wskaźnik zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym
pozostanie na poziomie 64,4% w całym okresie
prognozy
• wskaźnik zatrudnienia osób w wieku poprodukcyjnym
pozostanie na poziomie 5,8% w całym okresie
prognozy
• osoby w wieku przedprodukcyjnym 0-17 lat nie
pracują
15
„Obciążenie „ osób pracujących
niepracującymi
170
160
159
158
158
obciazenie efektywne
osobami w starszym wieku
152
150
142
140
136
135
obciazenie calkowite
130
120
120
110
105
100
99
100
90
89
91
113
106
112
123
114
126
118
obciazenie osobami w
wieku 15 +
98
80
2007
2010
2015
2020
2025
2030
2035
16
Relacje pomiędzy generacjami
• Wskaźnik potencjalnego wsparcia (1564/65+):
1950: 12
2008: 4,9
2035: 2,75
17
• Wskaźnik opieki nad rodzicami (80+na 100
osób 50-59/64):
2008: 12,3
2035: 26
„sandwich generation”
18
Konsekwencje ekonomiczne
• Rynek pracy, produktywność, wzrost
gospodarczy
• System zabezpieczenia społecznego,
finanse publiczne
• Popyt na usługi (finansowe, edukacyjne,
opiekuńcze, itp.)
Rynek pracy
• Spadek liczby osób w wieku produkcyjnym po
2020, braki siły roboczej
• Starzenie się zasobów pracy
• Okresowo- spadek zasobów kompensowany przez
wzrost udziału osób starszych w rynku pracy.
• Konsekwencja malejących zasobów: spadkowy
trend tempa wzrostu gospodarczego
• Kompensacja przez wzrost wydajności a także
dłuższy czas aktywności zawodowej
• Nie ma żadnego potwierdzenia teza o niższej
wydajności osób starszych (wykształcenie,
doświadczenie)
• Problem: szybkość przemiany technologicznej,
„starzenie się” kapitału ludzkiego
(niedostosowanie, wykluczenie – kształcenie
ustawiczne jako remedium?)
• Łatwiejszy dostęp młodszych generacji do
rynku pracy?
- mniej liczne generacje, ale
- wykształcenie i odpowiednie kwalifikacje
wciąż najważniejsze
Wydatki publiczne
• Zwiększona presja: emerytury
(„niezbilansowany system” emerytalny),
opieka zdrowotna (wyższe wydatki)
• Opieka nad osobami starszymi:
ograniczone zasoby opieki nieformalnej (w
ramach rodziny)
• Konieczność: nowy system emerytalny,
podwyższenie wieku emerytalnego
ustawowego i faktycznego, aktywacja osób
starszych
• Szacunki dla Europy wskazują, że usunięcie
niepełnosprawności redukuje wydatki na
zdrowie i opiekę nad osobami starszymi o
połowę; konieczność zwiększenia nakładów
na opiekę zdrowotną osób młodszych.
• Rola „zdrowia publicznego”, wydłużanie
życia ludzkiego w dobrym zdrowiu
Popyt na usługi
• Zmiana struktury gospodarstw domowych i
zapotrzebowania na różnego typu usługi:
- finansowe (kredyty konsumpcyjne,
ubezpieczenia, skłonność do oszczędzania)
- opiekuńcze
- edukacyjne
- zdrowotne
- czas wolny, etc.
25
ODPOWIEDŹ NA WYZWANIA
DEMOGRAFICZNE
• Demograficzna „odnowa” poprzez stosowną politykę
przyjazną rodzinie
• Możliwość godzenia pracy zawodowej i
obowiązków rodzinnych (głównie kobiet)
• Work-life balance
• Głębokie reformy rynku pracy: wzrost zatrudnienia
(kobiety), „flexicurity”, ograniczanie wczesnych emerytur
• „aktywne starzenie się”
• Poprawa systemu publicznej opieki zdrowotnej:
ograniczenie niepełnosprawności
• Imigracja?
WNIOSKI OGÓLNE
• Starzenie się ludności to proces
nieuchronny i nieodwracalny – także jego
konsekwencje ekonomiczne, okresowo
silniejsze lub słabsze
• Poprzez stosowne działania dostosowawcze
i modernizacyjne można wygrać związane z
tym procesem wyzwania
27
• Jako obiektywny proces, te zmiany
struktury ludności nie mogą być traktowane
jako tylko „zagrożenie”
• Wydłużanie się ludzkiego życiadobrodziejstwo rozwoju gospodarczego i
rosnącego dobrobytu, za które wszyscy
(jednostki, rodziny, społeczeństwo,
instytucje państwa, biznes) mają do
spłacenia dług.
28