Otyłość u dzieci i młodzie y z upośledzeniem umysłowym

advertisement
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Otyłość u dzieci i młodzieży
z upośledzeniem umysłowym
Katarzyna Matuszak,
Wiesław Bryl,
Danuta Pupek-Musialik
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych,
Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia
Tętniczego Uniwersytetu Medycznego
w Poznaniu
Obesity among children and youth
with mental retardation
STRESZCZENIE
Badania dotyczące otyłości u dzieci, w tym u dzieci upośledzonych umysłowo, wskazują
na szeroką skalę zjawiska. U podstaw nasilającego się problemu otyłości w tej grupie osób
leży wiele różnych uwarunkowań, w tym społeczne i socjalne. Powyższe aspekty niejednokrotnie warunkują pogłębianie się patologii i są trudne do leczenia i rehabilitacji. Celem
niniejszej pracy jest przedstawienie relacji pomiędzy otyłością a upośledzeniem umysłowym w populacji dzieci i młodzieży. W pracy przedstawiono definicję i klasyfikację upośledzenia umysłowego, a także wybrane zespoły genetyczne, które towarzyszą otyłości. Omówiono także aspekty warunkujące współistnienie nadmiernej masy ciała z upośledzeniem
umysłowym w populacji wieku rozwojowego. (Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1,
nr 1, 55–62)
słowa kluczowe: dzieci, młodzież, otyłość, upośledzenie umysłowe
ABSTRACT
Research concerning obesity among children, including mentally handicapped children,
indicate a large scale of phenomena. Many different factors, including public and social ones,
may have influence on the growing problem of obesity in this group of people. The above
aspects quite often condition advancing pathology and they are difficult to treat and rehabilitate. The aim of this paper is to present relationship between obesity and mental retardation in the population of children and youth. Both definition and classification of mental retardation, and selected genetic syndromes coursing with obesity are presented. Moreover,
the paper discusses the factors conditioning coexistence of excessive body weight with mental retardation in developmental age population. (Forum Zaburzen Metabolicznych 2010,
vol. 1, no 1, 55–62)
Adres do korespondencji:
dr hab. n. med. Wiesław Bryl
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych,
Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia
Tętniczego Uniwersytetu Medycznego
w Poznaniu
ul. Szamarzewskiego 84, 60–569 Poznań
tel.: (61) 854 93 77
e-mail: [email protected]
key words: children, youth, obesity, mental retardation
Copyright © 2010 Via Medica
ISSN 2081–2450
55
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
WSTĘP
diagnozowania i artykułowania swoich po-
Nadmierna masa ciała, a w tym otyłość,
trzeb żywieniowych. Badania dążące do wy-
to ważny i coraz częściej omawiany problem
jaśnienia relacji zachodzących pomiędzy
zdrowotny dzisiejszych czasów. Epidemia
występowaniem nadwagi i otyłości wśród
otyłości dotyczy, choć z różnym natężeniem,
osób upośledzonych umysłowo rozszerzono
obu płci, wszystkich przedziałów wiekowych,
o kolejną grupę — dzieci i młodzież. Tego
grup społecznych, zarówno osób w pełni
typu badania wymagają odpowiedniej
sprawnych umysłowo, jak i upośledzonych.
współpracy profesjonalistów zajmujących
Problem otyłości dostrzegany jest w kra-
się zarówno sferą niepełnosprawności inte-
jach wysoko uprzemysłowionych, choć coraz
lektualnej, jak i zaburzeniami przemiany
częściej pojawia się również w krajach bied-
materii [3].
niejszych. Rozwój cywilizacji przyniósł wie-
vv Niedorozwój
umysłowy, inaczej
oligofrenia, oznacza
te przypadki
upośledzenia
umysłowego, które
powstały w okresie
rozwojowym cc
56
le udogodnień, ale też niebezpieczeństw,
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA
które często drastycznie wpływają na życie
— DEFINICJA, KLASYFIKACJA
codzienne i zdrowie. Otyłość wraz z innymi
Według szacunków WHO na świecie żyje
chorobami, takimi jak choroby nowotworo-
500 milionów osób niepełnosprawnych,
we, układu sercowo-naczyniowego czy ura-
a niepełnosprawność intelektualna dotyczy
zy, należą do najczęstszych chorób naszych
60–70% ogółu osób niepełnosprawnych [4].
czasów. Według ekspertów Światowej Orga-
Definicje niepełnosprawności intelektual-
nizacji Zdrowia (WHO, World Health Orga-
nej radykalnie się zmieniały na przestrzeni
nization) obecnie na świecie więcej jest lu-
wieków, przybierając różne nazwy: upośle-
dzi otyłych niż ludzi głodujących, a częstość
dzenie umysłowe, niedorozwój umysłowy,
występowania nadmiernej masy ciała osią-
oligofrenia, niska lub obniżona sprawność
gnęła zatrważający poziom — ponad 1 mi-
umysłowa, dzieci specjalnej troski (w odnie-
liard ludzi z nadwagą, w tym przynajmniej
sieniu do dzieci), opóźnienie w rozwoju
300 milionów otyłych [1, 2]. Na coraz
umysłowym itp. Niektóre z tych pojęć mają
większą liczbę osób (w tym również dzieci
nawet negatywny konotacje, co może poten-
upośledzonych umysłowo), z dużą nadwagą
cjalnie warunkować stygmatyzację osób
lub otyłością, wpływ ma zmiana trybu życia,
i tłumaczyć poszukiwania wciąż nowych okre-
którą obserwuje się na przełomie ostatnich
śleń. W literaturze przedmiotu brak konse-
30 lat. Zmiana nawyków żywieniowych oraz
kwencji i jednoznaczności w definiowaniu
brak ruchu w połączeniu z istniejącymi pre-
tego złożonego terminu, dlatego pojawiają
dyspozycjami do otyłości u dzieci z upośle-
się liczne próby zdefiniowania niepełno-
dzeniem umysłowym skutkują zaburzeniami
sprawności intelektualnej. Kostrzewski roz-
przemiany materii, a w tym niebezpieczną
granicza pojęcie upośledzenia umysłowego
i trudną do zwalczenia otyłością.
od niedorozwoju umysłowego. Terminem
Osoby niepełnosprawne intelektualnie
„upośledzenie umysłowe” określa „istotnie
są znacznie częściej narażone na różnego
niższy od przeciętnego ogólny poziom funk-
typu zaburzenia zdrowotne w porównaniu
cjonowania intelektualnego, występujący
z osobami w pełni sprawnymi. Jednym z takich
łącznie z upośledzeniem w zakresie przysto-
zaburzeń jest częste występowanie otyłości
sowania się do zmian w ośrodkowym ukła-
u osób z upośledzeniem umysłowym. Czyn-
dzie nerwowym. Termin niedorozwój umy-
niki, które prawdopodobnie mogą wpływać
słowy, inaczej oligofrenia, oznacza te przy-
na tego rodzaju zaburzenia, to zarówno uwa-
padki upośledzenia umysłowego, które po-
runkowania genetyczne, jak i te, które wyni-
wstały w okresie rozwojowym (w okresie
kają z braku umiejętności prawidłowego
okołoporodowym lub później) [5]. Więkwww.fzm.viamedica.pl
Katarzyna Matuszak i wsp.
Otyłość u dzieci i młodzieży
z upośledzeniem umysłowym
szość aktów prawnych, klasyfikacji i kryte-
nerwowym” [9]. Równolegle z dużą liczbą
riów posługuje się pojęciem „upośledzenie”,
definicji upośledzenia umysłowego istnieje
tak więc warto dokonać wnikliwszej analizy
wiele klasyfikacji, opierających się na różnych
tego pojęcia oraz spróbować zestawić jego
kryteriach i uwarunkowaniach. Do najczę-
mnogie definicje.
ściej wymienianych uwarunkowań należą:
„Termin upośledzenie (handicap) okre-
pedagogiczne, psychologiczne, medyczne,
śla utratę lub ograniczenie możliwości peł-
ewolucyjne oraz społeczne. Wśród wielu
nego uczestniczenia danej osoby w życiu spo-
klasyfikacji wiodącą rolę odgrywa klasyfika-
łecznym. Pojęcie to wskazuje na określony
cja psychologiczna, której wyznacznikiem
rodzaj relacji, jaki powstaje między osobą
jest iloraz inteligencji.
niepełnosprawną a jej środowiskiem”[6].
Zainicjowanie badań w zakresie po-
Spośród wielu definicji upośledzenia
miarów inteligencji przypisuje się angiel-
umysłowego na uwagę zasługuje powszech-
skiemu przyrodnikowi Galtonowi. W 1880
nie przyjęta i stosowana w Polsce od 1997
roku wprowadził on koncepcję wykorzy-
roku zawarta w Międzynarodowej Klasyfi-
stania metod analizy statystycznej do ba-
kacji Uszkodzeń, Niepełnosprawności
dania prostych funkcji psychologicznych.
i Upośledzeń (ICD-10). Według ICD-10
Mimo że intelekt należy do pojęć czysto
„upośledzenie ujmowane jest jako zahamo-
abstrakcyjnych, w 1905 roku francuski psy-
wanie lub niepełny rozwój umysłowy, wyra-
cholog Binet przy współpracy z Simonem
żający się przede wszystkim w upośledzeniu
podjął próbę stworzenia pierwszej skali
umiejętności, które ujawniają się w okresie
pomiaru inteligencji (skala Bineta-Simo-
rozwojowym i stanowią o ogólnym poziomie
na), która była przeznaczona dla dzieci
inteligencji, to znaczy zdolności poznaw-
w wieku 3–13 lat i miała służyć jako narzę-
czych, mowy, motorycznych i umiejętności
dzie selekcji dzieci niepełnosprawnych
społecznych. Może występować samodziel-
umysłowo ze szkół masowych w celu obję-
nie lub z innymi zaburzeniami psychicznymi
cia ich nauczaniem specjalnym. W 1912
i fizycznymi” [7].
roku Stern wprowadził pojęcie ilorazu in-
Tradycyjne podejście do upośledzenia
teligencji, przy czym samą inteligencję
polegało na zdiagnozowaniu stopnia odchy-
definiował jako ogólną zdolność adaptacji
lenia od normy, głównie w zakresie funkcjo-
do nowych warunków i wykonywania no-
nowania intelektualnego oraz przystosowa-
wych zadań. W przypadku dzieci iloraz
nia społecznego. W myśl tej definicji niepeł-
inteligencji (IQ, intelligence quotient) jest
nosprawności intelektualnej nie traktuje się
rozumiany jako iloraz wieku umysłowego
jako choroby, lecz jako skutek działania róż-
dziecka do wieku życia pomnożony przez
nych czynników patogennych, co skutkuje
100. Za wiek umysłowy przyjmuje się po-
nieodwracalnym stanem, o charakterze ka-
ziom rozwoju intelektualnego konkretne-
lectwa trwającego całe życie [8]. Kościelak
go dziecka, odpowiadający przeciętnemu
definiuje upośledzenie umysłowe jako
wiekowi, w którym dzieci zazwyczaj osią-
„istotnie niższy od przeciętnego, co najmniej
gają dany poziom rozwoju.
o 2 odchylenia standardowe, poziom funk-
Zgromadzenie Ogólne WHO w 1968
cjonowania intelektualnego o charakterze
roku uchwaliło obowiązującą we wszystkich
globalnym wraz z zaburzeniami w zakresie
krajach klasyfikację upośledzenia umysło-
dojrzewania, uczenia się i przystosowania
wego zaproponowaną przez Amerykańskie
społecznego, spowodowany przez czynniki
Towarzystwo do Spraw Upośledzeń Umysło-
genetyczne i egzogenne na podłożu względ-
wych. Wyróżnia ona 4 stopnie, które przed-
nie trwałych zmian w ośrodkowym układzie
stawiono w tabeli 1.
Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 55–62
vv W przypadku
dzieci iloraz
inteligencji (IQ) jest
rozumiany jako
iloraz wieku
umysłowego dziecka
do wieku życia
pomnożony
przez 100 cc
57
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Tabela 1
Stopień upośledzenia i odpowiadający przedział ilorazu inteligencji [10]
Stopień upośledzenia
vv BMI = waga
ciała (kg)/
/wzrost2 (m2) cc
58
Pogranicze upośledzenia umysłowego
68–83
1. Upośledzenie umysłowe lekkie
52–67
2. Upośledzenie umysłowe umiarkowane
36–51
3. Upośledzenie umysłowe znaczne
20–35
4. Upośledzenie umysłowe głębokie
0–19
OTYŁOŚĆ U DZIECI
dała bardzo podobne rezultaty — odsetek
UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO
otyłych badanych z niepełnosprawnością
Naukowcy badający problem nadmier-
intelektualną był wyższy od odsetka dzieci
nej masy ciała określają ją jako nadmiar
i młodzieży sprawnych intelektualnie. Dane
tkanki tłuszczowej w organizmie w stosunku
te oparto na badaniach ankietowych, w któ-
do beztłuszczowej masy ciała występujący
rych brało udział 279 osób (176 chłopców
w stopniu umiarkowanym (nadwaga) lub za-
i 103 dziewczęta) w większości lekko lub
awansowanym (otyłość). Powszechnie stoso-
umiarkowanie niepełnosprawnych intelek-
wane pomiary masy ciała wagą lekarską nad-
tualnie, w wieku 4–18 lat, z których 64%
wagą określają nadmiar masy ciała wynoszą-
miało dodatkowe dysfunkcje fizyczne,
cy około 10–25% dla danego wzrostu i płci,
a 40% wymagało szczególnej opieki zdrowot-
a otyłością — gdy masa ciała przekracza
nej. Wskaźnik BMI był również warunkowa-
normę o ponad 25%. Jednakże zgodnie
ny wiekiem badanych, nie wzięto jednak pod
z wytycznymi WHO w celu oceny nadmier-
uwagę współistnienia innych jednostek cho-
nej masy ciała stosuje się najczęściej wskaź-
robowych czy też długotrwałej terapii leka-
nik masy ciała (BMI, body mass index) [11,
mi. Największy odsetek otyłych dzieci był
12]. Wskaźnik ten określa stopień nadmia-
w przedziale 7–12 lat i wynosił 22% [14].
ru tkanki tłuszczowej, nie wskazując na jej
W badaniu przeprowadzonym w Norwe-
rozmieszczenie w organizmie. Wskaźnik ten
gii wykazano, że skłonność do nadwagi
oblicza się według wzoru: BMI = waga cia-
u osób niepełnosprawnych intelektualnie
ła
vv Otyłość częściej
obserwuje się u uczniów
z upośledzeniem
umysłowym niż
u ich rówieśników
bez jakichkolwiek
zaburzeń
intelektualnych cc
Iloraz inteligencji
(kg)/wzrost2
(m2).
nie zwiększa się wprost proporcjonalnie do
Takeuchi z Uniwersytetu Kochi w Japonii
stopnia ich upośledzenia. Badaniem objęto
badał częstość występowania otyłości u dzie-
grupę 282 osób o różnym stopniu upośledze-
ci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym.
nia umysłowego. W wynikach stwierdzono,
Wśród 20 031 uczniów szkół specjalnych oty-
że osoby o poważnym stopniu upośledzenia
łość częściej występowała u dziewcząt niż
mają znacznie częściej niedowagę, podczas
chłopców, częściej też problem dotyczył
gdy osoby z lekkim upośledzeniem umysło-
uczniów starszych klas (w przedziale 12.–17.
wym mają większą tendencję do nadwagi
rż.) niż ich młodszych kolegów (6.–11. rż.).
i otyłości. W porównaniu z grupą kontrolną
Ponadto badanie to dowiodło, że otyłość czę-
osób pełnosprawnych umysłowo osoby nie-
ściej obserwuje się u uczniów z upośledze-
pełnosprawne intelektualnie rzadziej znaj-
niem umysłowym niż u ich rówieśników bez
dowały się w normie wagowej. Autorzy ba-
jakichkolwiek zaburzeń intelektualnych [13].
dań tłumaczą ten stan rzeczy brakiem kon-
Ocena otyłości wśród dzieci i młodzieży
troli nawyków żywieniowych przez osoby
niepełnosprawnej intelektualnie w Tajwanie
niepełnosprawne: w przypadku niedożywiewww.fzm.viamedica.pl
Katarzyna Matuszak i wsp.
Otyłość u dzieci i młodzieży
z upośledzeniem umysłowym
nia i niedowagi — brakiem łaknienia, nato-
upośledzenie umysłowe [18, 19]. Częstość
miast w przypadku nadwagi i otyłości — bra-
występowania zespołu Bardet-Biedl szacu-
kiem umiaru w liczbie spożywanych posił-
je się na 1 przypadek na 175 000 osób w kra-
ków, złą przemianą materii, brakiem ruchu
jach Europy Zachodniej [20]. Zespół ten
wynikającym także z niepełnosprawności
częściej występuje w niektórych bardziej izo-
fizycznej, która często współistnieje z niepeł-
lowanych populacjach, takich jak izraelscy
nosprawnością intelektualną [15].
Beduinowie czy mieszkańcy Puerto Rico
W literaturze przedmiotu opisującej
— 1/100 000 osób [21, 22].
przypadki nadwagi i otyłości wśród dzieci
W zespole Bardet-Biedl otyłość należy
i młodzieży wymienia się wiele czynników
do stałych objawów. Pojawia się ona już we
warunkujących epidemiologię tego zjawi-
wczesnym dzieciństwie, gdy następuje za-
ska. Do tych czynników należą: płeć, wiek,
burzenie wzrastania. Otyłość w przebiegu
miejsce zamieszkania, narodowość i et-
tego zespołu jest trudna do leczenia, a die-
niczna konstytucja fizyczna, sprawność in-
ta mało skuteczna. Zespołowi Bardet-Biedl
telektualna i stopień upośledzenia umy-
często towarzyszą: spowolnienie procesów
słowego, warunki życia, dieta, nawyki
myślowych, trudności w uczeniu się, inte-
żywieniowe i wiedza o odżywianiu, aktyw-
gracji społecznej oraz opóźnienie rozwoju
ność fizyczna, zażywanie leków, czynniki
psychicznego, choć zdarzają się pacjenci
społeczne i uwarunkowania genetyczne
z prawidłowym poziomem intelektualnym.
często występujące razem z niepełno-
Do objawów tego zespołu należą również:
sprawnością [3, 16, 17].
dystrofia czopkowo-pręcikowa, polidakty-
vv Osoby o głębokim
stopniu upośledzenia
mają znacznie częściej
niedowagę, natomiast
osoby z lekkim
upośledzeniem
umysłowym mają
większą tendencję
do nadwagi
i otyłości cc
lia, hipogonadyzm u mężczyzn oraz wady
OTYŁOŚĆ U DZIECI W WYBRANYCH
nerek, a także zaburzenia mowy, zez, za-
ZESPOŁACH GENETYCZNYCH
ćma, astygmatyzm, brachydaktylia, syndak-
Aby pełniej zaprezentować omawia-
tylia, poliuria, polidypsja (nerkowa mo-
ne zagadnienie, należy wspomnieć także o
czówka prosta), ataksja, niezborność ru-
występujących zespołach uwarunkowanych
chów, łagodna spastyczność (zwłaszcza
genetycznie, które klinicznie manifestują się
kończyn dolnych), cukrzyca, zaburzenia
także występowaniem otyłości. Wśród wy-
rozwoju zębów (stłoczenie zębów, hipodon-
branych zespołów genetycznych występują
cja, słabe wykształcenie korzeni), wysokie
takie, w których otyłość jest jednym z głów-
podniebienie, przerost lewej komory serca,
nych objawów klinicznych bądź też stanowi
wrodzone wady serca i zwłóknienie wątro-
ona objaw niespecyficzny. W innych przy-
by [23, 24].
padkach otyłość jest objawem wiodącym
Innym zespołem, któremu towarzyszy
i stale występującym. U dzieci zespoły gene-
otyłość, jest zespół Cohen. Dzieci z tym ze-
tyczne, którym towarzyszy otyłość, i w więk-
społem charakteryzuje dysmorfia twarzy,
szości z istniejącym upośledzeniem to: ze-
niedociśnienie w okresie niemowlęcym,
społy Prader-Willi, Bardet-Biedl, Borjeson-
nadmierna wiotkość stawów, wada wzroku,
Forssman-Lehmann, Carpenter, Cohen,
opóźnienie rozwoju psychicznego i otyłość
Downa czy Alstromn (ten ostatni bez upo-
we wczesnym dzieciństwie, którą u większo-
śledzenia umysłowego). W genetycznych
ści chorych obserwuje się od około 8.–10.
zespołach z otyłością najczęściej występuje
roku życia. Tkanka tłuszczowa osadza się
zaburzenie wzrastania, występowanie ano-
głównie na tułowiu, brzuchu i twarzy dziec-
malii fenotypowych, deficytów wzrokowych
ka [25, 26]. Kolejną chorobą genetyczną,
i słuchowych, a także opóźnienie rozwoju
która u dzieci przebiega z otyłością jest ze-
psychoruchowego i/lub różnego stopnia
spół Alstrom, w którego obrazie nie obser-
Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 55–62
59
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
vv Zespół
Prader-Williego
określa się jako
najczęstszą
genetycznie
uwarunkowaną
przyczynę
otyłościcc
wuje się upośledzenia umysłowego. Naj-
radycznie wykazują one głębokie upośle-
częstszym (1/25 000–1/10 000 urodzeń)
dzenie umysłowe. Charakterystyczne cechy
i najbardziej powszechnym zaburzeniem
to między innymi niski wzrost, mała głowa,
genetycznym, któremu towarzyszy otyłość,
pojedyncza bruzda dłoniowa, migdałowaty
jest zespół Prader-Williego. Zespół ten
kształt oczu spowodowany fałdem nad po-
określa się jako najczęstszą genetycznie
wieką, osłabione napięcie mięśniowe.
uwarunkowaną przyczynę otyłości. Jest to
U osób z zespołem Downa istnieje zwięk-
zespół wad wrodzonych spowodowany
szone ryzyko wystąpienia wrodzonych wad
aberracją chromosomalną — najczęściej
serca, refluksu żołądkowo-przełykowego,
częściową utratą (delecją) długiego ramie-
nawracających infekcji ucha środkowego,
nia chromosomu 15 pochodzącego od ojca.
zespołu bezdechu śródsennego i chorób
Otyłość, która pojawia się najczęściej
gruczołu tarczowego. Dzieci z zespołem
w 2. roku życia i pogłębia się z wiekiem, wy-
Downa rodzą się z mniejszą masą urodze-
stępuje u około 90% chorych. Do objawów
niową, natomiast nadwagę obserwuje się
tego zespołu zalicza się otyłość spowodo-
u nich już około 3.–4. roku życia. Skłonność
waną nadmiernym łaknieniem, która jest
do nadwagi jest dość częsta — w wieku 18
odporna na terapię dietetyczną i farmako-
lat występuje u 31% chorych płci męskiej
logiczną. Obniżone poczucie sytości i nie-
i u 36% chorych płci żeńskiej [32, 33]. To tyl-
właściwe nawyki żywieniowe, a także obse-
ko kilka zespołów chorobowych, w których
syjna potrzeba konsumpcji prowadzą cho-
nadmierna masa ciała wykazuje koincyden-
rych do zaawansowanej otyłości [19, 27–
cję z upośledzeniem umysłowym.
–29]. Mniejsze niż u zdrowych ludzi zapotrzebowanie energetyczne przy jednocze-
60
PODSUMOWANIE
snym ciągłym, niepohamowanym uczuciu
Nadmierna masa ciała dzieci upośledzo-
głodu prowadzi do zaawansowanej otyłości.
nych umysłowo może być wynikiem wielu
Inne objawy to: zbyt małe napięcie mięśni,
schorzeń metabolicznych, hormonalnych
niski wzrost, cechy dysmorficzne twarzy,
czy zespołów genetycznych. Nieobojętny
wnętrostwo, niedorozwój narządów płcio-
jest także stopień upośledzenia, w zależno-
wych (hipogonadyzm), a także opóźnienie
ści od którego dzieci upośledzone umysłowo
rozwoju umysłowego [30]. Obraz kliniczny
mogą wykazywać większe lub mniejsze ten-
prawdopodobnie nie zależy od uwarunko-
dencje do nadwagi i otyłości. Jednakże obok
wań etnicznych, jednak wykazano, że feno-
tych czynników, które nie zależą od osoby
typ zespołu u Afroamerykanów może być
otyłej lub środowiska w którym żyje, pojawia
mniej charakterystyczny: dysmorfia twarzy
się wiele czynników środowiskowych i spo-
jest łagodniejsza, stopy i dłonie prawidło-
łecznych, które mogą w bezpośredni czy
wej wielkości, a wzrost mniej obniżony [31].
pośredni sposób wpływać na otyłość dziec-
Do genetycznych przyczyn upośledzenia
ka upośledzonego umysłowo. Biorąc pod
umysłowego z często towarzyszącą otyło-
uwagę między innymi konieczność specjali-
ścią zaliczyć można także zespół Downa,
stycznego leczenia i rehabilitacji, częste pro-
którego częstość występowania szacuje się
blemy z poruszaniem się i trudności eduka-
na 1 przypadek na 800–1000 żywych uro-
cyjne dziecka z upośledzeniem umysłowym,
dzeń. Dzieci z zespołem Downa wykazują
potrzeby materialne rodzin opiekujących się
mniejsze zdolności poznawcze w porówna-
takim dzieckiem są niejednokrotnie większe
niu ze średnią w zdrowej populacji. Osoby
niż w rodzinach wychowujących dziecko
te należą do grupy lekkiego lub umiarkowa-
pełnosprawnych intelektualnie. Te poten-
nego upośledzenia umysłowego i tylko spo-
cjalnie duże potrzeby często spotykają się
www.fzm.viamedica.pl
Katarzyna Matuszak i wsp.
Otyłość u dzieci i młodzieży
z upośledzeniem umysłowym
z trudną sytuacją rodzin o niskim statusie
materialnym lub rodzin patologicznych.
Otyłość oraz inne problemy zdrowotne
mogą zatem nasilać się również na skutek
braku środków materialnych na prawidłową
12. World Health Organization. Nutrition and food
security. Body Mass Index. Artykuł dostępny na
stronie internetowej: http: //www.euro.who.int/
/nutrition/20030507_1.
13. Takeuchi E. Incidence of obesity among children
with mental retardation in Japan. Am. J. Ment.
Retard. 1994; 99: 283–288.
dietę, nieodpowiedniego stylu życia czy bra-
14. Jin-Ding L., Chia-Feng Y., Chi-Wei L., Jia-Ling W.
ku świadomości zagrożeń złego odżywiania
Patterns of Obesity among Children and Adole-
się i jego konsekwencji. Podjęta próba roz-
scents with Intellectual Disabilities in Taiwan.
J. Appl. Res. Intellect. Disabil. 2005; 18: 123–129.
poznania problemu otyłości wśród dzieci
15. Hove O. Weight survey on adult persons with
i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie
mental retardation living in the community. Res.
Dev. Disabil. 2004; 25: 9–17.
wykazuje konieczność analizy tego zjawiska
16. Oblacińska A., Jodkowska M. Otyłość u polskich
na szerszą skalę jako poważnego zagadnie-
nastolatków. Epidemiologia, styl życia, samopo-
nia systemu opieki zdrowotnej, prewencji
czucie. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2007.
17. Frey B., Rimmer J.H. Comparison of body com-
oraz pomocy dzieciom upośledzonym umy-
position between German and American adults
słowo, a także rodzinom, w których się wy-
with mental retardation. Med. Sci. Sports Exerc.
chowują.
1995; 27: 1439–1443.
18. Ziora K.T., Kardas K., Kubica M., Ziora K.N. Zespoły genetyczne u dzieci przebiegające z oty-
PIŚMIENNICTWO
łością. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia
Przemiany Materii 2007; 3: 19–28.
1.
Ramirez A., Carroquino M.J., Kim R. i wsp. Deve-
19. Bonneau D., Mencla A., Amati P., Poles C., La-
lopment of the Indicator ‘Policies to Prevent Chil-
combe D. Les syndromes genetiques avec obe-
dhood Obesity’ to Monitor Children’s Heath. Epidemiology 2006; 17: 180–181.
2.
Puska P., Nishida C., Porter D. World Health Or-
Moon-Biedl and allied diseases in Switzerland:
ganization. Global Strategy on Diet, Physical Ac-
clinical, genetic and epidemiological studies.
tivity and Health. Obesity and Overweight. Geneva 2009.
3.
Melville C.A., Hamilton S., Hankey C.R., Miller S.,
Boyle S. The prevalence and determinants of
obesity in adults with intellectual disabilities.
Obes. Rev. 2007; 8: 223–230.
4.
Gaston H., Phyllis G. World Health Organization.
Mental Health and Work: Impact, Issues and
Good Practices. Geneva 2000.
5.
site. Mt. Endocrinol. 2000; 2: 56–63.
20. Klein D., Amman F. The syndrome of Laurence-
Kostrzewski J., Wald I. Podstawowe wiadomości
J. Neurol. Sci. 1969; 9: 479–513.
21. Farag T.I., Teebi A.S. High incidence of BardetBiedl syndrome among the Bedouin. Clin. Genet.
1989; 36: 463–465.
22. Sheffield V.C. Use of isolated populations in the
study of a human obesity syndrome, the BardetBiedl syndrome. Pediatr. Res. 2004; 55: 908–
–911.
23. Beales P.L., Elcioglu N., Woolf A.S., Parker D.,
Flinter F.A. New criteria for improved diagnosis of
Bardet-Biedl syndrome: results of a population
o upośledzeniu umysłowym. W: Kirejczyk K.
survey. J. Med. Genet. 1999; 36: 437–446.
(red.). Upośledzenie umysłowe — pedagogika.
24. Hamel C.P. Cone rod dystrophies. Orphanet.
PWN, Warszawa 1981: 52–65.
J. Rare Dis. 2007; 1: 2–7.
6.
Dykcik W. Pedagogika Specjalna. Wyd. UAM, Poznań 2001.
Delineation of Cohen syndrome following a large-
7.
World Health Organization. International Statisti-
scale genotype-phenotype screen. Am. J. Hum.
cal Classification of Diseases and Related Health
Problems. 10 th revision. WHO, Geneva 2007.
8.
9.
25. Kolehmainen J., Wilkinson R., Lehesjoki E. i wsp.
Genet. 2004; 75: 122–127.
26. Goecke T., Majewski F., Kauther K.D., Sterzel U.
Bogdanowicz M. Psychologia kliniczna dziecka
Mental retardation, hypotonia, obesity, ocular,
w wieku przedszkolnym. Wydawnictwa Szkolne
facial, dental, and limb abnormalities (Cohen
i Pedagogiczne, Warszawa 1991.
syndrome). Report of three patients. Eur. J. Pe-
Kościelak R. Psychologiczne podstawy rewalidacji upośledzonych umysłowo. PWN, Warszawa
1989.
10. World Health Organization. International Classification of Diseases. 8 th revision. WHO, Geneva
1968.
11. Sękowska Z. Pedagogika specjalna. PWN, Warszawa 1985.
Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 55–62
diatr. 1982; 138: 338–340.
27. Wattendorf D.J., Usaf M.M., Muenke M. PraderWilli syndrome. Am. Fam. Physician. 2005; 72:
827–830.
28. Gunay-Aygun M., Schwartz S., Heeger S., O’Riordan M.A., Cassidy S.B. The changing purpose of
Prader-Willi syndrome clinical diagnostic criteria
and proposed revised criteria. Pediatrics 2001;
108: 92–103.
61
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
29. Lindgren A.C., Barkeling B., Hagg A., Ritzen E.M.,
31. Hudgins L., Geer J.S., Cassidy S.B. Phenotypic
Marcus C., Rossner S. Eating behavior in Prader-
differences in African Americans with Prader-Willi
Willi syndrome, normal weight, and obese control groups. J. Pediatr. 2000; 137: 50–55.
30. Prader A., Labahrt A., Willi H. Ein syndrome von
adipositas, kleinwuchs, kryptokidismus und oli-
62
syndrome. Genet. Med. 1998; 1: 49–51.
32. Barg E., Chącka D., Komar A. Zaburzenia endokrynologiczne u dzieci z zespołem Downa. Pediatr. Pol. 2006; 11: 844.
gophrenie nach myotonieartigem zustand im
33. Korniszewski L. Dziecko z zespołem wad wro-
neugeborenenalter. Schweiz. Med. Wochenschr.
dzonych. Diagnostyka dysmorfologiczna. Wy-
1956; 186: 1260–1261.
dawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
www.fzm.viamedica.pl
Download