Otyłość u dzieci i młodzie y z upośledzeniem umysłowym
advertisement
WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE Otyłość u dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym Katarzyna Matuszak, Wiesław Bryl, Danuta Pupek-Musialik Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Obesity among children and youth with mental retardation STRESZCZENIE Badania dotyczące otyłości u dzieci, w tym u dzieci upośledzonych umysłowo, wskazują na szeroką skalę zjawiska. U podstaw nasilającego się problemu otyłości w tej grupie osób leży wiele różnych uwarunkowań, w tym społeczne i socjalne. Powyższe aspekty niejednokrotnie warunkują pogłębianie się patologii i są trudne do leczenia i rehabilitacji. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie relacji pomiędzy otyłością a upośledzeniem umysłowym w populacji dzieci i młodzieży. W pracy przedstawiono definicję i klasyfikację upośledzenia umysłowego, a także wybrane zespoły genetyczne, które towarzyszą otyłości. Omówiono także aspekty warunkujące współistnienie nadmiernej masy ciała z upośledzeniem umysłowym w populacji wieku rozwojowego. (Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 55–62) słowa kluczowe: dzieci, młodzież, otyłość, upośledzenie umysłowe ABSTRACT Research concerning obesity among children, including mentally handicapped children, indicate a large scale of phenomena. Many different factors, including public and social ones, may have influence on the growing problem of obesity in this group of people. The above aspects quite often condition advancing pathology and they are difficult to treat and rehabilitate. The aim of this paper is to present relationship between obesity and mental retardation in the population of children and youth. Both definition and classification of mental retardation, and selected genetic syndromes coursing with obesity are presented. Moreover, the paper discusses the factors conditioning coexistence of excessive body weight with mental retardation in developmental age population. (Forum Zaburzen Metabolicznych 2010, vol. 1, no 1, 55–62) Adres do korespondencji: dr hab. n. med. Wiesław Bryl Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu ul. Szamarzewskiego 84, 60–569 Poznań tel.: (61) 854 93 77 e-mail: [email protected] key words: children, youth, obesity, mental retardation Copyright © 2010 Via Medica ISSN 2081–2450 55 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE WSTĘP diagnozowania i artykułowania swoich po- Nadmierna masa ciała, a w tym otyłość, trzeb żywieniowych. Badania dążące do wy- to ważny i coraz częściej omawiany problem jaśnienia relacji zachodzących pomiędzy zdrowotny dzisiejszych czasów. Epidemia występowaniem nadwagi i otyłości wśród otyłości dotyczy, choć z różnym natężeniem, osób upośledzonych umysłowo rozszerzono obu płci, wszystkich przedziałów wiekowych, o kolejną grupę — dzieci i młodzież. Tego grup społecznych, zarówno osób w pełni typu badania wymagają odpowiedniej sprawnych umysłowo, jak i upośledzonych. współpracy profesjonalistów zajmujących Problem otyłości dostrzegany jest w kra- się zarówno sferą niepełnosprawności inte- jach wysoko uprzemysłowionych, choć coraz lektualnej, jak i zaburzeniami przemiany częściej pojawia się również w krajach bied- materii [3]. niejszych. Rozwój cywilizacji przyniósł wie- vv Niedorozwój umysłowy, inaczej oligofrenia, oznacza te przypadki upośledzenia umysłowego, które powstały w okresie rozwojowym cc 56 le udogodnień, ale też niebezpieczeństw, NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA które często drastycznie wpływają na życie — DEFINICJA, KLASYFIKACJA codzienne i zdrowie. Otyłość wraz z innymi Według szacunków WHO na świecie żyje chorobami, takimi jak choroby nowotworo- 500 milionów osób niepełnosprawnych, we, układu sercowo-naczyniowego czy ura- a niepełnosprawność intelektualna dotyczy zy, należą do najczęstszych chorób naszych 60–70% ogółu osób niepełnosprawnych [4]. czasów. Według ekspertów Światowej Orga- Definicje niepełnosprawności intelektual- nizacji Zdrowia (WHO, World Health Orga- nej radykalnie się zmieniały na przestrzeni nization) obecnie na świecie więcej jest lu- wieków, przybierając różne nazwy: upośle- dzi otyłych niż ludzi głodujących, a częstość dzenie umysłowe, niedorozwój umysłowy, występowania nadmiernej masy ciała osią- oligofrenia, niska lub obniżona sprawność gnęła zatrważający poziom — ponad 1 mi- umysłowa, dzieci specjalnej troski (w odnie- liard ludzi z nadwagą, w tym przynajmniej sieniu do dzieci), opóźnienie w rozwoju 300 milionów otyłych [1, 2]. Na coraz umysłowym itp. Niektóre z tych pojęć mają większą liczbę osób (w tym również dzieci nawet negatywny konotacje, co może poten- upośledzonych umysłowo), z dużą nadwagą cjalnie warunkować stygmatyzację osób lub otyłością, wpływ ma zmiana trybu życia, i tłumaczyć poszukiwania wciąż nowych okre- którą obserwuje się na przełomie ostatnich śleń. W literaturze przedmiotu brak konse- 30 lat. Zmiana nawyków żywieniowych oraz kwencji i jednoznaczności w definiowaniu brak ruchu w połączeniu z istniejącymi pre- tego złożonego terminu, dlatego pojawiają dyspozycjami do otyłości u dzieci z upośle- się liczne próby zdefiniowania niepełno- dzeniem umysłowym skutkują zaburzeniami sprawności intelektualnej. Kostrzewski roz- przemiany materii, a w tym niebezpieczną granicza pojęcie upośledzenia umysłowego i trudną do zwalczenia otyłością. od niedorozwoju umysłowego. Terminem Osoby niepełnosprawne intelektualnie „upośledzenie umysłowe” określa „istotnie są znacznie częściej narażone na różnego niższy od przeciętnego ogólny poziom funk- typu zaburzenia zdrowotne w porównaniu cjonowania intelektualnego, występujący z osobami w pełni sprawnymi. Jednym z takich łącznie z upośledzeniem w zakresie przysto- zaburzeń jest częste występowanie otyłości sowania się do zmian w ośrodkowym ukła- u osób z upośledzeniem umysłowym. Czyn- dzie nerwowym. Termin niedorozwój umy- niki, które prawdopodobnie mogą wpływać słowy, inaczej oligofrenia, oznacza te przy- na tego rodzaju zaburzenia, to zarówno uwa- padki upośledzenia umysłowego, które po- runkowania genetyczne, jak i te, które wyni- wstały w okresie rozwojowym (w okresie kają z braku umiejętności prawidłowego okołoporodowym lub później) [5]. Więkwww.fzm.viamedica.pl Katarzyna Matuszak i wsp. Otyłość u dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym szość aktów prawnych, klasyfikacji i kryte- nerwowym” [9]. Równolegle z dużą liczbą riów posługuje się pojęciem „upośledzenie”, definicji upośledzenia umysłowego istnieje tak więc warto dokonać wnikliwszej analizy wiele klasyfikacji, opierających się na różnych tego pojęcia oraz spróbować zestawić jego kryteriach i uwarunkowaniach. Do najczę- mnogie definicje. ściej wymienianych uwarunkowań należą: „Termin upośledzenie (handicap) okre- pedagogiczne, psychologiczne, medyczne, śla utratę lub ograniczenie możliwości peł- ewolucyjne oraz społeczne. Wśród wielu nego uczestniczenia danej osoby w życiu spo- klasyfikacji wiodącą rolę odgrywa klasyfika- łecznym. Pojęcie to wskazuje na określony cja psychologiczna, której wyznacznikiem rodzaj relacji, jaki powstaje między osobą jest iloraz inteligencji. niepełnosprawną a jej środowiskiem”[6]. Zainicjowanie badań w zakresie po- Spośród wielu definicji upośledzenia miarów inteligencji przypisuje się angiel- umysłowego na uwagę zasługuje powszech- skiemu przyrodnikowi Galtonowi. W 1880 nie przyjęta i stosowana w Polsce od 1997 roku wprowadził on koncepcję wykorzy- roku zawarta w Międzynarodowej Klasyfi- stania metod analizy statystycznej do ba- kacji Uszkodzeń, Niepełnosprawności dania prostych funkcji psychologicznych. i Upośledzeń (ICD-10). Według ICD-10 Mimo że intelekt należy do pojęć czysto „upośledzenie ujmowane jest jako zahamo- abstrakcyjnych, w 1905 roku francuski psy- wanie lub niepełny rozwój umysłowy, wyra- cholog Binet przy współpracy z Simonem żający się przede wszystkim w upośledzeniu podjął próbę stworzenia pierwszej skali umiejętności, które ujawniają się w okresie pomiaru inteligencji (skala Bineta-Simo- rozwojowym i stanowią o ogólnym poziomie na), która była przeznaczona dla dzieci inteligencji, to znaczy zdolności poznaw- w wieku 3–13 lat i miała służyć jako narzę- czych, mowy, motorycznych i umiejętności dzie selekcji dzieci niepełnosprawnych społecznych. Może występować samodziel- umysłowo ze szkół masowych w celu obję- nie lub z innymi zaburzeniami psychicznymi cia ich nauczaniem specjalnym. W 1912 i fizycznymi” [7]. roku Stern wprowadził pojęcie ilorazu in- Tradycyjne podejście do upośledzenia teligencji, przy czym samą inteligencję polegało na zdiagnozowaniu stopnia odchy- definiował jako ogólną zdolność adaptacji lenia od normy, głównie w zakresie funkcjo- do nowych warunków i wykonywania no- nowania intelektualnego oraz przystosowa- wych zadań. W przypadku dzieci iloraz nia społecznego. W myśl tej definicji niepeł- inteligencji (IQ, intelligence quotient) jest nosprawności intelektualnej nie traktuje się rozumiany jako iloraz wieku umysłowego jako choroby, lecz jako skutek działania róż- dziecka do wieku życia pomnożony przez nych czynników patogennych, co skutkuje 100. Za wiek umysłowy przyjmuje się po- nieodwracalnym stanem, o charakterze ka- ziom rozwoju intelektualnego konkretne- lectwa trwającego całe życie [8]. Kościelak go dziecka, odpowiadający przeciętnemu definiuje upośledzenie umysłowe jako wiekowi, w którym dzieci zazwyczaj osią- „istotnie niższy od przeciętnego, co najmniej gają dany poziom rozwoju. o 2 odchylenia standardowe, poziom funk- Zgromadzenie Ogólne WHO w 1968 cjonowania intelektualnego o charakterze roku uchwaliło obowiązującą we wszystkich globalnym wraz z zaburzeniami w zakresie krajach klasyfikację upośledzenia umysło- dojrzewania, uczenia się i przystosowania wego zaproponowaną przez Amerykańskie społecznego, spowodowany przez czynniki Towarzystwo do Spraw Upośledzeń Umysło- genetyczne i egzogenne na podłożu względ- wych. Wyróżnia ona 4 stopnie, które przed- nie trwałych zmian w ośrodkowym układzie stawiono w tabeli 1. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 55–62 vv W przypadku dzieci iloraz inteligencji (IQ) jest rozumiany jako iloraz wieku umysłowego dziecka do wieku życia pomnożony przez 100 cc 57 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE Tabela 1 Stopień upośledzenia i odpowiadający przedział ilorazu inteligencji [10] Stopień upośledzenia vv BMI = waga ciała (kg)/ /wzrost2 (m2) cc 58 Pogranicze upośledzenia umysłowego 68–83 1. Upośledzenie umysłowe lekkie 52–67 2. Upośledzenie umysłowe umiarkowane 36–51 3. Upośledzenie umysłowe znaczne 20–35 4. Upośledzenie umysłowe głębokie 0–19 OTYŁOŚĆ U DZIECI dała bardzo podobne rezultaty — odsetek UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO otyłych badanych z niepełnosprawnością Naukowcy badający problem nadmier- intelektualną był wyższy od odsetka dzieci nej masy ciała określają ją jako nadmiar i młodzieży sprawnych intelektualnie. Dane tkanki tłuszczowej w organizmie w stosunku te oparto na badaniach ankietowych, w któ- do beztłuszczowej masy ciała występujący rych brało udział 279 osób (176 chłopców w stopniu umiarkowanym (nadwaga) lub za- i 103 dziewczęta) w większości lekko lub awansowanym (otyłość). Powszechnie stoso- umiarkowanie niepełnosprawnych intelek- wane pomiary masy ciała wagą lekarską nad- tualnie, w wieku 4–18 lat, z których 64% wagą określają nadmiar masy ciała wynoszą- miało dodatkowe dysfunkcje fizyczne, cy około 10–25% dla danego wzrostu i płci, a 40% wymagało szczególnej opieki zdrowot- a otyłością — gdy masa ciała przekracza nej. Wskaźnik BMI był również warunkowa- normę o ponad 25%. Jednakże zgodnie ny wiekiem badanych, nie wzięto jednak pod z wytycznymi WHO w celu oceny nadmier- uwagę współistnienia innych jednostek cho- nej masy ciała stosuje się najczęściej wskaź- robowych czy też długotrwałej terapii leka- nik masy ciała (BMI, body mass index) [11, mi. Największy odsetek otyłych dzieci był 12]. Wskaźnik ten określa stopień nadmia- w przedziale 7–12 lat i wynosił 22% [14]. ru tkanki tłuszczowej, nie wskazując na jej W badaniu przeprowadzonym w Norwe- rozmieszczenie w organizmie. Wskaźnik ten gii wykazano, że skłonność do nadwagi oblicza się według wzoru: BMI = waga cia- u osób niepełnosprawnych intelektualnie ła vv Otyłość częściej obserwuje się u uczniów z upośledzeniem umysłowym niż u ich rówieśników bez jakichkolwiek zaburzeń intelektualnych cc Iloraz inteligencji (kg)/wzrost2 (m2). nie zwiększa się wprost proporcjonalnie do Takeuchi z Uniwersytetu Kochi w Japonii stopnia ich upośledzenia. Badaniem objęto badał częstość występowania otyłości u dzie- grupę 282 osób o różnym stopniu upośledze- ci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym. nia umysłowego. W wynikach stwierdzono, Wśród 20 031 uczniów szkół specjalnych oty- że osoby o poważnym stopniu upośledzenia łość częściej występowała u dziewcząt niż mają znacznie częściej niedowagę, podczas chłopców, częściej też problem dotyczył gdy osoby z lekkim upośledzeniem umysło- uczniów starszych klas (w przedziale 12.–17. wym mają większą tendencję do nadwagi rż.) niż ich młodszych kolegów (6.–11. rż.). i otyłości. W porównaniu z grupą kontrolną Ponadto badanie to dowiodło, że otyłość czę- osób pełnosprawnych umysłowo osoby nie- ściej obserwuje się u uczniów z upośledze- pełnosprawne intelektualnie rzadziej znaj- niem umysłowym niż u ich rówieśników bez dowały się w normie wagowej. Autorzy ba- jakichkolwiek zaburzeń intelektualnych [13]. dań tłumaczą ten stan rzeczy brakiem kon- Ocena otyłości wśród dzieci i młodzieży troli nawyków żywieniowych przez osoby niepełnosprawnej intelektualnie w Tajwanie niepełnosprawne: w przypadku niedożywiewww.fzm.viamedica.pl Katarzyna Matuszak i wsp. Otyłość u dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym nia i niedowagi — brakiem łaknienia, nato- upośledzenie umysłowe [18, 19]. Częstość miast w przypadku nadwagi i otyłości — bra- występowania zespołu Bardet-Biedl szacu- kiem umiaru w liczbie spożywanych posił- je się na 1 przypadek na 175 000 osób w kra- ków, złą przemianą materii, brakiem ruchu jach Europy Zachodniej [20]. Zespół ten wynikającym także z niepełnosprawności częściej występuje w niektórych bardziej izo- fizycznej, która często współistnieje z niepeł- lowanych populacjach, takich jak izraelscy nosprawnością intelektualną [15]. Beduinowie czy mieszkańcy Puerto Rico W literaturze przedmiotu opisującej — 1/100 000 osób [21, 22]. przypadki nadwagi i otyłości wśród dzieci W zespole Bardet-Biedl otyłość należy i młodzieży wymienia się wiele czynników do stałych objawów. Pojawia się ona już we warunkujących epidemiologię tego zjawi- wczesnym dzieciństwie, gdy następuje za- ska. Do tych czynników należą: płeć, wiek, burzenie wzrastania. Otyłość w przebiegu miejsce zamieszkania, narodowość i et- tego zespołu jest trudna do leczenia, a die- niczna konstytucja fizyczna, sprawność in- ta mało skuteczna. Zespołowi Bardet-Biedl telektualna i stopień upośledzenia umy- często towarzyszą: spowolnienie procesów słowego, warunki życia, dieta, nawyki myślowych, trudności w uczeniu się, inte- żywieniowe i wiedza o odżywianiu, aktyw- gracji społecznej oraz opóźnienie rozwoju ność fizyczna, zażywanie leków, czynniki psychicznego, choć zdarzają się pacjenci społeczne i uwarunkowania genetyczne z prawidłowym poziomem intelektualnym. często występujące razem z niepełno- Do objawów tego zespołu należą również: sprawnością [3, 16, 17]. dystrofia czopkowo-pręcikowa, polidakty- vv Osoby o głębokim stopniu upośledzenia mają znacznie częściej niedowagę, natomiast osoby z lekkim upośledzeniem umysłowym mają większą tendencję do nadwagi i otyłości cc lia, hipogonadyzm u mężczyzn oraz wady OTYŁOŚĆ U DZIECI W WYBRANYCH nerek, a także zaburzenia mowy, zez, za- ZESPOŁACH GENETYCZNYCH ćma, astygmatyzm, brachydaktylia, syndak- Aby pełniej zaprezentować omawia- tylia, poliuria, polidypsja (nerkowa mo- ne zagadnienie, należy wspomnieć także o czówka prosta), ataksja, niezborność ru- występujących zespołach uwarunkowanych chów, łagodna spastyczność (zwłaszcza genetycznie, które klinicznie manifestują się kończyn dolnych), cukrzyca, zaburzenia także występowaniem otyłości. Wśród wy- rozwoju zębów (stłoczenie zębów, hipodon- branych zespołów genetycznych występują cja, słabe wykształcenie korzeni), wysokie takie, w których otyłość jest jednym z głów- podniebienie, przerost lewej komory serca, nych objawów klinicznych bądź też stanowi wrodzone wady serca i zwłóknienie wątro- ona objaw niespecyficzny. W innych przy- by [23, 24]. padkach otyłość jest objawem wiodącym Innym zespołem, któremu towarzyszy i stale występującym. U dzieci zespoły gene- otyłość, jest zespół Cohen. Dzieci z tym ze- tyczne, którym towarzyszy otyłość, i w więk- społem charakteryzuje dysmorfia twarzy, szości z istniejącym upośledzeniem to: ze- niedociśnienie w okresie niemowlęcym, społy Prader-Willi, Bardet-Biedl, Borjeson- nadmierna wiotkość stawów, wada wzroku, Forssman-Lehmann, Carpenter, Cohen, opóźnienie rozwoju psychicznego i otyłość Downa czy Alstromn (ten ostatni bez upo- we wczesnym dzieciństwie, którą u większo- śledzenia umysłowego). W genetycznych ści chorych obserwuje się od około 8.–10. zespołach z otyłością najczęściej występuje roku życia. Tkanka tłuszczowa osadza się zaburzenie wzrastania, występowanie ano- głównie na tułowiu, brzuchu i twarzy dziec- malii fenotypowych, deficytów wzrokowych ka [25, 26]. Kolejną chorobą genetyczną, i słuchowych, a także opóźnienie rozwoju która u dzieci przebiega z otyłością jest ze- psychoruchowego i/lub różnego stopnia spół Alstrom, w którego obrazie nie obser- Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 55–62 59 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE vv Zespół Prader-Williego określa się jako najczęstszą genetycznie uwarunkowaną przyczynę otyłościcc wuje się upośledzenia umysłowego. Naj- radycznie wykazują one głębokie upośle- częstszym (1/25 000–1/10 000 urodzeń) dzenie umysłowe. Charakterystyczne cechy i najbardziej powszechnym zaburzeniem to między innymi niski wzrost, mała głowa, genetycznym, któremu towarzyszy otyłość, pojedyncza bruzda dłoniowa, migdałowaty jest zespół Prader-Williego. Zespół ten kształt oczu spowodowany fałdem nad po- określa się jako najczęstszą genetycznie wieką, osłabione napięcie mięśniowe. uwarunkowaną przyczynę otyłości. Jest to U osób z zespołem Downa istnieje zwięk- zespół wad wrodzonych spowodowany szone ryzyko wystąpienia wrodzonych wad aberracją chromosomalną — najczęściej serca, refluksu żołądkowo-przełykowego, częściową utratą (delecją) długiego ramie- nawracających infekcji ucha środkowego, nia chromosomu 15 pochodzącego od ojca. zespołu bezdechu śródsennego i chorób Otyłość, która pojawia się najczęściej gruczołu tarczowego. Dzieci z zespołem w 2. roku życia i pogłębia się z wiekiem, wy- Downa rodzą się z mniejszą masą urodze- stępuje u około 90% chorych. Do objawów niową, natomiast nadwagę obserwuje się tego zespołu zalicza się otyłość spowodo- u nich już około 3.–4. roku życia. Skłonność waną nadmiernym łaknieniem, która jest do nadwagi jest dość częsta — w wieku 18 odporna na terapię dietetyczną i farmako- lat występuje u 31% chorych płci męskiej logiczną. Obniżone poczucie sytości i nie- i u 36% chorych płci żeńskiej [32, 33]. To tyl- właściwe nawyki żywieniowe, a także obse- ko kilka zespołów chorobowych, w których syjna potrzeba konsumpcji prowadzą cho- nadmierna masa ciała wykazuje koincyden- rych do zaawansowanej otyłości [19, 27– cję z upośledzeniem umysłowym. –29]. Mniejsze niż u zdrowych ludzi zapotrzebowanie energetyczne przy jednocze- 60 PODSUMOWANIE snym ciągłym, niepohamowanym uczuciu Nadmierna masa ciała dzieci upośledzo- głodu prowadzi do zaawansowanej otyłości. nych umysłowo może być wynikiem wielu Inne objawy to: zbyt małe napięcie mięśni, schorzeń metabolicznych, hormonalnych niski wzrost, cechy dysmorficzne twarzy, czy zespołów genetycznych. Nieobojętny wnętrostwo, niedorozwój narządów płcio- jest także stopień upośledzenia, w zależno- wych (hipogonadyzm), a także opóźnienie ści od którego dzieci upośledzone umysłowo rozwoju umysłowego [30]. Obraz kliniczny mogą wykazywać większe lub mniejsze ten- prawdopodobnie nie zależy od uwarunko- dencje do nadwagi i otyłości. Jednakże obok wań etnicznych, jednak wykazano, że feno- tych czynników, które nie zależą od osoby typ zespołu u Afroamerykanów może być otyłej lub środowiska w którym żyje, pojawia mniej charakterystyczny: dysmorfia twarzy się wiele czynników środowiskowych i spo- jest łagodniejsza, stopy i dłonie prawidło- łecznych, które mogą w bezpośredni czy wej wielkości, a wzrost mniej obniżony [31]. pośredni sposób wpływać na otyłość dziec- Do genetycznych przyczyn upośledzenia ka upośledzonego umysłowo. Biorąc pod umysłowego z często towarzyszącą otyło- uwagę między innymi konieczność specjali- ścią zaliczyć można także zespół Downa, stycznego leczenia i rehabilitacji, częste pro- którego częstość występowania szacuje się blemy z poruszaniem się i trudności eduka- na 1 przypadek na 800–1000 żywych uro- cyjne dziecka z upośledzeniem umysłowym, dzeń. Dzieci z zespołem Downa wykazują potrzeby materialne rodzin opiekujących się mniejsze zdolności poznawcze w porówna- takim dzieckiem są niejednokrotnie większe niu ze średnią w zdrowej populacji. Osoby niż w rodzinach wychowujących dziecko te należą do grupy lekkiego lub umiarkowa- pełnosprawnych intelektualnie. Te poten- nego upośledzenia umysłowego i tylko spo- cjalnie duże potrzeby często spotykają się www.fzm.viamedica.pl Katarzyna Matuszak i wsp. Otyłość u dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z trudną sytuacją rodzin o niskim statusie materialnym lub rodzin patologicznych. Otyłość oraz inne problemy zdrowotne mogą zatem nasilać się również na skutek braku środków materialnych na prawidłową 12. World Health Organization. Nutrition and food security. Body Mass Index. Artykuł dostępny na stronie internetowej: http: //www.euro.who.int/ /nutrition/20030507_1. 13. Takeuchi E. Incidence of obesity among children with mental retardation in Japan. Am. J. Ment. Retard. 1994; 99: 283–288. dietę, nieodpowiedniego stylu życia czy bra- 14. Jin-Ding L., Chia-Feng Y., Chi-Wei L., Jia-Ling W. ku świadomości zagrożeń złego odżywiania Patterns of Obesity among Children and Adole- się i jego konsekwencji. Podjęta próba roz- scents with Intellectual Disabilities in Taiwan. J. Appl. Res. Intellect. Disabil. 2005; 18: 123–129. poznania problemu otyłości wśród dzieci 15. Hove O. Weight survey on adult persons with i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie mental retardation living in the community. Res. Dev. Disabil. 2004; 25: 9–17. wykazuje konieczność analizy tego zjawiska 16. Oblacińska A., Jodkowska M. Otyłość u polskich na szerszą skalę jako poważnego zagadnie- nastolatków. Epidemiologia, styl życia, samopo- nia systemu opieki zdrowotnej, prewencji czucie. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2007. 17. Frey B., Rimmer J.H. Comparison of body com- oraz pomocy dzieciom upośledzonym umy- position between German and American adults słowo, a także rodzinom, w których się wy- with mental retardation. Med. Sci. Sports Exerc. chowują. 1995; 27: 1439–1443. 18. Ziora K.T., Kardas K., Kubica M., Ziora K.N. Zespoły genetyczne u dzieci przebiegające z oty- PIŚMIENNICTWO łością. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2007; 3: 19–28. 1. Ramirez A., Carroquino M.J., Kim R. i wsp. Deve- 19. Bonneau D., Mencla A., Amati P., Poles C., La- lopment of the Indicator ‘Policies to Prevent Chil- combe D. Les syndromes genetiques avec obe- dhood Obesity’ to Monitor Children’s Heath. Epidemiology 2006; 17: 180–181. 2. Puska P., Nishida C., Porter D. World Health Or- Moon-Biedl and allied diseases in Switzerland: ganization. Global Strategy on Diet, Physical Ac- clinical, genetic and epidemiological studies. tivity and Health. Obesity and Overweight. Geneva 2009. 3. Melville C.A., Hamilton S., Hankey C.R., Miller S., Boyle S. The prevalence and determinants of obesity in adults with intellectual disabilities. Obes. Rev. 2007; 8: 223–230. 4. Gaston H., Phyllis G. World Health Organization. Mental Health and Work: Impact, Issues and Good Practices. Geneva 2000. 5. site. Mt. Endocrinol. 2000; 2: 56–63. 20. Klein D., Amman F. The syndrome of Laurence- Kostrzewski J., Wald I. Podstawowe wiadomości J. Neurol. Sci. 1969; 9: 479–513. 21. Farag T.I., Teebi A.S. High incidence of BardetBiedl syndrome among the Bedouin. Clin. Genet. 1989; 36: 463–465. 22. Sheffield V.C. Use of isolated populations in the study of a human obesity syndrome, the BardetBiedl syndrome. Pediatr. Res. 2004; 55: 908– –911. 23. Beales P.L., Elcioglu N., Woolf A.S., Parker D., Flinter F.A. New criteria for improved diagnosis of Bardet-Biedl syndrome: results of a population o upośledzeniu umysłowym. W: Kirejczyk K. survey. J. Med. Genet. 1999; 36: 437–446. (red.). Upośledzenie umysłowe — pedagogika. 24. Hamel C.P. Cone rod dystrophies. Orphanet. PWN, Warszawa 1981: 52–65. J. Rare Dis. 2007; 1: 2–7. 6. Dykcik W. Pedagogika Specjalna. Wyd. UAM, Poznań 2001. Delineation of Cohen syndrome following a large- 7. World Health Organization. International Statisti- scale genotype-phenotype screen. Am. J. Hum. cal Classification of Diseases and Related Health Problems. 10 th revision. WHO, Geneva 2007. 8. 9. 25. Kolehmainen J., Wilkinson R., Lehesjoki E. i wsp. Genet. 2004; 75: 122–127. 26. Goecke T., Majewski F., Kauther K.D., Sterzel U. Bogdanowicz M. Psychologia kliniczna dziecka Mental retardation, hypotonia, obesity, ocular, w wieku przedszkolnym. Wydawnictwa Szkolne facial, dental, and limb abnormalities (Cohen i Pedagogiczne, Warszawa 1991. syndrome). Report of three patients. Eur. J. Pe- Kościelak R. Psychologiczne podstawy rewalidacji upośledzonych umysłowo. PWN, Warszawa 1989. 10. World Health Organization. International Classification of Diseases. 8 th revision. WHO, Geneva 1968. 11. Sękowska Z. Pedagogika specjalna. PWN, Warszawa 1985. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 55–62 diatr. 1982; 138: 338–340. 27. Wattendorf D.J., Usaf M.M., Muenke M. PraderWilli syndrome. Am. Fam. Physician. 2005; 72: 827–830. 28. Gunay-Aygun M., Schwartz S., Heeger S., O’Riordan M.A., Cassidy S.B. The changing purpose of Prader-Willi syndrome clinical diagnostic criteria and proposed revised criteria. Pediatrics 2001; 108: 92–103. 61 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE 29. Lindgren A.C., Barkeling B., Hagg A., Ritzen E.M., 31. Hudgins L., Geer J.S., Cassidy S.B. Phenotypic Marcus C., Rossner S. Eating behavior in Prader- differences in African Americans with Prader-Willi Willi syndrome, normal weight, and obese control groups. J. Pediatr. 2000; 137: 50–55. 30. Prader A., Labahrt A., Willi H. Ein syndrome von adipositas, kleinwuchs, kryptokidismus und oli- 62 syndrome. Genet. Med. 1998; 1: 49–51. 32. Barg E., Chącka D., Komar A. Zaburzenia endokrynologiczne u dzieci z zespołem Downa. Pediatr. Pol. 2006; 11: 844. gophrenie nach myotonieartigem zustand im 33. Korniszewski L. Dziecko z zespołem wad wro- neugeborenenalter. Schweiz. Med. Wochenschr. dzonych. Diagnostyka dysmorfologiczna. Wy- 1956; 186: 1260–1261. dawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005. www.fzm.viamedica.pl
