Zasady odpowiedzialnosci karnej zolnierzy w

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI DYSCYPLINARNEJ ŻOŁNIERZY ZAWARTE
W ART. 17 UST. 1 I 2 USTAWY O DYSCYPLINIE WOJSKOWEJ
Podczas opracowywania ustawy o dyscyplinie wojskowej i po jej uchwaleniu
zgłaszane były i są wątpliwości czy zapis art. 17 ust. 1 ustawy o dyscyplinie
wojskowej jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który
mówi o równości wobec prawa”. Obawa ta jest zupełnie nieuzasadniona. Wystarczy
zwrócić uwagę, że kontestowany przepis ustawy o dyscyplinie wojskowej (dalej
u.d.w.) ustanawia normę prawną całkowicie zbieżną z normami odpowiedzialności
dyscyplinarnej obowiązującymi w innych służbach mundurowych; tak np.:

Centralne Biuro Antykorupcyjne, którego funkcjonariusz, niezależnie od
odpowiedzialności karnej, ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za popełnione
przestępstwa i wykroczenia (art. 106 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r.
o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym; Dz.U. Nr 104, poz. 708 ze zm.);

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencja Wywiadu, której
funkcjonariusze,
niezależnie
od
odpowiedzialności
karnej,
ponoszą
odpowiedzialność dyscyplinarną za popełnione przestępstwa i wykroczenia
(art. 144 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu; Dz.U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154);

Państwowa Straż Pożarna, gdyż strażak odpowiada dyscyplinarnie również za
popełnione przestępstwa lub wykroczenia, niezależnie od odpowiedzialności
karnej (art. 115 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży
Pożarnej; Dz.U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68 ze zm.);

Policja, gdzie czyn stanowiący przewinienie dyscyplinarne, wypełniający
jednocześnie znamiona przestępstwa lub wykroczenia albo przestępstwa
skarbowego lub wykroczenia skarbowego, podlega odpowiedzialności
dyscyplinarnej niezależnie od odpowiedzialności karnej (art. 132 ust. 4 ustawy
z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 ze zm.).
Właśnie na kanwie ostatnio wymienionego przepisu art. 132 ust. 4 ustawy
o Policji doszło do rozstrzygnięcia zasadniczej kwestii tzw. podwójnej
odpowiedzialności w kontekście jej zgodności z Konstytucją. W wyroku z dnia 2
września 2008 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 132 ust. 4 ustawy o Policji jest
zgodny z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji (sygn. K 35/06, teza 3; OTK-A 2008/7/120,
Dz.U.RP 2008/163/1026, LEX nr 425886; należy też zwrócić uwagę na inne tam
powołane orzeczenia). W sprawie tej wnioskodawca stawiał zarzut, że przepis art.
132 ust. 4 ustawy o Policji − przewidując możliwość pociągnięcia policjanta do
odpowiedzialności dyscyplinarnej, niezależnie od odpowiedzialności karnej − narusza
zasadę państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) i wywodzoną z niej zasadę zaufania
obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasadę bezpieczeństwa
prawnego oraz zakaz nadmiernej, nieproporcjonalnej ingerencji (art. 31 ust. 3
Konstytucji). Oznacza to, że nie był bezpośrednio stawiany zarzut niezgodności
z art. 32 ust. 1 Konstytucji, który stanowi zasadę równości wszystkich wobec prawa.
Nie oznacza to jednak, że obawy co do niekonstytucyjności w tym zakresie można by
uznać za słuszne. Należy bowiem zwrócić uwagę na następujące fragmenty
uzasadnienia ww. wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Charakter służby
funkcjonariuszy mundurowych jest związany ze szczególną podstawą jej nawiązania,
jaką jest mianowanie. Publicznoprawny stosunek służbowy funkcjonariuszy
mundurowych jest stosunkiem administracyjnym. (…) Odpowiedzialność
-2-
dyscyplinarna, zwłaszcza w wypadku służb mundurowych, powstaje w wyniku
nieprzestrzegania przez funkcjonariuszy daleko idących zakazów lub nakazów
określonych m.in. w ustawach, w tym w ustawach szczególnych regulujących zasady
wykonywania danego zawodu lub służby, zaś każdy z tych nakazów i zakazów
stanowi ograniczenie wolności człowieka. (…) Objęcie służb mundurowych
odpowiedzialnością dyscyplinarną niezależną od karnej uzasadnia przede wszystkim
społeczna rola tych formacji, charakter powierzonych im zadań i kompetencji oraz
związane z ich działalnością publiczne zaufanie. Wprowadzony model
odpowiedzialności dyscyplinarnej w służbach mundurowych niewątpliwie służy także
publicznej wiarygodności tych służb. W świetle takich poglądów Trybunału
Konstytucyjnego niepodobna jest przyjąć, że Trybunał ten stwierdziłby niezgodność
art. 17 ust. 1 ustawy o dyscyplinie wojskowej z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Wszak
oczywistą konsekwencją ustawowego ograniczenia wolności człowieka, będącego
funkcjonariuszem służb mundurowych, jest w tym wypadku ponoszenie odrębnej
odpowiedzialności karnej i dyscyplinarnej. Przecież art. 32 ust. 1 Konstytucji ustawia
zasadę równości wszystkich wobec prawa, a nie „jednakowego prawa dla
wszystkich”.
Co do innych kwestii poruszonych w piśmie, to należy wyjaśnić co następuje.
Dokonując wykładni art. 17 ust. 2 pkt 2 u.d.w. nie można tracić z pola widzenia
tego faktu, że są to karalne czyny zabronione o strukturze określonej w ustawie w
sposób odmienny, aniżeli te przewinienia dyscyplinarne, których dotyczy art. 17 ust.
2 pkt 1 u.d.w.
Art. 17 ust. 2 pkt 1 u.d.w. obejmuje takie przewinienia dyscyplinarne, które
posiadają jednocześnie znamiona innego czynu zabronionego (tzn. przestępstwa lub
wykroczenia albo przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego), i to z tym
zastrzeżeniem, że odnośne naruszenie prawa miało związek ze służbą wojskową.
Taki rodzaj czynu, zawsze będącego przewinieniem dyscyplinarnym − w każdym
wypadku, niezależnie od odpowiedzialności ponoszonej na podstawie innych
przepisów − stanowi podstawę do pociągnięcia żołnierza zarazem do
odpowiedzialności dyscyplinarnej, niejako równoległej do odpowiedzialności
ponoszonej na podstawie innych przepisów. Warunkiem wszczęcia postępowania
dyscyplinarnego wobec funkcjonariusza służb mundurowych nie jest uprzednie,
prawomocne skazanie go za popełnienie przestępstwa albo wykroczenia przez sąd
(por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 31 maja
2006 r., sygn. II SA/Wa 117/06; LEX nr 258411).
To, że art. 17 ust. 2 pkt 1 u.d.w. expressis verbis dotyczy «przewinienia
dyscyplinarnego», nie powoduje wątpliwości interpretacyjnych; w szczególności nie
występuje sprzeczność z ustawową definicją zawartą w art. 3 pkt 4 u.d.w., zgodnie
z którą przewinienie dyscyplinarne, to naruszenie dyscypliny wojskowej, w wyniku
działania lub zaniechania działania, które nie jest przestępstwem lub wykroczeniem
albo przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym. W zakresie czynów,
które obejmuje art. 17 ust. 2 pkt 1 u.d.w., nie można bowiem mówić ani
o „pokrywaniu się zakresów ustawowych znamion”, ani o „idealnym zbiegu znamion
przewinienia dyscyplinarnego” ze znamionami innego czynu zabronionego, a to
z tego powodu, że żadne przewinienie dyscyplinarne ustawowych znamion nie
posiada. W sytuacjach faktycznych, których dotyczy art. 17 ust. 2 pkt 1 u.d.w.,
żołnierz nie ponosi odpowiedzialności dyscyplinarnej za „działanie lub zaniechanie
działania, które jest przestępstwem lub wykroczeniem albo przestępstwem
skarbowym lub wykroczeniem skarbowym”, lecz za naruszenie dyscypliny wojskowej
-3-
(arg. ex art. 3 pkt 4 u.d.w.), gdyż jego zachowanie − będące naruszeniem prawa,
posiadającym jednocześnie znamiona innego czynu zabronionego − miało związek
ze służbą wojskową (arg. ex art. 17 ust. 2 pkt 1 u.d.w.).
Innej kategorii czynów dotyczy art. 17 ust. 2 pkt 2 u.d.w. Przepis ten stanowi lex
specialis w odniesieniu do już omówionego art. 17 ust. 2 pkt 1 u.d.w., o czym
ewidentnie świadczy wyrażenie „również za:” użyte in principio w przepisie pkt 2.
Wymienione
w trzech kolejnych punktach art. 17 ust. 2 rodzaje czynów w ogóle nie są
przewinieniami dyscyplinarnymi. Są bowiem tylko czynami, za które żołnierz również
ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną. W szczególności czynów tych nie dotyczy
wymóg, aby stanowiły naruszenie dyscypliny wojskowej (art. 3 pkt 4 u.d.w.), ani żeby
odnośne naruszenie prawa miało związek ze służbą wojskową (art. 17 ust. 2 pkt 1
u.d.w.), chociaż nie jest wykluczone, że in concreto mogą cechy te posiadać.
Stawiane pytanie dotyczy art. 17 ust. 2 pkt 2 u.d.w. Z uwagi na specjalny
charakter tego przepisu – nie podlega on interpretacji rozszerzającej (exceptiones
non sunt extendae). Skoro za czyny o znamionach przestępstwa ściganego na
wniosek dowódcy jednostki wojskowej albo wykroczenia ściganego na żądanie
dowódcy jednostki wojskowej lub kierownika instytucji cywilnej żołnierz ponosi
odpowiedzialność dyscyplinarną, jeżeli uprawniony dowódca lub kierownik instytucji
cywilnej odstąpił od złożenia wniosku albo żądania, to jasne jest, że żołnierz ponosi
tę odpowiedzialność dopiero i wyłącznie w wypadku realnego zaistnienia faktu
odstąpienia od złożenia wniosku albo żądania. Jeżeli natomiast wniosek albo
żądanie zostały złożone, to ten rodzaj czynów, które wymieniono w art. 17 ust. 2 pkt
2 u.d.w., może być objęty postępowaniem dyscyplinarnym tylko wówczas, gdy –
w ramach dyspozycji art. 17 ust. 2 pkt 3 u.d.w. − sąd lub prokurator wystąpi do
dowódcy jednostki wojskowej lub kierownika instytucji cywilnej z wnioskiem
o ukaranie dyscyplinarne.
W konsekwencji takiej interpretacji art. 17 ust. 2 pkt 2 u.d.w. nie ma obaw
o prawidłowość stosowania art. 658 § 1 i art. 18 § 2 k.p.k. oraz art. 86a k.p.s.w.
GŁÓWNY SPECJALISTA
P R O K U R A T O R
NACZELNEJ PROKURATURY
WOJSKOWEJ
(-) płk dr Wojciech Marcinkowski