METODY WYCHOWAWCZE STOSOWANE W KONKRETNYCH
advertisement
METODY WYCHOWAWCZE STOSOWANE W KONKRETNYCH PROBLEMACH - AGRESJA PODŁOŻE AGRESJI Agresywne zachowania maja silne podłoże biologiczne. Człowiek pierwotny, w sytuacji zagrożenia miał do dyspozycji dwa środki: ucieczkę lub walkę. Z obu tych metod korzystamy do dziś dnia. Reakcje agresywne są często uruchamiane automatycznie, kiedy dziecko spostrzega zagrożenie- realne lub symboliczne. Realne- kiedy ktoś mu grozi, zabiera, bije, symboliczne- gdy czuje, że jego potrzeby nie są zaspokajane. Niezaspokojenie potrzeb fizycznych lub psychicznych (bezpieczeństwa, miłości, przynależności), lęk, poczucie odrzucenia, bezradność powodują wzrost zachowań agresywnych. Dzieci używają też agresji, gdy walczą o dominację, pozycję w grupie itp. Agresja ma najczęściej charakter instrumentalny- służy osiąganiu jakiś celów. Nie świadczy o tym, ze dziecko jest „złe”, tylko pokazuje, że sobie z czymś nie radzi lub nie zna innych – adekwatnych- sposobów zaspokajania swoich potrzeb. Można powiedzieć, że sporadyczne prezentowanie zachowań agresywnych jest rozwojowe. Jeżeli zachowania agresywne są: podstawowym (jedynym) środkiem kontaktu ze światem jedynym sposobem realizacji potrzeb(kontaktu) Świadczy to o poważnych zaburzeniach w funkcjonowaniu dziecka i rodziny. NIE RÓBMY SOBIE NADZIEJI: Z AGRESJI SIĘ NIE WYRASTA Często słyszymy: Wybuchy złości, furii, wrzaski, ataki małymi piąstkami i kopanie, rozdeptywanie zabawek, to wszystko samo minie. Nikt nie musi się tego obawiać. Nie trzeba od razu interweniować ! Zdania takie są nieprawdziwe ! Jest to próba uniknięcia odpowiedzialności, ponieważ przeciwdziałanie agresywnym zachowaniom jest mozolne. TRZEBA ZNAĆ PRZYCZYNĘ BY SKUTECZNIE PRZECIWDZIAŁAĆ Typowa scena: dwoje dzieci wplątanych jest w bójkę. Jedno z nich unosi ramię do ciosu, drugie lekko się pochyla i próbuje odeprzeć grożące mu uderzenie, albo tez robić unik. Nie widzimy w tym momencie twarzy dziecka. Jak mogło dojść do takiej sytuacji ? Co może kryć się za tą prostą, ale w żadnym wypadku nie jednoznaczną sceną ? Zaatakowane zostało dziecko, które być może w tej chwili ma pożądaną przez innych zabawkę, ale nie chce jej oddać (agresja z przyczyn obrony własnej osoby i własności). W czasie zabawy jedno z dzieci zostało brutalnie wciśnięte w kąt pomieszczenia, zaczyna się bać w sytuacji, w której wszyscy podchodzą coraz bliżej do niego i zostaje ono przyciśnięte do ściany, dlatego też uderza w najbliżej stojącą osobę (agresja w sytuacji bez wyjścia, w panice). Po rozmowie, w której doszło do różnicy zdań, jedno z dziecko grozi uderzeniem, aby w ten sposób sprawdzić, czy jest w stanie onieśmielić drugą osobę oraz zmusić ja do rezygnacji, lub ustępstwa (agresja w celu określenie swojej pozycji w grupie). ANALIZA PSYCHOLOGICZNA ZACHOWANIA DZIECKA Co zdarzyło się tuż przed ? Co on dokładnie robi ? Co nastąpiło dokładnie po ? Są to miejsca, konteksty, bodźce wpływające na zachowanie dziecka (np. wydawane polecenia, prowokacja kolegi) Negatywne bądź pozytywne konsekwencje dla dziecka i innych osób. Konsekwencje mówią nam, czy zachowanie jest wzmacniane, czy wygaszane. Samo zachowanie, czyli co dokładnie robi dziecko (bez tego czego nie robi) Przykład analizy zachowania „przed problemowym zachowaniem” Filip buduje wieże z klocków. Kasia obserwuje brata, nie włącza się do zabawy. Kasia bez żadnego komentarza wyciąga narożny klocek z budowli brata- budowla się przewraca. „problemowe zachowanie” Filip krzyczy ze łzami w oczach. Kasia prowokuje śmiechem, z triumfem trzymając w dłoni klocek, Filip rzuca się na nią z pięściami. „następstwa zachowania” Matka, krzycząc wymierza Filipowi karę- zakaz oglądania bajek dzisiaj i jutro. Przykład analizy zachowania problemowegonapady złości Kiedy i gdzie występuje zachowanie ? Co dzieje się przed ? (przyczyny) Zachowanie niepożądane Co dzieje się po? (konsekwencje) 7:30, pokój dzienny Dziecko ma się ubierać Płacze, kładzie się na podłodze Ogląda dłużej telewizję 10:10, supermarket Dziecko chce zabawkę Krzyczy na głos, tupie Odpuściłam i kupiłam zabawkę 18:00, ogród Ma zakończyć zabawę i przyjść na posiłek Dziecko płacze Klaps, dziecko ma rzuca się na ziemię iść do pokoju, nie ma jedzenia KORZYSCI Z ANALIZY PSYCHOLOGICZNEJ ZACHOWAŃ inne spojrzenie na zachowanie przerwanie błędnego koła takich samych zachowań zdefiniowanie i zdiagnozowanie sytuacji zrozumienie, dlaczego takie same sytuacje nieustannie się powtarzają (czyli zdefiniowanie korzyści i strat wynikających z aktualnego zachowania) wymyślenie nowego sposobu postępowania zauważenie zmian w zachowaniu SPOSOBY ZMIANY ZACHOWANIA DZIECKA 1. 2. 3. 4. Poprzez nauczenie dziecka rozpoznawania i wyrażania w bezpieczny sposób emocji. Poprzez nie dopuszczenie do powstania trudnego zachowania (interwencja w obszarze przyczyn) Poprzez spowodowanie by dziecko poniosło negatywne konsekwencje trudnego zachowania (wygaszenie zachowania poprzez stosowanie kar) Poprzez stosowanie zachowania pożądanego, które pojawia się zamiast trudnego zachowania (wzmacnianie poprzez nagradzanie) BEZPIECZNA ZŁOŚĆ Warto bawić się w inscenizowanie złości, rozczarowania, rozpaczy. Rozmawiajmy o złości. „ Kiedy strasznie się rozłościłeś? I co wtedy zrobiłeś? Czy było to dobre? A może nie było wcale dobre?” Akceptowane społecznie formy wyrażania złości: skrzynia złości- skrzynia, pudełko z gazetami, które można dowoli zgniatać, malowanie jaskrawymi kolorami na dużym arkuszu papieru, „ludzik złości”- skarpeta z namalowaną twarzą, którą można założyć na rękę i opowiedzieć jej o swojej złości, przebiegnięcie się wzdłuż ogrodzenia, uderzanie we wszystkie garnki w kąciku złości, spłukanie wody wraz z woda w toalecie, wczołganie się do namiotu złości i położenie jej na grubych i miękkich poduszkach, PRZYKŁADOWE INTERWENCJE BEHAWIORALNE OPARTE NA ANALIZIE PSYCHOLOGICZNEJ ZACHOWANIA „przed zachowaniem” (przyczyny) ZACHOWANIE Zaskocz dziecko, czyli zachowaj się inaczej Odwróć uwagę dziecka od niepożądanej czynności Zmień przyczyny zachowania (np. nie wydawaj poleceń w czasie bajki) Zasady- konkretne, jasne w tej sytuacji Skuteczne wydawanie poleceń Działania w tym obszarze mogą doprowadzić zazwyczaj jedynie do skrócenia lub zakończenia trudnego zachowania. Nie wpływają na częstość zachowania w przyszłości. „następstwa zachowania” (KONSEKWENCJE) KONSEKWENCJE NEGATYWNE: - odesłanie w nudne miejsce -odebranie przywileju - zabranie uwagi - logiczne konsekwencje KONSEKWENCJE POZYTYWNE: - praca na pozytywach - dostrzeganie pozytywów - pochwały - nagrody - systemy żetonowe PRZYPADKOWE NAGRADZANIE NIEPOŻĄDANEGO ZACHOWANIA Problemowe zachowanie utrzymuje się bo: jest przypadkowo nagradzane; daje ukryte korzyści (dziecko ma to czego chciało) Przypadkowe nagradzanie powoduje utrwalenie niepożądanego zachowania. Często jest tak, że nie tylko dziecko ma korzyści z danego zachowania , ale także rodzic (np. święty spokój). Przypadkowe nagrody: uwaga (rozmowa z dzieckiem, uśmiech, przytulenie) materialne nagrody (zabawka) aktywność (odwrócenie uwagi poprzez zabawę, grę) jedzenie (słodycze) Przykłady wzmacniania niepożądanego zachowania dziecka poprzez przypadkowe nagrody 2-latek Dziecko gryzie i bije inna osobę Mama krzyczy i zabiera 2-latka, bierze go na ręce „Trzeba gryźć i bić dalej” „ Za gryzienie i bicie biorą mnie na ręce” 4-latek Dziecko przeklina Tata śmieje się „Trzeba przeklinać” „” „Dostaje uwagęwidocznie to się tacie podoba” Przykład eskalacji niepożądanego zachowania dziecka Przed jedzeniem dziecko prosi o ciastko Trzeba być upartym i krzyczeć by dostać to czego się chce Rodzic odpowiada wielokrotnie „nie” Dziecko coraz głośniej prosi o ciastko- zdarta płyta Dziecko i rodzic dostaje nagrodę Rodzic daje ciastko żeby dziecko przestało krzyczeć POZYTYWNE METODY WYCHOWAWCZE Natychmiastowa uwaga Metoda polega na dawaniu dziecku uwagi, wtedy kiedy tego potrzebuje- pyta o coś, opowiada, potrzebuje pomocy. Rodzic przerywa wtedy czynność i poświęca dziecku krótki wycinek czasu (1-5 minut). BADANIA POKAZUJĄ ŻE NALEŻY DZIECKU POŚWIĘCAĆ REGULARNIE UWAGĘ, LEPIEJ KRÓCEJ I CZĘŚCIEJ NIŻ RZADKO I DŁUGO. Metoda „wspólny czas”/ „czas zabawy z dzieckiem” Technika czasu zabawy polega na ustaleniu krótkich odcinków czasu w ciągu dnia, które możemy poświęcić jednemu dziecku. Rodzic jest wstanie poświęcić dziecku ok. 15-20 minut raz lub dwa razy dziennie. Jeśli mamy więcej dzieci czas zabawy powinien być wyznaczony dla każdego z nich. Czas ten należy wyłącznie do dziecka. Podczas zabawy jesteśmy tylko z dzieckiem , otwarci na jego propozycje i pomysły. W tej technice pozwalamy by dziecko przejęło kontrolę nad zabawą – ono jest szefem, zadaniem dorosłego jest przede wszystkim towarzyszenie mu i poświęcanie uwagi, na przykład poprzez zauważanie pozytywów oraz chwalenie. Dodatkowo podczas zabawy należy unikać wszystkiego co kojarzy się dziecku z wykonywaniem obowiązków: uczenia poprawiania, udzielania wskazówek, wydawania poleceń, oraz błędów w postaci krytykowania. Jeżeli podczas zabawy pojawi się niepożądane zachowanie, a nie jest ono trudne lub niebezpieczne np. nagły płacz, jęczenie, niegrzeczne odpowiadanie – staramy się je ignorować. Ignorowanie polega na milczeniu, zachowaniu obojętności a niedawaniu żadnych sygnałów mimiką. Staramy się zachowywać pokerową twarz – bez uśmiechu, krzywienia się, patrzenia na dziecko- dopóki nie zacznie zachowywać się właściwie. W momencie, kiedy pojawi się właściwe zachowanie , należy przerwać ignorowanie i pochwalić dziecko. Jeżeli zachowanie ulega natężeniu , staje się bardzo trudne lub niebezpieczne można krótko przypomnieć zasadę: Nie możemy się bawić, póki rzucasz klockami i przerwać zabawę (wyciągniecie konsekwencji), jeśli dziecko nie skoryguje zachowania. Czasem może zdarzyć się tak, ze dziecko zacznie zachowywać się w sposób, którego całkowicie nie akceptujemy np., niszczy zabawki, depcze je, uderza siebie lub rodzica. Takiego zachowania nie można ignorować. Należy natychmiast przerwać zabawę i przywołać zasadę konsekwencji: Nie możemy dalej się bawić, bo depczesz zabawki i je niszczysz. Aby dziecko wiedziało, że są to zachowania, na jakie całkowicie nie dajecie przyzwolenia zakończenie zabawy powinno być natychmiastowe. Zapewnienia dziecka, że to się nie powtórzy i przeprosiny nie są w stanie przywrócić wspólnej zabawy ( Czas zabawy na dziś już się skończył. Jutro tez się pobawimy. Mam nadzieję, że będziemy mogli lepiej wykorzystać nasz czas niż dziś). NIE ZABIERAMY CZASU ZABAWY ZA KARĘ, BO DZIECKO WCZEŚNIEJ ŹLE SIĘ ZACHOWYWAŁO. Dostrzeganie i chwalenie pozytywnych zachowań dziecka Dzieci potrzebują pochwał, gdy ich nie otrzymują potrafią się o nie upomnieć („mamo ładny rysunek narysowałam?”). Rodzice często chwalą dzieci za nowe zachowania. Gdy dane zachowanie zaczyna być dla dziecka „normalne” przestaje być ono za nie chwalone. Dane zachowanie staje się standardem. Ważne aby te dobre i utrwalone zachowania dostrzegać i chwalić od czasu do czasu. W innym przypadku mogą one zanikać. Pochwały zwiększają szanse występowania danego zachowania pożądanego w przyszłości, za które dziecko zostało pochwalone. Formułowanie pochwał • Pochwała może być sformułowana ogólnie- Świetnie !- wtedy gdy dziecko wie dokładnie za jakie zachowanie jest chwalone • Bardzo szczegółowo- za pomocą komunikatu FAKTY I UCZUCIA- gdy przypuszczamy, iż dziecko nie wie za jakie konkretne zachowanie jest chwalone np. Posprzątałeś zabawki (FAKT), bardzo mi się to podoba (UCZUCIA) FAKTY: robię zdjęcie i opisuje co widzę. Skupiam się na pozytywach i tym co wzmacnia. UCZUCIA: pokaż dziecku, ze cieszy cie jego zachowanie oraz nazwij to, co odczuwasz np.: cieszę się, możesz być z siebie dumny UNIKAMY UWAG NA TEMAT ZACHOWANIA PROBLEMOWEGO np.: Podobało mi się, ze się nie kłóciłeś z siostrą. Podobało mi się, ze nie przeszkadzałeś mi podczas rozmowy telefonicznej. NALEŻY JE PRZEFORMUŁOWAĆ np.: Podobało mi się jak spokojnie rozmawiałeś z siostrą. Jak chwalić? I. Obserwacja zachowania dziecka. Gdy pojawia się zachowanie pożądane – pochwała. I. Chwalenie za każdym razem gdy zachowanie wystąpi. II. Gdy zachowanie zostało wzmocnione i pojawia się dość częstozmniejszam częstotliwość chwalenia. Nagrody i pakiety przywilejów Metoda stosowana bardzo często do wzmacniania lub tworzenia nowych zachowań. Są dzieci, które zazwyczaj nie są zainteresowane nagrodami. Dzieci te często otrzymują od swoich rodziców tak dużo rzeczy, na których im zależy, ze mają je w nadmiarze. Przypomina to scenę z rodzinnego przyjęcia, na którym już zjedliśmy 8 dań i 3 desery- podchodzi do nas ciocia i mówi: „ Jak pomożesz pozmywać to mogę dać ci jeszcze kawałek sernika”. Czy pozmywamy naczynia ? Raczej nie. Nagroda w postaci sernika nie jest dla nas motywująca- dostaliśmy przecież już 3 desery. To co dzieci od nas dostają można podzielić na trzy poziomy: system gwarantowany przez prawo, pakiet przywilejów i nagrody. Zestaw gwarantowany przez prawo Pakiet przywilejów Nagrody Jest on niezależny od zachowania i postępowania, dziecka, ponieważ jego brak jest ścigany prawnie. Jest to wszystko, co otrzymuje od nas dziecko, wtedy gdy przestrzega zasad. Można powiedzieć, ze ma do tego dostęp, jeśli: sprząta zabawki, myje zęby, sprawnie „szykuje się” do przedszkola” i przestrzega zasad powieszonych na lodówce. Jest to wszystko, co otrzymuje od nas dziecko, wtedy gdy przestrzega zasad. Można powiedzieć, ze ma do tego dostęp, jeśli: sprząta zabawki, myje zęby, sprawnie „szykuje się” do przedszkola” i przestrzega zasad powieszonych na lodówce. Jest on ograniczony (tzw. Zestaw podstawowy bazowy) Pakiet przywilejów jest elementem systemu Przywilej- ZasadaKonsekwencja. Przywileje można odbierać jako konsekwencje łamania zasad. Pakiet przywilejów odnawia się. Podlega negocjacjom między dorosłym i dzieckiem. Nagrody Pakiet przywilejów (nieprzestrzeganie zasadzabranie przywilejów) Zestaw gwarantowany przez prawo PAKIET GWARANTOWANY PRZEZ PRAWO NIE JEST OD NAS ZALEŻNY Można opisać go tak: Cztery pełnowartościowe (nie muszą być bardzo smaczne) posiłki w ciągu dnia. Najtańsze ubrania- czyste, całe i odpowiednie do pory roku. Wysyłanie dziecka do szkoły z podręcznikami, zeszytami i podstawowymi przyborami. Łóżko ( nie ma mowy o własnym pokoju). Zapewnienie opieki lekarskiej. Przykład pakietu przywilejów i nagród PAKIET PRZYWILEJÓW ( dostępny po obowiązkach, czyli posprzątaniu pokoju i nakarmieniu królika) NAGRODY (dostępny na zasadach ustalonych z rodzicem) 1. Oglądanie bajek godzinę dziennie do godziny 19:00. 2. Zapraszanie koleżanek/ kolegów do domu. 3. Zjedzenie słodyczy po obiedzie. 4. Jeżdżenie na rowerze przy sprzyjającej pogodzie. 5. Czytanie książki przez rodzica przed snem. 6. Możliwość wyboru potrawy przed snem. 7. Granie z rodzicami w warcaby 2 razy w tygodniu. 8. Gra z tata w piłkę, wycieczka rowerowa i tym podobne w weekendy. 9. Wybór ubrania do przedszkola wg własnego gustu. 10. W sobotni ranek możliwość przyjścia na 15 minut do łóżka rodziców. 1. Dłuższe oglądanie telewizji. 2. Śniadanie zgodne z zachciankami. 3. Deser do obiadu. 4. Dodatkowe słodycze. 5. „Dzień dziecka’- wieczorem nie trzeba się myć i sprzątać. 6. Pizza na kolacje. 7. Nowa zabawka. 8. Wyjście na basen. 9. Wszystko co dziecko wymyśli a my się zgadzamy. System Przywilej- Reguły/ zasady- Konsekwencja PAKIET PRZYWILEJÓW Rodzice tworzą (we współpracy z dzieckiem) pakiet przywilejów ZASADY Rodzice tworzą (we współpracy z dzieckiem) listę domowych reguł, zasad, obowiązków domowych. KONSEKWENCJEUTRATA PRZYWILEJÓW Do konkretnej zasady jest przypisany konkretny przywilej. Dziecko traci przywilej za złamanie zasady, niewypełnianie obowiązków. Dziecko traci konkretny przywilej za nie przestrzeganie zasad na określony czas. Pakiet dzieci młodszych odnawia się co rano, dzieci starszych co kilka dni a nawet tydzień. Przykład zastosowania systemu Przywilej- Reguły/ zasady- Konsekwencja PRZYWILEJ ZASADA KONSEKWENCJA Swobodna zabawa zabawkami w swoim pokoju. Twoje zabawki została w twoim pokoju. Wszystkie zabawki pozostawione poza twoim pokojem są chowane na 48 godzin. Ogadane bajki na dobranoc. Bajka jest dla dzieci, które bez marudzenia umyły się (kąpiel, zęby) oraz przebrały w piżamę. Brak całej lub części bajki na dobranoc. PRZYWILEJE I NAGRODY ILOŚCIOWE- można je zwiększać jako nagrodę lub zmniejszać jako karę Do przywilejów/ nagród ilościowych możemy zaliczyć: ogadanie telewizji dostęp do komputera ilość czasu na podwórku Ustalając z dzieckiem zasady zdobycia nagrody trzeba określić bardzo dokładnie: W jaki sposób można ja zdobyć ( co dokładnie ma być zrobione)? Jaka ma postać (co dokładnie ma być zrobione )? Jaką ma postać( co dokładnie dziecko dostaje)? Przykład PAKIET PRZYWILEJÓW PAKIET NAGRÓD Słodycz na deser dla dziecka, które zachowuje się grzecznie w ciągu dnia Dodatkowe ciastko na deser (za pomoc w sprzątaniu po posiłku) 1 godzina oglądania bajki dla dziecka, które posprzątało pokój i nakarmiło królika Dodatkowe pół godziny oglądania bajek ( za podlewanie kwiatów) REGUŁY STOSOWANIA NAGRÓD: A. Staramy się wypłacić nagrodę natychmiast, gdy dziecko spełni warunki jej otrzymania. B. Nie można dziecku zabrać nagrody za jakieś przewinienie. C. Dziecko nie może otrzymać umówionej nagrody w żadnych innych niż umówione okoliczności i z żadnego innego powodu. Jeśli umówiliśmy się z dzieckiem, że za umycie zębów dostanie garść żelków nie można mu ich dać (kupić) z żadnego innego powodu. D. Warto połączyć nagrodę z pochwałą. Wręczając nagrodę warto powiedzieć np. Podoba mi się, ze tak starannie posprzątałeś pokój. Pochwała buduje motywację wewnętrzną. Metoda karty punktowej Polega na zbieraniu przez dziecko punktów za określone (jedno) zachowanie. Dziecko może zdobyć w ciągu dnia określona liczbę punktów i wymieniać je na nagrody. Ważne jest ustalenie, ile razy dziennie dane zachowanie może być punktowane- by dziecko nie myło na przykład zębów co pięć minut. Przykład Dziecko otrzymuje punkty za sprzątanie po zabawie. Za 10 punktów w ciągu tygodnia otrzymuje nową kolorowankę (kartę z piłkarzem) PONIEDZIAŁEK WTOREK PONIEDZIAŁEK ŚRODA CZWARTEK PIĄTEK SOBOTA NIEDZIELA WTOREK ŚRODA CZWARTEK PIĄTEK SOBOTA NIEDZIELA ZASADY STOSOWANIA METODY PUNKTOWEJ: Stosowanie nie dłużej niż kilka dni Widoczne dla dziecka i rodzica (dziecko widzi swoje sukcesy i jest za nie chwalone) Dziecko przynajmniej w ciągu pierwszych 2 dni musi otrzymać nagrodę, zanim zwiększymy cel (dziecko musi zdobyć więcej punktów by dostać nagrodę) METODY NEGATYWNE Reguły i zasady Dzieci potrzebują granic, żeby wiedziały czego się od nich wymaga i jak się powinny zachowywać (reguły). Najlepiej jak dzieci uczestniczą w ich tworzeniu i ustalaniu. Reguły powinny być sformułowane jasno i pozytywnie – co dziecko ma robić a nie czego ma nie robić np.: Chodźmy do domu, Mówimy do siebie cicho. Reguły powinny dotyczyć wszystkich (także dorosłych) Nie przestrzeganie reguł powinno wiązać się z konsekwencjami (np. zabranie jakiegoś ważnego dla dziecka przywileju). PAMIĘTAJ: Wystarczy niewielka ilość reguł (max 10) Reguły powinny być zrozumiałe dla wszystkich Reguły powinny być łatwe do wykonania Reguły powinny być możliwe do realizacji Reguły powinny być pozytywnie sformułowane Reguły mogą być ogóle – dotyczyć ogólnie zachowań por zadanych lub szczegółowe- na daną sytuację. W domu reguły mogą dotyczyć: spożywania posiłków zabawy wyjścia na dwór jazdy samochodem robienia zakupów, etc. Metoda bezpośredniej reakcji w sytuacji nieprzestrzegania reguł Metodę tę stosujemy wtedy, gdy dziecko jednorazowo zachowuje się w sposób niepożądany. Jej celem jest przypomnienie dziecku o istniejącej regule i pożądanym zachowaniu. W przypadku gdy to zachowanie niepożądane powtarza się tego samego dnia, nie przypominamy już o regule, tylko wyciągamy konsekwencje. W przypadku bicia nie stosujemy reguł, tylko od razu wyciągamy konsekwencje. Kroki postępowania: Pozyskaj uwagę dziecka (podejdź do dziecka, zawołaj je po imieniu). Opisz konkretnie problem i mów do dziecka spokojnie (powiedz w czym leży problem). Wytłumacz krótko, dlaczego dane zachowanie jest problemem. Pozwól dziecku powiedzieć jak powinno się zachowywać (lub mu powiedz gdy nie pamięta). Poproś dziecko by przećwiczyło pożądane zachowanie (lub przećwicz z nim). Pochwal dziecko za pożądane zachowanie. PRZYKŁAD: Lucjan, biegasz po domu, możesz się przewrócić i zrobić sobie krzywdę. Jakie mamy zasady w domu?... No właśnie. A teraz pokaz mi jak w domu należy chodzić… Wejdź jeszcze raz do kuchni… Świetnie, właśnie tak należy chodzić w domu. Wtedy gdy dziecko mimo przypomnienia reguł dalej ich nie przestrzega należy wyciągnąć konsekwencje- mogą to być logiczne konsekwencje lub zabranie jakiegoś przywileju. Wydawanie poleceń i reagowanie w sytuacji niewykonania przez dziecko polecenia Gdy chcesz wydać jakieś polecenie, poczekaj aż dziecko zakończy jakąś czynność lub zrobi przerwę. Metoda wydawania poleceń polega na wydawaniu polecenia, powtarzaniu go (wyłącznie w sytuacji rozpoczynania nowej czynności) , chwaleniu dziecka w przypadku wykonania polecenia lub wyciągania natychmiastowej konsekwencji w przypadku jego nie wykonania. Metoda ta nie zawiera wyliczania , ani ostatnich szans, nie grozimy dziecku ani go nie ostrzegamy. Błędem jest straszenie dziecka konsekwencjami przy drugim powtórzeniu polecenia np.: Jak się nie ubierzesz, to nie będziesz oglądać bajek. Dzieci uczą się w takich sytuacjach reagować na polecenia tylko wtedy gdy poleceniu towarzyszy groźba. Kroki wydawania poleceń: Podejdź do dziecka i zwróć uwagę dziecka Powiedz dziecku co powinno zrobić Gieniu jest czas kolacji, siadaj proszę do stołu lub co powinno przestać robić Józiu przestań bawić się. Weź widelec w rękę i zacznij jeść. Daj dziecku czas na wykonanie polecenia (5 sek.). Bądź w pobliżu i obserwuj dziecko. Powtórz jeszcze raz polecenie (gdy ma rozpocząć nową czynność), zastosuj konsekwencje (gdy dziecko ma przestać coś robić). Pochwal dziecko gdy wykonało dane polecenie. Podpieranie swoich poleceń logicznymi konsekwencjami Jest to metoda, która nadaje się do lekkich i rzadko występujących problemów. Polega ona na wyciąganiu konsekwencji w sytuacji niewykonania przez dziecko polecenia, przy czym konsekwencje te logicznie powiązane są z sytuacją, w której dane zachowanie problemowe wystąpiło ( przerwanie jakiejś czynności, zabranie zabawki). Konsekwencja ta powinna trwać krótko, od 5 do 30 minut. Kroki postępowania przy logicznych konsekwencjach: Przerwij czynność dziecka lub zabierz dana rzecz, krótko uzasadniając dlaczego (ale nie dyskutuj z dzieckiem) Kłócicie się o ten samochód, dlatego zabieram go na 10 minut. Rzucasz klockami, dlatego masz zakaz zabawy nimi na 15 minut. Pozwól po danym czasie na powrót dziecka do danej czynności / pomóż rozwiązać problem (by sytuacja nie wystąpiła ponownie) Gdy zachowanie pojawia się znowu stosujemy dłuższy czas przerwania danej czynności lub spokojne krzesło. Metoda spokojnego krzesła Metodę tą stosujemy wtedy, gdy dziecko nie wykonuje tego o co je prosimy. Dziecko przerywa swoja czynność, podczas której wystąpiło problemowe zachowanie i ma przez krótki czas wyciszyć się (czas wyciszenia zależy od wieku) w określonym miejscu- np. na krześle lub dywaniku znajdującym się w pomieszczeniu, w którym wystąpiło problematyczne zachowanie. Gdy dziecko jest spokojne jakiś czas może wrócić do wcześniej wykonywanej czynności. Zależność czasu spokojnego przebywania na krześle od wieku dziecka: 2 lata = 1 minuta 3-5 lat = 2 minuty 5-10 la = 5 minuty Na czas spokojnego krzesła można ustawić dziecku minutnik. Reguły spokojnego krzesła: Zanim zastosujemy spokojne krzesło należy wytłumaczyć dziecku na czym metoda polega Gdy nie będziesz robił tego o co cię proszę…. Zastosuję karę, tzn. Będziesz musiał przerwać to co robiłeś, usiąść na krześle. Przez …. Minut masz być spokojny- spokojnie siedzieć i z nikim nie rozmawiać, nikogo nie wołać Gdy będziesz spokojnie siedział, po … minutach zawołam Cię i będziesz mógł dalej… Upewnij się czy dziecko zrozumiało zasadę spokojnego krzesła. Zachowanie dorosłego W trakcie spokojnego krzesła • Nie okazywać dziecku żadnej uwagi • Nie reagować na eskalację niepożądanego zachowania • Nie reagować na protesty • Nie wygłaszać wykładu, nie kłócić się, nie krzyczeć na dziecko Po spokojnym krześle • Nie wracać do problematycznego zachowania • Ułatwić dziecku powrót do przerwanej czynności Kroki stosowania spokojnego krzesła 1. • Powiedz dziecku czego ma nie robić i co ma robić • Gdy robi to, to pochwal, gdy po 5 sekundach nie robi lub zachowanie się powtarza w ciągu 1 h to krok 2 2. • Powiedz dziecku co źle robi i wskaz konsekwencje zachowania • Przypomnij dziecku reguły spokojnego krzesła • Ignoruj problematyczne zachowanie, które może wystąpić 3 • Gdy dziecko nie jest spokojne- metoda izolacji • Gdy dziecko jest spokojne – pochwała i powrót do czynności • Gdy zachowanie problemowe się powtarza to krok 2 Metoda izolacji dziecka Metoda podobna jest do spokojnego krzesła. Różnica polega na tym, ze dziecko przebywa samo w pomieszczeniu- tam gdzie nie ma zabawek i nie zrobi sobie krzywdy. Kroki stosowania metody izolacji: Powiedz dziecku czego ma nie robić i co ma robić Gdy robi to, to pochwal, gdy po 5 sekundach nie robi lub zachowanie się powtarza w ciągu 1 h to krok 2 2. Powiedz dziecku co źle robi i wskaz konsekwencje zachowania Przypomnij dziecku reguły izolacji Ignoruj problematyczne zachowanie, które może wystąpić 3. Gdy dziecko nie jest spokojne- metoda izolacji Gdy dziecko jest spokojne – pochwała i powrót do czynności Gdy zachowanie problemowe się powtarza to krok 2 1. Korzyści dla rodziców z izolacji: Zapobieganie temu, ze dorośli stracą panowanie nad sobą – zaczną krzyczeć na dziecko, popychać je, bić. Umożliwia dorosłym zachowanie spokoju. Często popełniane błędy: Dziecko samo może wrócić z izolacji Metoda stosowana niekonsekwentnie ( grożenie izolacją, czasem wykonywanie izolacji) Dziecko może wrócić z izolacji mimo, ze się nie uspokoiło (liczymy czas gdy dziecko przestało protestować) Plany działania Metoda planowania i przewidywania działań w sytuacji wysokiego ryzyka. Celem tej metody jest zapobieganie występowaniu sytuacji problemowych przede wszystkim poprzez zajęcie dziecka interesującymi czynnościami podczas sytuacji ryzykownej. Gdy będziemy stosować tę metodę powinniśmy zaczynać od stosowania jej w sytuacjach o mniejszym stopniu trudności np.: zakupy w mniejszym sklepie, gdy nie ma dużo ludzi, bez presji czasowej, a dopiero później w sytuacjach trudniejszych. Sytuacje wysokiego ryzyka: Sytuacje presji czasowej Sytuacje złożone ( trzeba poradzić sobie z wieloma problemami) Kiedy zachowanie rodziców jest obserwowane przez innych (odwiedziny, zakupy) Rodzice uważają, ze nie mogą zastosować konsekwencji ( nie ma warunków do spokojnego krzesła) Dzieci nie maja żadnych zadań, nudzą się Przykłady sytuacji wysokiego ryzyka: Wyjście do przedszkola Pójście spać Długa jazda samochodem Odwiedziny rodziny lub znajomych Urlop Przemieszczanie się publicznymi środkami transportu Bank, przychodnia Kroki tworzenia planów działania Krok 1 - Przygotuj się do sytuacji wysokiego ryzyka Zastanów się, co się w danej sytuacji może przydać Przygotuj wszystkie niezbędne rzeczy (kredki, naklejki, bajkę, małe puzzle, jedzenie picie, kartę punktową) przed dana sytuacją Zaplanuj dana czynność w takim czasie by jak najmniej zaburzyć rytm dnia dziecka (pory spania, jedzenia) Krok 2- Porozmawiaj o regułach z dzieckiem Przygotuj na dana sytuację dziecko( opowiedz co się będzie działo) Ustal reguły na dana sytuację i omów je z dzieckiem przed dana sytuacją ( jazda samochodem: cały czas jesteśmy zapięci, mówimy spokojnie, trzymamy ręce i nogi przy sobie) Zapytaj dziecko czy zrozumiało reguły, poproś by je powtórzyło ( w razie czego pomóż dziecko i chwal za chęci) Przypomnij reguły tuż przed sytuacją Krok 3- Zaplanuj interesujące czynności dla dziecka Zadbaj o to, by dziecko cały czas miało zajęcie Stwórz razem z dzieckiem listę aktywności atrakcyjnych dla dziecka Spróbuj wykorzystać dana sytuację do przypadkowego uczenia lub rozmowy z dzieckiem Przykład interesujących czynności: rysowanie, wycinanie zagadki układanie obrazków zabawy edukacyjne: słowa na A…, Widzę… Krok 4- Chwal/ nagradzaj za pożądane zachowanie Zastanów się- najlepiej z dzieckiem jaki małe nagrody dostanie za przestrzeganie reguł Pamiętaj- małe nagrody powinny byś szybko realizowane ( słodycz, 15 minut na placu zabaw) Można zastosować kartę punktowa gdy dziecko w określonej sytuacji przejawia zachowanie problemowe Chwal dziecko za pożądane zachowanie i nagradzaj Krok 5- Stosuj konsekwencje w przypadku zachowania problemowego Zastanów się jakie konsekwencje możesz zastosować w przypadku nieprzestrzegania reguł- wyjaśnij je dziecku jak będziesz mówić o regułach Pamiętaj by konsekwencje były szybko realizowane (logiczne konsekwencje, spokojne krzesło w sklepie – dziecko przez 2 minuty stoi spokojnie przy rodzicu) Krok 6- Omów cała sytuację z dzieckiem Pochwal za przestrzeganie reguł Wskaz których reguł dziecko nie przestrzegało Porozmawiaj z dzieckiem na temat innych rzeczy/ zachowań, które się muszą zmienić i postaw za cel następną ryzykowna sytuację Przykład: Bardzo mi się podobało, ze w banku cały czas Orzy mnie stałeś. Bardzo ładnie! Następnym razem jak będziesz w banku sprawdzimy czy potrafisz mówić cicho. INNE SYTUACJE RYZYKA: Zmiana w strukturze rodziny ( narodziny, rozstanie , owy partner, śmierć) Zmiana sytuacji finansowej rodziny Zmiana sytuacji zawodowej rodziców Czas, w którym rodzice są przygnębieni Czas rodzinnych konfliktów Przeprowadzki Remonty, budowa domu Zmiana przedszkola/ miejsca zamieszkania Przykład planu działania 1. Identyfikacja sytuacji wysokiego ryzyka : zakupy w supermarkecie 2. Planowanie: Kiedy: wtorek rano Gdzie: krótkie zakupy w supermarkecie (mleko, chleb sok) Kto: mam i dziecko 3. Przygotowanie: Wyjście po jedzenie (aby dziecko nie było głodne i rytm dnia zakłócony) Spakowanie czegoś do jedzenia i picia Sporządzenie listy zakupów 4. Ustalenie reguł i rozmowa z dzieckiem: • • • Dziecko ma być blisko wózka na zakupy Branie wyłącznie rzeczy, o które mama poprosi Chodzenie spokojnie wzdłuż alejek 5. • • • • • Interesujące zajęcie dla dziecka: Lista zakupów dla dziecka Szukanie produktów w każdej alejce Pakowanie wózka na zakupy Rozmawianie na temat kolorów, cen, kształtów, liczenie alejek Niesienie kluczy, torebki 6. • • • • • Nagrody za pożądane zachowanie: Pochwała Pchanie wózka Wspólny czas wyłącznie z mamą ( np. wycieczka do parku, plac zabaw) Słodycz przy kasie lub lody pod sklepem Punkty, które dziecko może po zakupach wymienić 7. Konsekwencje w przypadku zachowania problemowego: • Bezpośrednie i jasne wydanie polecenia co dziecko powinno przestać robić i co powinno zamiast tego zrobić (bezpośrednia reakcja na nieprzestrzeganie reguł) • Spokojne krzesło przed kasami albo na parkingu • Zabranie przywileju 8. Omówienie sytuacji z dzieckiem i cele na kolejny raz: • Rozmowa na temat jakich reguł dziecko przestrzegało i co wymaga jeszcze pracy • Cel na następny raz: postawienie w pobliżu wózka na zakupy KILKA SŁÓW PODSUMOWANIA Więcej uczucia i uwagi Psycholodzy uważają, że jedną z głównych przyczyn powstawania agresji jest niezaspokajanie potrzeb emocjonalnych dziecka lub odtrącenie go. Poświęcajmy więc naszym dzieciom więcej uwagi i nie bójmy się mówić o uczuciach i je okazywać. Wprowadzaj reguły Agresja to czasem najłatwiejsze rozwiązanie problemu. Dziecko nie zawsze zdaje sobie sprawę, że to co właśnie robi jest złe czy działa na krzywdę innych. Trzeba mu to uświadomić i wytyczyć jasne reguły co wolno, a czego nie wolno robić bliskim, innym dzieciom i otoczeniu. Naucz malucha samokontroli Naucz dziecko wyrażać swoje emocje słowami. Pozwól mu, by mówiło ci, kiedy jest zawiedzione czy złe i dlaczego tak się czuje. To pomaga rozładować napięcie i rozwiązać dziecięcy problem. Dobry przykład Żadna metoda przeciwdziałania agresji nie zadziała, jeżeli rodzice sami są agresywni, zwłaszcza wobec dzieci. Bijąc i krzycząc tylko utrwalamy niepożądane wzorce. Odcięcie od złych wzorców Jeżeli twoje dziecko jest agresywne to być może naśladuje jakiś wzorzec. Upewnij się, że w jego książkach, grach, czy bajkach nie ma zbyt wiele agresji. Złe przykłady zastępuj podsuwając na ich miejsce wzorce pozytywne. Nagradzanie zachowań pozytywnych Jeżeli jest przysłowiowy "kij" to potrzebna będzie też i "marchewka". Kiedy dziecku uda się wyeliminować jedno z negatywnych zachowań to powinniśmy je nagrodzić. Odpowiednie zwracanie się do dziecka Kiedy chcemy zganić dziecko powinniśmy odpowiednio formułować swoje myśli. Ciężar wypowiedzi należy zdjąć z samego dziecka i przenieść na problem. Nie mówimy "jesteś taki złośliwy. Jak to się jeszcze raz powtórzy to zobaczysz". Mówimy: "To co zrobiłeś było złośliwe. Koleżance musiało być przykro, jak ją tak potraktowałeś". W ten sposób uświadamiamy dziecku, że zraniło cudze uczucia, a zarazem nie przypisujemy mu tego zachowania jako stałej cechy. Drama przeciw agresji Drama jest techniką terapeutyczną bardzo popularną między innymi w Wielkiej Brytanii. Jej skuteczność została potwierdzona przez pedagogów pracujących z trudną młodzieżą. Z grubsza polega ona na odgrywaniu scenek, w tym wypadku sytuacji konfliktowych, dzięki którym dziecko uczy się radzić sobie w takiej sytuacjach. DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ Katarzyna Skrycka, Katarzyna Kędzior
