Ćwiczenia oddechowo

ZESPÓŁ SZKÓŁ SPECJALNYCH Nr 63
Rada Szkoleniowa
ĆWICZENIA ODDECHOWO – FONACYJNE
i RELAKSACYJNE DLA UCZNIÓW
z MÓZGOWYM PORAŻENIEM
DZIECIĘCYM
OPRACOWANIE:
Danuta MATERA
Małgorzata GLINICKA
W A R S Z A W A
kwiecień 2006 roku
1
UKŁAD PREZENTACJI
1. ZARYS TEORETYCZNY, UZASADNIAJĄCY CELOWOŚĆ PRACY
NAD ODDECHEM, FONACJĄ i RELAKSACJĄ W PRACY z DZIEĆMI
z PORAŻENIEM MÓZGOWYM.
2. ĆWICZENIA ODDYCHANIA TOREM PRZEPONOWYM .
3. ĆWICZENIA ODDECHOWE POŁĄCZONE Z RUCHEM .
4. ĆWICZENIA ODDECHOWE MOBILIZUJĄCE APARAT ODDECHOWY
WYKONYWANE
BEZGŁOŚNIE:
a) Ćwiczenia mające na celu wzmocnienie oddechu.
b) Ćwiczenia mające na celu wydłużenie fazy wydechowej.
5. ĆWICZENIA ODDECHOWE POŁĄCZONE z GŁOSEM (GŁOSOWE,
FONACYJNE).
6. RELAKS TRAKTOWANY JAKO FORMA ODPOCZYNKU i ROZLUŹNIENIA:
a) Relaksacja progresywna dla dzieci według Jacobsona;
b) Relaksacja dla dzieci według Wintreberta;
c) Relaksacja dla dzieci metodą treningu autogennego według Schultza.
WNIOSKI i PROPOZYCJE.
2
SKŁAD NARZĄDU MOWY
Narząd służący do wytwarzania dźwięków mowy składa
się z trzech zasadniczych części:
• Aparat oddechowy, który wytwarza prąd powietrza, do
powstawania dźwięków mowy;
• Aparat fonacyjny, czyli krtań, w której powstaje dźwięk;
• Aparat artykulacyjny, składający się z jam: gardłowej,
ustnej, a pośrednio i nosowej, które nazywane są nasadą.
W ciągu 24 godzin wykonujemy około 200 tys. wdechów
i wydechów, w całym życiu - około 6 mld.
3
SPOSOBY ODDYCHANIA
Najbardziej wydajne i higieniczne jest oddychanie
przeponowe lub pełne (przeponowo - piersiowe).
Umożliwia ono dostanie się do płuc większej ilości
powietrza, dzięki czemu:
• organizm jest lepiej zaopatrzony w tlen;
• poprawia się krążenie;
• lepiej funkcjonuje serce i mózg;
• mniej się męczymy;
• następuje redukcja stresu przez wzmocnienie systemu
nerwowego i rozluźnienie ciała.
Oddychanie torem przeponowym jest najefektywniejszym
sposobem oddychania, zapewniającym organizmowi
maksymalny pobór tlenu przy minimalnym wysiłku.
4
SPOSOBY ODDYCHANIA
C.D
W zależności od angażowanych części klatki piersiowej
i głębokości czerpania powietrza rozróżnia się trzy
sposoby oddychania:
• Sposób pierwszy - przy którym rozszerzaniu ulegają
przede wszystkim górne odcinki klatki piersiowej, zwany
jest oddychaniem piersiowym;
• Sposób drugi - oddychanie brzuszno – przeponowe,
które odbywa się głównie przy udziale dolnych partii klatki
piersiowej;
• Sposób trzeci - to oddychanie pełne, tzw. brzuszno –
piersiowe.
Prawidłowe oddychanie jest podstawą dobrej,
płynnej wymowy.
5
SPOSOBY ODDYCHANIA
C.D
W czasie spoczynku:
W czasie mówienia (śpiewu):
Oddychamy przez nos;
Oddychamy przez usta (w czasie
wymawiania głosek nosowych
powietrze wydostaje się także przez
nos), ponieważ ustami można szybciej
wciągnąć dużą ilość powietrza;
Wdech i wydech mają prawie
jednakową długość, wdech
jest nieco krótszy niż wydech;
Wdech jest krótki, wydech – znacznie
dłuższy;
Zużycie powietrza jest małe,
około 0,5 litra przy
jednorazowym wdechu;
Zużycie powietrza jest duże. Wynosi
ono około 1 do 2 litrów (na jeden
oddech);
Oddychamy automatycznie;
Wdechy są podporządkowane
tekstowi, tzn. wykonywane są w
miejscach, na które pozwala sens
zdania.
6
ROLA WIĄZADEŁ GŁOSOWYCH
w WYSOKOŚCI EMITOWANEGO GŁOSU
• Wysokość dźwięku powstającego w krtani zależy od częstotliwości
zwierania się i rozwierania wiązadeł głosowych, czyli od częstotliwości
ich drgań. O częstotliwości drgań decyduje napięcie wiązadeł głosowych,
ich długość i ciśnienie powietrza. Im bardziej wiązadła głosowe są
napięte, są one tym cieńsze, a ton przez nie wytwarzany – wyższy. Im
dłuższe
i grubsze są wiązadła, tym wolniej drgają, a emitowany ton jest niższy.
• Inna teoria, zwana teorią kloniczną (neurochronaksyjną) zakładała, że
drgania wiązadeł głosowych wywoływane są rytmicznymi
impulsami, dochodzącymi do mięśni krtani z mózgu poprzez nerwy
krtaniowe. Częstotliwość tych drgań miała być zależna od częstotliwości
bodźców nerwowych, docierających do krtani przez nerwy zwrotne
z ośrodkowego systemu nerwowego. Również i według tej teorii do
wytwarzania głosek niezbędny byłby jednak wydychany z płuc
strumień powietrza, wprawiający w drgania wiązadła głosowe
i wydychane powietrze, które następnie miało być artykułowane w jamie
ustnej i nosowej. W teorii tej, w procesie generacji mowy większe
znaczenie przypisywano mózgowi – dokładne badania jednak nie
potwierdziły słuszności teorii neurochronaksyjnej.
7
DYZARTRIA
DYZARTRIA - zaburzenia mowy wynikające
z uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych,
unerwiających narządy mowne. Powstają zaburzenia
kontroli i koordynacji czynności mięśni biorących udział
w mowie i ich porażenie.
Pod pojęciem dyzartria należy rozumieć szereg
objawów, które wykształciły się w odrębne syndromy, w
zależności od poziomu uszkodzenia.
Dyzartria ma kilka odmian i jest przedmiotem oddzielnych
badań.
U około 70% dzieci z MPD występują, różnego stopnia,
trudności w mówieniu – od nieznacznych zaburzeń artykulacji,
aż do całkowitej niezdolności posługiwania się narzędziami
mowy i „produkowania” dźwięków.
Wśród powodów tych trudności dominuje dyzartria.
8
DYZARTRIA JAKO SZCZEGÓLNY PROBLEM
LOGOPEDYCZNY
DYZARTRIA jest zespołem zaburzeń oddechowych,
fonacyjnych, artykulacyjnych i prozodycznych,
spowodowanych uszkodzeniem ośrodków i dróg
unerwiających aparat mówienia.
Odsetek osób z dyzartrią zmienia się w zależności od
formy MPD. Wg. Niektórych źródeł, przy atetozie aż u 70%
badanych dzieci występuje dyzartria (inne źródła podają
nawet 71 – 86 % przypadków).
Daje się zauważyć ścisły związek MPD, upośledzenia
umysłowego i dyzartrii. Ten kompleks zaburzeń stanowi
szczególnie trudny problem logopedyczny. Wysuwany jest
pogląd, że pełna poprawa mówienia w przypadku
występowania dyzartrii jest uzależniona od powrotu systemu
nerwowego do stanu normalności.
Powrót ten – jest jednak obserwowalny nadzwyczaj
rzadko
Reedukacja dzieci z dyzartrią jest procesem wieloletnim i trudnym.
9
ŚRÓDLEKCYJNE ĆWICZENIA ODDECHOWO FONACYJNE
Celem śródlekcyjnych ćwiczeń oddechowo – fonacyjnych jest
dążenie do poprawy pracy mięśni aparatu oddechowego i
fonacyjnego,
•
•
•
•
a ponadto:
Przeciwdziałanie negatywnym skutkom znużenia
i zmęczenia;
Odciążenie analizatora wzrokowego i słuchowego;
Kształtowanie trwałego nawyku stosowania aktywnego
wypoczynku w czasie pracy umysłowej w szkole
i w domu;
Utrzymywanie płuc w dobrej formie, nauka efektywnego
zużywania powietrza oraz wzmocnieni mięśni biorących udział
w oddychaniu i fonacji.
Stosując w pracy z dziećmi z MPD ćwiczenia oddechowo-fonacyjne
możemy zwiększyć pojemność ich płuc, nauczyć je ekonomicznego
zużywania powietrza w czasie mówienia, wzmocnić mięśnie biorące
udział w oddychaniu i utrzymać płuca w dobrej formie.
10
WARUNKI JAKIE POWINNY BYĆ SPEŁNIONE PRZY
ŚRÓDLEKCYJNYCH ĆWICZENIACH ODDECHOWYCH
 Powinny być one prowadzone jako krótkie ćwiczenia śródlekcyjne, przy
otwartym oknie;
 Ćwiczenia należy wykonywać przed jedzeniem lub około półtorej godziny
po jedzeniu (bezpośrednio po jedzeniu praca narządów oddechowych jest
utrudniona);
 Ćwiczenia oddechowe powinno się wykonywać systematycznie, raz lub dwa
razy w ciągu dnia, a ich czas powinien wynosić każdorazowo około 5 minut;
 Ćwiczenia oddechowe można wykonywać w różnych pozycjach ciała
(siedzącej, stojącej, leżącej);
 W czasie ćwiczeń mięśnie szyi, rąk i tułowia powinny być rozluźnione
(jest to szczególnie ważne przy ćwiczeniach prowadzonych z dyzartrykami
w celu osłabienia napięcia mięśni);
 Forma ćwiczeń oddechowych powinna być dostosowana do możliwości
fizycznych dziecka (najskuteczniejszą formą ćwiczeń oddechowych jest
śpiew i nauka wierszy);
 W czasie wydechu dziecko nie powinno pozbywać się „na siłę” całego
zapasu zgromadzonego w płucach powietrza, pewna jego część powinna
pozostać w płucach.
11
WNIOSKI i PROPOZYCJE
1.
2.
3.
4.
5.
Kilkuminutowe, systematyczne i uwzględniające indywidualne
potrzeby i możliwości danego dziecka (grupy dzieci) ćwiczenia
oddechowo – fonacyjne, oprócz poprawy pracy mięśni aparatu
oddechowego są dla dzieci z MPD jedną z form relaksu oraz dróg do
poprawy kondycji psychicznej.
Reedukacja dzieci tą metodą jest procesem wieloletnim
i ma charakter wspomagający. Zauważalne efekty będą widoczne
„nie od razu”, (chociaż przecież nie można wykluczać ich szybszego
wystąpienia).
Dla zapewnienia możliwości osiągania pozytywnych rezultatów
ćwiczeń oddechowo – fonacyjnych powinny być spełnione określone
warunki ich systematycznego prowadzenia.
W celu umożliwienia zainteresowanym Koleżankom i Kolegom
łatwiejszego zastosowania tych ćwiczeń w pracy z dziećmi
z MPD – do zbiorów Biblioteki zostanie włączony opracowany przez
nas materiał metodyczny, zatytułowany - podobnie jak temat naszej
dzisiejszej prezentacji – „ĆWICZENIA ODDECHOWO – FONACYJNE
i RELAKSACYJNE DLA UCZNIÓW z MÓZGOWYM PORAŻENIEM
DZIECIĘCYM”.
Zachęcamy Koleżanki i Kolegów do stosowania opracowanego przez
nas zestawu ćwiczeń oddechowo-fonacyjnych w układzie
tygodniowym dla uczniów z MPD, który już dnia dzisiejszego będzie
dostępny w naszej Bibliotece.
12